MIO_10_2017_short

ORP Garland w konwoju PQ 16 

USS Indianapolis odnaleziony 

Październik 10/2017 

www.zbiam.pl 

cena 13,99 zł (w tym 5% VAT ) 

Polskie niszczyciele 

projektu 30bis 

Lotniskowce typu 

Queen Elizabeth

Vol. III, nr 10 (25) 

Nr 10/2017 

ISSN: 2543-5469 INDEKS: 416231 

Nakład: 10 000 egzemplarzy 

Spis treści 

Na okładce: 

Replika krążownika Awrora na Newie w Petersburgu, 

pomnik bolszewickiej rewolucji. 

Fot. Andrzej Nitka 

Redakcja 

Tomasz Grotnik – redaktor naczelny 

tomasz.grotnik@zbiam.pl 

Andrzej Jaskuła – zastępca redaktora naczelnego 

andrzejjaskula@o2.pl 

Agnieszka Mac Uchman – redaktor techniczny 

amacuchman@gmail.com 

Korekta 

zespół redakcyjny 

Stali współpracownicy 

Andrzej S. Bartelski, Jan Bartelski, Mariusz Borowiak, 

Marcin Chała, Jarosław Ciślak, Waldemar Danielewicz, 

Andrzej Danilewicz, Maksymilian Dura, Adam Fleks, 

Krzysztof Gerlach, Michał Glock, Grzegorz Goryński, 

Sebastian Hassa, Wojciech Holicki, Jacek Jarosz, 

Rafał M. Kaczmarek, Tadeusz Kasperski, 

Tadeusz Klimczyk, Michał Kopacz, Witold Koszela, 

Jacek Krzewiński, Krzysztof Kubiak, Jerzy Lewandowski, 

Wojciech Mazurek, Andrzej Nitka, Grzegorz Nowak, 

Łukasz Pacholski, Robert Rochowicz, Krzysztof Stefański, 

Lech Trawicki, Marek Twardowski, Władimir Zabłocki 

Wydawca 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

ul. Anieli Krzywoń 2/155, 01-391 Warszawa 

office@zbiam.pl 

Biuro 

ul. Bagatela 10 lok. 19, 00-585 Warszawa 

Dział reklamy i marketingu 

Anna Zakrzewska 

anna.zakrzewska@zbiam.pl 

Dystrybucja i prenumerata 

Elżbieta Karczewska 


Reklamacje 


Prenumerata 

realizowana przez Ruch S.A.: 

Zamówienia na prenumeratę w wersji 

papierowej i na e-wydania można składać 

bezpośrednio na stronie 

www.prenumerata.ruch.com.pl 

Ewentualne pytania prosimy kierować 

na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl 

lub kontaktując się z Telefonicznym 

Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 

801 800 803 lub 22 717 59 59 

– czynne w godzinach 7.00–18.00. 

Koszt połączenia wg taryfy operatora. 

Copyright by ZBiAM 2015 

All Rights Reserved. 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne 

rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy 

jest zabronione. Materiałów niezamówionych, 

nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo 

dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów 

i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych. 

Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie 

opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi 

odpowiedzialności za treść zamieszczonych 

ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz 

na naszej nowej stronie: 

www.zbiam.pl 

Z kraju i ze świata 4 

Wojciech Zawadzki 

Pięć filarów rozwoju 7 

Marcin Chała, 

współpraca Tomasz Grotnik 

Największe okręty 

Royal Navy 8 

Łukasz Pacholski 

Morski MSPO 19 

8 

40 

Krzysztof Kubiak 

Wojennomorski sili 

na Republika Byłgarija 

w drugiej dekadzie XXI wieku 20 

Łukasz Pacholski 

Koniec epoki 

krążowników artyleryjskich 26 

Robert Rochowicz 

Spadkobiercy wojennych tradycji 27 

Mariusz Borowiak 

ORP Garland w konwoju śmierci 40 

https://www.facebook.com/miesiecznik.morze/ 

27 

55 

Tadeusz Kasperski 

Złamać szyfry Enigmy! Część 1 49 

Wojciech Holicki 

Znalezisko Petrela 

– USS Indianapolis 55 

Andrzej Nitka 

Trzydziestoletni symbol 

stuletniej rewolucji 64 

Tadeusz Klimczyk 

Home Fleets 70 

Krzysztof Stefański 

Berkut – protoplasta 

Siedleckiego 76 

Adam Koralewski 

Ekspedycyjne statki 

oceanograficzne projektu 850 77 

Kronika stoczniowa 80 

Listy od Czytelników 82

Okręty współczesne 

Marcin Chała 

współpraca Tomasz Grotnik 

Największe okręty 

Royal Navy 

16 sierpnia bieżącego roku, we 

wczesnych godzinach porannych, do 

największej i najstarszej bazy morskiej 

Royal Navy w Portsmouth, po raz 

pierwszy wszedł lotniskowiec HMS 

Queen Elizabeth. Jest to prototypowa 

jednostka nowej generacji okrętów tej 

klasy, a przy tym największa, jaką kiedykolwiek 

zbudowano dla Królewskiej 

Marynarki Wojennej, dużo większa nawet 

od słynnego HMS Hood. 

Ostatnimi okrętami lotniczymi Royal 

Navy były trzy stosunkowo nieduże lotniskowce 

typu Invincible. Bandery podniesiono 

na nich odpowiednio: 11 lipca 

1980 r. (prototypowy Invincible R05), 20 

czerwca 1982 (Illustrious R06) i 1 listopada 

1985 (Ark Royal R07). Jednostki te od początku 

projektowane były do operowania 

z pionowzlotami Hawker Siddeley/BAE 

Sea Harrier oraz śmigłowcami Westland 

Sea King. Ich przeznaczeniem było bowiem 

przede wszystkim wykrywanie 

i zwalczanie radzieckich okrętów podwodnych 

na wodach północnego Atlantyku. 

Dopiero w połowie lat 90. przeklasyfikowano 

je na okręty wielozadaniowe 

z bardziej urozmaiconą grupą lotniczą, 

składającą się głównie z pionowzlotów Sea 

Harrier F(A).2, a następnie Harrier GR 7/9. 

Wprowadzenie do służby okrętów, 

których grupę lotniczą oparto o pionowzloty 

było wynikiem polityki końca 

dekady lat 60. XX w. ograniczania kosztów 

utrzymania floty, czego skutkiem 

była m.in. rezygnacja z dużych, klasycznych 

lotniskowców przystosowanych 

do zabierania samolotów myśliwskich 

i uderzeniowych, startujących przy 

użyciu katapult parowych (Phantom II 

i Buccaneer), w tym 2 typu Audacious 

(Eagle R05 i Ark Royal R09), a także 4 lekkich 

typu Centaur (Centaur R06, Albion 

R07, Bulwark R08 oraz Hermes R12 1 ). Przez 

wiele lat małe lotniskowce typu Invincible 

były swoistą wizytówką Wielkiej Brytanii, 

zapewniając prezentowanie bandery 

w odległych nawet zakątkach świata. Ostatni 

z serii, Illustrious, opuścił banderę 28 sierpnia 

2014 r., co w połączeniu z wycofaniem 

już w marcu 2006 wszystkich Sea Harrierów 

doprowadziło do sytuacji, kiedy to dumna 

Royal Navy na ponad dekadę pozbawiona 

została „bojowego” lotnictwa morskiego. 

