You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Edlira Gugu<br />
Nexhmie Muça<br />
Libër mësuesi<br />
Gjuha shqipe dhe<br />
letërsia <strong>11</strong><br />
Botime shkollore Albas
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
HYRJE<br />
Shtëpia Botuese Albas u vë në dispozicion mësuesve të gjuhës dhe të letërsisë të shkollave<br />
të mesme Libër mësuesi për tekstin e ri Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, hartuar nga mësuese me<br />
përvojë, të cilat janë përpjekur të zbërthejnë temat mësimore në modele mësimesh, që ndërtohen<br />
mbi bazën e metodave dhe teknikave mësimore bashkëkohore.<br />
Libri i mësuesit përmban:<br />
1. Projekt-planin mësimor, në të cilin zbërthehet programi mësimor i MASH-it për lëndën<br />
e Gjuhës shqipe. Plani është i ndarë në dy pjesë, në tekste joletrare dhe në tekste letrare.<br />
Çdo pjesë zbërthehet në lloje tekstesh, në tematikë, orë e objektiva. Sipas programit, në plan<br />
janë parashikuar njohuritë teorike dhe veprimtaritë praktike, si: ushtrime, punë me projekt, orët e<br />
përsëritjes dhe testimi i nxënësve. Plani është sugjerues dhe mësuesi/ja mund ta ndryshojë në<br />
përputhje me nivelin e klasës dhe synimet e tij/saj.<br />
2. Modelime mësimesh për të gjitha temat, të trajtuara sipas metodave bashkëkohore të<br />
mësimdhënies. Në to paraqiten:<br />
• objektivat e temës;<br />
• materialet që do të përdoren, ku krahas materialeve që ka teksti, sillen edhe materiale të tjera,<br />
të cilat mund të shërbejnë si për nxënësit, ashtu edhe për vetë mësuesin/en për të qartësuar më<br />
mirë temën teorike;<br />
• struktura mësimore PNP (parashtrim, ndërtimi i njohurive, përforcim), ku për çdo etapë tregohen<br />
edhe strategjitë që do të përdoren, veprimtaritë dhe organizimi e nxënësve;<br />
• detyra e shtëpisë, e cila përmban punë të pavarur lidhur me temën e dhënë, si dhe kërkesa për<br />
parapërgatitjen e temës së ardhshme.<br />
• Sipas rastit, në këtë pjesë ka fjalor ose njohuri teorike, lidhur me temën e dhënë.<br />
3. Modele testesh<br />
Temat mësimore do të zhvillohen sipas strukturës PNP, e cila përbëhet nga tri pjesë përbërëse:<br />
• Faza e parashikimit (P), në të cilën nxënësve u kërkohet të mendojnë dhe të bëjnë pyetje për<br />
temën që do të studiojnë. Ajo shërben:<br />
- për t`i nxitur nxënësit të sjellin ndër mend njohuritë që zotërojnë;<br />
- për të bërë një vlerësim sa më të plotë në lidhje me atë çka dinë nxënësit, duke<br />
përfshirë edhe konceptet e gabuara;<br />
- për të përcaktuar qëllimet e nxënies;<br />
- për të përqendruar vëmendjen tek tema;<br />
- për të përftuar një kontekst, në të cilin vendosen idetë e reja.<br />
• Faza e ndërtimit të njohurive (N), në të cilën mësuesi udhëzon dhe drejton nxënësit të kuptojnë<br />
3
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
e të zbërthejnë materialin e të zbulojnë njohuri të reja në të, të bëjnë pyetje e t’u përgjigjen<br />
pyetjeve të drejtuara, të gjejnë pyetje të reja dhe t’u përgjigjen edhe atyre. Ajo shërben<br />
për:<br />
- për të krahasuar atë që pritej të ndodhte a ekzistonte me atë që po<br />
mësohet;<br />
- për të rishikuar parashikimet dhe për të krijuar parashikime të reja;<br />
- për të identifikuar a njëjtësuar pikat kryesore;<br />
- për të disiplinuar a shqyrtuar të menduarit vetjak;<br />
- për të bërë përgjithësime në lidhje me problematikën a materialin e<br />
parashtruar;<br />
- për të gjetur lidhje vetjake me mësimin;<br />
- për të ngritur pyetje të mëtejshme për mësimin.<br />
• Faza e përforcimit (P). Nxënësit reflektojnë për ato që kanë mësuar, mendojnë se çfarë<br />
domethënieje ka mësimi për ta, reflektojnë dhe vërejnë se si kanë ndryshuar mendimet e<br />
tyre dhe të vrasin mendjen se si mund t’i përdorin ato. Ajo shërben për:<br />
- për të përmbledhur idetë kryesore;<br />
- për të interpretuar idetë;<br />
- për të diskutuar mendimet;<br />
- për të bërë reagime vetjake;<br />
- për të vënë në provë idetë;<br />
- për të vlerësuar të nxënit;<br />
- për të bërë pyetje të mëtejshme.<br />
4
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
1. Llojet e<br />
teksteve<br />
sipas<br />
funksioneve<br />
gjuhësore (I)<br />
BIOGRAFI<br />
ARTIKULL<br />
PËRRALLË<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë llojet e teksteve sipas funksionit gjuhësor;<br />
• të shpjegojë qëllimin e përdorimit të teksteve;<br />
• të vëzhgojë për të dalluar funksionin mbizotërues në një reklamë;<br />
• të ndërtojë skemën e llojeve të ndryshme të teksteve sipas funksionit gjuhësor.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh, reklama, libra,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Materiale ilustrative<br />
(HAKI STËRMILLI) Haki Stërmilli (1895 – 1953), shkrimtar, patriot dhe demokrat. Lindi<br />
në Dibër të Madhe, ku mori mësimet e para, ndërsa gjimnazin turk e kreu në Manastir.<br />
Në vitet 1920-1924 hyri në Lëvizjen Demokratike dhe u bë një ndër drejtuesit e shoqërisë<br />
“Bashkimi”. Pas dështimit të Revolucionit Demokratiko-Borgjez të qershorit 1924, si<br />
emigrant politik në Bashkimin Sovjetik, Itali, Austri, Jugosllavi e gjetkë, vijoi luftën kundër<br />
regjimit zogollian dhe bashkëpunoi në faqet e gazetave “Liria kombëtare” dhe “Federacioni<br />
Ballkanik”. Më 1930 policia jugosllave ua dorëzoi autoriteteve të Ahmet Zogut, që e dënoi<br />
me burgim. Haki Stërmilli mori pjesë si partizan në Luftën ANÇ, ishte anëtar i KANÇ-it.<br />
Fjalori Enciklopedik Shqiptar ,1985<br />
Gramatika shqipe e 1710: A është vërtet ajo e para?<br />
Sivjet mbushen 300 vjet nga Gramatika e parë e shqipes, që i përket vitit 1710.<br />
Dorëshkrimi i saj ruhet në Bibliotekën e Manastirit të Grotaferratës, afër Romës.<br />
Informacionin e parë për këtë gramatikë e pati dhënë studiuesi arbëresh Nilo Borxha,<br />
83 vjet më parë, duke botuar në revistën “Diturija”(1927, nr.12) të Lumo Skëndos<br />
një shkrim me titull “Një gramatik’ e voglë e gjuhës shqipe, më 1710″. Artikulli është i<br />
shkurtër. Autori njofton se dorëshkrimi hyri në këtë bibliotekë në vitin 1923. Pas tij për<br />
këtë dorëshkrim shkruan, dikush më shumë e dikush më pak, G. Petrota, M. Roku, J.<br />
Kastrati, Dh. S. Shuteriqi etj. Së fundi akademiku kosavar Rexhep Ismajli, pasi botoi në<br />
revistat shkencore ndonjë shkrim për këtë gramatikë, në vitin 1982 e botoi dorëshkrimin<br />
të plotë në Prishtinë, botim kritik, shoqëruar me studim e transkriptim……..<br />
Tomor Osmani<br />
Marrë nga Gazeta Shqiptare<br />
GISHTËZA<br />
Na ishte njëherë një grua që dëshironte shumë të kishte një fëmijë të vogël, por,<br />
meqë nuk dinte se si ta plotësonte këtë dëshirë, shkoi te një magjistare plakë dhe i tha:<br />
-Desha të kisha një fëmijë të vogël; më thuaj ç’duhet të bëj për këtë gjë?<br />
-Nuk është punë e vështirë, – iu përgjigj magjistarja. -Na një kokërr elbi, që është<br />
e një lloji tjetër nga ai që rritet në arat e fshatarëve dhe që e hanë pulat. Vëre atë në<br />
poçen me lule dhe do të shohësh.<br />
-Faleminderit! – i tha gruaja dhe i dha magjistares dymbëdhjetë groshë. Pastaj u<br />
kthye në shtëpi të saj dhe e mbolli kokrrën e elbit.<br />
Pas pak, ajo pa të dilte prej dheut një lule e madhe dhe e bukur, që i përngjante një<br />
tulipani ende të paçelur mirë.<br />
-Sa lule e bukur! – tha gruaja, duke puthur fl etët e kuqe e të verdha dhe, po në këtë<br />
çast lulja u çel me një zhurmë të madhe. Tani dukej që ishte një tulipan i vërtetë, por<br />
brenda, në sfondin e gjelbër, ishte ulur një vajzë shumë e vogël, e hollë dhe e hijshme,<br />
e gjatë sa një gisht. Kështu e quajtën GISHTËZË ...<br />
5
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
POEZI<br />
KATËR KËSHILLA VETES<br />
Mos u bëj poet nëse s’mund të lindësh<br />
me secilin varg, të lindësh me secilën fjalë.<br />
Ngrehu mbi veten në do t’rrokësh frerët e erërave,<br />
të shkelësh shpërgajt e mërisë dhe shtrëngatat<br />
e gjakut tënd.<br />
N’se dashurohesh, dashurohu n’fl akë e n’valë,<br />
jo në sy të kaltër, se bëhesh det i çmendur pendimi.<br />
Mos u bëj poet nëse s’mund të vdesësh<br />
për secilin varg, të vdesësh për secilën fjalë.<br />
Azem Shkreli<br />
RECETË GATIMI<br />
Tortë me kakao dhe lajthi<br />
Përbërësit<br />
• 12 lugë gjelle sheqer + 12 lugë gjelle për kremin<br />
• 12 lugë miell + 3 lugë gjelle për kremin<br />
• 12 lugë qumësht + 1/2 e litrit për kremin<br />
• 2 lugë kakao + 2 lugë për kremin<br />
• 1 bakin (pecivë)<br />
• 50 gr margarinë<br />
• 50 gr lajthi të bluara<br />
• 50 gr miell kokosi<br />
• 2 vezë<br />
Udhëzime për përgatitjen<br />
Rrihni vezët me sheqerin, pastaj shtoni qumështin, miellin, kakaon dhe bakinin<br />
(pecivën). Hidheni në enën e yndyrosur dhe piqeni në furrën e nxehtë me 220 gradë.<br />
Në një enë vloni 1/2 litri qumësht, duke hequr gjysmë gote, të cilit i hidhni 12 lugë<br />
sheqer. Në enën tjetër përzieni miellin, kakaon dhe gjysmën e gotës së qumështit, të<br />
cilën pastaj e hidhni në qumështin e vluar me sheqer dhe e zieni derisa të trashet si<br />
krem. Në një enë tjetër përhapni 50 g margarinë dhe në të hidhni pak mielli kokosi dhe<br />
lajthitë e bluara që të zbuten. Edhe këto hidhen në kremin e zier, përzihen edhe pak<br />
dhe, pasi të ftohet kremi, me të lyhet torta. Dekorohet sipas dëshirës.<br />
Konceptet kryesore: tekst, tekste letrare e joletrare, klasifi kim, funksion praktik,<br />
funksion estetik, funksion gjuhësor, funksion informues, bindës, shprehës, fakt, trillim<br />
6
Struktura mësimore: PNP<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
STRUKTURA E MËSIMIT<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Di/Dua të di /Mësova, (DDM) Nxitja e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive<br />
Lexim/Përmbledhje në dyshe/<br />
Të nxënit në bashkëpunim Punë në dyshe<br />
Organizues grafi k<br />
Përforcimi Plotësim i tabelës “Mësoj” Ndërtim i shprehive studimore Punë individuale<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi/<br />
DDM - Di /Dua të di /Mësoj<br />
Bisedë e lirë<br />
Veprimtaria DDM mund të përdoret për të<br />
strukturuar një mësim të tërë. Ajo kërkon<br />
nga nxënësit që të mendojnë çfarë dinë për<br />
temën, të bëjnë pyetje për të, si dhe të gjejnë<br />
përgjigje për këto pyetje.<br />
Mësuesi/ja fi llon mësimin me një bisedë të shkurtër, duke rikujtuar njohuritë e marra<br />
rreth teksteve, llojeve të tyre, si dhe qëllimeve të përdorimit, duke vëzhguar tekste të<br />
ndryshme dhe duke u drejtuar nxënësve pyetjet:<br />
- Cili është kuptimi i këtyre teksteve?<br />
- Ku përdoren?<br />
- Cili është qëllimi i përdorimit të tyre?<br />
Pasi merr përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja ndërton bashkë me nxënësit tabelën<br />
DDM, ku shënojnë çfarë dinë ata rreth teksteve dhe klasifi kimit të tyre.<br />
Klasifikimi i teksteve<br />
Çfarë dimë?<br />
Tekstet janë të shumëllojshme.<br />
Janë të shkruara ose të folura.<br />
Ato grupohen në bazë të qëllimit<br />
kryesor që ka autori kur shkruan<br />
një tekst (informim, shprehje të<br />
ndjenjave, sugjerim, mbajtja e një<br />
qëndrimi etj.).<br />
Klasifi kohen sipas funksionit:<br />
a. praktik, (tekste joletrare)<br />
b. estetik, (tekste letrare)<br />
Secili prej grupeve ka nënndarje të tjera<br />
…<br />
Çfarë duam të dimë?<br />
Pse i klasifi kojmë tekstet?<br />
Ku mbështetet klasifi kimi i<br />
teksteve?<br />
Ç’rol luajnë elementet e<br />
funksionet gjuhësore?<br />
A gjenden njëherësh të gjitha<br />
funksionet gjuhësore brenda<br />
një teksti?<br />
Cili është dallimi midis teksteve<br />
letrare dhe joletrare?<br />
Çfarë mësuam?<br />
Pasi rikujtojnë njohuritë e marra në klasën e dhjetë, mësuesi/ja nxit nxënësit të<br />
diskutojnë se për çfarë nuk janë të sigurt dhe çfarë duan të dinë rreth klasifi kimit të<br />
teksteve. Mësuesi/ja ndihmon të formulojnë pyetjet duke plotësuar kolonën e tabelës<br />
7
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
8<br />
Ndërtimi i njohurive. Lexim/ Përmbledhje në dyshe/<br />
Organizuesi grafi k<br />
Është një teknikë që synon që nxënësit ta lexojnë<br />
me kujdes tekstin për ta kuptuar. Kjo teknikë ka<br />
për qëllim të vërë në përdorim lloje të ndryshme<br />
të të menduarit që nxitin të kuptuarit.<br />
Mësuesi/ja e ndan klasën në 5 grupe të mëdha dhe secilit grup i cakton të punojë<br />
një pjesë të mësimit:<br />
Grupi I – Pse i klasifi kojmë tekstet?<br />
Grupi II – Klasifi kimi i teksteve sipas funksionit gjuhësor.<br />
Grupi III –Tekste me funksion praktik.<br />
Grupi IV –Tekste me funksion estetik.<br />
Grupi V – Dallimet mes tekstit letrar dhe joletrar.<br />
Mësuesi/ja brenda grupeve u kërkon nxënësve të ndahen në çifte. Secili çift lexon<br />
së bashku pjesën e mësimit dhe pas leximit të vëmendshëm njëri prej tyre do të bëjë<br />
përmbledhjen e saj duke nxjerrë çështjet kryesore, si dhe do t’i drejtojnë pyetje shokut–<br />
shokut rreth tyre. Këtë veprimtari nxënësit e kryejnë duke ndërruar rolet brenda çiftit në<br />
një hark kohor prej 10 min. Gjatë procedimit të kësaj veprimtarie, mësuesi kontrollon<br />
punën e nxënësve duke u drejtuar pyetje të ndryshme rreth tekstit dhe njëkohësisht u<br />
kërkon atyre të praktikojnë në mënyrë konkrete njohuritë e marra për tekstet, të cilat i<br />
ka përzgjedhur dhe ua ka shpërndarë nxënësve. (Mund të shërbejnë si të tilla tekstet e<br />
dhëna në rubrikën “Materialet dhe mjetet mësimore”.)<br />
Disa nga çështjet që grupet do të trajtojnë mund të jenë:<br />
Grupi I - Pse i klasifikojmë tekstet?<br />
Nëse kemi të qartë llojin/nënllojin e tekstit që kërkojmë, kërkimi do të jetë i<br />
suksesshëm. Do të kemi mundësi të operojmë në fusha të ndryshme më së miri, duke<br />
realizuar qëllimet tona…<br />
Klasifi kimi i teksteve lidhet me nevoja praktike.<br />
I. Shfrytëzojmë lehtësisht:<br />
a. skedarët e bibliotekave;<br />
b. orientohemi në morinë e librave të një librarie;<br />
c. orientohemi në kërkimet tona në internet.<br />
II. Përdorim me efikasitet për qëllime praktike llojin e duhur të një teksti:<br />
a. shkrimi i CV;<br />
b. plotësimi i llojeve të ndryshme të testeve;<br />
c. paraqitja me shkrim e me gojë e përmbledhjeve të materialeve të ndryshme;<br />
ç. përdorimi i argumenteve të nevojshme për llojet e ndryshme të eseve etj.<br />
d. përdorimi i vlerave estetike në situata të ndryshme etj.<br />
Grupi II - Klasifikimi i teksteve sipas funksionit gjuhësor.<br />
Në këtë pjesë të mësimit mësuesi/ja orienton grupin që të lexojë/reklamën në libër<br />
ose një reklamë që i ofron mësuesi dhe të plotësojë skemën e komunikimit. (Skema<br />
mund të jetë e parapërgatitur në një tabak letre dhe u vihet në dispozicion nxënësve që<br />
të rikujtojnë elementet përbërëse të komunikimit).<br />
P.sh.:<br />
Po kështu grupit i vihen në dispozicion tekste të llojeve të ndryshme (letrare e joletrare).<br />
Duke iu referuar kësaj reklame, nxënësit duhet të konkretizojnë në skemën e<br />
komunikimit elementet:<br />
Dhënësi është kompania e lodrave. Vëmendja e dhënësit është përqendruar te<br />
marrësi (blerësi). Referenti është informacioni që përcjell reklama: në treg ka hyrë një
kompani e re lodrash cilësore; kanali është letra:<br />
reklama e afi shuar në vende të dukshme; kodi:<br />
imazhi dhe gjuha e shkruar, teksti; mesazhi: cilësia e<br />
lodrave është aq e lartë, sa është mirë që çdo fëmijë<br />
t’i zotërojë ato. Kjo reklamë, me anë të referentit,<br />
kanalit, kodit dhe mesazhit, i drejtohet marrësit<br />
dhe realizon disa funksione: funksionin informues,<br />
funksionin bindës, pasi flitet për referentin, që në<br />
këtë rast është objekti, të cilit i kushtohet reklama:<br />
“Lodrat Pino”. Funksioni gjuhësor realizohet me anë<br />
të gjuhës verbale dhe joverbale, pra, duke përdorur<br />
imazhin dhe gjuhën e shkruar.<br />
Referenti<br />
reklama<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Dërguesi<br />
Kompania<br />
e lodrave<br />
letra<br />
mesazhi<br />
letra<br />
kanali kanali<br />
kodi<br />
gjuha shqipe-imazhi<br />
Marrësi<br />
blerësi<br />
Duke iu referuar pllakatit të dhënë në libër si reklamë, nxënësit duhet të konkretizojnë<br />
në skemën e komunikimit elementet:<br />
Dhënësi është organizuesi i një veprimtarie me rastin e Ditës Botërore të Librit.<br />
Vëmendja e dhënësit është përqendruar te marrësi (pjesëmarrësit që i fton në këtë<br />
veprimtari, por edhe më gjerë, publiku). Referenti është informacioni që përcjell reklama:<br />
informon publikun se data 23 prill është Ditës Botërore e Librit dhe njëkohësisht fton<br />
dashamirësit e librit të marrin pjesë në këtë aktivitet. Kanali është letra: reklama afishohet<br />
në vende të dukshme dhe me pamjen e saj tërheq vëmendjen. Kodi: imazhi dhe gjuha e<br />
shkruar, teksti dhe figura; mesazhi: vetë slogani është mesazhi i pllakatit, i cili, me anë të<br />
referentit, kanalit, kodit dhe mesazhit, u drejtohet jo vetëm dashamirësve të librit, por gjithë<br />
publikut dhe realizon disa funksione: funksionin informues, bindës, por edhe funksionin<br />
shprehës. Funksioni gjuhësor realizohet me anë të gjuhës verbale dhe joverbale, pra,<br />
duke përdorur imazhin dhe gjuhën e shkruar, e cila në këtë rast është gjuhë e figurshme,<br />
një botë me libra, që përputhet edhe me imazhin.<br />
Pyetjet e mëposhtme mësuesi/ja mund t’ia drejtojë grupit për t’i orientuar:<br />
- Cili do të ishte funksioni i tekstit nëse vëmendja përqendrohet te referenti?<br />
Po te dërguesi?<br />
- A gjenden të gjitha funksionet brenda një teksti? Pse?<br />
- Ku është përqendruar vëmendja në tekstet që ju keni përpara?<br />
Përgjigjet e pritshme:<br />
Në tekstin “Biografi a e Haki Stërmillit” vëmendja përqendrohet te referenti dhe teksti<br />
ka funksion informues.<br />
Te poezia e Azem Shkrelit vëmendja përqendrohet te mesazhi dhe teksti ka funksion letrar.<br />
Te receta e gatimit vëmendja përqendrohet te referenti dhe teksti ka funksion informues.<br />
Te përralla “Gishtëza” vëmendja përqendrohet te mesazhi dhe ka funksion letrar.<br />
9
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tek artikulli i gazetës vëmendja përqendrohet te referenti dhe teksti ka funksion informues.<br />
Grupi III - IV – Tekstet me funksion praktik (tekstet joletrare) dhe tekstet me funksion estetik (tekstet letrare).<br />
- Nxënësit kanë njohuri për llojet e teksteve joletrare dhe letrare. Në klasifi kimin e<br />
dhënë në libër u rikujtohen llojet e teksteve, karakteristikat e tyre dhe cilat janë llojet<br />
e shkrimit që i përdorim në këto lloje tekstesh. Në punën në grup nxënësit duhet të<br />
ilustrojnë me shembuj shkrimesh të ndryshme të njohura prej tyre dhe të vënë në dukje<br />
karakteristikat e dhëna ose të klasifi kojnë tekste që mësuesi/ja ofron, duke argumentuar<br />
klasifi kimin e bërë.<br />
Grupi V - Dallimi mes teksteve letrare dhe joletrare<br />
Pasi nxënësit kanë praktikuar teknikën Lexim/Përmbledhje në dyshe, u kërkohet të<br />
vëzhgojnë cilat nga tekstet e ofruara mbështeten në fakte e cilat në trillim.<br />
- A kanë ato të njëjtat veçori?<br />
Nxënësit evidentojnë dallimet midis tyre me anë të organizuesit grafi k, duke u<br />
mbështetur në qëllimin e tekstit, llojin e tij, karakteristikat dhe llojet e shkrimeve.<br />
Dallimi thelbësor ndërmjet tekstit letrar dhe joletrar është mbizotërimi i trillimit ose i<br />
faktit. Tekstet: artikulli i gazetës, biografi a dhe receta e gatimit mbështeten në fakte, pra,<br />
janë tekste joletrare, kurse poezia dhe përralla mbështeten në trillime, pra, janë tekste<br />
letrare.<br />
Përforcimi. Plotësimi i pjesës së tretë të tabelës DDM.<br />
Pas diskutimit të çështjeve dhe ushtrimit në mënyrë praktike mbi tekste të ndryshme,<br />
mësuesi/ja plotëson së bashku me nxënësit pjesën e tretë të tabelës DDM. Drejton<br />
pyetjen: Çfarë mësuam?<br />
Klasifi kimi i teksteve<br />
Çfarë mësuam?<br />
Klasifi kimi i teksteve na ndihmon të realizojmë më lehtë qëllimet tona si lexues apo si shkrues.<br />
Klasifi kimi mbështetet te funksioni i tyre. Tek tekstet joletrare mbizotëron funksioni praktik, kurse<br />
tek tekstet letrare mbizotëron ai estetik.<br />
Të gjitha llojet e teksteve e realizojnë komunikimin nëpërmjet gjashtë elementeve të skemës<br />
së komunikimit. Në bazë të përqendrimit të vëmendjes te njëri ose tjetri element, teksti realizon<br />
funksione të ndryshme.<br />
Tekstet si me funksion praktik, ashtu dhe me funksion estetik, janë disa llojesh.<br />
Tekstet joletrare nga tekstet letrare dallohen nga njëri-tjetri nga elementi bazë mbi të cilin<br />
ndërtohen: të parat mbështeten te fakti, të dytat tek trillimi.<br />
<br />
Mësuesi/ja nxjerr rezultatet e orës dhe vlerëson nxënësit për pjesëmarrjen në mësim<br />
dhe për saktësinë e qartësinë e përgjigjeve.<br />
Detyrë shtëpie. a) Ushtrimi 1, në f. 10.<br />
b) Përzgjidhni dhe sillni në klasë tekste të llojeve të ndryshme, të cilat kanë për qëllim:<br />
të informojnë, të rrëfejnë, të interpretojnë, të udhëzojnë, të argumentojnë.<br />
10
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
2. Ushtrime.<br />
Llojet e<br />
teksteve<br />
sipas<br />
funksioneve<br />
gjuhësore<br />
(ora II)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të përcaktojë llojin e teksteve dhe llojin e shkrimeve të teksteve të dhëna;<br />
• të gjykojë mbi tekste të llojeve të ndryshme;<br />
• të dallojë funksionin mbizotërues të teksteve të dhëna.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh, reklama, shkumësa<br />
me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore<br />
Lloji i tekstit, lloji i shkrimit, funksion praktik, funksion estetik, funksion gjuhësor,<br />
funksion informues, bindës, shprehës, qëllimi i tekstit, funksion mbizotërues.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Harta e konceptit/ Diagrami i Venit Diskutimi i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Analiza e tipareve semantike Paraqitja grafike e informacionit Punë në grupe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Harta e konceptit/<br />
Diagrami i Venit<br />
Është një metodë që përdoret për të rikujtuar<br />
njohuritë e marra për tekstet dhe llojet e tyre.<br />
Ndërtimi i hartës bëhet duke tërhequr sa më<br />
shumë mendimin e nxënësve, duke dhënë sa më<br />
shumë shpjegime dhe duke i shoqëruar me shembuj.<br />
Mësimi nis duke ndërtuar hartën e konceptit për tekstet.<br />
Tekstet<br />
Funksion praktik<br />
Funksion estetik<br />
Informuese-paraqitëse<br />
(shpjeguese)<br />
joletrare<br />
rrëfyese<br />
udhëzuese<br />
përshkruese<br />
shprehëse<br />
letrare<br />
tregimtare<br />
dramatike<br />
poetike<br />
interpretuese-vlerësuese<br />
argumentuese<br />
<strong>11</strong>
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Nxënësit japin veçoritë për secilin rast. Në bazë të këtyre veçorive interpretojnë tekstet<br />
e detyrës së shtëpisë: Ushtrimi 1, f. 10:<br />
a) Lloji i tekstit: letrar, lloji i shkrimit – poezi lirike,<br />
vëmendja përqendrohet te mesazhi (funksioni letrar).<br />
b) Lloji i tekstit: joletrar, shprehës, lloji i shkrimit – parathënie,<br />
vëmendja përqendrohet te marrësi (funksioni bindës).<br />
Ndërtimi i njohurive. Analiza e tipareve semantike<br />
Është një metodë që, pasi nxënësit të jenë<br />
ushtruar praktikisht, të arrijnë të evidentojnë<br />
tiparet e një teksti, të cilat e klasifikojnë atë në<br />
një grup të caktuar. Për këtë nxënësi duhet të<br />
njohë mirë veçoritë e tekstit, me qëllim që ta<br />
ketë të lehtë t’i përcaktojë ato.<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja e ndan klasën në katër grupe të mëdha. Nxënësit<br />
punojnë tekstet e ushtrimeve 2 dhe 3. Pasi punojnë në grup për të përcaktuar tiparet e<br />
teksteve, ata plotësojnë tabelën e mëposhtme.<br />
Shembull përgjigjeje.<br />
Teksti Lloji i tekstit Lloji i shkrimit Qëllimi i tekstit Funksioni<br />
Ushtrimi 2a<br />
informues (vëmendja<br />
joletrar-Informues/<br />
reportazh të informojë përqendrohet te<br />
shpjegues-paraqitës<br />
referenti)<br />
letrar (vëmendja<br />
2b letrar roman të rrëfejë përqendrohet te<br />
mesazhi)<br />
Ushtrimi 3a joletrar- vlerësues/shpjegues recension<br />
informues/shpjegues<br />
të vlerësojë<br />
(vëmendja përqendrohet<br />
një dukuri<br />
te referenti)<br />
3b joletrar/ udhëzues<br />
informues (vëmendja<br />
manual /<br />
të udhëzojë përqendrohet te<br />
udhëzues<br />
referenti)<br />
Përforcimi. Rishikim në dyshe<br />
Është një teknikë që përdoret për të përforcuar dhe<br />
praktikuar në dyshe njohuritë e marra. Përdoret<br />
zakonisht në fazën e fundit të mësimit për të<br />
zbatuar njohuritë në ushtrime të ndryshme.<br />
<br />
Në këtë fazë mësuesi/ja lë të lirë nxënësit në dyshe të shfrytëzojnë tekstet e sjella<br />
në klasë duke i klasifi kuar sipas qëllimit:<br />
- tekste që informojnë, rrëfejnë, interpretojnë, udhëzojnë, argumentojnë.<br />
Ata paraqesin tekstet e tyre dhe argumentojnë zgjedhjen e bërë.<br />
Mësuesi/ja bën vlerësimin e orës së mësimit dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie.<br />
a) Parapërgatni një tekst informues-paraqitës.<br />
b) Sillni në klasë tekste të ndryshme informuese-paraqitëse.<br />
12
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
3. Teksti<br />
informuesparaqitës<br />
(shpjegues).<br />
Informacioni<br />
dhe<br />
paraqitja<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë informacionin dhe paraqitjen e tij në tekstin informuesparaqitës;<br />
a. të shpjegojë ç’kupton me informacion në një tekst të dhënë verbal dhe joverbal;<br />
b. të zbulojë lidhjen ndërmjet të dhënave, paraqitjes dhe shpjegimit të tyre;<br />
c. të ndërtojë skemën e tekstit informues-paraqitës në situata të ndryshme<br />
komunikuese;<br />
ç. të analizojë elementet e saj, kontekstin dhe kodin;<br />
d. të vëzhgojë pamjet dhe imazhet në një tekst informues, për t’i dalluar ato në<br />
varësi të marrësit;<br />
dh. të dallojë hipertekstin dhe ta përdorë atë për të marrë informacione të lidhura<br />
me njëri-tjetrin.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh, libra, shkumësa me<br />
ngjyra, tabela.<br />
Galaktikë<br />
[greq. lasht. mb. galaxis < gala (gjin. galaktos) = qumësht]<br />
Tërësia e përbërë prej një numri shumë të madh yjesh, që formojnë një sistem<br />
më vete, quhet galaktikë.<br />
Dielli është qendra e sistemit tonë diellor, që prapëseprapë<br />
është vetëm një ndër shumë sistemet e galaktikës sonë, Udha<br />
Qumështore. Ndërsa Udha Qumështore nga ana e saj është<br />
vetëm një galaktikë ndër shumë të tilla në largësitë e pafundme<br />
të Gjithësisë. Në fillim pandehej se gjithësia ishte e përbërë<br />
vetëm nga gazi. Ky u përqendrua dhe u ngurtësua për të formuar<br />
galaktikat që shohim sot. Se çfarë e bëri të mundur këtë ngurtësim<br />
nuk dihet me saktësi, por shkaktaret mund të kenë qenë Gropat<br />
e Zeza tepër masive, që me forcën e tyre gravitacionale tepër të<br />
madhe kanë bërë gazin të ngjishet brenda vetes. Pastaj, duke e<br />
Udha Qumështore.<br />
vërtitur këtë gaz përqark vetes, mund të kenë krijuar yjet, planetët<br />
Ilust. NASA/JPL-Caltech/R. Hurt dhe vetë jetën.<br />
(SSC/Caltech)<br />
Kështu, në qendër të çdo galaktike është një Gropë e Zezë<br />
tepër masive. Në kërkim të njohurive mbi hapësirën kozmike,<br />
hulumtuesit kanë zbuluar se si akoma mund të krijohen galaksi të<br />
reja. Disa rreze kozmike lëvizin me një shpejtësi afër asaj të dritës, të cilat, parë<br />
nga këndvështrimi i tyre, e përshkojnë galaksinë brenda disa minutash, ndonëse<br />
në kornizën referuese të Tokës duket sikur rruga e tyre merr mijëra vjet.<br />
Burimi w.w.w. enciklopedi shqip e rruzull.net<br />
13
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Jeta në Univers<br />
Duke vëzhguar qiellin, të vjen vetvetiu në mendje pyetja: Po jashtë nga planeti<br />
ynë ose dhe jashtë nga galaktika jonë a ka forma të tjera jete? Njerëzimi nuk mund<br />
të bënte gjë tjetër, veç të shkonte në kërkim të saj. Një nga pionierët e kërkimeve<br />
të jetës jashtëtokësore ka qenë astronomi amerikan Frenk Drejk, që në fi llimet e<br />
viteve ‘60 punonte pranë “National Radio Astronomy Observatory” të “Green Bank”,<br />
në Virxhinian Perëndimore.<br />
Drejk iu përkushtua studimit të mundësisë, që në yjet e afërta të kishte qytetërime<br />
jashtëtokësore me teknologji të tyre dhe që të mund të rilevoheshin. Nga kjo ide ai<br />
fi lloi projektin OZMA duke vëzhguar me radioteleskop yjet e afërta. Puna e tij bëri që<br />
në vitin 1981, Akademia e Shkencave Amerikane të fi llonte projektin SETI (Search<br />
for Extra-Terrestrial Intelligence), që akoma vazhdon dhe sot, duke u kthyer në një<br />
disiplinë shkencore serioze.<br />
Frenk Drejk i vuri vetes objektivin të hipotezonte në ndonjë mënyrë numrin N të<br />
planetëve në galaktikën tonë, në të cilat mund të jetë i zhvilluar një qytetërim që ka<br />
një teknologji të mjaftueshme për të komunikuar me qytetërime të tjera (si p.sh., me<br />
ne). Si rezultat i këtij studimi doli ekuacioni i Drejkut, që ka formën e mëposhtme:<br />
N=R* • fp • n • fl • fi • fc • L<br />
Ku:<br />
R*- është numri i formimit të yjeve që i ngjajnë diellit tonë.<br />
fp- është pjesa e këtyre yjeve që kanë përreth një sistem planetar.<br />
n- është numri i planetëve të këtyre sistemeve që i ngjajnë Tokës.<br />
fl - është pjesa e këtyre planetëve, në të cilët është zhvilluar jeta.<br />
fi- është pjesa e këtyre planetëve, në të cilët jeta është zhvilluar në një formë<br />
inteligjente.<br />
fc- është pjesa e këtyre planetëve, të cilët janë të zotë të komunikojnë (p.sh.,<br />
përmes emetimit të valëve të radios) dhe, në fund:<br />
L- është koha e mbijetesës së një qytetërimi teknologjik.<br />
(Kjo ndryshore do të shpjegohet në një artikull tjetër).<br />
- Tani, numrat që mund të futen në këtë formulë janë natyrisht të ndryshëm, sepse<br />
akoma varen në mënyrë të madhe nga kritere subjektive. (Dhe është e natyrshme<br />
që ju, të nderuar lexues, do ta shikoni me skepticizëm këtë formulë, por, mendoni<br />
dhjetëra miliarda yje që na rrethojnë dhe këto ndodhen vetëm në galaktikën tonë. Po<br />
ato në galaktikat e tjera! Le të vazhdojmë në shpjegimin e mëtejshëm).<br />
Ekuacioni i Drejkut niset në fakt nga numri i yjeve që ekzistojnë në galaktikën<br />
tonë, por fut terma që, dhe në mënyrë aproksimative, janë të llogaritshëm, por ato<br />
vendosen midis teorisë probabilistike, shkencës dhe fantashkencës, kështu që<br />
rezultati i gjetur nuk mund të jetë krejtësisht i besueshëm. Por, megjithatë, për ata<br />
që u pëlqen të luajnë me numrat, mund të vërejnë që dhe në një llogaritje pesimiste<br />
të këtyre parametrave, nxjerrin që: vetëm në galaktikën tonë mund të jenë të paktën<br />
disa dhjetëra mijëra teknologji që mund të komunikojnë me planetë të tjerë.<br />
Përgatiti: Parid Alimhillaj<br />
Burimi: Enciklopedi shkencore për Universin<br />
14
Atlantis - gjëegjëzë që s’i dihet fundi<br />
Asnjë legjendë tjetër<br />
nga kohët më të zymta<br />
të parahistorisë nuk<br />
i ka ngacmuar kaq<br />
shumë shkencëtarët dhe<br />
fantazuesit, sa shkrimet<br />
e fi lozofi t grek Platon mbi<br />
përrallorin Atlantis, që<br />
njihet ndryshe edhe si Atlantida. Që nga ajo kohë<br />
janë botuar nga autorë të ndryshëm mbi 30 000<br />
hamendësime mbi bazueshmërinë e këtyre shkrimeve<br />
të lashta.<br />
Platoni hartoi në vitin 350 pr. K. dy shkrime filozofi ke:<br />
Dialogun e Timaios dhe të Kritias. Në të dyja këto vepra<br />
ai përmend një qytetërim enigmatik të quajtur Atlantis,<br />
i cili në atë pikë kohe tregohej të kishte qenë zhytur në<br />
mjegullën e historisë dhe nën vërshimin e dallgëve të<br />
detit që prej 9 000 vjetësh.<br />
Sipas Platonit dhe mitologjisë greke, një ditë perënditë<br />
e ndanë botën mes tyre. Posedonit i ra një grup ishujsh<br />
shumë më përtej Shtyllave të Herkulit (kështu thirrej<br />
në lashtësi Ngushtica e Gjibraltarit), pra jashtë botës<br />
helenistike. Djali i tij më i madh, Atlasi, sundonte si<br />
mbret. Nëntë djemtë e tjerë qeverisnin në nëntë rrethe<br />
dhe disa ishuj të caktuara që në fi llim. Mbretëria kishte<br />
një shtrirje që ishte më e madhe se shtrirja e Libisë dhe<br />
Azisë së bashku. Me kalimin e kohës u ngrit një shtet,<br />
që nga ana kulturore dhe ushtarake nuk kishte shoq,<br />
Atlantis.<br />
Mbreti banonte në një pallat luksoz të stolisur në argjend<br />
dhe ar, i cili ishte i rrethuar nga një sistem bashkëqendror<br />
sipërfaqesh toke dhe uji. Një kanal - rreth 10 kilometra i<br />
gjatë, 30 metra i thellë dhe 90 metra i gjerë - lidhte këtë<br />
kryeqendër me detin e hapur. Hendeqe uji të mbuluara<br />
me çati, në të cilat mund të lundronin trirremat (anije<br />
trekatëshe të shtyra me rrema), që çanin përmes<br />
sipërfaqes tokësore në<br />
brendësi të qytetit.<br />
Pallati i mbretit me kupolë<br />
të artë (rindërtim sipas<br />
përshkrimit të Platonit)<br />
Në një liman, të krijuar<br />
artifi cialisht, ankorohej<br />
një fl otë prej 1200<br />
anijesh luftarake. Në<br />
tokë kishte në gatishmëri<br />
armë prej bronzi dhe<br />
karroca luftarake.<br />
Në qendër të Atlantisit qëndronte një tempull<br />
madhështor i Posedonit. Përqark tij ishin renditur lagjet<br />
e veçanta në formë rrethi, të lidhura me njëra-tjetrën<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
përmes urash, ku secila prej tyre ishte e mbrojtur prej<br />
kullash dhe portash. Pjesa më e madhe e shtëpive<br />
ishte e ndërtuar prej guri natyror, në gjendjen që hasej<br />
në ishull. Një mur i jashtëm rrethonte tërë qytetin.<br />
Përbrenda fortifi katës së qytetit kishte edhe dy mure<br />
të tjera rrethuese që mbronin qendrën e qytetit.<br />
Atlantët duhet të kishin arritur një nivel të lartë zejtarie<br />
dhe teknike, sidomos për sa i përkiste përftimit dhe<br />
përpunimit të metaleve. Me sa duket kjo popullatë<br />
ishullore kishte në zotërim rezerva të mëdha minerali<br />
xeheror ose sillte një sasi tepër të madhe të tij prej<br />
vendesh të tjera.<br />
Muri i jashtëm i qytetit ishte i veshur i tëri në bakër,<br />
ndërsa i dyti ishte i mbuluar në kallaj. Muri i tretë<br />
dëshmonte të kishte një kore prej oreikalkosi, një lloj<br />
metali i panjohur sot për sot, i cili rrezatonte si zjarr<br />
bubulak. Ky metal çmohej si i dyti për nga vlera, pas<br />
arit, dhe mundej të nxirrej në shumë anë të ishullit.<br />
Pasardhësit e Atlantisit sunduan për një periudhë<br />
të gjatë kohe, në mënyrë të përmbajtur dhe me<br />
ndershmëri. Por brez pas brezi u larguan gjithnjë<br />
e më tepër nga modeli i tyre i përkryer hyjnor,<br />
fi lluan të lakmonin gjithnjë e më tepër pasurinë<br />
dhe pushtetin.<br />
Platoni fl et<br />
gjithashtu mbi<br />
një luftë që<br />
kishte ndodhur<br />
një herë e një<br />
kohë midis<br />
Athinës dhe<br />
Atlantisit.<br />
Kështu Zeusi<br />
vendosi një<br />
ditë t’i gatiste fundin kësaj shthurjeje dhe t’i dënonte<br />
atlantët.<br />
Mu këtu ndërpritet rrëfi mi i Platonit në Dialogun e<br />
Kritias. Por ama, fati i ishullit del qartë nga shënimet<br />
në Dialogun e Timaios: “Në<br />
vetëm një ditë dhe një natë u<br />
fundos Atlantisi prej tërmetesh<br />
dhe vërshimesh të detit”.<br />
Tragë të ndërthurura<br />
Tërë sa më sipër ia kishte<br />
treguar Platonit xhaxhai i tij,<br />
Kritias, i cili nga ana e tij kishte<br />
thënë se historinë e Atlantisit<br />
e kishte mësuar kur kishte<br />
qenë 9 vjeç nga gjyshi i tij<br />
90-vjeçar. Ky i fundit e kishte<br />
Plani i rindërtuar i kryeqendrës<br />
(fi gura atlantia.de)<br />
Filozofi Platon<br />
(427-347 p.e.s)<br />
15
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
marrë vesh këtë histori nga i ati i tij, Dropides, që<br />
kishte qenë shok i ligjvënësit athinas Solon (640-559<br />
p.e.s.). Që prej kohës së Aristotelit (384 - 322 p.e.s.),<br />
mendimet nëse tregimi mbi Atlantisin të çon vërtet te<br />
ndodhi që kanë gjetur vend apo jo, janë ndarë thellë<br />
nga njëri-tjetri. Aristoteli e mbante tregimin e Platonit<br />
për një trillim, si mënyrë për të sqaruar përfytyrimin e<br />
këtij mbi shtetin e përkryer. Por pjesa më e madhe e<br />
shkrimtarëve të lashtësisë nuk janë të këtij mendimi.<br />
Të paktën burimin egjiptian duket ta ketë konfirmuar<br />
fi lozofi Proklos (4 e.s.). Ai mëtonte se filozofi Krantor<br />
nga Soloi kishte pasur mundësinë që 100 vjet pas<br />
vdekjes së Platonit të shihte me sytë e tij në Sais të<br />
njëjtin reportazh, që dikur ia kishin vënë në dispozicion<br />
edhe Solonit. Vetë Platoni e ka theksuar disa herë që<br />
përshkrimi i tij mbi Atlantisin është i vërtetë.<br />
Ndonëse ky rrëfi m ishte tepër magjepsës, interesimi<br />
i bashkëkohësve të Platonit për këtë perandori<br />
ogurzezë mbetet i paktë. Njohuria mbi Atlantisin<br />
humbi dalëngadalë në harresë. Vetëm zbulimi i Botës<br />
së Re zgjoi kujtimin mbi qytetërimin e shuar. Prania<br />
e indianëve e vuri kishën e periudhës së Rilindjes<br />
përballë një vështirësie në shpjegim: Nga kishin dalë<br />
banorët e Amerikës? Ata nuk përmenden në Bibël.<br />
Njerëzit e letrave bëjnë gara me njëri-tjetrin duke dalë<br />
me teori gjithnjë e më të pashoqe. Ata i pandehin<br />
indianët të jenë njëri prej dhjetë fi seve të humbura<br />
të Izraelit. Ata spekulojnë mbi lundrime trojanësh<br />
apo fenikasish. Megjithatë, shumë vetë besojnë që<br />
indianët e Amerikës janë pasardhës të popullit të<br />
zhdukur të atlantëve...<br />
Leonardo da Vinçi shpiku veturën e parë<br />
Leonardo da Vinçi njihet me respekt rreth e qark<br />
botës si mjeshtri i Rilindjes për pikturën dhe shpikjet<br />
inxhinierike, megjithatë pak e patën menduar atë si<br />
shpikësi i veturës së tanishme.<br />
Por në fi llim të këtij muaji,<br />
Muzeumi i Historisë dhe<br />
Shkencës në Firence,<br />
zemra e Rilindjes Italiane,<br />
shfaqi të parën ngrehinë<br />
vetëlëvizëse të ndërtuar,<br />
duke u mbështetur mbi<br />
një seri skicash të gjetura<br />
ndërmjet shënimeve<br />
origjinale të Leonardo da<br />
Vinçit.<br />
Ngrehina me pamje primitive përdor sustat në<br />
vend të lëndës djegëse dhe ndoshta ishte synuar<br />
të nxiste përshtypje të posaçme gjatë ceremonive<br />
të mirësjelljes. Megjithatë njohësit në këtë fushë<br />
thonë se kjo ngrehinë është akoma e para veturë<br />
vetështytëse e ndërtuar në botë. Shënimet e<br />
Leonardo da Vinçit përfshijnë gjithashtu edhe<br />
makina fl uturuese të ngjashme me helikopterët<br />
e sotëm, nëndetëse,<br />
tanke ushtarake dhe<br />
dyrrotakë.<br />
Për të gjitha këto vende është<br />
pandehur se aty ndodhej Atlantisi.<br />
Po kështu, publikuesi me origjinë shqiptare, Xhejms<br />
Pandeliu, i cili ka studiuar historinë e popullit ilir,<br />
tregon përgjatë një letërkëmbimi, se si ai sheh te fjalët<br />
Atlas dhe Atlantis fjalën shqipe atë (baba).<br />
Përgatiti: Alvin Ekmekçiu<br />
Burimi: Discovery, ZDF, Welt der Wunder, Atlantia.de<br />
I lindur në Firence më<br />
1452, Leonardo da Vinçi gjykohet si Njeriu kryesor i<br />
Rilindjes, duke qenë me dhunti në pikturë, skulpturë,<br />
inxhinieri dhe muzikë. Këqyrja e shënimeve të<br />
Leonardo da Vinçit u bë vetëm tani, edhe pse kanë<br />
kaluar 500 vjet nga koha kur ato u bënë. Modelet<br />
e ndërtuara dhe të vendshikuara në Muzeun e<br />
Firences mund të shikohen edhe<br />
në faqen e internetit: Leonardo’s<br />
Automobile. (burimi)<br />
Përgatiti Saimir Lolja<br />
Nën-prof. Dr. PEng.<br />
16
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Skeda përmbledhëse<br />
Teoritë e të mësuarit<br />
Njerëzit mund të mësojnë nëpërmjet të<br />
vrojtuarit dhe përvojës së drejtpërdrejtë.<br />
Konceptet kyç<br />
Proceset e vëmendjes<br />
Proceset e ruajtjes<br />
Proceset e riprodhimit historik<br />
Proceset mbështetëse<br />
Nëntë aftësitë fizike<br />
Faktorët e forcës<br />
1. Fuqi dinamike<br />
2. Linjat e forcës<br />
3. Forca statike<br />
4. Fuqia eksplozive<br />
Faktorët e tjerë<br />
7. Koordinimi i trupit<br />
8. Balanca<br />
9. Shkathtësia<br />
Faktorët fl eksibël<br />
5. Fleksibiliteti hapësinor<br />
6. Fleksibiliteti dinamik<br />
Myslimanët kthehen kundër Darvinit<br />
Myslimanët në shumë vende po kundërshtojnë<br />
masivisht teorinë e evolucionit të Darvinit, nën<br />
ndikimin e elementëve konservatorë të islamit.<br />
Kjo u bë e ditur gjatë një konference shkencore të<br />
mbajtur në Egjipt nën organizimin e Këshillit Britanik.<br />
Nidal Guesoum, profesor i fi zikës dhe astronomisë<br />
në Universitetin Amerikan të Sharjahas në<br />
Emiratet e Bashkuara Arabe, tha në konferencë,<br />
se në shumë vende, studentët dhe akademikët<br />
mendojnë se duhet të zgjedhin mes evolucionit<br />
dhe kreacionizmit, në vend që të kuptojnë se<br />
dikush mund të besojë në Zot, por edhe në teorinë<br />
e Darvinit.<br />
Dr. Guesoum, mysliman sunit, tha se në vende<br />
si Tunizia, Egjipti, Turqia, Pakistani dhe Malajzia,<br />
anketat tregojnë se vetëm 15% e të pyeturve<br />
mendojnë se teoria e Darvinit është e vërtetë apo<br />
pjesërisht e vërtetë.<br />
Ky qëndrim ishte mbizotërues edhe në mesin<br />
e nxënësve, studentëve e mësuesve nga shkolla<br />
e mesme e deri në universitet. Ajo çfarë është më<br />
shqetësuese, tha dr. Guesoum, mësuesit e lëndëve<br />
shkencore keqinterpretojnë faktet dhe teoritë e<br />
evolucionit, duke i përzier ato me ideologji fetare.<br />
Një anketë, në të cilën ishin përfshirë 100<br />
akademikë dhe 100 studentë të universitetit ku<br />
punon dr. Guesoum, tregoi se 62% e profesorëve<br />
dhe studentëve myslimanë besojnë se teoria e<br />
evolucionit është teori që nuk është provuar.<br />
Qëndrim të njëjtë kishin vetëm 10% e<br />
profesorëve dhe studentëve jomyslimanë të anketuar<br />
në të njëjtin sondazh.<br />
“Shkalla e pranimit të evolucionit dhe e idesë që<br />
kjo teori të jepej në auditore, ishte shumë e ulët”, tha<br />
profesori i fi zikës dhe astronomisë.<br />
Ai theksoi se evolucioni nuk është në kontradiktë<br />
me besimin islam.<br />
“Shumë ekspertë myslimanë, nga koha e<br />
artë e islamit e deri në ditët tona, e kanë pranuar<br />
këndvështrimin evolucionist të botës”, tha Guesoum.<br />
Duke iu adresuar konferencës në Aleksandri, që<br />
u mbajt me rastin e 200-vjetorit të Darvinit dhe në<br />
150-vjetorin e publikimit të veprës së tij “Origjina e<br />
llojeve”, dr. Guesoum tha se shqetësimet në mesin<br />
e myslimanëve për teorinë e evolucionit u nxitën nga<br />
kreacionistët e krishterë.<br />
Njerëzit në botën myslimane i gjejnë tezat e<br />
kreacionistëve të krishterë në internet dhe nuk e<br />
kuptojnë se ato qëndrime kanë qenë në margjina<br />
të debatit shkencor. Ata kanë besuar apriori se<br />
kreacionizmi ka besueshmëri shkencore në Perëndim.<br />
Ky është një problem serioz. Është njësoj si të dal<br />
para studentëve të mi e të them se planetët nuk kanë<br />
lidhje me yjet, se nuk ka asnjë lidhshmëri mes tyre<br />
dhe forcës së gravitetit dhe se planetët janë krijuar<br />
në një ditë. As në ëndërr nuk mund të mendosh që ta<br />
paraqesësh kozmosin në mënyrë kaq qesharake”.<br />
“Nuk mund të lejojmë që njerëzit në shekullin<br />
XXI të mos kenë asnjë koncept shkencor”, tha dr.<br />
Guesoum.<br />
Burimi: Artikull nga gazeta Times.<br />
17
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Kronologji historike<br />
635 vjet para Krishtit, - Gorgi, i biri i Çipselit, themelon Artën.<br />
627 vjet para Krishtit - korcirasit themelojnë Durrësin; më vonë korintasit themelojnë<br />
Himarën, Pojanin e Qerfozin.<br />
- Dionisi i Sirakuzës themelon Lezhën.<br />
600-550 vjet para Krishtit - Segovezi, prijësi i galëve, pushton Epirin.<br />
435 vjet para Krishtit – Durrësi dhe Arta, së bashku me korintasit e taulantët luftojnë<br />
kundër korcirasve.<br />
- Galët përshkojnë dhe grabisin Ilirinë.<br />
- Lekë Molosi sundon në Epir.<br />
350 vjet para Krishtit - Disa fi se ilire sulmojnë Filipin e Maqedonisë, i cili i thyen.<br />
356 para Krishtit - Agroni shtron Epirin dhe merr Qerfozin.<br />
356 para Krishtit - Lind Leka i Madh.<br />
356 para Krishtit - Bardhyli, mbret i ilirëve, mësyn në Maqedoni.<br />
355 para Krishtit - Lufta me “Lidhje”.<br />
336 para Krishtit - Leka i Madh merr fronin.<br />
334 para Krishtit - Të bijtë e Bardhylit, Kliti e Glauku, çohen kundra Lekës së Madh.<br />
326 para Krishtit - Vdes Lekë Molosi.<br />
326 para Krishtit - Vdes Leka i Madh.<br />
305 para Krishtit - Pirroja në luftë t’Ipsit kundër Dhimitër Poliorcetit.<br />
287 para Krishtit - Pirroja mund romakët e kartagjenasit pushtojnë “Magna Greacia”,<br />
Lybien. Pirroja themelon Berenicën (Prevezën).<br />
280 para Krishtit - Pirroja mund romakët në Herakle.<br />
279 para Krishtit - Pirroja në krye të ushtrisë greko-siciliane kundër kartagjenasve e<br />
mamertinëve.<br />
275 para Krishtit - Lufta në Benevent…………<br />
Konceptet kryesore:<br />
Tekst informues-paraqitës (shpjegues), informacion, paraqitje, skemë komunikimi<br />
në tekstin informues-paraqitës, pamje /imazhi, skema, hiperteksti, hipermedia.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim për njohuritë paraprake Diskutimi i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Të nxënit me këmbime Paraqitja grafi ke e informacionit Punë në grupe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
18
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Diskutim për njohuritë paraprake<br />
(link-rendit, kërko, shëno, mëso)<br />
Është një metodë që përdoret për të shtruar<br />
për diskutim çështje për të cilat nxënësit kanë<br />
njohuri. Ata duhet jo vetëm të rikujtojnë, por<br />
edhe të krijojnë marrëdhëniet e dukurisë me<br />
elemente të tjera e të bashkëpunojnë me njëritjetrin<br />
për t‘i përmirësuar këto njohuri.<br />
• Mësuesi/ja shënon në tabelë konceptin - teksti informues-paraqitës, duke dashur të<br />
nxitë diskutimin për njohuritë që nxënësit zotërojnë rreth tij. Ai/ajo u ofron nxënësve tre<br />
minuta kohë për të rikujtuar e për të shkruar lidhjet ose marrëdhëniet që ka ky term me<br />
terma a situata të tjera. Nxënësit punojnë në fl etë dhe mësuesi/ja kalon në çdo bankë e<br />
ndjek punën e tyre. Pas punës individuale, nxënësit diskutojnë në dyshe duke pasuruar<br />
informacionin. Mësuesi/ja shkruan në tabelë njohuritë që ofrojnë nxënësit.<br />
Është praktik<br />
Transmeton informacion<br />
Informon përmes shpjegimit<br />
Teksti informues - paraqitës (shpjegues)<br />
paraqitje analitike e të dhënave:<br />
të dhëna të detajuara<br />
paraqitje sintetike e të dhënave<br />
të dhëna të përmbledhura<br />
- leksionet - relacionet<br />
- interpretimet e teksteve dhe të filmave - raportet<br />
- materialet shkencore - skedat biografi ke<br />
- artikujt e gazetave<br />
- përmbledhjet<br />
- skedat e përdorimit personal<br />
- kronologjitë<br />
Nxënësit ilustrojnë disa nga këto veçori me tekstet e sjella prej tyre ose me materiale<br />
që u ofron mësuesi/ja.<br />
Ndërtimi i njohurive. Të nxënit me këmbime<br />
Është një metodë e cila funksionon në bazë të grupit. Mësuesi e ndan<br />
fillimisht klasën në disa grupe dhe shkruan në tabelë grupe pyetjesh, të<br />
cilat lidhen me mësimin. Më pas brenda grupeve nxënësit duke numëruar<br />
rindahen në grupe ekspertësh (p.sh., bëhen bashkë njëshat,dyshat etj.).<br />
Secili prej grupeve të ekspertëve duhet të përgatitet t’u përgjigjet pyetjeve<br />
të tekstit. Më pas nxënësit bashkohen në grupet fillestare, ku duhet të<br />
diskutojnë rreth mësimit dhe të japin si grup përgjigjet e tyre para klasës.<br />
Mësuesi/ja e ndan klasën në 5 grupe bazë. Shkruan pyetjet në tabelë. Më pas<br />
nxënësit ndahen në grupe ekspertësh për t’i dhënë përgjigje çdo grupi pyetjesh, pasi<br />
hulumtojnë tekstin. Pasi punojnë në grup dhe sqarojnë me njëri-tjetrin e mësuesin çdo<br />
19
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Grupi I.<br />
paqartësi, ata paraqitin përfundimet e punës së grupit përpara klasës. Mësuesi punon<br />
bashkë me nxënësit duke shënuar përgjigjen e çdo grupi në tabelë dhe duke thënë<br />
fjalën e fundit rreth njohurive.<br />
Mund të trajtohen çështje të tilla, si:<br />
a) Ç’kuptoni me informacion?<br />
b) Si lidhet informacioni me paraqitjen e të dhënave?<br />
c) A mund t’i identifikoni të dhënat në tekstin që keni përpara?<br />
Shembull përgjigjeje:<br />
Informacioni është tërësia e të dhënave që vjen nga burime të ndryshme. Ai<br />
transmetohet te ne në forma të ndryshme. Në thelb të tij qëndrojnë të dhënat, të cilat,<br />
në varësi nga teksti ku janë përdorur, organizohen në një mënyrë të veçantë paraqitëse.<br />
Në tekstin informues paraqitës u kushtohet rëndësi të dhënave, pasi nga mënyra si<br />
organizohen ato, përcaktohet edhe lloji i tekstit. P.sh., në tekstin historik-kronologjik të<br />
dhënat janë renditur njëra pas tjetrës.<br />
Te skeda përmbledhëse informacioni jepet i shoqëruar edhe me skema etj.<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja e drejton vëmendjen e nxënësve te skema<br />
e komunikimit. Duke qenë se kemi bëjmë me informacion, atëherë skema mund të<br />
ilustrohet në këtë mënyrë:<br />
KONTEKSTI<br />
REFERENTI<br />
Informacioni<br />
DËRGUESI KANALI MESAZHI KANALI MARRËSI<br />
Zotëron informacionin<br />
që transmeton përmes<br />
tekstit.<br />
Ilustrimi ose shpjegimi<br />
i një argumenti.<br />
KODI<br />
Pas procesit të komunikimit<br />
zgjeron ose ndryshon<br />
informacionin që ka pasur për<br />
argumentin e trajtuar etj.<br />
Gjuha e folur ose e shkruar,<br />
shpeshherë e shoqëruar me<br />
gjuhën e multimedies.<br />
Grupi II.<br />
a) Si realizohet skema e komunikimit në tekstin informues-paraqitës?<br />
b) A mund të ndërtoni skemën e komunikimit për tekstin që keni përpara?<br />
Duke iu referuar artikullit të gazetës, te materialet mësimore kemi këtë skemë komunikimi:<br />
Dërguesi – gazetari<br />
Mesazhi-shpjegimi i një fakti ose argumenti: Myslimanët në shumë vende po<br />
kundërshtojnë masivisht teorinë e evolucionit të Darvinit, nën ndikimin e elementëve<br />
konservatorë të islamit. Kjo u bë e ditur gjatë një konference shkencore të mbajtur në<br />
Egjipt nën organizimin e Këshillit Britanik.<br />
Nidal Guesoum, profesor i fi zikës dhe astronomisë në Universitetin Amerikan të<br />
Sharjahas, në Emiratet e Bashkuara Arabe, tha në konferencë se në shumë vende<br />
20
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
studentët dhe akademikët mendojnë se duhet të zgjedhin mes evolucionit dhe<br />
kreacionizmit, në vend që të kuptojnë se dikush mund të besojë në Zot, por edhe në<br />
teorinë e Darvinit.<br />
Grupi III<br />
Grupi IV<br />
Grupi V<br />
Marrësi – të gjithë lexuesit e gazetës.<br />
Kodi – gjuha e shkruar, teknike, gjuha e masmedies.<br />
Konteksti- konferenca shkencore në Egjipt nën organizimin e Këshillit Britanik.<br />
Kanali - gazeta (letraku është shkruar lajmi.<br />
Referenti – informacioni.<br />
a) Cili është roli i kontekstit dhe i kodit në një tekst informues-paraqitës?<br />
b) Ilustroni me shembuj nga tekstet që keni përpara.<br />
Roli i kontekstit është i rëndësishëm, pasi në këtë kuadër ka kuptim lajmi dhe i<br />
përshtatet atij realiteti. P.sh., duke iu referuar artikullit të gazetës, konteksti i saj i referohet<br />
një realiteti, i cili lidhet me një numër të kufi zuar vendesh, siç janë ato të përmendura në<br />
artikull, si Tunizia, Egjipti, Turqia, Pakistani dhe Malajzia. Anketat tregojnë se vetëm 15%<br />
e të pyeturve mendojnë se teoria e Darvinit është e vërtetë apo pjesërisht e vërtetë.<br />
- Cili është roli i pamjeve dhe i imazheve në tekstin informues-paraqitës?<br />
Ilustroni me shembuj.<br />
Nxënësit ilustrojnë me shembuj dhe vënë në dukje se imazhet japin një përfytyrim më<br />
të plotë të mesazhit që transmeton teksti informues-paraqitës. Kjo duket më së miri te<br />
skeda përmbledhëse apo tek informacioni enciklopedik në rubrikën Mjetet dhe Materialet<br />
mësimore. Kështu, tek teksti enciklopedik për Atlantisin, imazhet ilustrojnë dhe krijojnë një<br />
ide më të qartë të ndërtesave, planimetrisë së tyre, të cilave u referohet Platoni, si dhe një<br />
harte, e cila i krijon lexuesit idenë e plotë mbi faktet që përmenden në tekst.<br />
- Ç’është hiperteksti? Cili është roli i tij? Ilustroni me shembuj.<br />
Hiperteksti është lidhja e lirë ndërvepruese mes informacioneve të paraqitura në<br />
pjesë të ndryshme të një ose më shumë dokumenteve. Duke iu referuar edhe pamjeve<br />
të tekstit mbi fi gurën e N. Frashërit, mesazhi përcillet jo vetëm me anë të tekstit, por<br />
edhe me anë të imazhit, p.sh., imazhi i qiririt demonstron rolin e veprës dhe kontributit<br />
të poetit në letërsinë shqipe e më gjerë etj. Ky informacion pasohet me pjesë të lidhura<br />
mes tyre (p.sh kur klikohet JETA, atëherë hapet faqja që na paraqet jetën e N. Frashërit.<br />
Ndërkaq shigjeta e kuqe drejtohet te Samiu. Klikohet përsëri, dhe mund të marrim<br />
informacion për S. Frashërin, e kështu me radhë hiperteksti na ndihmon të krijojmë<br />
lidhje informacionesh të ndërthurura me njëra-tjetrën...<br />
Përforcimi. Diskutim i lirë dhe rishikim në dyshe<br />
Pas kësaj praktike mësuesi u kërkon nxënësve të rishikojnë në dyshe materialet<br />
e sjella prej tyre, ku të identifi kojnë informacionin, kontekstin dhe kodin, imazhet dhe<br />
hipertekstin, nëse ka.<br />
Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja nxjerr përfundimet dhe vlerëson nxënësit për<br />
përgjigjet e sakta, të shpejta dhe për pjesëmarrjen aktive në mësim.<br />
<br />
Detyrë shtëpie: a. Ushtrimi 1 f. 21<br />
a. Ndërtoni skemën e komunikimit dhe parapërgatitni karakteristikat e tekstit informues-paraqitës.<br />
b. Kërkoni dhe sillni në klasë informacione të nxjerra nëpërmjet një hiperteksti duke shfrytëzuar<br />
internetin.<br />
21
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
4. Teksti<br />
informuesparaqitës<br />
(shpjegues).<br />
Karakteristika<br />
dhe struktura<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë karakteristikat e tekstit informues dhe strukturën e tij;<br />
a. të dallojë llojet e ndryshme të informacioneve në një tekst informues;<br />
b. të analizojë karakteristikat gjuhësore në tekstin informues;<br />
c. të organizojë informacionet e tekstit informues në tabelën përkatëse;<br />
d. të shfrytëzojë fjalorin për fjalët kyç që lidhen me informacionet e reja.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh, reklama, libra,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore:<br />
Karakteristika të tekstit informues, struktura, informacion/organizimi e i tij, karakteristika<br />
gjuhësore.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutimi i njohurive paraprake Diskutimi i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Të nxënit me këmbime Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Mbajtja e strukturuar e shënimeve Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake (Rendit, grupo, emërto)<br />
•Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të identifi kojnë veçoritë e llojeve të teksteve që kanë<br />
përzgjedhur në detyrën e shtëpisë. U drejton pyetjen:<br />
- A mund të përcaktojmë disa nga veçoritë e llojeve të teksteve?<br />
Mësuesi/ja lë nxënësit për dy minuta të diskutojnë rreth veçorive, si dhe të rikujtojnë<br />
njohuritë e marra.<br />
Nxënësit listojnë veçoritë e tekstit informues-paraqitës:<br />
- trajton një dukuri të caktuar;<br />
- dukuritë e tjera që trajtohen vendosen në marrëdhënie të caktuar me<br />
dukurinë kryesore;<br />
- çdo paragraf duhet të përmbajë informacione;<br />
- paraqitja e informacionit është objektive;<br />
- paraqiten sipas një rendi logjik;<br />
- kanë leksik teknik, i drejtohen një publiku të specializuar;<br />
- informacionet shpesh shoqërohen me elemente grafike, si: foto, skica, harta etj.<br />
Nxënësit ilustrojnë disa nga këto veçori në tekstet e sjella prej tyre.<br />
22<br />
Ndërtimi i njohurive. Të nxënit me këmbime.<br />
Mësuesi/ja tashmë e përqendron vëmendjen te struktura dhe veçoritë e tekstit<br />
informues-paraqitës, duke i parë ato më konkretisht. E ndan klasën në grupe bazë<br />
dhe më pas nxënësit rigrupohen në grupe ekspertësh duke numëruar 1,2,3,4 (1-shat<br />
grupohen veç, 2-shat veç…). U kërkohet nxënësve të përqendrojnë vëmendjen tek<br />
tekstet informuese të dhëna në libër. Mësuesi/ja shkruan pyetjet në tabelë.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Grupi I<br />
1- Cili është informacioni i tekstit informativ-paraqitës “Kodikët e Shqipërisë”?<br />
2- Çfarë përmban paragrafi i parë?<br />
3- Si lidhet ai me informacionet dytësore (kohore, rëndësia e tij etj.)?<br />
4- Cilat janë disa nga elementet përbërëse të Kodikut të Purpurt të Beratit?<br />
5- Ç’lloj informacioni është përfshirë në paragrafin e tretë?<br />
6- Sillni shembuj nga teksti i librit dhe nga tekstet që keni gjetur?<br />
Shembull përgjigjeje:<br />
Mësuesi/ja pret që në këtë fazë nxënësit të përcaktojnë natyrën e informacionit, çfarë<br />
qëndron në qendër të tij, si dhe informacionet dytësore, por që janë të lidhura ngushtë me<br />
informacionin më të rëndësishëm për të cilin flitet në tekst. Kështu si shembull do të kishim:<br />
- i referohet një klase të caktuar objektesh, që janë kodikët e Shqipërisë. Jep<br />
informacion mbi vendndodhjen e tyre;<br />
- thekson rëndësinë e objektit dhe në paragrafi n që pason vë në dukje kohën, së<br />
cilës i përket ky objekt;<br />
- përqendron vëmendjen: a) në përshkrimin e karakteristikave që e bëjnë të veçantë<br />
këtë objekt, b) në elementet përbërëse duke përshkruar, shpjeguar, si dhe duke dhënë<br />
informacion të hollësishëm për këtë objekt.<br />
Grupi II<br />
1- Cilat janë karakteristikat gjuhësore të tekstit?<br />
2- Cila është natyra e leksikut të përdorur në këto tekste?<br />
3- Cili është lloji i shkrimit?<br />
4- Cila është struktura e fjalisë? Po foljet në ç’kohë janë përdorur?<br />
5- Ilustroni me shembuj nga ky tekst dhe nga tekstet që keni sjellë.<br />
Grupi III<br />
Mësuesi/ja në këtë fazë pret që nxënësit të identifi kojnë veçoritë e gjuhës në këto<br />
aspekte:<br />
- Leksiku është formal, nuk ka fjalë e shprehje me kuptim të fi gurshëm, por përdoren<br />
me kuptim të drejtpërdrejtë.<br />
- Terminologjia është teknike dhe i përket një fushe të caktuar, asaj historike.<br />
Shoqërohet nga shkrimi shpjegues e përshkrues, me qëllim që informacioni të jetë sa<br />
më i plotë e i kuptueshëm.<br />
- Ilustrimi me shembuj e bën më shumë konkret, duke theksuar që është një lloj<br />
shkrimi i cili mbështetet në fakte.<br />
- Struktura sintaksore është e thjeshtë: në përgjithësi përdoren fjali të thjeshta të<br />
zgjeruara ose fjali të përbëra me marrëdhënie përcaktore, ftilluese, kundërshtore.<br />
Foljet janë në kohën e tashme, zakonisht kur paraqiten faktet dhe në kohën e kryer kur<br />
shpjegohet.<br />
1- Cila është struktura e një teksti informativ-paraqitës?<br />
2- Çfarë ka në qendër të tij?<br />
3- Si ndërtohen paragrafët e këtij lloji teksti?<br />
4- Cili është këndvështrimi nga trajtohen dukuritë?<br />
5- Ilustroni me shembuj nga teksti. A janë ata të ndryshëm?<br />
Përgjigjet e pritshme janë:<br />
Ka rregulla në organizimin e informacionit:<br />
- në qendër vendosin të dhëna për: një person, objekt, dukuri (në rastin tonë kodikët<br />
e Shqipërisë). Më pas trajtohen:<br />
23
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
a. rëndësia e tyre në traditën kulturore shqiptare;<br />
b. koha së cilës u përkasin (këto elemente varet nga qëllimi për të cilin ndërtohet teksti,<br />
nuk duhet harruar që në përgjithësi trajtohen nga një këndvështrim i përgjithshëm);<br />
c. çdo paragraf përmban informacion të ri dhe kjo është e dukshme dhe në tekstin<br />
tonë. (paragrafi i parë paraqet objektin për të cilët fl itet, paragrafi i dytë fl et për rëndësinë<br />
e tij, paragrafi i tretë jep kohën së cilës i përkasin, i katërti përqendrohet në një nga<br />
pjesët përbërëse të kodikëve të Shqipërisë dhe përshkruan me detaje veçoritë e tij).<br />
Pasi grupet kanë përfunduar punën, një përfaqësues i çdo grupi paraqet punën në<br />
një tabak letre në tabelë dhe jep shpjegimet e nevojshme.<br />
Përforcimi. Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Është një metodë që përdoret për të paraqitur<br />
grafikisht njohuritë e marra gjatë mësimit<br />
sipas kategorisë dhe llojit të saj. Pasi janë<br />
strukturuar njohuritë, nxënësit mund t’i<br />
shoqërojnë ato me shembuj.<br />
Në këtë fazë të mësimit u kërkohet nxënësve të lexojnë individualisht tekstin dhe të<br />
ndërtojnë një grafi k mbi veçoritë e strukturës së tekstit informues-paraqitës. Mund t’i<br />
shoqërojnë të dhënat edhe me shembuj.<br />
Teksti informues-paraqitës<br />
Karakteristikat e informacionit Karakteristikat gjuhësore Organizimi i të dhënave<br />
Referimi te një klasë e caktuar<br />
Rëndësia e objektit<br />
Vendi, koha<br />
Të dhëna të veçanta<br />
për objektin<br />
Leksik formal<br />
Leksik i specializuar<br />
Përkufi zime<br />
Përshkrime<br />
Shembuj<br />
Karakteristika morfologjikesintaksore<br />
Trajtimi i objektit nga një<br />
këndvështrim i përgjithshëm<br />
Të dhëna rreth një sendi, objekti etj.<br />
Të dhënat sipas qëllimit të tekstit<br />
Teksti ka paragrafë<br />
Çdo paragraf përmban të<br />
dhëna të reja<br />
folje në k. e tashme të dëftores<br />
në k. e kryer<br />
strukturë e thjeshtë sintaksore<br />
fjali të thjeshta<br />
fjali të përbëra me pak pjesë<br />
Mbështetur në këtë skemë, mësuesi/ja u kërkon nxënësve t’i përcaktojnë këto<br />
veçori tek teksti “Lumi Drin”. Zhvillohen në klasë ushtrimet 2, 3, faqe 21.<br />
Në fund të orës së mësimit mësuesi nxjerr përfundimet e vlerëson punën e nxënësve<br />
me notë.<br />
24
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje.<br />
<br />
Teksti është informues-paraqitës.<br />
Në qendër të tekstit ka informacionin për një objekt që është lumi Drin. Vë në dukje<br />
informacione të ndryshme që kanë të bëjnë me të. Trajton dukurinë në tërësi dhe jep<br />
informacion për:<br />
- vendndodhjen (në Shqipëri),<br />
- gjatësinë (lumi më i gjatë i Ballkanit),<br />
- kohën e formimit,<br />
- pjesët e tij përbërëse (Drini i Bardhë e Drini i Zi),<br />
- burimin dhe derdhjen (Drini i Bardhë afër Pejës, Deti Adriatik etj.),<br />
- prurjet dhe lundrueshmërinë.<br />
Për sa i përket anës gjuhësore vihet re:<br />
- leksiku teknik, i drejtpërdrejtë;<br />
- fragmente që karakterizohen nga përshkrimet dhe shpjegimet (... është lumi më i<br />
gjatë i trojeve shqiptare. Lumi i Drinit në vazhdim është kthyer në një zinxhir liqenesh<br />
artifi ciale që furnizojnë me ujë.);<br />
- fjali të shkurtra, në përgjithësi të thjeshta të zgjeruara; me kallëzues folje në kohën<br />
e tashme (...është lumi më i gjatë...) rrallë në kohën e kryer apo të kryer të thjeshtë.<br />
-çdo paragraf përmban një informacion të ri (Ai derdhet në detin Adriatik Drini<br />
formohet afër... dhe Drinit të Zi etj.)<br />
Detyrë shtëpie. Gjeni një tekst informues-paraqitës dhe përcaktoni veçoritë e tij gjuhësore.<br />
Parapërgatitja e temës së ardhshme: Renditja kronologjike, Renditja shkak-pasojë.<br />
Tema<br />
5. Renditja e<br />
informacioneve<br />
në tekstin<br />
informuesparaqitës<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të renditë saktë informacionet në tekstin informues-paraqitës;<br />
a. të përcaktojë renditjen kronologjike të informacioneve dhe të plotësojë<br />
tabelën përkatëse;<br />
b. të dallojë renditjen shkak-pasojë të informacioneve;<br />
c. të bëjë skemën e marrëdhënieve logjike shkak-pasojë në një tekst informues.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh informueseparaqitëse,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore:<br />
renditja kronologjike, konektorë, renditja shkak-pasojë, marrëdhënie logjike etj.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Parashikim me terma paraprakë Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Lexim me kodim të imët të tekstit Të lexuarit ndërveprues Punë në grupe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
25
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Parashikim<br />
me terma paraprakë:<br />
Është një metodë që u paraprin njohurive të reja, duke<br />
zhvilluar njëkohësisht fantazinë e nxënësit, por edhe<br />
shfrytëzon njohuritë e tij duke e bërë më krijues e më<br />
produktiv nxënësin brenda orës së mësimit. Mësuesi u jep<br />
nxënësve disa terma dhe u kërkon të krijojnë një tekst duke<br />
u mbështetur në njohuritë e marra.<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësit vënë në<br />
dukje veçori që kanë gjetur në tekste të përzgjedhura prej tyre sipas modelit të tekstit të<br />
mëposhtëm.<br />
Pasi përfundojnë së punuari detyrën e shtëpisë, mësuesi/ja shkruan në tabelë grupe<br />
fjalësh dhe u kërkon nxënësve të zgjedhin njërën prej tyre e të formojnë një tekst të shkurtër.<br />
a) Qysh prej, përkrenare, shek. VII pr.K., qarku i kulturës së Alpeve Lindore,<br />
përkrenare në formë konike, shmarjet, më vonë, paraqitet, i punuar në mënyrë rustike,<br />
i ngjashëm me kapelat e japodëve, më tutje, përkrenarja e bronzit, zhvillohet, shek VI<br />
pr.K., nga fundi i periudhës së vjetër, po në ato vise, përkrenarja e bronzit.<br />
b) Kalimi, periudhë, e mesjetës, qendrën e gravitetit, zhvendosi, edhe në Shqipëri. I<br />
bashkësive fshatare, organizimi dhe funksionimi, në fazën e hershme, në Perandorinë<br />
Bizantine, një dokument, pasqyrohet, të ashtuquajturin, ligj bujqësor, të cilët, jo rastësisht,<br />
fshatarët, kishin, tokën, quhen aty, zot. Megjithëse, u konsolidua, individuale, prona, e<br />
ligjit, disa pozita, në kohën e veprimit të tij, tregojnë, se ishte zhdukur, nuk, e përbashkët,<br />
përfundimisht. Gjithsesi pasqyron, bashkësia fshatare, periudhën e pasigurisë…<br />
Pas 5 minutash nxënësit lexojnë detyrën dhe mësuesi gjatë leximit të tyre përpiqet<br />
të shënojë ndarjen kohore, duke shënuar në tabelë konektorët kohorë dhe elementet<br />
logjike të tekstit. Mësuesi/ja drejton pyetjen:<br />
- Çfarë vini re në këto dy tekste?<br />
Përgjigjet e mundshme mund të jenë:<br />
Kanë karakter historik, përshkruajnë objekte, klasa shoqërore, ka renditje kohore të<br />
informacionit, jepen arsye etj.<br />
Ndërtimi i njohurive.<br />
Lexim me kodim të imët të tekstit<br />
Kjo teknikë u kërkon nxënësve të hulumtojnë diçka<br />
dhe të vënë shenjë në tekst, pasi gjejnë përgjigje për<br />
atë që kërkojnë. Ky lloj leximi i ndihmon nxënësit<br />
të përcaktojnë qëllimin e tij, të lexojnë për ta<br />
arritur atë qëllim dhe, më vonë, të jenë në gjendje<br />
të përdorin informacionin nga teksti.<br />
Mësuesi/ja e ndan klasën në dy grupe të mëdha. Grupet do të analizojnë dy tekste,<br />
ku, pasi të kenë zgjedhur kodet, do të kodojnë renditjen kronologjike të informacionit<br />
dhe atë shkak-pasojë. Mësuesi/ja ose vetë grupet përcaktojnë shenjat me të cilat do të<br />
kodojnë tekstin gjatë leximit. Nxënësit e lexojnë informacionin në dyshe dhe vënë në dukje<br />
elementet përbërëse të secilit tekst. Pas leximit nxënësit hedhin të dhënat në tabelë.<br />
Me anë të shenjave të mëposhtme ata shënojnë momentet kyç të tekstit.<br />
26
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
paragrafi<br />
1<br />
⃝ - objekti<br />
për të cilin<br />
fl itet<br />
Përkrenarja<br />
e bronzit<br />
Ю - flitet<br />
për një<br />
objekt të ri<br />
℗ - fl itet për<br />
të njëjtin<br />
objekt<br />
Përkrenare<br />
në formë<br />
konike<br />
❶ ka renditje<br />
kronologjike<br />
√<br />
Kon -<br />
konektorët<br />
Qysh<br />
prej...<br />
! -<br />
periudha<br />
kohore,<br />
data<br />
Shek VII<br />
pr.K.<br />
Ɣ-<br />
vendndodhja<br />
e objektit<br />
Varrezat ilire<br />
2<br />
Tipi<br />
shmarjet i<br />
përkrenares<br />
√<br />
Më vonë<br />
Në Novo<br />
Mesto<br />
Përkrenarja<br />
3<br />
e bronzit me<br />
dy rrathë të<br />
√<br />
Po në këto<br />
vise<br />
Shek VI<br />
pr.k<br />
gjerë<br />
Nga fundi i<br />
4<br />
Përkrenare<br />
e bronzit –<br />
tip negoves<br />
√<br />
periudhës<br />
së vjetër<br />
dhe fi llimi i<br />
Shek. V-<br />
VI pr. K.<br />
Përsëri në<br />
ato vise<br />
së resë<br />
Shek.<br />
5<br />
përkrenare<br />
me dy paragnatide<br />
VII pr.r<br />
në jug të<br />
Savës në<br />
Shqipëri.<br />
Për grupin e dytë mësuesi/ja shënon këto shenja, të cilat do të evidentojnë renditjen<br />
shkak-pasojë të informacionit të dytë në tekst.<br />
Me anë të shenjave të mëposhtme nxënësit do të shënojnë momentet kyç të tekstit.<br />
⃝ - tregon<br />
klasën<br />
shoqërore<br />
për të cilin<br />
fl itet<br />
Ю- fl itet<br />
për grup<br />
shoqëror<br />
të ri<br />
- flitet për të<br />
njëjtin grup<br />
shoqëror<br />
❶- ka<br />
renditje<br />
shkakpasojë<br />
të<br />
informacionit<br />
Kon-tregon<br />
konektorët<br />
shkakorë<br />
-shprehje<br />
që tregojnë<br />
renditjen<br />
logjike të<br />
informacionit<br />
U kërkohet nxënësve që gjatë leximit të përdorin këto simbole dhe të plotësojnë<br />
tabelën me informacionin e marrë.<br />
Përforcimi. Rishikim në dyshe<br />
Tabelat i ndihmojnë nxënësit të ndërtojnë skemat përkatëse për secilin tekst. Më pas<br />
evidentojnë së bashku me mësuesin të përbashkëtat dhe dallimet midis tyre.<br />
Mësuesi/ja pret nga nxënësit të renditin në rrjedhë kronologjike informacionin sipas<br />
skemës së paraqitur në libër.<br />
27
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Mësuesi mund t’u kërkojë nxënësve që nga këto skema të vënë në dukje elementet<br />
e përbashkëta dhe të veçanta të tekstit.<br />
P.sh., në të dyja tekstet informacioni më i rëndësishëm jepet që në paragrafin e parë.<br />
(objekti - përkrenarja, klasa shoqërore shqiptare - fshatarësia). Teksti është i ndarë në<br />
paragrafë dhe çdo njëri prej tyre jep informacion të ri. Dallimi ekziston, pasi tek teksti i<br />
parë informacioni jepet në rend kohor dhe përshkruhen ndryshimet si pasojë e kohës.<br />
Tek teksti i dytë renditja kronologjike e informacionit nuk është qëllim në vetvete, ai jepet<br />
i gërshetuar me marrëdhëniet shkak - pasojë, të cilat janë dhe qëllimi parësor i tekstit.<br />
Ndahen nxënësit në dy grupe dhe zhvillohen ushtrimet 4,5 faqe 21, 22.<br />
Grupi I zgjidh ushtrimin 4, ndërsa grupi II ushtrimin 5.<br />
Detyrë shtëpie: Në fund të orës së mësimit mësuesi bën vlerësimet dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
a) Ushtrimi 6, përcaktoni skemat për secilin rast.<br />
b) Sillni në klasë informacion për Dean e Butrintit.<br />
<br />
*Ushtrime të zgjidhura<br />
Zgjidhja e ushtrimit 5.<br />
Fusha e informacioneve<br />
Vendndodhja<br />
Objekti: Butrinti<br />
Informacionet<br />
Butrinti është ngritur në këndin juglindor të gadishullit të Ksamilit.<br />
Laget nga të dyja anët nga liqeni i Butrintit.<br />
Lartësia<br />
Flora dhe fauna<br />
Objekte natyrore<br />
Objekte arkeologjike<br />
Ndodhet në lartësinë 30-50 m mbi nivelin e detit<br />
Gjenden shumë lloje drurësh me gjelbërim të përhershëm, si dafi na e<br />
prralli etj. Liqeni i Butrintit është gjysmë i kripur e gjysmë i ëmbël.<br />
Shpella e Butrintit ndodhet pranë rrugës automobilistike Sarandë<br />
- Butrint rreth 3 km larg nga qyteza e Ksamilit. Është e veçantë për<br />
nga natyra dhe pozicioni i saj dhe ka përmasa të mëdha.<br />
Forumi romak i qytetit ndodhet në pjesën jugore të Akropolit, në<br />
perëndim të ndërtesës me Peristil dhe në lindje të dyqaneve romake.<br />
Ka tri dhoma dhe mbishkrimi i gjendur aty që daton në shek. I pas<br />
Krishtit, fl et për një tempull kushtuar perëndeshës Minerva.<br />
Me informacionin e sjellë nga nxënësit në detyrën e shtëpisë, u kërkohet të plotësojnë<br />
skedën. Perëndesha e Butrintit (Dea), kokë mermeri burri në një shtat gruaje 2.5 m të<br />
lartë, është zbuluar në vitin 1928, gjatë gërmimeve arkeologjike të misionit italian në<br />
Butrint. Dëshmohet se objekti, me vlera të rralla kulturore dhe historike, u grabit dhe u<br />
dërgua në Itali, i ligjëruar nga mbreti Ahmet Zog si dhuratë. U rikthye në vendin tonë<br />
nga qeveria italiane në vitin 1981. Gjendet i ekspozuar në Muzeun Historik Kombëtar.<br />
OBJEKTI: Dea<br />
Fusha e informacioneve<br />
informacionet<br />
Vendndodhja<br />
Butrint<br />
Koha e zbulimit viti 1928<br />
Përbërja dhe përmasat Kokë mermeri burri në një shtat gruaje 2.5 m e lartë<br />
Vendndodhja aktuale Gjendet e ekspozuar në Muzeun Historik Kombëtar.<br />
28
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
6. Teksti<br />
informuesparaqitës.<br />
Ushtrime<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të ndërtojë tabelën e informacioneve të tekstit informues;<br />
a. të kërkojë në internet të dhëna për të shkruar një tekst informues;<br />
b. të vëzhgojë pamje për të dalluar informacionin më të rëndësishëm;<br />
c. të përshtatë një tekst divulgativ, duke pasur parasysh moshën e marrësit;<br />
ç. të ndërtojë një grafi k duke u nisur nga të dhënat e tekstit të shkruar.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh informueseparaqitëse,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Konceptet kryesore<br />
Skemë komunikimi, tekst informues - paraqitës, renditje kronologjike, marrëdhënie<br />
logjike, informacion i rëndësishëm etj.<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim për njohuritë paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Të nxënit me këmbime Të nxënit ndërveprues Punë në grup<br />
Përforcimi Shkrim i shpejtë Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Diskutim për njohuritë paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësit janë<br />
udhëzuar të kërkojnë në internet të dhëna mbi Dean e Butrintit.<br />
Seleksionohen të dhënat, me qëllim që të përsëriten njohuritë e marra nga ora e<br />
kaluar. Nxënësit diskutojnë me njëri-tjetrin mbi të rejat që zbuluan për fi gurën e Deas.<br />
Ndërtimi i njohurive. Të nxënit me këmbime<br />
Mësuesi/qa e ndan klasën në grupe bazë dhe paraqet në tabelë detyrën që duhet të<br />
kryejnë. Më pas nxënësit ndahen në grupe ekspertësh.<br />
Grupi I – punon ushtrimin 7.a, f. 25. Nxënësve u duhet të përcaktojnë<br />
informacionin më të rëndësishëm dhe të plotësojnë skemën e mëposhtme.<br />
Zgjidhja e ushtrimit<br />
Viti<br />
Në shek. VI pr.K. (Talesi)<br />
Pitagora<br />
Një shekull më vonë<br />
Në atë kohë<br />
Në shek IV pr.K.<br />
Fakti<br />
Talesi, fi lozof, ka vërejtur që substancat ndryshojnë…<br />
Ka pohuar se teoria me një element bazë është e thjeshtë dhe natyra ka<br />
krijuar katër elemente: ujë, ajër, zjarr, tokë.<br />
Ai ka pranuar këtë teori të elementeve, por ka supozuar se...<br />
Është paraqitur edhe një teori tjetër sipas Euklidit dhe nxënësit të tij, …<br />
Do të arrinim tek atomi...<br />
Janë bashkuar teoritë e grekëve me ato të shkencëtarëve praktikë egjiptianë…<br />
200 vjet pr.K. Bolosi ka qenë alkimisti i parë.<br />
29
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Grupi II – punon ushtrimin 7.b, f. 25 dhe përgatit një fjalorth<br />
Zgjidhja e ushtrimit<br />
Fjalorth<br />
Alkimi-a – shkencë e rreme e mesjetës, që synonte të zbulonte të ashtuquajturin “gur fi lozofi k” çudibërës, me anën e të cilit<br />
kujtonte se do t’i shndërronte metalet e tjera në ar e argjend, se do të shëronte sëmundjet, do të ripërtërinte e do të zgjaste jetën<br />
etj.; periudha parashkencore e kimisë.<br />
lënd/ë-a – materia e prekshme, ajo prej së cilës përbëhen trupat fi zikë në natyrë.<br />
materie/a – kategori filozofi ke që shërben për të treguar realitetin e botën reale, në raport me ndërgjegjen.<br />
polemik/ë-a – diskutim i gjallë me përgjigje e kundërpërgjigje që zhvillohet kur rrihen çështje politike, shkencore.<br />
substanc/ë-a – shih lëndë, substanca organike etj.<br />
transmutacion-i – shndërrim, ndryshim rrënjësisht i një pamjeje, një forme, i një natyre a një përmbajtjeje, duke i dhënë tipare të<br />
tjera, e kthen në një gjë tjetër; ia ndryshoj shumë pamjen<br />
Grupi III – punon ushtrimin 7.c, f. 25.<br />
Zgjidhja e ushtrimit<br />
Një variant Teksti i përshtatur për klasat e ulëta:<br />
Grekët kanë qenë mendimtarë të mëdhenj. Ata janë marrë me zbulimin nga se përbëhej<br />
natyra që na rrethon. Një nga mendimtarët grekë, Talesi, mendonte se Toka ishte një disk i<br />
rrafshët, i mbuluar nga një gjysmërreth i kaltër dhe se notonte në ujin e oqeanit të pafund. Ai<br />
ka thënë se vetëm uji është i rëndësishëm për jetën në tokë, pasi pa të nuk ka jetë. Pitagora<br />
pranonte se natyra është krijuar nga uji, toka, zjarri dhe ajri. Një shekull më vonë ai ka pranuar<br />
se nxehtësia dhe thatësira lidhen me zjarrin, lagështia dhe nxehtësia lidhen me ajrin, i ftohti<br />
dhe thatësira lidhen me tokën dhe i ftohti dhe lagështira lidhen me ujin. Euklidi e ndante<br />
natyrën në pjesë të vogla dhe çdo pjesë e vogël përbëhej nga grimca.<br />
Në shek IV pr.K. grekët dhe egjiptianët bashkuan teoritë e tyre, por në atë kohë shkenca egjiptiane<br />
ishte shumë e lidhur me besimin te magjistarët dhe magjitë e tyre…<br />
Grupi IV - punon ushtrimin 8 dhe dallon stilet:<br />
Zgjidhja e ushtrimit<br />
1- Stili i parë është gotik<br />
2- Stili i dytë është barok<br />
3- Stili i tretë është rokoko<br />
4- Stili i katërt është arkitekturë moderne.<br />
Gjithashtu ky grup bën lidhjen e imazheve të librit me stilin, duke lidhur përkatësisht veçoritë<br />
e secilit stil me atë që ofron pamja.<br />
Pamja e parë i përket stilit barok, karakterizohet nga të njëjtat elemente të arkitekturës<br />
klasike.<br />
Pamja e dytë i përket arkitekturës moderne, ku janë shmangur format e mbingarkuara dhe me<br />
ornamente figurash, duke dhënë idenë e ndërtesave sa më funksionale.<br />
Pamja e tretë i përket stilit gotik: ndërtesa karakterizohet nga objekte të larta dhe me harqe,<br />
dritare të mëdha, objekte të gdhendura me gur etj.<br />
Pamja e katërt i përket stilit rokoko: ndërtesa të zbukuruara me forma të rrotulluara<br />
asimetrike, të shoqëruara me vepra arti, me fi gura njerëzish e kafshësh me ngjyra të ngrohta<br />
dhe zbukurime të brishta.<br />
Pasi punojnë në grupe ekspertësh, nxënësit kthehen në grupet bazë dhe diskutojnë me<br />
njëri - tjetrin. Mësuesi/ja ndjek aktivitetin e tyre dhe shënon në tabelë së bashku me nxënësit<br />
përgjigjet përfundimtare.<br />
30<br />
Pas këtij hapi mësuesi/ja u lë kohë të ushtruarit në leximin e grafi këve (ushtrimi 10). Nxënësit<br />
fi llimisht punojnë në dyshe dhe ushtrohen të lexojnë të dhënat e grafikut të parë, ndërtojnë një<br />
grafi k me të dhënat e fragmentit të dytë e më pas diskutojnë së bashku me mësuesin grafi kët<br />
e tyre.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përforcimi. Shkrim i shpejtë.<br />
Është reflektimi i shkurtër për një temë. Shkrimet e shkurtra janë ese<br />
joformale, ku vëmendja përqendrohet më shumë te begatia e fakteve,<br />
sesa organizimi formal gjuhësor. Realizohet për 5 ose 10 min. Mund<br />
të përdoret si teknikë në fillim, në mes dhe në fund të mësimit.<br />
Pasi nxënësit kanë përsëritur të gjitha njohuritë e marra për tekstin informues –<br />
paraqitës, mësuesi/ja u kërkon tashmë të shkruajnë një tekst informues-paraqitës me të<br />
dhëna të përcaktuara. Nxënësit duhet të mbështeten në të dhënat e ushtrimit 9, faqe 27<br />
për të shkruar një tekst shkencor me titull “Uji si përbërës kryesor në trupat njerëzorë”.<br />
Nxënësit punojnë në dyshe.<br />
Shembull përgjigjeje:<br />
Shpesh, uji emërtohet “elementi ushqyes i harruar”. Pas ajrit, megjithëse shumë rrallë i<br />
njihet merita, uji është elementi më i rëndësishëm jetësor për shëndetin dhe jetën e njeriut.<br />
Mund të jetojmë pa ushqim për pothuajse dy muaj, nëse kemi shëndet të plotë, por mund të<br />
rrojmë vetëm pak ditë pa ujë. Uji përçon elementet ushqyese nga ushqimet që hamë, si edhe<br />
mineralet që drejtojnë rrugën e këtyre elementeve, oksigjen në qelizat trupore, si dhe ndihmon<br />
në rregullimin e temperaturës trupore me anë të djersës. Gjithashtu është element tepër i<br />
rëndësishëm në reaksionet kimike trupore, si tretja dhe metabolizmi. Uji është i nevojshëm<br />
për të zëvendësuar humbjen e lëngjeve trupore, si edhe për të larguar mbeturinat ushqimore<br />
në formë urine, nevoje, djerse dhe frymënxjerrje. Pa ujë të mjaftueshëm ne jemi në rrezik<br />
helmimi nga mbeturinat tona trupore. Po ashtu, uji shërben si graso për indet dhe kyçet e trupit.<br />
Vërtet dukemi të ngurtë, por trupat tanë përbëhen: të burrave nga 60-65% ujë dhe të grave<br />
50-60%. Një fetus në barkun e nënës ka rreth 90% ujë, një bebe e sapolindur 80% ujë dhe<br />
një fëmijë 70%. Trupi i një njeriu të zakonshëm ka përafërsisht 43 litra ujë, gjysma e të cilit<br />
gjendet në qeliza. Gjaku është 83% ujë. Edhe indet e ngurta kanë 75% ujë, ndërsa kockat<br />
kanë 22% ujë. Në trupin e një të moshuari sasia e ujit është më e vogël, 55%. Kjo vjen si<br />
rezultat i proceseve fizike të trupit të njeriut.<br />
<br />
Lexohen punimet e nxënësve. Diskutohet rreth teksteve të krijuara.<br />
Mësuesi/ja bën konkluzionet e orës dhe vlerëson me notë.<br />
Detyrë shtëpie: a) Shkruani një tekst informues paraqitës në dy variante, për moshat mbi 14-16<br />
vjeç dhe për moshat 6-8 vjeç. b) parapërgatitje: teksti informues–paraqitës (Relacioni).<br />
Sillni në klasë relacione të llojeve të ndryshme.<br />
Tema<br />
7. Teksti<br />
informuesparaqitës.<br />
Relacioni<br />
(ora I)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë relacionin dhe ta përdorë atë në situata të caktuara;<br />
• të dallojë elementet përbërëse të skemës së relacionit;<br />
• të krahasojë elementet e një relacioni të shkruar me një relacion gojor.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh informueseparaqitëse,<br />
relacione, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Materiale ilustrative<br />
Relacion për veprimtarinë e Inspektoratit të Ndërtimit në Lezhë<br />
Me miratimin e ngritjes së Inspektoratit Ndërtimor për Qarkun e Lezhës, sipas urdhrit nr.<br />
30, datë 04.03.2008, ky inspektorat fi lloi së funksionuari.<br />
Fillimisht ky inspektorat u përqendrua te njohja e bazës ligjore, sistemimi në një dosje<br />
të veçantë dhe studimi me precedencë i këtyre ligjeve.<br />
31
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Faza e dytë ishte evidentimi i të gjitha atyre njësive vendore, të cilat për arsye të<br />
ndryshme nuk i ngritën këto inspektorate, duke i deleguar këto përgjegjësi në varësi të<br />
Këshillit të Qarkut të Lezhës.<br />
Rezultoi që në të gjithë Qarkun e Lezhës vetëm pesë komuna dërguan këto përgjegjësi<br />
pranë Inspektoratit të Qarkut.<br />
Nga ana jonë menjëherë morëm kontaktet e para me këto njësi vendore dhe rakorduam<br />
punën për harmonizimin e veprimeve të ndërsjella.<br />
Kryeinspektori, në bashkëpunim me inspektorët, hartoi planet afatgjata dhe afatshkurtra<br />
të punës, ku ndër të tjera theks i veçantë u vu tek inspektimi i këtyre zonave në bazë të një<br />
grafi ku javor dhe mujor.<br />
Bazuar në kompetencat që jep ligji për inspektimin e ndërtimit, deri tani shumë ndërtime<br />
janë inspektuar dhe kanë rezultuar se i gjithë dokumentacioni është në përputhje me<br />
standardet teknike. Gjithashtu, nuk u konstatua asnjë tejkalim projekti në hapësirat e këtyre<br />
ndërtimeve.<br />
Shumë nga këto banesa ishin në fazën e legalizimit dhe pritet mbyllja e kësaj<br />
procedure.<br />
Problem tjetër i zgjidhur nga ky inspektorat ka qenë edhe përpunimi dhe kthimi i<br />
përgjigjeve në kohë i të gjitha shkresave të ardhura në drejtim të këtij inspektorati.<br />
Inspektorati i Qarkut të Lezhës do të jetë gjithnjë i angazhuar maksimalisht për<br />
parandalimin e ndërtimeve që bien ndesh me ligjet e shtetit.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Konceptet kryesore:<br />
Relacion, skemë relacioni, relacion me shkrim, relacion i mbajtur me gojë.<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim për njohuritë paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të lexuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Diagrami i Venit Ndërtim i shprehive studimore Punë në grupe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Diskutim për njohuritë paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Pastaj drejton pyetjen:<br />
- Ç’është relacioni?<br />
- Cilat karakteristika ju bëjnë të mendoni që janë relacione?<br />
(Nxënësit kanë pasur si detyrë parapërgatitjeje për temën Relacioni të kërkonin e të<br />
sillnin në klasë relacione të ndryshme.)<br />
Nxënësit japin shembuj relacionesh dhe argumentojnë pse janë, sipas tyre, relacione.<br />
Karakteristikat që japin nxënësit, mësuesi/ja i shkruan në dërrasë të zezë.<br />
Pas këtij hapi, nxënësve u kërkohet të lexojnë paragrafi n e parë të librit dhe të<br />
nënvizojnë tri karakteristikat kryesore të relacionit, të cilat mësuesi/ja i shkruan në<br />
dërrasën e zezë dhe ndërton skemën:<br />
32
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
e një pune kërkimore për<br />
një argument të caktuar<br />
përmban fakte, dëshmi Relacioni paraqitje e shkruar ose gojore<br />
të vëzhguara të jetuara e një përvoje pune të veçantë<br />
llojet e relacioneve<br />
punim shkencor, raport, relacion zyrtar etj.<br />
(referat, kumtesë etj.),<br />
metodat, pajisjet e përdorura,<br />
rezultatet e arritura,<br />
vlerësimi i tyre.<br />
Nxënësit krahasojnë veçoritë që përmendën para se të lexonin librin me ato që nxorën më pas.<br />
Ndërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë me vëmendje<br />
informacionin që sjell teksti për mënyrën si përgatitet, mbahet dhe vlerësohet një<br />
relacion dhe më pas realizohet skema e përgatitjes së një relacioni.<br />
Kjo skemë është e domosdoshme vetëm për relacionin me shkrim, kurse kur relacioni<br />
është me gojë, veprimtaria për të mbaron me fazën e parë.<br />
Skema e relacionit<br />
Faza I -para se të mbahet relacioni Faza II -kur mbahet relacioni Faza III - pasi mbahet relacioni<br />
-Veçoni çështjen për të cilën do të -Shmangni leximin e drejtpërdrejtë -Qëndroni në dispozicion të<br />
shkruani.<br />
të materialit të shkruar.<br />
dëgjuesve:<br />
- Përcaktoni objektivat e relacionit. - Pasuroni materialin me të dhëna - për pyetje<br />
- Mblidhni të dhënat e nevojshme. shtesë.<br />
- sqarime<br />
- Vlerësoni, interpretoni<br />
-Paraqiteni me zë të lartë e të<br />
- diskutime<br />
dhe përzgjidhni materialin e qartë:<br />
nevojshëm.<br />
• theksojini fjalët,<br />
- Përzgjidhni materialin në<br />
•fl isni me ritmin e duhur,<br />
mbështetje të relacionit (foto, • kujdesuni për theksin logjik të<br />
grafi kë, tabela, skema etj.). fjalisë.<br />
- Përcaktoni kohën në dispozicion. -Rimerrni herë pas here konceptet<br />
-Hartoni strukturën (hyrje, zhvillim, kryesore.<br />
mbyllje).<br />
-Përdorni materialet mbështetëse.<br />
-Hartoni relacionin.<br />
-Përmblidhni të dhënat më të<br />
-Rishikoni dhe korrigjoni relacionin. rëndësishme.<br />
-Përfundojeni paraqitjen që të<br />
kënaqet dëgjuesi.<br />
- Përshëndetuni me dëgjuesit.<br />
Organizoni materialin e përzgjedhur në përputhje me skemën e strukturës së relacionit dhe më pas hartoni<br />
tekstin e relacionit.<br />
33
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Skema e strukturës së relacionit<br />
Hyrje<br />
Paraqitja e çështjes dhe përkufi zimi i<br />
temës<br />
Motivet për të trajtuar argumentin<br />
Qëllimi i relacionit<br />
Metodat në kërkim të materialit<br />
Mjetet e përdorura<br />
Fazat e kërkimit<br />
Problemet e hasura<br />
Tërheqja e vëmendjes<br />
Relacioni<br />
Përfundimi<br />
Paraqitja e përmbledhur e argumentit<br />
të trajtuar<br />
Rezultatet e arritura nga trajtimi i<br />
argumentit<br />
Problemet që mbeten të hapura<br />
Vlerësimi i rezultateve të arritura në raport<br />
me qëllimet e vendosura që në fillim.<br />
mbyllje interesante<br />
Zhvillim<br />
Paraqitja e rezultateve të kërkimit:<br />
- faktet e njohura për argumentin (çështjen) para fi llimit<br />
të kërkimit;<br />
- fakte e reja dhe të dhënat e gjetura për çështjen gjatë<br />
fazës së kërkimit.<br />
Koherencë logjike/stilistike<br />
Bazuar në këto skema nxënësit ilustrojnë me materialet që kanë mbi bankë. P.sh.: përcaktojnë hyrjen dhe<br />
argumentojnë mendimin e tyre nëse ajo është tërheqëse, paraqet dhe përkufi zon temën që trajtohet etj.<br />
Diskutojnë rreth zhvillimit të relacionit dhe vëzhgojnë nëse ai i përmban elementet e rëndësishme etj.<br />
Përforcimi. Diagrami i Venit<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja u kërkon nxënësve të bëjnë dallimin midis një<br />
relacioni të folur e atij të shkruar. Mësuesi e ndan klasën në dy grupe të mëdha dhe<br />
kërkon të lexojnë fi llimisht dy tekstet në dyshe e më pas të bëjnë dallimin midis tyre.<br />
Mësuesi/ja shënon dallimet në tabelë.<br />
I shkruar<br />
Dorëzohet me shkrim<br />
Materiali është i<br />
përfunduar<br />
Vërejtjet jepen më vonë<br />
Mbahet para një<br />
auditori.<br />
Mund të shtosh të<br />
dhëna.<br />
Diskutohet aty për<br />
aty për të.<br />
Ka rëndësi mënyra<br />
si e prezanton.<br />
I folur<br />
Kanë strukturë të njëjtë: hyrje/ zhvillim/ mbyllje<br />
Përdorin materiale mbështetëse.<br />
Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja nxjerr përfundimet e orës dhe vlerëson me notë.<br />
<br />
Detyrë shtëpie. Sillni në klasë materiale për të shkruar një relacion për mjedisin e shkollës dhe<br />
ruajtjen e tij.<br />
34
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Shembuj relacionesh<br />
Modele<br />
Të dashur miq,<br />
Një anëtar i Alb-Shkencës më kërkoi më shumë të dhëna për Kongresin Botëror të Kompjuterëve<br />
në bujqësi dhe në burimet natyrore. Ky kongres organizohet qysh nga mesi i viteve ’80 dhe<br />
organizator kryesor është prof. Fedro Zazueta, drejtori i Zyrës së Teknologjisë së Informacionit<br />
në Universitetin e Floridës. Kongresi ka si qëllim popullarizimin e rezultateve të fundit të arritura<br />
në të gjithë botën në fushën e informatikës bujqësore (pjesa anglo-saksone e quan Computer<br />
Science, ndërsa ajo frankofone e quan Informatikë). Kongresi konsiderohet si një nga ngjarjet më<br />
të rëndësishme në fushën e teknologjisë së informacionit (tjetër term për pothuaj të njëjtin koncept)<br />
të aplikuar në bujqësi. Fillimisht, kongresi organizohej nga Universiteti i Floridës. Prej viteve ’94<br />
organizohet nga ASAE (American Society of Agri-cultural Engineers). Rreth viteve 2000, grupe<br />
të ndryshme në Evropë, Amerikë dhe Azi që organizonin kongrese me tematikë të ngjashme në<br />
pjesët përkatëse të globit, ranë dakord për të krijuar një organizëm të vetëm që do të koordinojë<br />
veprimtaritë në të gjithë botën. Në vitin 2001 u organizua i pari kongres botëror i WCCA-së në Brazil<br />
dhe atje u vendos që në të ardhmen kongresi do të organizohet në bashkëpunim me organizatën<br />
e kontinentit që ka radhën. Këtë vit, në gusht, u organizua në Tajlandë në bashkëpunim me AFITA<br />
(Asian Federation of Information Technologies in Agriculture). Vitin që vjen organizohet në Portugali<br />
në bashkëpunim me EFITA (European Federation of Information Technologies in Agriculture). Në<br />
vitin 2006 do të organizohet në kontinentin amerikan në bashkëpunim me PanAFITA (PanAmerican<br />
Federation of Information Technologies in Agriculture) kështu me radhë. Meqenëse ky është i vetmi<br />
kongres që trajton çështjet e teknologjisë informatike në bujqësi, niveli i punimeve është rritur<br />
shumë dhe konsiderohet si një ngjarje me rëndësi në mjediset akademike e shkencore. Sesioni A,<br />
Model Driven Approach to Agri-cultural Systems, synon të paraqesë punime në fushën e modelimit<br />
të sistemeve bujqësore në këndvështrimin e MDA-së (Model Driven Architecture). Këtë sesion ma<br />
kanë ngarkuar mua dhe do të isha shumë i interesuar që të ketë një prani mbarëshqiptare sa<br />
më të gjerë. Ideja kryesore e sesionit është paraqitja e modeleve me ndihmën e UML-së (Unifi ed<br />
Modeling Language), një standard tashmë i njohur në industrinë e softuerëve, por jo aq shumë në<br />
bujqësi. Kohët e fundit janë bërë përpjekje nga fi rma të ndryshme që të gjenerohet automatikisht i<br />
gjithë kodi në Java, Visual Basic etj., duke u nisur nga një paraqitje e saktë e modelit me ndihmën<br />
e UML-së. E unë mendoj të paraqes një softuer të tillë në këtë kongres. Mendoj se disa anëtarë të<br />
AlbShkencës mund të kontribuonin me sukses në kongres. Niko Qafo, që ka punuar në fushën e<br />
modelimit të azotit/fosforit, besoj se do të jetë një rast i mirë për të paraqitur këtë punë në kongres.<br />
Kolegu Sokrat Sinaj në universistetin e Zyrihut, punimet e të cilit u paraqitën në buletinin e fundit,<br />
mendoj se mund të më ndihmojë për të pasur një sesion të suksesshëm. Edhe zonja Çezarina Kora<br />
në Kanada, që punon në fushën e modelimit të bimëve, është e ftuar gjithashtu. Janë të mirëpritur<br />
të gjithë kolegët shqiptarë që janë të interesuar për këtë veprimtari shkencore, të paraqesin punimet<br />
e tyre. Unë zotohem t’i ndihmoj me sa të kem mundësi në pranimin e studimeve të tyre. Ndoshta<br />
ka mjaft bashkatdhetarë të tjerë që mund të japin kontribut të vlefshëm në këtë kongres, por që unë<br />
nuk kam njohuri për veprimtarinë e tyre dhe të më falin që përmenda vetëm disa emra të personave<br />
që unë njoh. Por edhe studiues të tjerë që ndoshta nuk punojnë drejtpërdrejt në fushën e bujqësisë<br />
mund të marrin pjesë duke paraqitur mundësinë e aplikimeve të tyre në bujqësi.<br />
Petraq Papajorgji<br />
(Petraq@mail.ifas.ufl .edu)<br />
BULETINI ALB-SHKENCA, DHJETOR 2004<br />
35
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
36<br />
* Relacion për projektvendimin “Për krijimin e agjencisë kombëtare të kërkimit dhe teknologjisë”<br />
Qëllimi i këtij projektvendimi është të krijojë kuadrin ligjor për ngritjen e Agjencisë Kombëtare të<br />
Kërkimit dhe Teknologjisë (AKKT) si një institucion publik, me statusin e personit juridik, në varësi të<br />
Këshillit të Ministrave.<br />
Krijimi i AKKT-së bëhet në kuadër të reformës së kërkimit shkencor dhe zhvillimit teknologjik që<br />
ka ndërmarrë kjo qeveri.<br />
Kjo reformë është një ndër përparësitë e qeverisë dhe synon në thelb ndërtimin e një sistemi<br />
modern të shkencës, fuqizimin e kërkimit shkencor dhe zhvillimit teknologjik, si dhe integrimin e tyre<br />
me arsimin e lartë.<br />
Në vijim disa argumente mbi domosdoshmërinë e ngritjes së AKKT-së, përvojat e vendeve të tjera<br />
në fushën e politikëbërjes, promovimit dhe menaxhimit të kërkimit dhe zhvillimit (K & Zh), si dhe disa<br />
shpjegime mbi misionin, detyrat dhe organizimin e AKKT-së.<br />
1. Domosdoshmëria e krijimit të agjencisë.<br />
Nevoja e krijimit lidhet me argumentet e mëposhtme:<br />
a) Shqipëria po rrit me shpejtësi investimet për shkencën dhe teknologjinë dhe kjo kërkon një<br />
menaxhim më të shpejtë, më efecient dhe më profesional të fondeve.<br />
Deri më 2005 Shqipëria ishte vendi evropian me prapambetjen më të madhe në fushën e “investimit<br />
për të ardhmen”, kur është fjala për investimin për inovacionin, kërkimin dhe zhvillimin në teknologji. Në<br />
këtë të fundit, teknologjitë e reja, veçanërisht IT, bioteknologjia, energjia e rinovueshme, bioenergjia,<br />
nanoteknologjia etj., janë në rend të ditës (Programi-kuadër VII i BE-së për kërkimin dhe zhvillimin).<br />
Në rastin e vendit tonë investimi edhe për shkencat e mirëfillta shqiptare përbën përparësi. Përvoja<br />
ka treguar se vendet që kanë investuar me përparësi në kërkim dhe inovacion kanë edhe ritmet më<br />
të larta të zhvillimit ekonomiko–shoqëror. Çdo vonesë në promovimin dhe investimet në këtë fushë<br />
bëhet kërcënuese dhe penguese për zhvillimin tërësor ekonomiko-shoqëror të vendit.<br />
b) Shqipëria ka mundësi të përfi tojë më shumë fonde nga programet e BE-së, veçanërisht nga<br />
FP7, bashkëpunimi bilateral dhe multilateral. Kërkimi, zhvillimi dhe teknologjia kërkojnë investime<br />
të mëdha dhe të shpejta, që për nga vëllimi i tyre nuk mund të përballohen vetëm nga buxheti. Një<br />
burim shumë i rëndësishëm fi nancimi, madje për disa fusha parësore, janë programet dhe projektet<br />
e BE-së. Mungesa e strukturave funksionale, efi kase për sektorë / resorte kaq të rëndësishme, ka<br />
bërë që ne të kemi akses të pamjaftueshëm në shumë programe të BE-së që ofrojnë shumë mundësi<br />
mbështetjeje fi nanciare dhe institucionale.<br />
c) Kërkimi, zhvillimi, teknologjia dhe inovacioni i përkasin si resorte jo vetëm MASH-it, por edhe<br />
shumë ministrive të tjera, si Ministrisë së Ekonomisë, të Bujqësisë, të Punëve Publike, të Mjedisit,<br />
Min. Shëndetësisë dhe Ministrisë së Turizmit.<br />
Pra, kemi të bëjmë me një problematikë ndërministrore, e cila kërkon edhe një koordinim nga<br />
një strukturë ndërministrore nën mbikëqyrjen e drejtpërdrejtë të kryeministrit. Në këtë vështrim<br />
kërkimi, teknologjia dhe inovacioni duhet të bëhen çështje për të cilën kryeministri është gjithnjë i<br />
mirinformuar.<br />
ç) MASH-i nuk mund të përballojë menaxhimin e kërkimit dhe zhvillimit, sepse, nga njëra anë<br />
nuk ka akses institucional koordinues për ministritë e tjera dhe, nga ana tjetër, asaj do t’i duhej të<br />
përballonte një vlerësim të madh pune në menaxhimin të përditshëm. MASH-it i takon politikëbërja<br />
e lidhur me shkencën. Përvoja 10-vjeçare e ka vërtetuar më së miri pamundësinë e MASH-it për<br />
të përballuar menaxhimin e kërkimit. Rritja e ndjeshme e fondit për shkencën në 3 vitet e fundit u<br />
shoqërua me mosrealizime të theksuara, çka vërteton pamundësinë e kësaj strukture të MASH-it për<br />
ta administruar me efektshmëri këtë fond. Për vitin 2009 fondi për shkencën arrin në rreth milionë<br />
dollarë, gati 2 herë më i madh sesa ai i këtij viti. Mosrealizimi i këtij fondi i kushton shtrenjtë vendit,<br />
pasi frenon zhvillimin e kërkimit.<br />
d) Duhet rritur pjesëmarrja e sektorit privat në mbështetjen fi nanciare të kërkimit dhe zhvillimit, e<br />
cila deri tani është inekzistente. Kjo jo vetëm për shkak se biznesi shqiptar ka qenë në hapat e parë
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
të zhvillimit të tij, por edhe për faktin se deri tani nuk ka ekzistuar asnjë strukturë institucionale ku<br />
biznesi ka qenë pjesëmarrës në vendimmarrje dhe ka ndier edhe detyrimin e kontributit për kërkimin,<br />
zhvillimin dhe teknologjinë. Duhen gjetur rrugë efi kase për të rritur kontributin e sektorit privat për<br />
kërkimin dhe teknologjinë.<br />
dh) Duhet rritur pjesëmarrja e komunitetit akademik shkencor në vendimmarrjen e përdorimit<br />
të fondeve për K&ZH. Praktika e të gjitha vendeve tregon se në promovimin e kërkimit, zhvillimit<br />
dhe teknologjisë, pjesa kryesore e këshillave vendimmarrës, vlerësues dhe monitorues përbëhet<br />
nga përfaqësues të drejtpërdrejtë të komunitetit të shkencëtarëve. Deri tani kjo praktikë te ne ka<br />
qenë shumë pak e zhvilluar dhe vendimet janë marrë shpesh nga administratorët. Vetëm struktura<br />
e Agjencisë, konkretisht pjesëmarrja në shumicë në Këshillin Drejtues të Agjencisë, e mundëson një<br />
pjesëmarrje reale të komunitetit akademik.<br />
e) Duhet hapësira reale e mbështetjes me fonde / fi nancimin e ideve që kanë shkencëtarët shqiptarë.<br />
Një problem aktual është që drejtuesit e fakulteteve dhe universiteteve apo qendrave kërkimore nuk<br />
i krijojnë hapësira reale çdo shkencëtari të paraqesë ide dhe koncepte shkencore, madje në shumë<br />
raste i frenojnë ata. Agjencia, duke pasur si parim kryesor mbështetjen e çdo projekti shkencor që<br />
vlerësohet nga ekspertë të pavarur për vlerat e tij shkencore, bën të mundur që çdo shqiptar që<br />
paraqet një ide me vlera shkencore, të realizojë të drejtën e tij legjitime për ta provuar / hulumtuar<br />
idenë e tij me lirinë e plotë akademike shkencore që i njeh Kushtetuta jonë dhe kuadri ligjor në fuqi.<br />
2. Modelet e strukturave politikëbërëse për kërkimin, zhvillimin dhe teknologjinë<br />
Në praktikën e shumë vendeve, politikëbërja për kërkimin, zhvillimin dhe teknologjinë është e<br />
përqendruar në një ministri ose strukturë të ngjashme me të në formën e një komiteti shtetëror. Një<br />
praktikë e tillë është zbatuar në vendin tonë në mandatin e parë 1992 / 96 si Komitet i Shkencës dhe<br />
më pas, vetëm për një vit, 1996-1997, si Ministri e Arsimit të Lartë dhe Kërkimeve Shkencore. Kjo<br />
haset jo vetëm në vende të mëdha, por edhe në vende relativisht të vogla dhe lidhet me përparësinë<br />
e madhe që i jepet kërkimit, zhvillimit dhe teknologjisë, si lokomotiva e vërtetë e zhvillimit të një vendi.<br />
Por ka edhe vende të tjera, që politikëbërjen e kanë të shpërndarë në disa ministri dhe koordinimi<br />
realizohet drejtërdrejt nën drejtimin e kryeministrit. Këtë model po ndjekim ne aktualisht,ku politikat<br />
e kërkimit, zhvillimit dhe teknologjisë hartohen nga disa ministri, si MASH, METE, MBUK, MPPTT,<br />
MMPAU, MSH, MTKRS dhe finalizohen nga Këshilli i Ministrave në formën e vendimeve dhe ligjeve.<br />
Por aktualisht mungon një strukturë koordinuese pranë kryeministrit ose Këshillit të Ministrave. Për<br />
rrjedhojë efektet janë akoma shumë të segmentuara. Zakonisht rolin e strukturës koordinuese e luajnë<br />
këshillat e politikave, që drejtohen nga kryeministri dhe në të bëjnë pjesë disa ministra, si dhe disa<br />
ekspertë nga komuniteti akademik-shkencor.<br />
Ngritja e Këshillit të Arsimit të Lartë dhe Shkencës ishe një hap i drejtë në drejtimin e duhur dhe ai<br />
mund të mbështesë mirë politikëbërjen në fushën e arsimit të lartë dhe të shkencës. Por ai, me formën<br />
përfundimtare që mori si organ këshillimor për arsimin e lartë dhe shkencën, nuk mund të luajë rol<br />
koordinues ndërministror dhe nuk merr vendime në fushën e kërkimit, zhvillimit dhe teknologjisë.<br />
3. Modelet e strukturave administruese e menaxhuese të kërkimit, zhvillimit dhe teknologjisë<br />
Pothuaj në të gjitha vendet, strukturat administruese e menaxhuese të kërkimit, zhvillimit dhe<br />
teknologjisë janë fondacionet dhe në shumë pak raste Agjencitë Kombëtare. Modelet e fondacioneve<br />
janë përgjithësisht agjenci të pavarura në varësi të ekzekutivit. Ato zbatojnë politikat e zhvillimit të<br />
shkencës dhe teknologjisë dhe, për rrjedhojë, menaxhojnë buxhetin (si grant) i destinuar për kërkimin<br />
shkencor dhe zhvillimin teknologjik. Përveç këtij granti, fondacionet thithin fonde nga burimet e tjera, si<br />
programet internacionale (në këtë rast rëndësi të veçantë paraqet FP 7), si dhe nga sektori privat.<br />
Në projektin e përgatitur është propozuar modeli i agjencisë, si një agjenci publike autonome,<br />
në varësi të Këshillit të Ministrave. Agjencia menaxhon fondet e buxhetit të shtetit, të programeve<br />
internacionale, si dhe të sektorit privat, të destinuara për kërkim, zhvillim dhe teknologji.<br />
37
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Misioni i Agjencisë<br />
Agjencia ka si mision promovimin e kërkimit shkencor dhe zhvillimit teknologjik (më tej: kërkim<br />
dhe zhvillim – K & Zh) në vend, zbatimin e politikave të qeverisë dhe strategjisë së K & Zh, si dhe<br />
koordinimin e këtyre veprimtarive në shkallë vendi.<br />
Detyrat e Agjencisë<br />
Në mënyrë që të realizojë misionin e përcaktuar në nenin 2, Agjencia kryen detyrat kryesore të<br />
mëposhtme:<br />
a) Promovon zhvillimin e K & Zh;<br />
b) Koordinon dhe monitoron veprimtaritë e K & Zh në shkallë vendi;<br />
c) Mbështet teknikisht të gjitha institucionet në fushën e investimeve, në fushën e K & Zh;<br />
ç) Promovon ngritjen e strukturave për K & Zh në të gjitha nivelet.<br />
d) Promovon bashkëpunimin me sektorin privat në fushën e K & Zh;<br />
dh) Promovon, mbështet teknikisht, koordinon dhe monitoron bashkëpunimin bilateral dhe<br />
multilaterale me BE-në, vendet e veçanta dhe organizatat e huaja në fushën e K & Zh;<br />
e) Bashkëpunon me ministritë dhe institucionet e tjera për përgatitjen e strategjisë së K & Zh;<br />
ë) Bashkëpunon me institucionet ekzekutive dhe legjislativin, si edhe institucionet e tjera në<br />
përmirësimin dhe plotësimin e kuadrit të nevojshëm ligjor dhe nënligjor për K & Zh;<br />
f) Përkujdeset për K & Zh në fushat më kryesore për ekonominë dhe shoqërinë shqiptare;<br />
g) Implementon politikat e qeverisë për mbështetjen me përparësi të shkencëtarëve më të<br />
kualifi kuar dhe grupeve kërkimore mësimore më të suksesshme në K & Zh;<br />
gj) Zbaton politikat e qeverisë për nxitjen e pjesëmarrjes së studentëve dhe shkencëtarëve të rinj<br />
në K & Zh;<br />
h) Zbaton politikat nxitëse për kthimin e trurit dhe rritjen e angazhimit të diasporës inelektuale<br />
shqiptare në arsim, K & Zh dhe zhvillimin e gjithanshëm të vendit;<br />
i) Krijon dhe pasuron në mënyrë të vazhdueshme bazën e të dhënave, analizave dhe dokumentacionit<br />
të sistemit të K & Zh.<br />
Pjesëmarrja e fi nancuesve në vendimmarrje realizohet përmes përfaqësuesve të tyre në Bordin<br />
Drejtues të Agjencisë, i cili është organi vendimmarrës i Agjencisë. Bordi përbëhet nga:<br />
- 4 përfaqësues të përzgjedhur nga komuniteti akademik shkencor;<br />
- 4 përfaqësues të dërguar nga ekzekutivi;<br />
- Kryetari i Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë;<br />
Funksionet kryesore të bordit janë si më poshtë:<br />
a) Përcakton objektivat e përgjithshëm të veprimtarisë së Agjencisë;<br />
b) I propozon organit të emërtesës buxhetin dhe miraton të ardhurat e Agjencisë;<br />
c) Miraton shpërndarjen e fondeve për fushat e ndryshme të shkencës, programet dhe marrëveshjet<br />
e bashkëpunimit për K & Zh;<br />
ç) Vlerëson veprimtarinë e Agjencisë;<br />
d) Miraton raportin e veprimtarisë së Agjencisë që i dërgohet Këshillit të Ministrave dhe bëhet publik;<br />
dh) I propozon kryeministrit emërimin dhe shkarkimin e Drejtorit të Agjencisë;<br />
e) Përzgjedh drejtorët e departamenteve të Agjencisë;<br />
ë) Miraton komisionet e fushave të shkencës në bazë të propozimeve, siç parashikohet në<br />
pika 8, 9, 10 dhe <strong>11</strong> të këtij vendimi.<br />
Drejtimi i përditshëm i Agjencisë realizohet nga Drejtori Ekzekutiv, i cili propozohet nga Bordi i<br />
Agjencisë dhe emërohet nga kryeministri. Drejtori mbështetet nga Administrata e Agjencisë e përbërë<br />
prej 15 nëpunësish me kualifi kim të mirë, së paku master, dhe me njohuri shumë të mira në anglisht<br />
dhe në një gjuhë tjetër perëndimore.<br />
Drejtori harton raportin vjetor, i cili, pasi miratohet nga Bordi i Agjencisë, i dërgohet Këshillit të<br />
38
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ministrave. Agjencia ka buxhet më vete. Të gjitha aktet ligjore ose nënligjore Agjencia i propozon<br />
përmes kryeministrit ose zëvendëskryeministrit.<br />
Agjencia mund të ngrihet si strukturë brenda një viti dhe mund të fi llojë veprimtarinë e saj të<br />
plotë në fi llim të vitit 2009. Ky do të ishte një sinjal shumë i rëndësishëm politik që jep qeveria për<br />
realizimin e objektivave politikë në fushën e kërkimit të zhvillimit dhe teknologjisë.<br />
Kryeministri<br />
SALI BERISHA<br />
Tema<br />
8. Teksti<br />
informuesparaqitës.<br />
Relacioni<br />
(ora II)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të përdorë relacionin në situata të caktuara;<br />
a. të dallojë strukturën e një modeli relacioni;<br />
b. të vëzhgojë anën grafi ke të një relacioni për të zbuluar elementet përbërëse.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh informueseparaqitëse,<br />
relacione, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore:<br />
Struktura e një relacioni, grafi kë, të dhëna, informacione.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Punë e drejtuar Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Tabela T, kodimi i tekstit Të lexuarit ndërveprues Punë me klasën<br />
Përforcimi Fleta e specifi kimit Ndërtim i shprehive studimore Punë në individuale<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Punë e drejtuar<br />
- Mësimi nis me plotësimin e anketës që është në faqen 34, ushtrimi A.<br />
- Pasi plotësohet anketa individualisht nga nxënësit, ngrihet për çdo rresht një<br />
grup nxënësish që nxjerr rezultatet e anketimit të grupit dhe në fund të klasës, të cilat<br />
shënohen në tabelë.<br />
Ndërtimi i njohurive. Tabela T, kodimi i tekstit<br />
Pas këtij diskutimi mësuesi udhëheq punën e nxënësve me anë të pyetjeve të tilla.<br />
- Cili është titulli i relacionit?<br />
Vende të pasura dhe të varfra.<br />
- Cili është qëllimi i relacionit?<br />
Të analizojë raportet e zhvillimit të shoqërisë midis të pasurve dhe të varfërve.<br />
- A mund të përcaktoni konkretisht cila është hyrja/ zhvillimi i relacionit/ mbyllja?<br />
Hyrja: Në fi llim të shekullit të tretë pjesa më e …<br />
39
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Zhvillimi: Të dhënat mbi shpërndarjen e pasurive …<br />
Mbyllja: Mund të ndodhë në vende me të ardhura…<br />
- Cila është çështja për të cilën fl et relacioni?<br />
Pjesa më e madhe e njerëzimi jeton në kushte të këqija…<br />
- Cilat janë disa nga të dhënat ekzistuese të këtij fakti?<br />
20% e popullsisë botërore, e cila është e përqendruar në vendet e pasura, zotëron<br />
87% të të ardhurave botërore….<br />
- Cilat janë disa nga të dhënat që kanë dalë si rezultat i kërkimit?<br />
Nëse bëjmë një krahasim mbi disa konsume, duke shqyrtuar një të pestën më të<br />
pasur me një të pestën më të varfër …<br />
- Në çfarë përfundimi është arritur?<br />
Mund të ndodhë që në vende me të ardhura të barabarta të kenë nivel të ndryshëm<br />
zhvillimi…<br />
- Vëzhgoni grafi kët. Ç’ pjesë të informacionit ilustrojnë ata?<br />
Informacioni që grafi kët paraqesin ilustron me anë të shifrave studimin e bërë, duke<br />
e dhënë më të qartë dhe strukturuar nga ana vizuale informacionin e dhënë me fjalë.<br />
- Si është kjo paraqitje grafi ke?<br />
Paraqitja grafi ke është e pasur me tabela, grafikë dhe harta, të cilat të japin mundësi<br />
të kuptosh dhe interpretosh më mirë informacionin.<br />
- Si janë realizuar komponentët e relacionit nga ana logjike dhe gjuhësore?<br />
Të gjithë përbërësit janë renditur sipas një koherence logjike dhe stilstike, njëkohësisht<br />
kemi një gjuhë të përdorur korrekte.<br />
Nxënësit shënojnë me rreth elementet e përmbajtjes së relacionit dhe nënvizojnë<br />
elementet që kanë të bëjnë me formën.<br />
Mësuesi diskuton me nxënësit për rezultatet dhe i shënojnë në një tabelë të tillë.<br />
Elemente të përmbajtjes<br />
Elemente të formës<br />
Përforcimi. Fleta e specifi kimit<br />
Është një teknikë që përdoret në procesin e të shkruarit.<br />
Përpara se të përgatitin materialin që nxënësit kanë për<br />
të shkruar, ata përgatitin një listë me idetë që duhet të<br />
përmbajë materiali që do të përgatisin. Fleta e specifikimit<br />
do të përdoret më vonë nga nxënësit në mësim, si mjet<br />
vlerësimi që përmban një grup kriteresh të cilësisë, kur<br />
ata të praktikojnë vlerësimin e punës së njëri-tjetrit për<br />
materialet e shkruara prej tyre.<br />
Mësuesi/ja shtron para nxënësve disa çështje, për të cilat ata mund të shkruajnë<br />
një relacion, si:<br />
1. Vlerat e kuzhinës tradicionale shqiptare<br />
2. Punësimi i të miturve në Shqipëri (në vitin 2007 ose edhe sot)<br />
3. Gjendja e mjedisit të shkollës dhe perspektivat për të ardhmen.<br />
4. Mbarëvajtja mujore e shitjes së librave në librarinë e lagjes suaj.<br />
40<br />
Nxënësit hedhin idetë e tyre për temat që trajtojnë. Për të plotësuar kërkesat për
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
informacion ata drejtohen nga mësuesi/ja për të zgjidhur ushtrimin B 1 dhe 2, të<br />
f. 34, të cilët i orientojnë nxënësit se si dhe ku duhet të drejtohen për të kërkuar<br />
dhe zgjedhur informacion.<br />
Nxënësit do të vjelin materialet e nevojshme në burimet e orientuara dhe orën<br />
e ardhshme do të punojnë në klasë për përgatitjen e relacionit sipas temës së<br />
përzgjedhur.<br />
Detyrë shtëpie. Mbledhja e materialeve për të përfunduar shkrimin e relacionit në klasë.<br />
Tema<br />
9. Teksti<br />
informuesparaqitës.<br />
Relacioni<br />
(ora III)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të përdorë relacionin në situata të caktuara;<br />
• të analizojë elementet e një relacioni;<br />
• të shkruajë relacionin duke shfrytëzuar materialin e parapërgatitur dhe<br />
skemat e strukturës së relacionit.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh informueseparaqitëse,<br />
relacione, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore:<br />
Struktura e një relacioni, ana grafi ke, fakte, të dhëna.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Punë e drejtuar Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive<br />
Shkrimi i lirë Punë individuale Punë individuale<br />
Përforcimi<br />
Fleta e specifi kimit<br />
Ndërtim i shprehive studimore<br />
Punë me klasën<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Punë e drejtuar<br />
Mësimi nis me diskutimin e hapave që kanë ndjekur nxënësit për të siguruar<br />
materialet e nevojshme për t’u parapërgatitur për të shkruar relacionin.<br />
Plotësohen ushtrimet 3, 4 dhe 5 të faqes 35.<br />
Këto ushtrime do t’i ndihmojnë nxënësit të përcaktojnë qartë qëllimin e relacionit dhe<br />
skema e dhënë tek ushtrimi 5 i ndihmon nxënësit për të sistemuar edhe më mirë materialet.<br />
Ndërtimi i njohurive. Shkrimi i lirë<br />
Nxënësit shkruajnë në mënyrë individuale relacionin. Kjo fazë, së cilës i lihet kohë<br />
e mjaftueshme, mund të organizohet edhe punë në grup.<br />
Përforcimi. Fleta e specifi kimit<br />
Disa nxënësit i lexojnë relacionet e mbaruara përpara klasës, bëhet diskutimi rreth<br />
vlerave dhe mangësive që ato kanë.<br />
<br />
Detyrë shtëpie. U lihet si detyrë nxënësve që ta korrigjojnë punën e bërë dhe ta dizajnojnë duke e<br />
plotësuar edhe me material të pasur fi gurativ, për ta paraqitur orën e ardhshme para klasës.<br />
Parapërgatitje: Procesverbali. Sillni në klasë procesverbale të ndryshme.<br />
41
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
10. Teksti<br />
informuesparaqitës.<br />
Procesverbali<br />
(Ora 1)<br />
Materiale ilustrative<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë procesverbalin dhe ta përdorë atë në situata të caktuara.<br />
a. të shpjegojë se ç’është dhe përse përdoret procesverbali;<br />
b. të dallojë strukturën në një model procesverbali;<br />
c. të vëzhgojë anën grafi ke të një procesverbali për të zbuluar elementet<br />
përbërëse;<br />
ç. të analizojë elementet gjuhësore të një procesverbali.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh informueseparaqitëse,<br />
procesverbale, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Republika e Kosovës<br />
Republika Kosovo-Republic of Kosovo<br />
Kuvendi - Skupština - Assembly<br />
Komisioni për Arsim, Shkencë, Teknologji,<br />
Kulturë, Rini e Sport<br />
Mbledhja nr. 51<br />
Prishtinë, më 07.07.2010 në orën 13:00<br />
Ndërtesa e Kuvendit të Kosovës<br />
Salla nr. C- 203<br />
P R O C E S V E R B A L<br />
i mbledhjes së Komisionit për Arsim, Shkencë, Teknologji, Kulturë, Rini e Sport<br />
Në mbledhje morën pjesë: Arsim Rexhepi, kryetar; Drita Kadriu, Enis Kervani, Adem<br />
Hajdaraj, Donika Kadaj –Bujupi, Heset Çakolli, Ismajl Kurteshi dhe Dragan Dimiq.<br />
Mungoi Mark Krasniqi.<br />
Nga sekretaria e Kuvendit mori pjesë Lule Ymeri dhe Shaip Goxhuli<br />
Mbledhjen e udhëhoqi: Arsim Rexhepi, kryetar i Komisionit.<br />
42<br />
Për këtë mbledhje është paraparë ky rend dite:<br />
1. Miratimi i rendit të ditës.<br />
2. Miratimi i procesverbalit nga mbledhja e mbajtur më 24.06.2010.<br />
3. Shqyrtimi i shkresës së Fakultetit të Edukimit për mosregjistrimin e studentëve në<br />
Fakultetin e Edukimit në Prizren dhe Gjilan.<br />
4. Të ndryshme<br />
Kryesuesi konstatoi se janë plotësuar kushtet për fi llimin e mbledhjes.<br />
1. Miratimi i rendit të ditës<br />
Rendi i ditës u miratua pa vërejtje.<br />
2. Miratimi i procesverbalit nga mbledhja e mbajtur më 24.06.2010.<br />
Procesverbali i mbledhjes së datës 24.06.2010 u miratua pa vërejtje.<br />
3. Shqyrtimi i shkresës së Fakultetit të Edukimit për mosregjistrimin e<br />
studentëve në Fakultetin e Edukimit në Prizren dhe Gjilan.<br />
Kryesuesi tha se, sipas shkresës së Fakultetit të Edukimit dërguar Komisionit, gjatë këtij viti<br />
akademik nuk do të ketë regjistrim të studentëve ne Fakultetin e Edukimit në Prizren dhe në Gjilan.<br />
Ai tha se lidhur me këtë shkresë ne si Komision duhet të dalim me një rekomandim për këtë çështje<br />
dhe konsideron se ky qëndrim për mosregjistrim është i paarsyeshëm dhe nuk i kontribuon çështjes<br />
në përgjithësi.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Heset Cakolli tha se shkresa drejtuar komisionit për mosregjistrim të studentëve në Fakultetin e Edukimit<br />
në Gjilan e Prizren bie në kundërshtim me marrëveshjen e nënshkruar ndërmjet Ministrisë së Arsimit dhe UPsë<br />
në njërën anë dhe, në anën tjetër, Kuvendin Komunal të Prizrenit, dhe kërkoi që të sqarohen detajet dhe<br />
arsyet rreth këtij qëndrimi të marrë për mosregjistrim të studentëve në këtë vit akademik. Ai kërkon sqarim<br />
lidhur me këtë çështje nëse është marrë vendim dhe kush e ka nxjerrë atë.<br />
Enis Kervani tha se lidhur me këtë çështje, nuk ka informacione të sakta dhe nga takimet me delegacionet<br />
në Prizren nga senati i Universitetit të Prishtinës është marrë vendim që të vazhdohet regjistrimi i studentëve<br />
në Prizren. Ai mendon se çështja e regjistrimit të studentëve është më tepër politike dhe lidhur me këtë<br />
duhet pritur vendimi mbi procesin e akreditimit, i cili pritet që së shpejti të publikohet. Ai mendon se hapja<br />
e Universitetit të Prizrenit, Kosovën e ngre në një nivel ndërkombëtar edhe nga fakti se rektori që pritet të<br />
zgjidhet të jetë nga radhët e ndërkombëtarëve.<br />
Adem Hajdaraj tha se në fi llimisht janë informuar lidhur me një marrëveshje mirëkuptimi, përmes së<br />
cilës Fakulteti i Edukimit duhet t’i ofrojë hapësirë pune Universitetit të Prizrenit dhe ndërkohë kanë ardhur<br />
informacionet që të mos pranojnë studentë të rinj në këtë vit akademik në Fakultetin e Edukimit në Gjilan e<br />
Prizren. Senati i UP-së ka marrë vendim që të vazhdohet me pranimin e studentëve të rinj, ndërkohë që rektori<br />
është shprehur se kjo çështje ende nuk është përfunduar. Ai kërkon që komisioni të dalë me një rekomandim<br />
që të përkrahet Fakulteti i Edukimit, në mënyrë që të mos shkohet deri në mbylljen e Fakultetit të Edukimit në<br />
Prizren e Gjilan.<br />
Donika Kadaj – Bujupi tha se komisioni duhet t’i dijë arsyet lidhur me këtë çështje dhe për këtë kërkoi të<br />
sqarohen rrethanat e kësaj çështjeje.<br />
Drita Kadriu tha se lidhur me këtë çështje ndihet e rezervuar, ngaqë komisioni nuk posedon ndonjë<br />
dokument apo vendim, i cili parasheh mbylljen e këtyre institucioneve.<br />
Ajo tha se mund të zvogëlohet numri i studentëve, por asesi të mbyllet një njësi akademike.<br />
Ismail Kurteshi lidhur me këtë çështje tha se, “Ne si komision duhet të bazohemi në informacione të sakta<br />
dhe më pas të marrim një rekomandim mbi bazën e këtyre informacioneve. Lidhur me këtë çështje komisioni<br />
duhet t’i ftojë zyrtarët përgjegjës, prej të cilëve do të marrë informacione të sakta”.<br />
Komisioni vendosi që për mbledhjen e ardhshme, më dt.13.07.2010, të diskutohet kjo çështje dhe të<br />
ftohen përfaqësuesit e kolegjiumit të drejtorive të arsimit.<br />
4. Të ndryshme<br />
Donika Kadaj – Bujupi: Të kërkoj sqarim lidhur me atë se a i është dërguar Republikës<br />
Turke ndonjë shkresë sipas kërkesave të komisionit gjatë vizitës ditë me parë në Turqi?<br />
Kërkesa e komisionit ka qenë që për studentët tanë të ndahen bursa për studime, Master e Doktoraturë,<br />
gjë që shteti turk ka shprehur gatishmëri për ndarjen e bursave të tilla dhe ne tani duhet të materializojmë këtë<br />
marrëveshje gojore, pasi edhe koha është mjaft e shkurtër dhe viti akademik fi llon shumë shpejt.<br />
Arsim Rexhepi, kryetar, tha se ka përgatitur një letër falënderimi, e cila është në fazën e përkthimit dhe së<br />
shpejti do t’u dërgohet autoriteteve turke.<br />
Në këtë pikë u diskutua edhe lidhur me organizimin e konferencës ndërkombëtare, e cila planifi kohet të<br />
mbahet gjatë muajit tetor të këtij viti në Prishtinë.<br />
Komisioni vendosi që t’i drejtohet Kryesisë së Kuvendit me kërkesë, që të mbulohet një pjesë e shpenzimeve<br />
për mbajtjen e Konferencës Ndërkombëtare të Arsimit.<br />
Mbledhja e ardhshme mbahet më dt.13.07.2010, në ora <strong>11</strong>:00, ku do të ftohen<br />
përfaqësuesit e Kolegjiumit të Drejtorive të Arsimit dhe do të debatohet lidhur me<br />
Shkresën e Dekanatit të Fakultetit të Edukimit.<br />
Mbledhja e Komisionit përfundoi nё orën 14:30.<br />
Përgatiti: Njësia për Mbështetjen e Komisionit<br />
KRYETARI I KOMISIONIT<br />
Arsim Rexhepi<br />
43
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Modele të ndryshme të një formati procesverbali gjyqësor:<br />
REPUBLIKA E SHQIPËRISË<br />
P R O K U R O R I A PRANË GJYKATËS SË SHKALLËS SË PARË (______________)<br />
PROCESVERBAL<br />
Për heqjen dorë nga e drejta e ankimit<br />
Në __________, viti____, muaji________, data _______, ora_____.<br />
Unë ___________________, ofi ceri i Policisë Gjyqësore, pranë ________________________,<br />
në bazë të nenit 285 të K.Pr.Penale, mbaj këtë procesverbal për heqjen dorë nga e drejta e ankimit,<br />
të bërë me gojë nga i dëmtuari: _________________________,i biri i ________________ dhe i __<br />
___________, lindur më __________________, banues në ___________________________,me<br />
kombësi ________________,shtetësi_______________, mbajtës i dokumentit identifi kues ______<br />
________ nr.___________.<br />
Të dëmtuarit iu shpjegua se heqja dorë me afat ose me kusht nuk është e vlefshme. Me vullnetin<br />
e tij të lirë, i dëmtuari deklaroi si më poshtë për arsyet e heqjes dorë nga e drejta e ankimit:<br />
____________________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________________<br />
_______________________________________________________________________________<br />
________________________________________________________________________<br />
I dëmtuari deklaroi se heq dorë edhe nga padia civile në procesin penal.<br />
Procesverbali i ankimit të të dëmtuarit lexohet dhe nënshkruhet nga pjesëmarrësit, pa vërejtje.<br />
I dëmtuari Ofi ceri i Policisë Gjyqësore<br />
(___________________)(___________________)<br />
REPUBLIKA E SHQIPËRISË<br />
P R O K U R O R I A PRANË GJYKATËS SË SHKALLËS SË PARË (________________)<br />
PROCESVERBAL<br />
Për kallëzimin e veprës penale<br />
44<br />
Unë____________________________, ofi cer i Policisë Gjyqësore pranë ________________<br />
_____________________, në bazë të nenit 303 pika 2 germa “a” dhe 283 të K.Pr.Penale, mbaj<br />
këtë procesverbal për kallëzimin me gojë të veprës penale nga shtetasi: ___________________,<br />
i biri i___________________ dhe ___________________,i datëlindjes ____.___._____, lindur në<br />
__________________, banues në _________________, me kombësi___________ e shtetësi ____<br />
________, me gjendje gjyqësore _____________, me arsim _________, gjendje civile _________,<br />
mbajtës i dokumentit identifi kues ___________, nr.__________.<br />
Kallëzuesit iu shpjegua përgjegjësia penale në rast kallëzimi të rremë sipas nenit 305 të Kodit Penal.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Me vullnetin e tij të lirë kallëzuesi:<br />
D E K L A R O I<br />
____________________________________________________________________________<br />
______________________________________________________________________________<br />
______________________________________________________________________________<br />
______________________________________________________________________________<br />
______________________________________________________________________________<br />
______________________________________________________________________________<br />
________________________Procesverbali i kallëzimit të veprës penale lexohet dhe nënshkruhet<br />
pa vërejtje.<br />
` Kallëzuesi Ofi ceri i Policisë Gjyqësore<br />
(____________________)<br />
(____________________)<br />
Konceptet kryesore:<br />
Procesverbal, strukturë, procesverbalit, paraqitje grafi ke e procesverbalit.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Tabela T/Kodimi i tekstit Të lexuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Lexim me kodim të tekstit Ndërtim i shprehive studimore Punë në individuale<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Diskutim për njohuritë paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me detyrën e shtëpisë. Bëhet vlerësimi për paraqitjen grafi ke të<br />
relacioneve më të mira. Më pas u shpërndahen nxënësve procesverbale të ndryshme. Lexojnë<br />
disa nga tekstet dhe mësuesi/ja drejton pyetjen:<br />
- Ç’lloj tekstesh janë?<br />
Përgjigjet e nxënësve mund të jenë nga më të ndryshmet, tekst informues–paraqitës, procesverbal etj.<br />
Përqendrohet vëmendjen e nxënësve te koncepti i procesverbalit dhe kërkohet nga nxënësit<br />
që, me anë të teknikës stuhi mendimesh, të sjellin idetë e tyre rreth tij. Më pas në tabelë së<br />
bashku me nxënësit mësuesi/ja plotëson organizuesin grafi k.<br />
përmban të dhëna të sakta<br />
tekst informues-paraqitës sintetik<br />
mbahet gjatë një mbledhjeje<br />
për zhvillimin e një procesi gjyqësor<br />
dëshmon fakte<br />
Procesverbali<br />
në fund të një inventari<br />
shërben si dëshmi<br />
në një aksident automobilistik<br />
regjistron ngjarjet<br />
mbahet nga punonjësit e policisë etj.<br />
Pasi hedh së bashku me nxënësit në tabelë këto veçori, u lë kohë atyre të identifi kojnë llojin e<br />
veprimtarisë në të cilën janë mbajtur procesverbalet e sjella në klasë nga nxënësit.<br />
45
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtimi i njohurive. Tabela T/Kodimi i tekstit<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të përqendrohen në tekst, ku janë dhënë veçoritë e<br />
një procesverbali, mënyra e hartimit të tij, si dhe struktura.<br />
Nxënësit punojnë në dyshe dhe diskutojnë me njëri-tjetrin mbi këto veçori, duke<br />
shënuar në tekst aspekte të ndryshme të strukturës së procesverbalit duke ilustruar nga<br />
modeli i dhënë në libër.<br />
Mësuesi/ja u kërkon të vendosin simbole të caktuara, kur ndeshin elementet e<br />
strukturës dhe të përmbajtjes: P.sh.: simbolet Ο,⊗, ⊕ kur hasin aspekte të strukturës,<br />
dhe nënvizime, kur kanë të bëjnë me elemente të përmbajtjes. Mësuesi/ja ndjek me<br />
vëmendje procesin e të lexuarit dhe të kodimit të tekstit. Më pas drejton punën e<br />
nxënësve duke drejtuar pyetje të tilla, duke marrë përgjigjet e nxënësve të ilustruara<br />
me shembuj:<br />
- Cila është struktura e procesverbalit?<br />
Procesverbali ka hyrje, zhvillim dhe përfundim.<br />
• Hyrja: Ditën e 14 nëntorit 2007, në sallën e mësuesve u mblodh senati i shkollës.<br />
• Zhvillimi: Pika e parë e rendit të ditës. Raporton zëvendëspresidenti i senatit.<br />
• Përfundimi: Pasi përfundoi rendi i ditës, nënpresidentja e shpalli të mbyllur seancën<br />
në orën 16.30.<br />
- Cilat janë të dhënat e shënuara në pjesën e tij të parë?<br />
Në pjesën e parë të tij shënohen:<br />
• data, vendi dhe ora e mbledhjes. (Ditën e 14 nëntorit 2007 në sallën e mësuesve.)<br />
• Organi që mblidhet (senati i shkollës).<br />
• Rendi i ditës (rezultatet e arritura gjatë semestrit të parë; programi i ekskursioneve<br />
mësimore; parashtrime të ndryshme (sipas rastit).<br />
• Përbërja e organit që mblidhet:<br />
-Kush është i pranishëm? (Gjithë senatorët, presidentja, mësuesit e ftuar...)<br />
-Kush mungon? (S’ka mungesa.)<br />
-Kush drejton? (Presidentja.)<br />
-Cili mban procesverbalin (Sekretare për mbajtjen e procesverbalit u zgjodh ...)<br />
• Deklarimi i fillimit të mbledhjes (Presidentja, pasi verifi koi praninë e të gjithë<br />
senatorëve dhe të ftuarve, e deklaroi mbledhjen të hapur.)<br />
- Çfarë përmban një procesverbal në zhvillimin e tij?<br />
• Në pjesën e zhvillimit bëhet shtrimi i argumentit nga drejtuesit ose nga ndonjë<br />
anëtar tjetër i organit. (Raporton zëvendëspresidenti i senatit. në raportin e tij paraqiten<br />
arritjet e çdo klase.)<br />
• Diskutim dhe ndërhyrje që bëhen nga të pranishmit (Kush flet dhe çfarë thotë.<br />
P.sh.: Pyetje nga senatori i klasës I B: cila klasë ka pasur arritjet më të mira? Përgjigjet.<br />
Diskutime - senatori i klasës së III C dhe profesor Bregu mbështetën.)<br />
• Paraqitja e projektvendimeve dhe procedurat e miratimit: diskutimi, votimi dhe<br />
shpallja e vendimit të marrë. (Senatori i klasës së IIIA i propozon senatit ekskursionet e<br />
46
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
mëposhtme. Anëtarët e senatit miratojnë njëzëri.)<br />
- Çfarë përmban përfundimi i procesverbalit?<br />
• Miratimi i planit për veprimtaritë ndërmjet dy mbledhjeve<br />
• Deklarimi i përfundimit të mbledhjes (Pasi u shqyrtuan të gjitha pikat e rendit të`<br />
ditës, nënpresidentja e shpalli seancën të mbyllur.)<br />
• Përcaktimi i orës, kur përfundoi mbledhja.(në orën 16.30)<br />
Pas këtyre hapave shënohen në tabelën T të dhënat që kanë të bëjnë me strukturën<br />
dhe përmbajtjen e procesverbalit:<br />
Elemente të formës<br />
Elemente të përmbajtjes<br />
Përforcimi. Lexim me kodim teksti.<br />
Nxënësit lexojnë individualisht tekstin e ushtrimit 7, f. 37 dhe duke vënë shenja për<br />
çdo element të strukturës së procesverbalit.<br />
Në fund diskutojnë së bashku për të dhënat që përmban ky procesverbal duke e<br />
krahasuar me strukturën e mësuar.<br />
Në këtë fazë të mësimit bën konkluzionet për orën dhe vlerëson me notë.<br />
Parapërgatitje: Sillni në klasë procesverbale të shkuara me raste të ndryshme: për<br />
dorëzimin e materialeve, për dëme të shkaktuara nga makinat në rrugë etj.<br />
Tema<br />
<strong>11</strong>. Teksti<br />
informuesparaqitës.<br />
Ushtrime:<br />
Procesverbali<br />
(Ora 2)<br />
Objektivat: Në fund orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të përdorë teknikat e shkrimit të një procesverbali;<br />
• të shkruajë një procesverbal sipas hapave të përcaktuar.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh informues-paraqitës,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
47
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Modele procesverbalesh<br />
Republika e Kosovës<br />
Kuvendi<br />
Komisioni për Arsim, Shkencë, Teknologji,<br />
Kulturë, Rini e Sport<br />
Mbledhja nr. 40<br />
Prishtinë, më 18.02. 2010 në orën <strong>11</strong>:00<br />
Ndërtesa e Kuvendit të Kosovës<br />
Salla nr. N- 225<br />
P R O C E S V E R B A L<br />
i mbledhjes së Komisionit për Arsim, Shkencë, Teknologji, Kulturë, Rini e Sport<br />
Në mbledhje morën pjesë: Drita Kadriu, Arsim Rexhepi, Heset Cakolli dhe Enis Kervan<br />
Munguan: Donika Kadaj -Bujupi, Memli Krasniqi, Mark Krasniqi dhe Dragan Dimiq.<br />
Nga sekretaria e Kuvendit morën pjesë: Lule Ymeri dhe Drita Çarkaxhiu.<br />
Në mbledhje prezantuan: pёrfaqёsuesi i OSBE-sё, i NDI-së, pёrfaqёsuesi nga Presidenca dhe<br />
përfaqësuesi nga mediet e Kuvendit si dhe praktikantë të caktuar për Komisionin.<br />
Mbledhjen e udhëhoqi: Drita Kadriu zv. kryesuese e parë e Komisionit.<br />
Për këtë mbledhje është paraparë ky rend dite:<br />
1. Miratimi i rendit të ditës,<br />
2. Miratimi i procesverbalit të mbledhjes së komisionit, të mbajtur më 26 janar 2010,<br />
3. Diskutim rreth vizitave të komisionit në institucionet e kulturës<br />
4. Të ndryshme<br />
Kryesuesja, konstatoi se janë plotësuar kushtet për fi llimin e mbledhjes.<br />
1. Miratimi i rendit të ditës<br />
1. Rendi i ditës u miratua nga anëtarët e Komisionit.<br />
2. Miratimi i procesverbalit të mbledhjes së datës 26.01.2010.<br />
Kryesuesja konstatoi se, pasi shumica e anëtarëve të Komisionit mungojnë, miratimi iprocesverbalit<br />
të mbledhjes së datës 26.01.2010 shtyhet për mbledhjen e ardhshme.<br />
3. Diskutim rreth vizitave të komisionit në institucionet e kulturës<br />
48
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Kryesuesja tha se në pajtim me detyrat dhe përgjegjësitë që i ka të përcaktuara me Rregulloren<br />
e Punës së Kuvendit dhe në pajtim me planin e punës së Komisionit janë paraparë vizita me karakter<br />
pune në institucionet e vendit me qëllim të marrjes së informacioneve më të sakta lidhur me çështjet<br />
aktuale në fushë veprimtarinë e Komisionit.<br />
Anëtarët e Komisionit u pajtuan që të vizitohen institucionet e kulturës.<br />
Kryesuesja konstatoi se Komisioni me shumicë votash nxori ketë:<br />
PËRFUNDIM<br />
Të hënën më datë 22.02.2010 në orën 10,00 anëtarët e Komisionit të bëjnë vizitë pune në<br />
Ministrinë e Kulturës Rinisë dhe Sportit.<br />
Të njëjtën ditë në orën <strong>11</strong>,00 të vizitohet Teatri Kombëtar me qëllim të njohjes së përafërt me<br />
çështjet aktuale në këtë lëmi.<br />
4. Të ndryshme<br />
Mbledhja e ardhshme e Komisionit u caktua të mbahet të martën më 23. 02.2010 në orën <strong>11</strong>,00,<br />
ku do të debatohet rreth vizitës së Komisionit në Institucionet e kulturës.<br />
Mbledhja e Komisionit përfundoi nё orën <strong>11</strong>: 30.<br />
Përgatiti: Njësia për Mbështetjen e Komisionit<br />
Kryesuesja e Komisionit,<br />
________________<br />
Drita Kadriu<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikim Ditari dypjesësh Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Shkrimi i lirë Punë individuale<br />
Përforcimi<br />
Diagrami i Venit Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Ditari dypjesësh<br />
Mësimi nis me detyrën e shtëpisë. Nxënësit lexojnë disa nga procesverbalet që kanë<br />
gjetur dhe, pasi diskutojnë me njëri-tjetrin, i klasifi kojnë sipas qëllimit që janë mbajtur.<br />
Klasa ndahet në grupe, sipas llojeve të procesverbaleve, dhe më anë të ditarit<br />
dypjesësh, bëjnë analizën strukturore të tyre.<br />
Pas plotësimit të tabelës, mësuesi/ja konsulton me nxënësit përcaktimin e kësaj<br />
strukture plotëson mendimin e tyre dhe shënon në tabelë duke diskutuar me ta se çfarë<br />
i mungon e çfarë ka ndryshe ky procesverbal nga modeli i strukturës që kemi parë.<br />
Procesverbali ka të shënuar:<br />
- që në fillim datën, vendin dhe orën e zhvillimit të organit që mblidhet në këtë rast<br />
është kongresi.<br />
49
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
- Nuk ka të shënuar rend të ditës, paraqet të pranishmit (delegatët),<br />
përcakton kush drejton (Mithat Beu etj.).<br />
- Në fund shënon emrat e atyre që mbajnë procesverbalin.<br />
- Jepet hapja e mbledhjes dhe personi që mban fjalën i pari (shtrimi i<br />
çështjes nga ana e tij).<br />
- Diskutimet e të pranishmëve dhe citime nga fjala e tyre. mënyrën si organizohet<br />
votimi (nga çdo zonë qenë dy delegatë, vendi që pati dërguar një kishte të drejtën e dy<br />
votave) dhe vendime për çështje të ndryshme (u pranua me votë që z Gj. D. Qiriazi të<br />
ishte presidenti veprues gjersa të vinte M. beu).<br />
- Nuk përcaktohen detyra e plane për të ardhmen.<br />
- Nuk deklarohet mbledhja e mbyllur.<br />
- Jepet harku kohor i përfundimit të seancës.<br />
Zhvillimi i mësimit. Shkrimi i lirë<br />
Është një teknikë ku nxënësit i jepet rreth 5-10 minuta<br />
kohë të shkruajnë sa më shumë të munden për një<br />
temë. Nxënësit nuk duhet të shqetësohen për anën<br />
drejtshkrimore, por vetëm për idetë. Nxënësve duhet<br />
t’u jepet mundësia të për t’i ndarë idetë e tyre me të<br />
tjerët.<br />
Pasi rikujtohet struktura e procesverbalit dhe sillen shembuj të llojeve të ndryshme të procesverbaleve,<br />
nxënësit shkruajnë individualisht një lloj procesverbali.<br />
Mësuesi/ja e drejton vëmendjen e nxënësve tek ushtrimi <strong>11</strong>. Nxënësve u kërkohet të<br />
hartojnë një procesverbal me këtë problematikë:<br />
- Të blihet apo jo një televizor tjetër?<br />
- Të lyhet apo jo shtëpia?<br />
- Të lejohen apo jo fëmijët të mbahen çelësat e shtëpisë<br />
Model përgjigje:<br />
P R O C E S V E R B A L<br />
i mbledhjes së këshillit familjar.<br />
Mbajtur në Tiranë, më <strong>11</strong>.03. 2010 në orën <strong>11</strong>:00<br />
Shtëpia e familjes Doko<br />
Në mbledhje morën pjesë: Drita Doko (nëna), Fatos Doko (babai), Blerta dhe Enis Doko<br />
(fëmijët),Marie Doko (gjyshja)<br />
Munguan: Hasim Doko (gjyshi)<br />
Mbledhjen e udhëhoqi: F Doko, kryefamiljari<br />
Për këtë mbledhje është paraparë ky rend dite<br />
- Të blihet apo jo një televizor tjetër?<br />
- Të lyhet apo jo shtëpia?<br />
- Të lejohen apo jo fëmijët të mbahen çelësat e shtëpisë<br />
Diskutim rreth çështjeve që na shqetësojnë<br />
Kryefamiljari konstatoi se janë plotësuar kushtet për fi llimin e mbledhjes.<br />
1. Miratimi i rendit të ditës<br />
50
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
1. Rendi i ditës u miratua nga pjesëmarrësit.<br />
2. Diskutim rreth çështjeve të rendit të ditës.<br />
Kryefamiljari tha se të dy prindërit kanë vendosur të blejnë një televizor të ri për dhomë e<br />
fëmijëve. po kështu kanë vendosur të lyejnë shtëpinë, pasi të kthehen nga pushimet, ndërsa<br />
për t’u lejuar fëmijëve të mbajnë çelësat e tyre nuk u ra dakort pasi,nëna kishte merak se mos i<br />
humbnin, njëkohësisht për aq kohë sa është gjyshja në shtëpi kjo gjë nuk ishte e nevojshme.<br />
Në diskutim Blerta u shpreh se nuk ishte dakord që fëmijët të mos mbanin çelësin e shtëpisë,<br />
pasi shpesh herë u duhej të prisnin te dera e shtëpisë, sepse gjyshja nuk ndodhej në shtëpi.<br />
PËRFUNDIM<br />
U vendos që të hënën e ardhshme do të blihej televizori i ri. Në fund të muajit do të lyhej shtëpia,<br />
ndërsa për problemin e fundit anëtarët e familjes miratuan njëzëri kërkesën e Blertës.<br />
Kryefamiljari e deklaroi mbledhjen të mbyllur, pasi përfundoi rendi i ditës<br />
Mbledhja përfundoi në orën <strong>11</strong>: 30<br />
Sekretari<br />
Enis Doko<br />
Lexohen disa nga punimet e nxënësve dhe njëkohësisht bëhet vlerësimi i punës së njëri-tjetrit.<br />
Në fund të orës mësuesi/ja bën konkluzionet e orës dhe vlerëson me notë.<br />
Përforcimi. Diagrami i Venit<br />
Lexohen disa nga procesverbalet dhe bëhet vlerësimi i punës së nxënësve.<br />
Relacioni<br />
-punim kërkimor,<br />
shkencor, historik, letrar<br />
-ka strukturë të veçantë<br />
-hartohet për të dëshmuar<br />
-regjistron e dëshmon përsa ndodh<br />
-ka strukturë të veçantë<br />
Procesverbali<br />
tekste informative- paraqitëse<br />
elemente të vëzhguara dhe të jetuara<br />
të dhëna të sakta<br />
Detyrë shtëpie: parapërgatitje letra zyrtare.<br />
51
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
12. Letra<br />
zyrtare<br />
(Ora I)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• Të identifikojë letrën zyrtare si lloj i tekstit informues dhe ta përdorë atë.<br />
a. Të bëjë dallimin ndërmjet llojeve të ndryshme të letrave zyrtare;<br />
b. të vëzhgojë paraqitjen grafi ke të letrës zyrtare për të dalluar strukturën e saj;<br />
c. të analizojë karakteristikat gjuhësore të letrave zyrtare të shkruara në kohë<br />
të ndryshme.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme letrash zyrtare, shkumësa me<br />
ngjyra, tabela.<br />
Model i letrës zyrtare<br />
Letër e Krist Malokit drejtuar Ministrisë së Arsimit të Shqipërisë<br />
Prof. Dr. Krist Maloki<br />
Universiteti Grac, Austri<br />
Grac, më 14. tetor ’45<br />
Zotnisë së Tij<br />
Ministrit t’Arsimit në Tiranë<br />
Shkëlqesë!<br />
Gjendja e mjerueshme e do studentëve shqiptarë që kan mbetë rrugësh dhe në mëshirë të fatit po më<br />
shtynë t’ju drejtohem me kët letër.<br />
Siç do t’a dini Ju vetë, në kohën e pushtimit të vendit t’onë nga trupat gjermane u dërguen nja 100<br />
studenta shqiptarë n’Austrië për studime të ndryshme; si kujdestar dhe inspektor. Pranë këtyne studentave<br />
fi guronte asokohe prof. Filip Llupi. Ndo nga moskujdesja e qeveritarëve shqiptarë t’atëhershëm, ndo<br />
nga dallaveret e autoriteteve të ndryshme gjermane, studentat t’onë u vuen njaty shpejt e shpejt pas<br />
arritjes së tyne në Vjenë nën mbikëqyrjen dhe reglementin e organizatës naciste studentore dhe qenë të<br />
ngushtuem të pranojn bursa gjermane, me gjithë që e shumëta e studentave kish pasë depozitue shuma<br />
të mjaftueshme pranë Bankës Kombëtare apo pranë autoriteteve gjermane në Tiranë, të cilat shuma nuk<br />
u transferuene kurr në vendin e destinuem. Kësodore erdh puna që studentat shqiptarë n’Austrië i qenë<br />
shtrue deshtas a mosdeshtas mëshirës dhe kapriçave të do prijsave nacista gjermanë dhe shqiptarë në<br />
Vjenë. Duhet t’e dini zoti Ministër, se disa nga kompatriotët t’onë, gjoja përfaqsuesa dhe kujdestarë të<br />
Kombit, gjindeshin asokohe në një bashkëpunim të ngusht me autoritetet gjermane dhe nuk kishin aspak<br />
gajle për sa e sa inkonvenjente dhe dame të ndryshme që i impozoheshin studentave t’onë. Dhe mungesa<br />
e çdo ndërgjegjeje dhe ndijsije socjale-atdhetare u çfaqë lakuriq nër njata zotnij prijsa dhe kujdestarë<br />
t’ashtuquejtunë shqiptarë, kur me shkatrrimin e Gjermanisë u prenë edhe mjetet fi nancjare nga kasa<br />
naciste-studentore e Vjenës dhe kur studentat t’onë mbetën rrugash e pa bukë, mbasi “ /prijsat” shqiptarë<br />
ishin shdukë nëpër terr të natës si ujku nëpër mjegullë. Qysh nga ajo ditë kanë kalue njata 100 studenta<br />
shqiptarë një jetë mizerabile derdymenash dhe avanturjerash; disa kanë mujtë me sosë n’Atdhe, disa kanë<br />
mbetë në Vjenë, prap disa të tjerë gjinden o në Grac, o në Salzburg, o n’Innsbruck e njeti, por e shumëta<br />
e tyne janë pa bukë, pa mbathje e pa veshje të mjaftueshme.<br />
Tuj e pasë sysh të mirën e Atdheut t’im po U drejtohem Ju. Zoti Ministër, dhe me shpresë se keni për t’iu<br />
përgjigjë me ndojë mënyrë kësaj thirrjes, a ma mirë kësaj klithmës s’ime. Mbetem me nderime të plota<br />
Dr. Maloki (nënshkrimi me dorë, vër. e A.R.)<br />
Marrë nga Ramaj. Albert “/Krist Maloki, Refl eksione”, “Faik Konica”,2005, Prishtinë<br />
52
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Instituti Amerikan, Kavajë, Shqipni<br />
21 mars 1939<br />
Zonjushës Tefta Tashko et alter, Tiranë<br />
E Ndershmja Zonjushë:<br />
E ndjej veten të lumtur që m’epet rasa t’ju falënderoj për guximin që patët të përballoni shi e<br />
tufan dhe të na falni një orë gëzim e lumni neve të Katundit Përparimi. Djemt, në zëmrat e të<br />
cilëvet keni ndez dashunin për art dhe në buzë të të cilëvet keni vuem kangët t’ueja përdëllyese,<br />
duen të shpresojnë t’ju shohin dhe t’ju ndëgjojnë edhe ma herë të tjera ndër’ ta, dhe na të rritunt<br />
e të rriturat po ashtu edhe ma fort se ata.<br />
Në kët rasë më lejoni Zonjushë t’ju citoj nga shënimet e mbledhjes së fundit të trupit mësimuer<br />
kto rreshta që fl asin për ju:<br />
...u propozue dhe u pëlqye unanimisht një votë falënderimi për Z-tin Tonin Gurazi që dhan një<br />
koncert në sallën e Institutit natën e enjte më 9 mars 1939.<br />
Tue ju urue sukses në misionin t’uej me përhap gëzim e lumni ndër zemrat e bashk-atdhetarvet<br />
dhe bash-atdhetarkavet t’ueja,<br />
Mbetem me nderime të posatshme<br />
Ali Cungu<br />
Tiranë 20/III/‘39<br />
I nderuari Zoti Kongoli, (drejtuar Baki Kongolit)<br />
Turnenë muzikale e kaluam për bukuri. Kudo populli na priti me entuziazmë, kështu që<br />
mbetëm fort të kënaqur, pa fjalë nga pikëpamja morale...<br />
Letra e juaj m’u dorëzua pas kthimit të turnesë. Më erdhi ndërmënt ritournela dhe ja<br />
shkrojta Toninit, kështu që “Dola në penxheret” shkoj fare mirë. Po ajo pjesë nga shqipet që pati<br />
më tepës sukses ka qenë “Ishin dy kunata”.<br />
Këtu po pregatiten në radio një konsert me rastin e lindjes të Princit. Unë ju propozova<br />
të merni pjesë në program dhe nuk e refuzuan. A bëra mirë? Po për këtë rast a nuk do t’ish mirë<br />
sikur të më dërgonit nja dy këngë të reja prej atyre që më foltë ca javë më parë? Sikundër edhe<br />
një hyrje të bukur për refrainin “Dallëndyshe vaj, vaj, vaj”? Do të isha fort mirënjohëse ashtu si jam<br />
edhe sot.<br />
Si shkoni n’Elbasan? Dëshiroj t’ju shikoj së shpejti në Tiranë.<br />
Dyke pritur një përgjigje tuajën, ju dërgoj të falat e përzëmërta.<br />
Kini të fala nga gjith familja dhe veçanërisht nga Koçua.<br />
Tefta Tashko.<br />
(Marrë nga libri “Tefta Tashko Koço dhe koha e saj”)<br />
53
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model letre jozyrtare<br />
E dashur Ana,<br />
Sapo u ktheva nga pushimet. Të them të drejtën më erdhi shumë keq që ti nuk erdhe. Kalova me të<br />
vërtetë pushime të këndshme, vizitova vende të bukura e takova njerëz të mrekullueshëm. Kam vendosur<br />
që herën tjetër të shkojmë patjetër si grup me shoqet e klasës, pasi jam e bindur që do të kalojmë<br />
momente të paharrueshme.<br />
Mezi pres që të takohemi! Kam bërë shumë fotografi dhe dua të t’i tregoj!<br />
Të përqafoj.<br />
PS. Mos harro të sjellësh me vete fotot e mbrëmjes së maturës.<br />
Të përqafoj dhe një herë me mall Ina<br />
Konceptet kryesore: letër zyrtare, struktura e letrës zyrtare, formulat, gjuha e letrës zyrtare, qartësia e<br />
letrës zyrtare.<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Stuhi mendimesh Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Të nxënët me këmbime Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Shkrim i lirë/ Diskutim i lirë Ndërtim i shprehive studimore Punë në grup<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Stuhi mendimesh<br />
Mësimi nis me pyetjen:<br />
- Cilat janë mjetet me të cilat komunikojnë njerëzit mes tyre?<br />
- Nxënësit renditin disa prej tyre.<br />
telegrami<br />
faksi<br />
letra<br />
Mjetet e<br />
komunikimit<br />
telefoni<br />
e-posta<br />
çati (chat)<br />
skajpi<br />
54<br />
Pas përgjigjeve të nxënësve, mësuesi/ja prezanton temën: Letra zyrtare si mjet<br />
komunikimi mes njerëzve.<br />
Mësuesi/ja e ndan klasën në katër grupe dhe u shpërndan dy lloje letrash: dy zyrtare<br />
(njëra i drejtohet një personaliteti të një institucioni të lartë zyrtar dhe tjetra i drejtohet<br />
një personaliteti të kulturës nga një institucion, siç është shkolla) dhe dy letra jozyrtare<br />
(njëra përmban probleme pune, tjetra veprimtari të jetës së përditshme). U kërkohen<br />
nxënësve në dyshe t‘i lexojnë dhe të përcaktojnë llojin e tyre.<br />
Me të dhënat që japin nxënësit, plotësohet organizuesi grafi k (për letrën zyrtare).