1 

Ostatni z wymienionych okrętów jako INS Viraat 

(R22) ze służby został wycofany dopiero 6 marca 

bieżącego roku, po przesłużeniu ponad 58 lat. 

Skomplikowana historia 

„błękitnokrwistych” lotniskowców 

W początkach marca 1997 r., w fachowej 

prasie brytyjskiej pojawiły się zwiastuny 

zapowiadające uruchomienie programu 

budowy lotniskowców. Według 

tych informacji, marynarka rozpatrywała 

co najmniej 4 warianty następcy jednostek 

typu Invincible. Wśród nich były: 

- opcja przedłużenia służby i poważnej 

modernizacji (z wydłużeniem kadłuba, 

a co za tym idzie powiększeniem hangarów) 

trójki typu Invincible; 

- przebudowa statku (np. kontenerowca); 

- budowa lotniskowca dla samolotów 

skróconego startu i pionowego lądowania 

(STOVL); 

- budowa lotniskowca „konwencjonalnego” 

(CTOL). 

Wśród wczesnych studiów, rozpatrywano 

też wariant „rosyjski”, czyli lotniskowca 

ze skocznią skracającą start oraz 

zespołem lin hamujących, dla maszyn ze 

startem horyzontalnym (STOBAR). W zależności 

od wariantu, grupa lotnicza miała 

się składać z 20, 26, 30 lub 40 maszyn. 

Już wtedy brano pod uwagę awangardowe 

wówczas rozwiązania techniczne, 

takie jak elektryczny system napędowy, 

czy katapulty elektromagnetyczne. 

Wszystkie warianty miały zalety, były 

jednak obarczone wadami. Przedłużenie 

kadłubów jednostek typu Invincible 

było trudne z powodu ich konstrukcji 

wewnętrznej i w zasadzie istniało tylko 

jedno miejsce, w którym można było 

wykonać „wstawkę”. Ponadto zakres 

prac związany z wydłużeniem resursów 

mechanizmów, czy samego kadłuba, był 

znaczący i drogi. Zresztą to rozwiązanie 

i tak niosło za sobą konieczność zakupu 

nowych samolotów, a te stanowiłyby 

dużą część kosztów całego projektu. 

Queen Elizabeth w pierwszym rejsie. 

Nad okrętem śmigłowiec Merlin. 

Fot. MoD/Crown Copyright 

8 październik 2017MORZE

Siły morskie świata 

Krzysztof Kubiak 

Wojennomorski sili 

na Republika Byłgarija 

w drugiej dekadzie XXI wieku 

Spośród państw-członków Układu 

Warszawskiego jedynie Czechosłowacja 

i Węgry nie posiadały sił morskich. 

Sowiecki Wojenno-Morskoj Fłot (WMF) 

wspierany był więc przez marynarki 

Niemieckiej Republiki Demokratycznej 

i Polski na Bałtyku oraz Bułgarii 

i Rumunii na Morzu Czarnym. Do 1960 r. 

Sowieci mogli – przynajmniej w teorii 

liczyć na wsparcie albańskie, ale kiedy 

państwo to poszło szlakiem zbliżenia 

z ChRL, nastąpił rozbrat z Moskwą, co 

dla Rosjan zakończyło się jednym z najbardziej 

prestiżowych niepowodzeń 

w budowaniu relacji zagranicznych. 

Wszystkie marynarki sojusznicze 

traktowane były jako swoiste formacje 

„pomocnicze i wspomagające” WMF, 

nie zaś jako element narodowych sił 

zbrojnych przeznaczony do ochrony 

oraz realizacji interesów organizujących 

i utrzymujących je państw. Klasycznego 

przykładu tego podejścia dostarcza 

NRD, Polska i Bułgaria z niewspółmiernie 

licznym komponentem desantowym. 

Po rozwiązaniu Paktu Warszawskiego (25 

lutego 1991 r. w Budapeszcie podpisano 

umowę o zaprzestaniu współpracy wojskowej, 

1 lipca 1991 r. w Pradze rozwiązano 

struktury polityczne) i rozpadzie 

ZSRS (formalnie 8 grudnia 1991 r. we wsi 

Wiskule w Puszczy Białowieskiej), trzy 

z czterech wymienionych marynarek 

znalazły się w zupełnie nowej sytuacji, 

którą sprowadzić można do próżni 

w wymiarze operacyjno-strategicznym 

oraz niejasnych perspektyw remontów 

i pozyskiwania sprzętu, którego głównym 

źródłem było sowieckie mocarstwo. 

Inaczej mówiąc – w nowych 

warunkach należało gruntownie zredefiniować 

funkcje i zadania sił morskich 

oraz zapewnić im możliwość utrzymania 

w sprawności posiadanych jednostek, 

z perspektywą ich ewentualnej wymiany. 

Zarówno w Polsce, jak i w Rumunii 1 

oraz Bułgarii w wymiarze deklaratywnym 

cele te osiągnięto. W praktyce 

jednak wszystkie wymienione floty doświadczyły 

jedynie redukcji stanu sił 

okrętowych, graniczących z zapaścią, 

i w stanie owego przedłużającego się 

„zawieszenia” trwają do dziś, oczekując 

na przełamanie kryzysu. Odrębnie potoczyły 

się jedynie losy Ludowej Marynarki 

Wojennej NRD, co wynikało z tego, 

że państwo do którego należała zostało 

inkorporowane, wraz z całą masą upadłościową, 

przez Republikę Federalną 

Niemiec. Volksmarine została więc zlikwidowana, 

a jej mienie ruchowe, w tym 

okręty, sprzedane w większości za granicę. 

W niniejszym artykule przedstawione 

zostaną więc procesy i zjawiska, które 

uformowały Marynarkę Wojenną Republiki 

Bułgarii w jej obecnym kształcie. 

Czarnomorski sojusznik Sowietów 

W czasie II wojny światowej Bułgaria 

przyłączyła się do państw Osi – okupowała 

część Grecji, od granicy z Turcją po 

rejon Salonik (wraz z wyspami Thasos 

1 

Porównaj K. Kubiak, Fortele Navale Române 

po ćwierćwieczu „permanentnej restrukturyzacji”, 

„Morza i Okręty”, 2016 nr 1, s. 25-33. 

i Samotraka) realizując swoje geostrategiczne 

idée fixe o dostępie do Morza 

Egejskiego (port Dedeagacz, po wojnie 

gr. Aleksandropolis) oraz jugosłowiańską 

Macedonię. Ze względu na opór społeczny 

nie uczestniczyła jednak w ataku 

na Związek Sowiecki 2 . We wrześniu 

1944 r., gdy Armia Czerwona wkroczyła 

na jej terytorium, Bułgaria, na czele której 

– po zbrojnym obaleniu monarchii 

– stanął Kimon Georgiew (reprezentował 

zorganizowany przez komunistów 

Front Ojczyźniany, choć był generałem 

starego reżimu) obrała opcję proaliancką 

i wypowiedziała wojnę III Rzeszy oraz 

ich sojusznikom. Jej siły rozpoczęły działania 

przeciwko Niemcom i Węgrom, 

kończąc swój pochód w kwietniu 1945 r. 

w Austrii, gdy w miejscowości Klagenfurt 

nawiązano kontakt z brytyjską 8. Armią. 