përdoret në komunikimin zyrtar<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
u drejtohet institucioneve publike/private<br />
u drejtohet personave që nuk i njohim nga afër<br />
përdoret në të gjitha marrëdhëniet:<br />
publike e private<br />
Letra zyrtare<br />
përdoret për qëllime të ndryshme<br />
ka një mënyrë standarde organizimi<br />
struktura: hyrje, zhvillim, mbyllje<br />
Nxënësit konstatojnë se elementet, të cilat e klasifi kojnë letrën si zyrtare, janë:<br />
- i drejtohet një institucioni (Ministrisë së Arsimit),ose një personi (këngëtares) që<br />
nuk ke marrëdhënie afërsi<br />
- është letër, kërkesë,<br />
- qëllimi i letrave është i ndryshëm, si sensibilizimi i institucionit arsimor, përgëzimi e<br />
falenderimi, ankesë, falenderim, urim etj.<br />
- struktura: koka hyrëse, formula e hapjes, pjesa qendrore, formula e mbylljes, nënshkrimi,<br />
- përdorimi i përemrave vetorë.<br />
Ndërtimi i njohurive. Të nxënit me këmbime.<br />
Nxënësit grupohen në pesë grupe ekspertësh sipas numrave që kanë (p.sh. njëshat,<br />
dyshat etj.) dhe lexojnë modelin e letrës zyrtare të dhënë në libër sipas kërkesave që<br />
ka çdo grup.<br />
Grupi I<br />
– Organizimi standard i letrës.<br />
Model përgjigjeje:<br />
Në krye të letrës, në të majtë është shkruar:<br />
Emri i dërguesit: Besa Sh.p.a-...<br />
Adresa: Rruga “Mine Peza” nr. 45, Tiranë<br />
Numri i telefonit: Tel. ___,telefaks _____<br />
Në të djathtë është vendosur:<br />
Vendi dhe data: Tiranë, më 10.04.2010<br />
Disa rreshta më poshtë është shkruar:<br />
Emri dhe mbiemri i marrësit me titullin: Z. Petrit Kasi<br />
Adresa (emri i rrugës, nr. i ndërtesës, vendmbërritja, mund të shkruhet edhe nr. i<br />
telefonit, adresa e postës): Rruga “Myslym Shyri” nr.63, Tiranë.<br />
Më poshtë është shënuar formula hyrëse:<br />
I nderuar z. Kasi<br />
Grupi II<br />
– Identifi kon motivin e shkrimit të letrës, shprehjen logjike të mendimeve, mënyrën e<br />
të shprehurit.<br />
55
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje:<br />
Letra e ka të shprehur qartë motivin e shkrimit të saj. Mendimet lidhen logjikisht me njëri-tjetrin<br />
dhe mënyra e të shprehurit është e përmbledhur dhe e drejtpërdrejtë.<br />
Në përgjigje të letrës suaj për një preventiv për ndërrimin e të gjitha pajisjeve hidrosanitare të<br />
apartamentit tuaj, ju njoftojmë se, përpara se të hartojmë preventivin, do të donim të bënim një<br />
verifi kim të gjendjes së pajisjeve sanitare, për të vlerësuar llojin e nevojshëm të ndërhyrjes…<br />
Grupi III – Identifi kon strukturën e letrës.<br />
Model përgjigjeje:<br />
Struktura e letrës përbëhet nga këto pjesë: hyrja, pjesa qendrore, përfundimi, formula mbyllëse,<br />
emri dhe fi rma e dërguesit.<br />
Hyrja<br />
Në përgjigje të letrës suaj për një preventiv për ndërrimin e të gjitha pajisjeve hidrosanitare të<br />
apartamentit tuaj, ju njoftojmë se, përpara se të hartojmë preventivin, do të donim të bënim<br />
një verifikim të gjendjes së pajisjeve sanitare, për të vlerësuar llojin e nevojshëm të<br />
ndërhyrjes…<br />
Fjalia e theksuar me shkronja të errëta tregon qartë qëllimin e letrës, objektivi është i qartë.<br />
Pjesa qendrore<br />
Përfshin informacione që qartësojnë qëllimin e letrës. Është e përmbledhur, pa informacione të<br />
panevojshme.<br />
Do të donim të bënim një verifikim...<br />
Ju mund të kontaktoni me ne në numrat tanë të telefonit, çdo ditë nga ora 8.00-17.00. Teknikët<br />
tanë janë në dispozicionin tuaj çdo ditë, nga e hëna në të premte, nga ora 8 deri në orën 12.<br />
Përfi tojmë nga rasti për t’ju njoftuar se ndërmarrja jonë nuk i kryen vetë punimet e mirëmbajtjes<br />
së mureve, por bashkëpunon me fi rmën “Arjan”.<br />
Formula e mbylljes<br />
Karakterizohet nga një paragraf mbyllës, që lidhet me përgjigjen që pritet nga shkruesi:<br />
Në pritje të përgjigjes suaj, mbetemi me respekt …<br />
Firma - shkruhet emri i dërguesit dhe firma në të gjitha rastet është me shkrim dore.<br />
Grupi IV – Identifi kon karakteristikat e letrave zyrtare.<br />
Gjuha e letrës zyrtare është formale dhe e kontrolluar, karakterizohet nga një stil zyrtar,<br />
ton i ftohtë, mendimet shprehen qartë, trajton vetëm një çështje, e cila e bën letrën<br />
zyrtare më efi kase, nuk ka formula arkaike të ekzagjeruara. Nuk përmban të dhëna të<br />
veçanta teknike, si tabela, grafi kë etj.<br />
Grupi V – Përdorimin e përemrave vetorë.<br />
Përdoren përemra të vetës së parë dhe të dytë shumës, pasi fl itet në emër të një<br />
kolektivi. Edhe kur i drejtohet një personi, përdoret veta II shumës në shenjë respekti.<br />
56
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Pasi nxënësit evidentojnë në grupe këto veçori, ata kthehen te grupet fi llestare, u<br />
shpjegojnë njohuritë e marra njëri-tjetrit më pas, së bashku me mësuesin, specifi kojnë<br />
veçoritë e letrës zyrtare në tabelë.<br />
Përforcimi. Shkrimi i lirë, diskutim<br />
Nxënësve u kërkohet të shkruajnë shkurt një letër zyrtare. Klasa mund të ndahet në dy grupe:<br />
Grupi I- shkruan një letër drejtuar një institucioni, si:<br />
Kryetarit të Bashkisë/ komunës për të kërkuar rregullimin e mjedisit a rrugës së<br />
shkollës.<br />
Model përgjigjeje:<br />
Grupi II- Shkruan një letër ku një personalitet falenderon a uron një individ.<br />
Mësuesi/ja paraqit në dërrasë strukturën e letrës zyrtare.<br />
koka<br />
marrësi,<br />
vendi dhe data<br />
formula<br />
e hapjes<br />
hyrja<br />
pjesa<br />
qendrore<br />
formula<br />
e mbylljes<br />
firma<br />
Lexohen nga përfaqësuesit e grupit letrat dhe bëhet vlerësimi për elementet e<br />
përdorura.<br />
<br />
Nxirren konkluzionet e orës dhe vlerësohen nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie.<br />
a) Ushtrimi 1, faqe 42.<br />
b) Sillni në klasë letra zyrtare të ndryshme dhe evidentoni dallimet (Parapërgatitje për orën e ardhshme).<br />
57
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
13. Tema:<br />
Shkrimi i letrës<br />
zyrtare<br />
(Ora II)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• Të përdorë teknikat e shkrimit të një letre zyrtare.<br />
a. Të plotësojë elemente të veçanta në një letër zyrtare;<br />
b. të shkruajë letra zyrtare të llojeve të ndryshme sipas modeleve të dhëna.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme letrash zyrtare, shkumësa me<br />
ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: letra zyrtare, struktura e letrës zyrtare, formulat, gjuha e letrës<br />
Struktura mësimore:<br />
zyrtare, qartësia e letrës zyrtare.<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Të nxënit me këmbime Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Pune në dyshe<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësimi nis me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësit kanë plotësuar letrën zyrtare<br />
të ushtrimit 1 në faqen 42. Pasi ta kenë plotësuar letrën, ata analizojnë strukturën e saj<br />
duke iu referuar pjesëve kryesore.<br />
Model përgjigjeje:<br />
koka<br />
Lënda: KËRKESË Tiranë, më 6.09.2010<br />
marrësi,<br />
vendi dhe data<br />
Drejtuar:<br />
Zyrës së Gjendjes Civile<br />
Njësisë Bashkiake Nr. 7, Tiranë<br />
formula<br />
e hapjes<br />
hyrja<br />
pjesa<br />
qendrore<br />
formula<br />
e mbylljes<br />
Unë i nënshkruari Arbër Ademi, lindur në Elbasan, Rrethi Elbasan, më 27. 08.<br />
1982, i biri i Agronit dhe i Dritës deklaroj në prani të punonjësit të gjendjes civile<br />
të Njësisë Bashkiake nr. 7 Tiranë, z/znj A. Nika, se jam banor me vendbanim pranë<br />
kësaj njësie vendore që nga viti 2008.<br />
Meqenëse Regjistri Elektronik i Shtetasve më paraqet si shtetas të dubluar në dy<br />
zyra të gjendjes civile, edhe në ZGJC–së të Njësisë (B/K) nr.6 dhe në ZGJC të<br />
Njësisë (B/K) nr.7 paraqes kërkesën time si më poshtë vijon:<br />
Duke qenë se unë dhe familja ime që prej dy vjetësh banojmë dhe ushtrojmë të<br />
gjitha të drejtat tona pranë Njësisë së Qeverisjes Vendore (B/K) nr. 7, kërkojmë të<br />
regjistrohemi si banorë të ZGJC-së të kësaj njësie vendore dhe të hiqemi nga regjistri<br />
themeltar i ZGJC-së të njësisë vendore nr.6.<br />
Për sa deklaruam më sipër mbajmë përgjegjësi të plotë në zbatim të akteve ligjore e<br />
nënligjore në fuqi.<br />
firma<br />
DEKLARUESI<br />
ARBËR AGRON ADEMI<br />
PËRGJEGJËSI<br />
ERMIRA PETRIT AGOLLI<br />
58
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Shënim. Secili nxënës duhet të ketë plotësuar fjalët me shkronja të errëta të<br />
letrës. Ndërkohë duhet të ketë vënë re sa përputhet kjo letër zyrtare me përmbajtjen<br />
standarde të strukturës së letrës zyrtare.<br />
Nxënësit duhet të vënë re se në këtë letër zyrtare ka një element të ri në hyrje:<br />
lënda, ku shumë shkurt (këtu vetëm me një fjalë), përcaktohet qëllimi i letrës.<br />
Struktura e letrës<br />
Fillimisht është shënuar data<br />
Lloji i letrës<br />
Institucionit të cilit i drejtohet<br />
Adresa<br />
Hyrja<br />
Zhvillimi dhe mbyllja<br />
Në fund jepet deklaruesi dhe përgjegjësi si dhe nënshkrimi<br />
Klasa ndahet në dy grupe.<br />
Grupi I - punon ushtrimin 2.<br />
Zgjidhja e ushtrimit 2 - Shprehjet që tregojnë se kemi të bëjmë një letër zyrtare:<br />
Lënda: kërkesë, Drejtuar: Zyrës së gjendjes civile, Unë i nënshkruari _____, lindur në<br />
_____, rrethi _______, më _______, i biri ______ dhe i____<br />
deklaroj në prani të ______________<br />
Meqenëse _____________ më paraqet si________ paraqes kërkesën time si më<br />
poshtë vijon:<br />
kërkojmë të __________________......<br />
Për sa deklaruam më sipër mbajmë përgjegjësi, deklaruesi, përgjegjësi i gjendjes civile<br />
Grupi II - punon ushtrimin 3.<br />
Grupi evidenton leksikun që ka të bëjë me fushën e administratës civile. Gjeni te “Fjalori<br />
i gjuhës së sotme shqipe” përkufi zimin e tyre dhe tregoni si janë përdorur në tekst.<br />
Zgjidhja e ushtrimit 3<br />
Leksiku i përdorur nga fusha e administratës civile:<br />
i nënshkruari, rrethi, Regjistri Elektronik i Shtetasve, shtetas, gjendje civile, njësi vendore,<br />
ushtrojmë të drejtat, regjistri themeltar, akte ligjore e nënligjore, në fuqi, deklaruesi<br />
Unë i nënshkruar- jam unë që vë emrin e mbiemrin ose shkurtimin e tyre në fund<br />
të një letre, shkrimi, dokumenti etj. për të vërtetuar se jam vetë autori i tij ose për të<br />
miratuar përmbajtjen, fi rmoj.<br />
Rreth-i – njësi e madhe administrative e tokësore e shtetit shqiptar, me një qytet kryesor<br />
si qendër.<br />
Shtetas - pjesëtar i popullsisë së përhershme të një shteti, i cili gëzon të gjitha të<br />
drejtat civile e politike dhe përmbush detyrimet sipas ligjeve të atij shteti.<br />
Regjistri Kombëtar Elektronik i Gjendjes Civile - është baza elektronike e të dhënave<br />
të shtetasve, i hartuar sipas dispozitave të ligjit për gjendjen civile.<br />
Gjendja civile - gjendja juridike vetjake e familjare e një njeriu.<br />
Zyra e gjendjes civile - zyrë ku regjistrohen lindjet, martesat dhe vdekjet.<br />
59
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Regjistri themeltar – regjistri i përgjithshëm e kryesor<br />
Akt - vendim nënligjor; këtu: ligjeve dhe vendimeve të qeverisë për zbatimin e ligjeve.<br />
në fuqi - të qenët i vlefshëm, të qenët në veprim (për një ligj, për një urdhëresë etj.).<br />
Fuqi ligjore. Mbetet (është) në fuqi. Hyn në fuqi. Bie nga fuqia shfuqizohet.<br />
Ndërtimi i njohurive. Të nxënit me këmbim.<br />
Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe bazë e më pas në grupe ekspertësh. U kërkon<br />
atyre të evidentojnë llojin e informacionit që marrin nga letra të ndryshme përkatësisht<br />
ushtrimet 6,7,8.<br />
Model përgjigjeje<br />
Ushtrimi 6<br />
Informacionet që marrim nga kjo letër janë:<br />
Të dhëna për dërguesin dhe marrësin:<br />
• dërguesi: Delegacioni Shqiptar në Paris,<br />
• marrësi: Zoti Eric Drummond (emri e mbiemri), Sekretar i Përgjithshëm i Lidhjes së<br />
Kombeve Gjenevë<br />
(adresa: institucioni, vendi)<br />
Të dhëna për ngjarjen:<br />
Shqiptarët... në kufirin serbo-turk..., janë plaçkitur, janë dëbuar ..., janë zëvendësuar<br />
nga kolonistë rusë.<br />
Nëpunësit serbë... po bëjnë akte të plaçkitjes, të dhunimit, të djegies e të vrasjes në<br />
mbarë krahinën e Kosovës.<br />
... më shumë se dy mijë shqiptarë janë vrarë ...shtëpitë që kanë rrënuar e të mirat që<br />
janë plaçkitur.<br />
Shumë shqiptarë ... arritën ... të strehohen në territorin e Shqipërisë së pavarur.<br />
Serbia... deklaroi se familjet e këtyre ... do të internohen dhe pasuria ...do të<br />
konfi skohet.<br />
Të dhëna për qëllimin e letrës: ... t’jua tërhiqni vërejtjen e Fuqive të Mëdha... që (ato) të<br />
marrin masa... e të sigurojnë mbrojtjen e pakicave...<br />
Të dhëna mbi kontributin e dërguesit (Mid’hat Frashërit): kryetar i delegacionit shqiptar<br />
Shprehjet që shërbejnë për të vendosur një marrëdhënie të drejtpërdrejtë me<br />
marrësin:<br />
Lidhur me shkresën time nr.<strong>11</strong>07, datë 3 mars 1921,<br />
Kam nderin t’ju informoj se..<br />
Në emër të paqes e humanitetit<br />
Ju lutem t’jua tërhiqnin vërejtjen<br />
Me nderime<br />
Ushtrimi 7<br />
Nënvizoni formulat hyrëse dhe mbyllëse të letrave:<br />
Në këtë letërkëmbim formulat hyrëse e mbyllëse janë:<br />
Dërguesi<br />
Marrësi<br />
Dërguesi<br />
Marrësi<br />
Zoti Hekur<br />
Zgjebua, prefekt, d.v<br />
Zoti Prefekt<br />
Hekuri, d.v<br />
Zoti Hekur<br />
Zgjebua, prefekt, d.v<br />
Zoti Prefekt<br />
Hekuri, d.v<br />
60
Fjalët e huaja që mund të zëvendësohen janë:<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Rekllamasioni -ankimi<br />
Konsideracion- gjykim, konsideratë<br />
Oblizhe - i detyruar<br />
Reveloj- tregoj<br />
Enterne- e brendshme<br />
Desiduan- detyruan<br />
Refuzoj – kundërshtoj<br />
Administrasionin - drejtim, menaxhim<br />
Ushtrimi 8<br />
Mënyra e përdorimit të gjuhës shqipe tregon nivelin kulturor të shkruesve. Njëri e njeh<br />
mirë atë dhe e përdor me kujdes, ndërsa shkruesi tjetër përdor shumë fjalë të huaja, të<br />
cilat duke u ballafaquar me leksikun që përdor tjetri, tregojnë se janë të panevojshme<br />
dhe kanë gjegjësen e tyre në shqip. Duke dashur të tregojë se ka kulturë perëndimore,<br />
prefekti tregon se nuk respekton elementet e komunikimit zyrtar.<br />
Fjalor<br />
Anshlus (gjerm. Ansclus). Synimi i Gjermanisë për të përfshirë Austrinë brenda shtetit të vet. Ky term<br />
lindi më 1918, pas shpërbërjes së Perandorisë së Austro-Hungarisë. Më 1938, Hitleri, sipas kërkesës<br />
“Anshlus”, u fut me trupa në Austri dhe shpalli bashkimin e saj me Gjermaninë.<br />
Informacionet që marrim nga letra:<br />
• vlerësimi që ka letërshkruesi për N. Joklin, si gjuhëtari më i mirë i gjuhës shqipe,<br />
• të dhëna biografike për gjuhëtarin,<br />
• motivi që e detyron Gj. Fishtën për të shkruar letrën.<br />
• kërkesa dhe argumentet që përdor për ta mbrojtur atë:<br />
- Ma i miri gjuhëtar i gjuhës shqipe në Evropë …<br />
- Do të ishte një fatkeqësi e madhe për gjuhën kombëtare shqipe në qoftë se<br />
ky shkencëtar, me famë evropiane, që unë e njoh e që, me autoritetin e tij të<br />
padiskutueshëm, ka mbajtë gjallë interesin e fi lologëve ma të përmendun për<br />
gjuhën shqipe ….<br />
- Kombi shqiptar do t’ju dijë për nder shumë …nëse shkëlqesia ta bajë me<br />
ardhë në Shqipëri ...<br />
Letra ka këto elemente të strukturës së një letre zyrtare:<br />
Në anën e majtë të saj është shënuar data dhe vendi: Shkodër, 23 shtator 1939<br />
Mungon emri i dërguesit dhe adresa e tij, po ashtu emri i marrësit dhe adresa e tij.<br />
Është përdorur formula hyrëse: ”Shkëlqesi”, që tregon autoritetin e lartë të atij që i<br />
adresohet letra.<br />
Hyrja nuk paraqet drejtpërdrejt me motivin, i cili jepet në fund të pjesës qendrore të<br />
letrës, por tërheq vëmendjen rreth një figure: mendoj se ma i miri gjuhëtar i gjuhës<br />
shqipe në Evropë asht Norbert Jokli....<br />
Pjesa qendrore vazhdon duke sjellë të dhëna biografi ke me vlerësime të larta për<br />
gjuhëtarin, që të finalizohet në kërkesën që ai të vijë në Shqipëri, që është dhe motivi<br />
i letrës. Kombi shqiptar do t’ju dijë për nder shumë, nëse Shkëlqesia e juej të mund të<br />
gjejë mundësinë ta bajë me ardhë në Shqipni, tue caktue aty një vend, edhe pse jo aq<br />
fitimprurës, megjithatë të përshtatshëm për famën e tij si shkencëtar e gjuhëtar i shquem.<br />
61
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Pjesa qendrore vazhdon me një paragraf mbyllës, që është përfundimi i letrës dhe<br />
lidhet drejtpërdrejt jo vetëm me kërkesën, por edhe me sugjerime për zgjidhjen e saj.<br />
Në këtë rast shkruesi, pasi shpreh besimin në gjykimin dhe vendimmarrjen e marrësit<br />
(Jam i sigurt se do ta merrni në konsideratë dashamirëse këtë propozim timin), përmend<br />
edhe të gjithë intelektualët shqiptarë, për të vënë më shumë në detyrim marrësin: (që<br />
unë e paraqes në emën të të gjithë intelektualëve shqiptarë).<br />
Falënderimet dhe përshëndetjet janë shprehur me një gjuhë të zgjedhur, me një stil të<br />
lartë, gjë që tregon sa kulturën e lartë të shkruesit, aq edhe pozitën dhe rolin e madh në<br />
vendimmarrje që ka marrësi: Përfitoj nga rasti për t’ju lutë të pranoni ndjenjat e respektit<br />
ma të madh dhe me mirënjohje të thellë.<br />
Në fund të saj është veç emrit të dërguesit, ka edhe një përshëndetje që vazhdon me<br />
gjuhë dhe stil të ngritur:<br />
Shkëlqesisë suej<br />
I devoçëm e mirënjohës<br />
P. Gjergj Fishta OFM<br />
Njëkohësisht janë përdorur shprehje që vendosin marrëdhënie të drejtpërdrejtë me<br />
marrësin si:<br />
Mendoj, tashti më shkruejnë, kombi shqiptar do t’ju dijë për nder, jam i sigurtë<br />
se do ta merrni në konsideratë, përfi toj nga rasti, për t’ju lutë me ndjenjat ma të<br />
sinqerta...<br />
Punohen ushtrimet 9 dhe 10 në dy grupe.<br />
Grupi I – analiza morfologjike e foljeve të nënvizuara.<br />
Mendoj –folje, veta I, numri njëjës, koha e tashme, mënyra dëftore, kalimtare, veprore,<br />
zgjedhimi I<br />
Ishte – folje, në vetën III, numri njëjës, koha e pakryer, mënyra dëftore, jokalimtare,<br />
joveprore, zgjedhimi III<br />
Kanë thanë (kanë thënë) –folje, në vetën III, shumës, koha e kryer, mënyra dëftore,<br />
kalimtare, veprore, zgjedhimi III<br />
Të rropatet – folje, veta III, njëjës, koha e tashme, mënyra lidhore, jokalimtare, joveprore, zgj.III<br />
Do të ishte – folje,veta III, njëjës, koha e tashme, mënyra kushtore, jokalimtare, joveprore<br />
Të jetë - folje,veta III, njëjës, koha e tashme, mënyra lidhore, jokalimtare, joveprore<br />
Grupi II – analizë fjalëformuese e mbiemrave të nënvizuara<br />
e madhe – mbiemër, në gjininë femërore, njëjës, fjalë e parme<br />
kombëtare –mbiemër, në gjininë femërore, njëjës, fjalë e prejardhur nga: tema komb +<br />
prapashtesën tar + e –prapashtesë femërorizuese<br />
fi timprurës –mbiemër, në gjininë mashkullore, njëjës, fjalë e përbërë nga tema emërore<br />
fi tim + tema mbiemërore prurës<br />
të përshtatshëm –mbiemër, në gjininë mashkullore, fjalë e prejardhur nga tema përshtat<br />
+ prapashtesën shëm<br />
dashamirëse –mbiemër, gjinia femërore, i përbërë nga tema foljore dash(ur)+ temën<br />
ndajfoljore miras + e prapashtesë femërorizuese<br />
Shënim. Fjalë gjuhësie nuk është mbiemër, por emër në rasën rrjedhore, i cili është<br />
nënvizuar gabimisht.<br />
62
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përforcimi. Rishikim në dyshe /shkrim i shpejtë<br />
Në këtë fazë të mësimit nxënësit plotësojnë modelin e letrës të ushtrimit 5.<br />
Model përgjigjeje:<br />
Shoqata e Personave me Aftësi të Kufi zuara Fizike<br />
Nr. 5 Prot. Tiranë, më 27.08 2009<br />
Lënda: Kërkesë për informacion<br />
Drejtuar: Ministrisë së Shëndetësisë, Tiranë<br />
Drejtorisë së Marrëdhënieve me Publikun, Tiranë<br />
E nderuara znj. Hasani<br />
Mbështetur në ligjin mbi të Drejtën e Informimit të Publikut për Dokumentet Zyrtare,<br />
dëshiroj të informohem në lidhje me: zhvillimin e trajnimeve për personat me aftësi të<br />
kufi zuar në fushën e fizioterapisë.<br />
Dëshiroj të marr informacionin sipas formës së mëposhtme:<br />
1. Të shqyrtoj informacion në kopje ose në origjinal<br />
2. Konsultim gojor<br />
3. Kopje të shkruara<br />
4. Kopje elektronike.<br />
Duke ju falënderuar për mirëkuptimin dhe bashkëpunimin<br />
Me respekt<br />
Kryetarja e shoqatës<br />
Fatbardha Selami.<br />
Më pas punohet ushtrimi 4. Nxënësit shkruajnë hyrjen e një letre<br />
Bashkia Qyteti i Ri<br />
Lënda: Përgjigje kërkesës<br />
Nr. 23 Prot.<br />
Z. Admir Koçi<br />
Drejtor i shkollës 9-vjeçare “Urtësia”,<br />
I nderuar zoti Koçi,<br />
Në përgjigje të kërkesë suaj për të pajisur laboratorin e shkollës me mjete të ndryshme shkollore,<br />
ju njoftojmë se tenderi për blerjen e mjeteve do të zhvillohet ....<br />
Nëse koha për kryerjen e këtij ushtrimi nuk është e mjaftueshme, mësuesi/ja mund t’u<br />
kërkojë nxënësve ta kryejnë si detyrë shtëpie, po në këtë rast duke shkruar një model<br />
letre zyrtare të plotë.<br />
Bëhen konkluzionet e orës dhe vlerëson nxënësit dhe grupet për punën e tyre.<br />
Detyrë shtëpie. Shkruani një letër zyrtare.<br />
63
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
14.Teksti<br />
informuesparaqitës,<br />
Kurrikulum<br />
Vita<br />
(Curriculum<br />
Vitae)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• Të përdorë CV për shkrime vetjake;<br />
a. të vëzhgojë anën grafi ke të CV për të dalluar elementet e strukturës;<br />
b. të plotësojë CV për qëllime vetjake;<br />
c. të plotësojë skeda për CV të personave të njohur.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme CV, shkumësa me ngjyra,<br />
tabela.<br />
Biografi<br />
Martin Camaj lindi në Temal të Dukagjinit më 21 korrik 1925. Ai mori edukatë klasike<br />
në Kolegjin Saverian të Shkodrës, të drejtuar nga etërit jezuitë. Mbas pak kohësh,<br />
për shkak të vendosjes së regjimit komunist në Shqipëri, Camaj do të arratiset<br />
nga vendi për në Jugosllavi, ku ia del të regjistrohet si student në Universitetin<br />
e Beogradit. Atje mësoi italianistikë, romanistikë, teori letërsie, gjuhë klasike<br />
dhe sllavistikë, një botë e re kjo për një intelektual si ai, të edukuar në Shkodër.<br />
Largohet nga Jugosllavia në verën e vitit 1956. Shkon në Romë, ku studion<br />
sërish dhe doktorohet. Në Romë ndjek rrethet letrare të këtij qyteti, ku<br />
njihet edhe me autorët emigrantë nga vende të ndryshme lindore, rusë,<br />
rumunë dhe sidomos me poetë baltikë. Ishin të gjithë anëtarë të një PENklubi<br />
me qendër në Londër. Atje nën kujdesin e Koliqit bëhet kryeredaktor<br />
i revistës “Shejzat” (1957-1975) dhe studion së afërmi botën arbëreshe.<br />
Më 1961 transferohet në Munih (Gjermani), ku specializohet përfundimisht në<br />
gjuhësinë shqipe, duke mos u shkëputur nga letërsia. Camaj u bë profesor i gjuhës<br />
dhe i letërsisë shqiptare në Universitetin e Munihut dhe mbeti atje gjithë jetën, deri<br />
sa vdiq, më 1992.<br />
Konceptet kryesore: CV, struktura e CV-së.<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Lexim përmbledhje në dyshe Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Shkrim i shpejtë Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin duke u prezantuar nxënësve një format tjetër të tekstit<br />
informues paraqitës, CV-në. Fillimisht u jep nxënësve të lexojnë në dyshe dy lloje<br />
tekstesh: një biografi dhe një CV-i. U kërkon të përcaktojnë ç’lloje tekstesh janë dhe më<br />
pas të përqendrojnë vëmendjen te CV-ja. Shënon në tabelë disa nga veçoritë e CV-së.<br />
64
tekst paraqitës me sfond përshkrues<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Paraqitje sintetike e të dhënave jetësore<br />
ka lloje të ndryshme<br />
CV<br />
e dobishme në rast punësimi /studimi<br />
jep imazh pozitiv të shkruesit<br />
paraqet fakte në mënyrë objektive /të paanshme<br />
jep të dhëna të plota/të sakta<br />
Ndërtimi i njohurive. Lexim / përmbledhje në dyshe<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi e drejton vëmendjen te struktura e CV-së. U kërkon nxënësve<br />
që me anë të teknikës lexim/ përmbledhje në dyshe të diskutojnë mbi veçoritë e CV-së.<br />
Evidenton së bashku me ta elementet e strukturës së CV-së duke drejtuar pyetje të tilla:<br />
1. - Ç’lloj informacioni përmban CV?<br />
• Të dhënat kryesore që përmban një CV-i janë:<br />
• Arsimimi<br />
(Të dhëna për shkollat, trajnimet e kualifikimet duke filluar nga koha më e afërt te më e<br />
largëta)<br />
• Përvoja profesionale<br />
(Shkruhen punët e ndryshme që ka bërë shkruesi, pavarësisht nga kohëzgjatja)<br />
• Aftësi të ndryshme<br />
(Shkruhen të dhëna për gjuhët që zotëron, për aftësi menaxheriale etj.)<br />
• Njohuri kompjuterike<br />
• Interesa personalë.<br />
2. - Cila është struktura e saj?<br />
3. - Si renditen të dhënat?<br />
4. - Çfarë duhet të kemi parasysh në ndërtimin e një CV-je?<br />
5. - Si ndërtohet secila prej rubrikave të CV-së?<br />
Më pas nxënësit, lexojnë me kujdes të dhënat e modelit të dhënë dhe plotësojnë CV-në<br />
e tyre. Për të kursyer kohë modeli u jepet nxënësve i fotokopjuar.<br />
Të dhënat personale<br />
Mbiemri, emri:<br />
Eralda Boka<br />
Vendlindja:<br />
Korçë<br />
Ditëlindja: 23.10.1979<br />
Adresa:<br />
Rr. “Violeta Manushi”, ndërtesa 22, hyrja 3, ap.10<br />
Numrat e telefonit i shtëpisë 04237124, cel. 0652345678<br />
Fax<br />
E –mail:<br />
eraldaboka@yahoo.com<br />
Kombësia:<br />
shqiptare<br />
Gjendja civile:<br />
e martuar<br />
65
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Edukimi /arsimimi<br />
Arsimimi:<br />
Specializime:<br />
Përvojë pune:<br />
Aftësi të ndryshme<br />
Gjuhë të huaja:<br />
Aftësi të tjera:<br />
1994-1998 Universiteti i Tiranës, Fakulteti Ekonomik<br />
1994 – 1998- shkolla e mesme “Eqrem Çabej”, Tiranë,<br />
1986-1994- Shkolla 9-vjeçare “Mihal Grameno”, Tiranë<br />
1998 – 2002 master për Menaxhim Turizmi Universiteti i Bolonjës<br />
Prill 2003 – Mars 2010 - menaxhere e Përgjithshëm<br />
në Hotel Valbona, Tiranë<br />
1. Anglisht – (Aftësi të mira në të folur, të lexuar dhe të shkruar).<br />
• Mësuar gjatë shkollimit<br />
• me kurse<br />
2. Italisht (Aftësi shumë të mira në të kuptuar, lexuar dhe folur)<br />
• Mësuar gjatë shkollimit brenda dhe jashtë shtetit<br />
•<br />
1. Njohëse dhe përdoruese e kompjuterit, certifi kuar nga<br />
Qendra ...në:<br />
• MS Word<br />
• MS Excel<br />
• Internet<br />
• Aftësi sekretarie<br />
2. Patentë për drejtim automjeti.<br />
Interesat personalë:<br />
anëtare e bordit të Fondacionit “Fëmijët në nevojë”<br />
Përforcimi. Punë në grupe<br />
Klasa ndahet në dy grupe dhe secili grup, i kthen të dhënat e ushtrimit 1 në CV, sipas<br />
strukturës së mësuar.<br />
Në fund diskutojnë rreth pyetjes: A ishin të mjaftueshme të dhënat? Çfarë u mungonte? etj.<br />
Model përgjigje<br />
CV e Musine<br />
KOKALARIT<br />
66<br />
Të dhënat personale<br />
Mbiemri, emri:<br />
Kokalari Musine<br />
Vendlindja:<br />
Andale, Turqi<br />
Ditëlindja: 10.02.1917<br />
Adresa -<br />
____________<br />
Numrat e telefonit -<br />
____________<br />
Fax<br />
____________<br />
E -mail<br />
____________<br />
Kombësia:<br />
Shqiptare<br />
Gjendja civile:<br />
Beqare<br />
(Statusi civil)
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Arsimimi<br />
Përvoja profesionale<br />
Ngjarje të tjera<br />
CV e JUP<br />
1937-1941 - Universiteti i Romës, Itali,<br />
1937 përfundon shkollën e mesme “Nëna mbretëreshë”, Tiranë,<br />
Shkollën fillore e kryen në Gjirokastër<br />
shkrimtare<br />
1939 boton librin “Seç më thotë nënua plakë”<br />
1944 – ndihmon në botimin e gazetës “Zëri i lirisë”<br />
1944 boton librin “Rreth vatrës”<br />
1945 boton librin “Sa u tunt jeta”<br />
1943 së bashku me shokë të tjerë formojnë Partinë Socialdemokrate<br />
23 janar 1945 arrestohet dhe dënohet me 20 vjet burg<br />
1961 internohet në Rrëshen<br />
1983 vdes nga kanceri<br />
1993 dekorohet me medaljen “Martiri i demokracisë”<br />
KASTRATIT<br />
Të dhënat personale<br />
Mbiemri, emri:<br />
Kastrati Jup<br />
Vendlindja:<br />
Shkodër<br />
Ditëlindja: 15.04.1924<br />
Adresa -<br />
____________<br />
Numrat e telefonit -<br />
____________<br />
Fax<br />
____________<br />
E -mail<br />
____________<br />
Kombësia:<br />
Shqiptare<br />
Gjendja civile -<br />
Statusi civil -<br />
Arsimimi:<br />
Përvoja profesionale:<br />
Aftësi të ndryshme:<br />
Veprimtari shkencore:<br />
Tituj shkencorë:<br />
Universiteti i Tiranës, Dega Gjuhë –Letërsi<br />
shkollën fi llore dhe të mesme i kreu në Shkodër<br />
studiues i gjuhës shqipe, profesor,<br />
Një nga themeluesit e Institutit të Lartë Pedagogjik (sot Universiteti i<br />
Shkodrës “Luigj Gurakuqi” )<br />
1973-1990 – drejtuesi i Katedrës së Gjuhës Shqipe<br />
veprimtari të gjerë kërkimore, shkencore, botuese dhe kumtuese<br />
- bashkëpunëtor i jashtëm i Institutit të Gjuhësisë dhe letërsisë<br />
Anëtar i Komisionit organizues të Kongresit të Drejtshkrimit<br />
- bashkëpunëtor i jashtëm i Akademisë së Shkencave<br />
- Ka kumtuar në konferenca brenda dhe jashtë Shqipërisë, si tek<br />
arbëreshët e Italisë, në Prishtinë, Shkup, Nju-Jork etj.<br />
- ka bashkëpunuar me 90 organe dhe shtëpi botuese<br />
- ka botuar 915 artikuj dhe studime<br />
- ka 35 vepra të plota<br />
- ...<br />
docent, doktor, profesor<br />
67
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Merita pune dhe qytetarie Medalje pune (1969); titulli “Mësuesi i Popullit (1987).<br />
Mjeshtër i Madh i Punës (1999). Qytetar nderi i Shkodrës (2002)<br />
Tituj ndërkombëtarë Intelektual ndërkombëtar i Kembrixhit (2001)<br />
Gjuhë të huaja<br />
Interesat personale/koha e lirë<br />
Pasi plotësojnë CV e fi gurave të shquara, diskutohet në lidhje me informacionin që<br />
nxënësit kanë pasur në dispozicion për të ndërtuar CV-në sipas strukturës së dhënë.<br />
Evidentojnë se cilat prej të dhënave mungojnë.<br />
Përforcimi. Shkrim i shpejtë. Diskutim i lirë.<br />
<br />
Sipas të dhënave dhe modelit të librit mësuesi u kërkon nxënësve të shkruajnë një CV<br />
personale. Më pas mësuesi u kërkon nxënësve të shqyrtojnë në grupe CV-të e shkruara<br />
dhe të krahasojnë përmbajtjet e formën e tyre.<br />
Mësuesi/ja bën konkluzionet e orës dhe vlerëson me notë.<br />
Detyrë shtëpie.<br />
a) Shkruani një CV të prindërve ose miqve, shokëve tuaj dhe silleni atë në klasë.<br />
b) Parapërgatitje për temën Artikujt e gazetave. Sillni në klasë artikuj të ndryshëm gazetash dhe<br />
ndajini sipas fushës për të cilën shkruhet.<br />
Tema<br />
15. Teksti<br />
informuesparaqitës.<br />
Artikujt e<br />
gazetave<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• Të identifikojë rubrikat e një gazete.<br />
a. Të bëjë lidhjen ndërmjet faqeve të gazetave dhe rubrikave përkatëse;<br />
b. të vëzhgojë një faqe gazete për të dalluar strukturën e një shkrimi dhe anën grafike;<br />
c. të dallojë faktet nga opinionet në një artikull;<br />
d. të bëjë analizën morfologjike dhe sintaksore të një artikulli;<br />
e. të renditë në tabelë formën e gabuar dhe formën e drejtë sipas normës<br />
drejtshkrimore.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme gazetash, artikujsh, shkumësa<br />
me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: artikull gazete, struktura e gazetës, fakt, opinion.<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Të mësuarit ndërveprues Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Role të specializuara në diskutime Diskutim i ideve<br />
Punë në grup<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
68
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësit janë udhëzuar të<br />
parapërgatitin tekstin “Artikujt e gazetave” si dhe të sjellin në klasë artikuj të ndryshëm gazetash.<br />
Me anë të pyetjeve rikujtohen njohuritë që nxënësit kanë marrë në klasat pararendëse.<br />
- Ç’është gazeta?<br />
- Është një nga mjetet më të përdorura të komunikimit masiv. Ajo informon duke i dhënë<br />
lexuesit lajme mbi faktet më të rëndësishme.<br />
- Ç’dini për strukturën e gazetës?<br />
- Ka strukturë të veçantë. Në faqen e saj të parë paraqiten shkurtimisht lajmet më të<br />
rëndësishme, të cilat trajtohen gjerësisht në faqet e brendshme të gazetës.<br />
- Cilat janë karakteristikat e gjuhës së përdorur në gazeta?<br />
- Gjuha e përdorur në gazetë është zakonisht gjuha standarde, por ajo mund të jetë e<br />
ndryshme edhe në varësi të publikut, të cilit i drejtohet.<br />
- Cili është formati dhe struktura grafi ke e gazetave?<br />
Formati tradicional (56/58 gjatësi × 35/41 gjerësi) dhe Tabloid ( format i vogël) foto,<br />
fi gura në varësi të rëndësisë së lajmit.<br />
- Ç’është titulli i një artikulli?<br />
Titulli përmban mesazhin kryesor, përmbledh të gjithë lajmin. Duhet të jetë i shkurtër.<br />
Ndërtimi i njohurive.<br />
Role të specializuara në diskutime.<br />
Është një teknikë e të nxënit në bashkëpunim për<br />
menaxhimin e diskutimeve në grupe të vogla, në lëndë të<br />
caktuara. Përdoret pas leximit të një teksti apo paraqitjes<br />
së një teme. Teknika bën që të gjithë të diskutojnë për<br />
të njëjtën temë duke luajtur role të ndryshme, nga<br />
këndvështrime të ndryshme. Duke qenë se këto role<br />
zgjidhen për të theksuar anë të ndryshme të të kuptuarit,<br />
metoda bën të mundur që nxënësit t’i mësojnë këto<br />
aspekte në mënyrë të qëllimshme përmes praktikës aktive.<br />
Pasi nxënësit janë të njohur paraprakisht me materialin teorik, mësuesi/ja e ndan klasën në<br />
grupe më 4-5 nxënës dhe u kërkon të hartojnë skemën e gazetës së shkollës. Secili grup<br />
do të prezantohet me variantin e tij. Më pas ata do të shkruajnë një artikulli për rubrikën që u<br />
pëlqen dhe të lidhin me njëri-tjetrin të gjitha idetë që u lindin për të ndërtuar gazetën.<br />
Nxënësit do të luajnë brenda grupit role të ndryshme, si:<br />
- prezantuesi i strukturës së gazetës,<br />
- mbledhësi i informacionit,<br />
- përgatitësi i strukturës së shkrimit/ shkruesi i shkrimit,<br />
- paraqitësi i fakteve,<br />
- paraqitësi i opinioneve.<br />
69
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Pas këtij hapi nxënësit formojnë grupet e ekspertëve.<br />
Model përgjigjeje:<br />
1- Në grupin e prezantuesve të strukturës së gazetës nxënësit, pasi janë njohur<br />
me rubrikat e një gazete të përditshme, përcaktojnë strukturën dhe rubrikat<br />
më të rëndësishme që do të përmbajë gazeta e shkollës. Në mënyrë analoge<br />
me rubrikat e një gazete të vërtetë (për këtë vëzhgojnë me kujdes gazeta të<br />
sjella në klasë prej tyre dhe informacionin e dhënë në libër), mësuesi/ja jep një<br />
variant se cilat janë rubrikat që mund të përmbajë gazeta e shkollës.<br />
Rubrikat e gazetës së shkollës dhe përmbajtje e tyre.<br />
- Kush jemi ne (Nxënësit tregojnë për veten dhe për ato që bëjnë ata.)<br />
- Historia ecën bashkë me ne (Tregojnë historikun e shkollës.)<br />
- A mund të kemi…një kompjuter…një (nënkupton rubrikën ekonomike, ku<br />
nxënësit trajtojnë probleme që lidhen me nevojat e tyre dhe rrugët si mund t’i zgjidhin)<br />
- Aktualitet / Ja çfarë na shqetëson (kronika të ndryshme)<br />
- Opinion ynë vlen (Mendime dhe opinione për aspekte të ndryshme të<br />
procesit mësimor.)<br />
- Ndajmë bashkë dëshirat tona (prirje, talente, poezi, muzikë, kuriozitete, sport)<br />
- Publicitet dhe reklama<br />
2- Në grupin e mbledhësve të informacionit nxënësit diskutojnë për lloje të ndryshme<br />
informacionesh që mund të mbledhin, ç’lloj artikujsh mund të shkruajnë dhe nga mund<br />
t’i vjelin informacionet.<br />
Rubrika “Kush jemi ne?“ do të përmbajë informacion veprimtaritë e nxënësve. Ata tregojnë<br />
për veten, mësimin, shkollën, punën që bëjnë në të, klasat, mësuesit etj.<br />
3- Në grupin e përgatitësve të strukturës së shkrimit, shkruesit të shkrimit, diskutojnë<br />
rreth temës që do trajtojnë në artikullin e tyre. Ky hap do të hidhet pasi nxënësit kanë<br />
vëzhguar me vëmendje strukturën e artikullit të trajtuar në libër të ndarë në tri etapa<br />
hyrje – zhvillim – mbyllje.<br />
Duke iu referuar artikullit të paraqitur në tekst:<br />
-në hyrje vëmendja e lexuesit është përqendruar në faktin “në mjediset e Muzeut Historik<br />
Kombëtar është çelur një muze i vogël, ku prezantohen 26 fotografi të P.Marubit”.<br />
- Në zhvillim jepen informacione më të zgjeruara për këtë fakt duke theksuar;<br />
• Emrin e ekspozitës<br />
• Seksionet që ajo përmban (“Grupe dhe familje”, “Gratë”,”Burrat”)<br />
• Harkun kohor që do të rrijë e hapur (deri në 9 maj)<br />
• Ku janë përqendruar peizazhet e kësaj ekspozite (peizazhe të Shkodrës e<br />
Zadrimës…)<br />
• Vendin nga janë marrë kuadrot etj. (janë marrë nga Instituti i Kulturës Popullore…)<br />
- Në mbyllje jepen zhvillime të mundshme të ngjarjes, opinione personale etj.<br />
Është çelur në kuadër të stinës së aktiviteteve ….<br />
70
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
4- Në grupin e paraqitësve të fakteve nxënësit do të ushtrohen të dinë të dallojnë dhe<br />
të paraqesin faktet brenda një artikulli gazete dhe të ushtrohen në përcaktimin e tyre.<br />
Pasi të kenë vëzhguar me vëmendje mënyrën e paraqitjes së fakteve në tekstin e librit,<br />
ata duhet të ushtrohen në mënyrë praktike për përcaktimin e tyre brenda artikullit.<br />
• Kush (një grup arkeologësh kinezë)<br />
• Çfarë (kanë gjetur arkën e Noes…)<br />
• Ku (në majën 4 mijë metra të malit…)<br />
• Kur (ditën e mërkurë, më datë 23, ora 20.00)<br />
• Pse (pas testimit me karbon është vërtetuar se...)<br />
Njëkohësisht duhet të kenë parasysh që për realizimin më të saktë të përcaktimit të<br />
fakteve ata veprojnë në këtë mënyrë:<br />
• vënë në dukje fjalët dhe fjalitë kyç të materialit të dokumentuar;<br />
• ndërtojnë një listë me fjalët kyç;<br />
• bëjnë një sintezë të shkurtër të materialit etj.<br />
5- Në grupin e paraqitjes së opinioneve nxënësit do të përpiqen të ndajnë opinionin<br />
nga fakti.<br />
Duke u mbështetur në artikullin e mësipërm mund të vëmë në dukje këtë paragraf të<br />
tekstit:<br />
“Nuk mund të themi se kjo është 100% Barka e Noes, por 99% jemi të sigurt.(Këtu<br />
opinioni është gërshetuar me dhënien e fakteve) Struktura antike kishte disa nënndarje<br />
me shtylla druri, në të cilat me siguri gjendeshin kafshët…- tha Yeung Wing –Cheung,<br />
regjisor nga Hong Kongu…”<br />
Pas 10 minutash, gjatë së cilës nxënësit janë konsultuar në grupet e ekspertëve për<br />
të organizuar punën e tyre, ata rikthehen në grupet bazë, ku për rreth 5 min diskutojnë<br />
për vendimin që do të marrin për artikullin që do të shkruajë grupi i tyre.<br />
Pasi kanë shkruar artikullin, nxënësit duhet ta rishikojnë atë si nga ana e përmbajtjes,<br />
ashtu edhe për të bërë korrigjime të gabimeve drejtshkrimore, të kontrollojnë<br />
përdorimin e kohëve të foljeve, lidhjen logjike të pjesëve të ndryshme të fjalive<br />
(kohore, shkakore, kundërshtore etj.), përdorimin e shenjave të pikësimit, veçanërisht<br />
përdorimin e presjes etj.<br />
Në fund çdo grup bën prezantimin e llojit të artikullit që do të shkruajë duke detajuar<br />
tregues të secilit hap.<br />
Shënim: nëse koha për realizimin e plotë të etapës nuk është e mjaftueshme<br />
mësuesi/ja mund t’ua japë këtë si detyrë shtëpie ku nxënësit i kërkohet të shkruajë<br />
plotësisht artikullin e gazetës së shkollës.<br />
71
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përforcimi. Rishikim në dyshe<br />
Në këtë etapë të mësimit nxënësit mund të punojnë në dyshe. Mësuesi u kërkon të<br />
përqendrojnë vëmendjen tek ushtrimet 1, 2, 3 ,4 në faqen 54. Nxënësit përcaktojnë<br />
renditjen e informacionit në tekst, bëjnë analizën morfologjike të fjalëve të nënvizuara,<br />
analizojnë nga ana sintaksore fjalitë dhe identifi kojnë gabimet drejtshkrimore.<br />
Model përgjigjeje:<br />
Ushtrimi 1<br />
Si janë organizuar informacionet në këtë artikull?<br />
Në këtë artikull informacioni është i ndërtuar sipas kësaj renditjeje:<br />
P.sh:<br />
Kush? Miq, dashamirës dhe artistë do të bashkohen<br />
Kur? në një mbrëmje të veçantë<br />
Ku? Vendi ku do të mbahet koncerti nuk është dhënë<br />
Pse? në kujtim të kompozitorit të njohur shkodran, Gjon Simoni.<br />
Çfarë? Në këtë koncert sopranoja Mimoza Kosturi, e shoqëruar nga Orkestra Simfonike<br />
e RTSH-së, do të interpretojë pjesë të njohura të përpunuara nga vetë krijuesi. Në<br />
program janë pjesët:” Ave Maria”…<br />
Pse? Krijimtaria e këtij kompozitori është shumë e pasur. Gjon Simoni ka dhënë një<br />
kontribut të rëndësishëm në konferenca, seminare …<br />
Ai është krijues i shkollës moderne të orkestracionit shqiptar dhe një nga shtyllat e<br />
krijimit të muzikës së lehtë. Ai është i pari që e ngjiti këngën në art duke futur elemente<br />
shkencore të harmonisë, kontrapunktit dhe orkestracionit.<br />
Në veprat e tij për orkestër përfshihen balete, koncerte simfoni, korale, koncert për<br />
piano dhe orkestër, në ato për muzikë dhome përfshihen duete, kuartete, suita, në ato<br />
të muzikës instrumentale variacione, romanca, valle koncerte.<br />
Është autor i tekstit “Orkestracioni”<br />
Ushtrimi 2<br />
Zgjidhja e ushtrimit 2<br />
Bëni analizën morfologjiket foljeve të nënvizuara. Cilat forma kohore janë përdorur më<br />
shumë në këtë tekst?<br />
do të bashkohen – folje, veta III, shumës, mënyra dëftore, koha e ardhme, trajta<br />
joveprore, zgjedhimi I<br />
do të interpretojë – folje, veta III, njëjës, mënyra dëftore, koha e ardhme, zgjedhimi I,<br />
trajta veprore, kalimitare<br />
ngjiti –veta III, njëjës, mënyra dëftore, koha e kryer e thjeshtë, zgj. II, trajta veprore,<br />
kalimtare<br />
ka dhënë – veta III, njëjës, mënyra dëftore, koha e kryer, zgjedhimi II, trajta veprore,<br />
kalimtare<br />
përfshihen – veta III, njëjës, mënyra dëftore, koha e tashme, zgj. I, trajta joveprore,<br />
është – veta III, njëjës, mënyra dëftore, koha e tashme, zgj. II, trajta joveprore,<br />
72
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
ka dhënë – veta III, njëjës, mënyra dëftore, koha e kryer, zgjedhimi II, trajta veprore, kalimtare<br />
Ushtrimi 3<br />
Format kohore më të përdorura janë ato të së shkuarës: e kryera dhe e kryera e<br />
thjeshtë, por edhe e tashmja me të ardhmen.<br />
Analizohet nga ana sintaksore teksti i mësipërm. Cilat janë fjalitë që përdoren më<br />
shumë: me bashkërenditje apo me nënrenditje?<br />
Në këtë artikull mbizotërojnë fjalitë e thjeshta të zgjeruara, po ka edhe fjali të përbëra<br />
kryesisht me marrëdhënie nënrenditëse përcaktore.<br />
Zgjidhja e Ushtrimit 3. Nënvizoni fjalët e shkruara gabim dhe korrigjojini.<br />
Zjarrfi këse, Belsh, kanë, vënë, pemëtore, hekurudhore, menjëhershme, vënë, punë,<br />
policisë, qenë, banorëve, mundësia, mundësinë, pakujdesisë, Belsh, ullinj, pjesërisht,<br />
regjistruar,<br />
Në këtë shkrim ka pasur gabime në përdorimin e ë-së fundore ose në trup të fjalës.<br />
Në fund të orës mësuesi bën konkluzionet e orës së mësimit, vlerëson nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie. Shënim: nëse koha për realizimin e plotë të etapës nuk është e mjaftueshme<br />
mësuesi mund t’ua japë këtë si detyrë shtëpie ku nxënësit i kërkohet të shkruajë një artikull për<br />
gazetën e shkollës.<br />
Parapërgatitje: Gjeni ose lexoni informacione të ndryshme për jetën dhe krijimtarinë e Gjergj Fishtës.<br />
Tema<br />
16. Teksti<br />
informuesparaqitës.<br />
Artikujt e<br />
gazetave<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• Të analizojë titujt e artikujve të ndryshëm të gazetave.<br />
a. Të dallojë llojet e ndryshme të titujve nga ana grafi ke;<br />
b. të analizojë llojet e ndryshme të titujve nga ana gjuhësore;<br />
c. të vëzhgojë faqe gazetash për të bërë lidhjen ndërmjet imazheve<br />
fotografike dhe artikujve;<br />
d. të shkruajë një artikull për gazetën e shkollës.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme gazetash, artikujsh, shkumësa<br />
me ngjyra, tabela.<br />
Materiale shtesë<br />
Për gjysmë shekulli Gj. Fishta (1870-1940) ishte fi gura zotëruese e letërsisë shqiptare.shte i<br />
njohur si poet, gjuhëtar, publicist, prift, politikan dhe mendimtar.<br />
Lindi në fshatin Fishtë të Zadrimës, në 23 tetor 1871. Kreu studimet e para në Seminarin<br />
Françeskan të Shkodrës si dhe në Seminarin e Troshanit. Është quajtur Epiku i shekullit.<br />
Ndërtoi epin shqiptar të shek. XX.<br />
Në fushën e letërsisë punoi për 40 vjet dhe krijoi një vepër të madhe në të gjitha gjinitë etj. Veprat<br />
e tij letrare janë: Lahuta e malcis, Anzat e Parnasit, Gomari i Babatasit, Mrizi i Zanavet, Vallja e<br />
Parrizit, Juda Makabe, Jerina ose Mbretnesha e Luleve.<br />
73
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
U bë protagonist i kulturës e i shoqërisë së kohës së tij. Bashkëthemelues i shoqërisë<br />
“Bashkimi” në Shkodër më 1889, punoi për shqipen e përbashkët, është bashkëmiratuesi i<br />
alfabetit të shqipes në Kongresein e Manastirit (1908). Themeloi revistën Hylli i Dritës.<br />
Përfaqësuesi i Shqipërisë në Konferencën e Paqes (1919);<br />
Nënkryetar i parlamentit Shqiptar (1922)<br />
U përndoq nga qeveria e Zogut.<br />
U përçmua, u denigrua dhe u la në harresë nga regjimi totalitar.<br />
Çfarë thonë të tjerët për Gjergj Fishtën:<br />
FAIK KONICA<br />
Para të gjithave do të përmendja Gjergj Fishtën, një frat françeskan i lindur në Zadrimë, i<br />
cili është shumë më shumë se poet. Për një çerek shekulli ai ka qënë një prijetar impresiv<br />
intelektual. Atë Fishta ka provuar të gjitha degët e letërsisë dhe gjithnjë me sukses poezinë,<br />
dramën, komedinë. Por jashtë Shqipërisë, ai është i njohur vetëm si autor i “Lahutës së<br />
Malcis”, një epi pastoral dhe heroik.<br />
AUREL PLASARI<br />
Si mund të lexohet një lirikë e Fishtës - Njeriut i pëlqejnë përjashtimet, pikërisht ngase ato<br />
përforcojnë rregullat. Në lirikën e Fishtës, poezia Nji lule vjeshtet të del përpara si një oazë<br />
befasuese. Edhe në pyllin madhështor, pa fund e anë të epikës së tij, ajo të përkujton një<br />
lirishtë…..<br />
KRISTAQ JORGO<br />
Letërsia është për Fishtën vokacion kryesor krahas priftërisë. Shkruan rregullisht dhe shumë.<br />
Boton dhe riboton në mënyrë ritmike, pothuaj pa ndërprerje dhe pa pengesë. Themelon<br />
drejton organe kulturore-letrare. Veprat e tij përcillen në mënyrë të vazhdueshme nga kritika,<br />
ka publikun e vet dhe njeh një receptim të gjerë. hyn në programet shkollore. Përkthehet në<br />
gjuhë të huaja dhe njihet në qarqe letrare e shkencore të Evropës. Koncepton që në gjallje<br />
një botim të plotë të veprës së vet. Modelohet kështu me Fishtën më plotësisht se me cilindo<br />
krijues tjetër, shkrimtari shqiptar përfaqësues…<br />
Konceptet kryesore: titull gazete, struktura e gazetës, fotografi a, stili i gazetës.<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Pyet sërish Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Shkrim i shpejtë Ndërtim i shprehive studimore Punë individuale<br />
74
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësimi nis me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Disa nxënës lexojnë artikullin e shkruar<br />
për gazetën e shkollës. Nxënësit diskutojnë për punimet e njëri-tjetrit duke vënë në<br />
dukje elementet e strukturës së një artikulli, si: renditja e informacionit, strukturimi i tij,<br />
dallimi i fakteve nga opinionet, korrektimin në tekst të gabimeve drejtshkrimore, kohëve<br />
të foljeve dhe llojit të fjalive të përdorura.<br />
Ndërtimi i njohurive. Diskutim Di/ Dua të di/Mësova<br />
Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve në ndërtimin e faqeve të gazetave të sjella në<br />
klasë prej nxënësve. Diskuton së bashku me nxënësit organizimin e gazetës nga ana<br />
grafi ke. Thekson se gazeta të ndryshme kanë politika botimi të ndryshme si rrjedhim janë<br />
të ndryshme në paraqitjen e tyre. Ana grafi ke është një tjetër element i rëndësishëm.<br />
Nxënësit diskutojnë rreth fotove dhe imazheve të përdorura, duke vënë në dukje sa<br />
ndihmojnë ato në zbërthimin e materialit të paraqitur në artikujt e dhënë.<br />
Pasi lexojnë individualisht informacionin për titullin e gazetës, ata vërejnë titujt e artikujve<br />
që janë paraqitur në libër.<br />
Sociale – titulli i faqes<br />
Mbititulli: NDRYSHIMET/Specialistët kërkojnë ndryshime të thella të ligjit parauniversitar<br />
Titulli: Propozimi, gjoba për gjimnazistët<br />
Nëntitulli: Sugjerohet edhe ulja e limiti të mungesave pa arsye, si dhe kthimi i kopshtit,<br />
i detyrueshëm<br />
• Cili prej tyre është titulli?<br />
• Ç’funksion kanë dy titujt e tjerë me shkronja të zeza?<br />
Përqendrohet tek vëmendja e nxënësve tituj e artikujve. Ndërtohen tabela DDM.<br />
Shënon bashkë me nxënësit çfarë dinë ata për titujt dhe veçoritë e tyre, çfarë duan të<br />
dinë dhe çfarë mësuan,<br />
Di Dua të di Mësova<br />
Përmban mesazhin kryesor. Kur vendoset titulli? Titulli vendoset pasi është shkruar artikulli.<br />
Përmbledh gjithë lajmin.<br />
Tërheq gjithë vëmendjen e<br />
lexuesit.<br />
Është i shkurtër.<br />
Përdoren fjali një kryegjymtyrëshe<br />
pa folje: emërore ose<br />
Artikujt shoqërohen me fi gura.<br />
Titujt janë të ndryshëm.<br />
Përse përdoren titujt?<br />
Cilat janë elementet që e<br />
përbëjnë titullin?<br />
Përse shërbejnë?<br />
Cilat janë mjetet gjuhësore<br />
që përdoren në titull?<br />
Cili është roli i fotografi së<br />
në një artikull?<br />
A ka lidhje titulli me<br />
qëllimin e artikullit?<br />
Për të tërhequr vëmendjen / për të ngacmuar<br />
emocionalisht lexuesin.<br />
Mbititulli, titulli kryesor, nëntitulli.<br />
Mbititulli vendoset mbi titullin kryesor,<br />
shërben si hyrje dhe përmbledhje e artikullit.<br />
Titulli kryesor mund të vendoset në një ose<br />
disa rreshta. Shkruhet me shkronja të mëdha.<br />
Nëntitulli me germa të vogla, poshtë titulli kryesor<br />
është përmbledhje e çështjeve kryesore.<br />
Titulli mund të jetë një fjali emërore një fjali<br />
foljore, një fjali e thjeshtë.<br />
Është i rëndësishëm. Llojet e fotove janë të<br />
ndryshme në varësi të qëllimit të shkrimit.<br />
Janë treguese, me karakter pershkrues etj.<br />
Qëllimi i shkrimit përcakton dhe llojin e titullit:<br />
tregues, shpjegues, fantazie (fi gurativ).<br />
75
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Çfarë veçori stilit kanë<br />
artikujt e gazetave?<br />
Përdorim i kufi zuar i mbiemrave, Përdorim i<br />
fjalive të shkurtra, Përdorimi më i shpeshtë i<br />
pikës, sesa i presjes.<br />
Gjuha e përdorur afër gjuhës së folur.<br />
Nxënësit diskutojnë mbi mësimin në dyshe, gjejnë përgjigje për pyetjet dhe plotësojnë<br />
përgjigjet së bashku me mësuesin/en.<br />
Punohet ushtrimi 5, në faqen 55. Nxënësit vënë në zbatim njohuritë e marra.<br />
Zgjidhje e ushtrimit 5.<br />
Titulli i këtij artikulli<br />
• Është emëror “Koncert simfonik në kujtim të Gjon Simonit” (fjali pa folje).<br />
• Është i shkurtër.<br />
• Përmban mesazhin kryesor.<br />
• Tërheq vëmendjen e lexuesit.<br />
Stili i këtij artikulli karakterizohet nga:<br />
• përdorim i kufi zuar i mbiemrave (mbrëmje të veçantë, kompozitorit të njohur,<br />
pjesë të njohura, shkollës moderne, muzikës së lehtë.)<br />
• përdorimi kryesisht i fjalive të thjeshta të zgjeruara dhe fjalive të përbëra me<br />
dy pjesë.<br />
• Gjuha e përdorur është afër gjuhës së folur.<br />
U lihet kohë nxënësve të rishikojnë titujt që u kanë vënë artikujve që kanë përgatitur<br />
në shtëpi dhe të bëjnë plotësimet e nevojshme në përputhje me njohuritë e reja të<br />
mësuara. Ky rishikim mund të bëhet edhe në grup.<br />
- Të plotësojnë artikullin me foto të ndryshme.<br />
Përforcimi. Shkrimi i shpejtë.<br />
Punohet ushtrimi 7. Nxënësit shkruajnë individualisht një artikull me titull “Pse duhet<br />
të studiohet në shkollë vepra e Gjergj Fishtës”. Për t’iu ardhur në ndihmë mësuesi vë<br />
në dispozicion të nxënësve një material me të dhëna nga veprimtaria e tij. Mirë është<br />
që ai t’i parapërgatitë nxënësit e tij që ata të kenë lexuar ose marrë informacion të<br />
mjaftueshëm për këtë çështje.<br />
Model përgjigje:<br />
Artikulli mund të përmbajë këto çështje:<br />
- Kush është Gjergj Fishta?<br />
- Çfarë ka shkruar ai dhe cili është roli i tij në letërsinë shqiptare?<br />
- Pse ky autor dhe vepra e tij duhet studiuar (kur?- tani) (ku? - në shkollë)?<br />
Në diskutime të gjata për letërsinë shqipe dhe zhvillimin e saj shpesh herë është lënë<br />
pa përmendur emri më i rëndësishëm i asaj kohe: Gjergj Fishta. Shumë natyrshëm lind<br />
pyetja: A do të kishte kuptim letërsia shqipe pa një kolos të përmasave të tilla?!<br />
76<br />
<br />
Në fund të orës mësuesi bën konkluzionet e orës së mësimit vlerëson me notë.<br />
Detyrë shtëpie. Parapërgatit kronikën. Sillni në klasë lloje të ndryshme kronikash.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
17. Teksti<br />
rrëfyes<br />
joletrar.<br />
Kronika<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- Të identifi kojë kronikën si lloj i tekstit rrëfyes joletrar;<br />
- Të njohë veçoritë e kronikës;<br />
- Të dallojë lloje të ndryshme të kronikave në gazetari;<br />
- Të krahasojë kronikën objektive me atë subjektive.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme gazetash, kronikash,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Model kronike objektive<br />
Katër zona në flakë janë lokalizuar brenda pak orësh në disa zona të vendit<br />
Katër vatra zjarri janë lokalizuar brenda pak orësh në disa zona të vendit. Për pasojë, dhjetëra hektarë pyje,<br />
ullishta dhe vreshta janë përfshirë nga flakët, ndërkohë që zjarret kanë kërcënuar seriozisht edhe banesa.<br />
Fier<br />
Një zjarr ka rënë dje në mesditë në fshatin Portëz. Si pasojë e fl akëve janë djegur sipërfaqe me ullinj dhe<br />
shkurre. Forcat zjarrfikëse dhe banorët kanë mbajtur fl akët larg zonës së banuar. Zjarri ka rënë në kodrat<br />
e fshatit Plyk, fshat i Komunës Portëz dhe më pas është përhapur në fshatin Qendër të komunës. Brenda<br />
pak minutash, i favorizuar edhe nga era që frynte, fl akët janë përhapur duke shkuar shumë pranë zonës<br />
së banuar. Fillimisht banorët kanë tentuar t’i shuajnë vetë flakët, ndërsa më pas kanë njoftuar repartin<br />
e mbrojtjes nga zjarri dhe shpëtimit. Drejt vatrës së zjarrit kanë shkuar shumë forca zjarrfi këse dhe një<br />
automjet. Ky i fundit nuk ka mundur t’i afrohet vatrës së zjarrit, si pasojë e rrugës tejet të dëmtuar. Banorët<br />
e zonës dhe forcat zjarrfi këse kanë mundur ta vënë situatën nën kontroll dhe kanë mbajtur fl akët larg<br />
banesave të zonës. Operacioni i shuarjes së fl akëve ka zgjatur për më tepër se dy orë, por bilanci i zjarrit<br />
ka qenë më shumë se 60 hektarë sipërfaqe me ullishta, shkurre dhe vreshtari të djegura. Dëmet janë të<br />
konsiderueshme tek të mbjellat e banorëve të zonës. Policia po punon për gjetjen e shkakut, por dyshimet<br />
e para fl asin për një zjarr të shkaktuar nga çobanët.<br />
Marrë nga shtypi i ditës<br />
Kronikë subjektive<br />
Zona të shumta të përfshira nga flakët<br />
Një tragjedi e madhe po ndodh në shumë zona të vendit, ku vatrat e zjarrit po kthejnë në hi gjithçka brenda<br />
pak orësh. Për pasojë, qindra hektarë pyje, ullishta dhe vreshta janë përfshirë nga fl akët e stërmëdha,<br />
ndërkohë që zjarret kanë kërcënuar seriozisht edhe banesat.<br />
Fier<br />
Një zjarr me përmasa të mëdha ka rënë dje në mesditë në fshatin Portëz. Si pasojë e flakëve janë djegur<br />
dhjetëra rrënjë ullinj si dhe sipërfaqe të mëdha me shkurre. Forcat zjarrfikëse dhe banorët po bëjnë të<br />
pamundurën duke u rrezikuar seriozisht për të mbajtur flakët larg zonës së banuar... Drejt vatrës së zjarrit<br />
kanë shkuar forca të panumërta zjarrfikëse dhe shumë automjete... Dëmet duket se janë të pariparueshme<br />
tek të mbjellat e banorëve të zonës. Sipas policisë shkaktarë të zjarrit janë çobanët.<br />
Marrë nga shtypi i ditës<br />
77
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Kronikë kulturore.<br />
Teatër poetik me krijime të Nënë Terezës<br />
Shkodër / Kalaja e Rozafës në Shkodër ka qenë skena e aktivitetit të zhvilluar mbrëmjen esë mërkurës<br />
në qytetin e Shkodrës në përkujtim të 100-vjetorit të lindjes së Nënë Terezës. Në ambientet e kalasë<br />
së lashtë Teatri Kombëtar “me mbështetjen dhe nën kujdesin e kryeministrit Sali Berisha” prezantoi<br />
një teatër poetik me krijime të Nënë Terezës. Të pranishëm për të ndjekur këtë aktivitet kanë qenë<br />
dhe Kryetarja e Parlamentit Jozefi na Topalli dhe ministri i Kulturës Ferdinand Xhaferaj. Krijime<br />
poetike të interpretuara nga aktorë të njohur të skenës shqiptare si Tinka Kurti, Margarita Xhepa,<br />
Ahmet Pasha etj, janë mirëpritur nga publiku i shumtë i pranishëm dje në mbrëmje. Kuarteti muzikor<br />
“Akustika” ekzekutoi këngët “Dua më shumë Shqipërinë”, këngë kishtare dhe dy këngë shkodrane.<br />
Personalitetet e pranishme në këtë aktivitet kanë vlerësuar fi gurën e Nënë Terezës dhe veprën që ka<br />
lartësuar emrin e saj. Përpara këtij aktiviteti, zonja e parë Teuta Topi ka vizituar shtëpinë muze ku ka jetuar<br />
familja e Nënë Terezës në Shkodër.<br />
Marrë nga shtypi i ditës<br />
Kronika rozë<br />
Xhenifer Lopez: “Dua të kem fëmijë të tjerë”<br />
Maks dhe Emë janë dy binjakët e Xhenifer dhe janë gjithçka për ta bërë atë të lumtur. Diva e muzikës dhe<br />
filmit mendon sërish për të pasur fëmijë të tjerë edhe pse nuk kanë kaluar ende dy vjet nga lindja e dy<br />
binjakëve. Ajo për të cilën mendon vazhdimisht është të zgjeruarit e familjes. “Dëshiroj të kem fëmijë të tjerë<br />
– ka thënë Lopez. Në jetë nuk mund të planifikosh gjithçka, asnjëherë nuk i dihet”. Xheniferi, 40 vjeçe, është<br />
munduar për të pasur shtatzëninë e parë. Zëra thonë se këngëtarja ka marrë kura për të bërë fekondim. Por<br />
ajo ka mohuar çdo gjë duke pohuar se mbi çdo gjë tjetër do të donte fëmijë të tjerë. Sa më shpejt madje.<br />
Kronika gjyqësore<br />
Shtyhet për të enjten seanca gjyqësore ndaj Albin Kurtit<br />
Marrë nga shtypi i ditës<br />
Tërhequr më 13 Prill 2010. Është shtyrë për të enjten në orën <strong>11</strong>:00, seanca gjyqësore ndaj liderit të<br />
Lëvizjes “Vetëvendosje”, Albin Kurti. Një vendim i tillë ka ardhur pas kërkesës së avokatit mbrojtës Avni<br />
Gjakova, për së paku dy ditë kohë për ta lexuar lëndën në tërësi.<br />
Gjakova, është caktuar sot në këtë detyrë. Avokati Gjakova në fillim të seancës ka propozuar që të<br />
ndërrohet përbërja e trupit gjykues. Sipas tij përbërja e trupit gjykues nga gjyqtarë vendës, mbase do të<br />
mund të sillte Albin Kurtin në seancë.<br />
Marrë nga shtypi kosovar<br />
KRONIKA E ZEZË<br />
Bulqizë<br />
Kapet me 20 tonë mineral kromi pa dokumente, ndalohet një 46-vjeçar. Dyshohet se sasia e bllokuar e<br />
mineralit është vjedhur nga subjektet private të palicencuara për shfrytëzim kromi në minierën e Bulqizës.<br />
Burimet e policisë së Bulqizës bëjnë të ditur se ka nisur procedimi penal për X. Y., 46 vjeç, nga qyteti i<br />
Bulqizës, për veprën penale “të vjedhjes” parashikuar nga neni 134/1 i Kodit Penal. Burime nga policia<br />
saktësojnë se gjatë një kontrolli të ushtruar në banesën e 46-vjeçarit iu gjetën dhe sekuestruan në cilësinë<br />
e provës material 20 tonë krom, për të cilin nuk kishte asnjë dokument justifi kues. Dyshohet se ai e ka<br />
vjedhur sasinë e mineralit te subjektet private të licencuara për shfrytëzim kromi në Minierën e Bulqizës.<br />
78<br />
Marrë nga shtypi i ditës
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Konceptet kryesore: kronika, kronika subjektive, kronika objektive, stili i kronikës, struktura e kronikës.<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Pyetje përgjigje Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Lexim dhe pyetje Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Diagrami i Venit Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
Parashikimi. Pyetje përgjigje, diskutim i lirë<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin duke u shpërndarë nxënësve dy lloje tekstesh: një kronikë<br />
subjektive dhe një objektive. (Mësuesi/ja mund të shfrytëzojë tekstin e kronikës në librin<br />
e nxënësit dhe kronikat e dhëna në rubrikën materiale dhe mjete mësimore).<br />
Për të identifi kuar llojin e kronikës drejtohen pyetje të tilla:<br />
- Ç’lloj tekstesh janë?<br />
- Ç’bëjnë këto lloj tekstesh?<br />
- Çfarë rrëfejnë?<br />
- Si i rrëfejnë?<br />
Me përgjigjet e nxënësve ndërtohet grafi ku harta e mendjes, ku përmblidhen disa nga<br />
veçoritë e kronikës.<br />
tekst rrëfyes joletrar<br />
fakte janë me interes për lexuesin<br />
jep fakte nga realiteti<br />
objektive/subjektive<br />
renditen kronologjikisht<br />
Kronika<br />
fakte të hollësishme<br />
u jep përgjigje pyetjeve:<br />
Kush, çfarë, ku, kur, pse<br />
Mësuesi/ja përqendron vëmendjen tek pohimi:<br />
“ Paraqet fakte që mund të jenë më interes për lexuesin.”<br />
- A mund të identifikoni lloje të ndryshme faktesh (ngjarjesh) që i interesojnë lexuesit?<br />
- Ngjarje me karakter të përgjithshëm: kronika e bardhë.<br />
- Ngjarje që trajtojnë aspekte kriminale të shoqërisë: kronika e zezë.<br />
- Ngjarje nga jeta personale e personave të rëndësishëm: kronika rozë.<br />
- Ngjarje nga proceset gjyqësore: kronika gjyqësore.<br />
- A mund të identifi koni në kronikat që ju keni sjellë elemente të tillë?<br />
Ndërtimi i njohurive. Lexim dhe pyetje.<br />
Është një veprimtari ku nxënësit punojnë në dyshe.<br />
Nxënësit lexojnë me radhë pjesë të caktuara të<br />
mësimit dhe shkruajnë anash tekstit çështjet (faktet,<br />
konceptet) kryesore. Pasi mbaron së lexuari nxënësi i<br />
parë, i dyti i bën pyetje rreth tekstit. Pyetjet i shënojnë<br />
në skeda letre dhe ,nëse nxënësi i dytë bie dakord me<br />
përgjigjen, e shkruajnë atë në skedën e pyetjes. Pas<br />
kësaj shkëmbehen rolet.<br />
79
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të punojnë në dyshe me materialin e librit duke<br />
përdorur strategjinë lexim dhe pyetje.<br />
Mësuesi/ja shënon në tabelë faktet a të dhënat kryesore.<br />
Informacioni në kronikën me titull ”Dy të rinj në mes të detit” është i ndërtuar mbi<br />
pesë pyetjet, mbi të cilat ndërtohet çdo artikull:<br />
Kush (dy të rinj)<br />
Çfarë (dy të rinj kanë bërë shëtitje në det me motor uji)<br />
Ku (në Vlorë.)<br />
Kur (një pasdite)<br />
Pse (donin të eksploronin gadishullin e Karaburunit…)<br />
- Çfarë strukture ka kronika?<br />
Struktura e kësaj kronike është ndërtuar në mënyrë kronologjike. Faktet jepen sipas<br />
rrjedhës në të cilën kanë ndodhur në të vërtetë.<br />
- Çfarë lloj kronike është?<br />
Është një kronikë objektive ku theksohen vetëm faktet pa dhënë opinione individuale.<br />
Kanë zgjedhur të bëjnë xhiro me motor uji.<br />
Kanë mbetur në mes të detit.<br />
Motori nuk kishte karburant.<br />
Janë munduar ta afrojnë motorin afër bregut.<br />
Rrymat i kanë tërhequr në thellësi.<br />
Dy orë më pas kanë mundur të zbarkojnë në “Gjirin e Dafi nës”<br />
Kanë parë një gomone…<br />
- Ç’veçori gramatikore e karakterizojnë?<br />
Kronika është e ndërtuar kryesisht me fjali të përbëra me marrëdhënie nënrenditëse,<br />
ku mbizotërojnë fjalitë me pjesë të nënrenditura kohore, shkakore e ftilluese.<br />
• Kanë zgjedhur/ që të bëjnë xhiro me motor uji,/ teksa kanë menduar/ që gjatë<br />
këtij udhëtimi në det të shohin edhe gadishullin e Karaburunit.( fjali e përbëra me katër<br />
pjesë, me marrëdhënie nënrenditëse ftilluese (kundrinore) dhe shkakore)<br />
• Fjali e përzier, me marrëdhënie nënrenditëse dhe bashkërenditëse: Rreth orës 18:oo<br />
ata kanë parë një gomone me turistë (pj. e pavarur) dhe u kanë bërë shenjë (pj.<br />
kryesore) që të afrohen dhe t’i marrin me vete (dy pjesë të nënrenditura qëllimore që<br />
janë të bashkërenditura me njëra-tjetrën).<br />
Pj. e pavarur<br />
Pj. kryesore<br />
Pj.n. qëllimore<br />
Pj.n. qëllimore<br />
Foljet janë kryesisht në kohën e kryer të thjeshtë: kanë zgjedhur, kanë menduar, kanë<br />
mbetur, ka qenë, kanë qëndruar, ka kaluar, kanë parë, ka nisur, janë mundur etj.<br />
80<br />
Përdorimi i mbiemrave në këtë tekst nuk është i rrallë: e rrezikshme, e vogël,<br />
gjyqësore
Përforcimi. Diagram i Venit.<br />
Titulli ndërtohet me fjali emërore: Dy të rinj në mes të detit<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Leksiku i përdorur është ai i ligjërimit bisedor me fjalë të zgjedhura nga ai libror, të cilat<br />
vihen në thonjëza: “eksplorojnë”,”zbarkojnë”.<br />
Pasi nxënësit punojnë në dyshe, identifikojnë së bashku me mësuesin këto veçori.<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja u kërkon nxënësve ta përqendrojnë vëmendjen<br />
edhe një herë te e njëjta kronikë, e cila një herë është dhënë si kronikë objektive dhe<br />
një herë si subjektive.<br />
U kërkon të evidentojnë në dyshe dallimet mes këtyre dy kronikave<br />
objektive<br />
Faktet tregohen<br />
në mënyrë:<br />
- të saktë<br />
- të përmbledhur<br />
- objektive<br />
faktet tregohen:<br />
-të shoqëruara me opinionin<br />
e atij që shkruan;<br />
-ka qëndrim subjektiv<br />
-faktet janë zmadhuar<br />
subjektive<br />
Mbizotëron fakti<br />
<br />
Në fund të orës së mësimit mësuesi bën konkluzionet e orës dhe vlerëson me notë.<br />
Detyrë shtëpie. Ushtrimi 6, faqe 60<br />
Tema<br />
18. Teksti<br />
rrëfyes joletrar<br />
Kronika<br />
(ora II)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• Të vëzhgojë kronikën nga ana grafi ke (të dallojë llojin e shkrimeve të titujve,<br />
vendosjen e materialit në shtylla dhe llojin e shkrimit, fotot dhe mjetet ilustrative)<br />
- të dallojë informacionet që u përgjigjen pesë pyetjet bazë të shkrimit;<br />
- të analizojë veçoritë e gjuhës së një kronike;<br />
- të shkruajë një kronikë.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme artikujsh gazetash, kronikash,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: kronikë, kronikë subjektive, kronikë objektive, stili i kronikës,<br />
struktura e kronikës.<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Përvijim i të menduarit Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Të nxënit me këmbime Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Shkrim i shpejtë Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
81
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Përvijimi i të menduarit<br />
Është një teknikë në të cilën nxënësit punojnë në dyshe për të<br />
rikujtuar njohuritë duke u mbështetur në pyetje të ndryshme.<br />
Nxënësit punojnë duke bërë skica, shigjeta, kuti,rrathë<br />
etj. Me anë të kësaj teknike ata dallojnë dhe organizojnë<br />
konceptet kryesore dhe lidhjet që ekzistojnë midis tyre.<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësit kanë sjellë<br />
në klasë lloje të ndryshme kronikash. Diskutojnë së bashku rreth llojeve të tyre.<br />
Më pas mësuesi/ja ripërsërit disa nga njohuritë e marra prej nxënësve për kronikën.<br />
Në tabelë ndërtohet skema nga një dyshe nxënësish dhe ky proces ndiqet nga<br />
nxënësit e tjerë, të cilët mund të bëjnë plotësimet e nevojshme.<br />
Ndërtimi i njohurive. Të nxënit me këmbime<br />
Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe bazë prej pesë vetash. Më pas nxënësit ndahen<br />
në grupe ekspertësh dhe punojnë përkatësisht:<br />
Grupi I - Ushtrimi 1<br />
a)<br />
Kush – një avion i linjës Spain air me 172 persona në bord.<br />
Çfarë – është përplasur me fundin e pistës së aeroportit të Madridit. Nga ky<br />
incident kanë mbetur të vdekur në vend të paktën 153 veta.<br />
Ku – në aeroportin e Madridit.<br />
Kur- rreth dy orë më parë.<br />
Pse – sepse ka pësuar një defekt, sapo kishte arritur shpejtësinë për t’u ngritur në ajër.<br />
b)<br />
Kush -një tërmet i fuqishëm<br />
Çfarë – tronditi, shkaktoi dëme të vogla materiale,<br />
Ku – në Gjoricë të Dibrës, në verilindje të Shqipërisë<br />
Kur – pak para mesnatës, në orën 23 e 49 minuta<br />
Pse -<br />
Grupi II - Ushtrimi 2<br />
Në tekstin e parë janë përdorur rregullat për ndërtimin e kronikës.<br />
1. Faktet renditen sipas rendit kronologjik:<br />
- Rreth dy orë më parë një avion i linjës Spain...<br />
- Menjëherë në vendngjarje kanë mbërritur ekipet mjekësore...nxjerra e viktimave<br />
dhe shpëtimi i të mbijetuarve...<br />
- Burimet policore japin të dhënat e para...<br />
- Burimet zyrtare japin versionin për ngjarjen<br />
- Kryqi i Kuq jep të dhëna për dëmtimin e mjedisit dhe sugjeron masat<br />
- Gazetarët kanë raportuar për gatishmërinë e ambulancëve<br />
2. Tregohen me saktësi vendi, koha dhe çfarë ka ndodhur (informacioni u përgjigjet<br />
të gjitha pyetjeve bazë të kronikës).<br />
3. Faktet jepen me saktësi pa u ngatërruar me opinionet: (dy paragrafët e parë)<br />
4. Opinionet jepen në ligjëratë të drejtë, ku përsëriten fjalët që kanë thënë burimet zyrtare.<br />
5. Stili bisedor<br />
6. Mjetet gjuhësore<br />
82
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
a. morfologjike:<br />
- përdorimi i foljeve kryesisht në kohën e kryer: kanë mbetur, kanë mbërritur,<br />
kanë fi lluar, kanë qenë, është shpërndarë, kanë bërë, ka nxjerrë etj.;<br />
- përdorimi i kufi zuar i mbiemrave kryesisht mbiemra marrëdhëniorë:<br />
e deklaruar, zyrtare, mjekësore, policore, përfundimtare, i kuq, e ndotur, të bardha etj.<br />
b. sintaksore:<br />
a. përdorimi i fjali të thjeshta të zgjeruara:<br />
Nga ky incident kanë mbetur të vdekur në vend 153 veta.<br />
Të paktën kjo është shifra e deklaruar në mënyrë zyrtare nga autoritete spanjolle.<br />
b. Fjali të përbëra me pak pjesë, me marrëdhënie nënrenditëse dhe bashkërenditëse:<br />
- Menjëherë pas aksidentit në vendin e ngjarjes kanë mbërritur ekipet mjekësore,/ të<br />
cilat kanë filluar nga puna për nxjerrjen e viktimave dhe për shpëtimin e të plagosurve të<br />
mbetur nën rrënojat e avionit (Fjali e përbërë me dy pjesë me nënrenditje përcaktore)<br />
Pj. kryesore<br />
Pj.n. përcaktore<br />
- Burimet policore spanjolle kanë bërë me dije për mediet/ se numri i të vdekurve<br />
është 153, /por mendohet/ se nuk do të jetë shifra përfundimtare.(Fjali e përbërë me<br />
katër pjesë e përzier – pjesa I –kryesore, pjesa II e nënrenditur ftilluese, pjesa III e<br />
bashkërenditur kundërshtore, pjesa IV e nënrenditur ftilluese.)<br />
Pj. kryesore<br />
Pj. kryesore<br />
Pj.n. ftilluese<br />
Pj.n. ftilluese<br />
Përdorimi i ligjëratës së drejtë<br />
“ Aksidenti në fjalë ndodhi me aeroplanin 5022, i cili sapo kishte arritur shpejtësinë<br />
për t’u ngritur në ajër ka pësuar një defekt, që më pas e ka nxjerrë menjëherë jashtë<br />
piste” - thanë burime zyrtare.<br />
Edhe në tekstin e dytë janë përdorur rregullat për ndërtimin e kronikës.<br />
1. Faktet renditen sipas rendit kronologjik:<br />
- Një tërmet i fuqishëm tronditi mbrëmë pak para mesnatës Shqipërinë,.<br />
- Sipas shërbimit sizmologjik shqiptar, tërmeti është regjistruar në orën 23 e 49 dhe<br />
goditja ka qenë 5.4 gradë të shkallës Rihter.....<br />
- Lëkundjet janë ndier dhe në kryeqytet<br />
- Tërmeti ka shkaktuar dëme të vogla<br />
- Autoritetet kanë njoftuar shembjen e vetëm dy shtëpive etj.<br />
2. Tregohen me saktësi vendi, koha dhe çfarë ka ndodhur (informacioni u përgjigjet<br />
të gjitha pyetjeve bazë të kronikës, me përjashtim të pyetjes pse).<br />
3. Faktet jepen me saktësi dhe për këtë referohet burimi (shërbimi sizmologjik):<br />
4. Nuk ka të dhëna për opinione, por citohen burime zyrtare, si autoritetet vendore.<br />
5. Përdoret ligjërimi bisedor.<br />
6. Mjetet gjuhësore<br />
a. morfologjike:<br />
- përdorimi i foljeve kryesisht në kohën e kryer: kanë qenë, kanë njoftuar, kanë<br />
konfi rmuar, ka zgjatur, janë përfshirë etj.;<br />
- përdorimi i kufizuar i mbiemrave: sizmiologjik, i fuqishëm, të para, të vogla, të gjatë etj.<br />
83
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
b. sintaksore:<br />
1. përdorimi i fjali të thjeshta të zgjeruara:<br />
- Lëkundjet janë ndier të fuqishme dhe në kryeqytet.<br />
Sipas të dhënave të para, tërmeti ka shkaktuar disa dëme të vogla materiale.<br />
2. Fjali të përbëra me pak pjesë, me marrëdhënie nënrenditëse dhe<br />
bashkërenditëse:<br />
- Sipas shërbimit sizmologjik shqiptar, tërmeti është regjistruar në orën 23 e 49<br />
minuta/ dhe goditja ka qenë 5.4 gradë të shkallës Rihter me intensitet 7 ballë në<br />
epiqendrën e tij,/ që ka qenë në fshatin Gjoricë...(Fjali e përbërë me tri pjesë, përzier,<br />
me bashkërenditje dhe nënrenditje përcaktore)<br />
Pj. e pavarur<br />
Pj. kryesore<br />
Pj.n. përcaktore<br />
- Autoritetet vendore kanë konfirmuar,megjithatë,/ se banorët e fshatrave pranë<br />
epiqendrës janë përfshirë nga paniku/ dhe për një kohë të gjatë pas tij kanë qëndruar<br />
jashtë banesave të tyre, për shkak të frikës së përsëritjes së tërmetit /duke qenë se<br />
në disa prej shtëpive ka pasur krisje të mureve.(Fjali e përbërë me katër pjesë e<br />
përzier – pjesa I –kryesore, pjesa II e nënrenditur ftilluese, pjesa III e bashkërenditur<br />
kundërshtore, pjesa IV e nënrenditur ftilluese.)<br />
Pj. kryesore<br />
Pj. kryesore<br />
Pj.n. ftilluese<br />
Pj.n. shkakore<br />
Grupi III- Ushtrimi 3<br />
Lexuesi ka interes sepse ka të bëjë me çështje që përfshijnë jetën e shumë njerëzve etj.<br />
Grupi IV – Ushtrimi 4<br />
Nënvizoni foljet në të dy tekstet dhe përcaktoni kohën dhe mënyrën. Argumentoni<br />
përdorimin e tyre.<br />
Foljet përdoren kryesisht në mënyrën dëftore dhe në kohën e kryer. Mënyra dëftore e<br />
tregon veprimin të sigurt, që ndodh vërtet, kurse koha e kryer tregon se veprimet<br />
kanë ndodhur (janë realizuar plotësisht). Të dy ngjarjet e kronikave tregojnë një veprim<br />
të përfunduar.<br />
Nxënësit mund të zgjedhin nga katër fjalë për çdo klasë dhe të bëjnë analizën e tyre.<br />
P.sh.:<br />
Emra:<br />
aksident- emër i përgjithshëm, n. njëjës, gj. mashkullore, konkret, trajta e pashquar, r.<br />
emërore, lakimi I,<br />
të Madridit - emër i përveçëm, n. njëjës, gj. mashkullore, konkret, trajta e shquar, r.<br />
gjinore, lakimi I,<br />
puna - emër i përgjithshëm, n. njëjës, gj. femërore, abstrakt, trajta e shquar, r. emërore,<br />
me parafjalë, lakimi III,<br />
84
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
e viktimave - emër i përgjithshëm, n. shumës, gj. femërore, konkret, trajta e shquar, r.<br />
gjinore,, lakimi III.<br />
Mbiemra:<br />
(shifra) e deklaruar – mbiemër i nyjshëm, n. njëjës, gj. femërore, r. emërore<br />
(nga autoritetet) spanjolle – mbiemër i panyjshëm, n. shumës, gj. femërore, r.<br />
emërore<br />
(shifra) përfundimtare– mbiemër i panyjshëm, n. njëjës, gj. femërore, r. emërore<br />
(re) të bardha – mbiemër i nyjshëm, n. shumës, gj. femërore, r. emërore, shkalla<br />
pohore<br />
Grupi V- Ushtrimi 5<br />
Fjalët kyç të tekstit I<br />
Avion, aksident, ajror, Madrid, 153 viktima, të plagosur, ekipe mjekësore, burime<br />
policore, burime zyrtare, defekt, re tymi, sirenat e autoambulancave<br />
Fjalët kyç të tekstit II<br />
Shqipëri, tërmet, mesnatë, 5.4 shkallë Rihter, 7 ballë, epiqendër, Gjoricë e Dibrës,<br />
dëme materiale, s’ka viktima,<br />
Përforcimi. Shkrim i shpejtë.<br />
Mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe. Secili prej tyre duhet të shkruajë një kronikë në<br />
bazë të temave<br />
a) Kronikë e bardhë. Një ngjarje me karakter të përgjithshëm, si p.sh., një<br />
veprimtari shkollore (Kampionati i atletikës të shkollave të mesme, Fituesi i olimpiadës<br />
së matematikës Koncert bamirësie i organizuar nga këngëtarët shqiptarë në Ditën<br />
ndërkombëtare të fëmijëve etj.)<br />
b) Kronikë e zezë. Një aksident automobilistik<br />
c) Kronikë gjyqësore.<br />
d) Kronikë rozë. Paparaci në gjurmë të vipave.<br />
Nxënësit punojnë në mënyrë të pavarur për të shkruar nja kronikë duke u mbështetur<br />
në të dhënat e ushtrimit 8.<br />
Në fund të orës së mësimit mësuesi bën konkluzionet e orës dhe vlerëson me notë.<br />
<br />
Detyrë shtëpie:<br />
a) ushtrimi 7 faqe 60<br />
b) parapërgatitje: sillni në klasë kronika të ndryshme historike ( për këtë detyrë mësuesi mund ta<br />
ndajë klasën në 6 grupe me nga pesë nxënës, dhe çdo grup duhet të sjellë një kronikë historike<br />
Nxënësit në grup duhet të evidentojnë veçoritë e kronikës historike.<br />
85
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
19. Teksti<br />
rrëfyes<br />
joletrar.<br />
Kronika<br />
historike<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• Të identifikojë llojin e kronikës historike.<br />
a. Të dallojë elementet përbërëse të kronikës historike;<br />
b. të analizojë elementet rrëfyese në një kronikë historike;<br />
c. ta analizojë kronikën nga ana gjuhësore;<br />
d. të shkruajë një kronikë historike.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme gazetash, kronikash historike,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Model kronike historike<br />
Herbert Tan<br />
Për nji Konkordat në Shqipni<br />
(Me qëllimin e rregullimit të marrëdhënieve në mes Kishës Katolike dhe mbretërisë shqiptare,<br />
në fi llim të viteve 30-të, Arqipeshkëvi i Shkodrës Monsinjor Mjeda fi lloi bisedimet me Vatikanin,<br />
për arritjen e një Konkordati (marrëveshjeje), i ngarkuar nga qeveria shqiptare. Materiali që<br />
po paraqesim më poshtë kërkon të ndriçojë marrëdhëniet e së drejtës kishtare në Shqipëri<br />
deri në këtë periudhë. Ardhja e komunizmit u shoqërua me dhunimin e të gjitha të drejtave të<br />
mëparshme që mbronin Kishën Katolike në Shqipëri. Për arsyen e mësipërme ekziston një<br />
vakuum i madh ligjor edhe në aspektin e mësipërm. Nëpërmjet këtij artikulli kërkojmë të vëmë<br />
në dukje se çdo raport i komuniteteve fetare me shtetin duhet të mbështetet në institucione të<br />
përcaktuara qartë ligjërisht. Hapi i parë ku duhet të mbështetet një marrëveshje e tillë duhet<br />
të jetë kushtetuta stabile e shtetit, e cila përbën garantin e parë për fi llimin e bisedimeve<br />
për një konkordat. Një prej pyetjeve që anëtarët e një komuniteti do të duhet t’i bëjnë vetes<br />
në një rast referendar konstitucional është se, sa një projekt-kushtetutë mbron të drejtat e<br />
aspiratat e komunitetit, të drejtat e barabarta demokratike brenda bashkësisë shtetërore? Në<br />
këtë drejtim, a përbën Kushtetuta garantin e parë për mbrojtjen e drejtave të popullit tim në<br />
përgjithësi? (Phoenix)<br />
….Shumë herët ka arritur Krishterimi të zërë vend në Shqipëri. Ka të dhëna se që në kohën e<br />
Apostujve është predikuar në Lezhë. Megjithatë, kryesisht prej Jugut, prej Epirit dhe Maqedonisë, mori<br />
rrugë Krishterimi në Shqipëri. Ipeshkvia e Prizrenit ishte që në vitin 518 një konkurruese e Selanikut,<br />
ndërsa Shkodra shënohet që në vitin 387 si Arqipeshkvi. Gjatë emigrimit të popujve (avarëve),<br />
krishterimi në Shqipëri pati humbje të rënda. Leo Isauri ia kaloi në vitin 740 Shqipërinë e krishterë<br />
Patriarkut të Kostandinopojës. Kështu u përfshi edhe Shqipëria në ndarjen e madhe. Në shekullin XII<br />
dhe XIV u kërkua me forcë shkëputja e katolikëve të ritit Bizantin nga Roma. Nën drejtimin e Heroit<br />
Kombëtar Shqiptar, Gjergj Kastriotit, të quajtur Skanderbeg (1404-1468), Kisha Katolike Shqiptare<br />
arriti fuqizimin dhe lulëzimin e saj më të madh që ishte njohur ndonjëherë. Nën drejtimin e tij u arrit të<br />
ngriheshin më shumë se 20 Ipeshkvi. Mbas vdekjes së Skanderbegut, e sidomos mbas pushtimit të<br />
Tivarit (Antivari 1521), vendi ra nën pushtimin turk.<br />
Që me këtë pushtim katolicizmi shqiptar fi lloi të pësonte humbje të mëdha. Besnikët e Kishës<br />
u detyruan të fshihen në malet e Veriut, si Shkodër, Pejë, Gjakovë, Prizren etj. Nën mbrojtjen e<br />
fuqive europerëndimore, sidomos Francës, katolikët fi lluan të popullonin qytetet. Por, për sa i përket<br />
86
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
veprimtarisë fetare, çdo aktivitet i kishës ishte i ndaluar. Për shekuj me radhë nuk u dëgjua më kumbimi<br />
i kambanave. Që atëherë u shfaq një fenomen shumë interesant në jetën e Kishës Katolike: meshtarët<br />
shqiptarë thuajse deri në shekullin XIX, mbajtën të veshur kostum popullor.<br />
Në këtë situatë ndrydhëse jetoi Kisha Katolike Shqiptare thuajse tre shekuj me radhë. Fillimi i revoltave<br />
për liri në shekullin XVIII, të frymëzuara prej Kishës dha frytet e saj vetëm në shekullin XIX. Franca,<br />
Italia dhe sidomos Austria u bënë mbështetëset kryesore të katolicizmit shqiptar. Që nga viti 1848<br />
Austria fi nancoi rregullisht Kishën Katolike thuajse në të gjitha drejtimet.<br />
Nën mbrojtjen e shteteve të lartpërmendura, Kisha Katolike arriti të merrte formë dhe i shkëputi shumë<br />
privilegje qeverisë turke, të cilat i ruajti deri me lirimin e vendit në vitin 1912. Kështu mund të përmendet<br />
një fuqi Juridike (pro foro externo) mbi besimtarët katolikë. Kleri katolik gëzoi një mbrojtje të sferës<br />
private ku hapësira brenda mureve të kishës gëzoi një lloj paprekshmërie. Besimtarët katolikë arritën,<br />
falë kishës, të përjashtoheshin prej ushtrisë e sidomos të arrinin mospagimin e taksave, lirinë tregtare<br />
etj. Në sferën e kulturës u arrit që katolikët shqiptarë të gëzonin të drejtën e shkollave, mbledhjeve<br />
publike dhe publikimin e librave, revistave etj….<br />
Përktheu nga gjermanishtja<br />
Gjergj Kola<br />
http://www.dardania.com/phoenix<br />
Konceptet kryesore: kronika historike, tekst narrativ, struktura e kronikës.<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Shkëmbe një problem Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Lexim dhe pyetje Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Shkrim i shpejtë Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
Parashikimi. Shkëmbe një problem<br />
Është një veprimtari bashkëpunuese që kërkon nga nxënësit<br />
të gjejnë çështje të rëndësishme në një temë studimi<br />
dhe pastaj të formulojnë për të një problem që duhet ta<br />
zgjidhë një grup tjetër. Kjo metodë i mëson nxënësit të<br />
identifikojnë a njëjtësojnë një çështje të rëndësishme në<br />
lëndën mësimore, të formulojnë probleme për ato çështje<br />
dhe të ndërveprojnë me të tjerët.<br />
Mësimi nis me detyrën e shtëpisë. Nxënësve u është kërkuar të sjellin në klasë kronika<br />
të ndryshme historike. Ata janë ndarë në 6 grupe me nga pesë nxënës. Mësuesi/ja vë<br />
përballë njëri-tjetrit grupet dy e nga dy. Grupet e nxënësve shkëmbejnë me njëri-tjetrin<br />
nga një tekst, të cilin ata mendojnë se është kronikë. Grupit kundërshtar i duhet të<br />
evidentojë ato elemente, të cilat e klasifikojnë si të tillë. Me qëllim që në këtë etapë të<br />
mësimit të përfshihen të gjithë nxënësit (edhe ata që nuk lexojnë shumë) mësuesi/ja<br />
mund të përgatisë në një tabelë letre elemente që i drejtojnë nxënësit në veçoritë që i<br />
identifi kojnë tekstet e dhëna, si kronika historike:<br />
Kronika historike<br />
tekst narrativ (pse? sepse rrëfen)<br />
Ose: Çdo të thotë tekst narrativ?<br />
(Përgjigjja që mund t’i lind në mendje nxënësit është që rrëfen)<br />
87
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Veçoritë e kronikës<br />
Qëllimi i kronikës<br />
Koha<br />
Vendet<br />
Fakt subjektiv<br />
Fakte objektive<br />
Personazhet<br />
Fakte objektive<br />
Themelimi i Katedrales së Shkodrës<br />
Rreth themelimit të Kishës së Madhe goja e popullit ka ruejtë disa ngjarje e<br />
thanie, të cilat disa po i rreshtoi këtu:<br />
Ditën e shtimjes së themeleve, populli i pafarë kishte ardhë<br />
nga të gjitha anët e krahinat e Shqipnisë dhe qyteti mbanë kishte marrë<br />
pamjen e një kremtimi të jashtëzakonshëm: burra, gra, pleq e plaka, djem e<br />
vajza të vogla, fshatarë e malësorë, pasanikë e të vorfën kishin zanë vend në<br />
oborrin e Palok Krandes te ara e Marin Gjonej, i cili e dhuroi tokën ku do të<br />
ndërtohej kisha.<br />
Difton historiani françeskan Atë Marin Sirdani, që kishte ndie prej të vjetrish,<br />
se fi rmani i lejes nga Sulltani për ndërtimin e kishës, kishte ardhë qysh në vitin<br />
1851, por duket se për arsye të mbledhjes së të hollavet u shtye deri ditën e 7<br />
prillit 1858. Si u vu kryqi aty ku sot asht lteri i madh, dhe u ngulën piketat, lexoi<br />
fi rmanin e Sulltanit (dekretin), u bekue guri i parë i themelit nga Imzot Topich dhe<br />
u çelën themelet.<br />
Ndodheshin pranë në ceremoni: Dom Ejëll Radoja, famullitar i qytetit me<br />
ndihmësat Dom Ejëll Tanushi, Dom Mëhill Maraçi, Dom Zef Paci (Shestani),<br />
Dom Simon Berisha, Hafiz Daut Efendi Boriçi, trupi konsullor i akredituem<br />
ipeshkvijt e dioqezave sufragane, kleri shekullar e rregulltar, xhakojt e seminarit<br />
dioqezan, parsia e popull.<br />
Sendekomini (arkëtari i fi nancës së qarkut) vilajetit, shprazi 700 lira turke fl orini<br />
prej një çinije shkrue në savat e mbulue me shami mëndafshi me topa ari<br />
dhuratë e Sulltanit për ndërtimin e katedrales. Papa i Lumi Piu IX me anën e<br />
Imzot Topich, dërgoi 1000 skuda, ndihmë për godinë e kishës dhe në vitin 1861<br />
e naltoi Kishën e Madhe Metropoli.<br />
Guri i themelit u shti së pari në skaj të kishës, aty ku sot shifet i murosun një<br />
gurë trekandësh me një sy (syni i Zotit) me fjalët të gdhenduna italisht “Dio vede<br />
tutto” (Zoti shef gjithçka).<br />
Gratë hoqën sendet e arit nga fyti dhe i lëshuene në themele.<br />
Kisha e Madhe asht e gjatë m.73,50 (deri te balaustra 50m) e gjanë 40 metra<br />
dhe e naltë 23,50m. Tregohet se Dom Ejëll Radoja kishte llogaritë madhësinë<br />
për 4.000 vetë sa mund të rrijshin ndejë kambëkryq, por në kambë mund të<br />
rrijnë edhe 6.000 vetë, dhe tue mbushë çdo skutë arrijnë 7.000 besimtarë.<br />
Puna nisi me vrull të madh dhe për çdo të dielle, mblidheshin burra, të rij e fëmijë<br />
me bartë gur, tulla, me ba gëlqere, me njitë material nder skela në mënyrë që<br />
për një javë të mos mungojnë ustallarët. U pat vendosë që secila shtëpi të<br />
dërgonte nga një djalë falas me punue për 6 muej rresht, ndër të cilët qe Gjokë<br />
Muzhani që asokohe ishte 15-16-vjeçar.<br />
Gjatë punimeve dy herë rresht u pat shembë gunga e kishës derisa erdhi nga<br />
jashtë (me sa duket një konstruktor) një inxhinier i cili e kreu sikurse sot asht.<br />
88<br />
Pasi punojnë për 10 minuta të pavarur grupet japin përgjigjet e tyre. Mësuesi dëgjon<br />
përgjigjet, i vlerëson ato dhe shënon ato elemente që kanë nevojë për t’u saktësuar në<br />
përgjigjet e nxënësve.<br />
Model përgjigje<br />
Vendet- Shkodër<br />
Koha- vitet 1858-1861 Ditën e shtimjes së themeleve,<br />
personazhet, -, Avdi Pasha, Valiu i Shkodres, Imzot Topich, Dom Ejëll Radoja, famullitar i<br />
qytetit me ndihmësat Dom Ejëll Tanushi, Dom Mëhill Maraçi, Dom Zef Paci (Shestani), Dom<br />
Simon Berisha, Hafiz Daut Efendi Boriçi, trupi konsullor i akredituem ipeshkvijt e dioqezave<br />
sufragane, kleri shekullar e rregulltar, xhakojt e seminarit dioqezan, parsia e popull.
Ndërtimi i njohurive. Lexim dhe pyetje.<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
faktet, - populli i pafarë kishte ardhë nga të gjitha anët e krahinat e Shqipnisë, firmani i<br />
lejes nga Sulltani për ndertimin e kishës, kishte ardhë qysh në vitin 1851, u vu kryqi aty<br />
ku sot asht lteri i madh, dhe u ngulën piketat, lexoi firmanin e Sulltanit (dekretin), u bekue<br />
guri i parë i themelit nga Imzot Topich dhe u çelën themelet. Sendekomini (arkëtari i<br />
financës së qarkut) vilajetit, shprazi 700 lira turke florini prej një çinije shkrue në savat e<br />
mbulue me shami mëndafshi me topa ari dhuratë e Sulltanit për ndërtimin e katedrales.<br />
Papa i Lumi Piu IX me anën e Imzot Topich, dërgoi 1000 skuda, ndihmë për godinë e<br />
kishës dhe në vitin 1861 e naltoi Kishën e Madhe Metropoli……… Kisha e Madhe asht e<br />
gjatë m.73,50 (deri te balaustra 50m) e gjanë 40 metra dhe e naltë 23,50m.etj<br />
pjesët subjektive- qyteti mbanë kishte marrë pamjen e një kremtimi të jashtëzakonshëm:<br />
qëllimi i tregimit- të informojë lexuesin<br />
Shënim: Nëse jo të gjithë nxënësit kanë sjellë tekste të kronikave historike mësuesi<br />
mund t’u japë nga një model.<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja e ndan klasën në dyshe dhe u kërkon të punojnë<br />
me tekstin e ushtrimit 1. Nxënësit, pasi ta kenë lexuar tekstin në dyshe, duhet t’i<br />
përgjigjen pyetjes:<br />
- Pse është tekst narrativ?<br />
Është tekst narrativ, sepse rrëfen për ngjarje, njerëz, data, vende.<br />
- Pse është kronikë historike? Nxënësit analizojnë elementet e kronikës historike, si:<br />
vendi, koha, personazhet, faktet, pjesët objektive/subjektive, qëllimi i tregimit.<br />
Model përgjigje<br />
- Vendi- Shqipëria<br />
- Koha –mesi i shek XVI<br />
- Personazhet -......shqiptarët???<br />
- Fakte objektive- vendi ka 100 vjet që ndodhet nën sundimin otoman. Pas luftërash të<br />
përgjakshme muret e qyteteve janë shembur, shumë katunde janë djegur<br />
Qytetet kanë marrë pamjen e kasabave të Orientit,... ngrihen minaret e xhamive, shumë<br />
familje janë shkulur... katolicizmi ishte në tërheqje, sepse.....akoma edhe në vitin 1660<br />
himarjotët në një shkresë......<br />
Humanizmi përveçse përtëriti gjithë jetën mendore të Italisë, u bë edhe një kthesë për<br />
Evropën. Një epokë të re në fushën mendore kish hapur më anë tjetër shtypi me shkronja<br />
të lëvizshme që shpiku më 1440 Gutenbergu.....<br />
- Fakte subjektive- pas luftërash të përgjakshme, muret e qytetit janë shembur, shumë<br />
katunde janë djegur, shumë...<br />
familje janë shkulur e kanë marrë arratinë..... dhe kjo herezi mori dhenë në shekujt e<br />
mëpastajmë me krahina të tëra kjo rrymë që u ndie në gjithë Evropën nuk mund të mos jetë<br />
ndier edhe në anët tona.......<br />
- Qëllimi i rrëfimit – është jo vetëm të informojë, por edhe të bindë lexuesin për atë që rrëfen.<br />
- Model zgjidhjeje e Ushtrimit 3: Analizojeni tekstin nga ana gjuhësore<br />
- Leksiku –fjalët që përdor autori lidhen me fusha të caktuara të veprimtarisë shoqërore:<br />
- a. Kur rrëfen për pushtimin turk, përdor fjalë turke: osman, kasaba, xhami, minare, Orient’<br />
- b. Kur rrëfen për fatin e fesë katolike, përdoren fjalë nga fusha teologjike: katolicizëm,<br />
fe kristiane, islam, herezi, misionar, kleri, kurja romake, libra të liturgjisë, kardinalë,<br />
priftërinj, breviarë, ofi cet...; reformë, kundërreformë;<br />
89
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
- c. Kur rrëfen për humanizmin dhe kthesën që pësoi Evropa, përdoren fjalë nga fusha e<br />
kulturës: humanizmi, jeta qytetare, kultura laike, ngjallje e letërsisë, formim kulturor, shkrimtarë,<br />
shtypi, shtypshkronja, libri, lëvizje letrare, shkrime, shtypshkrime, dorëshkrime etj.<br />
Struktura sintaksore:<br />
a. fjali të thjeshta të zgjeruara:<br />
Jemi në mesin e shek. XVI. Folja është në kohën e tashme, që quhet edhe e tashmja<br />
historike. Autori për t’i afruar ngjarjet dhe për ta bërë rrëfi min sa më interesant, përdor<br />
në vend të kohës së kryer, kohën e tashme.<br />
b. Fjali të përbëra me marrëdhënie nënrenditëse, bashkërenditëse e të përziera:<br />
Vendi ka gati 100 vjet/ që gjendet nën sundimin e osmanëve. Foljet janë në kohën e<br />
tashme. (Fjali e përbërë me dy pjesë me marrëdhënie nënrenditëse përcaktore.)<br />
Misionarët e vizitorët/ që dërgon Vatikani në këtë anë në shekujt XVII e XVIII,<br />
përshkruajnë me ngjyra të gjalla më një anë të shkuarit tatëpjetë të fesë kristiane,<br />
më anë tjetër padijen e klerit, po edhe të lënët e këtyre provincave pas dore nga ana e<br />
kurjes romake, ndër të tjera edhe mungesën e librave të liturgjisë./ (Fjali e përbërë me<br />
dy pjesë me marrëdhënie nënrenditëse përcaktore.)<br />
Përforcimi. Shkrim i shpejtë<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shkruajnë një kronikë<br />
historike duke u mbështetur në informacionet që kanë gjetur ata vetë. U kërkohet<br />
nxënësve të vënë theksin në elementet e përmbajtjes së kronikës historike.<br />
Për të realizuar objektivin e të shkruarit të një kronike historike mësuesi/ja mund të<br />
ndjekë disa rrugë:<br />
a. t’u sugjerojë nxënësve 2-3 orë më parë të mbledhin informacion rreth një teme të caktuar,<br />
b. t’u ofrojë vetë të dhëna që t’iu shërbejnë për të shkruar kronikën;<br />
c. mund të përdoret edhe vetë kronika e dhënë në libër, mbi bazën e së cilës<br />
nxënësit të marrin të dhënat dhe të rishkruajnë një kronikë origjinale;<br />
d. t’u sugjerojë të lexojnë vepra që përmbajnë informacion me karakter historik, mbi<br />
bazën e të cilave nxënësit të ndërtojnë kronikë historike.<br />
Shënim. Për realizimin e kësaj detyre mësuesi duhet të llogaritë kohën që nxënësit<br />
ta përfundojnë detyrën në klasë, dhe më pas u jepet si detyrë ta redaktojnë, plotësojnë<br />
dhe ta përfundojnë në shtëpi.<br />
Model kronike historike<br />
Duke u mbështetur në veprën Kujtimet e M. Frashërit, mbledhur nga nipi i tij (material<br />
i sugjeruar) nxënësit mund të marrin të dhënat që t’i përdorin për shkrimin e kronikës.<br />
90<br />
Në vitin 1930, meqenëse kabineti Koço Kota kishte dhënë dorëheqjen, Zoti Pandeli<br />
Evangjeli u ngarkua të formonte kabinetin dhe Naltmadhnia e Tij Mbreti më propozoi<br />
dikasterin eMinistrisë së Ekonomisë Kombëatre, të cilën e pranova. Me të hyrë në këtë<br />
dikaster dëshirova që sistemin e punimit bujqësor ta zbatonin në të gjitha katundet e<br />
një qarku, i cili ishte qarku i Kavajës, sepse ky qark ka një fushë pjellore dhe kodrina<br />
të buta, ndodhej afër detit dhe mbi rrugën kryesore kombëtare që përshkon mesin e<br />
Shqipërisë. U zgjodhën agronomët më të mirë, shumë a pak të specializuar në degët e<br />
ndryshme të bujqësisë, në Kavajë u formua një zyrë teknike, me depo veglash, me uzinë<br />
meremetimi të këtyre veglave, me farëra të seleksionuara, me kafshë të mëdha racash,<br />
dhe çdo agronomi iu caktua një zonë e përbërë prej 4-5 katundesh, ku agronomi, pasi<br />
të studionte e të hetonte gjendjen bujqësore, blegtorale dhe klimatike të zonës, do të<br />
shtrëngonte popullsinë e katundeve për të zbatuar punimin intensiv, duke iu dhanë<br />
bujqve çka u mungonte, si vegël, farë, fi danë e të tjera.<br />
Meqenëse katundarët bujq kudo dhe kurdoherë janë konservatorë, një sistem i ri i<br />
detyrueshëm punimi u dukej i rëndë dhe, sipas mendësisë së tyre, nuk e përfytyronin
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
dot që një njeri i kënduar, që s’kishte ngarë parmendën si katundari, ta dinte bujqësinë<br />
më mirë se ai. Por më vonë shpejt e kuptuan dobinë e këtij sistemi dhe kështu zyra<br />
teknike e Kavajës për gjithë ditën ishte plot me katundarë, të cilët kush kërkonte vegla<br />
të reja, kush farëra të seleksionuara, kush kafshë të racës për damazllëk, kush pyeste<br />
për sëmundjen e bimëve, kush për meremetimin e një vegle të prishur.<br />
Përveç kësaj, nën drejtimin e agronomëve u fi llua edhe formimi i kooperativave midis<br />
katundarëve. Ky sistem kaq po dilte i përshtatshëm për Shqipërinë, saqë edhe banka<br />
kombëtare fi lloi t’u çelte kredi kolektive kooperative të katundarëve.<br />
Detyrë shtëpie. Parapërgatitje tema Autobigrafi a. Sillni në klasë autobiografi të ndryshme.<br />
(mund të lexojnë Autobigrafi a e Nolit).<br />
Tema<br />
20. Teksti<br />
rrëfyes<br />
joletrar.<br />
Autobiografia<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• Të identifikojë autobiografinë si lloj i tekstit rrëfyes joletrar.<br />
a. Të dallojë elementet përbërëse të një teksti autobiografi k;<br />
b. Të shpjegojë rastet e përdorimit të tij tekstit autobiografi k;<br />
c. të dallojë veçoritë gjuhësore të një teksti autobiografi k;<br />
d. të shkruajë një tekst autobiografi k.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh autobiografike,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Material plotësues<br />
Autobiografia e Naim Frashërit (aktor) janë autobiografia ndodhitë, kujtimet dhe dëshirat<br />
e jetës sime Naim Frashëri, i biri i Servetit, jam lindur në Leskovik më 15 gusht 1923. Origjinë<br />
bejlerësh. Në vitin 1912, kur pasuria na u dogj prej grekëve, babai hyri në punë me detyrën e<br />
tagrambledhësit. Prej kësaj kohe fi lloi jeta e vështirë për familjen time, por, megjithatë, gjendja<br />
shoqërore e tyre ka qenë prej qytetari të mesëm. Kjo gjendje vazhdoi edhe pas lindjes sime.<br />
Pas vdekjes së babait më 1937, konditat e jetës u vështirësuan, kështu që u detyrua motra të<br />
hynte në punë. Vëllai në këtë kohë punonte në Post-telegraf, me një rrogë shumë të vogël. Me<br />
këto kondita kam vazhduar deri pas çlirimit. Në janar të 1945, mbas një prove hyra në shkollën<br />
dramatike, që ishte krijuar nga Drejtoria e Kulturës Popullore. Prej asaj kohe u bëra aktor teatri,<br />
ku vazhdoj të jem edhe tani. Gjatë regjimit të Zogut dhe regjimit fashist kam qenë student.<br />
Edukata ime në atë kohë ka qenë ajo që merrej në shkollë, d.m.th. borgjeze. Kam kryer shtatë<br />
klasë të mesme. Në lëvizjen N.Ç.L mora pjesë. Hyra në radhët e RK (Rinia komuniste) në prill të<br />
1941-shit. Në shkurt 1949, u propozova si kandidat i partisë dhe u pranova. Pjesëtarët e familjes<br />
kanë qenë të gjithë me luftën. Dy motrat kanë marrë pjesë në lëvizje, njëra partizane dhe tjetra<br />
e re komuniste. Të dyja sot janë kandidate të partisë. Nuk jam prekur nga reforma e pushtetit,<br />
sepse që prej vitit 1912 nuk kemi pasur asnjë pëllëmbë tokë dhe pasuri. Nuk kemi pasë tjetër<br />
veç rrogës së vogël të babait, më vonë atë të motrës dhe vëllait. Për punën time në teatër jam<br />
graduar në fund të 1947-ës, duke u bërë aktor i parë. Jam shpërblyer dy herë, kam marrë katër<br />
fl etë-lavdërimi dhe me rastin e pesë-vjetorit të teatrit m’u dha nga Presidiumi i Kuvendit Popullor<br />
medalja e punës. Punën e aktorit e kam dashuruar që në kohën kur isha në shkollë. Nuk kisha<br />
guxim të shfaqja dëshirën time me shokët, se më tallnin, mora kurajo në vitin 1943, kur m’u dha<br />
një nga rolet kryesore në dramën “Vilhelm Tel”. Prej asaj kohe fi llova të interesohem për teatrin<br />
dhe të pregatis shfaqje në lagje. Më 1944, u thirra në Priskë në grupin artistik. Aty pregatitëm një<br />
dramë, të cilën e ç´faqëm më 29 nëntor 1944. Këtu u forcua lidhja me teatrin dhe tani kjo lidhje<br />
është bërë jetë për mua.<br />
Marrë nga interneti.www. lisanet.jhost.co.uk<br />
91
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Konceptet kryesore: autobografi , tekst rrëfyes etj.<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve<br />
Organizimi i<br />
nxënësve<br />
Parashikimi Stuhi mendimesh në dyshe Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Lexim me kodim të imët të tekstit Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Shkrim i shpejtë Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi.<br />
Stuhi mendimesh në dyshe.<br />
Kjo teknikë i ndihmon nxënësit të zhvillojnë idenë e të<br />
menduarit sa më gjerë, më thellë dhe më përfytyrues – çka<br />
njihet edhe si të menduarit lateral (dytësor). Nxënësit<br />
hedhin idetë e tyre në letër e më pas i shkëmbejnë ato me<br />
shokët, shtojnë mendime të reja në listat e tyre e në fund<br />
dyshet paraqesin idetë e tyre para klasës.<br />
Nxënësit, pasi kanë parapërgatitur në shtëpi temën Autobiografi a. realizojnë një stuhi<br />
mendimesh në dyshe. Mësuesi/ja shënon në tabelë idetë e nxënësve, pasi ata janë<br />
konsultuar në dyshe.<br />
shkrim për jetën vetjake<br />
ngjarjet kanë ndodhur realisht<br />
autori dhe protagonisti janë një<br />
ngjarjet tregohen sipas rendit kronologjik<br />
Autobiografi a<br />
është tekst subjektiv<br />
paraqiten fakte<br />
gjendja emocionale/ ndjenjat<br />
dëshmi të rëndësishme të jetës<br />
tregon për fëmijërinë/adoleshencën<br />
për shkollimi, karrierën<br />
përshkruan vendet ku ka qenë<br />
përdoret gjuha standarde<br />
shkruhet për t’u lexuar nga të tjerë<br />
Ndërtimi i njohurive . Lexim me kodim të imët të tekstit<br />
Në këtë fazë të mësimit, pasi nxënësit dinë të identifi kojnë autobiografi në dhe<br />
elementet e saj, mësuesi e udhëzon klasën të punojë në dyshe me teknikën lexim me<br />
kodim të imët të tekstit.<br />
Ata do të identifi kojnë në tekstin e dhënë në libër veçori të autobiografi së.<br />
Mësuesi/ja u sugjeron shenjat e mëposhtme për:<br />
AP – ato pjesë ku autori dhe protagonisti janë një dhe shënojnë ngjarje të ndodhura<br />
realisht:<br />
Linda më 29 nëntor 1814...........<br />
.................edhe për arsyes se isha i fundit i klasës.<br />
92<br />
FE- ato pjesë të tekstit ku shoqërohen jo vetëm faktet, por edhe gjendja emocionale<br />
e autorit/ ndjenjat e tij.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Krejt i shkujdesur për të ardhmen, iu kushtova i tëri përsosjes së vetës... i mposhtur nga ethet...<br />
Si një makth i vërtetë... mua më dukej se, mbas kësaj, jeta ime nuk kishte më asnjë kuptim...<br />
D – ato pjesë të tekstit, të cilat japin dëshmi të rëndësishme edhe për një mjedis apo<br />
një epokë historike të caktuar.<br />
Në vetvete ngjarjet e jetës sime nuk kanë absolutisht asnje vlerë për njeri...<br />
... Por në atë mënyrë që unë i dhashë veprimin dhe kamjen lartësimit të gjuhës<br />
amtare, ruajtjes së Atdheut shqiptar, po ashtu po parashtroj ndodhitë e jetës sime për<br />
vlerën e pashoqe që përmbajnë...<br />
F – nënvizohen foljet dhe përcaktohet koha dhe mënyra në të cilën janë përdorur:<br />
koha e pakryer, koha e kryer, e tashme, më se e kryer, mënyra dëftore, lidhore, kushtore,<br />
habitore, dëshirore, urdhërore.<br />
Linda- koha e kryer e thjeshtë<br />
Kishte lindur – e kryer<br />
rridhnin, jepte, ngacmonin, ishin,. rrija, isha - e pakryer<br />
Ndodhet, është – e tashme<br />
Model përgjigjeje<br />
Pasi identifi kojnë pjesët mësuesi i diskuton ato së bashku me nxënësit.<br />
Nxënësit punojnë të pavarur ushtrimet 1, 2, 3, f. 66.<br />
Elementet e autobiografi së<br />
- Ato pjesë ku autori dhe protagonisti janë një dhe shënojnë ngjarje të ndodhura realisht.<br />
Fan Stilian Noli lindi më 6 janar 1882 në Adrianopojë të Turqisë. Ishte i biri i Stilian Nolit dhe i<br />
Marie (Golaqi) Nolit. Ndoqi gjimnazin grek në Adrianopojë dhe mori diplomën Cum laude më 1912<br />
në Harvard. Më 1939 diplomën e Bakolarit në muzikën e Konservatorin e Njunglandit dhe gradën<br />
e doktorit të shkencave filologjike në Universitetin e Bostonit. Është Mitropoliti kryepeshkop i<br />
Kishës Ortodokse Shqiptare. Botimet e tij përfshijnë dyzet e tre libra<br />
- Pjesë të tekstit ku jepen jo vetëm fakte, por edhe gjendja emocionale e autorit/ ndjenjat e tij.<br />
Është punë e vështirë të shkruante autobiografinë një njeri si unë, që ka provuar të gjitha<br />
punërat.....<br />
- Ato pjesë të tekstit të cilat japin dëshmi të rëndësishme edhe për një mjedis apo një epokë<br />
historike të caktuar<br />
Përkthimi mjeshtëror i Dhjatës së Re shqip nga Konstandin Kristoforidhi ka qenë një nga librat<br />
e mëdhenj që kam lexuar qysh në moshën 18 vjeç. Ky libër është shkaku që unë u bëra misionar i<br />
popullit. Pas shtatë vjetësh, më 1908 u dorëzova prift nga kryepeshkopi rus në Nju Jork. Më 1922,<br />
kur Kisha e Shqipërisë doli e vetëqeverisur, unë u shugurova peshkop dhe u caktova Mitropolit<br />
kryepeshkop i dioqezës së Durrësit në Shqipëri që përfshinte dhe Tiranën, kryeqytetin. Tani jam<br />
kryetar i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë, me qendër në Boston.<br />
Si njeri me prejardhje shqiptare, unë kam dhënë kontributin tim në krijimin e shtetit të pavarur<br />
të Shqipërisë, e cila më parë ishte provincë turke.<br />
- Ato pjesë të tekstit ku është përdorur koha e pakryer ose koha e kryer / kohën e tashme /<br />
kohën më se të kryer.<br />
- Ato pjesë të tekstit që tregojnë se kemi renditje kronologjike.<br />
....... pasi mbarova gjimnazin grek të Adrianopojës, vajta në Athinë, ku kam punuar si karrocier<br />
i një tramvaji rrugësh me kuaj. Puna tjetër ishte fi gurant dhe zëvendësues, kur autori ra i sëmurë<br />
më dhanë rolin e Hamletit. Kur kompania mbeti keq në Aleksandri të Egjiptit, unë hoqa dorë nga<br />
teatri dhe u bëra mësues gjuhe për tre vjet. kur erdha në Shtetet e Bashkuara më 1906 punova si<br />
punëtor i thjeshtë në fabrika të ndryshme në Bufalo, në Nju Jork e në Boston për dy vjet.<br />
93
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
- Gjuha e përdorur: Gjuha standarde<br />
Autori ka zgjedhur vetën e tretë për përshkrimin e ngjarjeve, foljet janë përdorur në<br />
mënyrën dëftore, në:<br />
kohën e kryer të thjeshtë- lindi, ndoqi, mori, ra, u bëra, hoqa, punova, u shugurova, doli,<br />
u caktova,<br />
kohën e pakryer- ishte, përfshinte<br />
kohën e tashme – është, përfshijnë,...<br />
e kryer- kam punuar, ka provuar, kam lexuar, kam dhënë<br />
Diskutim i lirë.<br />
Përforcimi. Shkrim i shpejtë.<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shkruajnë autobiografi në e jetës së tyre duke u<br />
mbështetur në shembujt e trajtuar në klasë.<br />
Nxënësit do të përqendrohen në elementet e strukturës së autobiografi së.<br />
Në fund bën konkluzionet e orës së mësimit dhe vlerëson me notë<br />
Detyrë shtëpie.<br />
a) ushtrimi 12, faqe 69;<br />
b) parapërgatitje; Ditari dhe Letra personale.<br />
Tema<br />
21. Teksti<br />
rrëfyes<br />
joletrar.<br />
Ditari<br />
dhe letra<br />
personale<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• Të identifikojë ditarin dhe letrën personale si lloje të tekstit rrëfyes joletrar;<br />
- Të dallojë elementet shprehëse –emocionale të ditarit dhe të letrës;<br />
- Të vëzhgojë anën grafike të këtyre teksteve për të dalluar elemente të strukturës;<br />
- Të analizojë tekstet nga ana gjuhësore;<br />
- Të shkruajë një faqe ditari dhe një letër personale.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh ditare, shkumësa<br />
me ngjyra, tabela.<br />
Materiale plotësuese<br />
Pjesë nga ditari i Naim Frashërit (aktor) “Për herë të parë ndjeva dashuri për një italiane”<br />
3 janar 1941, e premte:<br />
Ditë e mërzitshme dhe e ngrohtë. Për drekë nuk kishim gjë të mjaftueshme. Për darkë u bëra unë makarona.<br />
4 janar, e shtunë<br />
Ditë e mërzitshme, kohë e mirë. E para herë që po ha bukë thatë për drekë. Në ora 5 vajta në kinema,<br />
pashë fi lmin italian “Riformatorio”.<br />
6 janar, e hënë<br />
Ditë e keqe, kohë shiu, prandaj qe shumë e mërzitshme. Mamaja mungonte.<br />
8 janar, e mërkurë<br />
Ditë e parë e Bajramit. Koha e mirë, dita qe e qetë mora këpucë, por s´më pëlqyen, prandaj i ktheva.<br />
Mamaja mungonte.<br />
10 janar, e premte<br />
Ditë shiu dhe ftohtë, mamanë e pritëm dhe nuk erdhi. Por muarëm telegram dhe thoshte se ishte mirë<br />
dhe vjen pas Bajramit.<br />
94
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
13 janar, e hënë<br />
Ditë e mërzitshme. Kohë e mirë, por shumë ftohtë. Mamaja erdhi e bleva unazën, bleva edhe<br />
këpucët.<br />
21 janar, e martë<br />
Ditë e mirë aspak e mërzitshme, koha e mirë dhe e ngrohtë. Mora mish….<br />
23 janar, e enjte<br />
Ditë e qetë. Nata qe me grindje. Kohë shiu.<br />
27 janar, e hënë<br />
Ditë e mërzitshme dhe melankolike, sidomos në mëngjes. Koha shumë e bukur dhe e ngrohtë.<br />
Marrë nga interneti.www. lisanet.jhost.co.uk<br />
Letër e Migjenit (shkëputur nga vepra e Migjenit, faqe 310)<br />
Torino, më <strong>11</strong>.IV.1938<br />
I dashtuni Teufi k<br />
Dje e mora kartolinën tande. S’mbaj mend premtimin. Megjithatë, kam dashtë me të shkrue para disa<br />
ditëve, por, thash: mos e trazo në qetsin e tij dhe lene të fryhet.<br />
Unë me shëndet nuk jam kenë aq keq, por erdha këtu në senatorium për mjekue hallin e vjetër. Tash<br />
një ditë më vizitoi “primariumi” dhe më tha që në ditt e para të qershorit mund të shkoj në bjeshkë.<br />
Domethenë, punët i kam mirë.<br />
Në ket senatoriunm është pak mërzi dhe s’ka ambient divertues për mue. Dhe në gjuhë nuk jam tue<br />
përfi tue shumë, mbasi fl asin në dialektin piemontez. Për mue i vetmi kalim kohe është leximi. Jam tue<br />
këndue veprat e Emil Ludwig ----- asht biografi st me famë. Kam këndue “Napoleonin” e tij, tashti jam<br />
tue këndue” Goethe”, janë vllime të mëdha.<br />
Nse don me ditë gja për Torinon....Torino asht Torino. Ti ke gabue që, tue ditë pakë a shumë italishten,<br />
nuk ke ardhë këndej pari. Mësohet diçka nga një botë krejt tjetër e bukur. ( Me mësue thash e jo me<br />
simpatizue- të mos më kuptosh keq). Nsa shkruhej kështu unë të kam parasysh ty e jo Elez (in )...<br />
Pothuaj tash dy muej asht tue na mbajtë një kohë shumë e bukur. Mos t’isha ndrye në këtë senatorium”<br />
kara gegë),- do t’i shijojshe bukurinat e Torinos pranveruer pranë lumit Po. Megjithatë, me leje mund<br />
të dal por sa para bën për një ose dy ditë.<br />
Nuk jam konden me katrolinën e jote, pres letër nga ti si tjera herë. Se ti mund t’i dish mirë të rejat e<br />
të vjetrat Shkodrës-loce.<br />
“ Vllaznia” a po tregohet dinamike?<br />
Të fala ty dhe shokëve – Milloshi<br />
Letërkëmbimi i panjohur me familjen i Nënë Terezës<br />
Letër dërguar vëllait Lazër:<br />
12 maj 1963:<br />
E mora letrën tënde. Ju falënderoj për lutjet tuaja, të cilat më ndihmojnë të bëj më të mirën e Zotit (...).<br />
Ne tani jemi 180 motra. Tashmë kemi nisur të kemi edhe Vëllezër.<br />
Unë e kam harruar shqipen dhe për këtë nuk arrij t’ju shkruaj më shumë.<br />
Lutuni për mua. Dhe unë do të lutem për ju.<br />
Dashuria e Zotit qoftë me ju.<br />
Marrë nga interneti www.fryma. Blogspot.com<br />
95
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Konceptet kryesore: ditari, letra personale etj.<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Mësimdhënia e ndërsjellë Të mësuarit ndërveprues Punë në grup<br />
Përforcimi Shkrim i shpejtë Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake.<br />
Mësimi nis me diskutimin e detyrës së shtëpisë: punimin e ushtrimit 12, faqe 69, të<br />
shkruanin një autobiografi personale.<br />
Pas diskutimit të detyrës së shtëpisë mësuesi e ndan klasën në dy grupe të mëdha dhe<br />
u kërkon nxënësve që brenda grupi të diskutojnë për veçoritë e ditarit dhe letrës dhe në<br />
dy tabela të shkruajnë organizues grafi kë.<br />
tekst narrativ<br />
zhvillohet në mënyrë kronologjike<br />
kronikë e jetës<br />
ditari<br />
nuk i mbahen të fshehta<br />
miku imagjinar<br />
mbizotëron funksioni shprehës<br />
tekst rrëfyes<br />
përmbajnë element subjektive<br />
shprehin përshtypjet<br />
e shkruesit<br />
Letra personale<br />
tekst shprehës emocional<br />
ka lidhje mes dhënësit dhe marrësit të tekstit<br />
-çështjet që trajtohen kanë të bëjnë me jetën personale<br />
Ndërtimi i njohurive.<br />
Mësimdhënia e ndërsjellë<br />
Është teknikë që u shërben nxënësve që të lexojnë me kujdes<br />
për të kuptuar. Me këtë teknikë jo vetëm u japin mësim<br />
shokëve të tyre ,por edhe praktikojnë shprehi të rëndësishme<br />
të të kuptuarit. Mësimdhënia e ndërsjellë u mëson nxënësve<br />
të lexojnë për të kuptuar, të gjejnë idetë kryesore, hollësitë,<br />
lidhjet midis ideve dhe tekstit..<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi u sugjeron nxënësve të ndahen në grupe me nga 4-<br />
5 nxënës. Çdo njëri prej tyre do të luajë rolin ë mësuesit duke u shpjeguar të tjerëve<br />
një paragraf të caktuar nga mësimi. Pas kësaj etape ai mund të bëjë pyetje për idetë<br />
kryesore, pjesët e vështira etj. Nxënësit e ndarë në dy grupe shpjegojnë – dy ditarin<br />
dhe dy letrën personale.<br />
Mirë është që nxënësit të ndajnë pjesën që do të shpjegojnë në pjesë duke u mbështetur<br />
edhe në shembujt e librit. Përqendrojnë vëmendjen në strukturën e ditarit dhe të letrës<br />
personale.<br />
96
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Modele përgjigje<br />
Ditari<br />
• Renditja kronologjike e ngjarjeve:<br />
Në mëngjes më 9 ktheva inglisht konditat e kuvendit....<br />
Më <strong>11</strong> vajtëm në Bangat e Shawnut...<br />
Më 1 pas dreke mbledhja e....<br />
Më 4 gjer më 8 godita.......<br />
Më pas nxënësit punojnë në dyshe me ushtrimet 4.5. 6. 7<br />
Vendosja e datës dhe shpesh e vendit në krye të faqes<br />
E shtunë, korrik 14, 1917..<br />
Të dielën 15 korrik<br />
Përdorimi i foljeve në vetën e parë:<br />
ktheva, godita, çova,<br />
Mbizotërimi i kohës së tashme dhe kohës së kryer të thjeshtë:<br />
e përment, shkruan, falenderon, dërgova, çfaq ….<br />
Gjuha e përdorur e afërt me gjuhën e folur:<br />
Të dielën 15 korrik<br />
Më 3 P.M, Konferencë inglisht për Kryqin e Kuq në Worcester<br />
Ndërtimi sintaksor i thjeshtë:<br />
I çova një telegram Kastoldit dhe M. Konzitës<br />
Letra personale<br />
Letra personale ka strukturë të ngjashme me letrën zyrtare, në elementet themelore. Ajo që e bën të<br />
ndryshme është informacioni që përcjell dhe mënyra shumë personale e komunikimit të tij.<br />
• Vendi nga shkruhet letra dhe data: Torino, më <strong>11</strong>.IV. 1938<br />
• Formula hyrëse: I dashtun Teufi k<br />
• Hyrja: Dje e mora kartolinën tande. S’mbaj mend premtimin. Megjithatë, kam dashtë me të shkrue<br />
para disa ditëve, por, thash: mos e trazo në qetsin e tij dhe lene të fryhet.<br />
• Pjesa qëndrore:<br />
Unë me shëndet nuk jam kenë aq keq, por erdha këtu në senatorium për mjekue hallin e vjetër. Tash<br />
një ditë më vizitoi “primariumi” dhe më tha që në ditt e para të qershorit mund të shkoj në bjeshkë.<br />
Domethenë, punët i kam mirë.<br />
Në ket senatoriunm është pak mërzi dhe s’ka ambient divertues për mue. Dhe në gjuhë nuk jam tue<br />
përfi tue shumë, mbasi fl asin në dialektin piemontez. Për mue i vetmi kalim kohe është leximi. Jam<br />
tue këndue veprat e Emil Ludëig ----- asht biografi st me famë. Kam këndue “Napoleonin” e tij, tashti<br />
jam tue këndue” Goethe”, janë vllime të mëdha.<br />
Nse don me ditë gja për Torinon....Torino asht Torino. Ti ke gabue që, tue ditë pakë a shumë italishten,<br />
nuk ke ardhë këndejpari. Mësohet diçka nga një botë krejt tjetër e bukur. ( Me mësue thash e jo me<br />
simpatizue- të mos më kuptosh keq). Nsa shkruhej kështu unë të kam parasysh ty e jo Elez ( in ).....<br />
• Formula përmbyllëse<br />
• Firma<br />
Të fala ty dhe shokëve<br />
Milloshi<br />
97
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Punohet Ushtrimi 4<br />
Elementet e ditarit<br />
Shkrimi i datës në krye të faqes<br />
E martë, më 13.02 1979<br />
Renditja kronologjike ngjarjeve<br />
Dje ishim me mamin te babi dhe daja. Na lajmëruan që të shtunën. Të dielën unë shkova<br />
në Elbasan për të blerë ushqime, u nisa me autobusin e mëngjesit dhe u ktheva me të orës<br />
<strong>11</strong>.30. Nga daja nuk shkova fare. Pjesën e kohës që më mbeti e lirë e kalova në bibliotekë...<br />
Mbizotërimi i vetës së parë<br />
Ne ishim, unë shkova ...<br />
Mbizotërimi i kohës së tashme në përshkrimin e situatave dhe në reflektimet e<br />
brendshme dhe koha e kryer e thjeshtë për rrëfimin<br />
Koha e kryer e thjeshtë – u nisëm, shkova, kalova, u shpërndanë, ...<br />
Koha e tashme – luajnë, kalojnë, vjen,.....<br />
Gjuha joformale, e afërt me gjuhën e folur, me përsëritje, me fjali njëkryegjymtyrëshe<br />
dhe shkurtime.<br />
Tani çdo gjë më duket e huaj, pa kuptim, gati qesharake...<br />
Gazeta, fjalë... dhe babai im atje... për 18 vjet rresht ...babai im...<br />
Ndërtime sintaksore të thjeshta<br />
Dje ishim me mamin te babi dhe daja.<br />
Na lajmëruan që të shtunën.<br />
Nga daja nuk shkova fare.<br />
Na shoqëronin dy çuna.<br />
Këtë na e komunikuan në çastin e fundit....<br />
Për 18 vjet rresht.<br />
Babai im.<br />
Ushtrimi 6<br />
ishim – folje në mënyrën dëftore, koha e pakryer, veta I, shumës<br />
lajmëruan - folje në mënyrën dëftore, koha e kryer e thjeshtë, veta III, shumës<br />
shkova - folje në mënyrën dëftore, koha e kryer e thjeshtë, veta I, njëjës<br />
Shoqëronin - folje në mënyrën dëftore, koha e pakryer, veta III, shumës<br />
komunikuan - folje në mënyrën dëftore, koha e kryer e thjeshtë, veta III, shumës<br />
të kujtoja - folje në mënyrën lidhore, koha e pakryer, veta I, njëjës<br />
të takohemi - - folje në mënyrën lidhore, koha e tashme, veta I, shumës<br />
kishim folur - folje në mënyrën dëftore, koha e kryer, veta I, shumës<br />
do të kalojnë -- folje në mënyrën dëftore, koha e ardhme, veta III, shumës<br />
98<br />
Përforcimi. Shkrim i shpejtë.<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi u kërkon nxënësve të shkruajnë një fl etë ditari dhe<br />
një letër personale. Përpara se nxënësit të punojnë të pavarur, mësuesi/ja diskuton mbi<br />
mënyrën e prezantimit të tyre. Dëgjon përgjigje të ndryshme të nxënësve.<br />
Më pas klasa punon në dy grupe të mëdha:<br />
Grupi që ka shpjeguar ditarin shkruan një letër personale.<br />
Grupi që ka shpjeguar letrën personale shkruan një faqe ditari.(përkatësisht ushtrimet 9, 13)<br />
Në fund të orës së mësimit mësuesi bën konkluzionet e orë dhe vlerëson me notë.<br />
Detyrë shtëpie. Parapërgatitje për përsëritjen e lëndës (testim)
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
Përsëritje<br />
(Testim)<br />
Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë llojet e tekstit informues, paraqitës, të tekstit rrëfyes joletrar dhe të<br />
atij shprehës emocional;<br />
• të analizojë anën gjuhësore të këtyre teksteve;<br />
• të përdorë teknikat e shkrimit të këtyre teksteve.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teste për tekstin informues- paraqitës.<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi: Stuhi mendimi<br />
Mësuesi/ja bën një përsëritje të shpejtë me anë të një stuhie mendimi për tekstin<br />
informues-paraqitës, duke u ndalur te:<br />
- llojet e tekstit informues-paraqitës;<br />
- karakteristikat e përgjithshme të llojeve teksteve;<br />
- veçoritë gjuhësore të teksteve;<br />
- llojet e shkrimeve që janë informues-paraqitës (shpjegues).<br />
Ndërtimi i njohurive: Punë e pavarur<br />
• Mësuesi/ja e ndan klasën në dy grupe dhe i udhëzon nxënësit për kryerjen e<br />
detyrës së kontrollit. Qëllimi i testimit është të kontrollohet përvetësimi i njohurive bazë<br />
për tekstin informues-paraqitës.<br />
• Pas udhëzimit të mësuesit nxënësit punojnë të pavarur.<br />
Përforcimi: Nxjerrja e përfundimeve<br />
• Lexohet nga një test për çdo grup dhe bëhen diskutime rreth zgjidhjes së<br />
ushtrimeve.<br />
Në fund mësuesi/ja vlerëson arritjet në orën e mësimit. Nxënësit do të vlerësohen<br />
me notë për përgjigjet e dhëna në test.<br />
<br />
Detyrë shtëpie.<br />
a) Parapërgatitni një tekst përshkrues.<br />
b) Sillni në klasë lloje të ndryshme tekstesh përshkruese.<br />
99
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model testi<br />
Grupi A<br />
Emri/mbiemri__________________________ klasa __________________<br />
1. Përcaktoni cili nga pohimet e mëposhtme është i vërtetë për tekstin informues paraqitës. 1 pikë<br />
a. Teksti informues-paraqitës ka si funksion kryesor të përshkruajë.<br />
b. Teksti informues-paraqitës ka si funksion të informojë.<br />
c. Teksti informues-paraqitës ka si funksion të udhëzojë.<br />
2. Rrethoni alternativën e saktë. 1 pikë<br />
Procesverbali është tekst informues që:<br />
a. jep fakte e të dhëna për ngjarje të së shkuarës;<br />
b. regjistron a dëshmon një veprimtari a një çështje në kohën kur ndodh;<br />
c. paraqet të dhëna nga një veprimtari kërkimore-shkencore.<br />
3. Renditni llojet e teksteve informues-paraqitës që japin të dhëna të shumta 5 pikë<br />
vetjake dhe ku mbizotëron elementi subjektiv.<br />
a. ........................................<br />
b. ........................................<br />
c. ........................................<br />
ç. ........................................<br />
d. ........................................<br />
4. Shkruani formula që përdoren për hyrjen e një letre zyrtare. 1 pikë<br />
a. ........................................<br />
b. ........................................<br />
5. Përcaktoni çfarë e dallon CV-në dhe autobiografinë nga biografia. 1 pikë<br />
........................................................................................................................<br />
6. Përcaktoni funksionin kryesor të tekstit joletrar. 1 pikë<br />
................................................................................<br />
7. Identifikoni llojin e tekstit të mëposhtëm. Përcaktoni funksionin dhe qëllimin e tij kryesor.<br />
3 pikë<br />
100
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Arkitektura në shekujt VII-XV<br />
Arkitektura bizantine në Shqipëri u ngrit mbi bazën e një arkitekture ilire paraardhëse, e ndikuar<br />
edhe nga faktorë të rinj dhe të ndryshëm të kohës.<br />
Duke zënë pozitë të veçantë në trevat e Perandorisë Bizantine, në korridorin natyral mes Lindjes<br />
dhe Perëndimit, territori i vendit tonë shërbeu në periudha të caktuara si transmetues apo rrezatues<br />
i vlerave arkitektonike drejt Perëndimit dhe anasjelltas. Gjatë mesjetës së hershme dhe të mesme<br />
kemi gjini të ndryshme arkitektonike, duke fi lluar nga banesat, ndërtimet mbrojtëse, ato të kultit, si<br />
dhe ndërtimet inxhinierike.<br />
Shumëllojshmëria e tipave, si dhe niveli i lartë ndërtues tregon se arkitektura mesjetare në vendin<br />
tonë nuk qëndron prapa asaj të vendeve fqinje më të zhvilluara dhe fl et për kontakte të vazhdueshme<br />
me këto vende, për ndikime reciproke dhe zgjidhje arkitektonike origjinale si në elemente të veçanta,<br />
ashtu dhe në formulimin e tipave.<br />
Një zhvillim të madh pati arkitektura gjatë periudhës së konsolidimit të principatave feudale shqiptare.<br />
Një fenomen urbanistik me rëndësi, që merr zhvillim të plotë në këtë periudhë dhe që kishte të<br />
bënte me zhvillimin e qyteteve, sidomos gjatë shek. XIII-XIV, është lindja e varosheve ose lagjeve<br />
jashtë mureve rrethuese të qyteteve. Kjo dukuri shënoi lindjen dhe zhvillimin e qytetit të hapur.<br />
Lloji ............................................<br />
Funksioni ............................................<br />
Qëllimi ............................................<br />
8. Bëni skemën e komunikimit të tekstit të mësipërm. 7 pikë<br />
Përcaktoni elementet e skemës së komunikimit.<br />
Referenti<br />
Dërguesi<br />
kanali letra<br />
mesazhi<br />
kanali letra<br />
Marrësi<br />
kodi<br />
Konteksti<br />
9. Në tekstin e mëposhtëm përcaktoni elementet gjuhësore që e bëjnë 6 pikë<br />
këtë tekst të jetë informues-paraqitës.<br />
Gjurmët më të hershme të arteve të bukura në Shqipëri<br />
Fillimet e artit fi gurativ në truallin e Shqipërisë janë të hershme. Gjurmët e para i përkasin periudhës<br />
së neolitit. Nëpërmjet zbulimeve të shumta arkeologjike, në zona të ndryshme të vendit janë gjetur<br />
qindra e mijëra qeramika, terakota, zbukurime në metal etj., që u përkisnin fi seve ilire, paraardhësve<br />
të drejtpërdrejtë të shqiptarëve të sotëm.<br />
Prodhimet më të hershme janë të thjeshta, për përdorim praktik, por në to shfaqen edhe vlera artistike<br />
si në format zoomorfe të enëve, ashtu edhe në dekoracione, gdhendje dhe elemente të tjera. Nga<br />
101
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
shekulli i gjashtë deri në shekullin e tretë p. e. s., në qeramika vizatohen linja dhe fi gura gjeometrike;<br />
forma ndërtohet me siluetë më elegante dhe pasurohet me elemente plastike. Shumë enë të kësaj<br />
periudhe, që ruhen sot në muzetë e Shqipërisë, kanë vlera të mirëfi llta artistike dalluese vendase, që<br />
nuk i ndeshim në artin e fqinjëve të tjerë po aq të lashtë, si helenët, maqedonasit apo romakët.<br />
_____________________________<br />
_____________________________<br />
_____________________________<br />
_____________________________<br />
_____________________________<br />
_____________________________<br />
_____________________________<br />
_____________________________<br />
10. Bëni analizën morfologjike të fjalëve të nënvizuara në tekstin e mësipërm. 6 pikë<br />
_____________________________<br />
_____________________________<br />
_____________________________<br />
_____________________________<br />
_____________________________<br />
_____________________________<br />
_____________________________<br />
_____________________________.<br />
<strong>11</strong>. Shkruani një procesverbal që mbahet nga polici rrugor për <strong>11</strong> pikë<br />
një aksident automobilistik. Përmbajuni skemës së procesverbalit.<br />
Hyrja<br />
Data<br />
Vendi i ngjarjes<br />
Personi që mban<br />
procesverbalin<br />
Kush është i pranishëm<br />
Procesverbal<br />
Ngjarja për të cilën<br />
mbahet procesverbali<br />
Zhvillimi<br />
Përfundimi<br />
Nota 5 6 7 8 9 10<br />
Pikët 8 -13 13-19 20-25 26-31 32-37 38-43<br />
102
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model zgjidhjeje<br />
Grupi A<br />
1. Përcaktoni cili nga pohimet e mëposhtme është i vërtetë për tekstin informues-paraqitës.<br />
b. Teksti informues-paraqitës ka si funksion të informojë.<br />
2. Rrethoni alternativën e saktë.<br />
Procesverbali është tekst informues që:<br />
b. regjistron a dëshmon një veprimtari a një çështje në kohën kur ndodh.<br />
3. Renditni llojet e teksteve informues-paraqitës që japin të dhëna të shumta vetjake dhe ku<br />
mbizotëron elementi subjektiv.<br />
a. CV-ja<br />
b. autobiografi a<br />
c. letra personale<br />
ç. ditari<br />
d. letra zyrtare<br />
4. Shkruani formula që përdoren për hyrjen e një letre zyrtare.<br />
a. Shkëlqesisë së tij, z. President,<br />
b. E nderuar znj. Kryetare e Bashkisë etj.<br />
5. Përcaktoni çfarë e dallon CV-në dhe autobiografinë nga biografia.<br />
CV dhe autobiografi a janë jetëshkrime që shkruhet nga vetë personi, biografi a është jetëshkrimi i një<br />
personi që shkruhet nga dikush tjetër.<br />
6. Përcaktoni funksionin kryesor të tekstit joletrar.<br />
Funksioni praktik<br />
7. Identifikoni llojin e tekstit të mëposhtëm. Përcaktoni funksionin dhe qëllimin e tij kryesor.<br />
Lloji<br />
Funksioni<br />
Qëllimi<br />
teksti informues-paraqitës<br />
informues<br />
të informojë<br />
8. Bëni skemën e komunikimit të tekstit të mësipërm. Përcaktoni elementet e skemës së komunikimit.<br />
Dërguesi<br />
Studiues i<br />
arkitekturës<br />
kanali letra<br />
(libri studimor)<br />
Referenti<br />
Arkitektura në shekujt VII-XV<br />
mesazhi<br />
Arkitektura e këtyre<br />
shek. është e<br />
zhvilluar<br />
dhe qëndron krahas<br />
asaj të vendeve<br />
fqinje.<br />
kanali letra<br />
(libri studimor)<br />
Marrësi<br />
Lexues të<br />
interesuar për<br />
historinë e<br />
arkitekturës<br />
kodi<br />
Gjuha e shkruar (shqipja)<br />
Konteksti<br />
Lexuesi i interesuar për historinë e arkitekturës<br />
103
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
9. Në tekstin e mëposhtëm përcaktoni elementet gjuhësore që e bëjnë këtë tekst të jetë informuesparaqitës.<br />
leksiku formal -<br />
përkufi zime -<br />
përshkrimet -<br />
shembujt -<br />
strukturë e thjeshtë sintaksore -<br />
folje në të tashmen e dëftores -<br />
10. Bëni analizën morfologjike të fjalëve të nënvizuara në tekstin e mësipërm.<br />
janë – folje, veta III, n. shumës, mënyra dëftore, koha e tashme.<br />
gjurmët – emër, numri shumës, gj. femërore, trajta e shquar, lakimi i tretër. emërore.<br />
janë gjetur - folje, veta III, n. shumës, mënyra dëftore, koha e kryer.<br />
shfaqen - folje, veta III, n. shumës, mënyra dëftore, koha e tashme.<br />
artistike – mbiemër, n. shumës, gj. femërore, r. kallëzore.<br />
ndërtohet - folje, veta III,njëjës, mënyra dëftore, koha e tashme.<br />
<strong>11</strong>. Shkruani një procesverbal që mbahet nga polici rrugor për një aksident automobilistik.<br />
Përmbajuni skemës së procesverbalit.<br />
Hyrja<br />
Zhvillimi<br />
Data<br />
Vendi i ngjarjes<br />
Personi që mban<br />
procesverbalin<br />
Kush është i<br />
pranishëm<br />
Ngjarja për të cilën<br />
mbahet<br />
procesverbali<br />
Procesverbal<br />
I mbajtur sot, më datë 22 shtator 2010, në autostradën<br />
Durrës-Tiranë, nga unë i nënshkruari Petrit Kodra, polic<br />
i shërbimit të qarkullimit rrugor, në prani të shoferit të<br />
automjetit me targë Tr.1234, pasagjerit z. Avni Rr. dhe<br />
dëshmitarit okular Dritan F. për ngjarjen e mëposhtme:<br />
Në orën 10 të mëngjesit, makina me targë..... u përplas me<br />
shtyllën anësore të rrugës. Nga përplasja makina pësoi<br />
................................................................................................<br />
................................................................................................<br />
................................................................................................<br />
................................................................................................<br />
Përfundimi<br />
Mbajtësi i<br />
procesverbalit<br />
Të pranishmit në<br />
aksident<br />
Nënshkrimet<br />
104
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Grupi B<br />
Emri/mbiemri__________________________<br />
Model testi<br />
Klasa _________<br />
1. Përcaktoni cili nga pohimet është i vërtetë. 1 pikë<br />
a. Tekstet informuese-paraqitëse janë të pasura me gjykime personale.<br />
b. Tekstet informuese-paraqitëse janë të shkruara dhe të folura.<br />
c) Tekstet informuese-paraqitëse janë tekste me përdorim të kufi zuar.<br />
2. Rrethoni alternativën e saktë. 1 pikë<br />
Relacioni është tekst informues që:<br />
a. informon për lajme të ndryshme;<br />
b. përdoret në komunikimin shoqëror për qëllime të ndryshme;<br />
c. paraqet një punë kërkimore ose një trajton një çështje të caktuar.<br />
3. Renditni llojet e teksteve informuese-paraqitëse që japin informacion të pasur 5 pikë<br />
dhe ku mbizotëron elementi objektiv.<br />
a. ........................................<br />
b. ........................................<br />
c. ........................................<br />
ç. ........................................<br />
4. Shkruani formula që përdoren për mbylljen e një letre zyrtare. 1 pikë<br />
a. ........................................<br />
b. ........................................<br />
5. Përcaktoni veçorinë e përbashkët të CV-së, autobiografisë dhe biografisë. 1 pikë<br />
................................................................................<br />
6. Përcaktoni funksionin kryesor të tekstit letrar. 1 pikë<br />
................................................................................<br />
7. Identifikoni llojin, funksionin dhe qëllimin e tekstit të mëposhtëm. 3 pikë<br />
Mite dhe besime popullore<br />
Një aspekt me interes i kulturës popullore shqiptare kanë qenë padyshim mitet, supersticionet e<br />
besimet fetare. Dihet historikisht, se feja e krishterë fi lloi të përhapej ilegalisht në Iliri që në shekullin<br />
e parë të erës sonë. Ungjillëzimin e saj e fi lloi Shën Pali dhe e përfunduan misionarët latinë. Kjo<br />
shpjegon faktin se, përse në gjuhën shqipe, terminologjia fetare e krishterë është e burimit latin, si në<br />
Veri e në Jug. Me përhapjen e myslimanizmit, e sidomos nga shek. XVII e këtej, lindën disa fenomene<br />
të veçanta, si kriptokristianizmi në disa fshatra në Rrethin e Elbasanit (në krahinën e Shpatit), që<br />
vazhdoi deri në Shpalljen e Pavarësisë më 1912. Por në shek. XIX, edhe në disa zona të Shqipërisë<br />
Veriore (p.sh., në Lurë), kishte familje të përziera në pikëpamje fetare: disa pjesërisht katolikë e disa<br />
të tjerë myslimanë. Nga Lufta e Parë Botërore ka ardhur duke u rritur edhe numri i atyre që nuk i<br />
ndjekin rregullisht praktikat fetare. Në këtë kuadër historik nuk është e vështirë të kuptohet se si u bë<br />
e mundur që të ruhej deri në shekullin tonë një përzierje e traditave të lashta pagane, me elemente<br />
105
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
të krishterimit e të myslimanizmit.<br />
Ndër mitet më të lashta të ruajtura aty-këtu deri në fi llim të shek. XX ishte sigurisht kulti i diellit,<br />
i cili ka lidhje me kultin e zjarrit e të vatrës (sepse vetë dielli është burim drite e ngrohtësie), si<br />
edhe me kultet bujqësore e blegtorale (sepse jeta e çdo gjallese në tokë varet nga dielli). Ruhej<br />
gjithashtu nderimi për disa maja malesh, që adhuroheshin si “maja të diellit”. Kështu, në data të<br />
caktuara bëheshin pelegrinazhe në disa maja malesh, si Maja e Rumies, Gjalica e Lumës, Çuka<br />
e Tomorit, Këndravica etj. Në këto festa ndizeshin zjarre të mëdha në pritje të lindjes së diellit dhe<br />
besohej se ata ia shtonin fuqinë diellit. Le të kujtojmë këtu, se mallkimi më i fortë që ndeshim në<br />
epikën legjendare për kundërshtarin e heroit është: “T’u shkimt hisja e diellit”.<br />
Lloji i tekstit .......................................<br />
Funksionet e tekstit .......................................<br />
Qëllimi i tekstit .......................................<br />
8. Plotësoni me të dhëna elementet e skemës së komunikimit duke iu referuar tekstit të mësipërm.<br />
7 pikë<br />
Referenti<br />
Dërguesi<br />
kanali letra<br />
mesazhi<br />
kanali letra<br />
Marrësi<br />
kodi<br />
Konteksti<br />
9. Përcaktoni në tekstin e mëposhtëm elementet e gjuhës që e bëjnë këtë tekst informues-paraqitës.<br />
6 pikë<br />
Fotografia shqiptare<br />
Trashëgimia e lënë nga dinastia “Marubi” është ndër më të njohurat në fushën e fotografi së<br />
evropiane në gjysmën e dytë të shek. XIX dhe gjysmën e parë të shek. XX.<br />
Dinastia “Marubi” fi llon me Pjetër Marubin, i lindur në Piacencia (Itali, 1834) dhe i detyruar të mbërrijë<br />
në Shkodër më 1856 pas ndjekjeve të pushtuesve austro-hungarezë. Në Shkodër Marubi nis aktivitetin<br />
e tij artistik në disa fusha njëherazi, si fotograf, arkitekt, piktor e skulptor.<br />
Me “Kutinë magjike” fotografike (1858) ai nisi të fotografojë jetën jashtë studios, ndër të cilat edhe<br />
ngjarje politike të kohës, si “Kryengritja e Mirditës” (1876-77), Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878-<br />
81), që mbetën dëshmi edhe në faqet e revistave të njohura evropiane “La guera d’Oriente”, “The<br />
Illustrade London News”, “L’lustration” etj.<br />
Studio “Marubi” shkëlqen me përmasat evropiane, me hapësirë ndriçimi dhe pajisjet më të fundit<br />
(1885-1900). Në atë kohë Pjetër Marubi zgjodhi për vijimësinë e punëve në studio djemtë e Rrok<br />
Kodhelit nga Kodheli i Kodrinës: së pari Mati, më jetëshkurtër (1862-1881), pastaj Mikelin, e mbiquajtur<br />
Kel (Marubi), me mbiemrin e ri, në nder të mjeshtërit të madh.<br />
106
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
........................................................... ...........................................................<br />
........................................................... ...........................................................<br />
........................................................... ...........................................................<br />
........................................................... ...........................................................<br />
10. Bëni analizën morfologjike të fjalëve të nënvizuara në tekstin e mësipërm. 6 pikë<br />
........................................................... ...........................................................<br />
........................................................... ...........................................................<br />
........................................................... ...........................................................<br />
........................................................... ...........................................................<br />
<strong>11</strong>. Shkruani një letër zyrtare (kërkesë, ankesë, falënderim etj.) që mund t’ia dërgoni drejtorit a drejtoreshës<br />
së shkollës, kryetarit/es së njësisë vendore (komunë, bashki) a dikujt tjetër.<br />
<strong>11</strong> pikë<br />
Mbështetuni te skema e dhënë.<br />
koka<br />
Lënda: KËRKESË Tiranë, më 6.09.2010<br />
marrësi,<br />
vendi dhe data<br />
Drejtuar:<br />
formula<br />
e hapjes<br />
hyrja<br />
pjesa<br />
qendrore<br />
formula<br />
e mbylljes<br />
firma<br />
Nota 5 6 7 8 9 10<br />
Pikët 8 - 13 13- 19 20-25 26-31 32-37 38-43<br />
107
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje<br />
Grupi B<br />
1. Përcaktoni cili nga pohimet është i vërtetë.<br />
b. Tekstet informuese-paraqitëse janë të shkruara dhe të folura.<br />
2. Rrethoni alternativën e saktë.<br />
Relacioni është tekst informues që:<br />
c. paraqet një punë kërkimore ose një trajton një çështje të caktuar.<br />
3. Renditni llojet e teksteve informuese-paraqitëse që japin informacion të pasur.<br />
a. relacioni b. procesverbali c. artikujt e gazetave, revistave<br />
ç. biografi a d. kronikat e llojeve të ndryshme<br />
4. Shkruani formula që përdoren për mbylljen e një letre zyrtare.<br />
a. Duke shpresuar që kërkesa ime do të merret parasysh,<br />
me nderime<br />
Mimoza<br />
b. Duke ju falënderuar për mirëkuptimin<br />
me respekt<br />
Andi<br />
5. Përcaktoni veçorinë e përbashkët të CV-së, autobiografisë dhe biografisë.<br />
Të tria llojet e shkrimit informojnë për jetën dhe veprimtarinë e një personi.<br />
6. Përcaktoni funksionin kryesor të tekstit letrar.<br />
Funksion estetik<br />
7. Identifikoni llojin, funksionin dhe qëllimin e tekstit të mëposhtëm. 3 pikë<br />
Lloji i tekstit<br />
informues-paraqitës<br />
Funksionet e tekstit<br />
informues<br />
Qëllimi i tekstit<br />
të informojë dhe të bindë<br />
8. Plotësoni me të dhëna elementet e skemës së komunikimit duke iu referuar tekstit të mësipërm.<br />
7 pikë<br />
Referenti<br />
Mitet dhe besimet fetare<br />
Dërguesi<br />
Autori i<br />
shkrimit<br />
kanali<br />
letra (libri)<br />
mesazhi<br />
Në Shqipëri ka përzierje<br />
të traditave të lashta<br />
pagane me elemente<br />
të krishterimit dhe të<br />
myslimanizmit<br />
kanali<br />
letra (libri)<br />
Marrësi<br />
lexuesi<br />
kodi<br />
Gjuha e shkruar (shqipja)<br />
108<br />
Konteksti<br />
Studimi u drejtohet lexuesve të specializuar
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
9. Përcaktoni në tekstin e mëposhtëm elementet gjuhësore që e bëjnë këtë tekst të jetë<br />
informues- paraqitës.<br />
Leksiku formal<br />
Përkufi zime<br />
Përshkrime<br />
Shembuj<br />
Strukturë e thjeshtë sintaksore<br />
Foljet në kohën e tashme të dëftores<br />
10. Bëni analizën morfologjike të fjalëve të nënvizuara.<br />
fi llon – folje, veta III, n. njëjës, mënyra dëftore, koha e tashme.<br />
njëherazi –ndajfolje mënyre.<br />
magjike – mbiemër, gjinia femërore, n. njëjës, r. kallëzore.<br />
dëshmi – emër, n. shumës, gj. femërore, trajta e pashquar, lakimi i tretë, r. kallëzore.<br />
ndriçimi – emër, n. njëjës, gj. mashkullore, trajta e shquar, lakimi i parë, r. rrjedhore.<br />
zgjodhi – folje, veta III, n. njëjës, mënyra dëftore, koha e kryer e thjeshtë.<br />
<strong>11</strong>. Shkruani një letër zyrtare, (kërkesë, ankesë, falënderim etj.), që mund t’ia dërgoni <strong>11</strong> pikë<br />
drejtorit a drejtoreshës së shkollës, kryetarit/es së njësisë vendore (komunë, bashki) a dikujt tjetër.<br />
Mbështetuni te skema e dhënë.<br />
koka<br />
Lënda: KËRKESË Tiranë, më 4.10.2010<br />
marrësi,<br />
vendi dhe data<br />
Drejtuar: Drejtorisë së Ujësjellës-Kanalizimeve<br />
Tiranë<br />
formula<br />
e hapjes<br />
hyrja<br />
pjesa<br />
qendrore<br />
formula<br />
e mbylljes<br />
firma<br />
Unë e nënshkruara S. A., lindur në Tiranë më 3. 03. 1993, e bija e Agronit dhe e<br />
Pranverës, me anë të kësaj letre dua të paraqes pranë institucionit tuaj shqetësimin<br />
tim dhe të familjes sime.<br />
Unë dhe familja ime banojmë në rrugën “Hoxha Tahsin” dhe prej më shumë se një<br />
jave uji që na vjen në shtëpi ka një erë shumë të rëndë, i cili nuk mund të përdoret<br />
për asnjë lloj shërbimi.<br />
Nëna ime ka provuar ta ziejë ujin për gatim, por sërish ai mban një erë mjaft të rëndë<br />
edhe pas zierjes, duke u detyruar kështu që të përdorim ujë të blerë edhe për nevoja<br />
të tjera. Por ky problem bëhet ende më i rëndë kur vjen puna për të bërë banjë, pasi uji<br />
është mjaft i ndotur dhe i rrezikshëm për shëndetin tonë. Madje motrës sime të vogël iu<br />
infektua lëkura dhe pati kruajtje të mëdha, kur nëna e lau me ujin e çezmës.<br />
Duke shpresuar shumë që kërkesa ime të merret parasysh dhe problemi ynë të<br />
marrë zgjidhje sa më shpejt.<br />
Me respekt<br />
S. A.<br />
109
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Teksti përshkrues<br />
Tema<br />
1. Tema:<br />
Skema dhe<br />
tipologjitë<br />
Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifi kojë tekstin përshkrues dhe llojin e tij;<br />
• të shpjegojë konceptin “tekst përshkrues” dhe mënyrën e realizimit të tij;<br />
• të ndërtojë skemën e tekstit përshkrues në situata të ndryshme komunikuese;<br />
• të dallojë funksionin rrëfyes, informues dhe bindës të teksteve.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme tekstesh përshkruese, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Materiale shtesë<br />
Përshkrimi si pjesë integrale e një teksti<br />
Si duhet lexuar Faik Konica<br />
... Nocioni ‘intertekstualitet” është relativisht i ri. Atë e përdori e para studiuesja frënge me<br />
origjinë bullgare, Julia Kristeva, në fund të viteve ‘60. Postulati i parë teorik i postmodernizmit<br />
është: S‘ka tekst pa intertekst. Intertekstualiteti paraqet komunikimin aktiv të së paku dy teksteve,<br />
letrare e joletrare, kurse në plan më të gjerë ai paraqet komunikimin e një vepre letrare jo vetëm me<br />
një tekst tjetër, por edhe me një kontekst tjetër - me konvenca, kode, mite, norma, rite etj. Ndërkaq,<br />
te ne studimet letrare që përdorin metodën intertekstuale dhe instrumentet e saj janë pothuajse<br />
në fi llimet e veta. Afërsisht në këtë kohë botohet në Prishtinë edhe libri “Kujtesa e tekstit” i Kujtim<br />
Shalës, në prologun e të cilit shkruhet: Identifi kimi i tekstit/teksteve në tekst, si kujtesë; si dhe<br />
leximi i tekstit nëpërmjet tjetrit konstituojnë “interpretimin e tekstit”. Disa vite më pas, studiuesja<br />
Floresha Dado e përdor me sukses këtë metodë në disa interpretime letrare. I bindur se teksti i<br />
Faik Konicës, i vetmi i kryer përfundimisht, duhet identifi kuar si kujtesë, do të synojë vlerësimin që<br />
ka në themel përjetimin e kësaj proze antologjike, si intertekst të sistemit letrar, drejt të cilit synon<br />
të shkojë vepra e këtij autori të madh.<br />
Një ambasadë e Zulluve në Paris<br />
Shkrimi “Një ambasadë e Zulluve në Paris”, i Faik Konicës, është botuar në vitin 1922. Nuk dimë<br />
të jetë plotësuar së paku me ndonjë tekst tjetër të dytë, kur kryetitulli (Katër përralla nga Zullulandi)<br />
paralajmëron për më tepër, konkretisht për katër tekste të zhanrit të përrallës, siç i quan vetë<br />
krijuesi, kur tek teksti i përfunduar nuk ka asnjë tipar të këtij zhanri. Titulli i lidhur ngushtë me temën,<br />
në funksionin klasik, jep të sintetizuar tekstin. Themelin e thurjes së subjektit të përrallës e përbën<br />
prishja e harmonisë së raporteve dhe e rendit ekzistues. Përralla ngjan me botën, ku mrekullitë<br />
janë të natyrshme, ndërsa magjitë rregull. Personazhet e përrallës janë figura të patrupëzuara që<br />
veprojnë jashtë hapësirës dhe kohës. Zbërthimi hapësinor, kohor e psikologjik për përrallën është<br />
i huaj… (elemente përshkruese).<br />
Marrë nga Prof. as. dr. Rahim Ombashi http://botimetshqiptare.soup.io/since/40655009<br />
(Këto fragmente janë zgjedhur për të argumentuar faktin që tek teksti informues-paraqitës<br />
përshkrimi gjendet i integruar brenda tekstit, si pjesë e qëllimit të tij.)<br />
<strong>11</strong>0
Përshkrimi shprehës<br />
Përshkrimi i ndjenjave, gjendjeve shpirtërore, situatave emocionale<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Krokatja e korbit<br />
(përshkrim i gjendjes shpirtërore)<br />
Në stuhi<br />
Në atë çast ndjeu një plogështi të jashtëzakonshme. Ajo ia përshkoi tërë trupin. Dhe çdo gjë iu duk<br />
e çuditshme, madje edhe vetvetja.<br />
Kurrë s’e kishte lënë fuqia si kësaj here. Një lodhje e madhe e kishte kapluar, duke fi lluar prej<br />
qepallave deri te gishtat e dorës që i dridheshin.<br />
Desh të çohej për të ikur prej këtij vendi, por mendimi se, kur të çohej, do të dukej qesharak, e<br />
ndali.<br />
Edhe trari mbi derë rënkoi. Rrëkëllima e tij e frikësoi. I frikësuar hyri e u struk brenda, në lëkurën e<br />
vet. Rrinte duke dëgjuar vërshëllimën e stuhisë. Dhe kratjen e trarit...<br />
Marrë nga Anton Pashku, “Letërsia bashkëkohore”, faqe 201<br />
Kujtime nga muaji i mjaltit<br />
(situata emocionale)<br />
Megjithatë, Ema ndonjëherë mendonte se ato ishin ditët më të bukura të jetës së saj, muaji i mjaltit,<br />
siç thuhet ndryshe. Që ta shijonte nektarin e tyre, e mira ishte të shkonte nëpër ato vende me<br />
emra kumbues, ku ditët e para pas martesës kalohen në një plogështi aq të këndshme! Hipur në<br />
ndonjë karrocë poste, me perde mëndafshi të kaltra nga brenda, ngjitesh ngadalë nëpër rrugët e<br />
rrëpirëta, duke dëgjuar gurgullimën e shurdhët të ujëvarës. Kur perëndon dielli, ngopesh me erën e<br />
këndshme të limonëve në breg të gjireve të detit; pastaj në mbrëmje, duke ndenjur mbi tarracën e<br />
vilave, vetëm për vetëm dhe kapur dorë për dore, vështron yjet dhe bën planet për të ardhmen. Ajo<br />
mendonte se në këtë rruzull tokësor disa vende duhej të krijonin lumturi, si ndonjë bimë e veçantë<br />
që çel mbarë në një vend dhe s’bëhet dot askund tjetër. Përse të mos prehej edhe ajo, mbështetur<br />
mbi bërryla në ballkonin e ndonjë vile zvicerane, a të mbyllej bashkë me trishtimin e saj në ndonjë<br />
shtëpizë fusharake skoceze, si bashkëshorte e një burri të veshur me frak kadifeje të zezë me kinda<br />
të gjata dhe me çizme prej lëkure të butë, me kapelë me majë dhe me mansheta!<br />
Marrë nga G. Flober, romani Zonja Bovari, pjesa e parë, kreu VII<br />
Tregtar flamujsh<br />
(përshkrim ndjenjash dhe situatash emocionale)<br />
...Humbi në një fluturim të vrikshëm mendimesh lirike. I ndodhte shpesh me harrue shqimit vendin<br />
ku gjindej e rrethin në të cilin rrinte, i joshun si nga nji muzikë e hollë e zgjue vrik në fund të<br />
shpirtit kah do të largësina ajore, ku rasa ma parandsi, e përshkrueme nëpër shëndrita të dëshirit<br />
poetik, merrte fytyrën e nji arratie të mrekullueshme. I pau ata fl amuj të shtjelluem në nji dritë të<br />
gjallë fi toresh kumbore, në krye të nji kombi të lir mbi udha plot brohorina t’ardhmenis ku era e<br />
larit ymnonte e pastër drejt qiellit. I pau ato shqipe të zeza tue lirue nga burrgu i errët i nji kohe<br />
të zezueme e tue rrahë flatrat nëpër ajri të kuqe si engjuj drejtësie kah skajet ma të mshefuna të<br />
maleve e të fushave t’atdheut...<br />
Marrë nga Ernest Koliqi, Tregtar fl amujsh, f. <strong>11</strong><br />
<strong>11</strong>1
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përshkrimi objektiv<br />
Krokodili<br />
Krokodili është zvarraniku më i madh në Afrikë. I gjatë deri në 6 metra nga maja deri në bisht, ai<br />
peshon mbi 900 kg. Me nofullat e tij të fuqishme, krokodili është një rrezik vdekjeprurës për kafshët<br />
që jetojnë në të njëjtin ambient me të. I fshehur nën ujë, pret vetë momentin e duhur për të sulmuar.<br />
Është në gjendje të rrijë i zhytur për më shumë se një orë në pritje të gjahut. Me fuqinë e madhe që ka,<br />
është në gjendje të tërheqë në ujë një zebër të rritur në pak sekonda. Dhëmbët e fortë e të mëdhenj i<br />
japin mundësinë të shkëpusë copa të mëdha mishi nga gjahu. Dhëmbët i rriten vazhdimisht dhe ata<br />
më të konsumuar hiqen vetë kur dalin dhëmbët e rinj. Sytë janë të vendosur në lartësi të kokës, në<br />
mënyrë që krokodili të vëzhgojë arritjen e gjahut kur ai ndodhet i zhytur nën ujë. Flegrat e hundës,<br />
të ndodhura në lartësi të nofkave, i bëjnë të mundur krokodilit të marrë frymë kur trupi është i zhytur.<br />
Një shtresë e hollë lëkure i mbyll fl egrat për të mos lejuar futjen e ujit. Me ndihmën e këmbëve të<br />
fuqishme e të kthetrave, krokodili zvarritet në brigjet e lumit me një shpejtësi të mahnitshme. Femra<br />
përdor thonjtë e fortë edhe për të hapur një vrimë në tokë, ku do të depozitojë vezët. Bishti muskulor<br />
ka një rol shtytës, por edhe drejtues në ujë. Është dhe një armë e fuqishme, një fshikullim i bërë me<br />
të mund të hedhë poshtë edhe një kafshë me përmasa të mëdha.<br />
Marrë nga Wikipedia<br />
Forma e fortesës<br />
... Fortesa e Beratit është ndërtuar mbi një shkëmb të egër, me përzgjatje jug-veri, me një mur<br />
madhështor, që sot është i shembur aty-këtu. Perimetri i përgjithshëm i fortesës është 2600 hapa<br />
të mëdhenj; ka katër porta shumë të forta e të qëndrueshme. Porta e madhe që gjendet në veri,<br />
nëpërmjet së cilës zbritet në treg pas afro 1000 hapash, ka tri dyer që janë 100 hapa larg njëratjetrës.<br />
Dy nga këto dyer shohin nga veriu, kurse njëra, e brendshmja, është bërë prej gurësh të<br />
mëdhenj, sa trupi i një elefanti. Këtyre gurëve u gjendet shembulli vetëm në Khalil al Rrahman afër<br />
Kudsi Sherifi t në Jerusalem ose në fortesën e Benderit, që gjendet në breg të lumit Tuta-Turla.<br />
... Njëra portë, në rrëzë të Manastirit të moçëm, sheh në perëndim dhe del në rrugën e xhamisë së<br />
re që ka ndërtuar Hysen Pasha, në lagjen “Murat Çelebi”. Një portë tjetër është në lindje dhe del në<br />
lagje, por jo në rrugë kryesore. Nëpër të nuk ka shumë lëvizje …<br />
Sipas përshkrimeve më 1670, të udhëtarit dhe gjeografi t turk Muhamed Ibni Dervishi<br />
(Evlija Çelebi)<br />
Marrë nga “Berati dhe beratasit mbi tre shekuj më parë”, përgatitur nga Petrit Belliu (Xhindolli)<br />
Përshkrimi subjektiv<br />
Qyteti i gurtë<br />
Ky ishte një qytet i çuditshëm, që dukej sikur kish dalë papritur në një natë dimri si një qenie<br />
prehistorike dhe ish kacavjerrë me mundime të mëdha mbi faqen e malit. Gjithçka në këtë qytet ishte<br />
e vjetër, e gurtë dhe e fortë.<br />
Ky ishte ndoshta qyteti më i pjerrët në botë. Nga shkaku i pjerrësisë së madhe ndodhte që në nivelin<br />
e çatisë së njërës shtëpi, fi llonin themelet e tjetrës. Me siguri, ky ishte i vetmi vend në botë, ku njeriu,<br />
po të rrëzohej në anë të udhës, në vend që të binte në hendek, mund të binte mbi çatinë e një shtëpie<br />
të lartë. Këtë gjë, më mirë se kushdo, e dinin të dehurit.<br />
Ishte me të vërtetë një qytet shumë i çuditshëm. Ti mund të ecje në rrugë dhe, po të doje, mund të<br />
zgjatje pak krahun dhe ta vije kapelën tënde mbi majën e një minareje.<br />
Shumë gjëra këtu ishin të pabesueshme dhe shumë gjëra ishin si në ëndrra...<br />
<strong>11</strong>2<br />
Marrë nga Ismail Kadare, “Kronikë në gur”
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përshkrimi bindës (argumentues)<br />
Reklamë<br />
Përshëndetje,<br />
Ndërmarrja jonë ka fi lluar ndërtimin e kompleksit të ri banesor-afarist në lagjen “Jeta e re”, në<br />
Prishtinë, ku do të ketë 96 banesa me madhësi të ndryshme, si dhe lokale në katin përdhes (të<br />
gjitha lokalet, si dhe 24 banesa janë shitur deri më sot). Kjo lagje është e qetë dhe e pastër dhe,<br />
po ashtu, nuk është larg qendrës aktuale (të pjesës së vjetër të Prishtinës)... Vendi ku po ndërtohet<br />
ky kompleks banesor-afarist ka afër shkollën fillore, si dhe çerdhen e fëmijëve, por nuk i ka larg as<br />
spitalet, arkivin, si dhe Fakultetin Teknik. Banesat po ndërtohen me leje ndërtimore nga komuna e<br />
Prishtinës, si dhe me standard të klasit të parë sa i përket ndërtimit, qëndrueshmërisë ndaj tërmeteve,<br />
materialeve që përdoren (të gjitha me atest), si dhe pajisjeve në objekte dhe në banesa veç e veç.<br />
Kompleksi përbëhet prej tri objekteve, si dhe pjesës së përbashkët ku përfshihet parku, kopshti për<br />
fëmijë, parkingu për mysafi rët etj. Çdo banesë do të ketë garazhin përkatës nëntokësor...Dera e<br />
hyrjes do të hapet me videofon nga secila banesë.<br />
Nëse ju vendosni që tani të merrni banesë nga ne dhe, nëse ne nuk e përfundojmë banesën tuaj<br />
ashtu siç e keni kërkuar dhe në datën e përcaktuar në kontratë, atëherë prej datës së caktuar juve<br />
do t’ ju paguhet qiraja për çdo muaj, qoftë edhe për çdo ditë vonesë ...<br />
Përshkrimi i personave<br />
Marrë nga reklama e një fi rme ndërtimi në Prishtinë<br />
Fan S. Noli, si mjeshtër muzike<br />
Fan Noli jo vetëm është i ditur në muzikë, po ka zotësinë e rrallë të stërvitë të tjerë në atë mjeshtëri<br />
të bukur, dhe t’i stërvitë në pak kohë. Ç’humbje për Shqipërinë, që njeriu të atillë nuk i jepet rasti<br />
të organizojë stërvitjen muzikale të popullit në shkolla të vendit! Ç’humbje që nuk i jepet rast të<br />
organizojë një universitet popullor në Shqipëri, në Shqipëri ku njerëz të pjekur të venë një a dy orë të<br />
stërviten ! Fan Noli është hequr nga politika edhe më tepër sesa jam hequr unë, kuptohet se një njeri<br />
i mendjes ka nevojë për siguri dhe dinjitet. Po t’i japësh këto, do të ishte një fi tim për Shqipërinë.<br />
...Atë Noli do të mbetet në histori të Shqipërisë si burri që arriti i pari, me hir të vullnetit dhe të<br />
hollësisë së tij, të këllasi zyrtarisht gjuhën shqip në meshë. Dita që mëshoi për të parën herë është një<br />
ogur i bardhë në udhë të përparimit tonë. Dhe as e harrojmë, as mund të lëmë të tjerët të harrojnë.<br />
Leshzi, me sy të mprehtë, një fi zionomi të qeshur, gati të presë një shaka dhe ta kthejë me uzurë,<br />
mendje hapur, njohës i gjuhëve romane dhe skandinave, atë Noli nga kultura , nga mendësia dhe<br />
karakteri i tij më kujton shpesh kishtarët e Përlindjes italiane.<br />
Marrë nga Faik Konica, Vepra, faqe 85<br />
Shënim. Titujt e fragmenteve janë vënë nga redaksia.<br />
Konceptet kryesore: tekst përshkrues, përshkrim objektiv, përshkrimi subjektiv,<br />
përshkrim shprehës, bindës, informues.<br />
Struktura e mësimit<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë në grupe<br />
Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
<strong>11</strong>3
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin duke e ndarë klasën në gjashtë grupe. Secilit prej grupeve i<br />
kërkohet të përshkruajë një objekt, njeri, kafshë, vend, ndjesi emocionale, gjendje, ndjenjë...,<br />
p.sh.: të përshkruajë qytetin, objektin më të shtrenjtë të fëmijërisë, gjyshen a gjyshin, kafshën<br />
shtëpiake të parapëlqyer, gjendje emocionale, ndjenja etj., duke u ndalur te:<br />
a. qëllimi i përshkrimit,<br />
b. veçoritë e objektit që përshkruhet,<br />
c. lloji i përshkrimit (objektiv a subjektiv)<br />
Pasi nxënësit përfundojnë detyrën në grup, përfaqësuesi i çdo grupi lexon përshkrimin<br />
e realizuar dhe vë në dukje qëllimi, veçoritë dhe llojin e përshkrimit.<br />
Model përgjigjeje<br />
- Çfarë keni përshkruar?<br />
Vend (objekt, person...)<br />
- Cili është qëllimi për të cilin e përshkruat?<br />
Për të informuar (bindur, shprehur ndjenjat, emocionet...)<br />
- Në cilat veçori të objektit të përshkruar u përqëndruat?<br />
Në veçori të:<br />
a. pamjes fizike (botës së brendshme shpirtërore),<br />
b. në anë të veçanta të objektit, për të dhënë imazhin e përgjithshëm,<br />
c./në të dhëna të detajuara për objektin për të dhënë imazhin e plotë...<br />
- Sipas jush, ç’lloj përshkrimi është?<br />
Objektiv/subjektiv/shprehës/bindës/informues<br />
U kërkohet nxënësve të argumentojnë përgjigjen duke u mbështetur në elementet<br />
përbërëse.<br />
Ndërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Mësuesi/ja u shpërndan nxënësve fi sha me tekste të parapërgatitura, ku ka përshkrime,<br />
dhe u kërkon të identifi kojnë në to elemente të përshkrimit. Diskuton me ta rreth qëllimit<br />
të përshkrimit, llojit dhe karakteristikave të tij.<br />
Ndërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shënimeve, punë në grupe<br />
Mësuesi/ja i ndan nxënësit në tri grupe dhe u shpërndan fi sha me tekste ku ka<br />
përshkrime, dhe u kërkon të identifi kojnë në to elemente të përshkrimit, të evidentojnë<br />
qëllimin dhe karakteristikat e përshkrimit.<br />
Për ta realizuar këtë detyrë ata duhet të lexojnë tekstin e nxënësit dhe të mbajnë<br />
shënime për veçoritë e llojit të tekstit dhe të kërkojnë t’i zbulojnë në tekstin e dhënë.<br />
Grupi I - punon me një tekst narrativ (fragment nga romani Zonja Bovari ose Krokatja<br />
e korbit).<br />
Grupi II – punon me një tekst informues-paraqitës (Krokodili ose Fortesa e Beratit).<br />
Grupi III – punon me një tekst argumentues (Reklamë, Greqia – vend turistik e<br />
kulturor).<br />
<strong>11</strong>4<br />
Çdo grup plotëson skemën përkatëse me të shënimet e mbajtura dhe ilustron me<br />
shembuj. Në fund me të dhënat e grupeve plotësohet në tabelë grafi ku organizues, si<br />
më poshtë, të cilin mësuesi/ja mund të ketë parapërgatitur në një tabak të madh letre<br />
dhe e vendos në tabelë. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të përqendrojnë vëmendjen në<br />
skemën përmbledhëse të veçorive të tekstit përshkrues.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përshkrimi informues<br />
- Përshkrimi i objektit në tërësi<br />
ose i pjesëve të tij;<br />
- është i saktë, i hollësishëm, i<br />
pasur me detaje;<br />
- leksiku i zgjedhur nga një<br />
fushë e caktuar<br />
Përshkrimi bindës<br />
- përshkrimi i objektit në<br />
mënyrë subjektive<br />
- përzgjedh të dhënat në<br />
përputhje me qëllimin;<br />
- është më pak i saktë se<br />
përshkrimi informues<br />
- gjuha synon të ngjallë<br />
qëndrim pozitiv ose negativ<br />
Përshkrimi shprehës<br />
- shpreh emocione dhe<br />
gjendje shpirtërore të<br />
dërguesit;<br />
- paraqet objektin në funksion<br />
të temës;<br />
- gjuha e përpunuar artistikisht<br />
Përdoret për qëllime të caktuara<br />
Teksti përshkrues<br />
zakonisht nuk është i mëvetësishëm<br />
Përdoret në lloje të ndryshme tekstesh<br />
Teksti narrativ/poetik<br />
- funksioni:<br />
a. shprehës<br />
b. përfshin lexuesin emocionalisht<br />
- realizohet për objekt real ose<br />
imagjinar<br />
- përshkruesi mund të jetë:<br />
a. vëzhgues i jashtëm<br />
b. autori<br />
c. një personazh<br />
- veçoritë gjuhësore:<br />
a. përzgjedhja e fjalëve<br />
b. përdorimi i figurave retorike<br />
c. përdorimi i kohës së shkuar<br />
Teksti informues-paraqitës<br />
- funksioni:<br />
informues<br />
- realizohet për objekt real<br />
- përshkrimi është<br />
a. objektiv, i qartë dhe shterues<br />
b. të njeh me objektin në tërësi ose pjesë<br />
të tij<br />
c. përdoret në tekste shkencore<br />
- veçoritë gjuhësore:<br />
a. gjuhë teknike, e drejtpërdrejtë, e saktë;<br />
b. emrat janë kryesisht në të shquarën,<br />
c. përdoren ndajfoljet e kohës<br />
c. përdorimi i kohës së pakryer<br />
Teksti argumentues<br />
- funksioni:<br />
a. bindës<br />
b. për ta prekur lexuesin emocionalisht<br />
c. për të manipuluar lexuesin<br />
- realizohet në<br />
a. funksion të qëllimit të tekstit,<br />
b. zakonisht ka karakter subjektiv,<br />
c. përzgjedh të dhënat për të realizuar qëllimin;<br />
- veçoritë gjuhësore:<br />
a. leksiku synon të ngjallë përshtypje pozitive<br />
ose negative<br />
b. përzgjedhja e fjalëve me ngjyrime të forta,<br />
c. përdorimi i figurave retorike.<br />
Përforcimi. Rishikim në dyshe<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve në dyshe të realizojnë mbajtjen e strukturuar të<br />
shënimeve, duke e përqendruar vëmendjen në veçoritë e tekstit përshkrues në një<br />
skemë të tillë:<br />
Në këtë fazë të mësimit nxënësit punojnë në dyshe tekstet e dhëna në faqet 72 dhe<br />
73, duke evidentuar veçoritë e llojeve të përshkrimeve.<br />
Model zgjidhjeje<br />
Përshkrimi informues<br />
- Përshkrimi i objektit në tërësi;<br />
- është i saktë, i hollësishëm, i pasur me<br />
detaje;<br />
- leksiku i zgjedhur nga një fushë e caktuar.<br />
- përshkruhen kolibrat<br />
- kolibrat janë shpendët më të vegjël, 5 cm..., aftësia e tyre<br />
të qëndrojnë në ajër...<br />
zogj, krahë, fluturojnë, qëndrojnë në ajër etj.<br />
<strong>11</strong>5
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përshkrimi bindës (argumentues)<br />
Përshkrimi bindës<br />
- përshkrimi i objektit në<br />
mënyrë subjektive:<br />
-<br />
- përzgjedh të dhënat në<br />
përputhje me qëllimin:<br />
- është më pak i saktë se<br />
përshkrimi informues<br />
- Greqia, ju fton të vizitoni mrekullitë e saj jo vetëm natyrore, por edhe<br />
kulturore. Një mundësi brilante për turizëm turistik dhe kulturor.<br />
- Athinaja, e bija e Zeusit... mbrojtëse e shtetit dhe e veprave publike,<br />
është emri që mban kryeqyteti grek, vendi i parë i formës qeverisëse<br />
demokratike në botë. Athina ... një nga epiqendrat e kulturës antike,....<br />
Një nga mrekullitë e botës është Akropoli: pjesa më e lartë dhe më antike<br />
e qytetit, që në antikitet përbënte pjesën mbrojtëse të qytetit....<br />
- gërsheton mitin me të vërtetat<br />
- gjuha e përdorur është me ngarkesa pozitive e joshëse në<br />
përputhje me qëllimin e reklamës.<br />
- gjuha synon të ngjallë<br />
qëndrim pozitiv ose negativ<br />
Përshkrimi shprehës<br />
- shpreh emocione dhe<br />
gjendje shpirtërore të<br />
dërguesit;<br />
- paraqet objektin në<br />
funksion të temës;<br />
-<br />
- gjuha e përpunuar<br />
- Shumica e banorëve mbanin armë shumë të bukura…. shamitë e kokës<br />
të bardha si bora që shkëlqenin në diell… U bënin fi gurat thatanike e të<br />
buta të dukeshin madhështore...<br />
Përshkrimi i shamisë në funksion të përshkrimit të veshjeve të zonës së<br />
Shkrelit.<br />
Përdor fjalë të përzgjedhura dhe fi gura retorike: të bardha si bora, që<br />
lëshoheshin të lirë e të zbukuruar... i bënin fi gurat thatanike e të buta të<br />
dukeshin madhështore.<br />
Përdoret koha e pakryer mënyrës dëftore: si pjesë e tregimit në të<br />
shkuarën: mbanin, kishin, lëshoheshin, i bënin etj.<br />
Pasi vë në dukje elementet përbërëse të çdo teksti nëpërmjet shembujve të librit, nxënësit dalin në përfundime<br />
me tabela mbi veçoritë për secilin rast.<br />
Diskutim i lirë<br />
Në fund mësuesi/ja bën konkluzionet e orës së mësimit dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1, 3, faqe 84<br />
-Shkruani teknikat dhe karakteristikat e tekstit përshkrues<br />
-Parapërgatitje: Sillni në klasë tekste të ndryshme përshkruese.<br />
<strong>11</strong>6
Teksti përshkrues<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
2. Karakteristikat<br />
dhe teknikat<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë karakteristikat dhe teknikat e tekstit përshkrues;<br />
• të klasifi kojë tekstet përshkruese në objektive dhe subjektive ;<br />
• të analizojë veçoritë gjuhësore të teksteve përshkruese;<br />
• të evidentojë teknikat e përshkrimit në tekstin përshkrues.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh përshkruese,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: tekst përshkrues, përshkrim objektiv, përshkrim subjektiv, teknikat<br />
e përshkrimit, renditja hapësinore/hierarkike e përshkrimit.<br />
Struktura mësimore<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Disktutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Ditari dypjesësh Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësve u është<br />
kërkuar të punojnë me ushtrimin nr. 3, faqe 84 dhe të sjellin në klasë tekste të ndryshme<br />
përshkruese.<br />
Model përgjigjeje, ushtrimi 3.<br />
Ushtrimi 1<br />
Teksti i parë është tekst përshkrues subjektiv. Përshkrimi jepet duke u mbështetur<br />
në elemente të imagjinatës së autorit. Elementet mbi të cilat mbështetet ky argument<br />
janë: rridhnin vistër, një herë tue marrë trajtën e një rreshti breshkash të drojtuna në<br />
ecje për të mos lënë barrën e vezëve në bark... të një gjarpni të shkëlqyeshëm, nëpër<br />
një fushë të hapët në borë....<br />
Teksti i dytë është tekst përshkrues objektiv. Elementet mbi të cilat mbështetet<br />
ky klasifi kim janë të dhënat objektive e të sakta: është një nga liqenet më të mëdha.....<br />
më të vjetra në botë. Gjendet në lartësi mbidetare 695.... ka sipërfaqe 349 m 2 .... është<br />
i thellë 289 m... dhe pjesa më e madhe i përket Maqedonisë.<br />
Teksti i tretë dhe i katërt janë tekste përshkruese subjektive.<br />
Të dyja tekstet përshkruajnë realitetin në bazë të një gjendjeje të caktuar shpirtërore,<br />
të tilla si:<br />
1. Qielli mbi botë atë natë fundtetori ishte më i shkretë se ç’mund të mendohej.<br />
Disa qindra aeroplanë uleshin e ngriheshin, ca miliarda zogj, tre meteoritë që ranë<br />
të vetmuar..., ca satelitë spiunë vërtiteshin në vetmi... po të gjitha këto ishin pak në<br />
krahasim me qiellin e botës. Ai ishte bosh...<br />
2. Fletët, të thata e të verdha, kanë rënë nga lisat rreth e rrotullma mbi liqen edhe<br />
duken si njolla ari në një pasqyrë të vjetër... një pushim i trimshtishëm... Vetëm larg së<br />
largu, ushtimi i çapeve të ndonjë ëndërrimtari....<br />
<strong>11</strong>7
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtimi i njohurive: Ditari dypjesësh<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të dallojnë ato tipare, të cilat i klasifi kojnë tekstet e<br />
ushtrimit 3 në tekste subjektive dhe objektive<br />
Veçoritë e tekstit subjektiv Fragmente të shkëputura nga tekstet<br />
Përshkrimi shoqërohet me ndjenja dhe<br />
emocione të autorit.<br />
Përshkruhet nga këndvështrimi i autorit.<br />
Qëllimi të ngjallë ndjenja dhe emocione te<br />
marrësi i tekstit<br />
rridhnin vistër, një herë tue marrë trajtën e një rreshti<br />
breshkash të drojtunana, ecje për të mos lënë barrën<br />
e vezëve në bark.... të një gjarpni të shkëlqyeshëm,<br />
nëpër një fushë të hapët në borë...<br />
Veçoritë e tekstit objektiv<br />
Përshkruhet në mënyrë të paanshme<br />
Qëllimi kryesor është informimi<br />
Fragmente të shkëputura nga tekstet<br />
është një nga liqenet më të mëdha..., më të<br />
vjetra në botë. Gjendet në lartësi mbidetare<br />
695..., ka sipërfaqe 349 m 2 ...., është i thellë 289<br />
m..., pjesa më e madhe i përket Maqedonisë...<br />
Nxënësit vazhdojnë të punojnë të pavarur në dyshe me teknikën Ditar dypjesësh<br />
ushtrimit 1, faqe 84. Ata përqendrohen në përcaktimin e karakteristikave të teksteve<br />
përshkruese. Secili prej tyre shënon në tabelën përkatëse veçoritë e tekstit përshkrues<br />
të. Pasi mbarojnë, ata shkëmbejnë informacionin e plotësuar me njëri-tjetrin, duke<br />
argumentuar zgjidhjet e bëra.<br />
Më pas shënojnë përgjigjet në tabelë bashkë me mësuesin/en.<br />
Model përgjigjeje<br />
Fragmenti i parë është përshkrim/shprehës. Objekti i përshkrimit është vend, mënyra<br />
e përshkrimit është subjektive, renditja hapësinore është nga lart-poshtë (largohej rrezja<br />
e diellit prej majave) hierarkike (mbramja e Thethit, prej majeve..., ndonji maje.... qerrit”<br />
Arusha e Madhe..., mbi Qafën e Pejës..., lumi natën..., prej shpateve... fl ladi këndon...),<br />
Teksti është shkruar leksik i zgjedhur, me fi gura retorike terminologji të përgjithshme<br />
dhe i drejtohet një lexuesi të gjerë.<br />
Karakteristikat e tekstit përshkrues Ilustrime nga framentet<br />
Përdorimi i treguesve hapësinorë<br />
Përdorimi i mbiemrave me funksion<br />
fi gurativ, si epitete<br />
Përdorimi i foljeve në kohën e tashme dhe<br />
në të pakryer<br />
Përdorimi i fjalive të thjeshta gërshetuar me fjali<br />
të përbëra, për ta bërë më të qartë përshkrimin<br />
Pasuri dhe shumëllojshmëri të leksikut të<br />
domosdoshëm për t’i dhënë një imazh të qartë<br />
Largohej rrezja e diellit prej majeve, ndonji maje nga lindja<br />
hyjnore, mbrëmja, i gjallë, e fundme, guri, aroma,<br />
të shëndosha etj.<br />
ndien, përpiqet, shkëlqen, fi ken, fl ejnë, çon, derdhen,kalon,<br />
ishte, largohej, mshehshin.<br />
Mbramja e Thethit ishte hyjnore... Ndonji maje nga lindja,<br />
shkëlqen deri vonë....<br />
Kaq me mall largohej rrezja e diellit...<br />
malet fl ejnë të kunorueme me arin e hyjeve<br />
<strong>11</strong>8
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Te fragmenti i dytë përshkrimi është informues<br />
Objekti i përshkrimit është i njëjti vend (Thethi), mënyra e përshkrimit është objektive,<br />
renditja hapësinore është nga e majta në të djathtë (në afërsi të Shkodrës..., vetëm<br />
70 km larg nga kryeqendra e Veriut..., ka përreth tij tri maja të larta...., është rreth<br />
900 m mbi nivelin e detit) hierarkike (Thethi... parqet natyrore..., vetëm 70 km larg<br />
nga kryeqendra e Veriut... ka përreth tri maja..., lugina e lartë...). Teksti ka leksik që<br />
mbulon fushën e gjeografi së dhe, i drejtohet një lexuesi të gjerë.<br />
Karakteristikat e tekstit përshkrues Ilustrime nga framentet<br />
Në afërsi të Shkodrës..., vetëm 70 km larg nga<br />
Përdorimi i treguesve hapësinorë<br />
kryeqendra e Veriut... ka përreth tij tri maja të<br />
larta..., është rreth 900 m mbi nivelin e detit.<br />
Përdorimi i mbiemrave që tregojnë cilësi (cilësorë)<br />
dhe marrëdhëniorë<br />
Përdorimi i foljeve në kohën e tashme<br />
Maja të larta, zonat më të veçanta, nga më të<br />
përmendurit, lugina e lartë, parqet natyrore etj.<br />
Është, ka, është...<br />
Përdorimi i fjalive të thjeshta të zgjeruara, për ta<br />
bërë më të qartë përshkrimin.<br />
Pasuri dhe shumëllojshmëri leksikore nga një fushë<br />
e caktuar për t’i dhënë lexuesit një imazh të qartë<br />
për parkun.<br />
Thethi është vetëm 70 km larg... kjo luginë<br />
është rreth 900 m mbi nivelin e detit etj.<br />
Në afërsi të Shkodrës, me një sipërfaqe, ka<br />
përrreth tri maja malesh, lugina etj.<br />
Fragmenti i tretë është përshkrim bindës.<br />
Objekti i përshkrimit është vend, mënyra e përshkrimit është subjektive, renditja<br />
hapësinore është nga e majta në të djathtë (jo vetëm shqiptare, por edhe në Evropë)...<br />
Karakteristikat e tekstit përshkrues<br />
Ilustrime nga framentet<br />
Përdorimi i treguesve hapësinorë Park kombëtar që nga viti 1966<br />
Përdorimi i mbiemrave që tregojnë cilësi dhe janë me<br />
ngarkesa fi gurative<br />
Mbizotërojnë foljet në kohën e tashme të m. dëftore,<br />
por edhe e kryera apo m. lidhore<br />
Mbizotërojnë fjalitë e thjeshta të zgjeruara, për ta bërë<br />
më të qartë përshkrimin<br />
Pasuri leksikore e domosdoshme për të dhënë një<br />
imazh joshës të vendit.<br />
Vend i mrekullueshëm, mushkëri e gjelbër,<br />
Është (një nga perlat), është (një vend i mrekullueshëm),<br />
mos humbsni, është ringjallur,<br />
të vizitoni.....<br />
perlat, vend i mrekullueshëm, mushkëri e<br />
gjelbër, këtë mrekulli të natyrës<br />
Përforcimi. Rishikim në dyshe<br />
Mësuesi/ja u shpërndan nxënësve tri tekste dhe u kërkon të identifi kojnë karakteristikat<br />
e tekstit përshkrues të praktikuara në ushtrimin e mësipërm.<br />
Forma e Akropolit<br />
Është një kështjellë guri, bashkëngjitur me murin perëndimor të fortesës së madhe.<br />
Ka 800 hapa perimetër dhe dy porta, njëra prej të cilave në lindje dhe komunikon me<br />
brendinë e fortesës së madhe dhe tjetra në perëndim (nëpërmjet murit të jashtëm<br />
kryesor (PB) dhe që të nxjerr në lagjen “Murat Çelebi”).<br />
Të shtatë portat e fortesës së Beratit janë prej dru lisi e jo prej hekuri, sepse të gjitha janë të<br />
fshehura pas kullash e nuk bien në sy të armikut. Bile dy prej këtyre dyerve të drunjta janë<br />
<strong>11</strong>9
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
rrëzuar e shtrirë përtokë dhe janë lënë ashtu, sepse kurrkush nuk ka fort frikë nga armiku.<br />
Në Akropol gjenden 40-50 shtëpi të mbuluara me tjegulla dhe një xhami (e Sulltan<br />
Bajazitit). Ka pak municione dhe 6 topa. Ka disa hambarë të hershëm, një cisternë uji<br />
dhe një shtëpi për komandantin e kalasë.<br />
Përshkrimi i kështjellës së madhe të Beratit<br />
Ka gjithsej 200 shtëpi të vjetra të mbuluara me tjegulla. Shumica e banorëve janë të<br />
krishterë. Shtëpitë kanë oborre dhe bahçe të lëna pas dore. Ka një xhami, ajo e Sulltan<br />
Bajazitit. Është ndërtuar sipas stilit të hershëm, është një ndërtesë e vjetër, mbuluar me<br />
tjegulla, me një minare të lartë prej guri dhe që vizitohet nga pak besimtarë.<br />
Këtu gjenden 8 kisha, ndër të cilat njëra është më e madhe dhe e stolisur më bukur.<br />
Rrugët janë prej kalldrëmi natyror. Gjithandej nëpër kala ka shtëpi, shumë prej të cilave<br />
bashkëngjitur mureve rrethuese të kalasë. Hendeqe apo ledhe penguese ose mbrojtëse<br />
nuk ka, sepse vetë terreni është i tillë, që me formën e tij të thepisur përbën rreth e<br />
rrotull, e sidomos në pjesën jugore, një mbrojtje natyrore që quhet “Rrasa Çekbeni”<br />
(Çekbeni - fjale turke që do të thotë “tërhiqmë mua”). Kjo anë është një humnerë e<br />
thepisur dhe e rreptë, prej nga nuk guxon kush të shohë teposhtë.<br />
Në këtë rrasë të ashpër që lartësohet thikë në kupë të qiellit kanë ndërtuar foletë e<br />
tyre shumë zogj grabitqarë, të tillë si petriti, skifteri, korbi etj.<br />
Okazioni i projektit T 23<br />
Objekti banesor-afarist “T 23” është duke u ndërtuar në lagjen “Top Hane”, në<br />
qendër të Prishtinës, njëra nga zonat më të përshtatshme për banim, e urbanizuar nga<br />
komuna e Prishtinës. Së shpejti do të bëhet zona më atraktive për banim, pasi ekziston<br />
infrastruktura, si: uji, kanalizimi, rryma etj.<br />
Afërsia e lokacionit me shkollat, si shkolla fi llore, e mesme, universitet, institucionet<br />
shëndetësore, afariste, si bankat lokale afariste dhe shumë institucione që na nevojiten<br />
në përditshmërinë tonë.<br />
Përshkrimi i produktit<br />
Objekti banesor-afarist do të ndërtohet me materiale të kualitetit të lartë, të cilat kryesisht<br />
prodhohen në vend dhe rajon, si dhe nga vendet e Evropës Perëndimore. Për ndërtimin e<br />
objektit ne tashmë kemi kontraktuar kompaninë “Terraplan”, e cila është një kompani vendore<br />
me një përvojë të madhe në ndërtimin e objekteve kolektive, por edhe industriale.<br />
Për plotësimin e nevojave të konsumatorëve ne planifi kojmë që të ndërtojmë objektin<br />
afarist-banesor, i cili përmban:<br />
Modeli -I- banesa me 2 dhoma<br />
Modeli -II- banesa me 3 dhoma<br />
Modeli -III- banesa me 4 dhoma, me sipërfaqe të ndryshme.<br />
Garazhet do të jenë standarde<br />
Krijimi i një ambienti të përshtatshëm për një bashkëjetesë në objektin banesorafarist<br />
me sipërfaqe gjelbëruese, vende për lojëra të fëmijëve dhe vende për pushim<br />
me një sipërfaqe prej 500 m 2 .<br />
120<br />
<br />
Detyrë shtëpie:<br />
Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja nxjerr përfundimet e orës dhe vlerëson<br />
nxënësit me notë.<br />
1. Parapërgatitni një përshkrim mbi një person.<br />
2. Sillni në klasë përshkrime të ndryshme të njerëzve.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
3. Përshkrimi<br />
i njerëzve<br />
(ora I)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të njohë teknikat e shkrimit në përshkrimin e personave;<br />
• të dallojë elementet kryesore në përshkrimin e personave;<br />
• të përdorë tabelën për t’i përmbledhur këto të dhëna;<br />
• të përshkruajë një person.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh përshkruese,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Model përshkrimi<br />
Skoti<br />
Skoti është kapiten i flotës angleze, një si shumë të tjerë. Biografi a e tij përputhet me<br />
karakteristikën: ka kryer me ndërgjegje detyrat, duke fi tuar kështu miratimin e eprorëve, ka marrë<br />
pjesë në ekspeditën e Shelltonit. Nuk i është vënë re ndonjë shpirt i veçantë heroik. Fytyra e tij<br />
duke gjykuar nga fotografi të, nuk dallon nga mijëra e dhjetëra mijëra fytyra angleze: e ftohtë, që<br />
tregon vullnet, e qetë, si e skalitur nga një energji e fshehur. Sy të përhimët, buzë të shtrënguara<br />
fort. Asnjë vijë romantike, asnjë shkëndijë humori nuk ka në këtë fytyrë, vetëm vullnet i hekurt dhe<br />
mendje praktike. Shkrimi i tij është një shkrim i zakonshëm anglez, pa nuanca dhe përdredhje, i<br />
shpejtë, plot besim në vetvete. Mënyra e tij e të shprehurit është e qartë dhe e përpiktë, elokuente<br />
në përshkrimin e fakteve, por megjithatë e thatë dhe praktike, si gjuha e një raporti. Në çdo gjë të<br />
bie në sy se është njeri pa fantazi, fanatik i prakticitetit, pra, rrjedhimisht, një anglez i vërtetë, të<br />
cilit si dhe shumicës së bashkatdhetarëve të tij, edhe gjenialiteti u fut brenda caqeve të ngurta të<br />
kryerjes së detyrës. Historia e Anglisë njeh qindra Skota të tillë: ai nënshtroi Indinë dhe ishujt pa<br />
emër të arkipelagut, kolonizoi Afrikën dhe luftoi në gjithë botën me po atë energji të hekurt, me po<br />
atë bindje se po kryen detyrën krahas të tjerëve, me po atë fytyrë të ftohtë e të mbyllur. Por vullneti<br />
i tij është i fortë çelik. Kjo vihet re përpara kryerjes së aktit heroik.<br />
Marrë nga Stefan Cvajg, “Njeriut të cilit iu mërzit Evropa”, faqe 109<br />
Konceptet kryesore: përshkrimi i një personi, teknikat e për shkrimit të një personi, përshkrimi fizik, përshkrimi i karakterit.<br />
Struktura mësimore<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Disktutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Të nxënit me këmbime Të mësuarit ndërveprues Punë në grup<br />
Përforcimi Shkrim i lirë Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësve u është<br />
kërkuar të sjellin në klasë përshkrime njerëzish. Bëhet leximi i tyre (mësuesi/ja mund t’u<br />
paraqesë nxënësve modele përshkrimi të personave, nëse ata nuk kanë sjellë materiale<br />
të kësaj natyre). Mbështetur në përshkrimet e lexuara mësuesi/ja shtron pyetjen:<br />
121
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
- Cilat aspekte të njeriut janë përshkruar në këto fragmente?<br />
Ai/ajo shënon në tabelë përgjigjet e nxënësve:<br />
• Pamja fi zike<br />
• Të dhënat anagrafi ke (personale, të gjendjes civile)<br />
• Karakteri<br />
• Ndjenjat<br />
• Veshja<br />
• Të dhënat jetësore etj.<br />
- Si përshkruhen ato?<br />
Me detaje/në mënyrë të përgjithshme/në mënyrë të hollësishme etj.<br />
Ilustrojini me shembuj nga fragmentet.<br />
Skoti<br />
Skoti është kapiten i flotës angleze, një si shumë të tjerë. Biografi a e tij përputhet me karakteristikën:<br />
ka kryer me ndërgjegje detyrat, duke fi tuar kështu miratimin e eprorëve, ka marrë pjesë në<br />
ekspeditën e Shelltonit. Nuk i është vënë re ndonjë shpirt i veçantë heroik. Fytyra e tij duke gjykuar<br />
nga fotografi të, nuk dallon nga mijëra e dhjetëra mijëra fytyra angleze: e ftohtë, që tregon vullnet,<br />
e qetë, si e skalitur nga një energji e fshehur. Sy të përhimët, buzë të shtrënguara fort. Asnjë vijë<br />
romantike, asnjë shkëndijë humori nuk ka në këtë fytyrë, vetëm vullnet i hekurt dhe mendje praktike.<br />
Shkrimi i tij është një shkrim i zakonshëm anglez, pa nuanca dhe përdredhje, i shpejtë, plot besim<br />
në vetvete. Mënyra e tij e të shprehurit është e qartë dhe e përpiktë, elokuente në përshkrimin e<br />
fakteve, por megjithatë e thatë dhe praktike, si gjuha e një raporti. Në çdo gjë të bie në sy se është<br />
njeri pa fantazi, fanatik i prakticitetit, pra, rrjedhimisht, një anglez i vërtetë, të cilit si dhe shumicës<br />
së bashkatdhetarëve të tij, edhe gjenialiteti u fut brenda caqeve të ngurta të kryerjes së detyrës.<br />
Historia e Anglisë njeh qindra Skota të tillë: ai nënshtroi Indinë dhe ishujt pa emër të arkipelagut,<br />
kolonizoi Afrikën dhe luftoi në gjithë botën me po atë energji të hekurt, me po atë bindje se po kryen<br />
detyrën krahas të tjerëve, me po atë fytyrë të ftohtë e të mbyllur. Por vullneti i tij është i fortë çelik.<br />
Kjo vihet re përpara kryerjes së aktit heroik. Skoti ka ndërmend të përfundojë atë që fi lloi Shelltoni.<br />
Ai organizoi një ekspeditë, por nuk i mjaftojnë mjetet fi nanciare. Megjithëkëtë kjo nuk e ndal. I bindur<br />
për suksesin në të ardhmen ai sakrifi kon me pasurinë e vet...<br />
Ndërtimi i njohurive. Të nxënit me këmbime<br />
Mësuesi/ja drejton vëmendjen e nxënësve në aspektet e përshkrimit të personit.<br />
E ndan klasën në grupe bazë me nga 5 nxënës secili. Nxënësit ndahen në grupe<br />
ekspertësh.<br />
- Grupi i parë i ekspertëve diskuton rreth të dhënave anagrafi ke të personit.<br />
- Grupi i dytë diskuton rreth pamjes fizike.<br />
- Grupi i tretë rreth veshjes.<br />
- Grupi i katërt rreth karakterit.<br />
- Grupi i pestë rreth historisë së tij<br />
122<br />
Nxënësit diskutojnë në grupe ekspertësh dhe më pas kthehen në grupet bazë, duke<br />
u shpjeguar dhe ilustruar me shembuj shokëve secilën prej çështjeve. Secili grup<br />
plotëson të dhënat e përshkrimit të personit në tabelat përkatëse, duke e ilustruar me<br />
shembuj nga fragmenti i dhënë në libër, “Zhitoni”.