Mimo tego Bułgaria została potraktowana 

jako aliant Niemiec i stosunki 

z nią uregulowano w oparciu o traktat 

pokojowy podpisany w Rzymie 1947 r. 

Na mocy jego klauzul wojskowych zakazano 

jej posiadania samolotów bombowych 

(z wewnętrznymi komorami 

bombowymi), a siły zbrojne ograniczono: 

wojska lądowe wraz z formacjami 

granicznymi do 55 tys. żołnierzy, wojska 

obrony przeciwlotniczej do 1800, 

lotnictwo wojskowe do 90 samolotów 

(w tym 70 bojowych) i 5200 żołnierzy, 

marynarkę do 3500 osób personelu i jednostek 

o łącznej wyporności do 7250 t. 

Kiedy państwo znalazło się w sowieckiej 

strefie wpływów limitami rzymskimi 

niewiele się przejmowano. Było to 

zrozumiałe o tyle, że Bułgaria z punktu 

widzenia Moskwy zajmowała strategicznie 

ważne położenie geograficzne – sąsiaduje 

ona z Turcją na odcinku 295 km, 

z granicznego Kapitan Andriejewo (po 

tur. stronie – Kapikule) do Stambułu 

jest 260 km, oraz z Grecją na odcinku 

493 km – z nadgranicznej miejscowości 

2 

Bułgaria uzyskała pełną niepodległość od Turcji 

w 1878 r. Był to rezultat zwycięstw rosyjskich odniesionych 

w wojnie 1877-1878 (bitwy pod Szypką i 

Plewną), które doprowadziły do pokoju w San Stefano. 

Stąd historycznie silne sympatie prorosyjskie. 

Trzy ex-belgijskie fregaty, choć nie wzmocniły 

w istotny sposób sił morskich Bułgarii, pozwoliły 

im niemal „z marszu” dołączyć do NATO na 

morzach. Na zdjęciu Werni. 

Fot. MO Bułgarii 


Polska Marynarka Wojenna 

Robert Rochowicz 

Spadkobiercy wojennych tradycji 

Zaniedbania rozwoju floty z pierwszej 

połowy lat 50. sprawiły, że Marynarka 

Wojenna nie przedstawiała na 

morzu realnej siły bojowej. Możliwości 

operacyjne Błyskawicy i Burzy, okrętów 

zużytych wojenną eksploatacją, nie 

odpowiadały w pełni zadaniom stawianym 

flocie pod koniec tej dekady. 

Stąd pojawiła się paląca potrzeba wymiany, 

czy choćby uzupełnienia stanu 

posiadania o nowe niszczyciele. 

W planach rozwoju sił okrętowych 

w latach 1945-1956 niszczyciele nie zawsze 

były jednakowo traktowane. W pierwszych 

powojennych przymiarkach do 

rozbudowy floty najważniejsze miały być 

krążowniki lekkie. Gdy okazało się, że pływające 

pod biało-czerwoną banderą 

jednostki brytyjskie nie mają żadnych 

szans na służbę w ludowych siłach 

morskich, w ostatnim dniu listopada 

1946 r., ówczesny dowódca MW, kadm. 

Adam Mohuczy, podpisał program rozwoju 

na lata 1947-1959. Ponieważ w tej 

koncepcji MW miała odgrywać kluczową 

rolę w obronie Wybrzeża, wpisano 

w niej zamiar posiadania aż 5 krążowników 

lekkich i tuzina niszczycieli. Gdy 

morski rodzaj sił zbrojnych został sprowadzony 

do roli pomocniczego narzędzia 

w zakładanej biernej obronie plaż, 

obie klasy okrętów okazały się całkowicie 

zbędne. Dopiero w planie wadm. 

Wiktora Czerokowa ze stycznia 1953 r. 

znów wpisano 4 niszczyciele, które miały 

pojawić się w służbie do końca 1956 r. 

I choć plan ten, a może bardziej forma 

jego przedstawienia nie spodobały 

się kierownictwu MON w Warszawie 1 , 

kolejny dowódca MW nie odżegnywał 

się od realizacji programu, choć czynił 

to mniej stanowczo. I nawet wstępnie 

rozpoczęto rozmowy z Dowództwem 

Wojenno-Morskowo Fłota ZSRR o prze- 

1 

W piśmie do marsz. K. Rokossowskiego opisane 

zostały wszystkie dotychczasowe zaniedbania 

(czy może raczej świadome zaniechania) w modernizacji 

MW. Czerokow został odwołany ze stanowiska, 

a jego miejsce zajął „mniej awanturujący 

się” dotychczasowy zastępca, kadm. Aleksandr 

Winogradow. 

jęciu w dzierżawę w 1956 r. pierwszego 

z dwóch okrętów proj. 30bis. Wydarzenia 

polityczne w kraju nie sprzyjały 

jednak pozyskaniu okrętów od naszego 

wschodniego sąsiada. Ostatecznie dopiero 

w 1957 r., po zmianach kadrowych 

w Wojsku Polskim, powrócono do pomysłu 

wzmocnienia floty dwoma niszczycielami. 

Wyczekiwane, ale niechciane 

Zmiany, dokonujące się w kraju po 

poznańskim czerwcu i październikowym 

przesileniu politycznym na szczytach 

władzy PRL, nie pozostały bez wpływu 

na armię. Oficerowie radzieccy w polskich 

mundurach opuścili kraj. Ich miejsce 

zajęli Polacy, którzy szybkie kariery 

robili od początku lat 50., błyskawicznie 

awansując i obejmując coraz bardziej 

odpowiedzialne stanowiska dowódcze. 

Nie inaczej było w MW. Nowa kadra rozpoczęła 

służbę na wyższych „stołkach” 

od przeglądu tego, co po sobie zostawili 

poprzednicy. Na popularnej wtedy, choć 

trwającej krótko, bo ledwie kilka miesięcy, 

fali krytykowania wszystkiego co 

radzieckie „dostało się” okrętom otrzymanym 

ze wschodu. Także jeszcze tym 

nie przejętym niszczycielom proj. 30bis. 

W obowiązującej ówcześnie koncepcji 

wykorzystania sił okrętowych na 

Bałtyku zakładano tworzenie z jednostek 

nawodnych grup uderzeniowych 

i poszukująco-uderzeniowych, w których 

główne role powinny odgrywać 

właśnie niszczyciele. Skład tych pierwszych 

miały uzupełniać kutry torpedowe, 

zaś drugich – duże ścigacze okrętów 

podwodnych. 

Nowe Dowództwo Marynarki Wojennej 

(DMW) bardzo śmiało podeszło do 

kwestii planowania rozwoju na kolejne 

lata. Zatwierdzony 25 listopada 1956 r. 

program zakładał, że do roku 1965 siły 

polskiej floty powinny rozrosnąć się do 

stanu m.in. 16 niszczycieli, 24 dozorowców, 

48 małych i 24 dużych kutrów torpedowych 

oraz 24 dużych ścigaczy okrętów 

podwodnych. 