Të dhëna<br />
personale<br />
(anagrafike)<br />
Pamja fizike<br />
Veshja<br />
Karakteri<br />
Historia<br />
Të dhëna<br />
personale<br />
(anagrafike)<br />
Pamja fizike<br />
Të dhëna për moshën, seksin, profesionin,<br />
origjinën, gjendjen civile (beqar, i martuar, i<br />
ve, i ndarë). Shoqërohen me informacione<br />
për marrëdhënien e atij që përshkruhet me<br />
personin që bën përshkrimin<br />
Karakteristikat më të rëndësishme të<br />
pamjes fizike<br />
Vihen në dukje ato elemente që plotësojnë<br />
aspekte të karakterit dhe personalitetit të<br />
personit<br />
Përshkruhen aspektet e sjelljes së tij<br />
Evidenton ato veçori që të japin mundësi<br />
ta kuptosh më mirë personin.<br />
Për moshën, seksin, profesionin, origjinën,<br />
gjendjen civile (beqar, i martuar, i ve, i<br />
ndarë). Shoqërohen me informacione për<br />
marrëdhënien e atij që përshkruhet me<br />
personin që bën përshkrimin<br />
Karakteristikat më të rëndësishme të<br />
pamjes fi zike<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
I pasur<br />
Zhitoni ka çehre të freskët, fytyrë të nbushur<br />
dhe faqe të varura, syrin pishë të ngulët,<br />
shpatulla të gjera, barkun të kërcyer.<br />
Nxjerr një shami të madhe...<br />
Ecje të vendosur, flet tërë siguri, e bën tjetrin<br />
të përsërisë fjalët e tij, me zor e honeps çfarë<br />
i thuhet atij vetë, nxjerr një shami të madhe<br />
dhe shfryn hundët gjithë gjurmë; hedh tutje<br />
pështymën dhe bën tërë atë të teshtitur, fle ditën,<br />
fle natën, ...i ndërpret, i korrigjon ata që flasin,<br />
.... është i qeshur, hokatar, i gjallë, kryeneç,<br />
zemërak, shthuranak, ambicioz, misterioz......<br />
Gjyshi nga nëna i shkruesit<br />
I martuar, me shumë fëmijë: Kishte marrë për<br />
grua një vajzë të rritur mirë dhe, ... bënë shumë<br />
fëmijë...;<br />
Nuk kishte shumë vite shkollimin, nuk ishte i<br />
pasur<br />
ishte një burrë i gjatë dhe më rrënjë të ngulura<br />
mirë në tokë, me një shëndet të mirë<br />
Elemente të<br />
karakterit, të<br />
gërshetuara<br />
me aspekte<br />
të sjelljes<br />
Historia<br />
Përshkruhen aspektet e sjelljes së tij<br />
e shfaqte hapur kënaqësinë e të jetuarit;...<br />
kjo nuk e pengoi të qëndronte deri në fund i<br />
sjellshëm,... zemërohej nëse i thoshin që Toka<br />
rrotullohej,... I pëlqente të ishte i pasur,<br />
Pasioni i tij ishin zogjtë, Kur i binte rruga nga<br />
varrezat, shpejtonte hapat pa e kthyer kokën<br />
andej. Mbeti gjithmonë një person shumë<br />
energjik deri ditën e fundit.<br />
Gjatë gjithë jetës nuk kishte kaluar asnjë<br />
sëmundje, nuk kishte pirë asnjë ilaç. Një<br />
mbrëmje, duke ngjitur me vështirësi shkallët<br />
që e çonin në dhomën e tij, lajmëroi që s’do të<br />
hante darkë. Ra të fl inte me fytyrë nga muri dhe<br />
duke ia kthyer shpinën botës. U shua i mërzitur<br />
me jetën që ia mori forcën dhe energjinë.<br />
Pasi evidentojnë këto elemente, mësuesi/ja u kërkon të lexojnë në heshtje përshkrimin<br />
”Gjyshi im” dhe të përpiqen të identifi kojnë këto elemente.<br />
123
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje<br />
Gjyshi im nga nëna ishte një burrë i gjatë dhe më rrënjë të ngulura mirë në tokë, me një shëndet<br />
të mirë, që e shfaqte hapur kënaqësinë e të jetuarit. Kishte marrë për grua një vajzë të rritur mirë<br />
dhe, ndonëse bënë shumë fëmijë, kjo nuk e pengoi të qëndronte deri në fund i sjellshëm. Nuk<br />
kishte shumë vite shkollimin dhe zemërohej nëse i thoshin që Toka rrotullohej. I pëlqente të ishte i<br />
pasur, por nuk u bë kurrë i tillë. Ndonëse jetën dhe sjelljen e kishte si zotni.<br />
Pasioni i tij ishin zogjtë. Mbaj mend një zog me sqep të gjatë e të verdhë, të cilin e mbante në<br />
kafaz: i zi, shumë krenar, me sy zjarri nga tërbimi i mungesës së lirisë.<br />
Kur i binte rruga nga varrezat, shpejtonte hapat pa e kthyer kokën andej. Mbeti gjithmonë një<br />
person shumë energjik deri ditën e fundit. Gjatë gjithë jetës nuk kishte kaluar asnjë sëmundje, nuk<br />
kishte pirë asnjë ilaç. Një mbrëmje, duke ngjitur me vështirësi shkallët që e çonin në dhomën e tij,<br />
lajmëroi që s’do të hante darkë. Ra të fl inte me fytyrë nga muri dhe duke ia kthyer shpinën botës.<br />
U shua i mërzitur me jetën që ia mori forcën dhe energjinë.<br />
Përforcimi. Shkrim i lirë<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shkruajnë një përshkrim<br />
të shkurtër për njeriun e tyre më të dashur të familjes. Nxënësit do të mbështeten në<br />
aspekte të ndryshme të diskutuara më lart.<br />
Nxënësit lexojnë punimet dhe vlerësojnë punën e njëri-tjetrit.<br />
Në fund të orës mësuesi/ja nxjerr konkluzionet e orës dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie.<br />
a) Ushtrimi 5, faqe 86<br />
b) Sillni në klasë përshkrime të personave të ndryshëm.<br />
Tema<br />
3. Përshkrimi<br />
i njerëzve<br />
(ora II)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të përdorë teknikat e shkrimit në përshkrimin e personave;<br />
• të bëjë një përshkrim krahasues mes dy personave;<br />
• të vëzhgojë portretet në pikturë dhe t’i përshkruajë ato.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh përshkruese,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: tekst përshkrues, përshkrim objektiv, përshkrim subjektiv,<br />
teknikat e përshkrimit, renditja hapësinore/hierarkike e përshkrimit.<br />
Struktura mësimore<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Imagjinata e drejtuar Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
124<br />
Parashikimi. Imagjinata e drejtuar<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin duke diskutuar detyrën e shtëpisë:<br />
Ushtrimi 5, faqe 86.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje<br />
• Në tekstin e parë vëmendja e lexuesit drejtohet te pamja fi zike e personit që<br />
përshkruhet, si:<br />
burrë i thatë, pak i kërrusur, ndonja pesëdhjetë vjeç. Sytë e skuqur, mjekra e thinjur<br />
dhe e parruar, rrudhat në ballë e kishin shpërfytyruar, në kokën e tij të vogël s’dallohej<br />
gjë tjetër, veç një hundë e gjatë.<br />
• Në tekstin e dytë vëmendja është përqendruar në përshkrimin fi zik dhe të<br />
karakterit:<br />
xhuxhmaxhuxhe, dy grushte një mbi një, pastaj një e tharë, e vdekur e pakallur, na<br />
shkon, duket si do thihet në mes. Lëre, se të parit më keq akoma, e shëmtuar. Me si të<br />
kërcyer, që kur të vështron, sikur do të hajë, hundën sa një xhore, golin sa një kamare,<br />
pale kur qesh, i dalin ata dhëmbë si të kaut. Një arape që s’e ka shoqen...<br />
• Në tekstin e tretë përshkrim fi zik është i gërshetuar me anë të ndryshme të karakterit,<br />
të tilla si:<br />
trup jo i naltë sa i lidhun. I hajshëm i drejtë si shtizat druforta të lundrave që i<br />
xevendsuen djepin e fëminis. I lëvizshëm si njalat që e argtuen si të vogël. I zhbridhët<br />
si qerfull qi fshatit të tij i gëzon brigjet. Ma fort i rremtë se sa i bardhë. Lëkurën si të<br />
pjekur nga dielli që rrahë agim e muzg Shirokën. Kryet e bashëm, por jo jashta mase.<br />
Ballin e gjannë dhe të thyeshëm, ma fort katruar. Tamthat si të shtypun me xigonm të<br />
theksuem. Syt gazë, si në gropë, nën hijen e vetullavet të trasha. Hundën paksa të<br />
thyeme në kodër, me majë e fl etëza të ndjeshme mollëzat e faqeve të zhdukuna dhe të<br />
preme nga rrudhat e njeriut të pamish.<br />
Të tri tekstet kanë stile të ndryshme përshkrimi<br />
• Teksti i parë përshkruan thjesht e shkurt pamja e personazhit, një fshatar nga Gjinari.<br />
Autori përqendrohet në detaje të pakta të pamjes së jashtme fi zike, duke na dhuruar një<br />
përshkrim të shpejtë e të përgjithshëm.<br />
• Teksti i dytë, përveçse përshkruan, është i gjallë në imazhet që përcjell, të mbushura<br />
me ndjesi të vetë autorit që përshkruan. Mbështetet në detaje që vënë dukje si pamjen<br />
e jashtme, me një ngarkesë të theksuar negative.<br />
• Teksti i tretë të sjell përpara syve një portret të plotë e të gjallë të personazhit, shpeshherë<br />
të krahasuar me objekte e dukuri. Përshkrimi është i hollësishëm dhe i mbushur me shumë<br />
detaje. Në të nuk kemi një përshkrim të drejtpërdrejtë të karakterit të personazhit, por mënyra<br />
e përshkrimit të pamjes fizike e konturon mjaftueshëm personazhin edhe si karakter.<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve në dyshe të përshkruajnë veten pas disa vitesh, duke<br />
u përqendruar në aspekte të ndryshme të përshkrimit të personave.<br />
Leximi dhe diskutimi i detyrës.<br />
Model përgjigjeje<br />
E shoh veten student të arkitekturës, tek mbaj një tufë me letra e vizatime në duar.<br />
Flokët e shpupuritur nga pagjumësia më bien në sy. I veshur me një palë pantallona<br />
të lehta linoje, kam pamjen e një njeriu, i cili jeton në një botë imagjinare dhe lehtas<br />
në fytyrë më përvijohet imazhi i një realiteti të abstrakt (ti ngjitesh për në qiell me<br />
shkallë të një modeli modern të kohës, të sapondërtuar nga një arkitekt i zoti, i cili është<br />
fjalëpakë...<br />
Diskutimi i detyrave të nxënësve. Mësuesi/ja vë në dukje aspekte të ndryshme të<br />
përshkrimit dhe detajet të përdorura prej tyre.<br />
125
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtimi i njohurive. Ditari tri pjesësh<br />
Në këtë fazë të mësimit, mësuesi/ja e drejton vëmendjen e nxënësve te përshkrimi<br />
krahasues. U kërkon nxënësve në dyshe të evidentojnë karakteristikat e këtij lloji<br />
përshkrimi dhe të shënojnë në tabelën përkatëse veçoritë e personazheve të tekstit Ai<br />
dhe unë, në f.77 të librit të nxënësit.<br />
Karakteristikat e përshkrimit<br />
të personit<br />
Ai<br />
Unë<br />
Të dhëna personale Flet disa gjuhë S’flas asnjë<br />
Pamja fizike<br />
bullafi q<br />
Karakteri<br />
Ka vapë, inatoset me<br />
Kam ftohtë, unë nuk<br />
mua që vesh golfi n,<br />
orientohem shpejt<br />
orientohet shpejt<br />
Veshja<br />
Parapëlqimet<br />
Muzetë, perimet e<br />
freskëta<br />
golfe<br />
Poezia, ushqimet e skuqura<br />
Teksti përqendrohet në një krahasim mes dy shokëve në aspekte që lidhen ngushtë<br />
me karakterin. Të dy shokët ndryshojnë në:<br />
- konceptin e të veshurit dhe të ndjesitë e përcjella lidhur me dukuritë atmosferike<br />
-Kanë aftësi të ndryshme të përshtatjes dhe shije të ndryshme muzikore<br />
- Kanë preferenca dhe shije të ndryshme të mënyrës së të ushqyerit.<br />
Autori vë në dukje elemente gjuhësore dhe krahasuese të tekstit, të tilla si:<br />
-përdorimi i lidhëzave: Unë dhe miku im...<br />
-përdorimi i të kundërtave: ai ka vapë, unë kam gjithnjë ftohtë.<br />
Përforcimi: Rishikim në dyshe<br />
Model përgjigjeje<br />
Unë dhe shoqja ime e bankës jemi njohur që në klasë të parë. Kemi një miqësi<br />
shumë të mirë, edhe pse jemi të ndryshme në tipa e karaktere. Mua më pëlqen të bëj<br />
potere e shaka me të gjithë shokët e klasës. Ajo rri e heshtur e qesh me qyfyret e mia.<br />
Shpesh më tërheq vëmendjen se po bëj shumë zhurmë e po u prish qetësinë të tjerëve.<br />
Unë lexoj shumë libra dhe në sajë të tyre kam një imagjinatë pakufi. Ajo punon pa fund<br />
në matematikë, i pëlqen saktësia dhe të qenit me këmbë në tokë. Sa herë grindemi me<br />
njëra-tjetrën për këto gjëra. Unë jam e çmendur në ngjyra e tualet. Ajo është serioze<br />
dhe shumë e rregullt dhe asnjëherë nuk e gjen me fl okë të pakrehur e me rroba të<br />
zhubrosura...<br />
126<br />
Pas diskutimit të përshkrimit krahasues, mësuesi/ja u kërkon nxënësve në dyshe<br />
të vëzhgojnë fi llimisht e më pas të përshkruajnë imazhet e dy vajzave në ushtrimin 6,<br />
faqe 87.<br />
Me anë të pyetjeve të tilla mësuesi/ja ndihmon nxënësit në përshkrimin krahasues të<br />
dy tablove.<br />
-Cili është objekti që përshkruhet?<br />
-Cili është pozicioni i objektit?<br />
-Cilat detaje të portretit të vajzës ka vënë në dukje autori?<br />
-Cilat janë aspektet të karakterit që theksohen?<br />
-Me ç’ngjyra ka luajtur piktori? Pse e ka bërë këtë?<br />
-Çfarë na bie në sy nga sfondi?<br />
-Çfarë ndjesish na përcjell secila prej tablove?
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje<br />
Diskutim i punëve të nxënësve<br />
Në të dyja tablotë kemi portretin e një vajze.<br />
Në tablonë e parë vajza qëndron te dera. Të krijohet përshtypja se ajo është në pritje.<br />
E veshur me veshje tradicionale shqiptare me ngjyrë të bardhë, ato janë dëshmi e<br />
dëlirësisë dhe çiltërsisë vajzërore. Gjithashtu veshja e saj është pasqyrë e ndjenjave<br />
të saj të pastra. Qëndrimi i vajzës te pragu i derës përvijon edhe më shumë aspekte të<br />
karakterit të saj, gjë që përforcohet edhe nga pozicioni i duarve. Shamia e kuqe është<br />
një tjetër element, i cili ndoshta justifi kon pritjen, e ndoshta i referohet asaj që vajza pret<br />
në prag. Dritarja pak e hapur vë në dukje shpresën e vajzës dhe shpreh optimizëm për<br />
atë që do të vijë. E gjithë tabloja jepet në një mjedis tradicional shqiptar me ngjyra të<br />
ngrohta e shumë intimitet.<br />
Në tablonë e dytë kemi të bëjmë përsëri me një portret vajze. Vajza qëndron e ulur<br />
pranë një tavoline. Përpara saj i hapur qëndron një libër dhe mbi të një lule. Pozicioni<br />
i duarve thekson gjendjen e vajzës në meditim. Flokët e gjatë e delikatë janë pjesë e<br />
portretit dhe e karakterit të saj delikat, por ndoshta edhe e ndjenjave të dukshme që<br />
theksohen pikërisht nga këto detaje. Sfondi me ngjyra të ëmbla, si dhe libri e lulja janë<br />
shprehje e dashurisë, që ndoshta vajza është në pritje a në meditim…<br />
Në fund të orës së mësimit mësuesi bën konkluzionet e orës dhe vlerëson nxënësit<br />
me notë.<br />
Detyrë shtëpie.<br />
a) Ushtrimi 7, faqe 87.<br />
b) Parapërgatitni një përshkrim të një vendi. Sillni në klasë përshkrime të ndryshme vendesh.<br />
Tema<br />
4. Përshkrimi i<br />
objekteve<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të përdorë teknikat e shkrimit në përshkrimin e objekteve;<br />
• të dallojë elementet kryesore në përshkrimin e objekteve;<br />
• të bëjë një përshkrim krahasues mes dy objekteve;<br />
• të vëzhgojë pikturën dhe të përshkruajë objektet e saj.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh përshkruese,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Përshkrimi i objekteve<br />
Pianoja është instrument muzikor që luhet me ndihmën e tastierës dhe që prodhon<br />
tinguj duke prekur telat e çelikut me çekiçë me mbështjellje prej shajaku. Çekiçët<br />
kthehen menjëherë dhe lejojnë telat që të vazhdojnë dridhjen e tyre në një rezonancë<br />
frekuence. Këto dridhje janë transmetuar nëpërmjet materialit të saj prej një dërrase që<br />
e zmadhon atë.<br />
Fjala piano është shkurtuar nga fjala “pianoforte”, e cila vjen nga emri italian<br />
origjinal i instrumentit “clavicembalo col piano e forte”. Kjo i referohet përgjegjësisë së<br />
instrumentit, i cili i lejon pianistit të prodhojë nota me dinamikë të ndryshme në varësi<br />
nga fortësia e shtypjes së tastit.<br />
127
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Pianoja është përdorur gjerësisht në muzikën perëndimore për performancë solo,<br />
kor, muzikë dhome dhe për shoqërime. Është shumë popullore dhe ndihmon për<br />
kompozim dhe prova. Edhe pse nuk është portative dhe shpesh është e shtrenjtë,<br />
shkathtësia dhe kudogjendja e pianos e kanë bërë atë një nga instrumentet muzikore<br />
më familjare. Ajo është klasifikuar si një instrument muzikor me perkusion dhe me tela.<br />
Duke u mbështetur në metodën “Hombostel-Sachs” të klasifi kimit të muzikës, ajo është<br />
grupuar në instrumentet me foni.<br />
Pianot me stil vjenez ishin ndërtuar me skelet druri, dy tela për notë dhe kishin<br />
çekiçë të mbuluar me lëkurë. Disa nga këto piano vjeneze kishin ngjyrë të kundërt<br />
me pianot e sotme moderne; tastet natyrale ishin të zeza dhe tastet jonatyrale ishin<br />
të bardha. Në këto instrumente Moxarti kompozoi koncertet e tij dhe sonatat. Pianot e<br />
kohës së Mozartit kanë pasur një tingull më të butë, më të qartë sesa pianot e sotme.<br />
Prejardhja e pianos është nga klasveni. Instrumentet e para me tela që goditen nga<br />
çekiçë ishin me origjinë nga instrumenti tradicional persian santur. Gjatë periudhës<br />
së mesme kishte përpjekje të përgjithshme për të krijuar instrumente me tastiera<br />
dhe me goditje telash. I pari ka qenë hurdi-gurdi, me origjinë të panjohur. Në shek.<br />
XVII mekanizmat e instrumenteve me tastiera, siç janë klavikorda dhe klaviçembali,<br />
ishin të njohura. Në një klavikordë telat goditeshin nga tangentet, ndërkohë që në një<br />
klavicembal ato janë tërhequr nga penda. Shekuj pune në mekanizmin e një klaviçembali<br />
kanë dhënë ndihmesë në konstruktimin e mbështjelljes, të pjesës që lëshon zërin dhe<br />
të tastierës.<br />
Sintetizatori (anglisht Synthesizer) është instrument muzikor elektronik, i cili prodhon<br />
një shumëllojshmëri zërash, duke përpunuar dhe kombinuar sinjalet e frekuencave të<br />
ndryshme. Sintetizatori digjital modern përdor mikroprocesorin sintetizues të<br />
frekuencave për të llogaritur funksionet matematikore, të cilat përpunojnë sinjalet<br />
e frekuencave të ndryshme. Ekzistojnë tri lloje kryesore të sintetizatorëve, të cilët<br />
dallojnë për nga operimi: analog, digjital dhe sintetizatori i bazuar në softuer.<br />
Sintetizatorët krijojnë sinjale elektrike në vend të sinjaleve akustike, të cilat në fazën e<br />
fundit përforcohen përmes amplifi katorëve apo dëgjueseve.<br />
Sintetizatori i parë është shpikur në vitin 1876 nga Elisha Grei, i cili njihet për<br />
shpikjen e prototipit të telefonit. Robert Mug krijoi sintetizatorin revolucionar, i cili u<br />
përdor nga Uendi Karlos në albumin “Switched-On Bach” (1968), incizim i famshëm,<br />
i cili njoftoi shumë muzikantë me zërin e sintetizatorëve. Në vitet 1970, sintetizatorët<br />
u bënë instrumente portale dhe kështu përdorimi i tyre u bë shumë më i lehtë në<br />
performancat e tyre. Në fi llimin e viteve 1980, kompanitë si “Yamaha” fi lluan të shitnin<br />
sintetizatorë me çmime modeste, si “Yamaha DX7” etj. Në të njëjtën kohë u zhvillua<br />
sistemi MIDI, i cili e bëri më të lehtë integrimin dhe sinkronizimin e sintetizatorëve<br />
me instrumentet e tjera elektronike. Në vitet 1990, sintetizatorëve kompleksë nuk iu<br />
nevojitej më hardveri special dhe fi lluan të paraqiten si programe për PC.<br />
Konceptet kryesore: përshkrimi i një objekti, teknikat e përshkrimit të tij.<br />
128
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve<br />
Parashikimi Imagjinata e drejtuar Diskutim i ideve<br />
Organizimi i nxënësve<br />
Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Shkrimi i lirë Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Imagjinata e drejtuar<br />
Mësuesi e nis mësimin duke diskutuar detyrën e shtëpisë, ushtrimin 7, faqe 87.<br />
Nxënësve u është kërkuar të punojnë në grup për përshkrimin e njerëzve, duke u<br />
mbështetur në aspekte të ndryshme.<br />
Diskutim i lirë.<br />
Mësuesi paraqet para nxënësve dy objekte dhe u kërkon të përshkruajnë, të ndarë në<br />
dy grupe, (një orë të vjetër, një objekt antik prej balte të punuar me dorë).<br />
Model përgjigjeje<br />
Ishte një orë e thjeshtë dhe e ruajtur më së miri<br />
E nxora me kujdes nga kutia e vogël prej druri. Më bëri përshtypje që, edhe pse kishte kohë që<br />
kishte qëndruar aty, ishte akoma e bukur. Më tërhoqën vëmendjen detaje të vogla: pjesa e sipërme<br />
ishte punuar me shumë delikatesë me material argjendi. Forma e saj ovale ishte karakteristikë e<br />
kohëve të vjetra dhe dallonte dukshëm kohën në të cilën ishte punuar. Fusha kishe ngjyrë të lehtë<br />
të kaltër, zbukurohej nga shifrat e holla romake, të cilat shërbenin për të treguar orën. Midis tyre<br />
ekzistonte një largësi simetrike, të cilat u shtonin elementeve të saj përsosmërinë.<br />
Anash saj gjendeshin dy butona të vegjël, të cilët shpesh të krijonin përshtypjen e çelësave të artë<br />
që kishin në dorë fatin tënd. Pjesa e poshtme karakterizohej nga një lëmueshmëri e rrallë, sikur ishte<br />
bërë enkas për një dorë delikate gruaje të veçantë, ashtu siç ishte nëna ime.<br />
Rripat ngjyrë blu, të përbërë prej lëkure, dukeshin sikur kishin sfi duar kohën me butësinë dhe<br />
njëkohësisht rezistencën që kishin treguar ndaj saj. E veçanta e saj qëndronte në mënyrën e përdorimit.<br />
Kur ti e vendosje në dorë, akrepat e saj lëviznin bashkë me pulsin e dorës dhe dukej sikur merrte jetë<br />
pikërisht nga ty. E prodhuar nga artizanët shqiptarë, ishte reliktja më e rëndësishme e familjes, pasi ajo<br />
kishte shënuar momente më të vërtetë të vyera në jetën njerëzve të mi më të dashur...<br />
Mësuesi/ja pasi dëgjon përgjigjet e tyre, mban shënim në tabelë elementet bazë në të<br />
cilat konsiston ky lloj përshkrimi.<br />
-Çfarë kanë përshkruar?<br />
Objekt - orë e vjetër.<br />
-Cilat aspekte të objektit kanë vënë në dukje?<br />
Formën, ngjyrën, përbërjen, punimin, historikun e saj...<br />
Diskutim me njëri-tjetrin.<br />
Rikujtojnë me anë të organizuesit grafi k veçori të përshkrimit të objekteve të njohura në<br />
klasat pararendëse.<br />
Pjesët kryesore<br />
Elemente të historikut të objektit<br />
Përshkrimi i objektit<br />
Origjina<br />
Përdorimi dhe roli në mjedis<br />
129
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të përqendrojnë vëmendjen në udhëzimet e tekstit për<br />
përshkrimin e një objekti. Në dyshe strukturojnë veçoritë e përshkrimit të një objekti.<br />
Model përgjigjeje<br />
Përshkrimi i objektit<br />
Emri<br />
Funksioni<br />
Karakteristika që perceptohen<br />
me anë të shqisave<br />
Cilësi<br />
pozitive/negative<br />
Lahuta është<br />
instrument muzikor<br />
kordofon....<br />
Shpjegohet<br />
funksionimi<br />
Forma, përmasat, materiali,<br />
ngjyrat, tingujt që prodhon,<br />
aroma ose shija<br />
Kanë të bëjnë me<br />
anën estetike ose<br />
funksionimin<br />
Jepet një përkufi zim<br />
shkencor<br />
Intrumentet<br />
muzikore me<br />
hark që shërben<br />
për të përcjellë<br />
këngët<br />
...trupi i lahutës punohet<br />
kryesisht prej drurit të<br />
panjës... pjesa e lugët e<br />
lahutës mbulohet me lëkurë<br />
..ndërsa harku i saj punohet<br />
nga degët e thanës me qime<br />
të bishtit të kalit...<br />
Lahutari luan në<br />
lahutë ulur me<br />
këmbëkryq në tokë...<br />
Strukturojnë shënimet në grupe dhe evidentojnë veçoritë.<br />
Mësuesi/ja përqendron vëmendjen e nxënësve te përshkrimi i objekteve që u bë në<br />
fi llim të orës së mësimit (ora e murit dhe objekt antik i punuar prej balte apo te modeli<br />
i dhënë në prej tij (pianoja). Nxënësve në dyshe mësuesi/ja u kërkon të analizojnë<br />
tekstin në bazë të veçorive të lartpërmendura.<br />
Emri/Jepet një përkufizim shkencor<br />
Pianoja është instrument muzikor që luhet me ndihmën e tastierës. Ajo është<br />
klasifi kuar si një instrument muzikor me perkusion dhe si një instrument me tela. Duke u<br />
mbështetur në metodën “Hombostel-Sachs” të klasifi kimit të muzikës ajo është grupuar<br />
në instrumentet me foni.<br />
Funksioni/Shpjegohet funksionimi<br />
Pianoja luhet me ndihmën e tastierës dhe që prodhon tinguj duke prekur telat e çelikut<br />
me çekiçë me mbështjellje prej shajaku. Çekiçët kthehen menjëherë dhe lejojnë telat që<br />
të vazhdojnë dridhjen e tyre në një rezonancë frekuence. Këto dridhje janë transmetuar<br />
nëpërmjet materialit të saj prej një dërrase që e zmadhon atë.<br />
Karakteristika që perceptohen me anë të shqisave/Forma, përmasat, materiali,<br />
ngjyrat, tingujt që prodhon, aroma ose shija<br />
Pianot me stil vjenez ishin ndërtuar me skelet druri, dy tela për notë dhe kishin çekiçë<br />
të mbuluar me lëkurë. Disa nga këto piano vjeneze kishin ngjyrë të kundërt me pianot e<br />
sotme moderne; tastet natyrale ishin të zeza dhe tastet jonatyrale ishin të bardha. Nga<br />
këto instrumente Moxarti kompozoi koncertet e tij dhe sonatat, dhe kopje të tyre janë<br />
ndërtuar sot në performancën e instrumentit autentik të muzikës së tij. Pianot e kohës<br />
së Mozartit kanë pasur një tingull më të butë, më të qartë se sa pianot e sotme, pianot<br />
angleze, me më pak fuqi mbështetëse.<br />
130
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Cilësi pozitive a negative/Kanë të bëjnë me anën estetike ose funksionimin<br />
Pianoja është përdorur gjerësisht në muzikën perëndimore për performancë solo, kor,<br />
muzikë dhome dhe për shoqërime. Është shumë popullore për ndihmë për kompozim<br />
dhe prova. Edhe pse nuk është portative dhe shpesh është e shtrenjtë, shkathtësia dhe<br />
kudogjendja e pianos e kanë bërë atë një nga instrumentet muzikore më familjare.<br />
Historia<br />
Fjala piano është shkurtuar nga fjala “pianoforte”, e cila vjen nga emri Italian origjinal i instrumentit<br />
“clavicembalo col piano e forte”. Kjo i referohet përgjegjësisë së instrumentit, i cili i lejon pianistit<br />
të prodhojë nota me dinamikë të ndryshme në varësi nga fortësia e shtypjes së tastit.<br />
Sintetizatori (anglisht Synthesizer) është instrument muzikor elektronik, i cili prodhon<br />
një shumëllojshmëri zërash, duke përpunuar dhe kombinuar sinjalet e frekuencave të<br />
ndryshme. Sintetizatori digjital modern përdor mikroprocesorin sintetizues të<br />
frekuencave për të llogaritur funksionet matematikore, të cilat përpunojnë sinjalet<br />
e frekuencave të ndryshme. Ekzistojnë tri lloje kryesore të sintetizatorëve, të cilët<br />
dallojnë për nga operimi: analog, digjital dhe sintetizatori i bazuar në softuer.<br />
Sintetizatorët krijojnë sinjale elektrike në vend të sinjaleve akustike, të cilët në fazën e<br />
fundit përforcohen përmes amplifi katorëve apo dëgjueseve.<br />
Në mënyrë tipike janë të kontrolluar nga tastiera e stilit të pianos, ku sustat funksionojnë<br />
si kyçës të qarqeve elektrike. Megjithëse tastierat janë kontrolluesit e zakonshëm të<br />
sintetizatorëve, veglat e tjera, si kontrollori frymor i stilit të saksofonit, kitarat elektrike të<br />
pajisura me MIDI, apo kompjuterët gjithashtu përdoren për të kontrolluar sintetizatorët.<br />
Sintetizatorët mund të prodhojnë një shumëllojshmëri të zërave, duke i imituar zërat e<br />
instrumenteve të tjera apo duke prodhuar zëra të rinj, të padëgjuar më parë.<br />
Sintetizatori i parë është shpikur në vitin 1876 nga Elisha Grei, i cili njihet për shpikjen<br />
e prototipit të telefonit. Robert Mug krijoi sintetizatorin revolucionar, i cili u përdor<br />
nga Uendi Karlos në albumin “Switched-On Bach” (1968), incizim i famshëm, i cili<br />
njoftoi shumë muzikantë me zërin e sintetizatorëve. Në vitet 1970, sintetizatorët<br />
u bënë instrumente portale dhe kështu përdorimi i tyre u bë shumë më i lehtë në<br />
performancat e tyre. Në fi llimin e viteve 1980, kompanitë si “Yamaha” fi lluan të shitnin<br />
sintetizatorë me çmime modeste, si “Yamaha DX7” etj. Në të njëjtën kohë u zhvillua<br />
sistemi MIDI, i cili e bëri më të lehtë integrimin dhe sinkronizimin e sintetizatorëve me<br />
instrumentet e tjera elektronike. Në vitet 1990, sintetizatorëve kompleksë më nuk iu<br />
nevojitej hardveri special dhe fi lluan të paraqiten si programe për PC.<br />
Mësuesi/ja u kërkon nëxnësve që, pasi të kenë dhënë veçoritë e të dy objekteve, t’i<br />
krahasojnë ata më njëri-tjetrin.<br />
Model përgjigjeje<br />
Pianoja është instrument muzikor që luhet me ndihmën e tastierës dhe që prodhon tinguj duke<br />
prekur telat e çelikut me çekiçë me mbështjellje prej shajaku.<br />
Sintetizatori është instrument muzikor elektronik, i cili prodhon një shumëllojshmëri të zërave duke<br />
përpunuar dhe kombinuar sinjalet e frekuencave të ndryshme. Ndërsa të dy objektet kanë si bazë<br />
të prodhimin e tingujve me anë të tastierës, ndryshojnë me njëri-tjetrin në disa elemente. Melodia<br />
që prodhon sintetizatori është elektronike… Forma gjithashtu është një tjetër element në të cilën ata<br />
ndryshojnë. Piano është e përbërë nga një tastierë, ndërsa sintetizatori ka disa të tilla, të cilat mund të<br />
prodhojnë disa melodi në të njëjtën kohë . ...Edhe koha në të cilën janë shpikur është e ndryshme…<br />
131
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përforcimi: Shkrim i lirë<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja u kërkon nxënësve të vëzhgojnë me kujdes pamjen<br />
e paraqitur në ushtrimin 12 faqe 89 dhe të përshkruajnë objektet që ndodhen në të.<br />
Diskutim i lirë<br />
Mësuesi/ja nxjerr përfundimet e orës mësimore dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie. Përshkruaj objektin tënd më të dashur të fëmijërisë.<br />
<br />
Tema<br />
5. Përshkrimi<br />
i vendit/<br />
mjedisit<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të njohë teknikat e shkrimit në përshkrimin e vendit dhe të mjedisit; ‘<br />
• të dallojë elementet kryesore në përshkrimin e tyre;<br />
• të analizojë elementet e përshkrimeve të vendeve dhe të mjediseve të<br />
ndryshme;<br />
• të përshkruajë një vend/mjedis;<br />
• të bëjë një përshkrim krahasues ndërmjet pikturës dhe tekstit përshkrues.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh përshkruese,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: Përshkrimi i një vendi/mjedisi, teknikat e përshkrimit të tij.<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve<br />
Organizimi i<br />
nxënësve<br />
Parashikimi Imagjinata e drejtuar Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Imagjinata e drejtuar<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin duke diskutuar detyrën e shtëpisë.<br />
Diskutim i lirë.<br />
Mësuesi/ja ndan klasën në dy grupe dhe u kërkon nxënësve të përshkruajnë:<br />
Grupi I - vendin ku ndodhet shkolla e tyre;<br />
Grupi II - qendrën e qytetit/fshatit<br />
Pasi dëgjon përgjigjet e nxënësve, u kërkon të tregojnë përvojat e tyre në këtë lloj<br />
përshkrimi.<br />
- Çfarë kanë përshkruar?<br />
- Cilat karakteristika të vendit kanë vënë në dukje?<br />
132
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Diskutim me njëri-tjetrin<br />
Me anë të organizuesit grafi k nxënësit rikujtojnë veçoritë e përshkrimit të vendeve, të<br />
mësuara në klasat pararendëse.<br />
të dhëna pamore<br />
të dhëna të përgjithshme<br />
Elemente të natyrës<br />
Elementet dallues<br />
Elemente artifi ciale<br />
Përshkrimi<br />
i vendeve<br />
Historia e tij<br />
Ndryshimi sipas stinëve<br />
Ndërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të përqendrojnë vëmendjen në udhëzimet e tekstit për<br />
përshkrimin e një objekti. Në dyshe nxënësit strukturojnë veçoritë e përshkrimit të një vendi.<br />
Model përgjigjeje<br />
Përshkrimi i vendit<br />
Përshkrimi i vendit<br />
Të dhëna të përgjithshme Të dhëna vizive Aspekte pozitive/negative Historia e vendit<br />
Informacioni mbi<br />
tipologjinë e vendit<br />
Vë dukje elemente<br />
që perceptohen<br />
me anë të<br />
shqisave<br />
Lidhet me mënyrën e<br />
perceptimit/ gjendjen<br />
shpirtërore/ situatat e jetuara të<br />
atij që përshkruan<br />
Mund të jetë e<br />
rëndësishme<br />
...se katundi vetë i<br />
shpërndarë tutje-tëhu<br />
një shtëpi këtu, një shtëpi<br />
nja dy milje më tej, as që<br />
dukej.<br />
Përpjekjet e egra<br />
të lumit gjatë natës<br />
i tregonte më mirë<br />
se kushdo shpina<br />
e tij përgjakur...<br />
Shqipëria rrethohet nga të tria<br />
anët prej vargmalesh pothuaj<br />
të pakapërcyeshme, që kanë<br />
ngritur një lloj muri të ndërtuar<br />
nga natyra për ta mbajtur<br />
vendin në gjendje izolimi...<br />
Transformimet e këtij<br />
qyteti në 20 vjet janë<br />
të shumta, po ende<br />
shihet ndryshimi<br />
mes Lindjes dhe<br />
Perëndimit...<br />
Model përgjigjeje<br />
Nxënësit strukturojnë shënimet në grupe dhe evidentojnë veçoritë.<br />
Mësuesi/ja e përqendron vëmendjen e nxënësve te ushtrimi 8, faqe 88. Nxënësve në<br />
dyshe u kërkon të analizojnë tekstin në bazë të veçorive të lartpërmendura.<br />
Të dhëna të përgjithshme/Informacioni mbi tipologjinë e vendit:<br />
Ishte një qytezë me tulla të kuqe ose që do të ishin të kuqe nëse tymi dhe hiri do t’i linte, po ja që<br />
ashtu janë sjellë punët që ajo u bë një qytezë e më të kuqe e të zezë të panatyrshme...<br />
Të dhëna vizive/Vë dukje elemente që perceptohen me anë të shqisave:<br />
Ishte një qytezë e makinave dhe e oxhaqeve të larta prej nga dilte një tymnajë e pafund<br />
gjarpërore, gjurmët e së cilës nuk shprisheshin kurrë. Kishte aty një kanal të zi e një lumë<br />
që përlante mbeturinat kutërbuese nga ndërtesat plot me dritare, ku dëgjoheshin zhurma dhe<br />
dridhje gjatë tërë ditës...<br />
133
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Aspekte pozitive dhe negative/Lidhet me mënyrën e perceptimit, gjendjen shpirtërore,<br />
situatat e jetuara të atij që përshkruan:<br />
Kishte aty ca rrugë të gjera, të gjitha të ngjashme me njëra-tjetrën, të pabanuara nga njerëzit.<br />
Të gjitha njësoj, ku të gjithë dilnin dhe ktheheshin në të njëjtën kohë, me të njëjtën pamje, mbi të<br />
njëjtin kalldrëm që të bëjnë punën e njëjtë.<br />
Historia e tij/Mund të jetë e rëndësishme<br />
...Dhe për të cilët çdo ditë ishte e njëjtë me atë të djeshmen dhe të nesërmen dhe çdo vit i<br />
ngjashëm me të përparshmin dhe të ardhshmin...<br />
Diskutim i lirë mbi këto çështje. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të mbështetin opinionet e tyre në<br />
argumente.<br />
Në bazë të veçorive të përcaktuara më lart, mësuesi u kërkon nxënësve të evidentojnë veçoritë e<br />
përshkrimit të mjedisi mbi tekstin e dhënë libër (Një dhomë e gjitha e imja).<br />
Emri i objektit<br />
Vendndodhja - Është ajo në fund të korridorit.<br />
Të dhëna që perceptohen nëpërmjet shqisave - Përshtypja e parë sapo hyn në të është një<br />
rrëmujë e madhe... Ky është mjedisi ku unë ndiehem shumë mirë, edhe pse mami më bërtet<br />
gjithmonë.<br />
Cilësitë e dhomës - Dhoma nuk është shumë e madhe, por ka shumë dritë, pasi babi i ndërroi<br />
kornizat e dritares...<br />
Pjesët përbërëse - Dhoma nuk është shumë e madhe, por ka shumë dritë. Dyshemeja është e<br />
mbuluar nga një tapet më një ngjyrë ndërmjet bojëqiellit dhe blusë. Muret janë veshur me letër...<br />
Krevati është poshtë dritares, ngjitur me këtë të fundit është dhe një tavolinë e bardhë studimi.<br />
Përgjithësisht ajo është e mbushur nga shumë objekte..., ndërsa kompjuteri është vendosur mbi<br />
tavolinë. Në anën e majtë është dollapi i futur në mur..., ngjitur me të është biblioteka.<br />
Përforcimi. Rishikim në dyshe<br />
Në këtë fazë të mësimit nxënësit përqendrojnë vëmendjen te ushtrimi 9, faqe 88.<br />
Në dyshe ata krahasojnë elementet e përbashkëta mes teksti dhe pikturës. Pasi krahasojnë<br />
punimet përmbledhin opinionet e tyre së bashku me mësuesin/en në tabelë.<br />
Model përgjigjeje<br />
Piktura dhe teksti kanë të përbashkëta këta elementet: përshkruajnë pamjen fi zike të qytetit<br />
si: pjerrësinë, vendndodhjen e shtëpive, të veçantën mbi urbanistikën e tij. Përveçse imazheve<br />
pamore, teksti përcjell më shumë ndjesi nxitin imagjinatën e lexuesit dhe piktura përcjell imazhin<br />
e pamjes së qytetit. Përshkrimi i tekstit të lë dorë më shumë për të zhvilluar imagjinatën, të<br />
shtuara edhe me shumë nga përshkrimi i dukurive të tilla, si: me siguri ky ishte i vetmi vend në<br />
botë ku kalimtari po të rrëzohej ... ishte një qytet shumë befasues... shumë gjëra këtu ishin të<br />
pabesueshme dhe shumëçka ishin si në ëndrra.<br />
134<br />
<br />
Diskutim i perceptimeve të veçanta të nxënësve. Mësuesi/ja ngulmon në elemente të tilla, si:<br />
detaje të ngjyrave, dritës etj.<br />
Në fund të orës së mësimit mësuesi nxjerr përfundimet e orës mësimore dhe vlerëson nxënësit<br />
me notë.<br />
Detyrë: Përshkruani vendin më të dashur të fëmijërisë suaj.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
6. Përshkrimi<br />
i imazheve<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të përdorë teknikat në përshkrimin e imazheve;<br />
• të dallojë elementet kryesore në përshkrimin e imazheve;<br />
• të analizojë elementet e përshkrimeve të imazheve të ndryshme<br />
fotografike;<br />
• të krahasojë imazhin e fotografi së me atë të një pikture në një përshkrim<br />
krahasues;<br />
• të përshkruajë pamje fotografi ke me përmbajtje të ndryshme.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore<br />
Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme tekstesh përshkruese,<br />
shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: përshkrimi i një imazhi,teknikat e përshkrimit të tij.<br />
Struktura mësimore<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Imagjinata e drejtuar Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Imagjinata e drejtuar<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin duke diskutuar detyrën e shtëpisë.<br />
Diskutim i lirë mbi çështje të tilla si:<br />
-Në ç’të dhëna mbështeteni për përshkrimin e vendlindjes suaj?<br />
-Cilat aspekte ju drejtuan më shumë në përshkrim: pamja fizike e vendit apo ndjesitë tuaja?<br />
-A ju referuat ndonjë imazhi fotografik për ta pasur më të gjallë perceptimin e vendit?<br />
- A ndryshojnë këto imazhe nga perceptimi që keni ju për vendlindjen tuaj?<br />
Mësuesi/ja ndan klasën në dy grupe dhe u kërkon nxënësve të përshkruajnë: grupi<br />
I një imazh pikture dhe grupi II një imazh fotoje.<br />
Pasi dëgjon përgjigjet e nxënësve, u kërkon atyre të tregojnë përvojat e tyre në këtë<br />
lloj përshkrimi.<br />
-Çfarë kanë përshkruar?<br />
-Cilat aspekte të imazhit kanë vënë në dukje?<br />
-Cili prej imazheve ishte më i thjeshtë për t’u përshkruar dhe pse?<br />
-A u mbështetët në detaje?<br />
-Cilat detaje ju lanë më shumë mbresa?<br />
Ndërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Nxënësit në studiojnë materialin teorik në libër dhe e përqendrojnë vëmendjen<br />
tek elementet e përshkrimit të imazheve. Të ndarë në grupe evidentojnë në tabelat<br />
përkatëse tipare të imazhit fotografi k dhe atij në pikturë/ikonografi etj.<br />
135
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përshkrimi i imazheve<br />
Aspekti fi gurativ Aspekti teknik Aspekti interpretues-vlerësues<br />
Përshkruhet ajo çka paraqet<br />
imazhi.<br />
Pjesa kryesore e ikonës përbëhet<br />
nga Shën-Maria me fëmijën e<br />
futur në ujin e një burimi, që<br />
simbolizon Burimin Jetëdhënës.<br />
Kupa e madhe në qendër të së<br />
cilës është ulur Shën-Maria si<br />
një mbretëreshë, është vendosur<br />
në mes të një vaske plot me ujë<br />
mrekullibërës. Përreth janë ata i<br />
drejtohen ujit mrekullibërës për t’u<br />
shëruar.<br />
Trajtohet teknika e përdorur.<br />
Ikona është realizuar mbi një<br />
copë dërrase të vetme, të prerë<br />
në një trashësi prej 2.8 - 3 cm, e<br />
cila paraqitet e rrafshuar mirë dhe<br />
me një shtresë të errët pluhuri<br />
e papastërtie, si dhe mbeturina<br />
dylli. Në pjesë të ndryshme, në të<br />
gjithë sipërfaqen, shihen vrimat që<br />
tregojnë për praninë e insekteve<br />
dëmtues. Mbi pjesën e mesit ka një<br />
shirit të ngjitur horizontalisht.<br />
Jepet një gjykim i vëzhguesit<br />
për imazhin.<br />
Nuk mund të gjenden shembuj<br />
kaq të thjeshtë si ata të ofruar nga<br />
imazhi bizantin me simbologjinë<br />
e tij, për të shprehur burimin<br />
jetëdhënës dhe Shën-Marinë<br />
që drejtohet me duart e hapura<br />
dhe sytë e ngulura mbi ne dhe<br />
Krishtin-fëmijë. Ikonografi lidh<br />
fi gurën e tyre me atë të burimit si<br />
të ishte e vetme.<br />
Veçori të imazhit fotografik:<br />
Vizioni: Në foton e parë ajo çka transmeton imazhi fotografi k është pamja e një dite<br />
dimri.<br />
Detajet: Mbizotërimi i ngjyrës së bardhë e gri, gurët të mbuluar pjesërisht nga dëbora,<br />
imazhi i diellit i shfaqur në horizontin e mjegullt dhe të vagullt, ngjyra e qiellit, prania e<br />
shkurres bëjnë më të dukshme pamjen e dimrit.<br />
Linjat: Kemi praninë e linjave të ndryshme si të thyera e të lakuara, të cilat tregojnë<br />
se imazhi nuk përcjell një pamje unike, por përthyerja e tyre të krijon idenë e një<br />
larmishmërie në perceptim dhe përjetim.<br />
Dritëhijet shërbejnë për të theksuar më tej kontrastet midis ngjyrës së bardhë të dëborës,<br />
grisë së qiellit, të kuqërremtës së shkurreve dhe të zezës që ndodhet poshtë gurëve. Të<br />
krijohet ideja e një realiteti, ku perceptimi dhe përjetimi është relativ, në bazë të gjendjes<br />
së brendshme shpirtërore. Një realitet që të ofron pastërtinë, sinqeritetin, të fshehtën<br />
dhe intrigën, jetën dhe vdekjen, largësinë në kohë dhe hapësirë…<br />
Ngjyrat janë ato që theksojnë emocionet, duke e transmetuar imazhin nën efektin<br />
bardhezi, ku janë të pranishme ngjyrat e këtij koloriti, të cilat plotësojnë sfondin, siç<br />
është grija e qiellit…<br />
Pas interpretimit të imazheve dhe dallimeve që vihen në dukje, nxënësit praktikojnë<br />
përshkrimin në pamjet dhe imazhet e tjera.<br />
Përforcimi. Rishikim në dyshe<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja u kërkon nxënësve të bëjnë një përshkrim krahasues<br />
të një imazhi fotoje dhe një imazhi pikture, duke evidentuar elementet përkatëse.<br />
Detyrë shtëpie:<br />
a) Përshkruani një imazh që ju pëlqen. Evidentoni elementet thelbësore të tij.<br />
b) Sillni në klasë tekste të ndryshme udhëzuese.<br />
136
Teksti udhëzues<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
10. Teksti<br />
udhëzues<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifi kojë tekstin udhëzues dhe llojet e tij;<br />
• të shpjegojë konceptin e tekstit udhëzues dhe mënyrat e realizimit të tij;<br />
• të krahasojë dy tekste udhëzuese të shkruara në kohë të ndryshme;<br />
• të përshtatë në gjuhën standarde tekste të vjetra udhëzuese të shkruara<br />
në dialekt.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme tekstesh udhëzuese, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: tekst udhëzues, karakteristika të teksteve udhëzuese.<br />
Materiale shtesë<br />
Receta gatimi<br />
Për 1 kg peshk duhen: 2 filxhanë kafeje vaj<br />
3 kokrra hudhra<br />
1 fi lxhan uthull<br />
3 lugë gjelle salcë ose 3-4 kokrra domate<br />
2 fi lxhanë çaji me ujë<br />
2 gjethe dafi ne<br />
kripë dhe piper<br />
Përgatitja:<br />
Peshku i pastruar dhe i larë pritet në copa, i hidhet kripë, piper, lyhet me miell dhe skuqet në tigan me<br />
yndyrë të nxehtë. Në yndyrën që tepron nga skuqja hidhen hudhra të grira, shtohet miell, i cili kaurdiset<br />
pak, pastaj shtohet salcë domatesh ose domate të freskëta të grira hollë. Të gjitha këto përzihen, shuhen<br />
me uthull dhe pastaj shtohet pak ujë, kripë, piper e dafinë. Piqet në furrë për 15-20 minuta dhe pasi hiqet<br />
nga furra, i hidhet majdanoz i grirë hollë. Shoqërohet me sallatë jeshile.<br />
Ju bëftë mirë!<br />
Udhëzim për përdorimin e medikamenteve mjekësore<br />
Tableta “Nevrine Codeine”<br />
Përdoret në sëmundjet që shoqërohen me dhimbje ose me temperaturë dhe konkretisht për:<br />
dhimbjet pas operacioneve etj.<br />
Doza dhe mënyra e përdorimit:<br />
1-2 tableta në ditë pas ushqimit. Mos i tejkaloni 8 tableta në 24 orë.<br />
Fëmijët mbi 12 vjeç mund të përdorin 1/2 tableta tri herë në ditë pas ushqimit.<br />
Trajtimi duhet të jetë sa më i shkurtër që të jetë i mundur. Të mos tejkalohen 4 tableta në ditë. Nëse pas<br />
disa ditësh trajtimi i dhimbjes nuk zhduket, duhet të konsultoheni me mjekun.<br />
Udhëzues për përdorimin e shërbimeve telefonike<br />
Për të bërë një thirrje duke shfrytëzuar shërbimin “USSD Roaming” duhet të veproni sipas udhëzimeve<br />
të mëposhtme:<br />
1. Formoni numrin e personit që dëshironi t’i telefononi sipas modelit *123* numri i telefonit #<br />
(numri i telefonit duhet të jetë në formatin internacional) p.sh.:<br />
• për thirrje të një numri mobil të AMC, 0035541xxxxxx apo 0037745xxxxxx ose<br />
• për thirrje të një numri fiks në 0038138xxxxxx në Shqipëri (Tiranë) 003554xxxxoxx<br />
2. Shtypni tastin “Call”<br />
3. Prisni disa momente derisa t’ju tingëllojë telefoni (të pranojë thirrjen) dhe më pas merrni informacionin e duhur.<br />
4. Do të dëgjoni “tonin e thirrjes” së numrit që ju keni përzgjedhur për t’i telefonuar.<br />
5. Pasi personi i kërkuar nga ju lajmërohet, fi lloni bisedën.<br />
137
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Biseda tarifohet sipas modelit 60/60, d.m.th për minutë.<br />
Për të gjitha tarifat për thirrjet e bëra në Roaming, duke shfrytëzuar shërbimin “USSD Roaming”, klikoni këtu:<br />
Informacion i rëndësishëm - Kujdesuni që të mos të bëni Roaming brenda territorit të Kosovës.<br />
Shënim: Fatkeqësisht ka rrjete të operatorëve të tjerë, që operojnë ilegalisht në territorin e Kosovës.<br />
Pse është e rëndësishme kjo për mua:<br />
Duke e pasur shërbimin Roaming të aktivizuar, ju pa e kuptuar mund të bëni/pranoni thirrje në statusin<br />
Roaming edhe kur jeni në Kosovë. Kjo për shkak të operimit ilegal të operatorëve të tjerë. Si rezultat i<br />
kësaj, ju do të paguani më tepër.<br />
Rregullore e bibliotekës së universitetit<br />
Rregullore e bibliotekës së universitetit “Luigj Gurakuqi” - Shkodër<br />
• 1 - Lejueshmëria<br />
1.1. Biblioteka e universitetit është e hapur për këdo në përgjithësi.<br />
1.2. Frekuentimi i saj bëhet duke iu përmbajtur Statutit të USH-së, si dhe të EDV-ve (programeve<br />
elektronike për përpunim të dhënash) përkatëse.<br />
1.3. Orari i hapjes dhe mbylljes së saj përcaktohet në mënyrë të veçantë dhe bëhet publik.<br />
• 2 - Frekuentimi i bibliotekës së universitetit garantohet:<br />
2.1. Në sallën kryesore për të paktën 2100 orë në vit, nga të cilat në periudhën e pushimeve të paktën<br />
30 orë në javë;<br />
2.2. Në ambientet e tjera të leximit dhe përdorimit të bibliotekës qendrore, si dhe në bibliotekat e<br />
fakulteteve dhe të departamenteve për të paktën 800 orë në vit, nga të cilat gjatë kohës së pushimeve<br />
të paktën 15 orë në javë.<br />
2.3. Në departamentet e universitetit të paktën 700 orë në vit, me një kohë minimale hapjeje prej 20<br />
orësh, gjatë periudhës së pushimeve, me të paktën 5 orë në javë.<br />
• 3 - E drejta e frekuentimit<br />
Kanë të drejtë frekuentimi<br />
3.1. pjesëtarë të USH-së;<br />
3.2. pjesëtarë të universiteteve dhe shkollave të larta shqiptare (shkollave të larta profesionale);<br />
3.3. persona të tjerë mbi 14 vjeç;<br />
3.4. persona nën 14 vjeç, të cilët sjellin një garanci me shkrim të prindit apo të përfaqësuesit zyrtar për të.<br />
3.5. biblioteka e universitetit ka të drejtë të kërkojë nga frekuentuesit një dokument të vlefshëm...<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve<br />
Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Di /Dua të di/ Mësova Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore<br />
Punë në dyshe<br />
138<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin për tekstet e udhëzuese të dhëna si model.<br />
Ajo e ndan klasën në grupe dhe u jep nga një tekst dhe u kërkon nxënësve të identifi kojnë<br />
llojin e tij dhe elementet që e përcaktojnë tekstet në llojet përkatëse (receta e gatimit,<br />
udhëzuesi për përdorimin i Roamingut, rregulloja e bibliotekës).