Realia tamtych lat nie pozwalały poważnie 

myśleć o budowie niszczycieli 

według własnych projektów, w polskich 

stoczniach, choć – co warto zauważyć 

– takie koncepcje nie były obce ówczesnym 

wyższym oficerom z DMW. Według 

polskich sztabowców niszczyciel winien 

mieć następujące uzbrojenie: 4xII armaty 

kal. 100 mm i 4xIV kal. 45 mm, 4 baterie 

rakiet, wyrzutnie klasycznych i rakietowych 

bomb głębinowych, tory minowe 

i trał Parawan. Nadbudówki takiego 

okrętu powinny mieć kształty opływowe 

i być pozbawione iluminatorów. 

Jego wyposażenie dopełniałyby radary: 

obserwacji powietrznej, artyleryjsko-torpedowy, 

nawigacyjny obserwacji okrężnej 

i obserwacji nawodnej oraz stacja 

hydrolokacyjna i nowoczesne Bojowe 

Centrum Informacji. O takiej jednostce 

ówczesne DMW mogło jednak tylko 

pomarzyć. 

Wobec powyższego nie pozostawało 

nic innego jak kupić, bądź wydzierżawić 

okręt za granicą. Kierunek był w tym 

czasie tylko jeden – Związek Radziecki. 

Kraj ten miał ówcześnie na uzbrojeniu 

trzy typy niszczycieli budowanych już 

po wojnie – projektów 30K/30bis, 41 

i 56. Projekt 41 był reprezentowany tylko 

przez jeden okręt – Nieustraszymyj, traktowany 

właściwie jako doświadczalny. 

Z kolei budowa serii jednostek proj. 56 

była dopiero w fazie dostaw do poszczególnych 

flot ZSRR i ich przekazanie Polsce 

nie wchodziło w grę. Pozostały więc 

tylko masowo budowane na przełomie 

lat 40. i 50. „trzydziestki”. 

1 sierpnia 1957 r. podpisano polsko- 

-radziecką umowę o dzierżawie m.in. 

dwóch niszczycieli proj. 30bis, które zostały 

wydzierżawione na 8 lat. W umowie 

strona radziecka zapewniała odpłatną 

dostawę niezbędnych materiałów 

i urządzeń dla właściwej eksploatacji 

okrętów. Polska zobowiązała się nie dokonywać 

żadnych zmian konstrukcyjnych, 

a także utrzymywać w tajemnicy 

wszystkie dane taktyczno-techniczne. 

Dzierżawa kosztowała Polskę 2,1 mln 

rubli rocznie za każdy niszczyciel. Po 

zakończeniu okresu ważności umowy 

jednostki w 1965 r. zostały odkupione. 

Związek Radziecki nie był zainteresowa- 

ORP Grom w pierwszym roku służby, 

jeszcze z numerem burtowym ’53’. 

Fot. Janusz Uklejewski, zbiory Muzeum MW 

MORZE październik 2017 27

Polska Marynarka Wojenna 

Mariusz Borowiak 

ORP Garland 

w konwoju śmierci 

Wśród niektórych wyższych stopniem 

brytyjskich oficerów w Home 

Fleet panował pogląd, że wysyłanie 

kolejnych konwojów wiosną 1942 r. 

trasą północną, wiodącą z Islandii, 

nieopodal Spitsbergenu, do portów 

ZSRS, mija się z celem. Innego zdania 

był premier Wielkiej Brytanii, Winston 

Churchill, uważający, że polityczne dążenia 

pomocy sojuszników są ważniejsze 

aniżeli ewentualne straty ponoszone 

przez konwoje. 

40 październik 2017MORZE 

Od końca września 1941 do pierwszych 

dni maja 1942 r. na szlak morski z Islandii 

(Hvalfjörður) do północnej Rosji (Murmańsk 

i Archangielsk) w konwojach oznaczonych 

symbolem PQ o numerach od 1 

do 15 wysłano blisko 190 statków handlowych. 

Pierwsze zespoły, liczące od kilku 

do kilkunastu jednostek transportowych 

otrzymały bezpośrednią (lub dodatkową) 

ochronę w postaci pojedynczych 

krążowników, niszczycieli, trałowców 

i trawlerów uzbrojonych. Zdecydowana 

większość konwojów, które wyruszyły 

trasą północną między styczniem a majem 

1942 r., szczęśliwie uniknęła strat 

i dotarła bez przeszkód do celu. Marynarze 

mogli mówić o dużym szczęściu, ponieważ 

konwoje arktyczne były na ponad 

dwóch trzecich trasy narażone na ataki 

niemieckiego lotnictwa. Promień działania 

sił lotniczych Wielkiej Brytanii (RAF) 

sięgał tylko do niewielkiej wyspy Jan 

Mayen (372,5 km 2 ), położonej około 500 

km na wschód od Grenlandii, a między 

nią a rejonem na północ od Murmańska 

istniała duża, niczym nie osłonięta luka, 

co skrzętnie wykorzystywali piloci Luftwaffe 

i okręty podwodne Kriegsmarine. 

W wyniku ataków U-Bootów konwój 

PQ 7A stracił statek (5135 BRT) 1 , PQ 8 – 

okręt eskorty, niszczyciel HMS Matabele 

(1870 t) i uszkodzony brytyjski frachtowiec 

Harmatris (5395 BRT), konwój PQ 13 

postradał na pewno 2 statki (Induna 

i Effingham) 2 o łącznej pojemności 

11 507 BRT, a konwój PQ 14 utracił brytyjski 

frachtowiec Empire Howard (6985 

BRT), który posłał na dno U 403 (kpt. mar. 

Heinz-Ehlert Clausen). 

1 

2 stycznia 1942 r. U 134 pod dowództwem kpt. 

mar. Rudolfa Schendela storpedował i zatopił brytyjski 

frachtowiec Waziristan na pozycji o współrzędnych 

74°09’N, 19°10’E. 

2 

30 marca 1942 r. sprawcami zatopienia statków 

były okręty podwodne U 376 (kpt. mar. Friedrich- 

-Karl Marks) i U 435 (kpt. mar.Siegfried Strelow). 

Szkody, jakich doznali Alianci wiosną 

1942 r. na trasie północnych konwojów 

„Lend-Lease`u”, spowodowane były 

również działalnością niemieckiego 

lotnictwa. Sześć bombowców torpedowych 

Heinkel He 111 zatopiło dwa 

brytyjskie statki Cape Corso (3807 BRT) 

i Botavon (5848 BRT), zaś uszkodziły trzeci, 

z konwoju PQ 15. Ów ostatni okaleczony 

brytyjski frachtowiec Jutland (6153 

BRT) został jeszcze tego samego dnia, 

3 maja, zatopiony przez U 251 (kpt. mar. 

Heinrich Timm). 

Rzeź konwojów na trasie śmierci 

Z powodu dotychczasowych strat 

poniesionych przez żeglugę handlową 

sprzymierzeńców i Royal Navy wysyłanie 

kolejnych konwojów trasą północną, 

która zyskała złą sławę, zdaniem 57-letniego 

adm. Johna Toveya, naczelnego 

dowódcy Home Fleet, było nierozsądne, 

do czasu zlikwidowania lotniska i bazy 

niemieckich okrętów podwodnych 

w Norwegii 3 . Zanim jednak do tego do- 

3 

Konwoje o symbolu QP od 1 do 15 kursowały 

na trasie z Archangielska, Murmańska lub z Zatoki 

Kolskiej do Reykjaviku w Islandii oraz Loch Ewe i

II wojna światowa 

Tadeusz Kasperski Część 1 

Złamać szyfry 

Enigmy! 

Podczas II wojny światowej każda ze 

stron konfliktu starała się za wszelką 

cenę łamać morskie kody floty przeciwnika 

i na bieżąco czytać najważniejsze 

depesze. Dzięki temu zyskiwano 

wgląd w aktualne ruchy najważniejszych 

zespołów i pojedynczych okrętów 

floty wojennej, jednostek zaopatrzeniowych, 

czy też konwojów 

statków handlowych. To dawało wyraźną 

przewagę i mogło zdecydować 

o zwycięstwie jednej ze stron i ostatecznej 

klęsce drugiej. W tych zmaganiach 

zwyciężyła strona aliancka, choć 

droga do osiągnięcia tego celu była 

długa, a bez sukcesów w przejęciu na 

morzu wrogich szyfrów niemożliwa. 

Niemiecka komórka wywiadowcza 

B-Dienst osiągnęła wiele sukcesów 

w łamaniu kodów brytyjskiej Royal Navy 

w pierwszej połowie wojny, Brytyjczykom 

natomiast (pracującym kryptologom 

w tajnym ośrodku Bletchley Park) znacznie 

trudniej było posiąść tajemnicę niemieckich 

kodów, z powodu stosowania 

przez Kriegsmarine maszyny szyfrującej 

Enigma. Przy czym morska wersja tego 

urządzenia – „M”, była o wiele bardziej 

skomplikowana i złamać kody Kriegsmarine 

było trudniej, niż szyfry wojsk lądowych, 

czy lotnictwa 1 . Niemcy pamiętali, 

1 

Kriegsmarine posługiwała się kilkunastoma 

zestawami kluczy Enigmy, które tworzyły oddzielne 

sieci szyfrów osobne dla jednostek odbywających 

szkolenia np. na Bałtyku, osobne dla 

jednostek na różnych akwenach, np. Morza 

Śródziemnego, Morza Czarnego czy wybrzeży 

Morza Północnego, inne dla łączności z tankowcami 

i jednostkami zaopatrzeniowymi, inne do 

korespondencji pomiędzy dowódcami baz i OKM 

Naczelnym Dowództwem Marynarki); dla 

U-Bootów stworzono też odrębny szyfr Triton 

w początkach 1942 r. wraz z nowym modelem 

Enigmy, o czym będzie jeszcze mowa. 

że w I wojnie światowej brytyjscy specjaliści 

z „pokoju 40” złamali szyfry Hochseeflotte 

i dołożyli większych starań, by to się 

nie powtórzyło podczas kolejnej wojny. 

Dlatego Brytyjczycy musieli nasilić 

starania, by model niemieckiej maszyny, 

klucze kodowe i księgi szyfrów pozyskać 

w trakcie akcji na morzu. Było to możliwe 

tylko przy abordażu i spenetrowaniu 

wrogiej jednostki wojennej, patrolowej 

czy zaopatrzeniowej, ale niełatwe, ponieważ 

dowódcy zatapianych w walce 

jednostek niemieckich mieli obowiązek 

zadbania o to, by w pierwszym rzędzie 

zniszczyć maszynę i dokumenty, by nie 

wpadły w ręce przeciwnika. Można było 

też spróbować spenetrować wraki jednostek 

(np. U-Bootów) zatopionych na 

płytszych wodach, ale i tu nie było gwarancji 

sukcesu (zwłaszcza, że dokumenty 

szyfrowe sporządzano na specjalnym 

papierze, który woda morska miała szybko 

zniszczyć), oprócz tego klucze kodowe 

obowiązywały tylko przez określony 

czas (konkretne miesiące roku), po czym 

zmieniano je dla bezpieczeństwa. 

Pierwsze zdobycze 

12 lutego 1940 r. na wodach Firth of 

Clyde, niemiecki okręt podwodny U 33 

(typu VII A, dowodzony przez kpt. mar. 

Hansa-Wilhelma von Dresky’ego) próbował 

skrycie postawić pole minowe. Został 

jednak zaatakowany przez trałowiec 

HMS Gleaner, który wykrył go azdykiem, 

obrzucił celnie bombami głębinowymi, 

spowodował ciężkie uszkodzenia 

i zmusił do wynurzenia. Nie wiadomo 

dlaczego (mimo wyraźnych rozkazów 

dowodzącego U-Bootami 2 kadm. Karla 

Dönitza), U 33 zabrał na akcję minowania 

Enigmę, bo wszystkie okręty, które pod- 

2 

Befehlshaber der U-Boote, BdU. 

czas takich operacji mogły być zatopione 

na płytkich wodach, miały ją pozostawiać 

w porcie przed wyruszeniem. 

Po wynurzeniu U-Boota trałowiec 

zmienił kurs, planując okręt podwodny 

staranować, ale przerwał ogień, gdy ujrzał 

wychodzących na pokład Niemców 

z podniesionymi rękami. Dresky zdołał 

jednak wydać rozkaz samozatopienia 

uszkodzonego U 33 i gdy ten zaczął 

tonąć dziobem, jego dowódca zdołał 

wyrzucić za burtę wraz z podwładnymi 

elementy zniszczonej maszyny szyfrującej, 

zwłaszcza jej bębenki. Trałowiec 

uratował 17 ludzi, 25 Niemców zginęło. 

U-Boot zatonął na głębokości około 

50 m, ale podczas podwodnych poszukiwań 

wokół wraku udało się odnaleźć 

trzy bębenki Enigmy, wyrzucone przez 

Niemców do morza. Choć okazały 

się pomocne w pracy kryptologów 

z Bletchley Park, było to jednak za mało, 

by udało się wówczas złamać niemiecki 

szyfr morski 3 . Przez cały 1940 r. też nie 

udało się tego dokonać. A w tym czasie 

na Atlantyku straty w zatapianych przez 

U-Booty alianckich statkach rosły coraz 

bardziej. Gdyby znano pozycje niemieckich 

okrętów podwodnych na morzu, 

można byłoby je znacząco zmniejszyć, 

kierując samotne statki i konwoje jak najdalej 

od nich. 

Dopiero w pierwszej połowie 1941 r. 

Brytyjczycy nasilili starania, by wreszcie 

w tej kwestii dokonać jakiegoś przełomu. 

1 marca ze Scapa Flow wyruszył 

zespół złożony z 5 niszczycieli (flagowego 

Somali 4 , Bedouina, Tartara, Eskimo 

i Legiona) oraz 2 jednostek desantowych 

z 600 komandosami ku Lofotom (norweski 

fiord Vest), rozpoczynając operację 

„Claymore”. Ten dywersyjny wypad miał 

cel główny, o którym się nie mówiło – liczono 

na to, że przy okazji ataku i zniszczenia 

napotkanych niemieckich jednostek 

i urządzeń portu rybackiego, być 

może natrafi się również na egzemplarze 

Enigmy, które zdaniem Brytyjczyków powinny 

się tam znajdować. 