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje<br />
Tekstet e mësipërme janë tekste udhëzuese. Specifika e tyre qëndron në faktin se kanë<br />
si funksion që të japin udhëzime. Ekzistojnë lloje të ndryshme të teksteve udhëzuese.<br />
- Ç’lloj tekstesh udhëzuese janë tekstet e lartpërmendura?<br />
- Në njërin prej tyre listohen rregullat që duhet të ndjekin anëtarët e bibliotekës.<br />
Në tekstet e tjera jepen udhëzime të ndryshme, përdorime të një produkti ose si të<br />
gatuajmë një recetë të re.<br />
Recetë gatimi/manual përdorimi/rregullore.<br />
udhëzuese<br />
Klasifi kimi i teksteve<br />
në dy grupe:<br />
rregullore<br />
Ndërtimi i njohurive: Di /Dua të di/Mësova<br />
Mësuesi/ja rikujton me nxënësit me anë të tabelës DDM njohuritë e marra në klasat<br />
pararendëse.<br />
Mësuesi/ja ndërton tabelën DDM dhe plotëson së bashku me nxënësit pjesën e parë të saj.<br />
Teksti udhëzues informon<br />
për rregullat.<br />
Jep norma ose udhëzime<br />
dhe kërkon që marrësi t’i<br />
njohë ato.<br />
Di Dua të di Mësova<br />
Si bëhet renditja e<br />
informacionit?<br />
A përdoren ilustrime<br />
dhe pse?<br />
Renditja e informacionit bëhet sipas radhës<br />
së veprimeve që duhen kryer për të realizuar<br />
një qëllim të caktuar.<br />
Që të jetë më i kuptueshëm, nevojitet të<br />
shoqërohet me imazhe konkrete, të cilat<br />
bëjnë të mundur të kuptojnë sa më mirë<br />
udhëzimet e dhëna.<br />
Ndërtohet nga pjesë të<br />
kufi zuara hierarkike, të<br />
renditura numerikisht, që të<br />
jenë lehtësisht të dukshme.<br />
Synon qartësi maksimale.<br />
Cila është natyra<br />
e gjuhës që<br />
përdoret në tekstet<br />
udhëzuese?<br />
Ç’lloj terminologjie<br />
përdoret?<br />
Gjuha që përdoret është standarde, e qartë<br />
dhe e thjeshtë.<br />
Terminologjia është administrative, teknike<br />
dhe përdoret leksiku i gjuhës së përditshme.<br />
U kërkohet nxënësve të hetojnë se çfarë duan të dinë rreth teksteve udhëzuese dhe në<br />
bashkëpunim me shokun e bankës të ndërtojnë pyetjet (shih pyetjet në tabelë) dhe të<br />
evidentojnë këto veçori në tekstet që kanë përpara.<br />
a. sipas rradhës së veprimeve<br />
b. veprimet renditen sipas numrave apo shkronjave të alfabetit.<br />
- Si bëhet renditja e informacionit në tekstin udhëzues?<br />
- Te receta e gatimit veprimet renditen njëri pas tjetrit: Peshku, i pastruar dhe i<br />
larë, pritet në copa, i hidhet kripë, piper, miell dhe skuqet në tigan... Në yndyrë hidhen<br />
hudhra të grira, shtohet miell, i cili kaurdiset pak, pastaj i hidhet salcë… Të gjitha këto<br />
përzihen, shuhen me uthull dhe pastaj shtohet pak… Pasi të piqet në furrë,... i hidhet…<br />
Shoqërohet me sallatë jeshile.<br />
- Tek udhëzuesi i bibliotekës dhe manuali i përdorimit veprimet renditen në mënyrë<br />
numerike.<br />
1.1. Biblioteka e universitetit është e hapur për këdo në përgjithësi.<br />
1.2. Frekuentimi bëhet duke iu përmbajtur statutit të USH-së, si dhe të EDV-ve<br />
(programeve elektronike për përpunim të dhënash) përkatëse.<br />
139
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
- A përdoren ilustrime dhe pse?<br />
Përdorimi i ilustrimeve është i rëndësishëm, pasi lehtëson të kuptuarin e udhëzimeve<br />
të tekstit (mësuesi/ja mund të shfrytëzojë edhe tekstet që mund të kenë sjellë nxënësit<br />
në klasë).<br />
Më pas mësuesi/ja shtron pyetjet:<br />
- Cila është natyra e gjuhës që përdoret në tekstet udhëzuese?<br />
Në rregulloren e bibliotekës dhe manualin e përdorimit është përdorur gjuha standarde,<br />
e qartë dhe e thjeshtë (Për të bërë një telefonatë, duke shfrytëzuar shërbimin “USSD<br />
Roaming”, duhet të veproni sipas udhëzimeve të mëposhtme...<br />
Rregullore e bibliotekës së universitetit “Luigj Gurakuqi” - Shkodër<br />
§ 1 - Lejueshmëria<br />
1.1. Biblioteka e universitetit është e hapur për këdo në përgjithësi.<br />
1.2. Frekuentimi bëhet duke iu përmbajtur statutit të USH-së, si dhe të EDV-ve<br />
(programeve elektronike për përpunim të dhënash) përkatëse.<br />
1.3. Orari i hapjes dhe mbylljes së saj përcaktohet në mënyrë të veçantë dhe bëhet<br />
publik.<br />
- Ç’lloj terminologjie përdoret?<br />
Mbizotëron terminologjia administrative (Lejueshmëria…. Frekuentimi<br />
bëhet duke iu përmbajtur statutit të USH-së, si dhe të EDV-ve… etj.).<br />
Model përgjigjeje<br />
Pasi kanë plotësuar edhe pjesën e tretë të tabelës, mësuesi/ja e përqendron vëmendjen<br />
e tyre tek tekstet e dhëna në libër. U kërkon nxënësve të përcaktojnë elementet që<br />
i klasifi kojnë këto tekste si udhëzuese. Në bashkëpunim me njëri-tjetrin u kërkon të<br />
evidentojnë elementet në të cilat ndryshojnë dy tekstet.<br />
Dy tekstet ndryshojnë nga njëri-tjetri në këto elemente të strukturës:<br />
Strukturë<br />
- Teksti i parë ndahet në pjesë, ndërsa i dyti në libra.<br />
- Teksti i parë emërton drejtpërdrejt çështjen që trajton, ndërsa i dyti është i ndarë<br />
nga pikëpamja grafi ke në dy pjesë. Pas emërtimit të çështjes ndahet në krerë (kreu i<br />
dytë) e më pas në Nyje. Çdo pikë e nënçështjes shoqërohet me numër rendor.<br />
Përmbajtje:<br />
- Të dyja tekstet janë udhëzuese. Ato listojnë ligje dhe rregulla, të cilat duhet të<br />
ndiqen nga një grup i caktuar shoqëror. Në tekstin e parë përdoret gjuha standarte,<br />
leksiku është i qartë dhe i saktë, foljet përdoren në mënyrën lidhore, me të cilat<br />
shprehet domosdoshmëria dhe detyrimi. Ndërsa në tekstin e dytë është përdorur<br />
dialekti gegërisht; foljet përdoren në mënyrën lidhore, por edhe në kohën e tashme<br />
të dëftores, si dhe përdoren folje me vetë të përgjithësuar në trajtën veprore dhe<br />
joveprore: (ti, e) çon, kënaqesh, (i) lëshohet etj.<br />
Përforcimi. Rishikim në dyshe<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të analizojnë strukturën e tekstit të ushtrimit 5, faqe<br />
93 dhe të kthejnë tekstet në gjuhën standarde.<br />
140
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje:<br />
Teksti i ushtrimit është udhëzues.<br />
- Ai është i ndarë në nyje (nene) dhe çdo nyje është e organizuar me fjali të<br />
renditura sipas numrit rendor:<br />
603. “Shpija e Shqyptarit asht e Zotit e mikut”.<br />
- Mungojnë ilustrimet, shkronjat e pjerrëta, tabelat e ndryshme, përdorimi i<br />
shenjave të ndryshme grafi ke etj.<br />
- Gjuha është e qartë dhe e thjeshtë. Është përdorur dialekti gegërisht.<br />
“Miku nuk mund të hijë në shpi, pa ba za n’oborr”<br />
- Fjalitë janë të shkurtra, të thjeshta ose të përbëra, me disa pjesë:<br />
615. E mbajtmja e armës asht:<br />
a) shej burrnije e nderje, edhe knaqesh se t’erdh miku;<br />
b) asht shej roje, sepse tuj thanë: “ Mirë se erdhe”, aj do të rrijë pa droje, e se<br />
gjindesh gadi me i dalë zot për çdo rrezik;…<br />
- Përdoret leksiku i gjuhës së përditshme:<br />
- shej burrnije e nderje, edhe knaqesh se t’erdh miku;<br />
- Përdoren foljet modale:<br />
Për çdo mik duhet buka si han vetë;<br />
Për mik të mirë duhet kafja,<br />
Për mik zemre duhet duhani…<br />
- Përdorimi i vetës së dytë dhe të tretë të foljes në m. lidhore dhe në m. dëftore.<br />
“Miku nuk mund të hijë në shpi, pa ba za n’oborr”<br />
“Tuja hi n’shpi, mikut do (duhet) t’i mbajsh armën”.<br />
Diskutim i lirë<br />
<br />
Mësuesi nxjerr përfundimet e orës mësimore dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie. 1. Ushtrimi 6, faqe 93.<br />
Parapërgatitje. 2. Sillni në klasë tekste të ndryshme udhëzuese.<br />
Tema<br />
Teksti<br />
udhëzues<br />
(ora II)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifi kojë elementet gjuhësore specifi ke në një tekst udhëzues;<br />
• të analizojë tekstet udhëzuese nga ana gjuhësore;<br />
• të vëzhgojë imazhin e një teksti udhëzues, për të verifi kuar përshtatjen<br />
me tekstin e shkruar;<br />
• të shkruajë tekste të ndryshme udhëzuese.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme tekstesh udhëzuese, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: tekst udhëzues, karakteristika gjuhësore të teksteve udhëzuese,<br />
shkrimi i një teksti udhëzues.<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Mendo/krijo dyshe/diskuto Diskutim i ideve Punë në dyshe<br />
Ndërtimi i njohurive Mësim i përqendruar mbi<br />
argumentin<br />
Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Shkrim i lirë Ndërtim i shprehive studimore Punë idividuale<br />
141
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Mendo/krijo dyshe/diskuto<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësve u është kërkuar<br />
të bëjnë analizën morfologjike të foljeve të nënvizuara në tekstin e ushtrimit 5, faqe 93.<br />
Model përgjigjeje<br />
asht (është) - folje, veta III, n.njëjës, mënyra dëftore, koha e tashme mund të hijë<br />
(hyjë)- folje, veta III, n. njëjës, mënyra lidhore, koha e tashme;<br />
përgjigjet- folje, veta III, n. njëjës, mënyra dëftore, koha e tashme, trajta joveprore<br />
(do) të gjindet (duhet) të gjendet- folje, veta III, n. njëjës, mënyra lidhore, koha e<br />
tashme, trajta joveprore.<br />
lahen- folje, n.shumës, veta III, mënyra dëftore, koha e tashme, trajta joveprore;<br />
duhet-folje pavetore, veta III, numri njëjës, mënyra dëftore, k. e tashme;<br />
lishohet (lëshohet) - folje, veta III, n. njëjës, mënyra dëftore, k. e tashme, trajta jo veprore.<br />
Nxënësit rifreskojnë njohuritë mbi veçoritë e tekstit udhëzues, si elementet e<br />
përmbajtjes dhe të formës, tiparet strukturore etj. I evidentojnë ato (shih model përgjigjeje<br />
në mësimin pararendës).<br />
Mësuesi/ja shtron pyetjen:<br />
-Ç’veçori gjuhësore ka ky tekst?<br />
Nxënësit diskutojnë në dyshe.<br />
Model përgjigjeje:<br />
Veçoritë gjuhësore që evidentojnë në tekst shënohen në organizuesin grafi k<br />
Tipare gjuhësore<br />
Gjuha është e qartë dhe e thjeshtë. Është<br />
përdorur dialekti gegërisht.<br />
a. Përdoren fjali të shkurtra:<br />
b. të thjeshta e të zgjeruara<br />
c. të përbëra<br />
- Përdoret leksiku i gjuhës së përditshme.<br />
- Përdorim i gjerë i foljeve modale.<br />
-Përdorimi i vetës së dytë dhe të tretë.<br />
Ilustrime nga teksti<br />
Miku nuk mund të hijë në shpi, pa ba za n’oborr.<br />
- 615. E mbajtmja e armës asht:<br />
a) Për çdo mik duhet buka si han vetë;<br />
Për mik të mirë duhet kafja.<br />
Për mik zemre duhet duhani….<br />
b) shej burrnije e nderje, edhe knaqesh/se t’erdh miku;<br />
c) asht shej roje, /sepse tuj thanë :” Mirë se erdhe”, aj<br />
do të rrijë pa droje, /e se gjindesh gadi me i dalë zot<br />
për çdo rrezik;…<br />
-“Miku nuk mund të hijë në shpi, pa ba za n’oborr”.<br />
“Tuja hi n’shpi, mikut do t’i mbajsh armën”.<br />
142<br />
Ndërtimi i njohurive.<br />
Mësim i përqendruar mbi argumente<br />
Kjo teknikë shoqërohet me një listë pyetjesh ,në të cilat<br />
nxënësit mësohen të argumentojnë përgjigjet e dhëna.<br />
Këto nuk janë pyetje të mirëfillta, por elemente të një<br />
argumenti të organizuara në formën e pyetjeve. Në<br />
këtë mënyrë nxënësit mësohen të përqendrohen në<br />
një çështje me një dyshim të motivuar sistematik , të<br />
identifikojnë argumentet dhe t’i shqyrtojnë nga afër.<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja u kërkon nxënësve të shikojnë në dyshe ushtrimin<br />
1, i cili kërkon të analizojnë gjuhën e përdorur në një tekst udhëzues (rregullore).<br />
Mësuesi/ja sugjeron që vëzhgimi i nxënësve të përqendrohet në këto drejtime:<br />
- Cila është gjuha e përdorur në këtë tekst?<br />
- Evidentoni elementet e gjuhës standarde. Ku e mbështetni përgjigjen tuaj?<br />
- Cili është lloji i terminologjisë së përdorur në këtë tekst?<br />
- Cili është lloji i leksikut të përdorur në këtë tekst? Argumentoni përgjigjen tuaj.<br />
- Cilat lloje foljesh mbizotërojnë? Ilustrojeni përgjigjen tuaj me shembuj.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje<br />
Në këtë tekst është përdorur gjuha standarde.<br />
Lloji i terminologjisë së përdorur është ajo administrative:<br />
si: - normat e përgjithshme të sjelljes<br />
- biblioteka është vend i përbashkët...<br />
- është absolutisht e ndaluar...<br />
- para se të hyjnë në sallën e leximit të gjithë përdoruesit...<br />
- Përdoruesit janë personalisht përgjegjës të librave që marrin në përdorim...<br />
- Leksiku është i qartë dhe i saktë. Bën të mundur të kuptosh rregullat dhe kërkesat<br />
e parashtruara.<br />
Foljet që mbizotërojnë:<br />
- foljet në mënyrën lidhore, si dhe të shoqëruara me foljet modale, por ka edhe folje<br />
në mënyrën dëftore.<br />
- duhet të ruajë, të pihet, të hyjnë, duhet të dorëzojnë, nuk lejohen, të tërheqë, duhet<br />
të dorëzojë, janë, të mos i mbyllin, të mos u përthyejnë...<br />
Nxënësit të ndarë në dy grupe specifi kojnë llojin e informacionit:<br />
Sjellje të detyruara<br />
Sjellje të ndaluara<br />
Gjithsecili duhet të ruajë rreptësisht qetësinë Është e ndaluar të pihet duhan<br />
Përdorimi i aparatit fotografik duhet të jetë i autorizuar<br />
Para se të hyjnë në sallën e leximit duhet të<br />
dorëzojnë teserën...<br />
Para se të tërheqë teserën duhet të dorëzojë librat<br />
që ka marrë...<br />
Përdoruesit janë përgjegjës të librave që marrin në<br />
dorëzim.<br />
Nuk lejohen në bibliotekë çantat e objektet personale<br />
Nuk duhet të shfletojnë faqet e librave duke njomur<br />
gishtat<br />
Të mos i vënë librat hapur njëri mbi tjetrin<br />
Të mos mbajnë shënim mbi fl etë të vendosura<br />
drejtpërdrejt në libër<br />
Të mos i mbyllin librat keq, të mos u përthyejnë faqet etj.<br />
Një hap tjetër i mësimit lidhet më vëzhgimin e një teksti udhëzues nga ana pamore.<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve në dyshe të vëzhgojnë se si përputhet paraqitja<br />
e tij me tekstin. Nxënësit ilustrojnë me shembuj faktin në të cilin tekstet udhëzuese<br />
shpeshherë shoqërohen me ilustrime përkatëse, për të bërë sa më të kuptueshme<br />
udhëzimet që japin.<br />
Skicat shoqërohen me informacione të dhëna të shkurtra, të demonstruara me anë<br />
të numrave, shigjetave dhe shenjave të ndryshme. Përveç skicave jepen udhëzimet<br />
përkatëse me anë të një gjuhe teknike dhe me fjali të renditura në rend numerik.<br />
Përforcimi: Shkrimi i lirë<br />
Mësuesi/ja u sugjeron nxënësve tema të ndryshme për të ndërtuar një tekst udhëzues.<br />
Nxënësit përqendrojnë vëmendjen në kërkesën e ushtrimit 8, faqe 94.<br />
- Shkruani nga një tekst udhëzues për mirëmbajtjen e palestrës.<br />
- Udhëzime për ekskursionet shkollore, për të vizitat në institucione të ndryshme.<br />
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të përcaktojnë në tekstet e tyre elementet që janë të<br />
detyrueshme, të ndaluara, të këshillueshme për t’u bërë.<br />
Diskutim mbi mënyrën si i kanë ndërtuar tekstet.<br />
143
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje:<br />
- Palestra e shkollës është mjedisi i cili përdoret nga nxënësit për të zhvilluar orën<br />
e mësimit të edukimit fi zik.<br />
- Nxënësit janë të detyruar të respektojnë rregullat e mirëmbajtjes së palestrës.<br />
- Të gjithë nxënësit duhet të hyjnë në palestër me uniformën e kërkuar.<br />
- Nuk lejohet të përdoren këpucët në palestër.<br />
- Nuk lejohet të dëmtohen pajisjet e saj.<br />
- Duhet të tregohet kujdes sidomos për ato pajisje që janë të përbëra me materiale<br />
të buta.<br />
- Është e ndaluar të ngrënët e ushqimeve të ndryshme në palestër.<br />
- Të gjithë nxënësit duhet të çojnë mjetet e përdorura në orën e mësimit në vendet<br />
e caktuara.<br />
- Të gjithë nxënësit duhet të përdorin dhomat e zhveshjes për të ndërruar uniformën<br />
dhe ruajtjen e sendeve personale.<br />
- Është i ndaluar rreptësisht duhani në palestër.<br />
Mësuesi/ja bën vlerësimin e orës mësimore dhe vlerëson me notë nxënësit.<br />
Detyrë shtëpie. Ushtrimi 9, faqe 94: Analizoni elementet e tekstit të dhënë.<br />
144
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Strategjitë e të shkruarit<br />
Tema<br />
12.<br />
Përmbledhja<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifi kojë teknikat e përmbledhjes së tekstit;<br />
• të shpjegojë konceptin e përmbledhjes dhe mënyrën e realizimit të saj;<br />
• të analizojë teknikat e përmbledhjes së një teksti;<br />
• të evidentojë ndryshimin e përmbledhjes së tekstit nga ana grafi ke;<br />
• të përmbledhë në disa hapa tekste të llojeve të ndryshme.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme përmbledhjesh, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: përmbledhje, karakteristika të përmbledhjes, teknika të<br />
përmbledhjes.<br />
Struktura mësimore:<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Përvijim i të menduarit Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Lexim/Përmbledhje në dyshe Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi: Përvijimi i të menduarit<br />
Kjo është një teknikë, e cila ndihmon nxënësit<br />
të rikujtojnë njohuritë e marra në klasat<br />
pararendëse me anë të pyetjeve të ndryshme, të<br />
cilat drejtohen nga mësuesi.<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin rreth një teksti, të cilin ua shpërndan nxënësve<br />
pasi e ndan klasë në tri grupe dhe u kërkon ta përmbledhin me pak fjalë.<br />
Orfeu ishte një poet mitik grek, i biri i Eagrit dhe i muzës Kaliopi. Ai ishte martuar<br />
me nimfën Euridika. Kënga e tij e shoqëruar me lirë ishte kaq e mrekullueshme, saqë<br />
mallëngjente edhe gurët dhe magjepste bishat e egra. Kur Euridika vdes nga pickimi i një<br />
gjarpri helmues, Orfeu zbret në mbretërinë e të vdekurve dhe me këngën e tij mallëngjeu<br />
Hadin, hyjniun e botës së të vdekurve. Ai lejon ta risjellë Euridikën në botën e të gjallëve,<br />
me kusht që Orfeu të mos e kthente asnjëherë kokën pas për ta parë gruan e tij. Por Orfeu<br />
nuk mundi t’i bënte ballë joshjes për ta parë Euridikën dhe ajo u zhduk menjëherë.<br />
Pas përmbledhjeve të lexuara nga të tria grupet, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të<br />
ndajnë përvojat e tyre. Ai/ajo u drejton nxënësve pyetje të tilla si:<br />
- Si vepruat për të realizuar këtë përmbledhje?<br />
- Cilat elemente i hoqët tekstit?<br />
- A ndoqët rregulla të caktuara për të realizuar këtë qëllim?<br />
Ndërtimi i njohurive. Lexim/Përmbledhje në dyshe<br />
Mësuesi/ja përkufi zon bashkë me nxënësit konceptin e përmbledhjes:<br />
Përmbledhja - paraqitje e shkurtuar vetëm me të dhënat thelbësore.<br />
145
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje<br />
Shpjegon konceptin ”të përmbledhësh“ – “t’i heqësh diçka” tekstit origjinal.<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të punojnë me anë të teknikës lexim/përmbledhje në<br />
dyshe mbi mënyrat e realizmit të një përmbledhjeje.<br />
Nxënësit organizojnë punën në këtë mënyrë:<br />
Njëri prej tyre lexon tekstin dhe e përmbledh dhe tjetri, pasi shoku i tij ka mbaruar, i drejton<br />
pyetje mbi atë pjesë që shoku ka përmbledhur (pyetjet mund të jenë të kësaj natyre):<br />
- Si duhet lexuar teksti?<br />
- Çfarë duhet të përcaktoni në fi llim të punës suaj?<br />
- Çfarë duhet të dalloni në brendësi të tekstit?<br />
- Ku duhet të bazoheni për të realizuar shkrimin e përmbledhjes?<br />
- Përse shërben rileximi i përmbledhjes?<br />
- Pas çdo hapi nxënësit duhet të konsultohen nga ana praktike me tekstin në libër,<br />
për të konkretizuar rregullat e mësipërme, duke u mbështetur në pesë pyetjet bazë të<br />
dhënies së informacionit (Ku?, Kur?, Kush?, Pse?, Çfarë?).<br />
- Kur tanket dhe autoblindat hynë në qytet, komandanti i divizionit gjerman,<br />
koloneli Fritz von Schwabe, shqiptoi fjalët: “Gjirokastër... kam një mik këtu, një shok<br />
universiteti.“ Ai tha emrin e mikut dhe adresën e tij.<br />
- Kur - Kur tanket dhe autoblindat hynë në qytet.<br />
- Ku - Në qytet.<br />
- Kush - Komandanti i divizionit gjerman, koloneli Fritz von Schwabe.<br />
- Pse –<br />
- Çfarë – (shqiptoi fjalët): “Gjirokastër ... kam një mik këtu, një shok universiteti”. Ai<br />
tha emrin e mikut dhe adresën e tij.<br />
Diskutim i lirë<br />
Model përgjigjeje:<br />
Në këtë fazë të mësimit mësuesi/ja u shpërndan një tekst (ushtrimi 1) dhe u kërkon<br />
nxënësve në dyshe të realizojnë shkrimin e një përmbledhjeje të një teksti rrëfyes (me<br />
rreth 40 fjalë)<br />
Një dre nga etja u afrua pranë një burimi. Ndërsa pinte ujë, imazhi i tij u shfaq në sipërfaqe<br />
të burimit. Ai u ngazëllye duke parë brirët. I erdhi keq për këmbët. Ishte duke reflektuar,<br />
kur ia behu luani. Dreri vrapoi, por i ngecën brirët në degët e pemëve. E hëngri luani.<br />
Përforcimi: Rishikim në dyshe<br />
Në dyshet që kanë krijuar nxënësit dhe në punën që kanë bërë, mësuesi/ja u kërkon<br />
të ripërmbledhin sërish tekstin, tashmë prej 20 fjalësh, e më pas në përmbledhjen më të<br />
shkurtër të tekstit, që është titulli.<br />
Model përgjigjeje:<br />
a) Dreri po pinte ujë në burim. Brirët i pëlqyen mbi ujë, këmbët jo. E ndoqi luani.<br />
Vrapoi, por i ngecën brirët në degë. E hëngri luani.<br />
b) Dreri mendjelehtë.<br />
146<br />
<br />
Mësuesi/ja nxjerr përfundimet e orës mësimore dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie: a) Ushtrimi 5, 6, 7, faqe 103<br />
b) Sillni në klasë lloje të ndryshme informacionesh, si nga fusha e muzikës/teatrit/<br />
kinematografi. Ndërtoni skeda të ndryshme të teksteve.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
13. Skeda<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të njohë fazat e punës së hartimit të skedave;<br />
• të përdorë teknikat e shkrimit të tyre;<br />
• të plotësojë skedën e një libri/fi lmi.<br />
Struktura mësimore:<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme skedash, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: skeda, karakteristika e tyre, fazat e punës së hartimit të një skede.<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Përvijimi i të menduarit Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe<br />
Përforcimi Shkrim i lirë Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
Parashikimi. Përvijimi i të menduarit<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësve u është<br />
kërkuar të bënin përmbledhjen e një teksti.<br />
Model përgjigjeje<br />
Drita, buja, vakësira e qiellit nuk mënuan të derdheshin mbi tokë. Në lindje, mbi kreshtën<br />
e Tomorit dhe mbi malet e Sulovës filloi të vijëzohet një dritë e zbehtë në kufirin midis<br />
tokës dhe qiellit, përzier deri atëherë nga muzgu. Kurrizet e maleve dukeshin në këtë dritë<br />
të re sikur të kishin mprehur dhëmbët e dhëmballët për të sharruar perden e natës. Ylli i<br />
mëngjesit po përpiqej të qëndronte në qiell. Në veri filluan të vijëzohen harqet e urës së<br />
Semanit. Në perëndim brezi i pyjeve po flinte akoma. Në jug kodrat dukeshin sikur ishin<br />
bërë male...<br />
Pas diskutimit të varianteve të përmbledhjeve mësuesi/ja u kërkon nxënësve nëse e<br />
dinë nga është shkëputur ky fragment. (romani “Lumi i vdekur”)<br />
U drejton nxënësve pyetje të tilla si:<br />
-Ç’është skeda e një libri?<br />
-A keni ndërtuar ndonjëherë skedën e një libri që ju ka pëlqyer më shumë?<br />
-Përse ju ka shërbyer?<br />
Ndërtimi i njohurive: Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Mësuesi/ja thekson së bashku me nxënësit rëndësinë dhe qëllimin e mbajtjes së skedës.<br />
Skedat japin informacion të shkurtër dhe të nevojshëm për të kuptuar karakteristikat<br />
themelore të një libri, si: autori, epoka, lloji, fabula etj.<br />
Më pas e ndan klasën në dy grupe të mëdha dhe u kërkon që, pasi të kenë strukturuar<br />
shënimet për fazat e hartimit të një skede, të specifi kojnë veçoritë e modeleve të një<br />
skede libri dhe filmi të dhëna në libër.<br />
147
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje<br />
Shikoni shembullin e mëposhtëm të një skede të një libri.<br />
Titulli:<br />
Autorë:<br />
Kryeredaktor:<br />
Botuesi<br />
Viti i botimit:<br />
Nr. i faqeve:<br />
Përmbajtja:<br />
Titulli:<br />
Shteti:<br />
Viti i prodhimit:<br />
Lloji:<br />
Kohëzgjatja:<br />
Regjisori:<br />
Interpretuesit:<br />
Përshkrimi dhe fabula:<br />
Skeda e një fi lmi ka të njëjtën strukturë me atë të një libri dhe kështu ndiqet e njëjta<br />
procedurë. Ndryshimi thelbësor është se shikimi i fi lmit zëvendëson leximin.<br />
Përforcimi: Shkrim i lirë<br />
Nxënësit punojnë të pavarur mbi informacionet e sjella prej tyre në klasë.<br />
Mësuesi/ja u kërkon të ndërtojnë:<br />
- Skedën e librit<br />
- Skedën e një skedari për këngë e pjesë muzikore<br />
- Skedën e një personazhi historik<br />
- Skedën e një skuadre futbolli<br />
Diskutim i lirë për këto çështje.<br />
Model përgjigjeje<br />
<br />
Mësuesi/ja bën konkluzionet e orës dhe vlerëson me notë. Mësuesi/ja mund të<br />
vlerësojë edhe anën krijuese dhe veçanërisht përzgjedhjen e informacionit nga nxënësi<br />
për hartimin e një skede.<br />
Detyrë shtëpie: Parapërgatitni skedën e një libri, personazhet që parapëlqeni dhe sillni në klasë<br />
skeda të ndryshme.<br />
148
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
14. Parafraza<br />
Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të shpjegojë termin parafrazimin;<br />
• të përdorë teknikat e parafrazimit të një teksti;<br />
• të analizojë teknikat e parafrazimit;<br />
• të përshkruajë parafrazimin e një teksti nga ana grafi ke;<br />
• të parafrazojë një poezi.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme parafrazimesh, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: parafrazim, karakteristikat e tij, fazat e punës së hartimit të një<br />
parafrazimi.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Shkrim i lirë Ndërtim i shprehive studimore Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Përvijimi i të menduarit Diskutim i ideve Punë në dyshe<br />
Përforcimi Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë individuale<br />
Materiale shtesë<br />
Mbeçë more shokë<br />
Mbeçë, more shokë, mbeçë<br />
Përtej Urës së Qabesë<br />
Falëm me shëndet nënesë,<br />
Kàun e zi le ta shesë.<br />
Në pyestë nëna për mua,<br />
I thoni që u martua.<br />
Në pyestë se ç’grua mori<br />
Tre plumba te kraharori,<br />
Në pyestë se ç’kalë hypi<br />
Atje tek hypën meiti.<br />
Në pyestë se ç’krushq i vanë<br />
Sorrat e korbat që e hanë.<br />
Popullore<br />
Mbeta, more shokë mbeta, përtej urës së Qabesë, në mërgim. I dërgoj të fala nënës:<br />
le ta shesë kaun e zi. Po të pyesë nëna për mua, i thoni që u martua. Po pyeti se ç’grua<br />
mori, i thoni tre plumba në kraharor. Po pyeti në cilin kalë hipi, i thoni hipi kalin e meitit.<br />
Po pyeti se cilët krushq i shkuan, sorrat dhe korbat që e hanë.<br />
Marrë nga “Darka e gabuar” e I. Kadaresë<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Përvijimi i të menduarit<br />
Mësuesi/ja u shpërndan nxënësve fi sha, ku është teksti poetik i njohur “Mbeçë, more<br />
shokë, mbeçë” dhe një fragment të shkurtër nga “Darka e gabuar” e I. Kadaresë dhe,<br />
pasi nxënësit t’i kenë lexuar, kërkon prej tyre t’u përgjigjen pyetjeve:<br />
-Ç’lloj janë këto tekste?<br />
- Nga ndryshojnë prej njëri-tjetrit?<br />
- Çfarë rikujtoni për parafrazën?<br />
149
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Mësuesi/ja përmbledh disa nga idetë e nxënësve në pemën e mendimit.<br />
Riformulim i një teksti<br />
gojor<br />
me shkrim<br />
ndihmon për të kuptuarit e një teksti<br />
Parafrazimi<br />
përdor fjalë të thjeshta<br />
Ndihmon për ta mbajtur mend një tekst<br />
ka strukturë të thjeshtë<br />
fjalët renditen sipas rendit të drejtë sintaksor<br />
është variant në prozë i një teksti poetik<br />
thjeshtohen fjalitë e ndërlikuara<br />
Ndërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Mësuesi/ja në këtë fazë u kërkon nxënësve të punojnë në dyshe për të realizuar<br />
mbajtjen e strukturuar të shënimeve mbi teknikat e parafrazimit. Nxënësit e përqendrojnë<br />
vëmendjen tek teksti “Ç’i ra mjegulla Buenës” dhe analizojnë hapat e bërë për realizimin<br />
e parafrazimit të këtij teksti:<br />
Rregullat<br />
- Ndarja në fjali në bazë të shenjave<br />
të pikësimit.<br />
- Renditja e fjalëve sipas rendit të<br />
drejtë sintaksor.<br />
- Thjeshtëzimi i ndërtimeve<br />
sintaksore tepër të ndërlikuara.<br />
-Zëvendësimi i fjalëve dhe<br />
shprehjeve të vështira.<br />
- Shpjegimi i shprehjeve fi gurative<br />
Origjinali<br />
-Ç’i ka ra mjegulla Bujen’s-ë<br />
edhe fushës Shkodras-ë.<br />
Fryni erë frashni e hollë, e nalcoj<br />
mjegullën…<br />
Gjith dit e po punojnë, gjith<br />
natën po jau rrënojnë<br />
Parafrazimi<br />
-I ra mjegulla Buenës dhe e<br />
mbuloi të tërën.<br />
Kjo mjegull mbeti aty tri ditë e tri<br />
net…<br />
Muri që bënin ditën u prishej<br />
natën.<br />
Mësuesi/ja diskuton me nxënësit elementet e përmbajtjes, të cilat janë shtjelluar me hollësi.<br />
Përforcimi: Rishikim në dyshe<br />
Në këtë fazë të orës mësimore nxënësit do të parafrazojnë në dyshe poezinë e<br />
Dritëro Agollit “Këtu s’do jem”.<br />
Model përgjigjeje<br />
Nuk do të jem më këtu, do të largohem. Nën tokë do të tretem edhe unë të si të<br />
gjithë njerëzit. Kamerierët nuk do të më shohin në kafenenë e preferuar. Kolla ime e<br />
thatë s’do të ndihet më në rrugët ku kam ecur. Por një qiparis do të rrijë i heshtur, si<br />
një murg i shkretë, mbi varrin tim. Kurse ti do të trishtohesh nga mungesa e pranisë<br />
sime. Era që do të fryjë mbi xham, do të të sjellë kujtimet. Dhe ti do të qash bashkë<br />
me to nga malli. Por, kur të jesh shumë e mërzitur, më kërko në librat që kam shkruar.<br />
Aty, pas tyre, qëndroj i fshehur me fjalët, shprehjet, ndjenjat. Mjafton që librin ta<br />
lëvizësh pak nga rafti, dhe unë do të jem shpirtërisht pranë teje. Prania ime do të të<br />
bëjë të qeshësh sërish e gëzuar, ashtu si bleron natyra, pasi ka rënë shiu.<br />
150
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Pas këtij parafrazimi nxënësit diskutojnë me njëri-tjetrin për variantet e ndryshme të<br />
krijuara prej tyre. E rëndësishme është që ata të respektojnë teknikat e parafrazimit.<br />
Mund të marrin fjali të ndryshme nga punimet e tyre dhe t’i krahasojnë me njëritjetrin,<br />
duke argumentuar se çfarë ndryshimesh kanë bërë dhe pse, dhe cila me gjithë<br />
ndryshimet i afrohet më shumë origjinalit.<br />
Në fund mësuesi/ja nxjerr përfundimet e orës mësimore dhe vlerëson nxënësit me<br />
notë.<br />
Shënim. Në këtë orë e rëndësishme është t’i lihet kohë e mjaftueshme punës individuale<br />
të nxënësit, për të hartuar me shkrim dhe me gojë parafraza.<br />
Detyrë shtëpie. Bëni parafrazën e poezisë që ju pëlqen më shumë.<br />
Parapërgatitni një tekst argumentues.<br />
Teksti argumentues<br />
Tema<br />
1. Tema:<br />
Struktura dhe<br />
skema e tekstit<br />
argumentues<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifi kojë tekstin argumentues dhe llojet e tij;<br />
• të shpjegojë konceptin e tekstit argumentues dhe përdorimin e tij;<br />
• të ndërtojë skemën e tekstit argumentues në situata të ndryshme komunikimi;<br />
• të dallojë strukturën e tekstit argumentues duke e ndarë në paragrafë.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të teksteve argumentues, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Material shtesë<br />
Konceptet kryesore: tekst argumentues, struktura, skema e tekstit argumentues.<br />
Fjalimi i Mehdi Frashërit në Lidhjen e Kombeve<br />
Zoti kryetar, zotërinj,<br />
Prej ditës që Shqipëria u pranua në Lidhjen e Kombeve, gjithë delegatët e Qeverisë Shqiptare<br />
u çfaqën gjithnjë, sa herë që u paraqit rasti, në favor të mbrojtjes së pakicave, pse pakicat prej<br />
racës dhe gjuhës në Shqipni janë shumë të pakta, kurse pakicat shqiptare në Shtetet fqinjë janë<br />
me qindra mijra; pse Shqipëria para se të pranohej në Lidhjen e Kombeve, që me çpalljen e<br />
indipendencës së saj më 28 Nandor 1912, vetvetiu njohu të drejtat e pakicave që ndodheshin<br />
në tokat e saj kombëtare; pse qeveria do që të nderojë pengimet e marra drejt Lidhjes së<br />
Kombevet; më në funt Qeveria Shqiptare është plotësisht e bindur se nderimi i të drejtave të<br />
pakicave i përgjigjet një parimi drejtësie. Pra, ankimet që i janë drejtuar Lidhjes së Kombevet<br />
nga ana e pakicave grekofone në Shqipëri, ka për pretekst ndryshimin e artikujve 206 e 207 të<br />
statutit që merren me arsimin në mbretëri. Qeveria shqiptare i pëlqen të besojë se ka plotësisht<br />
të drejtë duke ushtruar të drejtën e sovranitetit në formën e duhur në këtë çështje. Po të sqarohet<br />
çështja, do të shihet se ndryshimet për të cilat bëhet fjalë nuk i cenojnë të drejtat e pakicave<br />
që janë njohur në Shqipëri. Le të jepet leje zoti kryetar, t‘ju shpjegoj origjinën e çështjes dhe<br />
shkaqet që e shtynë popullin dhe Qeverinë Shqiptare të votojë këto dispozita konstitucionale...<br />
... Ndryshimi që iu bë artikujve 206 dhe 207 të ligjës kushtetuese, suprimon të gjitha shkollat<br />
private, kaq vendase dhe të huaja, dhe i vë nën kontrollin e drejtë të Qeverisë pa asnjë përjashtim.<br />
151
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Si pasojë e zbatimit të parimit kushtetor të ri u ndryshua gjithë sistemi i arsimit. Siç del na sa<br />
thamë më lart, qëllimi kryesor i dispozitave të reja nuk ishin shkollat e pakicavet. Këto hynin nën<br />
qarkun e veprimit të ligjës së re nga parimi i njësis dhe gjeneralizmit. Në një periudhë tranzicjoni,<br />
ndryshimi i sistemit provokoi doemos një tronditje edhe për këtë shkak pakica grekofone kujtoi se<br />
do t‘i pritej arsimi në gjuhën e saj kombëtare. Qeverija e kuptoi menjëherë këtë gjendje edhe për<br />
të kënaqur dëshirin e popullsisë grekofone shtoi numrin e shkollave gjer në 50; zgjodhi dhe emëroi<br />
një personel mësues që kish bërë studimet në shkollat greke dhe dha instruksionet e duhura që<br />
arsimi në këto shkolla të bëhej kryesisht në gjuhën greke, gjuha shqipe megjith se do të mbetej e<br />
detyruarshme do të mësohet si gjuhë zyrtare; dhe për të siguruar për kohën dhe të ardhmen një<br />
personel arsimor në shkallën e misionit të tij, Qeverija do të dërgojë çdo vit, si bursista të Shtetit<br />
në Greqi, një sasi të rinjsh të rekrutuar midis popullsisë grekofone.<br />
... Ligja kushtetuese që ka një karakter të përgjithshëm për gjithë popullin, kur prish një të drejtë<br />
që kish shumica, kjo e drejtë nuk mund të mbesë për pakicën; pra ndryshimi i ligjës kushtetuese,<br />
nuk cenon të drejtën e pakicës.... Po t‘i jepen privilegjet pakicës së një shteti, do të krijohet një<br />
ilegalitet midis kësaj pakice dhe shumicës; kjo do të shtypej prej pakicës dhe atëhere do të vinte<br />
çështja e shumicës që do të shtrohej përpara Shoqërisë së Kombeve. Më pëlqen të besoj zoti<br />
kryetar, se Këshilli i ndershëm që kryesoni do të marrë parasysh arsyet që e shtynë Qeverinë<br />
shqiptare të vërë drejt nën kontrollin e saj shkollat laike”.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Mendo/Krijo dyshe /Diskuto. Organizuesi grafik Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Kodimi i argumenteve në tekst Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Mendo/Krijo në dyshe/Diskuto<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin duke udhëzuar nxënësit të lexojnë tekstin në hyrje të<br />
mësimit dhe më pas u kërkon të përcaktojnë llojin e tij.<br />
U kërkon gjithashtu të evidentojnë në tekst ato elemente, të cilat e klasifi kojnë atë në<br />
llojin e teksteve argumentuese. Nxënësit plotësojnë kllasterin duke përsëritur njohuritë<br />
e marra mbi tekstin argumentues.<br />
Trajton ide/teza për çështje të ndryshme<br />
-fjalime të politikanëve,<br />
Bind marrësin Teksti argumentues Janë disa llojesh: -artikuj gazetash,<br />
-mbrojta e avokatit,<br />
-ese,<br />
-tekste reklamash<br />
-ndërhyrjet në një debat,<br />
debatet televizive etj.)<br />
-diskutimet<br />
152
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtimi i njohurive: Kodimi i argumenteve në tekst<br />
Mësuesi/ja së bashku me nxënësit formulojnë përkufi zimin e termit tekst argumentues<br />
dhe theksojnë veçoritë e tij. U kërkohet nxënësve të kodojnë këto veçori në tekstin e<br />
dhënë në libër “Origjian e gjuhës shqipe” a në tekste të sjella prej nxënësve dhe me<br />
veçoritë e koduara plotësohet grafi ku organizues, pema e mendjes.<br />
-Të shkruash një tekst argumentues do të thotë të paraqesësh mendimet e tua duke<br />
i mbështetur me fakte bindëse.<br />
Mësuesi/ja u sugjeron nxënësve të mbështeten në pyetjet e mëposhtme dhe të<br />
kodojnë tekstin e librit sipas këtyre elementeve:<br />
- Cila është pyetja që drejtohet në këtë tekst?<br />
Nuk kemi pyetje të drejtpërdrejtë, por ajo nënkuptohet nga tema që trajton teksti dhe<br />
që është: Cila është origjina e gjuhës shqipe?<br />
- Cila është përgjigja që jepet?<br />
Përgjigjja: Në literaturën gjuhësore qarkullojnë dy teza themelore për origjinën e<br />
shqipes: teza e origjinës ilire dhe teza e origjinës trake.<br />
- Çfarë arsyesh jepen?<br />
Arsyet: Teza ilire ka gjetur mbështetje më të gjerë historike dhe gjuhësore, e formuar<br />
që në shek. XVIII në rrethet e historianëve.<br />
- Çfarë provash janë dhënë?<br />
Provat: Përpjekjen e parë shkencore për të shpjeguar origjinën e shqiptarëve dhe të<br />
gjuhës së tyre e bëri historiani suedez Hans Erik Tunman...<br />
- Çfarë faktesh pritet që t’i pranojnë këto teza?<br />
Faktet:<br />
-Shqiptarët banojnë sot në një pjesë të trojeve, ku në periudhën antike kanë banuar<br />
fi se ilire...<br />
-Një pjesë e elementeve gjuhësore: emra sendesh, fi sesh, emra njerëzish, që janë<br />
njohur si ilirë, gjejnë shpjegim me anë të gjuhës shqipe.<br />
-Toponimet e lashta të trojeve ilire shqiptare...<br />
-Marrëdhëniet e shqipes me greqishten e vjetër dhe latinishten tregojnë...<br />
-Të dhënat arkeologjike...<br />
Pasi kanë koduar tekstin përkatësisht me shenja të ndryshme, si p.sh.,:<br />
- O - për pyetjen<br />
- ∅- për përgjigjen<br />
- ⊕ - për arsyen<br />
- ⊗- për provat<br />
- Θ - për faktet,<br />
mësuesi/ja u kërkon nxënësve të paraqitin në tabelën e mëposhtme elementet e<br />
strukturës që ata njohin:<br />
Karakteristika të tekstit<br />
argumentues<br />
Tema:<br />
Opinioni/teza<br />
Argumente<br />
Përfundime<br />
Ilustrime nga teksti “Origjina e gjuhës shqipe”<br />
Origjina e gjuhës shqipe. Problem i gjuhës shqipe është një nga problemet më<br />
të debatuara të shkencës gjuhësore.<br />
Qarkullojnë dy teza për origjinën e gjuhës shqipe: teza e origjinës ilire dhe e<br />
origjinës trakase. Hans Erik Tunman duke u mbështetur në burime historike dhe<br />
të dhëna gjuhësore, arriti në përfundimin se shqiptarët janë vazhduesit e ilirëve.<br />
Shqiptarët banojnë sot në një pjesë të trojeve...<br />
Një pjesë e elementeve gjuhësore…<br />
Format e toponimeve të lashta të trojeve ilire shqiptare…<br />
Me të gjithë këto argumente rezulton se teza e origjinës ilire të gjuhës shqipe…<br />
153
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Mësuesi/ja përqendron vëmendjen në tekst te skema e komunikimit dhe përcakton bashkë<br />
me nxënësit elementet pjesëmarrëse, duke i ilustruar me shembuj nga fragmenti.<br />
Konteksti: (Botim shkencor për lexues të interesuar<br />
për çështjen e origjinës së gjuhës shqipe.)<br />
Qëllimi: Të bindë marrësin për origjinën ilire të gjuhës shqipe<br />
Dërguesi: studiues i<br />
problemeve të gjuhës shqipe<br />
Mesazhi: Gjuha shqipe<br />
ka origjinë ilire<br />
Marrësi: Lexuesi<br />
Kodi: Gjuha e shkruar (shqipe)<br />
Mësuesi/ja thekson faktin që qëllimi është i rëndësishëm në një tekst argumentues<br />
dhe ilustron me shembuj qëllimin në tekste të ndryshme argumentuese. Nxënësit<br />
vëzhgojnë strukturën e tekstit argumentues dhe diskutojnë mbi ndërtimin e paragrafi t si<br />
pjesë përbërëse e tij. Ata diskutojnë për llojet e tekstit argumentues, të hasura në jetën<br />
e përditshme, si: kryeartikulli i një gazete, mbrojtja që bën avokati në një gjyq, ndërhyrjet<br />
në një debat, esetë ose një punim shkencor.<br />
Përforcimi: Rishikim në dyshe<br />
Mësuesi/ja u shpërndan nxënësve artikullin e Mehdi Frashërit dhe u kërkon të përcaktojnë<br />
elemente të strukturës, si:<br />
154<br />
Tema: Ankimet që i janë drejtuar Lidhjes së Kombevet nga ana e pakicave grekofone<br />
në Shqipëri, ka për pretekst ndryshimin e artikujve 206 e 207 të statutit që merren me<br />
arsimin në mbretëri.<br />
Opinione ose teza: Të drejtat arsimore të pakicave mbrohen. Delegatët e Qeverisë<br />
Shqiptare u çfaqën gjithnjë, sa herë që u paraqit rasti, në favor të mbrojtjes së<br />
pakicave<br />
Argumentimi i tezës:<br />
- Shqipëria para se të pranohej në Lidhjen e Kombeve, që me çpalljen e indipendencës<br />
së saj më 28 Nandor 1912, vet vetiu njohu të drejtat e pakicave që ndodheshin në tokat<br />
e saj kombëtare;<br />
- Qeveria shqiptare i pëlqen të besojë se ka plotësisht të drejtë duke ushtruar të<br />
drejtën e sovranitetit në formën e duhur në këtë çështje (Ndryshimi që iu bë artikujve<br />
206 dhe 207 të ligjës kushtetuese).<br />
- ndryshimet nuk i cenojnë të drejtat e pakicave që janë njohur në Shqipëri.<br />
a.Ndryshimi që iu bë artikujve 206 dhe 207 të ligjës kushtetuese, suprimon të gjitha<br />
shkollat private, kaq vendase dhe të huaja, dhe i vë nën kontrollin e drejtë të Qeverisë<br />
pa asnjë përjashtim. Si pasojë e zbatimit të parimit kushtetor të ri u ndryshua gjithë<br />
sistemi i arsimit.<br />
b. Qëllimi kryesor i dispozitave të reja nuk ishin shkollat e pakicavet. Këto hynin nën<br />
qarkun e veprimit të ligjës së re nga parimi i njësis dhe gjeneralizmit. Në një periudhë<br />
tranzicjoni, ndryshimi i sistemit provokoi doemos një tronditje edhe për këtë shkak<br />
pakica grekofone kujtoi se do t‘i pritej arsimi në gjuhën e saj kombëtare.<br />
c. Qeverija e kuptoi menjëherë këtë gjendje edhe për të kënaqur dëshirin e popullsisë<br />
grekofone shtoi numrin e shkollave gjer në 50;
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
ç.Zgjodhi dhe emëroi një personel mësues që kish bërë studimet në shkollat greke<br />
d.dha instruksionet e duhura që arsimi në këto shkolla të bëhej kryesisht në gjuhën<br />
greke, gjuha shqipe megjithëse do të mbetej e detyruarshme, do të mësohet si gjuhë<br />
zyrtare; dhe për të siguruar për kohën dhe të ardhmen një personel arsimor në shkallën<br />
e misionit të tij,<br />
dh. Qeverija do të dërgojë çdo vit, si bursista të Shtetit në Greqi, një sasi të rinjsh të<br />
rekrutuar midis popullsisë grekofone.<br />
Përfundimi: Po t‘i jepen privilegjet pakicës së një shteti, do të krijohet një ilegalitet<br />
midis kësaj pakice dhe shumicës; kjo do të shtypej prej pakicës dhe atëhere do të vinte<br />
çështja e shumicës që do të shtrohej përpara Shoqërisë së Kombeve. Më pëlqen të<br />
besoj zoti kryetar, se Këshilli i ndershëm që kryesoni do të marrë parasysh arsyet që e<br />
shtynë Qeverinë shqiptare të vërë drejt nën kontrollin e saj shkollat laike”.<br />
Diskutim i lirë<br />
<br />
Në fund mësuesi/ja nxjerr përfundimet e orës mësimore dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie. 1. Ushtrimi 1, 2, 3 dhe 4 faqe <strong>11</strong>9.<br />
2. Parapërgatitni elementet e teksti argumentues.<br />
Tema<br />
2. Elementet<br />
e strukturës<br />
së tekstit<br />
argumentues<br />
dhe llojet e<br />
argumenteve<br />
Materiale shtesë<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të dallojë elementet e strukturës së një teksti argumentues;<br />
• të evidentojë tek teza dhe antiteza argumentet dhe kundërargumentet;<br />
• të dallojë argumentet objektive nga ato subjektive; argumentet e thjeshta nga<br />
ato të ndërlikuara;<br />
• të përshkruajë problemin duke u nisur nga titulli i tekstit argumentues.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të teksteve argumentuese, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: tekst argumentues, struktura e tij, elementet e tekstit<br />
argumentues, tezë/antitezë, argument/kundërargument, argumente objektive/<br />
subjektive, të thjeshta/të ndërlikuara.<br />
Tekst me argumente objektive<br />
Ngrohja globale<br />
Ngrohja globale konsiderohet sot si një krizë globale e pashembullt dhe e padëgjuar ndonjëherë.<br />
...<br />
Në ngrohjen globale kanë ndikuar dhe vazhdojnë të ndikojnë emetimet e dyoksidit të karbonit CO²,<br />
të metanit CH 4<br />
, oksidet e azotit, komponimet e halogjenuara të karbonit.<br />
Duhet ta njohim efektin e gazrave serrë dhe të mos qëndrojmë indiferentë për asnjë moment, sepse<br />
emetimet e dyoksidit të karbonit dhe metanit përbëjnë të keqen më të madhe ndaj njerëzimit, sepse<br />
lidhen me ngrohjen globale, ndryshimet klimatike, si dhe ruajtjen e mjedisit e të natyrës dhe, kryesorja,<br />
me shtresën e ozonit. “Atëherë, po të jetë kështu, pse duhet ta lejojmë këtë krim kundër njerëzimit?”<br />
– shprehet Kristofor Horner. Pjesa më e madhe e opinionit mendon se ndotja e mjedisit dhe e natyrës<br />
155
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
është përkeqësuar. Para nja 150 vjetësh në atmosferën e tokës ka ekzistuar një ekuilibër kimik tepër<br />
i rëndësishëm, ndërsa sot çdo gjë ka ndryshuar në përbërjen dhe përqindjen e elementeve kimike në<br />
atmosferë. Shkenca, jo vetëm sot, por edhe më parë është marrë me llogaritjet e ndryshme të sasive<br />
dhe të efekteve që sjellin këta përbërës në proceset e ngrohjes globale, te ndryshimet klimatike e<br />
të temperaturave, reshjeve, thatësirës, te ndryshimet në nivelet e ujërave që sjellin pasoja negative<br />
dhe të pallogaritshme në tokën tonë. Gazrat e efektit serrë në atë kohë kanë qenë pjesë e dobishme<br />
dhe e domosdoshme e jetës në tokë dhe kjo lidhej me ekuilibrin kimik në atmosferë, me përmbajtjen<br />
e një sasie të tillë optimale të dyoksidit të karbonit dhe të metanit, që siguronte një temperaturë<br />
mesatare +15º C dhe18-19 º C, një temperaturë e përshtatshme për të jetuar. Gazrat e efektit serrë<br />
u bënë problem i madh serioz kohët e fundit, kur sasia e tyre kaloi në përmasa alarmante. Përveç<br />
gazit karbonik dhe metanit që hynë në grupin e gazrave natyrore, janë edhe disa gazra të tjera të<br />
fuqishme, si komponimet e halogjenuara të karbonit, që nuk ndodhen në natyrë, por janë prodhohen<br />
për ftohje etj. Të tillë janë hidrofl uorkarboni (HFCx), perfl uorkarboni (PFCx), klorfl uorkarboni (CFCx)<br />
dhe që konsiderohen gazra me efekte të fuqishme në prishjen e shtresës së ozonit, e cila mbron<br />
jetën në tokë nga një depërtim i fuqishëm i rrezatimit ultraviolet (UV). Për klorfl uorkarbonin janë bërë<br />
shumë studime. Ky komponim u përdor gjerësisht në sistemet e ftohjes, në kondicionimin e ajrit,<br />
në shkumat dhe solventet. Ky gaz i efektit serrë rri edhe në stratosferë, ku nën rrezatimin e diellit<br />
shpërbëhet në klorinë, atomet e së cilës veprojnë me ozonin duke ia shkatërruar molekulat.<br />
Marrë nga interneti<br />
Tekst me opinione subjektive<br />
Këshillat e urta të baroneshës britanike<br />
Baronesha Helene Hayman, kryetare e Dhomës së Lordëve apo e Dhomës së Lartë të Parlamentit<br />
britanik, iu drejtua ligjvënësve shqiptarë me një fjalim të urtë, tipik për një përfaqësuese të lartë<br />
të aristokracisë politike të vendit të saj; tipik për një kryetare të “dhomës së konvergjencës”,<br />
sikurse njihet botërisht Dhoma e Lordëve. Me elegancë, pa fyer aspak inteligjencën e dyshimtë<br />
të mikpritësve të saj, pa pretenduar për të dhënë porosi, por thjesht duke iu referuar përvojës<br />
britanike, baronesha Hayman foli shumë qartë për çka shqiptarët s’dinë ta bëjnë mirë ose, më<br />
saktë, nuk duan. Mësimi i parë i baroneshës Hayman ishte përcaktimi i opozitës britanike si “opozitë<br />
e Madhërisë së Saj”. “Ne në Britani nuk fl asim për opozitë të shumicës që qeveris, por për opozitë<br />
të Mbretëreshës. Sigurisht, jo për një opozitë që do të kuptohej si kundërshtare e Madhërisë së Saj,<br />
por për një pasuri britanike të Madhërisë së Saj. Sepse, në konceptin britanik, si shumica, edhe<br />
pakica, pavarësisht se çfarë mospajtimesh mund të kenë midis tyre, gjë kjo krejt e natyrshme në<br />
shoqëritë parlamentare, janë pasuri dhe vlera të pacenueshme të shtetit britanik, janë me të njëjtin<br />
status përgjegjësie dhe mbrojtjeje para kurorës. Me të drejtë mund të thuhet se në Britani kjo mund<br />
të ndodhë, sepse Britania është një shtet me kurorë të trashëgueshme, ka një shenjë ku bashkohen<br />
të gjithë, por si mund të ndodhë kjo në Shqipëri? Domethënë pasuri të kujt mund të jenë shumica<br />
dhe opozita njëherësh, pavarësisht se kundërshtare mes tyre?<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi<br />
Mendo/ Krijo dyshe /Diskuto.<br />
Organizuesi grafi k<br />
Diskutim i ideve<br />
Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Lexim me kodim teksti Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
156
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Parashikimi. Mendo/Krijo në dyshe/Diskuto)<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësit kanë punuar<br />
me ushtrimet 1, 2, 3 dhe 4 në faqen <strong>11</strong>9.<br />
Model përgjigjeje:<br />
Ushtrimi 1<br />
Ideja e atij që shkruan - para kohës teknologjike, gjumi dhe zgjimi rregulloheshin<br />
nga drita e diellit.<br />
Përfundimi - Për atë që duhet të punojë ose të udhëtojë natën, është e këshillueshme<br />
të fl ejë të paktën dy orë para...<br />
Argumente në favor të tezës: Sa më të shumta të jenë orët e qëndrimit zgjuar, aq<br />
më shumë zgjatet sasia e gjumit të natës...<br />
Problemi: Sot disa rrinë zgjuar, për shkak të punës, ndaj janë në rritje e sipër çrregullimet<br />
e gjumit, edhe pse njerëzit orvaten t’i plotësojnë duke fjetur më shumë ditën...<br />
Opinione të autoriteteve: Sipas ekspertëve të Qendrës së Gjumit në Gjenovë,<br />
një natë pa gjumë mund të kompensohet normalisht me një gjumë të thellë natën e<br />
mëpasshme, por, nëse mungesa bëhet e vazhdueshme, nuk do të ndreqet kollaj.<br />
Ushtrimi 2<br />
Llojet më të zakonshme të tekstit argumentues janë: eseja argumentuese, debatet,<br />
diskutimet.<br />
Ushtrimi 3<br />
- A jemi të përgatitur sa duhet për jetën?<br />
- Shkollë publike a shkollë private?<br />
- Rruga e gjatë e formimit të gjuhës standarde.<br />
- Skuadër e fortë, por jo e para në klasifi kim.<br />
Ushtrimi 4 . Është një anketë që ka të bëjë me përvojat personale të nxënësve.<br />
Nxënësit e kanë plotësuar në shtëpi. Mësuesi/ja ka parapërgatitur në një tabak letre të<br />
dhënat e anketës dhe duke shtruar çdo pyetje, numërohen përgjigjet, të cilat orientojnë<br />
mësuesin/en për punën e tij të mëtejshme. Kërkesa e parafundit nuk shtrohet për<br />
diskutim, sepse i takon punës me shkrim që do të bëjnë nxënësit në orët e ardhshme.<br />
Mësuesi/ja e lë jo më kot këtë ushtrim për në fund, pasi nga ky ushtrim do të marrë<br />
shkas për të organizuar mësimin dhe drejton pyetje të tilla si:<br />
- Sa e rëndësishme është të njihet struktura e tekstit argumentues?<br />
- A na ndihmon ajo ta kemi më të lehtë të ndërtojmë një tekst argumentues?<br />
Ndërtimi i njohurive. Lexim me kodim teksti<br />
Kjo fazë fi llon duke shtruar pyetjen:<br />
- Cilat janë elementet më të rëndësishme të strukturës së një teksti argumentues?<br />
Argumentet<br />
Teza<br />
Elementet e tekstit argumentues<br />
Antiteza<br />
Kundërshtimet<br />
(kundërshtimi i antitezës)<br />
157
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Më pas mësuesi/ja u sugjeron nxënësve të lexojnë me vëmendje tekstin e dhënë në krye<br />
të faqes 108 dhe ta kodojnë atë, duke vënë në dukje elementet e tekstit argumentues.<br />
- O - teza (e shoqëruar me veprime të atij që jep opinionin /pohon)<br />
Autori ynë është bir i Shqipërisë së Veriut...<br />
- ⊕ - argumentet (faktet me të cilat autori mbron tezën, argumenton)<br />
Shihet pastaj se në gjuhën e tij autori është ngritur në njëfarë koineje...<br />
- ∅ - antiteza/kundërshtimet (faktet me të cilat autori kundërshton këndvështrimet e<br />
tjera, që mendon se mund të jetë kundër tezës së tij/ kundërshton)<br />
Nuk është e pamundur që vendi i tij i lindjes të ngrihet në një krahinë që<br />
ka mbetur jashtë kufi jve të Shqipërisë së sotme...<br />
- ⊗ - kundërshtimi i antitezës<br />
Një gjë që na duket me rëndësi metodike në këtë mes është kjo: që<br />
përkatësia dialektore e gjuhës së veprës...<br />
Mësuesi/ja saktëson në fund se, kur shkruajmë një tekst argumentues, kryejmë<br />
katër veprime:<br />
a. pohojmë<br />
b. argumentojmë<br />
c. kundërshtojmë<br />
ç. pranojmë<br />
Nxënësve u kërkohet të lexojnë tekstin e ushtrimit 1, f.<strong>11</strong>9 dhe të dallojnë katër<br />
veprimet që e bëjnë atë tekst argumentues.<br />
Mësuesi/ja u jep nxënësve të lexojnë në dyshe dy tekste (tekste model) dhe të<br />
përcaktojnë llojet e argumenteve në tabelën e mëposhtme:<br />
Argumente që mbështeten në fakte<br />
Argumente që mbështeten në opinione<br />
Diskutim i lirë mbi këto çështje<br />
Përforcimi: Rishikim në dyshe<br />
Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 5.<br />
Model përgjigjeje:<br />
Ushtrimi 5<br />
Problemet që kërkon të përcaktohen mund të jenë:<br />
a) A është i domosdoshëm mësimi i gjuhëve të huaja, për të ushtruar profesione<br />
prestigjioze?(po –pse?, jo –pse?)<br />
b) A e ka zënë gruaja vendin që duhet në shoqërinë bashkëkohore?<br />
c) A e gëzojnë lirinë e plotë të fjalës qytetarët, përfshirë edhe pakicat, në një shoqëri<br />
demokratike?<br />
Në përcaktimin e problemit do mbajtur parasysh që pyetja e ngritur të marrë si përgjigje<br />
PO ose JO. Po-ja supozon tezën, e cila që të mbrohet do argumente, kurse Jo-ja<br />
supozon antitezën, e cila që të kundërshtohet, përsëri kërkon kundërargumente.<br />
Në fund mësuesi/ja nxjerr përfundimet e orës mësimore dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie. 1. Ushtrimi 6, faqe 120.<br />
2. Analizoni procesin e të shkruarit të një teksti argumentues.<br />
158
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
3. Hapat<br />
për shkrimin<br />
e tekstit<br />
argumentues<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të dallojë hapat nëpër të cilët hartohet shkrimi argumentues;<br />
• të bëjë skemën e ndërtimit të tekstit argumentues;<br />
• të shkruajë një tekst duke përdorur teknikat e shkrimit argumentues;<br />
a. të shkruajë tezën me të cilën do të mbështetë problemin;<br />
b. të japë argumente për ta mbështetur tezën;<br />
c. të parashikojë kundërshtimet në favor të antitezës dhe t’i shkruajë ato;<br />
ç. të nxjerrë përfundimin me një mesazh në favor të tezës.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të teksteve argumentuese, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: procesi i të shkruarit të një teksti argumentues, teknikat e<br />
shkrimit të tekstit argumentues.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Përvijimi i të menduarit Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Shkrim i drejtuar/konkurs Ndërtim i shprehive studimore Punë në grupe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi: Përvijimi i të menduarit<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë, ushtrimi 6.<br />
Modele përgjigjeje<br />
Teksti 1 - Teza – Njohja sot e sa më shumë gjuhëve të huaja diktohet nga nevojat e tregut të punës.<br />
Duke qenë njohës i tyre, ke hapësira më të mëdha punësimi, si brenda dhe jashtë vendit, si dhe mundësi<br />
të punosh në profesione të vlerësuara.<br />
Teksti 2 - Teza - Roli i gruas në shoqërinë bashkëkohore është një çështje e rrahur gjerësisht si në<br />
vendin tonë, edhe në shoqëritë e zhvilluara. Lidhur me rolin e saj në shoqërinë shqiptare ka mendime<br />
se gruaja sot ka një pozitë të mirë shoqërore, të tjerë mendojnë se ajo ka një vend të veçantë vetëm<br />
brenda shtëpisë, pa qenë e integruar si duhet në jetën shoqërore...<br />
Teksti 3 - Teza - Në shoqërinë demokratike që po ndërtojmë, çdo qytetar duhet të ketë të drejtën<br />
e plotë të fjalës, e drejtë që i sigurohet me kushtetutë. Po a e gëzon me të vërtetë këtë të drejtë?!<br />
Opinionet për këtë argument janë të ndryshme, të para nga këndvështrime të ndryshme sipas grupeve<br />
të interesit. Punonjësit e medies shpesh ndiejnë të ushtrohet presion ndaj tyre...<br />
Pas diskutimit të detyrës së shtëpisë, mësuesi/ja shtron para nxënësve disa pyetje, për të rikujtuar<br />
njohuritë për tekstin argumentues:<br />
- Çfarë strukture ka një tekst argumentues?<br />
- Ç’vend zë teza në tekstin argumentues?<br />
- Ç’është argumenti dhe ç’lidhje ka me tezën?<br />
- Po kundërargumenti me ç’element të tekstit argumentues lidhet?<br />
- Cilët janë hapat që bëjmë për të shkruar një tekst argumentues?<br />
159
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtimi i njohurive: Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Nxënësit punojnë në dyshe për të identifi kuar hapat e shkrimit të një teksti<br />
argumentues. Njëri nga dyshja lexon tekstin dhe tjetri nënvizon çështjen kryesore të<br />
paragrafi t. Më pas, me të dhënat e nënvizuara plotësojnë organizuesin grafik për hapat<br />
që duhet të bëjnë për të përgatitur një tekst argumentues.<br />
Skema e hapave për<br />
përgatitjen e një teksti<br />
argumentues<br />
Përcaktoni<br />
problematikën<br />
Teza që do<br />
të mbroni<br />
Zgjidhni<br />
argumentet<br />
Antiteza që do të<br />
kundërshtoni<br />
Parashikoni<br />
kundërshtitë<br />
Teknikat e hartimit të tekstit argumentues<br />
-formuloni qartë problemin,<br />
-theksoni argumentet duke përdorur konektorët:<br />
ndajfoljet, shprehjet ndajfoljore,<br />
përemrat lidhorë, lidhëzat, si:<br />
-lidhëzat bashkërenditëse kundërshtuese (por, megjithatë, megjithëkëtë,<br />
mirëpo, ndërsa, teksa, porse, veç, veçqë, veçse, vetëm, vetëm se etj.<br />
- lidhëzat nënrenditëse shkakore (se, sepse, si, pasi (mbasi), derisa, gjersa,<br />
përderisa, kur, që, meqenëse, meqë, ngaqë, ngase, duke qenë se, nga frika<br />
se, nga shkaku që, për arsye se, për shkak se, posa që, sapo që etj.<br />
Shkrimi i tekstit<br />
Rishikimi i materialit të shkruar<br />
Përforcimi. Shkrim i drejtuar. Konkurs<br />
Pas diskutimit të këtyre elementeve mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe të mëdha<br />
(punohen ushtrimet 7, 8, 9 dhe 10).<br />
Pasi përcaktohen hapat për shkrimin e një teksti argumentues, mësuesi/ja e ndan<br />
klasën në tri grupe të mëdha, të cilat duke plotësuar kërkesat e ushtrimeve 7, 8, 9 dhe<br />
10 duhet të arrijnë të shkruajnë një ese argumentuese për një temë të dhënë.<br />
Grupi I – punon për temën 1 të ushtrimit 5 (përcakton tezën, përzgjedh argumentet,<br />
përcakton antitezën dhe kundërargumentet, shkruan tekstin mbi bazën e skemës së<br />
dhënë, rishikojnë produktin dhe bëjnë korrigjimet e nevojshme).<br />
Grupi II punon për temën 2 të ushtrimit 5, si më sipër.<br />
Grupi III punon për temën 3 të ushtrimit 5, si më sipër .<br />
Brenda grupit nxënësit ndahen në grupe të vogla:<br />
Grupi A paraqet tezën dhe argumentet që mbështesin atë.<br />
Grupi B paraqet antitezën dhe argumentet që e mbështesin atë.<br />
Pasi nxënësit prezantojnë punimet e tyre, vlerësojnë me anë të tabelës së vlerësimit<br />
elemente të ndryshme të punës së shokëve:<br />
-Mënyra e ndërtimit të argumentit<br />
-Saktësia/qartësia<br />
-Struktura e skemës<br />
160
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Nxënësit zgjedhin një juri që të vlerësojë punimin më të mirë. Mund të japin edhe<br />
opinionin individual mbi vlerat e secilit punim. Ata mund edhe të sugjerojnë e saktësojnë<br />
elemente që mungojnë në krijimin e tyre.<br />
Detyrë shtëpie. a) Ushtrimi 12, faqe 123. Nxënësit plotësojnë kërkesat e anketës, duke pasur<br />
parasysh si për tekstin argumentues që përgatiti grupi i tyre, ashtu edhe vlerësimet që patën ata nga<br />
diskutimi për punën e çdo grupi.<br />
Tema<br />
4. Ushtrime<br />
për shkrimin<br />
e teksteve<br />
argumentuese<br />
(vazhdim)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të njohë dhe të përdorë procedurat e shkrimit argumentues;<br />
• të shkruajë një tekst duke përdorur teknikat e shkrimit argumentues;<br />
a. të shkruajë tezën me të cilën do të mbështetë problemin;<br />
b. të japë argumente për ta mbështetur tezën;<br />
c. të parashikojë kundërshtimet në favor të antitezës dhe t’i shkruajë ato;<br />
ç. të nxjerrë përfundimin me një mesazh në favor të tezës.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të teksteve argumentuese, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: procesi i të shkruarit të një teksti argumentues, teknikat e<br />
shkrimit të tekstit argumentues.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Shkrim i drejtuar Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe<br />
Përforcimi Konkurs Ndërtim i shprehive studimore Punë në grupe<br />
Parashikimi. Diskutim<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë, ushtrimi 12.<br />
Nxirren përfundime nga anketa e ushtrimit 12. Rezultatet e anketimit paraqiten në tabelë.<br />
Pas nxjerrjes së rezultateve, ushtrohen nxënësit në ato drejtime që ata kanë hasur vështirësi.<br />
Ndërtimi i njohurive. Shkrim i drejtuar<br />
Punohet në grupet ushtrimet 16, 17, 18, 19, f. 124.<br />
Në përfundim të punës, grupet prezantojnë punimet e tyre, vlerësojnë me anë të<br />
tabelës së vlerësimit elemente të ndryshme të punës së shokëve:<br />
-Mënyra e ndërtimit të argumentit<br />
-Saktësia/qartësia<br />
-Struktura e skemës<br />
Përforcimi. Shkrimi i lirë<br />
Punohet ushtrimi 20. Çdo nxënës shpreh idetë e veta për leximin.<br />
Në fund lexohen disa punime dhe diskutohet rreth forcës bindëse dhe argumentuese<br />
të shkrimeve.<br />
Bëhet vlerësimi për punën e bërë dhe vlerësohen me notë punimet e disa nxënësve.<br />
<br />
Detyrë shtëpie. a) ndahet klasa në dy grupe dhe u jepet të punojnë ushtrimet 13 dhe 14 në faqen 123.<br />
b) Parapërgatitni një fjalim politik, si tekst argumentues.<br />
161
Teksti argumentues<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
5-6. Fjalimi<br />
politik (2 orë)<br />
Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të përdorë teknikat e shkrimit në një fjalim politik;<br />
• të analizojë elementet gjuhësore në një fjalim politik;<br />
• të shkruajë një fjalim me temë të zgjedhur prej tij.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të teksteve argumentuese, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: fjalimi politik, teknika të shkrimit të një fjalimi politik, elemente<br />
gjuhësore të një fjalimi politik.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Përmbledhje e strukturuar Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Të nxënit me këmbime Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe<br />
Përforcimi Shkrimi i lirë Ndërtim i shprehive studimore Punë individuale<br />
Materiale shtesë<br />
Fjalimi mbi gjendjen e vendit<br />
Nga Presidenti Obama<br />
Ndërtesa e Kongresit të Shteteve të Bashkuara<br />
Uashington D.C.<br />
21:12 EST<br />
Ju faleminderit të gjithëve!<br />
Kryetar i Kongresit, zëvendëspresidenti Çeni, anëtarë të Kongresit, anëtarë të Gjykatës së Lartë<br />
dhe të trupave diplomatikë, miq të nderuar dhe bashkëqytetarë,<br />
... Sa herë që jam përpara këtij podiumi, unë jam i prekur nga privilegji dhe i vetëdijshëm për<br />
historinë që kemi përjetuar së bashku. Ne jemi mbledhur në ndërtesën e Kongresit në momente të<br />
zisë kombëtare dhe të arritjeve kombëtare. Ne i kemi shërbyer Amerikës në një nga periudha e saj<br />
më të rëndësishme... dhe ka qenë nderi im që ju kam shërbyer juve.<br />
Për t’u përballur me problemet e mëdha përpara nesh, ne duhet të veprojmë në një frymë të vullnetit<br />
të mirë dhe me respekt për njëri-tjetrin... dhe unë do të bëj pjesën që më takon. Sot, gjendja e vendit<br />
(Bashkimit) paraqitet e fortë... dhe së bashku do ta forcojmë më shumë. (Duartrokitje.)<br />
Në këtë vit vendimtar, ju dhe unë do të marrim zgjedhje, të cilat përcaktojnë si të ardhmen, ashtu<br />
edhe karakterin e vendit tonë. Ne do të zgjedhim për të vepruar me besim në përndjekjen e armiqve<br />
të lirisë... ose të tërhiqemi nga detyrat tona me shpresën e një jete më të lehtë. Ne do të zgjedhim<br />
të ndërtojmë begatinë tonë duke drejtuar ekonominë botërore... ose të largohemi nga tregtia dhe<br />
mundësitë. Në një kohë të ndërlikuar dhe sfi duese, rruga drejt izolimit dhe proteksionizmit mund të<br />
jetë e gjerë dhe joshëse..., por ajo përfundon me rrezik dhe në rënie. E vetmja rrugë për të mbrojtur<br />
njerëzit tanë, e vetmja rrugë për të siguruar paqen, e vetmja rrugë për të kontrolluar fatin tonë, është<br />
përmes udhëheqjes sonë..., në mënyrë që Shtetet e Bashkuara të Amerikës të vazhdojnë të jenë<br />
në krye. (Duartrokitje.)<br />
Jashtë vendit, kombi ynë është përkushtuar drejt një qëllimi historik, afatgjatë dhe ne kërkojmë<br />
përfundimin e tiranisë në botën e sotme. Disa e përjashtojnë atë qëllim si idealizëm i keqdrejtuar.<br />
Në të vërtetë, siguria e ardhshme e Amerikës varet nga ajo. Më <strong>11</strong> shtator, 2001, ne zbuluam<br />
se problemet që e kishin zanafillën në një shtet të dështuar dhe shtypës, 7000 milje larg, mund<br />
të sillnin vrasje dhe shkatërrim për vendin tonë. Diktaturat strehojnë terroristë dhe ushqejnë inat<br />
e radikalizëm dhe kërkojnë armë të shkatërrimit në masë. Demokracitë zëvendësojnë inatin me<br />
162
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
shpresën, respektojnë të drejtat e qytetarëve të tyre dhe të fqinjëve të tyre dhe bashkohen në<br />
luftën kundër terrorit. Çdo hap drejt lirisë në botë e bën vendin tonë më të sigurt, kështu që ne do<br />
të veprojmë me guxim për hir të çështjes së lirisë.<br />
Larg të qenit një ëndërr e pashpresë, përparimi i lirisë është historia e madhe e kohës sonë. Në<br />
1945, kishte vetëm 24 vende të vetmuara demokratike në botë. Sot numërohen 122 syresh. Dhe<br />
ne po shkruajmë një kapitull të ri në historinë e vetëqeverisjes, gratë të cilat gëzojnë të drejtën e<br />
votës në Afganistan dhe miliona irakianë, të cilët festojnë lirinë e tyre me bojë të purpurt, burra e<br />
gra nga Libani deri në Egjipt, të cilët debatojnë të drejtat e individëve dhe nevojën e lirisë. Në fi llim<br />
të vitit 2006, më shumë se gjysma e popujve të botës jetojnë në kombe demokratike. Dhe ne nuk<br />
harrojmë as gjysmën tjetër: vende si Siria dhe Burma, Zimbabve, Koreja e Veriut dhe Irani, pasi<br />
kërkesat e drejtësisë dhe paqja e kësaj bote kërkojnë lirinë e tyre gjithashtu…<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Përmbledhje e strukturuar<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë (ushtrimi 21, faqe 125),<br />
duke përqendruar vëmendjen në njohuritë që kanë nxënësit për tekstin argumentues dhe<br />
fjalimet politike, si një lloj i tekstit argumentues. Idetë e tyre shkruahen në tabelë.<br />
Model përgjigjeje:<br />
Problemi<br />
Argumente në<br />
favor të tezës<br />
Antiteza<br />
Rrëzimi i argumenteve<br />
në favor të antitezës<br />
Teza dhe<br />
përfundimi<br />
Problemi - Inteligjent lind apo bëhesh?<br />
Teza - Në fakt inteligjent lind dhe bëhesh.<br />
Argument në favor të tezës - Kjo përzierje mes kulturës dhe kromozomeve mund të<br />
ndryshojë në bazë të përvojave personale (si mjedisore, ashtu dhe gjenetike),<br />
Antiteza - Dihet që ka persona që kanë një talent të lindur më të theksuar se të tjerët…<br />
Argument në favor të antitezës - E gjithë historia është e mbushur me njerëz<br />
gjenialë në çdo fushë, të cilët shquhen për aftësitë e tyre të lindura dhe nga një edukim<br />
jo veçanërisht i shkëlqyer. Kjo është e vërtetë jo vetëm për inteligjencën, por për të<br />
gjithë larminë e talenteve të tjera “brendashkruar” qarkut cerebral: muzikë, matematikë,<br />
gjuhë, pikturë.<br />
Rrëzimi i argumenteve në favor të antitezës - Po aq e dallueshme është se askush<br />
nuk mund të bëjë matematikë apo muzikë, të pikturojë ose edhe të fl asë, nëse nuk i ka<br />
mësuar këto gjëra në mjedisin ku jeton.<br />
Përfundimi - Mjedisi ka një rol shumë të rëndësishëm, sepse është në gjendje të<br />
zhvillojë prirjet individuale nga zeroja deri në pafundësi.<br />
Tekste argumentuese<br />
Përdoren fi gura të ndryshme letrare<br />
Përdorin leksik<br />
të thjeshtë në varësi të publikut<br />
Fjalimet politike<br />
Japin informacion për<br />
marrëdhëniet mes objektit<br />
të fjalimit dhe publikut<br />
Përpiqen ta bindin dhe<br />
të ndikojë te publiku<br />
163
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtimi i njohurive. Të nxënit në këmbime<br />
Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe me nga 6 nxënës. Duke u bashkuar sipas<br />
numrave përkatës, nxënësit ndahen në grupe ekspertësh:<br />
Grupi I - identifi kon marrëdhëniet që kanë fjalitë e ndryshme me njëra-tjetrën në<br />
fjalimet politike.<br />
Grupi II - identifikon veçoritë e leksikut të përdorur në të.<br />
Grupi III- identifi kon veçoritë e terminologjisë së përdorur.<br />
Grupi IV - analizon stilin e ndërtimit të fjalimeve politike.<br />
Grupi V - referon disa njohuri që kanë të bëjnë me fushë e retorikës.<br />
Grupi VI - evidenton rëndësinë dhe përdorimin e fi gurave letrare.<br />
Secili grup, pasi përpunon materialin teorik dhe e pasqyron atë të përmbledhur në<br />
skica e tabakë letre, ku identifi kon veçoritë specifi ke të tekstit të dhënë, rikthehet në<br />
grupet bazë për të realizuar detyrën e tij brenda grupit.<br />
Model përgjigjeje:<br />
Grupi I: Rëndësi të veçantë ka marrëdhënia që kanë me njëra-tjetrën fjalitë e llojeve<br />
të ndryshme.<br />
Fjalimi i Ismail Qemalit ditën e Shpalljes së Pavarësisë<br />
Shpall Shqipërinë të pamvarur!<br />
Fjali thirrmore, e dëshirore, i bëjnë thirrje dëgjuesit për pjesëmarrje<br />
Oh! Sa të lumtur që e ndiej vehten sot, që shoh, këtu në Vlorë, kaqë burra Shqipëtarë<br />
të mbledhur tok, tuke pritur me kureshti e padurim përfundimin e kësaj mbledhjeje<br />
historike, për fatin e Atdheut tonë të dashur. (Fjalitë dëftore shërbejnë për të dëftyer<br />
(treguar) për një objekt a problem në mënyrë të thjeshtë dhe objektive. Përdorimi i<br />
fjalive të shkurtra, me informacion të qartë e të thjeshtë është tregues i kujdesit që ka<br />
autori për ta bërë tekstin sa më të kuptueshëm.)<br />
Plot me gaz e me lot ndër sy, nga mallëngjimi, pra, po dal këtu para jush që t’ju<br />
gëzoj me sihariqin e madh, se sot, edhe këtë minutë, Kongresi çpalli mëvehtësinë e<br />
Shqipërisë, tuke lajmëruar gjithë botën mbarë për këtë punë e duke më ngarkuar mua<br />
kryesin’ e qeveris së përkohshme të Shqipërisë së lirë.<br />
Porsi ëndërr më duket ky ndryshim i madh i vendit t’onë, që hoqi e voi të zezat e të<br />
lirit pesëqind vjet me radhë ndënë sundimin turk, por që tani në kohët e fundit, ishte gati<br />
të jepte shpirtin përgjithënjë, të shuhej e të çfarrosej krejtësisht nga faqia e dheut, këjo<br />
Shqipëri, që, dikur, shkëlqente nga trimërija e pashoqe e bijve të saj; kjo Shqipëri, që<br />
kur i kërcënohej rreziku Europës nga pushtimet e Turqisë, ndënë kryetrimin e pavdekur<br />
të saj, Skënderbejnë, u bë porta e hekurtë kundra sulmeve më të tërbuara të sulltanëve<br />
më t’egër që ka pas Turqija. Mirëpo, desh Zoti, që me punën, me trimërinë dhe guximin<br />
e pashoq të Shqipëtarëvet, sot e tutje të marrin fund mjerimet dhe vuajtjet e Atdheut<br />
t’onë, sepse, këtu e kështu, jemi të LIRË të PAVARUR dhe MËVEHTE,<br />
- (Fjalitë nxitëse synojnë të të bindin me anë të kërkesës, këshillës e propozimeve<br />
të bëra):<br />
Prandaj qeshni e gëzoni!<br />
164
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
(Fjali dëftore)<br />
Për t’ia arrijtur kësaj dite të bardhë e të madhe, na ka ndihmuar gjaku i dëshmorëvet<br />
dhe puna e vlefshme e patriotëve t’anë dhe e të gjithë shokëve që muarrnë pjesë në<br />
këtë mbledhje dhe e të gjithë juve, që tani po ju gufon zemëra nga gazi i madh që ndieni;<br />
mirëpo mbledhja si më plak që jam, m’a ngarkoi mua ngritjen e shënjtë të shënjës<br />
t’onë Kombëtare, të flamurit t’onë të ëndërruar e të dashur (nxjerr Flamurin, të cilin e<br />
ka të vendosur në një shtizë hekuri, natyrisht të vogël, dhe të pshehur nën pallto dhe<br />
pasi e mba një sekondë në dorë e ngul në shtyllat e ballkonit. Amatorët, posa e shohin<br />
Flamurin, thërrasin me gëzim e me zë të lartë:<br />
(Fjali dëshirore)<br />
Rroftë Flamuri, Rroftë Shqipërija e Lirë).<br />
(Fjali dëftore)<br />
Ja, pra, ky është Flamuri Ynë i kuq e me shqiponjën dykrenare të zezë në mes.<br />
Fjali nxitëse<br />
Dhe tani, të gjithë bashkë, si një trup i tërë dhe i pandarë, le të punojmë për t’a<br />
mburuar, për t’a përparuar e për t’a qytetëruar si i ka hije Atdhenë t’onë të Lirë.<br />
Tuke përfunduar, s’më mbetet gjë, veçse t’i drejtoj një lutje Zotit të Madh, që, bashkë<br />
me bekimet e Tij që i lipij të na japë për të qenë të denjë të kësaj dite, të pranojë që këtej<br />
e tutje të jem unë dëshmori më i parë i Atdheut, ashtu siç pata nderin dhe fatin që të jem<br />
i pari ta puth e ta bëj të valvitet i Lirë, Flamuri i ynë, n’atdhenë t’onë të lirë.<br />
Rroftë Flamuri!<br />
Grupi i dytë: Leksiku, përdorimi i emrave dhe mbiemrave, epitetet etj. (nga fjalimi i A.<br />
Zogut, ditën e shpalljes mbret) (Shërbyesin e palodhur të Atdheut, detyrën e rëndë dhe<br />
të naltë të shtetit, bashkëpunëtor të ideali të përbashkët, përgjegjësi morale, popullin<br />
trim shqiptar, detyrën e shenjtë, populli Sovran, fjalët e nalta të krenave…)<br />
Përemrat japin informacion për pozicionin e folësit me publikun:<br />
(Ju drejtohem, unë, bijtë e Shqipërisë, tregojmë, paguajmë, shpresojmë, shtyjmë,<br />
mbaroni, keni vënë, të ktheheni në vendet tueja, keni për ta gjetur.)<br />
Mbiemrat dhe epitetet shërbejnë për të treguar gjendjen emocionale: shëmbëlltyrën<br />
besnike, sheshin e qytetëruar, fjalët e nalta të krenave të ndershëm të stolisur me<br />
kunorë...<br />
Grupi i tretë: Identifi kon veçori e terminologjisë së përdorur në fjalim:<br />
fusha semantike: - (kryesinë e shtetit shqiptar, një faktor paqësor, relacionet që<br />
ekzistojnë sot me shtetet fqinje, të drejtat kombëtare, për t’ia arritur qëllimit të lartë, atë<br />
ideal që na ka falur natyra e na ka shënuar historia…)<br />
Grupi i katërt: Analizon stilin e ndërtimit të fjalimeve politike: gjuha e folur jep<br />
informacion mbi origjinën e folësit (Mbretit Zog), po ashtu dhe stili zyrtar: “fjalët e nalta<br />
të krenave të ndershëm të stolisur me kunorë... Në regjimin e ri Shqipëria ka për të qenë<br />
një faktor paqësor në Ballkan etj).<br />
Grupi i pestë: Referon disa njohuri që kanë të bëjnë me fushë e retorikës.<br />
Hyrja: Zotni kryetar dhe asamblista,<br />
Në mesazhin që ju drejtova para disa ditëve, duke ju uruar sukses ju etërve të kombit..<br />
Teza e parë: Nëse në fjalimin tim nuk do të gjeni fjalët... Do të veproj duke marrë<br />
parasysh përgjegjësinë morale, të cilën herët a vonë do ta çmojë populli shqiptar për<br />
lartësimin e vendit.<br />
Teza e dytë (folësi paraqet vizionin e tij): Bota e ka marrë vesh se po të lihen të qetë<br />
bijtë e shqipes, mund të krijojnë shtet… është pasuria e gjithë dhe ideali i botës mbarë.<br />
165
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Zgjidhja e problematikës: Vetëm në këtë mënyrë, duke i siguruar vendit tonë një të<br />
ardhme të lirë, mund të paguajmë një detyrë historike…<br />
Efektet e dëgjuesit dhe bindja e tyre: Si të mbarojnë detyrën e shenjtë… gati për t’i<br />
sakrifi kuar të gjitha, nëse është nevoja edhe jetën, mbas dëshirës së tij dhe për të mirën<br />
e vendit…<br />
Grupi i gjashtë: Evidenton rëndësinë dhe përdorimin e figurave letrare: metafora,<br />
epitete etj. (fjalët e Nalta të krenave të ndershëm të stolisur me kunorë; shërbyesin e<br />
palodhur të Atdheut, Prijësi …)<br />
Diskutim i këtyre elementeve<br />
Përforcimi: Shkrimi i lirë<br />
Nxënësit punojnë në grupe bazë për ushtrimin 14.<br />
Model përgjigje: Edhe gratë mund të shërbejnë në ushtri<br />
Vëllezër dhe motra,<br />
Është kënaqësi t’ju jem pranë dhe të ndaj me ju shqetësimet dhe problemet tuaja. E di që është e re për<br />
të gjithë ne, por do të desha t’ju parashtroja idenë time për pjesëmarrjen e grave në shërbimin ushtarak.<br />
A duhet me të vërtetë gruaja të kryejë një detyrë kaq burrërore, kur shumë mirë mund të kryejë detyra<br />
në fusha të tjera ose të përkujdeset për familjen dhe fëmijët e saj?!<br />
Kjo pyetje qëndron. Me të vërtetë shërbimi ushtarak është i vështirë. Kërkon forcë, energji dhe përgatitje<br />
të mirë fi zike dhe profesionale. Por unë mendoj se gruaja shqiptare i ka këto mundësi.<br />
Mjafton të rikujtojmë kontributin e vlefshëm të grave e vajzave në luftën për çlirim dhe përkushtimin që i<br />
dhuruan ato kësaj kauze. Edhe në të shkuarën e afërt ajo inkuadrohej në formacionet ushtarake efektive<br />
e vullnetare dhe dallohej për përkushtim. Por ndryshimi ndërmjet dy kohëve është esencial: nëse në<br />
atë kohë kjo pjesëmarrje i kërkohej me detyrim, tani jeni ju vajza të reja që e kërkoni si një të drejtën<br />
tuaj të kryeni shërbim ushtarak. A është kërkesë e të gjitha vajzave e grave? Padyshim që jo. Ka edhe<br />
djem që i shmangen këtij shërbimi. Por unë kam bindjen që ato vajza që e shtrojnë këtë kërkesë, do t’i<br />
përgjigjen detyrës me përgjegjësi të lartë. Ato janë të afta të kryejnë si detyra që kërkojnë përgatitje fizike<br />
e profesionale, dhe ato që kërkojnë përgatitje shkencore, e që i përgjigjen stadit të sotëm të një ushtrie<br />
moderne. Brenda shpirtit të tyre ka shumë dashuri, forcë dhe iniciativë. Gruaja ka arritur të ndërtojë një<br />
imazh të sajin tashmë, duke treguar që është e barabartë në të gjitha aspektet me burrin dhe mund të<br />
përballojë çdo sfi dë…<br />
Unë, si kandidatja juaj për deputete, nëse do të më jepni votën tuaj, në parlamentin e ardhshëm do të bëj<br />
të gjitha përpjekjet që në ligjin për shërbimin ushtarak, të zërë vend edhe mundësia që gratë dhe vajzat<br />
të kryejnë shërbim ushtarak. Përveçse është detyra e lartë ndaj atdheut, këtë pjesëmarrje të gruas,<br />
ligjvënësit duhet ta shohin si një mundësi të barazisë së gruas me burrin në të gjitha aspektet, duke u<br />
bërë kështu një faktor i rëndësishëm jo vetëm në familje, por edhe në zgjidhjen e detyrave të vështira,<br />
siç është çështja e Atdheut.<br />
Ju falënderoj nga zemra për pjesëmarrjen tuaj në këtë takim!<br />
166<br />
Diskutim i lirë<br />
<br />
Shënim: Nëse koha për zhvillimin e kësaj detyre është e pamjaftueshme, nxënësit<br />
mund të vazhdojnë detyrën në shtëpi. Në klasë nxënësit mund të ndërtojnë vetëm<br />
skemën me argumente, duke shkëmbyer opinionet dhe duke sugjeruar mënyrën se si<br />
do të ndërtojnë tekstin me njëri-tjetrin. Më pas mund ta zhvillojnë atë në shtëpi.<br />
Detyrë shtëpie. Ushtrimi 14, faqe 123
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
7-8.<br />
Kryeartikulli<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të përdorë teknikat e shkrimit në një kryeartikull;<br />
• të dallojë elementet e tekstit argumentues në një kryeartikull;<br />
• të analizojë elementet gjuhësore të kryeartikullit;<br />
• të shkruajë një kryeartikull për gazetën e shkollës.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të teksteve argumentues, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: kryeartikull, struktura e kryeartikullit, elementet gjuhësore të<br />
kryeartikullit.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Përvijimi i të menduarit Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Shkrimi i lirë Ndërtim i shprehive studimore Punë industriale<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Përvijimi i të menduarit<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin duke u treguar nxënësve faqen e parë të një gazete të<br />
përditshme dhe u kërkon të identifi kojnë kryeartikullin dhe artikujt e tjerë. Ndërkohë ngre<br />
pyetjet dhe me përgjigjet e nxënësve ndërton hartën e mendimit.<br />
-Ç’është kryeartikulli i një gazete?<br />
-Cili është kryeartikulli në këtë gazetë?<br />
-Nga dallon ai nga artikujt e tjerë?<br />
-Cili është roli i titullit ku përqendrohet ai?<br />
Artikulli më i rëndësishëm i gazetës elementet përbërëse<br />
problemi<br />
teza (I)<br />
Kryeartikulli<br />
argumentet<br />
mbititulli<br />
antiteza (tezaII)<br />
titulli tekst argumentues<br />
nëntitulli<br />
argumenti<br />
përfundimi<br />
Model përgjigjeje<br />
Kryeartikulli është artikulli më i rëndësishëm i një gazete a reviste, titulli i të cilit shënohet në faqen e parë të<br />
gazetës me shkronja të dallueshme. Vihet në një vend të dukshëm për të tërhequr vëmendjen në lidhje me<br />
problemin që trajton. Dallohet nga artikujt e tjerët të gazetës për shkak të rëndësisë së problemit që trajton…<br />
167
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve që në dyshe të lexojnë artikullin e dhënë në tekst dhe të<br />
evidentojnë veçoritë e tij me anë të organizuesit grafi k.<br />
Nxënësit punojnë në dyshe në një ditar trepjesësh:<br />
Struktura e artikullit<br />
Titulli nëntitulli<br />
Problemi<br />
Teza 1<br />
Argumenti<br />
Kundërshtimi i antitezës<br />
Teza 2<br />
Argumenti<br />
Kundërshtimi i antitezës<br />
Përfundime<br />
Leksiku – dallohet nga<br />
përdorimi i fjalëve nga<br />
fusha e sportit<br />
Ilustrime nga teksti<br />
Dhuna në futboll dhe<br />
niveli i përfaqësimit.<br />
Në tërësinë e ngjarjeve<br />
...sikurse dhuna në fushat sportive apo<br />
stadiumet e ndryshme<br />
Në aspektin sportiv, dhuna ndaj<br />
gjyqtarit është krejt e papranueshme<br />