Akcja przeprowadzona 4 marca zakończyła 

się częściowym sukcesem. Udało 

się Niemców zaskoczyć, zatopiono statek-przetwórnię 

Hamburg i kilka jedno- 

3 

O zdarzeniu pisał C. Blair, „Hitlera wojna 

U-Bootów. Myśliwi 1939-1942”, Warszawa 1998, 

s. 168. 

4 

Dowodził nim kmdr Clifford Caslon. 

Zatopienie U 33 12 lutego 1940 r. w Firth of Clyde 

tylko nieznacznie zbliżyło Brytyjczyków do 

złamania szyfru Kriegsmarine. 

Fot. zbiory Andrzeja Danilewicza 


II wojna światowa 

Wojciech Holicki 

Znalezisko Petrela 

– USS Indianapolis 

W lipcu 1945 r., ostatnim pełnym miesiącu 

wojny na Pacyfiku, dobijana systematycznie 

od dawna Flota Cesarska 

mogła już liczyć tylko na swoje jednostki 

podwodne. Ich operacje przyniosły 

finalny sukces w postaci zatopienia USS 

Indianapolis, co w rezultacie fatalnego 

splotu okoliczności pociągnęło za sobą 

śmierć wyjątkowo wielu amerykańskich 

oficerów i marynarzy. Trochę ponad 

72 lata później nastąpił epilog niezwykłej 

historii – światowe media obiegła 

wiadomość o odnalezieniu wraku tego 

okrętu przez statek poszukiwawczy Petrel, 

należący do Paula Allena, jednego 

z najbogatszych ludzi na świecie. 

Komandor por. Mochitsura Hashimoto, 

dowódca I-58, jednego z trzech krążowników 

podwodnych typu B Model 2, 

po kapitulacji Japonii doprowadził go 

18 sierpnia do bazy w Kure. Dokładnie 

miesiąc wcześniej rozpoczął się czwarty 

rejs bojowy tego okrętu, wysłanego 

wraz z czterema innymi do rejonów 

patrolowych na wschód od Filipin. 28 

lipca po południu, wypatrzywszy „wielki 

zbiornikowiec w eskorcie niszczyciela”, 

Hashimoto rozkazał zwolnić dwie „żywe 

torpedy” kaiten. Dwa wybuchy wziął za 

oznakę zatopienia celów, myląc się. 

Ponieważ przed dotarciem do Kure na 

I-58 zniszczono dokumenty tajne, mapy 

i dziennik bojowy, wiedza o tym, co wydarzyło 

się w nocy z 29 na 30 lipca, oparta 

jest na złożonej dużo później, przy 

okazji procesu dowódcy okrętu, który 

zatopił, pisemnej relacji Hashimoto 1 . 

Zgodnie z nią, I-58 wynurzył się o godz. 

23:35 i zaraz potem został wezwany na 

pomost kiosku z powodu zauważenia 

jakiejś jednostki płynącej od wschodu. 

Nie mógł jej zidentyfikować, pierwotną 

odległość ocenił na 10 000 m. Po zanurzeniu 

rozkazał zaalarmować pilotów 

kaitenów, ale szybko uznał, że w nocy 

lepsze rezultaty może przynieść odpalenie 

salwy „zwykłych” torped. O 23:48 

wyrzutnie były gotowe do strzału, a cel, 

odległy o jakieś 3000 m, po znalezieniu 

się pod dziurą w chmurach był na tle 

światła księżycowego. Ze względu na 

kąt obserwacji Hashimoto mógł stwierdzić, 

że ma wieże armatnie i 2 wysokie 

maszty, płynie wolno (ocenił, że było to 

11 w.), nie zygzakując. Gdy dystans spadł 

do około 1500 m, rozkazał odpalić salwę, 

ostatnia z sześciu torped opuściła wyrzutnię 

dwie minuty po północy. Minutę 

potem zaobserwował na prawej burcie 

celu najpierw wybuch pod przednią 

wieżą dziobową, który wywołał silną 

eksplozję wtórną. Po sekundach, także 

na tle części dziobowej kadłuba, pojawiły 

się 2 słupy wody. 

1 

Hashimoto, rocznik 1909, służył na okrętach 

podwodnych od 1941 r., był wcześniej dowódcą 

Ro-31, I-158 i Ro-44. Napisał książkę o działaniach 

japońskich sił podwodnych („Sunk: The Story of 

the Japanese Submarine Fleet, 1941–1945”, wydaną 

w USA w 1960 r.), w której opis zatopienia Indianapolis 

odbiega od przedstawionego wyżej. 

Zmarł w 2000 r., po latach bycia kapłanem shinto. 

Hashimoto rozkazał przyjąć kurs na 

oddalenie się, obawiając się kontrataku. 

Ponieważ nie nastąpił, zawrócił swój 

okręt i pół godziny po północy był on 

znów blisko miejsca odpalenia torped. 

Zaatakowanej jednostki nigdzie nie było 

widać, a gdy o godz. 01:00 I-58 wynurzył 

się ponownie, mnogość różnorakich 

szczątków wokół świadczyła o tym, 

że musiała pójść na dno. O 01:45 nadany 

został więc meldunek o zatopieniu pancernika 

typu Idaho. 

Hashimoto nie mylił się co do rezultatu 

ataku, natomiast duży błąd w identyfikacji 

celu przyczynił się do tego, że sukces 

miał tak tragiczne konsekwencje. Zatopiony 

okręt był w rzeczywistości krążownikiem 

ciężkim, jednym z dwóch typu 

Portland. 

Cel 

W 1929 r. Kongres USA zadecydował, 

że w ramach środków trzech kolejnych 

lat finansowych zbudowanych zostanie 

m.in. 15 krążowników „waszyngtońskich”. 

W tym czasie powstawała seria 

sześciu jednostek typu Northampton 

i pierwotnie przyjęto, że pierwszych 

5 nowych okrętów, CL 32 do CL 36 2 , 

będzie niemal identycznych. Budowę 

CL 33, któremu nadano nazwę Portland 3 , 

rozpoczęto na pochylni w połowie lutego 

1930 r. Niedługo później, 31 marca, 

położona została stępka pod CL 35, przyszły 

Indianapolis. 

W tym czasie było jasne, że podczas 

prac projektowych i budowy Northamptonów 

przesadzono z „oszczędnościami” 

tonażowymi, w rezultacie czego ich wyporność 

standardowa była dużo mniejsza 

od limitu przyjętego w traktacie 

2 

Od ‚light cruisers’. Po konferencji londyńskiej 

(1930) krążowniki mające lub mające mieć armaty 

kal. 203 mm zyskały oficjalne miano „ciężkich”, 

stąd w US Navy od 1 lipca 1931 r. miały prefiks ‚CA’ 

zamiast ‚CL’– przyp. red. 

3 

Uhonorowano w ten sposób największe miasto 

stanu Maine, a nie Oregonu. 

10 lipca 1945 r., krążownik ciężki Indianapolis 

(CA 35) na wodach u wybrzeży Kalifornii. Dwadzieścia 

dni później okręt ten spoczął na dnie 

Morza Filipińskiego, co oznaczało początek 

jednego z największych dramatów w historii US 

Navy. 


Epoka pary i pancerza 

Andrzej Nitka 

Trzydziestoletni symbol 

stuletniej rewolucji 

Już z Aurory wystrzał padł..., starsi 

czytelnicy „Morza” dobrze pamiętają 

wiersz Władysława Broniewskiego, 

rozbrzmiewający na obowiązkowych 

apelach szkolnych z okazji kolejnych 

rocznic rewolucji październikowej. 

Jednostka ta w świadomości ludzi na 

całym świecie funkcjonuje też jako 

okręt, który dał sygnał do szturmu 

na Pałac Zimowy, siedzibę rządu Kiereńskiego 

i rozpoczęcia buntu, który 

umożliwił dojście do władzy bolszewików. 

Co prawda wystrzał z Awrory 

nie był wcale znakiem do walki, jednak 

sowiecki blef, podsycany skwapliwie 

przez komunistów, żyje własnym życiem 

i nic już tego nie zmieni. Jeszcze 

bardziej zaskakujące jest to, że turyści 

zwiedzający ten okręt oraz część specjalistów 

zajmujących się tematyką 

morską, nie ma świadomości, iż mają 

do czynienia z... repliką Awrory zbudowaną 

w latach 80. XX w., a nie oryginałem 

pamiętającym czasy caratu! 

Historyczny krążownik, a raczej jego 

kopia, pozostaje ikoną Sankt Petersburga, 

morskiej stolicy Rosji. Okrągła, setna 

rocznica sowieckiej rewolucji jest doskonałą 

okazją do przybliżenia mało znanej 

historii powstania repliki okrętu, która 

chyba już na zawsze będzie jednym 

z symboli wydarzeń, które zmiotły carat 

i zastąpiły go na dziesięciolecia reżimem 

komunistycznym. 

Zatopiony 30 września 1941 r. w Oranienbaumie 

(obecnie Łomonosowsk) 

podczas oblężenia Leningradu w trakcie 

II wojny światowej (Rosjanie wolą 

używać określenia Wielka Wojna Ojczyźniana) 

krążownik, a właściwie jego 

wrak ogołocony z uzbrojenia i użytecznego 

wyposażenia dotrwał do zniesienia 

niemieckiej blokady. Wobec faktu, 

że prawie 40-letni wtedy okręt spędził 

pod wodą nieomal 2,5 roku dalsze jego 

losy były prawie przesądzone, po wydobyciu 

najprawdopodobniej trafiłby on na 

złom. Miał jednak potężnego protektora 

w osobie adm. floty Iwana S. Isakowa. 

Jego zdaniem Awrora po odbudowie 

mogła służyć jako stacjonarna jednostka 

szkolna dla słuchaczy Nachimowskiej 

Szkoły Marynarki Wojennej z Leningradu 

oraz brać udział w wychowaniu społeczeństwa 

jako pomnik rewolucji październikowej 

i udziału floty w obronie 

miasta. Idea ta zyskała poparcie dowódcy 

WMF, adm. floty Nikołaja G. Kuzniecowa, 

i wpływowego szefa leningradzkiego 

komitetu partii Andrieja A. Żdanowa. 

I to właśnie władze Leningradu wystąpiły 

24 sierpnia 1944 r. do marynarki wojennej 

o zachowanie okrętu, który w międzyczasie 

został w lipcu 1944 wydobyty 

i przeholowany 20 lipca do Leningradu, 

oraz ustawieniu go przy nabrzeżu Bolszoj 

Newki. 

W wyniku tych zabiegów krążownik 

skierowano do remontu połączonego 

z odbudową mającą na celu przystosowanie 

go do pełnienia funkcji stacjonarnego 

hulku szkolnego. W trakcie tych prac 

usunięto obie burtowe maszyny parowe 

napędu głównego, jak też część kotłów 

parowych wraz ze zbędnym wyposażeniem. 

W celu zabezpieczenia kadłuba został 

on pokryty wewnątrz, do wysokości 

metra powyżej linii wodnej, warstwą wytrzymałego 

betonu o grubości 50-90 mm, 

wzmocnioną stalowymi prętami grubości 

6-8 mm. Łączna masa tej żelbetonowej 

„skorupy” wyniosła 450 t, zaś prace związane 

z jej układaniem przeprowadzono 

między 5 kwietnia a 15 lipca 1946 r. 

Na pokład Awrory trafiło z terenu całego 

ZSRR 14 oryginalnych armat Canet 

L/45 kal. 152 mm, takich jakie nosił on 

w czasach rewolucji. Trudno jednak się 

spodziewać, aby wśród nich była chociaż 

jedna wchodząca pierwotnie w skład 

uzbrojenia tego konkretnie okrętu, skoro 

11 z nich miało łoża i maski przeciwodłamkowe 

artylerii nadbrzeżnej. Prace 

stoczniowe trwały 4 lata i ostatecznie 17 

listopada 1948 r. odrestaurowana Awrora 

zacumowała przy nabrzeżu tuż obok budynku 

Nachimowskiej Szkoły Marynarki 

Wojennej. 

64 październik 2017MORZE 

„Legendarny” wystrzał z dziobowego działa Awrory na obrazie Adama Werki.

Epoka pary i pancerza 

Tadeusz Klimczyk 

Home Fleets 

Miłośnikom Royal Navy powszechnie 

znane są terminy takie jak Home 

Fleet, Channel Fleet czy Atlantic Fleet. 

Te jednostki organizacyjne floty brytyjskiej 

występują nagminnie w każdej 

książce dotyczącej obu wojen światowych 

i okresów je poprzedzających. 

Ale czy Home Fleet to zawsze Flota 

Ojczyźniana? Czy może poprawniej 

jednak używać terminu Home Fleets, 

a nie Home Fleet? Czy Channel Fleet 

zawsze broniła kanału La Manche, zaś 

Atlantic Fleet zawsze operowała na 

Atlantyku? Poniższe opracowanie próbuje 

znaleźć odpowiedź na pytania 

związane z organizacją europejskich 

sił Royal Navy w latach 1902-1914. 

Na przełomie XIX i XX w. Royal Navy 

była podzielona na dwie, a od 1902 r. 

na trzy floty, oraz na kilka niezależnych 

eskadr stacjonujących w odległych zakątkach 

Imperium. Podział wewnętrzny 

i dystrybucja sił wyraźnie wskazywała na 

priorytety brytyjskiej polityki zagranicznej 

i potencjalne źródła zagrożeń. 

Najsilniejszym elementem struktury 

Royal Navy była Mediterranean Fleet 

z bazą na Malcie. Jej trzon stanowiło 

zwykle 12 najnowocześniejszych okrętów 

liniowych. Morze Śródziemne ogniskowało 

brytyjskie interesy – stacjonowały 

tu największe siły morskie Francji, 

tutaj także można było blokować ruchy 

rosyjskiej Floty Czarnomorskiej, a przede 

wszystkim kontrolować żeglugę z Indii 

i Dalekiego Wschodu via, także brytyjski, 

Kanał Sueski. Drugą flotą Royal Navy była 

Channel Fleet bazująca w Portland na 

południowym wybrzeżu Wielkiej Brytanii. 