Pa dashur të fajësoj<br />
gjyqtarët, nuk duhet të harrojmë që<br />
gjyqtari...<br />
Nervozoi lojtarët dhe luajti<br />
me ndjenjat e tifozëve në stadium...<br />
Aspekti i dytë është ai i<br />
protagonistëve...<br />
Jo rrallëherë<br />
ka ndodhur si në rastin....<br />
Kur një deputet dhunon<br />
një person që ka njëfarë statusi....<br />
Nivelin e ulët të disa përfaqësuesve....<br />
Tani kur ka ngelur diçka<br />
më shumë nga ...<br />
Lojtar, gjyqtar, fushë sporti, stadium,<br />
Federata Shqiptare, futbollit, top, portë,<br />
Veçoritë e artikullit<br />
Materiali që trajton duhet<br />
të jetë në funksion të<br />
argumenteve të tezës.<br />
Titulli përmban tezën<br />
kryesore.<br />
Struktura<br />
Përdorimi i regjistrit të<br />
duhur gjuhësor.<br />
Diskutim i lirë mbi këto çështje<br />
Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve mbi aspekte gjuhësore të organizimit të<br />
artikullit.<br />
Model përgjigjeje<br />
Në shkrimin e artikujve përdoret kryesisht gjuha standarde.<br />
Ndërtimi sintaksor i fjalisë bëhet në përputhje me çështjen që trajtohet. Përdoren fjali të thjeshta,<br />
kryesisht të zgjeruara e të përbëra, me marrëdhënie bashkërenditëse e veçanërisht nënrenditëse,<br />
ku mbizotërojnë fjalitë ftilluese, (sqarojnë e saktësojnë), kohore (për të dhënë informacion për kohën<br />
kur ndodh ngjarja a me të cilën lidhet çështja që trajtohet. Duke qenë se artikulli është një tekst<br />
argumentues, përdoren shumë fjalitë shkakore e rrjedhimore.<br />
Tregues për këtë është përdorimi i konektorëve: lidhëzave bashkërenditëse kundërshtore, shkakore,<br />
rrjedhimore, ftilluese, qëllimore etj; përemrave lidhorë, që, i cili dhe fjalëve lidhëse.<br />
Përgjithësisht mungojnë fi gurat retorike, po në artikujt ku qëndrimi subjektiv është i dukshëm, si<br />
opinionet, analizat etj., këto fi gura zënë vend të rëndësishëm, sepse kërkohet të ndikohet më shumë<br />
te lexuesi a dëgjuesi.<br />
168
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përforcimi. Shkrim i lirë<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve që në bazë të modelit të punuar në klasë, të punojnë<br />
ushtrimin 13, faqe 123.<br />
Model përgjigjeje<br />
Çarmatosja botërore është e vetmja shpresë për paqe në botë<br />
A duhet të ketë luftëra në shek. XXI?<br />
Është një çështje që gjithmonë e më shumë hap debate rreth e qark globit.<br />
Luftërat e shumta të zhvilluara përgjatë historisë së njerëzimit kanë sjellë gjithmonë e më shumë<br />
dëme materiale dhe shpirtërore. Pavarësisht kësaj, akoma nuk është kuptuar ose më saktë nuk<br />
ekziston vullneti i mirë për t’i shmangur ato.<br />
Por luftërat kanë pasur gjithmonë një njëjtin qëllim: mbisundim, pasurim, zotërim, lakmim etj. Kjo<br />
ka qenë motoja e çdokujt, i cili ka hapur luftë ndaj më të dobëtit, më inferiorit, më të pazhvilluarit.<br />
Gjithsesi, pavarësisht nëse lufta ka pasur një kauzë të drejtë ose jo, pavarësisht se ajo ka vënë<br />
shpeshherë në vend të drejtat e mohuara, ajo asnjëherë nuk i ka realizuar këto pa sakrifi ca, pa të<br />
dëmtuar, pa humbur jetë. Sot, kur zhvillimi njerëzor ka arritur kulmin, falë kapaciteteve mendore<br />
mund të gjenden me mijëra mënyra për të zgjidhur konfl iktet pa dëmtuar jetën.<br />
Shtrohet me të drejtë pyetja: A duhet të ketë luftë?!<br />
Përgjigjja është e thjeshtë: Jo<br />
Arsyeja është më se e kuptueshme: Në emër të asaj që është më e shtrenjta për këdo dhe kurdoherë,<br />
në emër të jetës njerëzore.<br />
Në fund mësuesi/ja nxjerr përfundimet e orës mësimore dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
<br />
Detyrë shtëpie. 1. Shkruani një kryeartikull për gazetën e shkollës, ku të respektoni udhëzimet e mësipërme.<br />
2. Parapërgatitni një reklamë dhe sillni në klasë reklama të llojeve të ndryshme.<br />
Tema<br />
9. Reklama<br />
Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifi kojë reklamën si lloj i tekstit bindës;<br />
• të dallojë funksionin bindës të reklamës;<br />
• të analizojë elementet, teknikat dhe gjuhën e reklamës;<br />
• të vëzhgojë një reklamë për të dalluar elementet e saj;<br />
• të analizojë elementet e publicitetit shoqëror;<br />
• të shkruajë një slogan publicitar.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të teksteve argumentuese, reklama, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: reklama, teknikat e reklamës, slogan publicitar, elemente të<br />
reklamës, gjuha e reklamës.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Përvijim i të menduarit Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe<br />
Përforcimi Shkrimi i lirë Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
169
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Parashikimi: Përvijimi i të menduarit<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës, së shtëpisë, për reklamat që kanë sjellë<br />
nxënësit në klasë. Lexohen 2-3 prej tyre dhe përsëriten njohuritë që kanë marrë nxënësit<br />
për reklamën në klasat pararendëse me anë të organizuesit grafik; harta e mendjes.<br />
tekst argumentues<br />
ngjall interes me anë<br />
të elementeve të ndryshme<br />
tërheq vëmendjen<br />
e konsumatorit<br />
Reklama<br />
përdor fi gura retorike<br />
ka funksion bindës<br />
vë në dukje aspektet<br />
pozitive të objektit<br />
Ndërtimi i njohurive: Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Mësuesi/ja e përqendron vëmendjen e nxënësve te reklamat e librit dhe u kërkon të<br />
analizojnë në grupe veçoritë e reklamës. Nxënësit ndahen në 2 grupe.<br />
Grupi I analizon teknikat e bindjes në një reklamë.<br />
Grupi II analizon gjuhën e përdorur në reklama.<br />
Më pas ata strukturojnë shënimet e tyre në ditarin dypjesësh:<br />
Tipar përbërës/teknikat e bindjes<br />
Përdorimi i ligjërimit kinematografi k<br />
(batuta të shpejta) dhe sloganeve.<br />
Përdorimi i përemrit ti ose i ligjërimit të<br />
drejtpërdrejtë, konfi dencial:<br />
Mesazhi publicitar<br />
Imazhi. Manipulimi i përdoruesve përmes<br />
fi gurës (gruas, burrit, fëmijës) për përdorimin e<br />
produkteve të ndryshme.<br />
Analiza gjuhësore e reklamës<br />
Përdorimi i gjerë i fi gurave retorike,<br />
si: metafora, hiperbola, metonimia, similituda etj.<br />
Përdorimi i fjalëve të reja për të goditur fantazinë<br />
e konsumatorëve dhe për të dalluar produktin e ri<br />
nga produkte të ngjashme: aliteracioni, paralelizmi.<br />
Përdorimi i stereotipave gjuhësorë<br />
Shembuj nga teksti<br />
Në reklamën e dhënë vihet re përdorimi i batutave<br />
të shpejta si: ekstrakte të pastëra nga lulet më të<br />
mira...<br />
Rezultat efi kas dhe i dukshëm.<br />
Slogan: Lule nga zemra e luleve<br />
- I drejtohet publikut femëror:<br />
Imazhi i një vajze të buzëqeshur, me një fytyrë të<br />
përsosur, të lëmuar dhe të freskët... dhe lules së<br />
freskët që prek lehtas cepin e syrit të vajzës.<br />
Metafora: lulja tregon freski.<br />
Krahasimi: pastërtia dhe delikatesa e lules së<br />
bardhë me rozë, krahasohen me vajzën e re me<br />
lëkurë të shndritshme.<br />
Paralelizmi: Lulja dhe lëkura e fytyrës së vajzës<br />
Ekstrakte të pastra nga lulet më të mira…<br />
Rezultat efikas dhe i dukshëm.<br />
Mesazhi publicitar<br />
Premtimi<br />
Slogan: Lule nga zemra e luleve.<br />
Diskutim mbi këto aspekte<br />
Nxënësit e përqendrojnë vëmendjen te reklamat me karakter shoqëror. Mësuesi/ja e<br />
ndan klasën në dy grupe dhe nxënësit analizojnë elementet e reklamës.<br />
170
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje<br />
Teksti 1<br />
Kjo është një reklamë shoqërore, ku reklamohet një linjë kombëtare e këshillimit për fëmijë për mbrojtjen e<br />
të drejtave të fëmijëve. I drejtohet të gjithë shoqërisë dhe në mënyrë të veçantë u përgjigjet fëmijëve dhe të<br />
rinjve sipas nevojave që ata kanë.<br />
Mesazhi që ajo realizon është me anë të shenjës së telefonit dhe numrit të shkruar në të, që evidenton<br />
pikërisht qëllimin për të cilin realizohet kjo reklamë. Ngjyra e përdorur, jeshilja, është ngjyra e ndihmës (e<br />
filizave që rriten dhe janë të njomë e të brishtë) dhe unitetit të figurës së fëmijëve, që të realizuara në reklamë<br />
përforcojnë qëllimin e organizatës, që është në fakt dhe dërguesi i reklamës.<br />
Karakterizohet nga slogani: Kur një fëmijë telefonon, ne përgjigjemi gjithmonë.<br />
Një numër telefoni për të gjithë fëmijët.<br />
Reklama shfrytëzon shenjën e telefonit në funksion të realizimit të rrugëve të komunikimit, që pretendohet të<br />
vendoset në rast nevoje dhe kjo theksohet edhe nëpërmjet sloganeve të shënuara në reklamë.<br />
Ka një sërë figurash retorike të pranishme: si metafora, e cila realizohet nëpërmjet shenjës së telefonit dhe<br />
numrit, dhe figurave të fëmijëve të kapur dorë për dore. Pikërisht shenja e telefonit, numri dhe fëmijët e kapur<br />
dorë për dore, tërheqin vëmendjen e lexuesit, shikuesit në atë që ata promovojnë: ndihmën kundrejt fëmijëve.<br />
Në pjesën e pasme të këtij promovimi jepen informacione mbi organizatën që ofron këtë shërbim, grupet<br />
shoqërore që ajo u drejtohet dhe logot e simbolet që ata përdorin.<br />
Teksti 2<br />
Promovimi i vlerave dhe pasurive turistike të vendit tonë<br />
Qëllimi i reklamës është një fushatë promovimi për vlerat turistike të Shqipërisë, e cila realizohet nëpërmjet<br />
disa komponentëve.<br />
-Fotoja e parë pasqyron harmoninë e një familjeje që pushon në bregdetin shqiptar. Larmia e ngjyrave dhe të<br />
objekteve që kanë në dorë pushuesit, simbolizon larminë e argëtimeve, një sërë vlerash kulturore dhe paqes<br />
e qetësisë që të ofron riviera shqiptare. Sfondi i saj plotësohet me një lulëkuqe, me ngjyrat tradicionale të<br />
simboleve të flamurit. Kuptohet që mes tyre ekziston ndjenja e dashurisë.<br />
E njëjta harmoni dhe paqe ekziston edhe mes çiftit të dashuruar, të cilët gjejnë në brigjet e Shqipërisë veten<br />
apo i riu, të cilit ky mjedis i larmishëm i ofron një sërë mundësish për zbavitje.<br />
Në sfond paraqitet deti me pafundësinë e hapësirës, e cila mund të nënkuptohet si një pafundësi mundësish<br />
për argëtim.<br />
Ekzistojnë një sërë figurash retorike, si: metafora e familjes dhe e harmonisë që ekziston në brigjet e detit<br />
shqiptar; lulëkuqja me ngjyrat e simboleve shqiptare; por njëkohësisht e krahasuar me dashurinë apo edhe<br />
pamja e maleve dhe lumit mes tyre, që ofron misterin dhe kuriozitetit e rrugës për ta zbuluar.<br />
E gjithë kjo plotësohet nga slogani: Albania a new mediterranian love!<br />
Përforcimi: Rishikim në dyshe<br />
Në dyshe nxënësit punojnë për spotin publicitar të gazetës së shkollës.<br />
Ata hedhin ide të ndryshme se si duhet ta ndërtojnë atë dhe cili do të jetë qëllimi i tij.<br />
Skicojnë dhe përzgjedhin idenë më interesante.<br />
Mësuesi/ja bashkëpunon dhe përzgjedh idetë më interesante.<br />
Nëse koha nuk është e mjaftueshme, mësuesi/ja u kërkon nxënësve ta përfundojnë<br />
në shtëpi.<br />
Në fund të orës mësuesi/ja nxjerr përfundimet e orës mësimore dhe vlerëson nxënësit<br />
me notë.<br />
Detyrë shtëpie. a) Përfundoni mesazhin publicitar të gazetës së shkollës.<br />
b) Parapërgatitni një ese letrare.<br />
171
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
10. Eseja<br />
letrare<br />
Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifi kojë esenë letrare;<br />
• të dallojë llojet e ndryshme të esesë;<br />
• të evidentojë karakteristikat e ndryshme të një eseje letrare;<br />
• të analizojë strukturën e esesë letrare.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të eseve letrare, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: ese, ese letrare, lloje të esesë, struktura e esesë letrare.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Di /Dua të di/Mësova Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe/industriale<br />
Materiale shtesë<br />
Ese: Argumentoni pozicionin e Plugut te vepra e Konicës “Katër përralla nga Zullulandi”<br />
Gjatë gjithë tregimit Plugun e shohim në tri pozicione. Fillimisht si të veçuar nga turma, së dyti<br />
në pozicionin e udhëheqësit dhe, së fundmi, si një hero të dështuar.<br />
Konica na e prezanton Plugun nëpërmjet fjalisë: “Vetëm njëri rrinte mënjanë”, e cila e vendosur<br />
në mjedisin festiv të Zulluve, demonstron se ai ishte ndryshe nga bashkatdhetarët e vet e nuk pajtohej<br />
me sjelljen e tyre. Kur të gjithë gëzojnë, Plugu qe i vetmi të cilit i dhembte në shpirt, duke ditur mendimin<br />
e botës së qytetëruar për ta. Dëgjonte i heshtur këngët qesharake të turmës, ndërkohë që do të kish<br />
dashur të dëgjonte në vend të tyre diçka më madhështore e më të denjë për kombin e vet. Këtu lind<br />
dhe kundërvënia e parë e Zulluve, të cilët e barazojnë këtë mungesë entuziazmi me tradhtinë.<br />
Pikërisht në këtë moment Plugu merr përsipër t’i japë vetes një pozicion më të lartë, atë të udhëheqësit.<br />
Duke qenë atdhetar e besnik i vendit të tij, ai e ndien për detyrë t’i drejtojë Zullutë drejt rrugës së<br />
zhvillimit. I nxitur nga ideale të larta, ai pretendon të krijojë lëvizjen e vërtetë kombëtare, ëndërron<br />
një Zulluland të lirë e të qytetëruar. Plugu udhëzon, ndërgjegjëson, kritikon, por këtë herë reagimi i<br />
turmës është edhe më i egër. Së fundmi Plugu e kupton se kish dashur të bënte të pamundurën “më<br />
hyjnë dyshime, kur mendoj se ne do të qytetërohemi ndonjë ditë”. Ai pranon me keqardhje dështimin e<br />
misionit të tij dhe heq dorë nga ato ideale që deri në atë kohë ish përpjekur t’i realizonte. Tashmë është<br />
Plugu ai që i braktis Zullutë, i tall, duke folur të njëjtën gjuhe me ta, por vetëm në këtë moment bëhet i<br />
dëshiruar prej tyre.<br />
Ese: Liria kombëtare, morale e individuale” (bazuar në poezinë e Mjedës, “Liria”)<br />
Mjeda e koncepton lirinë në tri këndvështrime: liri kombëtare, morale e individuale, prandaj për të edhe<br />
lufta çlirimtare e popullit shqiptar duhet të ishte e trefi shtë. Vetëm në këtë mënyrë liria e fi tuar do të mund<br />
të quhej e plotë.<br />
Liria kombëtare për poetin është një interes madhor, një nevojë e unifi kuar e të gjithë kombit, e të gjithë<br />
vendit. Kjo është arsyeja që thirrjen kryesore ai ua drejton shqiptarëve për t’u çliruar nga pushtuesit, nga<br />
pesha e rëndë e robërisë që po shuante zërin e kombit. Këtë e realizon duke vënë në dukje me tone<br />
revoltuese gjendjen aktuale: “Na hekra kemi, na terr e mjegull, na pa emen kërkund, pa atdhe, na jemi<br />
shërbëtorët e të huajve në vendet tona”.<br />
Kur fl et për liri individuale, Mjeda nuk përdor më unifi kimin e natyrës, popullit, gjithë hapësirës shqiptare,<br />
por i drejtohet çdo individi në veçanti, për t’iu përkushtuar luftës çlirimtare, për të lënë mënjanë interesat<br />
172
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
vetjake për diçka më madhore, si liria, pasi në kushtet e mjerimit të përgjithshëm askush nuk mund të<br />
sigurojë një të ardhme të ndryshme, më të mirë për veten. Në këtë moment Mjeda bën paralelizëm me<br />
luftën e popullit amerikan, që arriti fitoren në saje të bashkimit e organizimit. Në mënyrë të ngjashme<br />
ai fton çdo shqiptar të lërë parmendën e të rrokë pushkët.<br />
Liria morale shihet e lidhur me përjetimet emocionale, me botën e brendshme të individit. Në kushtet<br />
e mungesës së saj, në jetën e shqiptarit kishte veç vaj e gjëma ankimi, që nuk i lejonin t’u gëzoheshin<br />
kënaqësive të jetës. Përsëri Mjeda e shfrytëzon këtë për t’i nxitur shqiptarët të luftojnë, sepse vetëm<br />
liria do të mundësonte që edhe në këto troje të ndiheshin këngë të patravaja. Me këtë zbërthim e<br />
trajtim të detajuar që i bën lirisë si term e si nevojë e përgjithshme, Mjeda ndihmon në ndërgjegjësimin<br />
e shqiptarëve për rëndësinë e saj. Ai shpreh ëndrrat e tij për një liri të plotë të kombit, duke e konfi rmuar<br />
kështu veten si patriot e mbrojtës i demokracisë.<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi: Diskutim i njohurve paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin duke u shpërndarë nxënësve dy tekste për të lexuar (dy<br />
modele esesh: mund të përdoren esetë e sugjeruara te materiale mësimore ose të tjera<br />
që mund të ketë vetë mësuesi).<br />
Model përgjigjeje<br />
Më pas mësuesi/ja drejton pyetje të tilla si:<br />
-Ç’lloj tekstesh janë?<br />
-Ç’lloj eseje?<br />
-Pse janë ese?<br />
-Si janë të organizuara?<br />
-Cila është tema që trajtojnë?<br />
-Si e trajtojnë temën?<br />
-Cili është mesazhi i esesë?<br />
-Cila është struktura e saj?<br />
Me të dhënat nga përgjigjet e nxënësve dhe të ilustruara me një nga esetë e dhëna,<br />
nxënësit ne fletoret e tyre dhe mësuesi/ja në dërrasë të zezë plotësojnë pjesën Di të tabelës.<br />
Tekstet janë ese argumentuese. Janë ese, sepse shprehin një opinion individual për një temë<br />
të caktuar të mbështetur në fakte (që është vepra letrare). Janë të organizuara në paragrafë.<br />
Temat që trajtojnë lidhen me një koment të një vepre të veçantë (vepra e Konicës “Katër përralla<br />
nga Zullulandi” dhe me poezinë e Mjedës “Liria”). Eseja e trajton temën duke sjellë argumente<br />
të caktuara në lidhje me të. Mesazhi lidhet me opinionin individual të shkruesit në lidhje me<br />
qëndrimin e personazhit (Plugut) në vepër (fragment). Në esenë e dytë mesazhi është opinioni<br />
individual rreth mënyrës si e koncepton “Lirinë” autori i poezisë. Eseja ka një strukturë organike:<br />
hyrje, zhvillim, mbyllje.<br />
Ndërtimi i njohurive: Di/Dua të di/Mësova<br />
Nxënësit lexojnë në dyshe esenë e dhënë në tekst dhe evidentojnë disa nga tiparet e<br />
sipërpërmendura. Por njëkohësisht do të zbulojnë edhe elemente të reja të saj.<br />
173
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtohet tabela DDM.<br />
Di Dua të di Mësova<br />
Eseja shpreh opinionin<br />
individual mbi një<br />
çështje të caktuar.<br />
Jep argumente të<br />
mbështetura në një fakt.<br />
Cilat janë llojet e<br />
esesë?<br />
A kemi vetëm<br />
argumentim në ese apo<br />
mund të kemi<br />
të përziera një sërë<br />
elementesh në tjera?<br />
Çfarë trajton eseja<br />
letrare?<br />
Llojet e esesë: letrare, fi lozofi ke, historike,<br />
sociale etj.<br />
Në ese shtjellohen argumente, vlerësime, opinione.<br />
Nga vendi që zënë në tekst, esetë klasifi kohen në:<br />
a. përshkruese,<br />
b. shpjeguese,<br />
c. argumentuese<br />
d. vlerësuese.<br />
Shpesh brenda një eseje gjenden të gërshetuara<br />
argumenti, vlerësimi, me përshkrimin e shpjegimin.<br />
Eseja letrare trajton tema që lidhen kryesisht me<br />
letërsinë:<br />
- një periudhë letrare/shkrimtarë të kësaj periudhe,<br />
- një shkrimtar ose veprën e tij në tërësi;<br />
- një koment për një pjesë vepre;<br />
- një problem i caktuar estetik;<br />
- një model krahasimi mes veprash, shkrimtarësh<br />
apo periudhash;<br />
-një trajtim stilesh apo fi gurash stilistike.<br />
U kërkohet nxënësve të lexojnë tekstin “Homeri i Shqipërisë” dhe në ditarin dypjesësh<br />
të dallojnë veçoritë strukturore dhe të përmbajtjes.<br />
Veçoritë<br />
Lloji i esesë<br />
Fusha që trajton eseja<br />
Tema e esesë<br />
Komenti<br />
Ese vlerësuese dhe argumentuese<br />
Një shkrimtar dhe veprën e tij<br />
Tema – vlerësimi i Gjergj Fishtës dhe i veprës së tij<br />
Struktura<br />
hyrjezhvillim-<br />
mbyllje-<br />
Fishta është poet kombëtar<br />
Paragrafi i parë është pjesa argumentuese, ku trajtohet vlera e poetit.<br />
Dy paragrafët e fundit janë mbyllja e fragmentit<br />
174<br />
Eseja organizohet në<br />
paragrafë<br />
Mesazhi i esesë<br />
Argumentet<br />
Faktet<br />
Opinionet e autorit<br />
Përfundimi i autorit<br />
Çdo paragraf trajton një çështje të caktuar:<br />
I- argumenton pse Fishta është poet kombëtar.<br />
II-III trajton rëndësinë që ka fi gura dhe vlera e veprës së Fishtës.<br />
Fishta është Homeri i Shqipërisë, prandaj duhet të jetë thesar i popullit.<br />
-“Fishta është poet kombëtar, sepse ka kënduar Atdheun… Por Fishta është poet<br />
kombëtar edhe pse ka kënduar vlerat dhe virtytet më të larta kombëtare…”.<br />
- Personazhet në veprat e tij, posaçërisht në “Lahutën e Malcis” janë përfaqësues<br />
të veçantë të këtyre virtyteve”...<br />
Autori e shpreh opinionin e tij që në titull. E quan Fishtën Homer të Shqipërisë.<br />
Heq paralele mes rëndësisë së tij në kulturën shqiptare dhe rëndësisë që pati<br />
Homeri në kulturën antike greke. Edhe veprat e të dy autorëve janë epose<br />
kombëtare me një shprehësi të pasur gjuhësore.<br />
Në fund të esesë jepet gjithmonë përfundimi.<br />
Autori vë theksin në rëndësinë e rikthimit të veprës së Fishtës pas një<br />
mungese të gjatë në letërsinë shqipe.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Diskutim i lirë mbi këto çështje.<br />
Përforcimi i njohurive. Rishikim në dyshe, diskutim i lirë<br />
Nxënësit në dyshe përcaktojnë cilat lloje vlerësimesh mbizotërojnë në esenë e<br />
mësipërme: argumentuese, përshkruese, shpjeguese apo vlerësuese.<br />
Në fund mësuesi/ja nxjerr përfundimet e orës mësimore dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie: a) Ushtrimi 7, faqe 128<br />
b) Sillni në klasë lloje të ndryshme esesh letrare.<br />
Tema<br />
<strong>11</strong>. Eseja<br />
letrare<br />
Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të analizojë elementet e strukturës së esesë letrare;<br />
• të bëjë dallimin midis esesë letrare dhe kritikës letrare;<br />
• të analizojnë veçoritë gjuhësore të esesë letrare.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të ndryshme<br />
të teksteve argumentues, ese letrare, kritike letrare, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: eseja letrare, struktura e esesë letrare, karakteristika gjuhësore<br />
të esesë letrare.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Harta e konceptit/Analiza e tipareve<br />
Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe<br />
semantike<br />
Përforcimi Diagrami i Venit Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësve u është<br />
kërkuar të studiojnë esenë në tekst dhe të përcaktojnë elementet e strukturës së saj.<br />
Model përgjigjeje:<br />
Lloji i esesë<br />
Fusha që trajton eseja<br />
Tema e esesë<br />
Ese përshkruese dhe vlerësuese<br />
një periudhë letrare/shkrimtarë të kësaj periudhe<br />
Tema bën fjalë për letërsinë e vërtetë të shek.XX dhe autorët e saj më në zë.<br />
Struktura<br />
hyrjezhvillim-<br />
mbyllje-<br />
Në shek.XX kemi disa vepra ... që mund të cilësohen letërsi e vërtetë...<br />
Në katër paragrafë shtjellohet përmbajtja e esesë<br />
Paragrafi i fundit është mbyllja<br />
Eseja organizohet<br />
në paragrafë<br />
Faktet<br />
Çdo paragraf trajton një nga fi gurat dhe veprat kryesore që, sipas autorit, përbëjnë<br />
letërsinë e vërtetë:<br />
- Gjergj Fishta –Lahuta e Malcis<br />
- A.Z.Çajupi- Baba Tomori<br />
- Filip Shiroka dhe brezi më i ri: Ernest Koliqi, Vinçens Prenushi, Spiro Dine<br />
-Shkrimtari më modern-F.S. Noli<br />
Paragrafi i fundit lë të hapur kontributin e vetë autorit.<br />
Zhvillimi i letërsisë shqipe në shek. XX. Autorët dhe veprat që përmenden<br />
175
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Mendimet e tij<br />
subjektive<br />
Interpretimet dhe<br />
vlerësimet<br />
Elementet<br />
përshkruese dhe<br />
argumentuese<br />
Synimin që i ka vënë<br />
vetes<br />
Gjuha që përdor<br />
Ka të bëjë me konceptin që ka ai për letërsinë dhe autorët, të cilët, sipas tij, kanë<br />
sjellë një kontribut të jashtëzakonshëm në letërsinë shqipe.<br />
Fishta –shumë më shumë se poet, prijetar<br />
Vargu i Çajupit ka një ritëm të butë magjiplotë, përkthimet e tij janë një dëshmi<br />
impresive... Atë V. Prenushi ka një libër poezish të një magjepsjeje magjiplotë... -<br />
…Sikur shkruan për bariun, duke i rënë fyellit pas stuhisë, sikur kridhet në mendime<br />
mbi kalueshmërinë e jetës dhe afrimin e vdekjes, vargu i tij ka gjithmonë një ritëm<br />
magjipushtues.<br />
-… Noli, i cili ka botuar përkthimet shqip të disa dramave të Shekspirit, një shqipërim<br />
të mrekullueshëm të Edgar Alen Posë, pa humbur ritmin dhe origjinalitetin….<br />
Në shek. XX kemi disa vepra të dalluara që mund të cilësohen si letërsi e vërtetë,<br />
nëse me letërsi kuptojmë një zgjedhje artistike të fjalëve për të shprehur mendime<br />
dhe ndjenja...<br />
Përshkrimet: Në jug Anton Zako, në një libër të quajtur “Baba Tomori”, ka<br />
përmbledhur një varg të vjershave të tij lirike. Sikur kur shkruan për bariun duke<br />
i rënë fyellit pas stuhisë, sikur kridhet në mendime…. Mes veprave të tjera ka<br />
botuar një përkthim të vargjeve të fabulave të La Fontenit të mrekullueshëm…<br />
Me vdekjen e tij në 1930 ai la disa dorëshkrime, në mesin e të cilave mbase edhe<br />
një dramë. Ai më kishte dërguar dorëshkrimin e kësaj drame disa vjet para Luftës<br />
Botërore… Në Egjipt gjithashtu jeton një shqiptar… Nga brezi më i ri…<br />
të bëjë një panoramë të zhvillimit të letërsisë shqiptare në shek. XX, duke e<br />
përcaktuar brenda konceptit që ai ka për atë që quhet letërsi.<br />
Gjuha letrare, rendit konceptet, të cilat i parashtron në fjali të gjata me pjesë të<br />
nënrenditura dhe të bashkërenditura, përdorimi i shpeshtë i konektorëve. Vihet re<br />
edhe përdorimi i fjalive të ndërkallura etj ., përdorimi shpeshtë i presjes…. Duke<br />
iu përmbajtur rregullave të esesë, siç është renditja në paragrafë etj… Renditja<br />
logjike e mendimeve etj…<br />
176<br />
Diskutim i lirë për këto elemente.<br />
Mësuesi/ja përmbledh në skemë veçoritë e esesë dhe të strukturës së saj<br />
Ndërtimi i njohurive: Harta e konceptit/Analiza e tipareve semantike<br />
Mësuesi/ja e përqendron vëmendjen e nxënësve në pyetjet të tilla si:<br />
-Çfarë quan Konica letërsi të vërtetë?<br />
(Zgjedhje artistike të fjalëve për të shprehur mendime dhe ndjenja).<br />
-Cilët janë shkrimtarët që përmend Konica?<br />
(Fishta, Andon Zako, Konica, Filip Shiroka, Ernest Koliqi, Vinçenc Prenushi,<br />
Spiro Dine, Fan Noli).<br />
-Çfarë karakteristikash kryesore dallon Konica te secili shkrimtar?<br />
(Te Fishta evidenton që ka shkruar në të gjitha llojet letrare duke pasur sukses,<br />
që njihet në lëvrimin e një epi pastoral, vlerëson muzikalitetin dhe tingullin e poezisë<br />
së tij. Tek Andon Zako vlerëson krijimtarinë e tij lirike, ritmin e poezisë, përkthimet e<br />
mrekullueshme të fabulave të La Fontenit, gjuhën e përdorur prej tij. Te Fillip Shiroka<br />
vlerëson lëvrimin e sonetit. Te Koliqi vlerëson origjinalitetin dhe ritmin e poezive të<br />
tij. Te Noli vlerëson në tërësi figurën dhe kontributin e kësaj fi gure komplekse, duke<br />
theksuar sidomos shqipërimet e sjella prej tij në shqip me mjeshtëri dhe sidomos veprën<br />
shkencore “Historia e Skënderbeut”…).<br />
-A e përmend ai qëllimisht origjinën e shkrimtarëve?<br />
(Po, sepse ka të bëjë me gjithëpërfshirjen dhe shtrirjen e asaj që ai e quan letërsia<br />
e shek. XX).<br />
- Ç’tregon mbyllja e esesë? (Konica është i vetëdijshëm për vlerën e krijimtarisë<br />
së tij, duke qenë se e ka të qartë konceptin e një letërsie të vërtetë, e cila transmeton
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
te lexuesi vlera të vërteta estetike, por ai është modest dhe ua lë në dorë të tjerëve të<br />
vlerësojnë kontributin e veprës së tij në letërsinë shqipe).<br />
Në bazë të veçorive të evidentuara, mësuesi/ja diskuton këndvështrimin kritik të<br />
mbajtur nga Konica mbi çështjet që ai trajton në ese, duke sjellë dhe argumentet e<br />
veçanta për secilën prej tyre. Ai shtron për diskutim nëse kjo ese ka si qëllim të evidentojë<br />
qëndrimin kritik të Konicës ndaj dukurive të ndryshme të shfaqura në letërsinë e shek.<br />
XX, apo kërkon thjesht të informojë.<br />
-Cilat janë disa nga veçoritë e një shkrimi kritik?<br />
-Ku ndryshon ai nga eseja letrare?<br />
Nxënësit me anë të Diagramit të Venit vënë në dukje të veçantat dhe të përbashkëtat<br />
e këtyre shkrimeve.<br />
Shkrim kritik<br />
Periudha e krijimeve të para të Camajt përfshin një hark kohor që nis nga mesi i viteve ’50 e shkon<br />
gjer në mesin e viteve ’60. Është koha e botimit të dy librave të parë në Kosovë, “Një fyell ndër male”<br />
dhe “Kanga e vërrinit”, përmbledhje poetike, ku spikat dukshëm ndikimin në folklor. Si në konceptim,<br />
ashtu edhe në teknikat ligjërimit të bie në sy se, në përgjithësi, këto krijime janë tradicionale, retorike,<br />
të drejtpërdrejta në mesazhet dhe në imazhet poetike. Disa nga motivet kryesore të kësaj periudhe<br />
janë: jeta e bariut, bujkut, hapësira gjeografi ke brenda malësisë (mali, kroi, katundi). Ndërsa Fyelli<br />
kthehet në simbol të jetës në malësi...<br />
Duke pranuar ecurinë e krijimtarisë së Camajt në një periudhë trefazëshe, rezulton se në fazën e<br />
dytë kemi një konsolidim të prirjeve poetike të këtij krijuesi. Edhe fjala është për prirjen ndaj teksteve,<br />
ku gërshetohet shkalla e lartë e abstraksionit me detajet dhe skenat jetësore, realiste. Mund të thuhet<br />
se kemi një kombinim të poetikës realiste me atë hermetiko-moderniste (hermetizmi nis e shpallet<br />
dukshëm si model i preferuar nga poeti). Kufi jtë mes tyre janë të paqëndrueshëm dhe krijojnë befasi<br />
të bukura, ashtu si pamjet në një kaleidoskop. Lexuesi gjendet në një pozitë dyfi she, herë shikon<br />
pamje të drejtpërdrejta para vetes e herë vendoset prapa lenteve shumëformëshe e shumëngjyrëshe<br />
për t’i kundruar në një pamje të re ato tablo.<br />
Në periudhën e tretë, 10 vitet e fundit, Camaj botoi mjaft vepra në prozë, dramë e poezi...ku të bie në<br />
sy/një pasuri e madhe shtresimesh kuptimore dhe një imagjinatë jashtëzakonisht e pasur poetike...<br />
Te poezia “Fjala” i thuret himn fjalës, kësaj mrekullie njerëzore, pa të cilën gjithçka do të ishte kaos<br />
dhe akullnajë. Te fjala poeti sheh të mishëruara gjithë vlerat dhe qytetërimet shekullore, që nga<br />
buzëqeshja e dashuria e njeriut e deri te shpikjet më të guximshme. Duke qenë se në fjalë është<br />
mbartur gjithë eksperiencë njerëzore, ndaj saj kërkohet përkujdesje e nderim, ashtu si ndaj diçkaje<br />
të shenjtë. Në këtë kuptim, fjala, kjo krijesë sublime, nuk mund të shpërdorohet e ca më tepër të<br />
keqpërdoret për motive të mbrapshta.<br />
Vetë Camaj, veçanërisht gjatë kësaj periudhe, e përdori fjalën me mjeshtëri të rrallë, gjeti atë ku të<br />
ishte më e përkorë dhe e latoi me frymë poezie, duke i dhënë një harmoni e kumbim gati prej muzike.<br />
Muzikaliteti i kësaj poezie nuk është i zhurmshëm, por i brendshëm, për pasojë, mjaft i thellë. Atë e<br />
krijon ritmi i vargut, gati si harmoni rituali, e krijon gjetja dhe vendosja e fjalëve nëpër pozicione tepër<br />
precioze.<br />
Në fjalë sqarohet qiell e dhè bashkë...<br />
Kjo është deviza e peshës së fjalës, e cila shtegton në librat e shenjtë, në cicërimat e fëmijëve, në<br />
veprat e dijetarëve, nëpër luftëra e auditorë e deri te pena e Poetit.<br />
Marrë nga Ymer Çiraku, Bota poetike e Martin Camajt.<br />
177
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Mësuesi/ja ndan nxënësit në dy grupe dhe u kërkon grupeve të punojnë në dyshe që<br />
të evidentojnë me anë të ditarit dypjesësh veçoritë e shkrimit eseistik të Aurel Plasarit<br />
dhe shkrimit kritik të Ymer Çirakut.<br />
Veçori të shkrimit eseistik kritik<br />
Lloji i shkrimit<br />
Tematika<br />
Fakti<br />
Interpretimi<br />
Subjektiviteti<br />
Përfundimi<br />
Fragmente<br />
Komenti i një poezie (Nji lule vjeshtet)<br />
Dilema e jetës dhe vdekjes në një poezi lirike.<br />
Në lirikën e Fishtës poezia Një lule vjeshtet të del para<br />
si një oazë befasuese, ...ajo të kujton një lirishtë<br />
Përforcimi: Diagrami i Venit<br />
Pasi janë evidentuar veçoritë e dy llojeve të shkrimeve, esesë letrare dhe shkrimit<br />
kritik, mësuesi/ja u kërkon nxënësve në dyshe të evidentojnë të përbashkëtat dhe<br />
dallimet e dy shkrimeve, atij eseistik dhe atij kritik.<br />
Eseja letrare<br />
-Qëndron ndërmjet letërsisë<br />
dhe shkencës letrare<br />
- ka shumë subjektivizëm<br />
-Disiplinë e shkencës letrare<br />
- subjektivizmi i nënshtrohet<br />
metodës objektive shkencore<br />
Kritika letrare<br />
Model përgjigjeje:<br />
Shkrime vlerësuese<br />
për fushën e letërsisë<br />
Të dyja tekstet kanë në qendër tyre një temë nga fusha e letërsisë.<br />
Teksti i A. Plasarit komento një poezi të Gj. Fishtës dhe synon të orientojë lexuesin se si mund të lexojë<br />
një lirikë të poetit të madh epik: njeriut i pëlqejnë përjashtimet, pikërisht ngase ato përforcojnë rregullat,<br />
pra, nënkupton shkruesin. Fishta është po aq i madh edhe në poezinë lirike sa në poezinë epike (poezia<br />
del para si një oazë befasuese), pra ngre një tezë për një çështje të caktuar dhe argumenton si mund të<br />
interpretohet e kuptohet ajo (në rastin tonë vepra e Fishtës).<br />
Në tekstin e dytë, kritiku Y. Çiraku evidenton fazat e zhvillimit të krijimtarisë së M. Camajt, ku analizon<br />
karakteristikat e çdo faze. Ai përpiqet që të jetë sa më objektiv në vlerësimet e tij, duke u mbështetur në<br />
objektivitetin shkencor.<br />
Elementi subjektiv është i pranishëm në të dyja tekstet, sepse janë autorët që<br />
shprehin mendimet, vlerësimet dhe përzgjedhin argumentet që mendojnë se janë më<br />
domethënëse për të mbrojtur tezat e tyre.<br />
Të dy tekstet kanë strukturën e një shkrimi argumentues (hyrje, zhvillim e mbyllje),<br />
Materiali është i organizuar në paragrafë, ku secili prej tyre trajton një çështje.<br />
Ato dallohen për përdorimin e gjuhës letrare, fjalorin e përzgjedhur, sintaksën, ku<br />
mbizotërojnë fjali të gjata, të thjeshta, të zgjeruara dhe veçanërisht të përbëra me<br />
pjesë të nënrenditura apo të bashkërenditura etj.<br />
<br />
Diskutim i lirë mbi këto çështje<br />
Në fund mësuesi/ja nxjerr përfundimet e orës mësimore dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie: 1) Gjeni dhe sillni në klasë tekste të shkrimeve kritike. Evidentoni karakteristikat e tyre.<br />
2) Parapërgatitni dhe lexoni esenë në ushtrimin 9, faqe 129.<br />
178
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
12. Eseja<br />
letrare<br />
Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të analizojë veçoritë e esesë letrare nga ana gjuhësore;<br />
• të shkruajë një ese letrare.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të teksteve argumentuese, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: ese letrare, karakteristika gjuhësore të esesë letrare, shkrimi i<br />
një eseje letrare.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Përvijimi i të menduarit Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në klasën<br />
Përforcimi Shkrimi i lirë Ndërtim i shprehive studimore Punë individuale<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi: Përvijimi i të menduarit<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Më pas në dyshe<br />
u kërkon nxënësve të punojnë ushtrimin 9, esenë me titull “Dredhi, dëshirë për të<br />
njohur, dëshirë për t’u kthyer”, ku të evidentojnë tiparet e saj, llojin dhe elementet që e<br />
klasifi kojnë atë si të tillë.<br />
Model përgjigjeje<br />
Eseja letrare analizon një temë të caktuar e mbështetur në tri argumente bazë në veprat “Iliada” dhe<br />
“Odiseja” e Homerit. Paragrafi i parë jep thelbin e veprës së Homerit, duke vënë theksin te heroi që do<br />
të marrë në shqyrtim “Odiseja”, duke evidentuar tipare bazë të tij.<br />
Paragrafi i dytë vë përballë njëri-tjetrit personazhe të dy veprave të Homerit.<br />
Paragrafi i tretë argumenton çfarë e dallon dhe e bën njerëzor këtë personazh të rëndësishëm të veprave të tij.<br />
Struktura<br />
Hyrja: nis me një tezë dhe shtron çështje për t’u argumentuar: Ç’u bë me luftëtarët lakenj...<br />
Zhvillimi: përshkruan argumenton mbi temën: Menelaut iu desh të endej tetë vjet...<br />
por nga të gjithë heronjtë... ai që përjetoi aventurat emocionale është Uliksi.<br />
Mbyllja: për këto dy karakteristika, aventura e Uliksit është kthyer në një simbol<br />
universal të jetës së njeriut....<br />
Elementet e strukturës janë lidhur organikisht dhe logjikisht me njëri-tjetrin. Arrihet në<br />
një përfundim logjik të argumenteve, të sjella në bazë të fakteve të huazuara nga vepra<br />
letrare.<br />
Ka elemente të subjektivitetit.<br />
Synimi që ka autori: të argumentojë mbi shfaqjen dhe karakteristikat e një personazhi<br />
të një vepre letrare.<br />
Ndërtimi i njohurive: Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Mësuesi/ja drejton vëmendjen e nxënësve mbi aspektet gjuhësore dhe u kërkon<br />
nxënësve t’i përcaktojnë ato me anë të organizuesit grafi k: ditarit dypjesësh.<br />
179
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Veçori gjuhësore<br />
- Përdorimi i fjalive të gjata, të thjeshta dhe të<br />
përbëra, me marrëdhënie bashkërenditëse,<br />
nënrenditëse dhe të përziera, me lidhëza,<br />
fjalë lidhëse dhe pa lidhëza e fjalë lidhëse.<br />
- përdorimi i gjerë i pjesëve të ndërkalluara që<br />
sqarojnë koncepte, dukuri etj.<br />
Shembuj nga teksti<br />
Ç’u bë me luftëtarët lakenj të kthyer nga një luftë e gjatë/<br />
që zgjati dhjetë vjet? (Fjali me nënrenditje përcaktore,<br />
me dy pjesë, që lidhen me përemër lidhore)<br />
Por nga të gjithë heronjtë grekë/ që u kthyen,/ ai që<br />
përjetoi aventurat më emocionale/ është Uliksi (Odiseja),<br />
mbreti i Itakës: bëhet fjalë për më dinakun mes akejve/<br />
që udhëhoqën luftën kundër Trojës,/ por nga të fundit<br />
që pa vendin e tij, pas dhjetë vjet lufte e dhjetë të tjera në<br />
endjen përmes Mesdheut. / (fjali e përzier)<br />
Tek Iliada takohen mjaft figura heronjsh që, edhe pse na<br />
joshin me guximin e tyre, janë mjaft të ngjashëm mes<br />
tyre, ndonjëherë edhe pa një individualitet të vetin.<br />
Përdoret gjuha standarde (letrare)<br />
Fjalori i zgjedhur<br />
Përforcimi: Shkrim i lirë<br />
Në bazë të elementeve të studiuara në këto orë mësimi, mësuesi/ja u kërkon nxënësve<br />
të shkruajnë një ese letrare, duke u mbështetur në një nga temat e mëposhtme:<br />
• Mitet, si kanë evoluar nga antikiteti në ditët e sotme.<br />
• Romantizmi shqiptar dhe heronjtë e tij.<br />
Diskutimi i lirë mbi këto çështje vlerësimi të eseve të ndryshme.<br />
Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja bën vlerësimet e orës mësimore dhe vlerëson<br />
nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie: a) Përfundoni esenë.<br />
b) Parapërgatitni një ese historike.<br />
Tema<br />
13. Eseja<br />
historike<br />
Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifi kojë esenë historike;<br />
• të evidentojë tematikat e një eseje historike;<br />
• të analizojë elementet e strukturës së një eseje historike.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të eseve historike, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Model esesh historike për:<br />
a. dukuri historike<br />
b. simbol historik<br />
c. ngjarje të ndodhura në kohë të ndryshme.<br />
180
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Materiale shtesë<br />
Dukuri historike<br />
Shqiptarët, banorët më të hershëm të Adriatikut<br />
Prof.Dr.Dh.Pilika<br />
Sipas autorëve të lashtë, Adriatiku në fi llim quhej “Deti i Kronosit dhe i Reas”, me pas “Gjiri Jonian”, me<br />
një emërtim të trefi shtë, të lidhur me traditat parahelenike, pellazgjike. Jo fort larg nga brigjet e Adriatikut,<br />
më 1875 u zbulua Dodona, kryeqendra shpirtërore, politike dhe kulturore e pellazgëve, orakulli paragrek i<br />
së cilës ka qenë më i lashti dhe më i njohuri në Ballkan e në Evropë. Disa qindra dijetarë, klasikë e modernë,<br />
shpesh me emër ndërkombëtar, janë marrë me këtë popull. ...Rrjedhimisht, ata kanë nxjerrë argumente<br />
autentike të pashtershme sidomos pas sjelljes në Luvër të gjetjeve arkeologjike të Dodonës dhe daljes<br />
më 1878 në Paris të dy vëllimeve të Konstandin Karapanos, “Dodona dhe rrënojat e saj”. ... Si rrjedhim,<br />
me vërtetimin mbi baza rreptësisht shkencore të autoktonisë së pellazgëve kundrejt ardhësve të rinj,<br />
helenëve, cili ka qenë zhvillimi i tyre i mëtejshëm në brigjet e Adriatikut? Kjo kumtesë bën një përpjekje për<br />
t’iu përgjigjur shkurt kësaj pyetjeje, të parë nga këndvështrimi i popullit shqiptar, pjesëtar i familjes adriatike.<br />
Sipas humanistëve ... e po ashtu më vonë dhe shumë të tjerëve, vazhdimësia e shqiptarëve shkon<br />
në vijë të drejtë tek Aleksandri dhe Pirroja, mbretër të Epirit, trashëgimtarë të Dodonës “ab antiquo”.<br />
Ky pohim mbështetet gjerësisht nga humanistët tanë Marin Barleti, Frank Bardhi, Pjetër Bogdani, si<br />
dhe nga mijëra dëshmi “in loco”, të shkruara dhe gojore. Më 1882 u gjet në Arkivin e Napolit dhe u<br />
botua një letër e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut (1405-1468), ... që më 31 tetor 1406 ia dërgonte princit<br />
të Tarenit Xhovani-Antonio Orsinit, duke thënë se, po t’u besojmë kronikave tona kombëtare, ato na<br />
tregojnë se sovranët epirotë e molosë, Aleksandri dhe Pirroja, kanë qenë stërgjyshët e shqiptarëve;<br />
këta dy dinastë u shquan me ekspeditat e njohura që ndërmorën përtej Adriatikut... vula zyrtare dhe e<br />
fshehtë e Skënderbeut, që u bë e njohur më 1962, ka emblema tërësisht dodonase; përkrenarja e tij,<br />
që ruhet në Vjenë, është e njëjtë me helmetën e Pirros, të përshkruar prej Plutarkut; për më tepër, në<br />
drurin gjenealogjik të pasardhësve të tij, jo rastësisht janë shquar Pirroja I, Kastrioti-Skënderbe, si dhe<br />
Pirroja II Kastrioti-Skënderbe. Si përfundim, duhet të saktësojmë se vija: Aleksandri dhe Pirroja i Epirit<br />
– shqiptarët e sotëm, deri më sot, nuk është kundërshtuar nga asnjë dokument historik i vlefshëm. Një<br />
repertor mjaft i pasur greko-romak, që asnjëherë nuk është hedhur poshtë, vërteton se Aleksandri dhe<br />
Pirroja, si molosë, ishin acidë, pasardhës të drejtpërdrejtë të Eakut, gjyshit të Akilit, i cili që nga Homeri<br />
është vlerësuar si mishërimi i vetë prototipit të pellazgut. ... Përfundimisht, origjina pellazgjike e kombit<br />
shqiptar, të pandarë prej Adriatikut, është provuar në mënyrë të padyshimtë... nëpërmjet ... mijëra të<br />
dhënave ndërdisiplinore, zakonisht të pabotuara, vendore, që u përkasin fushave të mëposhtme... Afër<br />
rivierës sonë, në jug të Buthrotit të lashtë, ... gjendet shpella paleolike e Kreshmoit, në të cilën janë<br />
gjetur më 1933 “ankorat e argjirit”, një “specialitet” gjithëmesdhetar ekskluziv i pellazgëve, të quajtur<br />
prej kohësh zotër të deteve. Një legjende provinciale, e transmetuar brez pas brezi dhe e shtypur<br />
më 1875, e sjell lindjen e Zeusit pellazgjik të Dodonës, që është himnizuar nga “Iliada”, pikërisht te<br />
stanet e atit të tij, Kronosit, në rrethinat e qytetit të Anhiazmit ose të Onhezmit, që është emri i babait<br />
të Eneut, Ankizit, i cili me sa duket është varrosur këtu (sot Saranda, kryeqendra detare e jona në jug).<br />
... Tërësia e këtyre atributeve të posaçme, domethënë shqiponja, dushku, rrufeja, demi, shumë më tepër<br />
se kudo gjetkë, gjenden me bollëk në bregdetin tonë Adriatik, si dhe në brendatokë, deri përtej kufi jve të<br />
Dalmacisë, të Peonisë dhe Dardanisë, (Kosova e sotme). Në krahinën e fundit kohët e fundit janë vënë<br />
re pesëdhjetë mbishkrime “zeusiane”, tashmë të botuara, shfaqje të tjera të panumërta të trashëgimisë<br />
kulturore dhe të teogonisë pellazgjike. Duke mbajtur parasysh lashtësinë dhe vazhdimësinë kaq të qartë<br />
e të pandërprerë, studiuesi i shquar i mesjetës, Alen Dyseljë, ka thënë më 1981: “Historia na mëson se<br />
lidhur me Kosovën, serbët janë pushtues të ardhur mjaft vonë”...<br />
(Kumtesë e paraqitur në Kolokiumin ndërkombëtar “E kaluara dhe e ardhmja e Hapësirës Adriatike”,<br />
organizuar në Paris më 29 e 30 nëntor 1994). Përkthyer nga frëngjishtja nga prof.dr. Xhevat Lloshi.<br />
181
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Momente kyç nga jeta e personaliteteve historike<br />
Volteri për Skënderbeun<br />
Shkrimtari, fi lozofi , dijetari, humoristi dhe enciklopedisti i famshëm francez Fransua Volter (1694-<br />
1778) shkroi një përmbledhje të historisë së përgjithshme me titull “Ese mbi zakonet dhe shpirtin e<br />
kombeve dhe për faktet kryesore të historisë që nga Sharlemanjë deri te Luigji XIII”. Kapitulli XC – “Për<br />
Skënderbeun” (faqe 814-815)<br />
“Një luftëtar tjetër i famshëm, të cilin nuk di si ta quaj, osmanli apo të krishterë, pengoi përparimin e<br />
Muratit dhe prej kohësh u bë ledhi i të krishterëve kundër fitoreve të Muhametit II: flas për Skënderbeun,<br />
lindur në Shqipëri, pjesë e Epirit, vend i shquar që nga kohët e quajtura heroike, dhe nga kohët vërtet<br />
historike romake. Emri i tij ishte Jean (Gjergj) Kastriot. Ishte djali i një despoti... Gjergj Kastrioti ishte ende<br />
fëmijë kur Murati, shumë kohë përpara betejës së Varnës për të cilën do të flas, u mor prej Shqipërisë<br />
pas vdekjes së atit të tij, Kastriot. Ai e rriti këtë fëmijë, i vetmi që mbeti nga katër vëllezërit. Burimet turke<br />
nuk thonë asgjë që këta katër princër u terrorizuan prej Muratit për hakmarrje. Nuk është për t’u habitur<br />
që mizori të tilla ishin në karakterin e një sulltani që abdikoi dy herë kurorën dhe nuk ka të ngjarë që<br />
Murati t’i kushtonte dhembshuri dhe besimin e tij atij për të cilin ushqente një mëri të paqetësueshme.<br />
Ai e mbante pranë tij gjatë betejave. Gjergj Kastrioti u dallua aq tepër, sa sulltani dhe jeniçerët i dhanë<br />
emrin Skanderbeg, që do të thotë Aleksandri i Madh, Së fundi miqësia fitoi mbi politikën. Murati i besoi<br />
komandën e një ushtrie kundër despotit të Serbisë, që ishte radhitur me të krishterët duke i shpallur luftë<br />
sulltanit, dhëndrit të tij; kjo përpara abdikimit të tij. Skënderbeu që në atë kohë s’ishte veçse njëzetvjeçar,<br />
sheshoi planin të mos kishte më zot mbi kokë dhe të mbretëronte. Qëlloi të kalonte pranë fushimit të tij<br />
sekretari që mbante vulën e sulltanit. Ai e ndaloi, i vuri hekurat dhe e shtrëngoi të shkruante e të vuloste një<br />
urdhër për sundimtarin e Krujës, kryeqytet i Epirit, që t’ia dorëzonte qytetin dhe kështjellën Skënderbeut.<br />
Pasi siguroi urdhrin, e vrau sekretarin dhe suitën e tij. Më 1443 marshoi mbi Krujë; sundimtari ia lëshoi<br />
postin pa vështirësi. ... Me luftëtarët e vet ai e fitoi gjithë Shqipërinë. Shqiptarët mbahen si luftëtarët më të<br />
mirë të këtij vendi. Skënderbeu i udhëhoqi me zotësi dhe diti të krijonte avantazhe nga terreni i thyer dhe<br />
malor, aq sa me pak trupa ia doli të ndalonte çdo herë ushtritë e shumta turke. Myslimanët e shihnin si<br />
besëthyes; të krishterët e adhuronin si hero, i cili duke mashtruar armiqtë dhe zotërit e tij, rimori kurorën<br />
e babait të vet, çka e meritoi me guximin e tij”.<br />
Marrë nga interneti<br />
Ngjarje historike<br />
Kongresi i Manastirit dhe alfabeti i shqipes<br />
Prof. dr.Tomor OSMANI<br />
Kongresi i Manastirit zgjidhi përfundimisht problemin e alfabetit të përbashkët të shqipes. Qe një<br />
rrugë jo e lehtë për të ardhur në ditën fatlume, në nëntorin 1908, 100 vjet më parë, kur u mblodh në<br />
Manastir ky kuvend me vlera të veçanta kombëtare, historike dhe kulturore. Ishte vullneti, dëshira,<br />
pasioni dhe, mbi të gjitha, patriotizmi i shqiptarëve që për afro 3 shekuj e gjysmë luftuan ...me dallgë<br />
të fuqishme që donin të pengonin zgjidhjen e problemit të alfabetit të njësuar të gjuhës shqipe.<br />
... Do të prijnë në këtë rrugë të vështirë lajmëtarët e parë: Buzuku e Budi, Bardhi e Bogdani që,<br />
pa asnjë mëdyshje, secili ka meritën e vet në këtë fushë... Kaluan vite e vite. Patriotët shqiptarë nuk<br />
182
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
ndenjën duarlidhur, ata përkthenin ndonjë vepër, kryesisht fetare, duke zbatuar për shqipen, në më<br />
të shumtën alfabetin latin. Por, ... në vazhdim të viteve, në shkrimin e shqipes do të përdoreshin<br />
edhe alfabete të tjera. ... Në muajt e parë të vitit 1879, një komision i kryesuar nga 29-vjeçari Sami<br />
Frashëri, ... fi lloi punën për zgjidhjen përfundimtare të alfabetit të përbashkët të shqipes. ... Komisioni<br />
e kishte përgatitjen e domosdoshme për t’u marrë me zgjidhjen e problemit të alfabetit të përbashkët<br />
të shqipes. Të gjithë anëtarët kanë qenë hartues alfabetesh, nëse pranojmë se alfabeti i Stambollit<br />
është i Samiut. ...Ky alfabet nuk arriti të bëhej alfabeti kombëtar i shqipes, ndonëse për rreth dy<br />
dekada mbizotëroi në botimet shqipe, por pas pak kohe fi lloi tatëpjetën e tij. Megjithatë, ai pati disa<br />
vlera, të cilat u pasqyruan në zgjidhjen që bëri Kongresi i Manastirit, më 1908. Fundi i shek. XIX kishte<br />
elektrizuar të gjitha forcat intelektuale për ta zgjidhur këtë problem, megjithatë patriotë e shoqëri ende<br />
nuk po gjenin mirëkuptimin e duhur për të sheshuar mosmarrëveshjet. Organet që dolën në atë kohë, si<br />
“Shqipëtari” i Bukureshtit (1888-1903), “Albania” e F. Konicës (1897-1909), “Shqipëria” e Bukureshtit<br />
(1897-1899) “Besa” e Kajros (1904-1905), ndonëse bënin thirrje për zgjidhje e këtij problemi, secili<br />
organ kishte alfabetin e vet. Dy shoqëri të krijuara në Shkodër, shoqëria “Bashkimi” (1899) dhe<br />
shoqëria “Agimi” (1901), secila prej tyre kishte shpallur alfabetin e vet, mbështetur në alfabetin latin,<br />
e para duke pasur si kriter plotësimin e mungesave të alfabetit latin me anë të dyshkronjëshave,<br />
ndërsa e dyta me anë të shenjave diakritike. Kështu numri i alfabeteve vinte gjithnjë duke u rritur.<br />
Ishte me të vërtetë një lumë alfabetesh dhe variantesh, të cilat vështirësonin zgjidhjen përfundimtare<br />
të këtij problemi.<br />
Më 14 nëntor 1908, 100 vjet më parë, në një ditë të ftohtë dhe të acartë, kur gjatë ditëve të<br />
Kongresit edhe dëbora do të mbulonte qytetin e Manastirit, u mblodh Kongresi i Manastirit, që do<br />
të fi nalizonte përpjekjet më se treshekullore, për të miratuar sistemin shkrimor të gjuhës shqipe,<br />
alfabetin që kemi sot. Ai vazhdoi punimet deri më datë 22 nëntor të atij viti. ... Numri i delegatëve qe i<br />
vogël, vetëm 32 kishin të drejtë vote, ndërsa 18 jo, që përfaqësonin 26 qytete, shoqëri dhe klube. Ata<br />
u shoqëruan me dhjetëra e dhjetëra të tjerë patriotë, shqiptarë që secili prej tyre priste përfundimin<br />
e kësaj odiseje me një lumë alfabetesh. ... Kongresi zgjodhi si kryetar të Kongresit të Manastirit<br />
Mithat Frashërin, nënkryetarë: Luigj Gurakuqin dhe Gjergj Qiriazin, sekretarë: Hilë Mosin, Thoma<br />
Avramin, Nyzhet Vronin. Në dy ditët e para u diskutua se në cilin duhet të mbështetet alfabeti ynë, kur<br />
përhapjen më të madhe e kishin alfabeti i Stambollit, i shoqërisë “Bashkimi” dhe shoqërisë “Agimi” të<br />
Shkodrës. Por pas diskutimesh, duke u nisur nga dëshira e mirë, u miratua që të hartohej një alfabet<br />
i ri dhe të mbështetej në alfabetin latin. Në ditën e tretë u zgjodh një komision prej <strong>11</strong> vetash, që<br />
do të merrej me këtë problem. Kryetar i komisionit u zgjodh Gjergj Fishta, një personalitet i kulturës<br />
shqiptare, poet i talentuar, erudit, që shquhej për forcën e fjalës, mendjen e mprehtë dhe logjikën e<br />
fortë. ...Komisioni pranoi njëzëri se alfabeti i shqipes duhet të kishte si bazë alfabetin latin, mungesat<br />
e të cilit do të plotësoheshin me anë të dyshkronjëshave, por që vinin në këndvështrim me kriteret<br />
e alfabetit të Stambollit dhe të shoqërisë “Agimi”. Në mbledhjet e komisionit u kalua në diskutimin e<br />
çdo tingulli, duke i vënë shkronjën përkatëse. Kështu, në ditën e shtatë u shpall vendimi i komisionit<br />
që miratonte dy alfabete. U vendos që të merret alfabeti i Stambollit, të cilit iu bënë pesë ndryshime<br />
dhe bashkë me të edhe një abece thjesht latine, që të mësohen e të përdoren bashkërisht në mes<br />
shqiptarëvet. Ndonëse Kongresi miratoi dy alfabete; ai i mbështetur në atë latin që një tingull-fonemë<br />
mund të paraqitej edhe me anë të dyshkronjëshave, fi toi si më i përshtatshmi për natyrën e gjuhës<br />
sonë, i lehtë dhe i thjeshtë në të shkruar dhe praktik, pasi me të mund të shtypëshin libra në çdo vend<br />
të Evropës që përdornin këtë sistem shkrimor.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Konceptet kryesore: ese historike, karakteristika të një eseje historike, struktura e një<br />
eseje historike.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë me klasën<br />
Përforcimi Shkrimi i lirë Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësve u është<br />
kërkuar të sjellin në klasë lloje të ndryshme esesh historike. Lexohen disa prej tyre<br />
(mund të lexohen dhe shembuj të sugjeruar nga mësuesi). Mësuesi/ja ndërkohë pyet<br />
nxënësit se çfarë dinë ata për esenë historike dhe me përgjigjet e tyre plotëson grafi kun<br />
organizues harta e konceptit.<br />
fakte<br />
simbole<br />
opinionin individual Temë historike Ese historike përfundimet<br />
dukuri<br />
personazhe<br />
data ` argumentin<br />
vende historike Gërsheton faktin me opinionin<br />
ngjarje reale<br />
vlerësimin subjektiv<br />
Ndërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Mësuesi/ja thekson se tematika e një eseje historike i përket fushës së historisë,<br />
duke u përqendruar në fakte historike, simbole, ngjarje e personazhe historike. Më pas<br />
u shpërndan nxënësve nga një model dhe u kërkon të evidentojnë tematikën që trajton<br />
secila prej tyre, duke u bazuar në pyetje të tilla, si:<br />
- Çfarë ka në qendër të esesë?<br />
- Cili është fakti historik që trajton?<br />
- Si gërshetohet fakti historik me argumentin, opinionin, vlerësimet subjektive të<br />
autorit?<br />
- Cila është struktura e esesë?<br />
- Cili është këndvështrimi që e trajton argumentin?<br />
184<br />
Model përgjigjeje:<br />
(Bazuar në modelet e tekstit)<br />
Në fragmentin e esesë në tekst (faqe 131) në qendër të saj qëndron një fi gurë e<br />
shquar historike, Volteri. Mbështetet në fakte historike të tilla, si:<br />
- Kur Luigji XV ishte gjallë, Volteri nuk mund të vinte në Paris<br />
- Luigji XVI ndërroi ministrat me njerëz të ditur, u bë e mundur ardhja e Volterit<br />
- Përmenden emra njerëzish realë: Maleserbi, Tyrgoti
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
- Përmenden emra që lidhen me jetën vetjake të Volterit: zonja Denis, zonja Vijetë<br />
- Jepet një konkluzion në fund të esesë, i cili gërsheton një fakt real, (ardhja e tij në<br />
Parsis) me një përshtypje subjektive (trazoi Parsin më shumë se ardhja e një sovrani).<br />
Në fragmentin pasues kemi renditjen e të dhënave, fakteve objekteve, të shoqëruara<br />
me data historike dhe vende: kisha dhe manastire ortodokse të kushtuara Virgjëreshës<br />
së bekuar, datuar në vitin 1797 në Peshtan- BR, Elbasan 1833, Ardenicë- LU... etj.<br />
Më pas mësuesi/ja u kërkon nxënësve të dallojnë veçoritë e esesë historike kushtuar<br />
një simboli historik, fl amurit të Shqipërisë, teksti në f. 130, me anë të ditarit dypjesësh.<br />
Mësuesi/ja u sugjeron nxënësve të lexojnë në dyshe tekstin dhe të strukturojnë<br />
shënimet e tyre për veçoritë e esesë historike:<br />
Veçoritë<br />
Tema<br />
Trajton historikun e një simboli historik<br />
Fakti<br />
Opinioni<br />
Emra personalitetesh<br />
Vende historike<br />
Lloji i shkrimit<br />
Shkrimi subjektiv<br />
Struktura e esesë<br />
Ilustrime nga teksti<br />
Historiku i fl amurit të Shqipërisë<br />
Flamuri shqiptar me shqiponjën me dy krerë…<br />
Imperatori ilirian, Dioclitianus, e ndau<br />
mbretërinë romane në dy guberja...pasonjësit...<br />
nisin të përdorin shqiponjat me dy krerë e<br />
Si shenjë që kishin të drejtë mbi të dy pjesët...<br />
Jul Cezari, Dioclitianus, Skënderbeu …<br />
Egjipti, Athina, Bizanti<br />
Krahasues, vlerësues…<br />
Nuk është çudi që Skënderbeu, ca nga kujtimi i<br />
Bizantit, ndofta edhe se shqiponja me dy krerë<br />
ka qenë shenjë e shtëpisë së tij,...<br />
Hyrje/zhvillim/mbyllje<br />
Thekson se fakti historik shoqërohet dhe gërshetohet me elemente të subjektivitetit<br />
të autorit të esesë ( nuk është çudi që Skënderbeu...).<br />
Përforcimi: Rishikim në dyshe<br />
Nxënësit punojnë në dyshe ushtrimin 2, faqe 133.<br />
<br />
Model përgjigjeje:<br />
Eseja historike është lloji i tekstit , i cili në qendër të tij ka një temë historike, trajton<br />
një fakt, dukuri, ngjarje, personazhe historike.<br />
Tematika është e ndryshme:<br />
Lloji i shkrimit që e karakterizon: krahasues, vlerësues, argumentues.<br />
Struktura:hyrje/zhvillim/mbyllje. Paragrafët lidhen me njëri-tjetrin logjikisht dhe<br />
organikisht.<br />
Gjuha është koncize dhe e saktë.<br />
Në fund mësuesi/ja nxjerr përfundimet e orës mësimore dhe vlerëson nxënësit me<br />
notë.<br />
Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1, faqe 133<br />
185
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
14-15.<br />
Eseja historike<br />
Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të bëjë dallimin mes shkrimit historik dhe esesë historike;<br />
• të analizojë esenë historike nga ana gjuhësore.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të eseve historike, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Materiale shtesë<br />
Fitorja e demokracisë<br />
Bien regjimet komuniste në Evropë<br />
Reformat në BRSS për të shpëtuar komunizmin në krizë<br />
Dështimi i “socializmit të vërtetë”<br />
U quajt “socializëm i vërtetë” tipi i shtetit socialist i realizuar në Evropën Lindore. Kjo shprehje<br />
nënkuptonte ekzistencën e një “socializmi që mund të arrihej”, ku më e mira e saj kishte akoma<br />
shumë për t’u ndërtuar. Objektivi nuk u realizua asnjëherë, sepse socializmi u shemb, në mënyrë të<br />
menjëhershme dhe të papritur, ndërmjet viteve 1989 1991.<br />
Shkaqet e rënies ishin të shumta. Në vendet e Lindjes socializmi kishte treguar që ishte i pazoti të<br />
realizonte idealet e tij: drejtësia shoqërore, barazia, liria, progresi, duke zhgënjyer shpresat e një numri<br />
të madh njerëzish. Një pjesë e mirë e udhëheqësve ishin të korruptuar dhe gëzonin shumë privilegje.<br />
Por arsyeja kryesore në rënien e socializmit ishte paaftësia për të hartuar plane që do të çonin drejt<br />
zhvillimin ekonomik. Edhe pse u bënë shumë sakrifi ca nga popullsia, sistemi ekonomik socialist tregoi<br />
dështimin e saj dhe në Evropën Lindore nuk u arrit asnjëherë një nivel jetese i krahasueshëm me<br />
Perëndimin.<br />
Në BRSS reformat e para demokratike u ndërmorën nga Mihail Gorbaçovi, sekretar i Partisë Komuniste<br />
Sovjetike nga viti 1985. Ai e dinte që kushtet ekonomike të BRSS-së ishin katastrofike. Vendi nuk mund të<br />
mbështeste koston ushtarake të luftës në Afganistan, e cila kishte filluar që më 1979. Aq më pak mund të<br />
lejonte të rinovonte armatimet, për të qenë në të njëjtin hap me armatimet amerikane (pikërisht në ato vite<br />
presidenti i SHBA-së, Ronald Regan, kishte miratuar një program të kushtueshëm mbrojtjeje, e quajtur<br />
“Lufta yjore”, e bazuar në përdorimin e satelitëve me lazër.) Gorbaçovi tërhoqi menjëherë trupat sovjetikë<br />
nga Afganistani dhe kërkoi të përmirësonte raportet me SHBA-në, duke u përpjekur të ulte tensionet në<br />
marrëdhëniet ndërkombëtare. Me presidentin Regan (1980-1988) dhe më pas me Xhorxh W. Bushin<br />
(1988-1992) nënshkroi marrëveshje për çarmatimin atomik. Përgjysmimi i arsenalit dhe shkatërrimi i disa<br />
bazave bërthamore shënuan fundin e Luftës së Ftohtë.<br />
• Rinovimi i ekonomisë dhe ndërtimi i institucioneve. Në politikën e brendshme Gorbaçovi propozoi<br />
dy objektiva: ”Perestrojka”, hapjen e sistemit ekonomik në format e tregut të lirë dhe “Gllasnost”, për<br />
rinovimin e institucioneve politike mbi bazën e parimeve më liberale dhe demokratike. Lindën kështu<br />
ndërmarrje dhe dyqane të vogla private (joshtetërore), këto veprimtari u nxitën të prodhonin produkte<br />
sipas kërkesave të tregut (jo sipas kritereve të vendosura nga shteti), fshatarët mund të shisnin një<br />
pjesë të prodhimeve të tyre.<br />
Në planin politik u hoq censura, u hapën ndërtesat e kultit, u liruan të burgosurit politikë, disidentët<br />
(kundërshtuesit) mund të shprehnin kritikat e tyre. Në zgjedhjet e vitit 1989 qytetarët mundën të zgjedhin<br />
edhe kandidatë të opozitës. Reformat përshpejtojnë shpërbërjen e BRSS-së. Ndërsa Gorbaçovi<br />
kishte fi tuar një popullaritet dhe prestigj në Perëndim (në 1990 merr çmimin “Nobel” për paqen), në<br />
BRSS popullariteti i tij fi llon dhe bie. Në fakt, reformat ekonomike, të ndërmarra me qëllimin e mirë të<br />
përmirësimit të kushteve të jetës, nuk dhanë rezultatin e pritur. Madje, kur kontrolli shtetëror u zbut<br />
ndaj fabrikave, prodhimi ra dhe në dyqane mungonin produktet më jetësore. Në të njëjtën kohë liria e<br />
informacionit dhe e fjalës u dha zë protestave kundër vështirësive ekonomike dhe kundër qeveritarëve<br />
të korruptuar, duke dobësuar kështu pushtetin qendror. Republika e re e nxitur nga Gorbaçovi ishte<br />
shumë e dobët dhe popullsia nuk e njihte autoritetin e saj. Ky rinovim që duhej të kishte përforcuar<br />
Bashkimin Sovjetik, përshpejtoi rënien e tij.<br />
186
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Fitorja e demokracisë. Bien regjimet komuniste në Evropë<br />
Shkaqet e rënies së komunizmit<br />
Historianët akoma nuk kanë dhënë një përcaktim unanim mbi shkaqet që përcaktuan rënien e<br />
Bashkimit Sovjetik, sepse dhe dokumentacioni i arkivuar është akoma i pastudiuar mirë dhe shumë<br />
aspekte të historisë së brendshme të BRSS-së kanë mbetur ende të panjohura.<br />
Megjithatë, mund të argumentojmë që disa shkaqe të rënies, jo vetëm të rënies së BRSS-së, por<br />
të të gjithë sistemit që ajo kishte ndërtuar përreth saj, duhen kërkuar në origjinën e saj. Bashkimi<br />
Sovjetik lindi nga një revolucioni i dhunshëm, i pranuar nga minoranca; sistemi komunist i vendeve<br />
të Lindjes u vendos si rrjedhojë e fi tores së Bashkimit Sovjetik në Luftën e Dytë Botërore. Bashkimi<br />
i njërës dhe tjetrës u bë më shumë me forcë, sesa me bashkëpunim; për këtë arsye kishin baza<br />
shumë delikate, siç u duk qartë në vitet 1989-1991. Sigurisht ekzistojnë shumë shkaqe të tjera.<br />
Në vend të parë janë kushtet ekonomike. Rindërtimi në dhjetëvjeçarin e fundit të shek. XX tregon<br />
me një qartësi absolute që konkurrenca në planin ekonomik u fi tua nga kapitalizmi dhe u humb<br />
nga komunizmi. Mund të arrihej në këtë konkluzion që në 1991, por kjo do të ishte e sforcuar nga<br />
fakti që Republika Popullore Kineze, shteti i madh komunist që i shpëtoi Bashkimit Sovjetik, kishte<br />
adaptuar edhe ajo ekonominë kapitaliste, mbështetur në tregun e lirë, dhe kjo çoi në mbijetesën e<br />
regjimit politik komunist.<br />
“Shqipëria, kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore”<br />
Kreu X<br />
Lamtumirë Shqipërisë së Zogut<br />
Të premten e zezë, më 7 prill 1939, ndërsa mbretëresha Geraldina e Shqipërisë ishte e sëmurë<br />
në shtrat, pasi dy ditë më parë kishte lindur një djalë, fashistët pushtuan Shqipërinë, një vend të<br />
paarmatosur, pothuaj pesëdhjetë herë më të vogël sesa agresori.<br />
Kjo bëmë e lavdishme ngjalli xhelozinë e mbretit Zog të Shqipërisë, i cili nga dëshira për të hyrë në<br />
garë me një heroizëm kaq të madh, ia mbathi me të shtënën e parë dhe i la atdhetarët shqiptarë të<br />
luftonin të vetëm kundër forcave me epërsi dërrmuese. Përbuzja e botës së qytetëruar qe madje<br />
më e madhe se tmerri për agresorët fashistë, ndërsa sa për të kapërcyer ato momente në mënyrë<br />
të mëshirshme, ajo e përmbajti opinionin e saj për dezertorin shqiptar. Ndodhi që në atë kohë unë<br />
isha përfaqësues diplomatik i Shqipërisë në Uashington, ku isha vendosur që më 1929 si i dërguar<br />
i vendit tim, për rilindjen e të cilit kisha punuar që në rini. Qeveria amerikane duke iu përmbajtur<br />
politikës së vet për të mos njohur ndryshime tokësore të bëra me “metoda gangsterësh”, vijoi të<br />
më quante si përfaqësues ligjor të Shqipërisë. Për më tepër ky vendim lidhur me gjendjen time u<br />
bë më i lehtë nga fakti se fashistët, në fillim duke e paraqitur veten në mënyrë mjaft të çuditshme<br />
si “çlirimtarë” të Shqipërisë dhe jo si dhunues të lirisë së saj, u kujdesën që të ngrinin një qeveri<br />
shqiptare të rreme, që e mbajti shërbimin diplomatik. Por italianët, të cilët në kundërshtim me<br />
vendin e tyre madhërisht të shquar në historinë e kulturës, disa herë na shfaqen më të zgjuar sesa<br />
inteligjentë, dhe që gjithmonë kanë qenë të përmendur për padurimin e tyre, nuk mund të mbanin<br />
më në këmbë një mashtrim që ishte i leverdishëm për prestigjin e tyre duke i hedhur një vello,<br />
sado të hollë, dhunës së tyre, kështu që nga mesi i korrikut qeveria-kukull e Tiranës mori urdhër<br />
të mbyllte legatat dhe konsullatat shqiptare jashtë shtetit. Njëkohësisht të dërguarit e vendeve<br />
të ndryshme, duke përfshirë edhe të dërguarit e Shteteve të Bashkuara të vendosur në Tiranë u<br />
187
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
informuan në mënyrë mjaft të papritur, se statusi i tyre diplomatik nuk do të njihej këtej e tutje. Shumë<br />
shpejt pas kësaj, që të jemi të përpiktë, më 24 korrik 1939, Sekretari i Shtetit më thirri në Departamentin<br />
e Shtetit dhe më njoftoi se, mbi bazat e reciprocitetit, ai ishte i detyruar ta quante se misioni im kishte<br />
marrë fund. Zoti Kordel Hall, i cili u bë edhe më i mirësjellshëm sesa ishte zakonisht, mesa duket e<br />
kuptoi habinë time të pashprehur për diskriminimin e dukshëm kundër Shqipërisë në krahasim me<br />
trajtimin që i ishte bërë Çekosllovakisë, i dërguari i së cilës vazhdonte të njihej si përfaqësues ligjor i<br />
kombit të vet. Zoti Hall më shpjegoi se ndryshimi në trajtim vinte për shkak se<br />
“ ndryshimi i Çekosllovakisë ndodhi brenda një nate”, ndërsa në Shqipëri ndryshimi ishte bërë shkallëshkallë.<br />
Unë nuk kam dyshim se ky shpjegim ka baza mjaft të shëndosha, por më duhet të pranoj se<br />
unë nuk arrita ta kuptoja.<br />
Megjithatë, nuk e ndieja se kisha të drejtë të kërkoja shpjegime. Pasi dëgjova që në fi llim pa e hapur<br />
gojën e falënderova Sekretarin e Shtetit për shumë qëndrime të mirësjellshme gjatë misionit tim dhe u<br />
largova. Është e tepërt ta them se isha i hidhëruar, por gjithçka nënkuptonte ky epilog i trishtuar lidhur<br />
me të ardhmen e vendit tim; por njëkohësisht më duhet ta pranoj se pata njëfarë ndjenje të lehtësimit<br />
vetjak. Është e qartë se pozita e një njeriu që pranohet si i dërguar i ligjshëm i një kombi dhe megjithatë<br />
nuk përfaqëson dot një qeveri reale, është e hapur për më shumë gjëra të pakëndshme. Kjo më kujton<br />
një aktor të Shopenhaurit, i cili vijon të luajë pasi ka mbaruar shfaqja dhe është ulur perdja. E ndieja<br />
veten edhe më të lehtësuar dhe me Zogun ishte shkëputur përfundimisht... Faik Konica<br />
Shkrimi historik<br />
Pushtimi italian i Shqipërisë<br />
Lajmi se trupa ushtarakë po grumbulloheshin në portet italiane ishte përhapur nga emigrantët<br />
shqiptarë në Itali. Njerëzit të shqetësuar u ngritën në demonstrata për të protestuar kundër pushtimit<br />
të mundshëm. Ata gjithashtu kërkonin armë për të mbrojtur atdheun. Mbreti Zog dhe qeveria<br />
shqiptare i shihte me shqetësim këto grumbullime, pasi mendonte se këto mund t’i jepnin shkas<br />
Italisë për të justifi kuar para Fuqive të Mëdha zbarkimin ushtarak. Gjendja ndryshoi pas lindjes së<br />
Princ Lekës më 5 prill 1939. Njerëzit u derdhën nëpër rrugë, jo vetëm për të festuar lindjen e princit,<br />
por dhe për t’i dhënë mbështetje mbretit dhe qeverisë dhe për t’i detyruar ata t’i rezistonin rrezikut<br />
të pushtimit.<br />
Mbreti Zog vetëm në mbrëmjen e datës 6 prill i komunikoi popullit kërkesat italiane, të cilat<br />
rrezikonin pavarësinë e Shqipërisë, për këtë arsye qeveria shqiptare nuk i kishte pranuar. Kjo do<br />
të thoshte se Shqipëria mund të pushtohej, por jo me pëlqimin e qeverisë shqiptare. Megjithatë,<br />
qeveria nuk u përgatit t’i rezistonte zbarkimit. Populli nuk u armatos dhe ushtria e përgatitur nga<br />
italianët nuk dihej nëse do t’i bënte ballë pushtimit. Ditën e premte, më 7 prill 1939, rreth orës 5 të<br />
mëngjesit, anijet ushtarake italiane, të nisura nga Bari dhe Brindisi, mbërritën në portet e Durrësit,<br />
Shëngjinit, Vlorës dhe Sarandës dhe fi lluan zbarkimin e ushtarëve. Reparte të veçanta të ushtrisë<br />
shqiptare u përpoqën t’u rezistonin, por pa sukses. Luftimet më të ashpra u zhvilluan pranë portit<br />
të Durrësit. Atje repartet e xhandarmërisë të udhëhequra në Abaz Kupi arritën t’i mbrapsnin ushtritë<br />
italiane disa herë. Në luftime mbeti i vrarë dhe një kapter i marinës, Mujo Ulqinaku, i cili luftoi<br />
trimërisht. Por të gjitha këto përpjekje nuk e ndaluan pushtimin e vendit.<br />
Mbreti Zog, së bashku me qeverinë, u largua për në Greqi.<br />
Marrë nga Historia 9<br />
188
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Konceptet kryesore: ese historike, karakteristika të një eseje historike, struktura e një<br />
eseje historike.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Diagrami i Venit Të mësuarit ndërveprues Punë në grupe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
Parashikimi: Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësve u është<br />
kërkuar të evidentojnë veçoritë e strukturës në një eseje historike. Më pas shënon në<br />
tabelë në organizuesin grafi k këto veçori.<br />
Dukuri/simbol;<br />
ngjarje të ndodhura;<br />
fakte historike<br />
Ese historike<br />
Tema historike<br />
Faktet gërshetohen me<br />
argumente<br />
opinione<br />
vlerësime subjektive të autorit<br />
Ndërtimi i njohurive. Diagrami i Venit<br />
Mësuesi/ja e ndan klasën në dy grupe dhe u kërkon nxënësve të evidentojnë veçoritë<br />
e të dyja teksteve. Mësuesi/ja mund t’u sugjerojë nxënësve tekste të parapërgatitura<br />
(eseja e Konicës, tekst historik). Pasi lexojnë në dyshe tekstet, evidentojnë të<br />
përbashkëtat dhe dallimet e llojeve të teksteve: ese historike dhe shkrim historik dhe<br />
ilustrojnë me pjesë nga tekstet.<br />
Ese<br />
historike<br />
Faktet historike i trajton me ngjyrime<br />
emocionale, me subjektivitet,<br />
-gërsheton faktet me përjetime e opinione,<br />
-këndvështrimin e përcakton shkruesi,<br />
-shkruesi nuk është historian,<br />
-gjuha e saktë, koncize, me fjali të gjata,<br />
përdoren fi gurat retorike.<br />
Faktet historike i trajton<br />
me rigorozitet shkencor, vërtetësi,<br />
me objektivitet, me saktësi,<br />
-bazohet në dokumente,<br />
-vlerësimet e autorit shoqërohen me citime,<br />
referenca, bibliografi etj.,<br />
-shkruhet nga historian,<br />
-gjuha e saktë, koncize, me fjali të<br />
shkurtra e të gjata, nuk përdoren<br />
fi gura retorike.<br />
Tekst<br />
historie<br />
-Trajtojnë tema historike,<br />
- kanë në qendër simbole, ngjarje, dukuri, fi gura<br />
- historike etj.<br />
-sjellin fakte, ngjarje, vende, personazhe,<br />
-kanë argumente, opinione, përfundime.<br />
Pas evidentimit të këtyre veçorive, bëhet krahasimi edhe me një tekst letrar me temë<br />
historike dhe vihet në dukje se gjuha e esesë historike është më pranë shkrimit historik.<br />
Diskutim mbi këto çështje, ku nxënësit evidentojnë të përbashkëtat mes teksteve.<br />
189
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përforcimi: Rishikim në dyshe<br />
Nxënësit punojnë ushtrimin 3, ku evidentojnë të përbashkëtat dhe të veçantat e teksteve.<br />
Model përgjigjeje:<br />
Tema historike të trajtuara me objektivitet.<br />
Trajton tema historike të sakta, shkencore, shkruhet prej historianeve.<br />
Të mbështetura në fakte historike. Gjuhë e saktë shkencore historike, shkrimi i<br />
gërshetuar me opinion dhe vlerësime subjektive të autorit.<br />
<br />
Në fund mësuesi/ja bën konkluzionet e orës dhe vlerëson me notë.<br />
Detyrë shtëpie: Mësuesi e ndan klasën në grupe dhe u kërkon nxënësve të sjellin në klasë informacion mbi:<br />
Grupi I - një ngjarje e kaluar historike (Shpallja e Pavarësisë)<br />
Grupi II - një ngjarje historike e përjetuar (Shpallja e Pavarësisë së Kosovës)<br />
Grupi III - një fi gurë historike (Ismail Qemali)<br />
Grupi IV - një objekt historik (kalaja e Krujës)<br />
Grupi V - një simbol historik (shqiponja e përdorur nga Skënderbeu /Ismail Qemali në fl amurin që u ngrit<br />
në Vlorë në ditën e pavarësisë)<br />
Nxënësve do t’u kërkohet që me informacionet e sjella të ndërtojnë një ese historike.<br />
Tema<br />
16. Eseja<br />
filozofike<br />
Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë esenë fi lozofi ke;<br />
• të evidentojë tematikat e një eseje fi lozofi ke;<br />
• të analizojë elementet e strukturës së një eseje fi lozofi ke.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të eseve fi lozofi ke, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: ese filozofi ke, karakteristika të një eseje filozofi ke, struktura e<br />
një eseje fi lozofi ke.<br />
Struktura mësimore PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Përvijimi i të menduarit Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Kodim i imët i tekstit Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
Parashikimi. Përvijimi i të menduarit<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë esenë “Miti i Sizifi t” dhe më pas t’u përgjigjen<br />
pyetjeve të tilla si:<br />
- Cila është tema për të cilën fl et eseja?<br />
- Çfarë ka në qendër të saj kjo ese?<br />
- Në ç’aspekt e trajton autori mitin?<br />
- A përfshihet brenda esesë opinion individual?<br />
- A ka strukturë të veçantë eseja?<br />
190
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model përgjigjeje:<br />
Tema e esesë “Miti i Sizifi t” është ajo e fatit të njeriut përballë stërmundimit fi zik që i vjen nga<br />
natyra, por edhe nga shoqëria njerëzore. Kjo ese trajton një temë fi lozofi ke.<br />
Në qendër të saj është fi gura mitologjike e Sizifi t. Autori e trajton mitin në aspektin e ekzistencës<br />
së njeriut dhe të dilemave të tij. Brenda esesë përfshihen opinione individuale të trajtuara në bazë<br />
të fi lozofi së së kohës që bazohet te koncepti i absurdit. Ka strukturë si çdo ese: hyrje/zhvillim/<br />
mbyllje.<br />
Ndërtimi i njohurive: Kodim i imët i tekstit<br />
Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të lexojnë me vëmendje esenë, duke koduar ato pjesë<br />
të tekstit që kanë të bëjnë me elementet përbërëse të përmbajtjes së esesë fi lozofi ke:<br />
Vendosen kode:<br />
për strukturën: H-hyrje, Z-zhvillim, M-mbyllje<br />
për elemente të përmbajtjes:-tema:<br />
Θ – rrëfi mi i mitit: § I, § II<br />
∅ - opinione të autorit:<br />
¤ shpjegime të veprimeve të heroit<br />
⊕-interpretime të mitit<br />
⊗- argumente: këtu qëndron i gjithë gëzimi i heshtur i Sizifit….<br />
P- përfundimi …<br />
Nxënësit lexojnë tekstin dhe e kodojnë. Në fund formulojnë temën dhe idenë e esesë<br />
fi lozofi ke.<br />
Tema – Dënimi i Sizifi t për mosbindjen e tij ndaj perëndive.<br />
Ideja – Stërmundimi është shpërblimi për pasionet kësaj bote. (Përçmimi për<br />
perënditë, urrejtja e vdekjes dhe pasioni për jetën, bënë që të vuajë një dënim të madh,<br />
ku gjithë qenia përpiqet të mos përfundojë në asgjë.)<br />
Përforcimi: Rishikim në dyshe<br />
Nxënësit lexojnë esenë “Ëndërrimet” dhe diskutojnë rreth ndërtimit të saj.<br />
Diskutim mbi këto çështje<br />
Në fund të orës mësimore mësuesi/ja nxjerr përfundimet dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie. Ushtrimi 1, faqe 137, evidentoni elementet e përmbajtjes.<br />
<br />
Tema<br />
17-18. Eseja<br />
filozofike<br />
(ora II-III)<br />
Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të analizojë esenë fi lozofi ke nga ana gjuhësore;<br />
• të klasifikojë tema për llojet e ndryshme të eseve filozofike, letrare, historike;<br />
• të gjejë tema për ese fi lozofi ke;<br />
• të shkruajë ese fi lozofi ke.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të eseve fi lozofi ke, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: ese fi lozofi ke, karakteristika një eseje fi lozofi ke, struktura e një<br />
eseje fi lozofi ke.<br />
191
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Struktura mësimore PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Mbajtja e strukturuar e shënimeve Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin me detyrës së shtëpisë.<br />
Model përgjigjeje<br />
Tema – Ëndërrimi dhe roli i tij në jetën e njeriut (ndjesi të njeriut).<br />
Hyrja – Teza: A është ëndërrimi shkas i gjërave që ne krijojmë…<br />
Zhvillimi – Përshkrimi i dukurisë: në qendër të ëndërrimit është përjetimi paraprak<br />
i një realiteti të mundshëm ose përjetimi i një ngjarjeje të pritshme të trilluar prej vetë<br />
individit…<br />
Shpjegon disa nga rastet kur kemi të shfaqur ëndërrimin: disa prej ëndërrimeve<br />
ndihmojnë që çdo individ të përgatitet për projektet e së ardhmes…<br />
Argumentimi – sipas bindjeve të vetë autorit: vetë ëndërrimi mund të kthehet në një<br />
stimul të vërtetë për veprimtaritë praktike…<br />
Përfundimi – si përfundim, me ëndërrimin janë të lidhura jo vetëm dëshirat, por edhe<br />
lindja e interesave… për të përcaktuar qartë synimet dhe ambiciet në jetë.<br />
Ndërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturuar e shënimeve<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të vëzhgojnë me vëmendje veçoritë gjuhësore të esesë “Miti<br />
i Sizifit”. Më pas u kërkon në dyshe që të strukturojnë informacionin mbi veçoritë e gjuhës:<br />
Model përgjigjeje:<br />
Veçoritë gjuhësore<br />
Përdorimi i konektorëve: lidhëzave e fjalëve lidhëse, të cilat shprehin marrëdhënie<br />
të ndryshme, si:<br />
- Lidhëzat ftilluese (që, se) përdoren në fjalitë kryefjalore dhe kundrinore dhe<br />
qartësojnë apo saktësojnë, kuptimin e pjesës kryesore<br />
- Fjali të përbëra me nënrenditje kundrinore e kryefjalore: ato kishin gjykuar me të<br />
drejtë/ se (cilën?) nuk ka ndëshkim më të tmerrshëm/ se (cila?)puna e padobishme dhe<br />
e pashpresë./<br />
Fjali të përbëra me nënrenditje kohore, pjesët kohore të së cilës janë të bashkërenditura<br />
me njëra-tjetrën: Por, kur erdhi në tokë,/ kur shijoi ujin e diellit, gurët e nxehtë e detin/<br />
nuk deshi të kthehej prapë në errësirën e skëterrës.<br />
Pj. kryesore<br />
Nuk deshi të kthehej<br />
Pj. n. k<br />
Pj. n. k<br />
Fjali të përbëra me nënrenditje përcaktore, kundrinore, kushtore:<br />
Ky i fundit,/ që (konektori (K.) përemër lidhore) kishte dijeni për rrëmbimin,/<br />
i premtoi Azopit / t’i tregonte,/ (lidhet me foljen në mënyrën lidhore) me kusht që<br />
(shprehje lidhëzore) ky t’i jepte ujë kështjellës së Korintit./( Pj.n kushtore)<br />
192
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Pj. kryesore<br />
Ky i fundit,/ i premtoi Azopit<br />
Pj.n përcaktore<br />
që kishte dijeni për rrëmbimin<br />
Pj.n kundrinore<br />
t’i tregonte<br />
Pj.n kushtore<br />
me kusht që ky t’i jepte ujë kështjellës së Korintit<br />
Fjali të përbëra me nënrenditje qëllimore: Ai (Plutoni) dërgoi perëndinë e luftës/ që<br />
ta çlironte vdekjen nga duart e ngadhënjimtarit./<br />
Fjali me pjesë të bashkërenditura:<br />
Fjali me pjesë të përziera: Mërkuri erdhi/ dhe e kapi të pabindurin dhe, duke e<br />
shkëputur nga gëzimet,/ e çoi me forcë në ferr, /ku e priste shkëmbi./<br />
Pj. me bashk. Pj. me bashk. Pj. kryesore.<br />
Pj. me n.vendore<br />
Fjali të thjeshta të zgjeruara: Megjithatë, sipas një tradite, atë e tërhiqte zanati i<br />
cubit. Nuk më duket kontradiktore.<br />
Përdorimi i fjalive të thjeshta i jep ritëm rrëfi mit.<br />
Përdorimi i gjymtyrëve homogjene ose edhe i fjalive homogjene, të cilat pasurojnë<br />
gjuhën dhe qartësojnë a saktësojnë mendimet e shprehura:<br />
Thirrjet, zemërimet e paralajmërimet ranë...; pranë detit të shkëlqyer dhe<br />
buzëqeshjeve të tokës;<br />
Përdorimi i mbiemrave e bën më të qartë përshkrimin e situatave të ndryshme: këtë<br />
pamje të shkretë e të heshtur, gurët e nxehtë...<br />
Nxënësit punojnë në dyshe për të përcaktuar elementet e gjuhës së përdorur në<br />
ushtrimin 1, faqe 137<br />
Përforcimi: Rishikim në dyshe<br />
Mësuesi/ja u kërkon nxënësve në dyshe të diskutojnë mbi mënyrën e përcaktimit të<br />
temave të një eseje në bazë të fushës së cilës ato i përkasin.<br />
Tema të eseve letrare:<br />
-Përshkruani personazhin tuaj të parapëlqyer të një vepre letrare.<br />
-Gjeni pikëtakimet e romantizmit evropian me atë shqiptar mes veprës “Çajld Harold”<br />
të Bajronit dhe “Këngëve të Milosaos” të De Radës.<br />
-Argumentoni konceptin e Bodlerit për bukurinë nën elementet e rrymës së simbolizmit.<br />
Tema të eseve historike:<br />
-Përkrenarja e Skënderbeut dhe simbolet e përdorura prej tij.<br />
-Ngjarjet e ’97 dhe pasojat e saj në shoqërinë shqiptare.<br />
-Figura dhe roli i Mit’hat Frashërit në historinë e Shqipërisë.<br />
- Lufta e Vlorës, shprehje e aspiratave të popullit për liri.<br />
193
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema të eseve filozofike:<br />
-“E mira“ dhe “e keqja” në poezitë e Martin Camaj, “Korbi” dhe “Një ditë e ka dhe korbi”.<br />
-Ç’ndodh pas vdekjes?<br />
Diskutim i lirë mbi këto çështje<br />
Në fund mësuesi/ja bën konkluzionet e orës dhe vlerëson nxënësit me notë.<br />
Detyrë shtëpie. Ushtrimi 3, faqe 137.<br />
Shënim. Orën e tretë mësuesi/ja pasi i ka vënë nxënësit të përzgjedhin një temë<br />
fi lozofi ke, kërkon prej tyre të shkruajnë një ese me temën që kanë zgjedhur.<br />
Kjo ese mund të vlerësohet me notë për të gjithë nxënësit.<br />