Jej podstawową siłą było 6 okrętów 

liniowych. Flota Kanału była dwukrotnie 

mniej liczebna od Floty Śródziemnomorskiej 

i miała blokować wejście do 

kanału La Manche oraz południowe 

wybrzeże Wyspy przed operacjami floty 

francuskiej. Z zamorskich eskadr najsilniejszą 

był eskadra dalekowschodnia, 

zwana China Station, z bazami w Singapurze, 

Hongkongu i Weihaiwei (dziś Weihai). 

W opisywanym okresie w jej skład 

wchodziło 5 okrętów liniowych, a więc 

niewiele mniej niż w Channel Fleet. 

Od 1902 r. organizacyjnie przybyła 

Royal Navy jeszcze jedna flota – Home 

Fleet. Mimo nazwy i późniejszych konotacji 

historycznych – w momencie 

powstania była to jedynie jednostka administracyjna 

skupiająca porozrzucane 

po wielu portach Wielkiej Brytanii tzw. 

guard ships, czyli przestarzałe pancerniki 

i krążowniki, dożywające swoich dni, 

z załogami złożonymi głównie z rezerwistów. 

Okręty te miały za zadanie chronić 

porty, w który stacjonowały, w rzeczywistości 

bardziej symbolizowały obecność 

Royal Navy lokalnym społecznościom, 

niż dawały im realną ochronę. W 1902 r. 

poddano je centralnemu dowództwu 

w Portland, gdzie też 2-3 razy do roku 

gromadziły się dla przeprowadzenia 

ćwiczeń. W momencie powstania była 

to flota istniejąca tylko na papierze, jednak 

wkrótce Royal Navy wykorzystała 

jej istnienie, by w sposób nie budzący 

podejrzeń przeprowadzić operację koncentracji 

sił na wodach ojczystych. 

Pierwsze ruchy, zmierzające do 

wzmocnienia sił Royal Navy stacjonujących 

w macierzystych portach, wykonano 

jeszcze przed powołaniem adm. 

Fishera na stanowisko Pierwszego Lorda 

Morskiego. Były one już częściowo 

nastawione antyniemiecko, bowiem 

w Royal Navy zaczęto analizowanie zagrożenia 

ze strony Berlina i rozważano 

pierwsze studia planów wojennych. 20 

lutego 1903 r. Admiralicja zapowiedziała 

przekształcenie Home Fleet w pełni mobilną 

i pełnomorską flotę. Plany wojenne 

datowane na czerwiec tego roku przewidywały, 

że głównym zadaniem nowo 

formowanej Home Fleet będzie niedopuszczenie 

do połączenia sił floty francuskiej 

z rosyjską eskadrą, która wyjdzie 

z Bałtyku. Tymczasem wiosną 1904 r., 

a więc jeszcze przed nastąpieniem adm. 

Fishera w skład Home Fleet włączono 6 

starszych pancerników typu Royal Sovereign, 

zbudowanych w latach 1889-1894 

oraz dwa nowe pancerniki typu Duncan, 

a do rozkazów wojennych tej formacji 

dopisano Niemcy. W ten sposób Home 

Fleet stała się prawdziwą i samodzielną 

flotą. W ramach tej samej reorganizacji 

siły Channel Fleet powiększono z sześciu 

do ośmiu okrętów liniowych. Jak już 

wspomniano, zmiany te były częściowo 

spowodowane antybrytyjską polityką 

Niemiec, ale też ogólnoświatową sytuacją 

wymagającą od Royal Navy zwarcia 

szyków bardziej na wodach ojczystych 

niż na odległych akwenach Imperium. 

Reformy organizacyjne, zapoczątkowane 

przez nowego (od października 

1904 r.) Lorda Morskiego – adm. Fishera, 

także nie miały na celu ochrony Wysp 

Brytyjskich przed flotą niemiecką, a jedynie 

odwzorowywały zmiany układu 

sił na świecie, jak również były reakcją na 

toczącą się wówczas ale nierozstrzygniętą 

jeszcze wojną rosyjsko-japońską. 

Redystrybucja floty ogłoszona przez 

Fishera w listopadzie 1904 r., a potwierdzona 

1 stycznia 1905 r. przez Lorda 


Z polskich stoczni 

Ostatni z serii 11 statków oceanograficznych 

projektu 850 – Boris Dawydow, 

sfotografowany na początku lat 90. 

Fot. US Navy 

Adam Koralewski 

Ekspedycyjne statki oceanograficzne 

projektu 850 

Jednostki hydrograficzne oraz oceanograficzne 

kilku typów i różnych 

wielkości stanowiły jedną z najliczniejszych 

grup statków specjalnych 

budowanych w polskich stoczniach 

dla armatorów w Związku Sowieckim. 

Część z nich trafiała pod bandery cywilne, 

inne od razu, „bez kamuflażu” 

pod barwy Wojenno-Morskowo Fłota. 

Swój udział w ich produkcji miała 

Stocznia Szczecińska im. Adolfa Warskiego. 

Pierwszym typem dużych statków 

oceanograficznych tam zbudowanych, 

był proj. 850. Seria 11 jednostek powstała 

w latach 1962-1967 na podstawie 

projektu opracowanego w Centralnym 

Biurze Konstrukcji Okrętowych nr 2 

w Gdańsku, pod kierunkiem inż. Dionizego 

Wiśniewskiego 1 . Były to kolejno: 

Nikołaj Zubow, Aleksiej Czirikow, Fiedor 

Litke, Wasilij Gołownin, Gawriił Saryczew, 

Faddiej Biellingsgauzen, Chariton Łaptiew, 

Siemien Dieżniew, Andriej Wilkickij, Siemien 

Czeluskin i Boris Dawydow. Głównym bu- 

1 

Był on też konstruktorem m.in. okrętów dla polskiej 

Marynarki Wojennej, w tym dużych kutrów 

torpedowych proj. 663D/664, czy trałowców bazowych 

proj. 206. 

downiczym w „Warskim” był inż. Ryszard 

Winiecki. Armatorem statków było Ministerstwo 

Obrony ZSRS. Prototyp przekazano 

odbiorcy 26 marca 1964, a banderę 

podniósł 1 kwietnia, natomiast ostatni 

zdano 21 stycznia 1967 r. 

Od oceanografa do szpiega 

Przeznaczeniem tych jednostek były 

badania, obserwacje i pomiary oceanograficzne, 

hydrograficzne, chemiczno- 

-gruntowe i meteorologiczne w otwartych 

rejonach mórz oraz oceanów, 

w szczególności ich dna, pomiary głę- 

Prototypowy Nikołaj Zubow w styczniu 1971 r. 

w Leningradzie, przed rozpoczęciem rejsu 

doświadczalnego, w czasie którego przeprowadzono 

próby systemu łączności satelitarnej 

Cikłon-B. W ciągu pięciu miesięcy jednostka 

pokonała 30 394 mile morskie. 

Fot. KIK

MIO_10_2017_short

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?