Tema<br />
19. Ushtrime<br />
përmbledhëse<br />
Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• Të përdorë njohuritë për llojet e ndryshme të teksteve.<br />
a. Të testojë veten për prirjen që ka për trajtimin e temave të caktuara;<br />
b. të gjejë llojin e temës duke u nisur nga titujt e teksteve;<br />
c. të shkruajë tema duke u nisur nga llojet e ndryshme të teksteve.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”.<br />
Struktura mësimore PNP<br />
Konceptet kryesore: tema, pyetësor, lloje të temave.<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Diskutim i njohurive paraprake Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Shkrim i drejtuar Të mësuarit ndërveprues Punë individuale<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetje rreth konceptit temë.<br />
- Ç’është tema?<br />
- Cilat janë llojet e temës dhe çfarë e përcakton atë?<br />
- Nga ana gjuhësore nga se dallohet një temë?<br />
Pasi diskutohet rreth pyetjeve të mësipërme, nxënësit testojnë veten me anë të<br />
pyetësorit të dhënë. Në fund bëhet përmbledhja e rezultateve të pyetësorit, nga rezultatet<br />
e të cilit debatohet për disa minuta.<br />
Ndërtimi i njohurive. Shkrim i drejtuar<br />
Nxënësit punojnë individualisht në libër për t’u dhënë zgjidhje kërkesave të<br />
ushtrimeve 4, 5.<br />
Përforcimi. Rishikim në dyshe<br />
Dëgjohen disa nxënës për zgjidhjet që kanë dhënë. Bëhen vlerësimet për punimet<br />
më të mira.<br />
<br />
Detyrë shtëpie. U kërkohet nxënësve të përgatitin gazetën e shkollës.<br />
Parapërgatitje për punën me projekt.<br />
194
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
Projekt -<br />
Gazeta e<br />
shkollës<br />
(3 orë)<br />
Objektiva të projektit:<br />
• të përdorë teknika për shkrimin e llojeve të teksteve të ndryshme;<br />
• të grumbullojë materiale për të ndërtuar rubrika të ndryshme të gazetës;<br />
• të përzgjedhë informacionet më interesante për përmbajtjen e gazetës;<br />
• të ideojë strukturën e gazetës në bazë të materialeve që disponon;<br />
• të zgjedhë imazhe interesante për të pasuruar përmbajtjen e gazetës.<br />
• të shkruajë tekste të llojeve të ndryshme.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, lloje të<br />
ndryshme të teksteve të krijuara dhe të mbledhura nga nxënësit gjatë orëve mësimore<br />
të këtij kapitulli, shkumësa me ngjyra, tabela.<br />
Konceptet kryesore: tekst përshkrues, tekst informues-paraqitës, tekst udhëzues,<br />
tekst rrëfyes, tekst argumentues, ese letrare, ese historike, ese fi lozofi ke.<br />
Struktura mësimore PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Përvijimi i të menduarit Diskutim i ideve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Grupi i ekspertëve Të mësuarit ndërveprues Punë në dyshe<br />
Përforcimi Rishikim në dyshe Ndërtim i shprehive studimore Punë në dyshe<br />
Parashikimi. Diskutim i njohurive paraprake<br />
Mësuesi/ja u sugjeron nxënësve që me materialet e mbledhura gjatë këtij kapitulli<br />
mësimor të organizojnë gazetën e shkollës.<br />
Fillimisht ndan klasën në grupe të vogla, ku nxënësit të ndarë në grupe ekspertësh<br />
do të mbulojnë rubrikat e ndryshme të gazetës së shkollës.<br />
-Përcaktojnë profi lin e gazetës;<br />
-Evidentojnë problematikën që do të trajtojnë në të;<br />
-Ndajnë detyrat dhe përgjegjësitë brenda grupit.<br />
Realizimi i punës do të kalojë në tri etapa bazë:<br />
-Përzgjedhja e materialeve;<br />
-Përpunimi i tyre dhe ndërtimi i gazetës;<br />
-Prezantimi i gazetës para klasës.<br />
Ndërtimi i njohurive. Grupet e ekspertëve<br />
-Përzgjedhja e bordit të gazetës, mbledhja dhe marrja e vendimeve për profi lin dhe<br />
imazhin e saj.<br />
-Ndarja e rubrikave të tilla si: Ne nxënësit e së ardhmes; aktualitet- Problemet që na<br />
shqetësojnë, Historiku i shkollës, Ngjarje të shënuara/Çfarë ndodh mes nesh, Letërsia/<br />
pasioni im, Shtëpia e talentit, Dua të di - enciklopedia ime, Rezultatet më të mira javore etj.<br />
Pas realizimit të këtij hapi, nxënësit vendosin për kryeartikullin që do të shënohet në<br />
faqen e parë të gazetës. Përzgjedhin me kujdes materialet e përpunuara prej tyre, duke<br />
u përpjekur të pasqyrojnë brenda në të çështje të rëndësishme si:<br />
-Si e nisëm vitin e ri shkollor?<br />
-Synimet e vendosura në një vit të ri shkollor/ambicie apo realitet?<br />
-Ç’do të presim nga vetja këtë vit shkollor?!<br />
-A duhet të rrisim pritshmërinë ndaj vetes etj?!<br />
195
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Në rubrikën Aktualitet mund të trajtohen kronika të ndryshme si: përshkrime të<br />
mjediseve të ndryshuara të shkollës udhëzues të rinj të dalë në qarkullim, probleme të<br />
hasura në fi llimin e vitit shkollor etj<br />
Në rubrikën Çfarë ndodh mes nesh jepen lajme të llojeve të ndryshme, relacione<br />
mbledhjesh, informacione mbi aktivitete të mundshme, takime etj.<br />
Në rubrikën Shtëpia e talentit, nxënësit flasin për talente në gjirin e tyre: piktura,<br />
poezi, përshkrime….<br />
Në rubrikën Dua të di jepen informacione me karakter shkencor etj.<br />
Përforcimi: Rishikim në dyshe<br />
Pas ndarjes së detyrave nxënësit brenda grupeve punojnë mbi materialet e<br />
mbledhura dhe përcaktojnë se cilat prej tyre shërbejnë për të realizuar dhe plotësuar<br />
qëllimin e gazetës.<br />
Mësuesi/ja ndihmon dhe sugjeron në kristalizimin e ideve. Puna pas përzgjedhjes<br />
së materialit do të kalojë në disa faza, si: redaktimi, faqosja etj. Në orën pasardhëse<br />
nxënësit përfundojnë përpunimin e materialeve dhe përcaktojnë faqosjen e tyre<br />
Ora e tretë do të përfshijë prezantimin e punës në grup.<br />
196
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model testi<br />
Emri e mbiemri____________________<br />
Klasa____________<br />
Grupi A<br />
Rrethoni alternativën e saktë.<br />
1. Qëllimi i tekstit përshkrues është të:<br />
a. të informojë<br />
b. të paraqesë një objekt real a imagjinar duke vënë në dukje karakteristika të tij<br />
c. të përshkruajë<br />
ç. të përshkruajë për të informuar.<br />
2. Funksioni i përshkrimit është:<br />
a. shprehës<br />
b. informues<br />
c. bindës<br />
ç. varet nga lloji i tekstit ku përdoret.<br />
3. Karakteristika e mëposhtme që nuk i përket tekstit udhëzues është:<br />
a. Renditja e informacioneve është sipas radhës së veprimeve.<br />
b. Në disa nga llojet e teksteve udhëzuese nuk është i rëndësishëm përdorimi i fotove, ilustrimeve<br />
dhe skicave.<br />
c. Në tekstet udhëzuese përdoret terminologji administrative.<br />
ç. Mbizotëron përdorimi i foljeve në mënyrën urdhërore.<br />
4. Shënoni dallimet që ekzistojnë mes përshkrimit objektiv dhe atij subjektiv.<br />
1. _______________________________________________________<br />
2. _______________________________________________________<br />
3. _______________________________________________________<br />
4. _______________________________________________________<br />
5. Shënoni tri arsye përse shërben përmbledhja e një teksti rrëfyes.<br />
a. ______________________________________________<br />
b. ______________________________________________<br />
c. ______________________________________________<br />
6. Përcaktoni llojin e tekstit të mëposhtëm, funksionin dhe qëllimin e tij kryesor.<br />
Gjatë gjithë tregimit Plugun e shohim në tri pozicione. Fillimisht si të veçuar nga turma, së dyti në pozicionin<br />
e udhëheqësit dhe, së fundmi, si një hero të dështuar.<br />
Konica na e prezanton Plugun nëpërmjet fjalisë “Vetëm njëri rrinte mënjanë”, e cila, e vendosur në mjedisin<br />
festiv të Zulluve, demonstron se ai ishte ndryshe nga bashkatdhetarët e vet e nuk pajtohej me sjelljen e tyre.<br />
Kur të gjithë gëzojnë, Plugu qe i vetmi të cilit i dhembte në shpirt duke ditur mendimin e botës së qytetëruar për<br />
ta. Dëgjonte i heshtur këngët qesharake të turmës, ndërkohë që do të kish dashur të dëgjonte në vend të tyre<br />
diçka më madhështore e më të denjë për kombin e vet. Këtu lind dhe kundërvënia e parë e Zulluve, të cilët e<br />
barazojnë këtë mungesë entuziazmi me tradhtinë.<br />
Pikërisht në këtë moment Plugu merr përsipër t’i japë vetes një pozicion më të lartë, atë të udhëheqësit.<br />
Duke qenë atdhetar e besnik i vendit të tij, ai e ndien për detyrë t’i drejtojë Zullutë drejt rrugës së zhvillimit. I<br />
nxitur nga ideale të larta, pretendon të krijojë lëvizjen e vërtetë kombëtare, ëndërron një Zulluland të lirë e të<br />
qytetëruar. Plugu udhëzon, ndërgjegjëson, kritikon, por këtë herë reagimi i turmës është edhe më i egër...<br />
197
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
7. Në skemën e dhënë, përcaktoni elementet e komunikimit për tekstin e mësipërm.<br />
KONTEKSTI<br />
REFERENTI<br />
DËRGUESI KANALI MESAZHI KANALI MARRËSI<br />
KODI<br />
8. Përcaktoni elementet gjuhësore që e bëjnë tekstin e mëposhtëm të jetë një ese historike.<br />
Lamtumirë Shqipërisë së Zogut<br />
Të premten e zezë, më 7 prill 1939, ndërsa mbretëresha Geraldina e Shqipërisë ishte e sëmurë në shtrat,<br />
pasi dy ditë më parë kishte lindur një djalë, fashistët pushtuan Shqipërinë, një vend të paarmatosur, pothuaj<br />
pesëdhjetë herë më të vogël sesa agresori.<br />
Kjo bëmë e lavdishme ngjalli xhelozinë e mbretit Zog të Shqipërisë, i cili nga dëshira për të hyrë në garë me<br />
një heroizëm kaq të madh, ua mbathi me të shtënën e parë dhe i la atdhetarët shqiptarë të luftonin të vetëm<br />
kundër forcave me epërsi dërrmuese.<br />
Përbuzja e botës së qytetëruar qe madje më e madhe se tmerri për agresorët fashistë, ndërsa sa për të<br />
kapërcyer ato momente në mënyrë të mëshirshme, ajo e përmbajti opinionin e saj për dezertorin shqiptar.<br />
Ndodhi që në atë kohë unë isha përfaqësues diplomatik i Shqipërisë në Uashington, ku isha vendosur që<br />
më 1929, si i dërguar i vendit tim, për rilindjen e të cilit kisha punuar që në rini. Qeveria amerikane duke iu<br />
përmbajtur politikës së vet për të mos njohur ndryshime tokësore të bëra me “metoda gangsterësh”, vijoi të më<br />
quante si përfaqësues ligjor të Shqipërisë.<br />
Nga Faik Konica<br />
9. Bëni analizën morfologjike të fjalëve të nënvizuara në tekstin e mësipërm.<br />
10. Shkruani dallimet që ekzistojnë mes esesë letrare dhe kritikës letrare.<br />
Nota 5 6 7 8 9 10<br />
Pikët<br />
198
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Model testi<br />
Emri e mbiemri____________________ Klasa____________<br />
Grupi B<br />
Rrethoni alternativën e saktë.<br />
1. Qëllimi i tekstit argumentues është të:<br />
a.informojë b .argumentojë c.bindë ç. të tria së bashku.<br />
2. Në fjalimet politike jepen informacione për marrëdhëniet mes:<br />
a. politikanit dhe publikut b. politikanit dhe objektit të fjalimit<br />
c. objektit të fjalimit dhe publikut ç. asnjëra nga alternativat e mësipërme.<br />
3. Identifikoni cila nga karakteristikat e mëposhtme nuk i përket esesë fi lozofi ke:<br />
a. Ka në qendër të saj temë fi lozofi ke.<br />
b. Bazohet në subjekte të gatshme apo personazhe simbolike.<br />
c. Ka strukturë: hyrje, zhvillim, mbyllje.<br />
ç. Gjuha e saj karakterizohet nga stili i ulët.<br />
4. Shënoni katër veprimet bazë të cilat dallohen në një tekst argumentues.<br />
1. _______________________________________________________<br />
2. _______________________________________________________<br />
3. ______________________________________________________<br />
4. _______________________________________________________<br />
5. Shënoni tri arsye përse përdoret parafraza.<br />
a. ______________________________________________<br />
b. ______________________________________________<br />
c. ______________________________________________<br />
6. Bëni dallimin midis argumenteve subjektive dhe argumenteve objektive.<br />
____________________________________________________________<br />
____________________________________________________________<br />
____________________________________________________________<br />
7. Përcaktoni për tekstin e mëposhtëm:<br />
llojin<br />
____________________<br />
funksionin<br />
____________________<br />
qëllimin e tij kryesor ____________________<br />
Skoti është kapiten i fl otës angleze, një si shumë të tjerë. Biografi a e tij përputhet me karakteristikën: ka kryer<br />
me ndërgjegje detyrat, duke fi tuar kështu miratimin e eprorëve; ka marrë pjesë në ekspeditën e Sheklltonit.<br />
Nuk i është vënë re ndonjë shpirt i veçantë heroik. Fytyra e tij, duke gjykuar nga fotografi të, nuk dallon nga<br />
mijëra e dhjetëra mijëra fytyra angleze; e ftohtë, që tregon vullnet, e qetë, si e skalitur nga një energji e fshehur.<br />
Sy të përhimët, buzë të shtrënguara fort. Asnjë vijë romantike, asnjë shkëndijë humori nuk ka në këtë fytyrë,<br />
vetëm vullnet i hekurt dhe mendje praktike. Shkrimi i tij është një shkrim i zakonshëm anglez, pa nuanca dhe<br />
përdredhje, i shpejtë, plot besim në vetvete. Mënyra e tij e të shprehurit është e qartë dhe e përpiktë, elokuente<br />
në përshkrimin e fakteve, por, megjithatë, e thatë dhe praktike si gjuha e një raporti. Në çdo gjë të bie në sy<br />
se është njeri pa fantazi, fanatik i prakticitetit, pra rrjedhimisht, një anglez i vërtetë, të cilit si dhe shumicës së<br />
bashkatdhetarëve të tij, edhe gjenialiteti u fut brenda caqeve të ngurta të kryerjes së detyrës.<br />
199
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
8. Në skemën e dhënë, përcaktoni elementet e komunikimit për tekstin e mësipërm.<br />
KONTEKSTI<br />
REFERENTI<br />
DËRGUESI KANALI MESAZHI KANALI MARRËSI<br />
KODI<br />
9. Përcaktoni elementet gjuhësore që e bëjnë tekstin e mëposhtëm të jetë një ese letrare.<br />
Mjeda e koncepton lirinë në tri këndvështrime: liri nacionale, morale e individuale, prandaj për të edhe lufta çlirimtare<br />
e popullit shqiptar duhet të ishte e trefishtë. Vetëm në këtë mënyrë liria e fituar do të mund të quhej e plotë.<br />
Liria nacionale për poetin është një interes madhor, një nevojë e unifi kuar e të gjithë kombit, e të gjithë<br />
vendit. Kjo është arsyeja që thirrjen kryesore ai ua drejton shqiptarëve për t’u çliruar nga pushtuesit, nga pesha<br />
e rëndë e robërisë që po shuante zërin e kombit. Këtë e realizon duke vënë në dukje me tone revoltuese<br />
gjendjen aktuale: “Na hekra kemi, na terr e mjegull, na pa emën kërkund, pa atdhe, na jemi shërbëtorët e të<br />
huajve në vendet tona”.<br />
Kur fl et për liri individuale Mjeda nuk përdor më unifi kimin e natyrës, popullit, gjithë hapësirës shqiptare, por<br />
i drejtohet çdo individi në veçanti për t’iu përkushtuar luftës çlirimtare, për të lënë mënjanë interesat vetjakë<br />
për diçka më madhore si liria, pasi në kushtet e mjerimit të përgjithshëm askush nuk mund të sigurojë një<br />
të ardhme të ndryshme, më të mirë për veten. Në këtë moment Mjeda bën paralelizëm me luftën e popullit<br />
amerikan që arriti fitoren në saje të bashkimit e organizimit. Në mënyrë të ngjashme ai fton çdo shqiptar të lërë<br />
parmendat e të rrokë pushkët...<br />
10. Bëni analizën morfologjike të fjalëve të nënvizuara në tekstin e mësipërm.<br />
<strong>11</strong>. Shkruani katër hapa që duhet të mbahen parasysh për të shkruar një artikull gazete:<br />
1.____________________________________________________<br />
2.____________________________________________________<br />
3.____________________________________________________<br />
4.____________________________________________________<br />
12. Shkruani të përbashkëtat dhe dallimet e esesë historike dhe shkrimit historik.<br />
Nota 5 6 7 8 9 10<br />
Pikët<br />
200
Teksti tregimtar dhe lloje të tjera<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
1. Skeda e<br />
analizës dhe<br />
e komentit<br />
letrar<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë veçoritë e tekstit tregimtar:<br />
a. të vërtetojë rëndësinë e të lexuarit aktiv;<br />
b. të evidentojë veçoritë e tekstit tregimtar;<br />
c. të bëjë skemën përmbledhëse të elementeve përbërëse të analizës së<br />
tekstit tregimtar.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: libri, citat nga Floberi i shkruar në tabak letre,<br />
poezia “Pelegrini i vonuar”, ndonjë poezi a material tjetër i fotokopjuar.<br />
Konceptet kryesore: tekst tregimtar, i lexuar aktiv, i lexuar pasiv.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitja e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti/Punë në grupe Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimeve Ndërtim i shprehive studimore Punë individuale<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Mësuesi/ja e fi llon mësimin duke shtruar para nxënësve pyetjen:<br />
- Ku qëndron dallimi mes të lexuarit aktiv dhe atij pasiv të një teksti?<br />
Mendimi referues: “Mos lexoni si fëmijët, për t’u argëtuar, as si lexojnë ambiciozët<br />
për të fi tuar dije. Jo, lexoni për të jetuar”.<br />
Floberi drejtuar Luizë Kolesë.<br />
Citati është shkruar paraprakisht në një tabak letre dhe është vendosur në një vend<br />
të dukshëm të klasës. Nxiten nxënësit ta komentojnë citatin dhe pastaj ta ballafaqojnë<br />
me përfundimet që do të arrihen në fazën e dytë të mësimit.<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti/Punë në grupe. Ndahen nxënësit në 3 grupe.<br />
Grupi I - përcakton të lexuarit aktiv si rruga që e afron lexuesin më pranë mesazhit<br />
të veprës letrare dhe përmbush estetikisht lexuesin (shembuj nga libra të lexuar gjatë<br />
pushimeve verore).<br />
Grupi II - përcakton orientimin drejt analizës dhe komentit letrar, që e ndihmon<br />
lexuesin të rrokë arkitektonikën artistike të veprës (shembuj nga letërsia shqiptare ose<br />
botërore e studiuar në klasën X).<br />
Grupi III - ndërton skedën e analizës dhe të komentit letrar të poezisë “Pelegrini i<br />
vonuar” të D. Agollit (teksti poetik u jepet nxënësve i fotokopjuar).<br />
Ndërsa grupet punojnë, në dërrasën e zezë mësuesi/ja paraqet skemën e elementeve<br />
që përbëjnë skedën e analizës dhe të komentit letrar.<br />
tema<br />
mesazhi<br />
përgjigjet e lexuesit<br />
Pjesa hyrëse<br />
Pjesa mbyllëse Teksti tregimtar<br />
interpretimi - vlerësimi<br />
Elementet e<br />
strukturës<br />
Pjesa analitike<br />
Zgjedhjet stilistike<br />
ngjarja<br />
personazhet<br />
vendi<br />
koha<br />
201
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përforcimi. Nxjerrja e përfundimeve<br />
U jepet nxënësve një fragment dhe u kërkohet të bëjnë skedën.<br />
Mësuesi/ja ngre çështjen për diskutim:<br />
-Ç’mendoni kur lexoni këto fjalë të V. Hygoit: “Asnjërit prej nesh nuk i takon të ketë<br />
një jetë tërësisht të vetën. Jeta ime është juaja, jeta juaj është imja. Ju jetoni atë çfarë<br />
unë jetoj, fati i njeriut është një. Merreni këtë pasqyrë dhe vështroni vetveten: kur ju fl as<br />
për veten, unë kam folur për ju”.<br />
<br />
Detyrë shtëpie.<br />
1. Rrugëtimi i Unit të shkrimtarit (me anë të veprës) dhe i Unit të lexuesit drejt njëri-tjetrit. (Ese meditative<br />
me karakter argumentues rreth një vepre konkrete ose si një përgjithësim rreth krijimit letrar.)<br />
2. Përgatitni në shtëpi skedën e analizës së një vepre letrare që keni pasur mundësi ta lexoni gjatë<br />
pushimeve verore.<br />
Tema<br />
2.1. Veçoritë<br />
e romanit<br />
natyralist te<br />
romani “Zonja<br />
Bovari”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë veçoritë e romanit natyralist;<br />
a. të dallojë veçori të stilit të Floberit për t’i vendosur në kontekstin e romanit;<br />
b. të gjykojë mbi dukurinë e bovarizmit në letërsi dhe në jetë;<br />
c. të komentojë fragmentin e romanit duke u ndalur te:<br />
- kuptimi i gjendjes shoqërore e martesore të personazhit,<br />
- meditimi i personazhit kryesor,<br />
- struktura dhe llojet e paragrafëve,<br />
- kundërvënia midis personazheve,<br />
- gjykimi personal mbi personazhin;<br />
ç. të vëzhgojë pikturat, për t’i ballafaquar mbresat që ka përftuar nga romani.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të shkruara,<br />
artikuj letrarë të Floberit.<br />
Konceptet kryesore: metodë natyraliste, natyralizëm, objektivizëm, impersonalizëm,<br />
nivele leximi, analogji, ironi fl oberiane.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitja e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimeve Ndërtim i shprehive studimore Punë individuale<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me pyetjen:<br />
- Ç’ka dashur të kumtojë Floberi me anë të këtyre fjalëve: “Artisti duhet të krijojë<br />
veprën e vet ashtu si Perëndia universin: Të jetë i padukshëm e i plotfuqishëm, të ndihet<br />
gjithkund e askund të mos duket.”?<br />
Pasi hidhet pyetja për diskutim, mësuesi/ja shpalos shtyllat kryesore të stilit fl oberian:<br />
- objektivizmi, impersonalizmi, natyralizmi.<br />
Shpjegim termash<br />
Termat, të shkruar në tabakë letre, vendosen përballë nxënësve.<br />
202
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
a. Objektivizmi është trajtimi i shpirtit njerëzor me paanshmërinë e shkencave fi zike.<br />
E vërteta – thelbi i veprës letrare.<br />
- Impersonalizmi është kthimi në objektivitet me anë të papërcaktueshmërisë<br />
vetjake.<br />
- Natyralizmi është ngjashmëria e veprës së artit me realitetin.<br />
b. Estetika floberiane. E bukura – E vërteta. Përmes së bukurës e vërteta del më<br />
në pah, ashtu si nëpërmjet së vërtetës e bukura shfaqet më e plotë. Morali më i vyer i<br />
një vepre letrare shfaqet në të bukurën dhe në të vërtetën.<br />
c. Bovarizmi, rast i veçuar apo dukuri e përjetshme njerëzore?<br />
- Bovarizmi është prirja për të ëndërruar e për t’u zhgënjyer pafundësisht ose<br />
ndryshe, humnera mes ëndrrës dhe realitetit. Ema nga personazh shndërrohet në një<br />
Un-njerëzor të të gjitha kohërave.<br />
- Jeta dhe letërsia në përballjen me Ema Bovarinë janë. Universaliteti i saj spikat<br />
në ballafaqimin që poetikja brenda njerëzores ndeshet pareshtur me zbrazëtinë dhe<br />
mungesën e pakapërcyeshme të prozaikes. Simotrat e Ema Bovarisë janë: Ana<br />
Karenina e Tolstoit dhe Zhana e Mopasanit (“Një jetë”).<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti (koment), skeda e tekstit tregimtar<br />
(Lexohet fragmenti “Ëndërrimet e Emës” nga nxënës të ndryshëm – lexim stafetë).<br />
- Bëhet skeda e analizës dhe e komentit letrar sipas modelit të temës të kaluar.<br />
Ndërtohet analiza në këtë shkallare:<br />
- Gjendja shoqërore dhe martesore e personazhit.<br />
- Rrugëtimi psikologjik i Emës. Nga prirjet e romantikëve që e kundrojnë jetën si<br />
përrallë, drejt shpërfaqjes së dyluftimit mes aristokratizmit virtual të Emës dhe realitetit<br />
si gruaja e një mjeku fshati.<br />
- Fragmenti është i ndërtuar me nëntë paragrafë, të cilët përcjellin ide që e bëjnë<br />
artistikisht më të plotë tablonë. Rrëfi mi karakterizohet nga një kontrast që një herë trazon<br />
mendimin e lexuesit, duke ia zgjuar meditimin, dhe një herë tjetër zbulon ironinë e fshehur<br />
të Floberit. Detajet e zgjedhura përfshijnë në kurbën e tyre bukurinë e natyrës, fuqinë e<br />
ëndrrës, pritjet e mëdha, mediokritetin, zbrazëtinë, mungesën e poezisë, rrafshësinë e<br />
monotonisë etj. Horizontaliteti fl oberian përgatit vertikalitetin që do të vijë.<br />
- Përballja e ëndrrës që Ema ka për jetën, nën ndikimin e romaneve romantike<br />
me vrazhdësinë e realitetit ku jeton pas martesës, shkakton kundërvënie shpirtërore,<br />
emocionale, psikologjike mes dy personazheve. Ka diçka donkishoteske në figurën e<br />
Emës, që buron nga mënyra e arsyetimit kontradiktor se ku shfaqen kufi jtë mes letërsisë<br />
romantike dhe realitetit jetësor.<br />
- Ç’mendim ka për Emën cilido që e lexon fragmentin? E gjykon për ta dënuar apo kërkon<br />
ta kuptojë atë? Guxon të jesh i sinqertë me vetveten sa të thuash: “Ema jam unë...”?<br />
Përforcimi. Nxjerrja e përfundimeve<br />
Në përfundim nxënësit vëzhgojnë pikturat dhe japin mbresat e tyre për fragmentin.<br />
Detajet që sjellin ata dhe si e pasurojnë më tej përfytyrimin për Emën.<br />
<br />
Detyrë shtëpie. Shkruani një ese argumentuese me temë: Ema, një histori e largët apo një<br />
histori që vazhdon?<br />
203
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
3.2. Komente<br />
nga<br />
fragmentet<br />
e veprës<br />
“Zonja<br />
Bovari”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të komentojë fragmente të veprës që:<br />
a. të zbulojë veçori të gjuhës dhe stilit të shkrimtarit, si:<br />
- mjeshtëria në sjelljen e detajeve,<br />
- stilizimi i sjelljes së personazheve nëpërmjet fjalëve kyç,<br />
- përdorimi i ironisë;<br />
b. të zbulojë veçori të metodës natyraliste në fragment;<br />
c. të analizojë dukurinë e bovarizmit nëpërmjet fragmentit;<br />
ç. të përshkruajë portretin e prindërve në ballafaqim me personazhet<br />
e romanit.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, citate të<br />
shkruara, trashëgimia e artikujve letrarë të Floberit.<br />
Konceptet kryesore: metodë natyraliste, nivele leximi, analogji, ironi fl oberiane.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitja e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimeve Ndërtimi i shprehive studimore Punë individuale<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Duke e lexuar në mënyrë aktive tekstin (për çdo paragraf një nxënës), jemi në<br />
gjendje që, me anë të veçorive të gjuhës dhe të stilit, sipas shkallares: detajet, fjalët kyç<br />
të sjelljes së personazheve, përdorimi i ironisë, t’ia dalim mbanë të përcaktojmë:<br />
1. Sa nivele leximi ka ky fragment?<br />
“Një tekst mund të japë deri katër nivele të ndryshme leximi: letrar, moral,<br />
alegorik, anagogjik”. Umberto Eko<br />
Anagogji - metaforë<br />
2. Ironia floberiane është qëndrim i autorit apo nënkuptim i kundërshtisë që shfaqin<br />
sjelljet e personazheve ndaj të njëjtit realitet përmes marrëdhënies së tyre me njëri-tjetrin?<br />
Mbështetur në këndvështrimin e Floberit, që e fut ngjarjen dhe personazhet në<br />
skanerin e fi lozofi së natyraliste, mund të kemi lexuesin model, që, i nxitur nga semantika,<br />
do të dijë si përfundon historia dhe i lë hapësirën e nevojshme lexuesit estetik që të<br />
arrijë të kapë arkitekturën artistike të autorit.<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
Ndahet klasa në dy grupe.<br />
Grupi I - argumenton pse e tërheq përfundimi i ngjarjes.<br />
Grupi II - argumenton pse e tërheq arkitektura e fjalës.<br />
Dialog - Zgjidhet për çdo grup një nxënës që të japë dy ose tri argumente.<br />
204
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Nga këndshikimi i mësipërm zbulohet se cila është shfaqja e bovarizmit në fragment:<br />
përballja e një realiteti vulgar në kahun ku ecën personazhi i Sharlit me realitetin<br />
aristokratik, ku Ema kërkon të gjejë identitetin e saj njerëzor, femëror, bashkëshortor.<br />
Përforcimi. Nxjerrja e përfundimeve<br />
Mësuesi/ja ngre çështjet për diskutim, duke u përqendruar te:<br />
-Ema, natyrë iluzioniste apo lodër në duart e pasionit iluziv?<br />
-Pasioni është robëri dhe vuajtje. Kur? Pse?<br />
- Nëse do të vendosnim personazhin e Emës përkundruall thënies së Spinozës:<br />
“Njeriu i çliruar nga iluzioni bëhet shembulli i natyrës njerëzore”, cilat do të ishin disa nga<br />
idetë që do të na ngacmonin?<br />
- Ç’karakter kanë ëndërrimet e Emës: janë ëndrra prozaike apo poetike?<br />
- Po t’i referohemi arsyetimit të Erik Fromit: “Ëndrra është poetike, ajo fl et me gjuhën<br />
universale të simboleve”, a duhet gjykuar Ema për ëndrrën e saj për jetën?<br />
- I përshtatet Emës shprehja: “Ajo sheh ëndrra me sy hapur”? Pse?<br />
Hapësira e fjalës<br />
- Midis dy ideve lidhur me ëndrrat e Emës për jetën, cila do të ishte përligjja më e<br />
drejtë:<br />
“Ëndrra që s’e ka marrë shpjegimin e saj, i ngjan një zarfi të pahapur”.Talmudi.<br />
“Ëndrra është rruga mbretërore për të kuptuar të pavetëdijshmen”. Z. Frojd.<br />
Detyrë shtëpie<br />
Refl eksione: Ema-Sharli te prindërit e mi?!<br />
Ema-Sharli, “të zgjuar” apo “të fjetur” në familjen time?<br />
Tema<br />
4.3.<br />
Letërkëmbimi<br />
si lloj i tekstit<br />
informues<br />
(Zonja Bovari)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- të lexojë një tekst informues të llojit të letërkëmbimit:<br />
a. të analizojë letrën për të evidentuar përmbajtjen dhe strukturën e saj;<br />
b. të zbulojë anën njerëzore të shkrimtarit;<br />
c. të vëzhgojë ilustrimet dhe t’i përshkruajë ato për emocionet që i përcjellin.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>”, citate të<br />
shkruara, fragmente nga fi lmi me videoprojektor.<br />
Konceptet kryesore: letër këmbim, struktura e letrës, përmbajtja e letrës.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitja e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehive studimore Punë me klasën<br />
205
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Pasi mësuesi/ja ose një nxënës/e e talentuar lexon letrën që Floberi i dërgon mikes<br />
së tij, Luizë Kolesë, shtrohet pyetja:<br />
-Cilat janë arsyet që Floberi, njeriu i mbyllur në vetvete, i quajturi eremiti i Kruasesë,<br />
e tejkalon vetveten, duke sfiduar realitetin e rëndomtë, në emër të dashurisë së pamasë<br />
për letërsinë?<br />
Diskutime të lira rreth pyetjes së shtruar.<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
Klasa ndahet në dy grupe, të cilat punojnë sipas platformës së mëposhtme:<br />
Grupi I: Ana njerëzore e shkrimtarit<br />
- gjendja shpirtërore, psikologjike e shëndetësore;<br />
- vështirësitë e procesit krijues;<br />
- shqetësimi i përhershëm për të arritur majën e fjalës;<br />
- pakënaqësia e zakonshme e artistit nga puna e tij;<br />
- kërkimi i pareshtur i thellësive të reja të fjalës;<br />
- kundrimi i artit të fjalës si dashuri flijuese;<br />
- nxitja intelektuale vetjake që trazon botën shpirtërore të mikeshës të tij,<br />
Luizë Kolesë;<br />
- trishtimet që shkakton krijimtaria artistike dhe marrëdhëniet vetjake të<br />
dashurisë, dy anë të së njëjtës medalje.<br />
Grupi II: Përmbajtja dhe struktura e letrës:<br />
- koha kur është shkruar letra;<br />
- komunikimi me të dashurën - shpalosja e natyrës së tij;<br />
- udhëkryqi ku gjendet dashuria e Floberit me Luizë Kolenë;<br />
- ndarja e paragrafëve dhe “dialogu” që Floberi bën për jetën, dashurinë,<br />
krijimtarinë;<br />
- dëshira e Floberit për të shkruar letra të gjata, si nevojë e natyrshme që<br />
njeriu ka për të biseduar me pjesën tjetër të vetvetes së tij, të dashurën;<br />
- përkushtimi tërësor i Floberit në trajtën: Yti.<br />
Përforcimi. Diskutim<br />
Mësuesi/ja shtron çështjen për diskutim:<br />
-Letërkëmbimi: një relikte e së shkuarës apo një realitet njerëzor i gjithëkohshëm?<br />
Një letër për ty... (tekst i karakterit)<br />
Një letër e padërguar... (liriko-meditative)<br />
Në këtë vazhdë ata mund të lexojnë “Letra e një të panjohure” nga S. Cvajg.<br />
Hapësira e Fjalës<br />
-Ç’mendoni për citimin nga nobelisti i vitit 2010, Mario Vargas Llosa, te “Letra<br />
një shkrimtari të ri”, kur pohon: “Natyrisht, kur dikush, Don Kishoti apo Zonja Bovari,<br />
këmbëngul të përziejë letërsinë me jetën dhe rreket ta bëjë jetën të ngjashme me<br />
letërsinë, pasojat mund të jenë shkatërrimtare”?<br />
206<br />
- Si projektohen në vetëdijen tuaj fjalët e Oriana Fallacit te “Letër foshnjës së<br />
palindur”: “ ... shpesh, gati gjithmonë do të humbësh. Por nuk guxon ta humbësh<br />
kurajën. Të luftosh është shumë më bukur sesa të fi tosh, të udhëtosh është shumë më
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
argëtuese sesa të arrish. Kur të arrish ose të fi tosh, do të ndjesh një zbrazëti të madhe.<br />
Dhe, që ta tejkalosh atë zbrazëti, duhet përsëri të nisesh në rrugë”.<br />
-Ç’mendime zgjojnë te ju këto fjalë të nobelistit Otavio Paz:<br />
“Artisti është intelektual, edhe pse intelektuali mund të mos jetë artist”.<br />
Detyrë shtëpie. Pasi të lexoni letërkëmbimin e E. M. Remarkut me Marlene Dietrih, shkruani një ese<br />
meditative me temë: “Njeriu edhe kur e ka pushtuar lavdinë, ka nevojë për një zemër njerëzore që e<br />
çmon dhe e do”.<br />
Tema<br />
5.1: Identifikimi<br />
i veçorive të<br />
romanit realist<br />
(“Manteli”)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- të identifikojë veçoritë e romanit realist:<br />
a. të dallojë veçoritë e stilit të Gogolit, për t’i vendosur në kontekstin e romanit;<br />
b. të evidentojë veçoritë kyç të subjektit të romanit;<br />
c. të komentojë fragmentin e romanit duke u ndalur te:<br />
- paraqitja realiste e atmosferës së kohës,<br />
- karakterizimi i personazheve,<br />
- koha dhe identifi kimi i personazheve që janë lënë të papërcaktuara;<br />
ç. të komentojë me shkrim një fjali kyç për të evidentuar ironinë e shkrimtarit.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të<br />
shkruara, portreti i Gogolit, titujt e veprave të përkthyera në shqip.<br />
Konceptet kryesore: roman realist, hierarki e vlerave, burokraci, realizëm.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit me bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehive studimore Punë me klasën<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet:<br />
- Ç’është burokracia shtetërore?<br />
- Ç’dini për burokracinë shtetërore?<br />
- Keni lexuar ndonjë vepër që e trajton këtë dukuri? Nëse e keni lexuar veprën e<br />
Dritëro Agollit “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, ç’mendim keni për burokracinë?<br />
- Ç’ju sjell ndër mend termi realizëm? Kujtoni një vepër të letërsisë së huaj që e keni<br />
studiuar vitin e shkuar.<br />
- Ç’ju ka mbetur në kujtesë nga tregimi “I trashi dhe i holli” i Çehovit? Ky tregim i përket<br />
“muzeut” të Fjalës apo vazhdon të flasë edhe sot aktualisht? Ku duket aktualiteti i tij?<br />
207
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
a. Në rrjedhën letrare të realizmit, që daton në harkun kohor 1800-1890, veç Çehovit<br />
në letërsinë ruse, shfaq personalitetin e vet edhe N. Gogoli. Veçantitë e stilit të Gogolit<br />
do të shihen në kontekstin e novelës “Manteli”.<br />
Klasa ndahet në dy grupe dhe në dyshe lexojnë materialin në tekst dhe nxjerrin të dhënat.<br />
Grupi I - Veçoritë e artit gogolian (në përgjithësi)<br />
Grupi II- Veçoritë e novelës “Manteli”<br />
Grupi I<br />
vepër realiste<br />
nota humori të trishtuar<br />
paraqit në thellësi<br />
situata dhe personazhe<br />
Veçoritë e artit<br />
ndërthurr simbolikën<br />
me fantastiken<br />
ironi dhe sarkazëm<br />
Situata ka për dekor një institucion shtetëror. Protagonisti Akaki Akakieviç është një<br />
nëpunës i rëndomtë i administratës cariste. Personaliteti i tij zbulohet në një drejtim:<br />
ai është një kopist i thjeshtë në një zyrë anonime. Anonimati i Akakieviçit shfaqet: në<br />
emrin, në pamjen, në jetën e izoluar, në varfërinë, në mungesën e reputacionit, në<br />
zhvleftësimin e tërë jetës së tij, që duket si një tallje planetare.<br />
Veçoritë kyç që hedhin dritë mbi ngjarjen<br />
- Njeriu i Madh, si antipodi i të padukshmit, kopistit Akaki Akakieviç.<br />
“Mbretëria” e Njeriut të Madh: arbitrariteti, fodullëku, krenaria, brutaliteti, shpërfi llja,<br />
verbëria shpirtërore, mungesa e njerëzores, karakteri i zvetënuar, kapadaillëku,<br />
mendësia burokratike, sipas së cilës një nëpunës anonim është thjesht një numër në<br />
administratë.<br />
- “Mbretëria” e Akaki Akakieviçit: një emër i rëndomtë, një veshje mjerane, një post<br />
poshtërues, një objekt talljeje, një qenie dështake që meriton vetëm talljen.<br />
Pasuria e tij e vetme: manteli i dalë boje, i konsumuar, i mjerë si tërë jeta e tij.<br />
- Dueli i dy “mbretërive” nis me ankimin e kopistit Akakieviç, që policia të gjejë hajdutët<br />
e palltos së tij të re nën shtytjen e Njeriut të Madh. Situatë paradoksale, ku njerëzorja<br />
konsiderohet e padenjë për të regëtirë diku, përkundër arrogancës së shtetit. I munduri<br />
i këtij “dueli” mbetet Akakieviçi; “fi timtari”, Njeriu i Madh arbitrar.<br />
- Drama e njeriut të vogël, pa përkrahje, anonim, përballë realitetit të frikshëm që<br />
fyen e poshtëron këdo që s’i përket “sërës” së të paskrupujve. A është një rast i veçuar<br />
Akakieviçi apo një dukuri shoqërore, qytetare-historike?<br />
Mungesa e informacionit për Njeriun e Madh. Anonimati i tij është më i mjerë se i<br />
kopistit, ngaqë buron prej karakterit të tij.<br />
208
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Grupi II<br />
përshkrimi i imët i situatave<br />
dhe personazheve<br />
mjedise dhe karaktere reale<br />
trillimi fantastik<br />
rrëfi m realist<br />
elemente fantastike<br />
dhe simbolike<br />
Manteli<br />
personazhi tip<br />
ironi e hollë - sarkazëm<br />
subjekti i thjeshtë<br />
b. Studim teksti<br />
Koment i fragmentit<br />
Paraqitja realiste e kohës: administrata cariste, hierarkia burokratike e anashkalon<br />
dhe e përçmon hierarkinë e vlerave.<br />
Mendimi, qëndrimi dhe trajtimi despotik i “Njeriut të Madh” për të përligjur paaftësinë<br />
për të bërë diçka, duke zgjedhur prepotencën si mjetin e tij të luftës dhe të autoritetit.<br />
Ndahet klasa në dy grupe,<br />
Grupi I – bën komentin rreth figurës së Njeriut të Madh,<br />
Grupi II – bën komentin rreth Akaki Akakieviç dhe lexohen në tekst pjesët ku autori<br />
bën përshkrimin e këtyre dy fi gurave.<br />
a. Trajektorja e personazheve<br />
Njeriu i Madh - posti që mban - arbitrariteti që shfaq.<br />
Akaki Akakieviç - detyra që kryen - përulësia.<br />
Doktori - përcaktimi i diagnozës - sugjerimi për arkivolin.<br />
Autoritetet - shpërfi llja ndaj jetës dhe ndaj vdekjes të protagonistit. Akakieviçi ishte<br />
një numër, jo një jetë, që u fshi sikur të mos kishte qenë kurrë.<br />
Shkrimtari - rrëfyesi i ngjarjes - keqardhje e fshehur - avokatia e heshtur për një<br />
qenie anonime që iku pa lënë gjurmë.<br />
b. Papërcaktueshmëria e kohës dhe e personazheve<br />
Element i qëllimshëm për ta nxjerrë nga shoqëria cariste në nivele universale. Epoka<br />
të ndryshme kanë gjithmonë Njeriun e tyre të Madh dhe kopistin mjeran si dukuri të<br />
përhershme shoqërore, historike dhe njerëzore, që përcjellin mesazhin e arbitraritetit<br />
të pushtetit.<br />
Përforcimi. Diskutim<br />
Mësuesi/ja hap diskutimin në klasë duke vënë përballë veprën “I trashi dhe i holli”<br />
dhe “Manteli”, duke i udhëzuar nxënësit të gjejnë pikat e përbashkëta dhe të ndryshme<br />
që kanë këto dy vepra.<br />
-Ku shfaqen pikëtakimet e tyre?<br />
-Piramida e pushtetit dhe njeriu i vogël, i papërfi llshëm, viktimë e mjerimit të tij<br />
209
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
njerëzor mbeten thjesht realitete letrare apo janë realitete gjithëkohore në shoqërinë<br />
njerëzore?<br />
Pyeten nxënësit nëse e kanë lexuar “Procesin” e Kafkës. Ata nxiten të renditin disa<br />
nga dukuritë e ngjashme që lihen re edhe në novelën “Manteli”.<br />
Ngjashmëria<br />
Pushteti është i verbër për ta parë njeriun, sado “i vogël” dhe “i padenjë” të duket, për<br />
shkak të funksionit të tij zyrtar dhe gjendjes “së ulët” shoqërore.<br />
-Cilat janë arsyet kryesore që huazojnë natyrën e njeriut “të vogël”, kur bëhet “Njeri<br />
i Madh”?<br />
-Portretizoni një njeri “të vogël” që është bërë “Njeri i Madh”, të cilin keni pasur rastin<br />
ta njihni përmes përvojave tuaja ose të prindërve tuaj.<br />
-Është e mundur që një individ, edhe pse vjen nga një formim i lakmueshëm<br />
intelektual, të harrojë që ka qenë “i vogël” kur bëhet “Njeri i Madh” dhe cilat janë disa<br />
nga rrethanat?<br />
Hapësira e Fjalës<br />
Oskar Uajld pohon në njërën nga aforizmat e tij, se “mediokriteti është krim”. Shihni<br />
një shteg që të çon te kjo e vërtetë, në kuptimin e raporteve ndërnjerëzore në novelën<br />
“Manteli”.<br />
Detyrë shtëpie. Komentoni me shkrim se ç’ka dashur të kumtojë autori me fjalinë: “Duhet të them<br />
se, për tërë këtë çështje, nuk u interesua as ai që po tregon këtë ngjarje”.<br />
Tema<br />
5.2. Koment<br />
nga fragmenti<br />
“Manteli”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
a. të komentojë fragmentin e veprës duke u ndalur te:<br />
- struktura e fragmentit,<br />
- rrëfyesi si dëshmitar i pranishëm,<br />
- ndërhyrja e autorit në tekst,<br />
- gërshetimi i paraqitjes realiste me elementin simbolik,<br />
- gjuha dhe stili i veprës,<br />
- përdorimi i ironisë,<br />
- karakterizimi i gjuhës së personazheve në paragrafët dialogues;<br />
b. të përmbledhë tiparet e personazheve në tabelën me veçoritë e përshkrimit;<br />
c. të lexojë një tekst informues, për të gjykuar mbi dukurinë e nënshtrimit të<br />
nëpunësit para titullarit;<br />
ç. të vëzhgojë pikturën dhe të përshkruajë me gojë portretin e shkrimtarit.<br />
210
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të shkruara,<br />
fragment nga drama “Revizori” e Gogolit.<br />
Konceptet kryesore: element simbolik, kërcim stilistik, ironi, stil gogolian.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit me bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehive studimore Punë me klasën<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Struktura e fragmentit<br />
Pasi lexohen disa pasazhe të fragmentit në f. 154, mësuesi/ja shtron pyetjet:<br />
-Ç’karakter ka teksti që sapo u lexua?<br />
Në këtë tekst spikat “metanarrativiteti si përsiatje që bën teksti mbi veten dhe natyrën<br />
e vet ose si ndërhyrje e zërit të autorit që përsiat rreth asaj që rrëfen dhe madje thërret<br />
lexuesin që t’i ndajnë bashkë përsiatjet e tij”. (Umberto Eko)<br />
Arkitektura e fragmentit, e ndërtuar mbi gërshetimin e paraqitjes realiste me elementin<br />
simbolik, na çon drejt thënies së Çarls Xhenksit: “... vepra e artit i drejtohet njëkohësisht<br />
një publiku elitar, duke përdorur kode “të larta” dhe një publiku masiv, duke përdorur<br />
kode popullore”.<br />
-Ku shfaqen dy kahet në shkrirjen me njëri-tjetrin?<br />
Kjo shumësi “zërash”, që futen në shtratin e rrëfi mit dhe në tablonë e strukturës më<br />
të plotë me kërcimet stilistike, me ndërthurjet e rrëfi mit në vetën e tretë e në vetën e<br />
parë, pa lënë pas dore ligjëratën e drejtë dhe të zhdrejtë, e çon rrjedhën e ngjarjes e të<br />
jetës në kufi jtë e ironisë.<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
Punohet rubrika Refl ektoni për gjuhën dhe stilin.<br />
-Ç’është ironia?<br />
Ironia është tallje (për dikë a për diçka), që bëhet në mënyrë të hollë e të mbuluar,<br />
duke folur gjoja me gjithë mend; qesëndi. Ndërsa këtu, shkrimtari, duke u dhënë fjalëve<br />
dhe shprehjeve një kuptim të kundërt nga ai që kanë në të vërtetë ose duke bërë sikur<br />
pranon të kundërtën e asaj që mendon, përqesh e vë në lojë personazhet.<br />
Ironia shfaqet si pohim kundërthënës. Intuita e lexuesit zgjohet për të deshifruar<br />
mesazhin nga konteksti dhe nga intonacioni i veçantë i thënies. Nënkuptimi ose parakuptimi<br />
i marrësit të mesazhit arrin të kapë thelbin e vërtetë të thënies.<br />
- Ironia në fragmentin “Takimi me Njeriun e Madh” i ka rrënjët te njohja e mirë e personazheve<br />
nga Gogoli dhe nga vëzhgimi i kujdesshëm i ngjarjeve, që i jep dorë stilit gogolian të shpërfaqë<br />
nënvizimet ironike, dykuptimësitë e fshehura brenda morisë së fjalëve.<br />
- Ironia në këtë tregim përtej përdorimit fi llestar, zbulon këndvështrimin ironik të<br />
Gogolit ndaj realitetit ku arbitrariteti i pushtetit nuk e fsheh dot as mediokritetin, as<br />
anonimitetin, as dehumanizimin e njeriut pa asnjë meritë, që ulet në një fron të lartë<br />
shtetëror. Përdorimi i ironisë në novelën gogoliane nuk e përkufi zon atë si vepër të<br />
2<strong>11</strong>
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
letërsisë humoristike. Përkundrazi, ironia si këndvështrim dhe si interpretim trazon te<br />
lexuesi dhimbjen për njeriun “e vogël”, që, ku i dihet, një ditë mund të jetë ai vetë.<br />
- Ironia e përdorur shfaq karakter ndërtekstual, ngaqë edhe pse të fut në lojën e<br />
leximit të dyfishtë, ravijëzon një përzgjedhje lexuesish, që dinë t’i vihen në ndjekje<br />
ecurisë së saj.<br />
-Gjuha e personazheve si vizatim i karaktereve<br />
Relievi i personalitetit të Njeriut të Madh, nga mungesa e informacionit se cili ishte,<br />
deri te shqiptimi rëndë-rëndë i fjalëve, që janë themeli i sistemit: “Rreptësi, rreptësi dhe<br />
vetëm rreptësi”.<br />
Trajektorja që përcakton personalitetin e Akaki Akakieviçit shfaqet nëpërmjet fjalëve<br />
që zgjedh autori të vendosë në gojën e tij. Pritja dhe heshtja gjithashtu fl asin. Belbëzimet<br />
e tij vijnë si rezultat i presionit nga autoriteti vulgar i Njeriut të Madh. Alivanosja që i bie<br />
kopistit vjen nga tërsëllëma e gjeneralit.<br />
Personazhet episodike dhe reagimet e tyre në konfi gurimin e situatës paradoksale.<br />
Përforcimi. Diskutim<br />
<br />
Hapet diskutimi për tekstin informues të Gogolit.<br />
“Manteli” si simbol i filozofi së burokratike mediokre, që ka shtegtuar në letërsinë<br />
ruse nga Turgenievi, Dostojevski deri te Sollzhenicini, evidenton raportin e njeriut të<br />
zakonshëm me arbitraritetin e pushtetit.<br />
Detyrë shtëpie: Duke njohur personalitetin e Dhimitër Paskos (Mitrush Kuteli), ç’mendoni për<br />
pasurinë leksikore të shqipërimit prej tij të veprës “Manteli”?<br />
Tema<br />
7.1: Veçoritë<br />
e novelës<br />
realiste<br />
(Studenti në<br />
shtëpi)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë veçoritë e novelës realiste:<br />
a. të analizojë veçoritë e stilit të Migjenit; vendosja në kontekstin e novelës;<br />
b. të lexojë fragmentin dhe të mbajë shënime për të plotësuar skedën e analizës;<br />
c. të komentojë fragmentin e novelës duke u ndalur te:<br />
- subjekti,<br />
- mjedisi dhe koha,<br />
- elementet parapërgatitore,<br />
- detajet antonimike,<br />
ç. të shkruajë përmbledhjen e dy pjesëve.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të shkruara,<br />
portreti i Migjenit, trashëgimia e veprave të tij.<br />
Konceptet kryesore: prozë migjeniane, gjetje migjeniane, ankth moral.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Pyetje-përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit me bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehive studimore Punë me klasën<br />
212
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Parashikimi: Pyetje-përgjigje<br />
Klasa ndahet në tri grupe që nxjerrin nga një përfaqësues, të cilët lexojnë fragmentin<br />
e parë të novelës, duke iu dhënë mundësi të tjerëve të listojnë disa nga veçoritë e<br />
prozës migjeniane, sipas kësaj trajektoreje:<br />
-Ç’lloj ngjyrash dhe shtresash refl eksive kuptimore vihen re në të?<br />
-Ç’impulse mendimi zgjon kjo prozë?<br />
-Në ç’përmasa frika konceptohet si patologji në këndvështrimin e Migjenit?<br />
-Njeriu i neurotizuar nga frika është një gjetje e bukur artistike migjeniane apo një<br />
realitet shoqëror ekzistencial?<br />
-Pasi përfundohet leximi, a mund të ballafaqohemi me konceptin e maskës dhe të<br />
hipokrizisë si zanafi lla e shqetësimit njerëzor për kohën, që modelon Migjeni në këtë<br />
novelë?<br />
Duke lexuar përmes rreshtave, në përpjekje të kapjes së frymës që ka proza<br />
migjeniane, dallohet, qoftë edhe turbull, shndërrimi i ankthit moral në ankth shoqëror, i<br />
njeriut dhe i familjes në udhëkryq?<br />
Nëse novela “Studenti në shtëpi” rreh të trajtojë temën e ballafaqimit të dy moraleve,<br />
njërit të rrejshëm që haset në përditshmërinë njerëzore, dhe tjetrit si konvencion, si<br />
normë që çdo ditë e më shumë shkërmoqet, a e ruan aktualitetin kjo pjesë e trashëgimisë<br />
migjeniane në realitetin e kohës sonë?<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
Pasi diskutojnë çështjen e shtruar më sipër, nxënësit bëjnë skedën e analizës sipas<br />
grupeve në të cilat kanë punuar.<br />
Përforcimi. Diskutim.<br />
Studiuesi Mark Gurakuqi ka thënë: “Artistikisht Migjeni është një fenomen në letërsinë<br />
tonë. Por jo një fenomen i rastit dhe i pashpjegueshëm. Atë e lindi koha. Ai është pjellë<br />
e kërkesave të kohës.”<br />
-Nisur nga ky arsyetim i M. Gurakuqit, a mbetet vërtet Migjeni një fenomen në<br />
letërsinë shqiptare dhe pse?<br />
Më pas vazhdon komenti i fragmentit sipas shkallares:<br />
detajet antonimike<br />
-përgjegjësia e Nushit dhe<br />
pengesa patriarkale<br />
-kodi moral dhe turpi<br />
elementet parapërgatitore<br />
-atmosfera mbytëse<br />
mjedisi dhe koha<br />
-përshkrimi fi zik i mjedisit<br />
-mjedisi i vogël<br />
<br />
subjekti; dy pjesë<br />
-kthimi I i Nushit<br />
-kthimi II i Nushit<br />
Detyrë: Nxënësit të shkruajnë në shtëpi përmbledhjen e dy pjesëve, jo më tepër se një faqe fl etoreje,<br />
duke i vendosur secilës një titull të ri. Nxënësit të komentojnë shprehjet:<br />
-Paradokset e kohës në novelën “Studenti në shtëpi”.<br />
- A ka diçka nga Ema brenda personazhit të Ages.<br />
213
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
8. 2. Koment<br />
nga fragmenti<br />
“Studenti në<br />
shtëpi”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të komentojë fragmentin duke u ndalur te:<br />
a. portretizimi i personazheve;<br />
b. fjalët kyç që realizojnë ironinë;<br />
c. kundërvënia ndërmjet botës mashkullore ndaj asaj femërore<br />
kodi moral;<br />
ç. shkaqet dhe pasojat e veprimit të personazheve<br />
d. të përshkruajë një nga marrëdhëniet e personazheve (baba-bir, burrëgrua,<br />
motër-vëlla).<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të<br />
shkruara (M. Raifi ).<br />
Konceptet kryesore: pseudomoral, botë mashkullore, konservatorizëm.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit me bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimeve Ndërtimi i shprehive studimore Punë individuale<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet:<br />
-Në ç’raporte qëndrojnë njeriu dhe morali shoqëror në këtë vepër?<br />
- Nisur nga përballja e njeriut (personazheve në novelë) me pseudomoralin, si falsitet<br />
që i ngjan maskës, a mund t’i portretizojmë personazhet të ngacmuara nga ideja e<br />
studiuesit Mensur Raifi që pohon: “Ai (Migjeni) apelon në revoltën e njeriut: pse e lejon<br />
ai që të shkelet dinjiteti i tij?”<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
U kërkohet nxënësve të lexojnë fragmentin në libër dhe të nxjerrin fjalët kyç që<br />
zbulojnë ironinë.<br />
Koment<br />
Në novelë theksohet primitivizmi dhe arkaizmi i marrëdhënieve familjare si burgim<br />
i çdo lirie të komunikimit njerëzor. Një baba autoritar, që fjalën e ka “ligj”. Trajtohet<br />
konservatorizmi familjar dhe iluzionet e Nushit, se “qytetërimi” që ai solli do të përballen<br />
për të arritur ndryshimin, që s’duket askund dhe nuk ndodh kurrë. Idealizmi i Nushit<br />
shfaqet si një flakë kashte, që nxjerr në pah lustrën, fasadën e marrëdhënieve të<br />
dështuara njerëzore. Despotizmi në marrëdhëniet familjare nuk e lejon kurrë ngrehinën<br />
e shtëpisë të jetë “Familje”.<br />
-Kundërvëniet mes botës mashkullore dhe asaj femërore.<br />
Psikologjia shoqërore patriarkale e kundron gruan, femrën, vajzën si një qenie të<br />
dorës së dytë në familje dhe në shoqëri. Ajo ka vetëm një udhë: t’i nënshtrohet verbazi<br />
pushtetit mashkullor. Nëse brenda familjes mungon liria e mendimit dhe e komunikimit<br />
njerëzor, a nuk kthehet çdo raport në një maskaradë të përditshme, që i largon çdo ditë<br />
e më shumë njerëzit nga njëri-tjetri?<br />
214
Përforcimi. Nxjerrja e përfundimeve<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
-Superioriteti mashkullor dhe inferioriteti femëror.<br />
Nëna e Nushit të kujton një person pa emër, pa individualitet, pa personalitet, thjesht<br />
një hije e të shoqit që ka për detyrë vetëm të bindet. Agen e kërcënon i njëjti fat, por ajo<br />
e sfi don, duke zgjedhur tradhtinë bashkëshortore.<br />
-Kodi moral<br />
-Ku qëndron vlera e moralit njerëzor?<br />
Morali si nevojë e qenies njerëzore duhet të njohë dhe të komunikojë më mirë me<br />
vetveten dhe të tjerët. Morali si projeksion i dy koordinatave: i historisë dhe i shoqërisë<br />
njerëzore që shpalosin natyrën e njeriut. Një nga personazhet më të spikatura të mendimit<br />
filozofik të shekullit XX, Izajah Berlin, pohon: “Fakti që njerëzit komunikojnë mes tyre,<br />
nënkupton ekzistencën e një minimumi kategorish dhe konceptesh morale të përbashkëta.<br />
Kategoritë morale - dhe përgjithësisht ato të vlerësimit - nuk janë aq të pandryshueshme<br />
sa ato të perceptimit të botës fizike, por nuk janë aq relative apo të mjegullta siç i bëjnë,<br />
pa e vrarë mendjen shumë, ku disa autorë duan t’i kundërvihen dogmatizmit objektivist<br />
klasik”. Duke marrë shkas nga citimi i mësipërm, ç’kod moral ndeshim në realitetin e<br />
novelës “Studenti në shtëpi”? Ku shfaqet kalcifikimi i kodit moral njerëzor?<br />
- Si shfaqen vizionet dhe përfytyrimet që personazhet kanë për jetën?<br />
Mendimi artistik migjenian rreket të krijojë portretin e personazheve, duke dalluar<br />
motivet, qëllimet dhe zgjedhjet që bëjnë ata në varësi të situatave ku jetojnë.<br />
Hapësira e Fjalës<br />
Zhan-Zhak Ruso në veprën e tij “Kontrata sociale” thotë: “Njeriu ka lindur i lirë, por<br />
gjithkund ai është në pranga”. Në këndvështrimin migjenian të jetës, të pasqyruar te<br />
“Studenti në shtëpi”, si mund të përcaktojmë “prangat” që e burgosin lirinë e njeriut?<br />
“Në qoftë se ligjësitë që përcaktojnë fenomenet e botës që na rrethon do të<br />
përcaktonin gjithçka, atëherë moraliteti nuk do të ekzistonte dhe lirisë do t’i mungonte<br />
përgjegjësia morale”.<br />
Emanuel Kant<br />
Detyrë shtëpie. Bëni përshkrimin e një marrëdhënieje mes personazheve (baba-bir, burrë-grua,<br />
vëlla-motër).<br />
- Ç’do të ndodhte në shoqërinë njerëzore nëse lirisë do t’i mungonte morali?<br />
Shënim: Sugjerohet leximi i librit “Letër babait” i Franc Kafkës.<br />
Tema<br />
9.3. Koment<br />
nga fragmenti<br />
“Studenti në<br />
shtëpi”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të komentojë fragmentin me këto synime:<br />
a. të nxjerrë mesazhin dhe ta interpretojë atë, - domosdoshmëria e ndërrimit<br />
të shoqërisë me një moral të gënjeshtërt;<br />
b. të evidentojë veçoritë e stilit, - çmitizimi i heroit,<br />
c. të analizojë gjuhën stilistike dhe fi guracionin: epiteti, metafora, krahasimi,<br />
ironia e sarkazma,<br />
ç. të plotësojë në skedë tri çështje kryesore të dala nga novela,<br />
d. të bëjë një diskutim me temë sociale.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të shkruara<br />
nga Zhan-Pol Sartri dhe Ali Aliu.<br />
215
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Konceptet kryesore: çmitizim i heroit, nuanca fejtonistike, dramaticitet i kohës.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit me bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimeve Ndërtimi i shprehive studimore Punë në grupe<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Mësuesi/ja shtron pyetjen para nxënësve:<br />
-A i përshtatet fi lozofi së krijuese migjeniane mendimi i Zhan-Pol Sartrit: “Vuajtja<br />
aktive hap rrugën e revoltës dhe të lirisë”?<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
Punë në grupe.<br />
Grupi I - përcakton mesazhin, duke u përqendruar në klithmën e Migjenit që i kërkon<br />
shoqërisë ndryshimin, jo atë formal, por atë thelbësor, që të mos vdesë çdo ditë nga<br />
mashtrimi i vetvetes.<br />
Grupi II - synon të interpretojë në rrafshin njerëzor, shoqëror, historik, mesazhin<br />
e artikuluar nga grupi i parë. Nisur nga ballafaqimi i dy kaheve që bartin dy grupet, a<br />
mund të arrijmë në përfundimin se Migjeni ia doli mbanë të sillte artistikisht dhimbjen<br />
e vuajtjen e tij njerëzore, duke na kujtuar shprehjen proverbiale të Rusoit: “Më mirë t’i<br />
shohësh prangat e tua ashtu siç janë, sesa t’i zbukurosh me lule.”?<br />
Punohen rubrikat Stili dhe Gjuha.<br />
Mësuesi/ja pasi i ndan në dy grupe nxënësit, i lë për disa minuta të studiojnë tekstin<br />
dhe të përqendrohen në çështje të tilla si:<br />
Grupi I - Çmitizimi i heroit dhe i kulteve<br />
Në veprën e Migjenit kërkimi i së vërtetës dhe i dinjitetit njerëzor gjenden përballë<br />
bastardimit dhe degjenerimit, për shkak të një realiteti që e vret njeriun me anë të mjerimit<br />
ekonomik dhe shpirtëror, që jo rrallë fshihet pas hipokrizisë. Sipas studiuesit Mensur<br />
Raifi : “Migjeni denoncoi tri ligësitë më të mëdha të shoqërisë: mjerimin, injorancën dhe<br />
korrupsionin e famshëm moral”. Realiteti shoqëror i ul nga piedestali “monumentet” apo<br />
mitet, sepse “madhështia” e njeriut nuk është gjë tjetër, veçse tragjikomedi.<br />
Grupi II - Gjuha stilistike, figurat mbizotëruese<br />
“Fondi leksikor i Migjenit është diçka më modest nga ca bashkëkohanikë të tij, e,<br />
megjithatë, ai arriti të thotë më shumë dhe më fuqishëm se secili në kohën e tij”. Ali Aliu<br />
“Mendimi i Migjenit ekspozohet në fund si fjalë e atij që jep gjykimin defi nitiv, për<br />
arsye se artisti nuk ia del ta bindë lexuesin me objektivitetin e vet”. Rexhep Qosja.<br />
216<br />
-Ironia, satira dhe sarkazma. Dukuri interesante mbetet rruga nëpër të cilën ironia,<br />
satira dhe sarkazma bashkëveprojnë si reagim ndaj personazheve dhe jetës së tyre.<br />
Ato evidentojnë se burimi i tyre qëndron në dramaticitetin e kohës. Ironia ndonjëherë<br />
merr nuanca fejtonistike, në vend që të ishte pjesë e karakterizimit të personazheve.<br />
Qëndrimi kritik ndaj realitetit shoqëror e çon Migjenin tek ironia, që edhe pse nuk është<br />
orvatje për zgjimin e ndërgjegjes së atyre që i fshikullon fjala e tij, shpreh ndjeshmërinë<br />
ndaj plagëve nën të cilat lëngon shoqëria shqiptare.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përforcimi. Nxjerrja e përfundimeve<br />
Në këtë fazë të orës mësimore bëhet plotësimi i skedës për tri çështje kryesore.<br />
Klasa ndahet në tri grupe. Çdo grup zgjedh një nga çështjet e mëposhtme për<br />
diskutim:<br />
-Shtëpia si streha që pret kurdoherë kthimin tënd.<br />
-Falsiteti moral e zhvesh simbolin e shtëpisë nga bukuria e tij.<br />
-Kodi moral, një asfi ksi shpirtërore apo standard i dinjitetit njerëzor.<br />
-Kodi moral dhe njeriu, dy paralele që nuk takohen askund.<br />
-Morali si një udhë që e gjen Un-in e humbur.<br />
-Kodi moral, një arkaizëm shoqëror, një vlerë muzeore apo një realitet ku njeriu<br />
shndërrohet në individ.<br />
Për të nxitur debatin<br />
Nxënësve u kërkohet të lexojnë citatet e mëposhtme dhe të komentojnë, diskutojnë,<br />
dhe të debatojnë rreth tyre, duke i parë të lidhura me temat që përzgjodhën:<br />
“... më pëlqejnë idealet e humbura, sepse ato kërkojnë një shpirt të tërë, të<br />
barasvlershëm me dështimet dhe me fi toret e veta kalimtare”. Alber Kamy<br />
“Kur një njeri bëhet plotësisht individ, kjo është njësoj si me një lumë që, pasi është<br />
zvarritur më kot nëpër rrjedhat anësore apo moçalet, papritur gjen sërish shtratin e vet”.<br />
Karl Gustav Jung<br />
-Kodi moral është në shërbim të njeriut apo njeriu në shërbim të kodit moral?<br />
Detyrë shtëpie. Shkruani një ese me temë “Unë, studenti në shtëpi...”<br />
Tema<br />
10.1. Veçoritë<br />
e romanit<br />
në letërsinë<br />
bashkëkohore<br />
(Gjenerali i<br />
ushtrisë së<br />
vdekur)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifi kojë veçoritë e romanit në letërsinë bashkëkohore:<br />
- të analizojë karakteristikat e romanit bashkëkohor;<br />
- të analizojë rolin e groteskut dhe të paradoksit në roman;<br />
- të evidentojë rolin e Kadaresë në letërsinë shqiptare.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të<br />
shkruara, videoprojektor me sekuenca nga fi lmi me të njëjtin titull, fragmente televizive<br />
nga intervistat e Kadaresë, dhënia e çmimeve ndërkombëtare etj.<br />
Konceptet kryesore: roman bashkëkohor, univers letrar, fantazmagori, shtresëzime<br />
kuptimore, asociacione fi lozofi ko-historike, jetëvdekje mitike.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit me bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimeve Ndërtimi i shprehive studimore Punë me klasën<br />
217
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Mësuesi/ja pasi ka dëgjuar nga 2-3 nxënës leximin e detyrës së shtëpisë dhe pasi<br />
janë dhënë vlerësimet për punën e tyre, shtron para klasës pyetjet:<br />
-Cila është vepra e Kadaresë që ka lënë gjurmë te ju?<br />
-Ç’vend zë Kadareja në letërsinë mbarëkombëtare shqiptare?<br />
-Cili është vlerësimi botëror i Kadaresë?<br />
- Në vazhdën e përfaqësimit emblematik të kombit shqiptar përmes Gjergj Kastriotit<br />
dhe Nënë Terezës, a mund ta përmbyllë këtë triptik Kadareja?<br />
-Cilat vepra të tij janë ekranizuar në kinematografi dhe cilat janë dramatizuar në<br />
teatër?<br />
-Ç’tematika përfshin universi letrar i Kadaresë?<br />
-Pse Kadareja ka zgjedhur një shtëpi botuese të quajtur “Onufri” për t’u prezantuar<br />
në gjuhën shqipe?<br />
- Një nga personalitetet më të njohura të fjalës poetike, Alen Boske (Alain Bosquet),<br />
i ka shkruar jurisë së çmimit “Nobel” këto fjalë: “Sado e ndryshme që të jetë Shqipëria<br />
nga Suedia apo Franca, ajo ka nxjerrë në dritë një gjeni. Kadareja njihet në të gjithë<br />
planetin; të kurorëzosh Kadarenë nuk do të thotë ta emanciposh atë: do të thotë të<br />
emancipoheni vetë ju”.<br />
- Ç’mendoni për vlerësimin e Boskesë?<br />
- Cilët janë trofetë letrarë kombëtarë dhe botërorë që ka marrë Kadareja?<br />
(Të ndërtohet “gjeografi a” e tyre në mënyrë grafi ke, duke përfshirë gjuhët e huaja në<br />
të cilat është përkthyer.)<br />
Ndërtimi i njohurive: Studim teksti<br />
Për të analizuar veçoritë e romanit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, mësuesi/ja e<br />
ndan klasën në tri grupe dhe secili grup trajton një çështje të caktuar, p.sh:<br />
Veçoritë e romanit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”<br />
Grupi I: Paradoksi i titullit - natyra e tij groteske.<br />
Koment<br />
Ushtria është simbol i forcës, i fuqisë, i autoritetit, prezantimi dinjitoz i shtetit, sipas<br />
fi lozofi së fashiste që besonte në vizionin e saj madhor, me destinacion për të pushtuar<br />
hapësira të reja. Plotësimi i mesazhit të fshehur që vetë titulli bart: ushtri e vdekur.<br />
Në këtë moment nxënësit duhet të bëjnë një përqasje të veprës së Kadaresë me<br />
veprën e Gogolit “Frymë të vdekura”. Një ushtri mund të jetë fi timtare ose humbëse,<br />
por kurrsesi e vdekur. Kjo e kapërcen çdo kuptim dhe i hap udhë absurdit. Shtresimet<br />
kuptimore shtrihen horizontalisht dhe ngrihen vertikalisht, sidomos kur në krye të një<br />
ushtrie të vdekur vendoset Gjenerali. Loja e Kadaresë me fjalën dhe thellësinë e saj<br />
krijon një fantazmagori me përmasa planetare, ngaqë përball Jetën me Vdekjen jo<br />
më thjesht si realitete historike kombëtare, por si realitete universale, që sa më thellë<br />
shtyhen në kohë, aq më larg shkojnë në hapësirë, duke e kapërcyer shqiptaren, për<br />
ta kthyer atë në gjithëkohësi mbarënjerëzore. Ai, duke i bërë autopsinë dyluftimit të<br />
përjetshëm mes Robërisë dhe Lirisë, shpalos fatalitetin kozmik nga individi te kombet.<br />
218
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Palimpseskompozita,<br />
vjen<br />
nga greqishtja<br />
palim - përsëri - e<br />
psestos - “i fshirë,<br />
i gërvishtur”.<br />
Kështu quheshin<br />
pergamenat<br />
me shtresa<br />
dorëshkrimi<br />
njëri mbi tjetrin.<br />
Pergamena,<br />
lëkura, në lashtësi<br />
ishte lëndë e<br />
kushtueshme<br />
dhe murgjit e<br />
kuvendeve të<br />
varfra fshinin<br />
shkrimet e vjetra<br />
që nuk u hynin më<br />
në punë, me larje<br />
të thata bimësh<br />
dhe shkruanin mbi<br />
të.<br />
Grupi II: Fabula e romanit<br />
Koment<br />
Fabula e romanin ka një sens tronditës historik dhe i jep gjithashtu mundësi lexuesit<br />
të depërtojë në hapësirën e pafundme të mendimit fi lozofi k, që nga zanafi lla e një<br />
misioni ushtarak që duhet të mbledhë të vrarët gjatë Luftës së Dytë Botërore, kthehet<br />
në një kumt mitik mbi fatin që e pret pushtuesin e çdo lirie. Konkretja dhe abstraktja si<br />
rrallëherë bashkëveprojnë për të përftuar nivele interpretimi të natyrës palimpsestike,<br />
gjë që i jep veprës një frymëmarrje mirëfi lli sa homerike, aq edhe shekspiriane.<br />
Grupi III: Raporti jetë-vdekje<br />
Koment<br />
Raporti më thelbësor në roman mbetet ai mes Jetës dhe Vdekjes. Fuqia e pazakontë<br />
e fjalës së Kadaresë që sondon thellësi të papërfytyrueshme dhe arrin lartësi mahnitëse,<br />
sjell më tepër se thjesht atmosferën apo dekorin e baladave shqiptare, thelbin e<br />
Jetëvdekjes si universalitet, që vjen nga përjetësia dhe shkon në përjetësi. Dramaciteti<br />
i fshehur brenda “qetësisë” së fjalës e bën më të qartë karakterin meditativ dhe zgjon<br />
pareshtur imazhe, mendime, interpretime, asociacione fi lozofi ko-historike, duke bërë që<br />
rrathët koncentrikë të kontekstit të projektojnë simbolika njerëzore të pafundme. Beteja<br />
mes së shkuarës dhe të sotmes nuk ka mbetur një muzeologji letrare e mbyllur në një<br />
panair artistik fjale. Tragjizmi i kësaj beteje përcillet në mënyrë unikale si një interpretim,<br />
ku çdo kohë dhe çdo individ gjen kodin për ta mistifi kuar historinë, sa më tepër e njeh<br />
atë. Jetëvdekja mitike merr gjithmonë e më shumë karakter labirintik, gjë që e bën<br />
romanin të shpërfaqë natyrën e tij kozmike.<br />
Përforcimi. Nxjerrja e përfundimeve<br />
Mësuesi/ja hap diskutimet në klasë duke parashtruar temat:<br />
- Natyra mitike e romanit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”.<br />
-Historia si mit apo miti si histori?<br />
Hapësira e Fjalës<br />
“Xhojsi ka luajtur me fjalët, Borgesi me mendimet”. Umberto Eko.<br />
Po Kadareja me çfarë luan për ta përcjellë mesazhin e tij?<br />
Detyrë shtëpie. Shkruani një ese fi lozofi ke me titull: “Kadareja si interpret fi lozofi k i historisë.”<br />
219
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
<strong>11</strong>.2. Veçoritë<br />
e romanit<br />
“Gjenerali i<br />
ushtrisë së<br />
vdekur”,<br />
si letërsi<br />
bashkëkohore<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- të analizojë veçoritë e romanit duke u ndalur te:<br />
a. subjekti dhe personazhet,<br />
b. fi gura qendrore e groteskut,<br />
c. koha e luftës dhe koha e tashme e sinkronizuar,<br />
ç. rrëfi mi shumëzërësh,<br />
d. momentet kyç të zhvillimit të rrëfi mit,<br />
dh. roli i përshkrimit,<br />
e. mesazhet dhe interpretimet e hapura.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të shkruara,<br />
portreti i Ismail Kadaresë, trashëgimia e tij në prozë.<br />
Konceptet kryesore: kohë e sinkronizuar, natyrë profetike e fjalës, reliev shpirtëror,<br />
simetri historike, rrëfi m shumëzërësh, metanarrativitet.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Përvijimi i të menduarit Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit me bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimeve Ndërtimi i shprehive studimore Punë me klasën<br />
Parashikimi. Përvijimi i të menduarit<br />
Mësuesi/ja pasi kontrollon dhe vlerëson detyrën e shtëpisë, ngre pyetjet mbi temën<br />
mësimore, duke u ndaluar në çështje të tilla, si: subjekti dhe personazhet e veprës,<br />
grotesku, koha e luftës dhe koha e tashme e sinkronizuar, rrëfi mi shumëzërësh,<br />
momentet kyç të zhvillimit të rrëfi mit, roli i përshkrimit, mesazhet dhe interpretimet e<br />
hapura.<br />
- Nga e ka marrë subjektin e veprës shkrimtari?<br />
- Cilat janë personazhet e veprës dhe cili personazh ju tërheq më shumë? Pse?<br />
- Cila është pika kulmore e ngjarjeve në roman?<br />
- Ç’rol luan përshkrimi i natyrës, peizazhet e ndryshme, shqiptari dhe zakonet e tij<br />
në roman?<br />
- Cili është mesazhi që përcjell vepra?<br />
Ndërtohet harta e mendimit në vija të përgjithshme, e cila plotësohet, pasi përfundon<br />
studimi i tekstit.<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe dhe secilit grup i jep të trajtojë një çështje.<br />
220<br />
Grupi I: Subjekti dhe personazhet e veprës<br />
Koment<br />
-Subjekti e ka zanafi llën në një ngjarje të vërtetë. Një gjeneral italian vjen të mbledhë<br />
eshtrat e ushtrisë, të vrarë gjatë Luftës II Botërore. Bashkë me të shfaqet prifti, që njeh<br />
psikologjinë dhe historinë e shqiptarëve. Subjekti duket i thjeshtë, por shpalos një reliev<br />
shpirtëror, fi lozofi k, historik epokal, ngaqë “dritarja” ose “ekrani” prej nga ndiqet rrjedha<br />
e tij përfshin historinë si jetë dhe si vdekje, si triumf dhe si humbje, si robëri dhe si liri,<br />
si dashuri dhe si urrejtje.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Grupi II: Figura qendrore e groteskut, natyra profetike e fjalës<br />
Koment<br />
Autori kalon nga pompoziteti i pushtuesit, në dramaticitetin e mbledhjes së eshtrave<br />
për shkak të humbjes. Ushtria e dikurshme është kthyer në një ushtri thasësh të najlontë.<br />
Grotesku buron nga kombinimet e pazakonta të formave të copëtuara të realitetit, që<br />
janë deformuar e shtrembëruar në mënyrë të pandreqshme dhe “guxojnë” ta shfaqin<br />
asimetrinë e tyre thelbësore, kinse “simetri historike”.<br />
- Koha e luftës dhe e pasluftës janë fragmente të së njëjtës hapësirë, që plotësojnë<br />
dhe zbulojnë njëra-tjetrën. Lufta e ka hedhur kohën në erë, koha e ka kryqëzuar luftën<br />
në shtyllën e turpit.<br />
Grupi III: Rrëfimi shumëzërësh<br />
Koment<br />
Mënyra e rrëfimit në vepër është shumëzërëshe: rrëfi mi i autorit, zëri anonim (kujtimet<br />
e gjeneralit në parapërgatitje), zëri i veteranit (ish-gjenerali), zëri i kafeterit, zëri i Ushtarit<br />
të Batalionit Blu (ditari), rrëfi mi meditues (gjenerali ironizon vetveten), rrëfi mi i Betit. Kemi<br />
një paraqitje grafi ke të shumësisë së zërave sipas karakterit hipsometrik. Shumësia e<br />
zërave përcaktohet nga dendësia e mendimit dhe natyra e tij fi lozofi ke. Kështu krijohet<br />
relievi i thyer, i mistertë, gati mitik, ku realja dhe jorealja s’dihet ku ndahen nga njëratjetra.<br />
Shfaqet dukuria e “metanarrativitetit” si dukuri thelbësore e krijimit të Kadaresë.<br />
Grupi IV: Momentet kyç të zhvillimit të veprimit<br />
Studim teksti për strukturën<br />
Trajektorja nis me:<br />
- hyrja: udhëtimi i Gjeneralit të mbushur me entuziazëm për “misionin” e tij historik; pika<br />
e lidhjes: vazhdon me shenjat që paralajmërojnë vështirësitë (një orakull i padukshëm,<br />
por i pranishëm),<br />
- zhvillimi: për të kaluar te personazhet që shtohen, pa harruar monotoninë e misionit,<br />
i cili pëson një frakturë nga ditari i gjetur, për të mbërritur te dasma (dasma-mort në<br />
ballafaqim me kodin zakonor shqiptar),<br />
- pika kulmore (klimaksi): hedhja e eshtrave në lumë,<br />
- mbyllja: për të përfunduar me fundin e misionit (mision?!), që përgatitet me dehjen,<br />
paradën, për të përfunduar te largimi (në borë dhe në shi).<br />
Grupi V: Përshkrimi<br />
Natyra: zymti, peizazh i trishtë (peizazh i pikëlluar, që lidhet me gjendjen shpirtërore).<br />
Shqipëria: fi lozofi a interpretuese e të huajve, e mishëruar në fi gurën e priftit, Shqipëria<br />
në bllokadë. Nga konteksti i largët historik në realitetin konkret të viteve ‘60-të.<br />
Grupi VI: Mesazhet dhe interpretimet e hapura<br />
Kalimi paradoksal nga misioni madhor në emër të kombit, në një farsë groteske që<br />
ka vlerë substanciale në çdo betejë të robërisë me lirinë.<br />
Ushtrimet e rubrikave mund të punohen në grupe me anë të ditarit dypjesësh.<br />
221
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përforcimi. Nxjerrja e përfundimeve<br />
Mësuesi/ja në këtë fazë shtron çështjet për diskutim.<br />
Thelbi vizionar i artit të Kadaresë.<br />
Natyra homerike e veprës së Kadaresë.<br />
Profetika e veprës si frymëmarrje fi lozofi ko-artistike.<br />
Karakteri shekspirian i romanit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”.<br />
Hapësira e Fjalës<br />
Jepni mendimin tuaj për atë që poeti dhe mendimtari Azem Shkreli ka thënë për<br />
Kadarenë: “Letërsia e Kadaresë, mendimi i tij, ideja dhe mesazhi i tij i madh krijues<br />
kanë atdhe. Atdheu i tyre është e tërë shqiptaria. Vepra e tij është pjesë e gjallë dhe<br />
e pashkëputur e saj. Kadareja e lëvizi atë trup (kulturën shqiptare), e afroi kah Evropa<br />
dhe civilizimi bashkëkohor, kah bashkësia e madhe e vlerave të kulturave e të popujve.<br />
Fjalës dhe mendimit krijues shqiptar ai ia thelloi dhe ia zgjeroi hapësirat me një vizion të<br />
rrallë e të guximshëm prej gjeniu krijues”.<br />
Detyrë shtëpie. Përshkruani atmosferën e kohës në fotot e fi lmit dhe në pikturën që sjell realitetin<br />
shqiptar (Koncert në sheshin “Skënderbe” nga Kujtim Buza)<br />
Tema<br />
12.3. Koment<br />
nga fragmenti<br />
“Gjenerali i<br />
ushtrisë së<br />
vdekur”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të komentojë veprën duke u ndalur te:<br />
a. kuptimi, domethënia e detajeve,<br />
b. interpretimi, nënteksti i misionit të shenjtë,<br />
c. struktura, llojet e ndryshme të paragrafëve,<br />
ç. gjuha stilistikore, kuptimi i fi gurave letrare.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të<br />
shkruara.<br />
Konceptet kryesore: mendim metaforik, mendim simbolik, këndvështrim grotesk,<br />
hapësirë medituese.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Lexim me kodim teksti Përqendrimi i vëmendjes Punë në grupe<br />
Ndërtimi i njohurive Ditari dypjesësh Të nxënit me bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimeve Ndërtimi i shprehive studimore Punë me klasën<br />
Parashikimi. Lexim me kodim teksti<br />
Pasi lexohet dhe diskutohet rreth detyrës së shtëpisë, mësuesi/ja e ndan klasën në<br />
katër grupe, për të mbuluar secili prej tyre shkallaren e komentit.<br />
Lihen nxënësit disa minuta të studiojnë tekstin dhe më pas plotësojnë ditarin<br />
dypjesësh dhe diskutojnë për secilën çështje të caktuar më parë.<br />
Ndërtimi i njohurive. Ditari dypjesësh<br />
Të hetohen në tekst detajet e katër niveleve<br />
Detajet që sjellin tërësinë.<br />
Nxënësit, pasi kanë lexuar tekstin dhe kanë nënvizuar detajet që lidhen me çështje<br />
të ndryshme, plotësojnë ditarin dypjesësh. Mësuesi/ja mund t’i ndihmojë paraprakisht.<br />
222
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Grupi I. (Ushtrimi 3)<br />
Detajet<br />
Detaje natyrore<br />
Detaje psikologjike<br />
Detaje jetësore<br />
Detaje që evokojnë të<br />
kaluarën e largët dhe të<br />
afërt historike<br />
Detaje simbolike<br />
Domethënia e detajeve<br />
Komenti<br />
malet, luginat, fushat, drurët pa gjethe, pisha e lagur (nga shiu), era e lagur,<br />
vijat e ujit, mjegulla, drurët e parqeve etj.<br />
fytyrë e nemitur pa asnjë shprehje (përsëritet), nuk kishte gjë për të thënë, nuk kishte<br />
asgjë për të menduar, më mirë të mos bluante asgjë... heshtja e kishte mërzitur.<br />
nga jeta në Tiranë: pallatet, dritat, parqet, pallatet e pambaruara, kisha,<br />
xhamia, hotel “Dajti”.<br />
(Lufta II Botërore): grekët dhe trojanët - varrosnin njerëzit me madhështi në<br />
pushimet mes luftërave; nënat italiane që prisnin eshtrat e bijve të tyre.<br />
misioni i tij i shenjtë, Krishti, lufta e tij me baltën...<br />
përmbushja e tablosë, që do të mbetej një skicim i zbehtë, pa hollësi të tilla që<br />
i japin fragmentit një kumbim fi lozofi k njerëzor të gjithëkohshëm, ngaqë vihen<br />
përkundrejt njëra-tjetrës: robëria dhe liria, që i sfi dojnë epokat me gjëmën ose<br />
me ngadhënjimin që sjellin.<br />
Grupi II. Interpretimi i misionit të Gjeneralit (Ushtrimi 6)<br />
Mision i shenjtë<br />
Misioni si kuptim polivalent<br />
që bart ky nocion:<br />
- pseudomadhështia<br />
- shkëlqimi i rremë<br />
A mund ta pranojë historia falsifi kimin e vet, i cili kërkon ta paraqesë<br />
pushtimin si “emancipim”, që është atribut i kombeve “të zgjedhura” për të<br />
sunduar kombe të tjera, më të vogla se ato?<br />
Këndvështrimi grotesk i Kadaresë e tjetërson pseudomadhështinë në një<br />
ballafaqim historik, i cili të detyron të mendosh gjatë rreth lojës hileqare që<br />
rrethanat apo shoqëria bëjnë me misionin, duke e zhveshur atë nga sublimja<br />
si substancë.<br />
Shkëlqimi i rremë i misionit të Gjeneralit e ka burimin në ndëshkimin që vetë<br />
historia i kishte dhënë ushtrisë pushtuese, duke e damkosur me mundjen si<br />
kapitullim.<br />
Grupi III. Struktura - llojet e paragrafëve<br />
Paragrafi Roli Lloji<br />
Paragrafi I<br />
numërim<br />
- rrëfyes<br />
Paragrafi II<br />
renditje<br />
- përshkrues<br />
Paragrafi III<br />
shtrirje të një koncepti<br />
- rrëfyes<br />
Paragrafi IV<br />
shtrirje të një koncepti<br />
- rrëfyes<br />
Paragrafi V<br />
krahasim-kontrast numërim<br />
- përshkrues<br />
Paragrafi VI<br />
numërim<br />
- rrëfyes<br />
Paragrafi VII<br />
numërim me nuanca të shkakësisë<br />
- rrëfyes<br />
Paragrafi VIII renditje me nuanca të shkakësisë<br />
- rrëfyes-përshkrues<br />
renditje-me nuanca kontrasti<br />
Paragrafi IX<br />
renditje-me nuanca kontrasti<br />
– rrëfyes<br />
shtrirje koncepti, numërim<br />
Paragrafi X<br />
zgjidhje e një problemi<br />
- rrëfyes<br />
Paragraf XI<br />
Paragrafi XII<br />
Paragrafi XIII<br />
Paragrafi XIV<br />
- përshkrues<br />
- dialogues - meditues<br />
- meditues<br />
- rrëfyes - meditues<br />
223
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
I gjithë ky fragment noton në një hapësirë medituese, edhe kur duket sikur fjala përshkruan<br />
veprimin, ngaqë metodologjia krijuese e Kadaresë rrënjën e çdo fjale e ka në një shumësi<br />
idesh. Rrëfimi krijon një reliev të përthyer me anë të ndërthurjes së rrëfimit me meditimin.<br />
Grupi IV. Gjuha stilistike<br />
-Grotesku<br />
Simbolika dhe të shprehurit<br />
metaforik<br />
Dykuptimësia<br />
Grotesku shfaqet si projektor që hedh dritë mbi errësirën, e cila kërkon të<br />
mbulojë të vërtetën historike.<br />
Mendimi metaforik dhe mendimi simbolik për të shpalosur morinë e ideve<br />
të tij. Kadareja vë në lëvizje një strategji tekstuale të veçantë, që mund ta<br />
quajmë mënyrë simbolike.<br />
Qartësia dhe paqartësia e qëllimshme e çdo sekuence e bëjnë këtë<br />
mënyrë të jetë dykuptimëshe. Nisur nga kjo, kemi të drejtë ta etiketojmë<br />
këtë mënyrë perceptimi dhe ngjizjeje letrare “univers simbolik” kadarean?<br />
Nëse po, ç’janë malet, shiu, balta?<br />
Përforcimi. Nxjerrja e përfundimeve<br />
<br />
Hapësira e Fjalës<br />
“Simbolika e shndërron dukurinë në ide dhe idenë në fi gurë, në atë mënyrë që ideja<br />
në fi gurë të mbetet gjithnjë pafundësisht efikase dhe e paarritshme dhe sido që të<br />
shqiptohet në të gjitha gjuhët, të mbetet prapë e pashprehshme... Poeti kërkon që të<br />
shohë tek e veçanta universalen”.<br />
Gëte<br />
Mësuesi/ja ngre pyetjen:<br />
-Duke marrë shkas nga ky arsyetim, mund të përpiqemi ta njohim universin simbolik<br />
të Kadaresë?<br />
-Gjuha stilistikore e Kadaresë ofron jo thjesht pamje vizuale përmes fjalës së tij, por edhe<br />
zgjon shumëkuptimësi të panumërta, ngaqë zbulon e rizbulon thellësi të reja të strukura<br />
brenda ideve, që të çojnë më pranë absolutes filozofike nëpërmjet shkallares poetike. Brenda<br />
kësaj morie dritëhijesh tipike kadareane shfaqet, edhe pse i mbuluar, një zë orakulli, një zë<br />
profetik që parathotë fundin, kur sapo ka nisur kumti i tij. Kjo e bën robëruese stilistikën e<br />
Kadaresë. Mendimi simbolik, mendimi metaforik, mendimi poetik, mendimi historik, mendimi<br />
kombëtar, mendimi njerëzor, mendimi filozofik shkrihen, për t’u bërë një dhe për t’u derdhur<br />
më pas në një pafundësi rrjedhash që e shndërrojnë Fjalën e tij në Univers.<br />
Detyrë shtëpie. Shkruani një ese me temë: Kujtesa historike është realitet i kapërcyer nga koha apo<br />
realitet ardhmërie që vjen çdo ditë?<br />
224<br />
Tema<br />
13.4. Analiza<br />
gjuhësore e<br />
fragmentit<br />
nga romani<br />
“Gjenerali i<br />
ushtrisë së<br />
vdekur”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të analizojë fragmentin nga ana gjuhësore:<br />
a. të dallojë llojet e paragrafëve,<br />
b. të evidentojë dhe shpjegojë përdorimin e vetës së rrëfi mit,<br />
c. të bëjë një ese krahasuese për dy gjendjet e ndryshme të personazheve<br />
në fi llim dhe në fund të misionit.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të<br />
shkruara, videoprojektor me sekuenca rreth vlerësimeve të veprës së Kadaresë.<br />
Konceptet kryesore: pema e stilit të Kadaresë, hapësirë e fjalës, narratologji kadareane.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Të nxitë arsyetimin e pavarur Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Përdorimi i vëzhgimit tekstor Të nxënit me bashkëpunim Punë në dyshe<br />
Përforcimi Shkrim i lirë Ndërtimi i mendimit vetjak Punë individuale<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Pasi fragmenti nga kapitulli XXI është lexuar zinxhir nga nxënësit, mësuesi/ja ngre<br />
pyetjet:<br />
- Për ç’arsye paragrafët lëvizin në rrjedha të ndryshme nga rrëfi mi deri te meditimi?<br />
- Nisur nga mënyra se si Kadareja e organizon dhe i jep jetë Fjalës, cilat janë veçoritë<br />
e stilit të tij?<br />
Duke iu referuar dy prej ideve që përpiqen të karakterizojnë stilin, mund të ndërtojmë<br />
“pemën e stilit” të Kadaresë.<br />
Klasa ndahet në dy grupe dhe secilit grup i jepet një nga karakterizimet e stilit artistik.<br />
“Vepra ka stil kur arrin një harmoni origjinale, përmbyllëse, të papërsëritshme të vetën”.<br />
Gëte<br />
“Stili është ajo lloj maniere ose force që quhet origjinalitet”.<br />
Xh. Leopardi<br />
E papërsëritshme<br />
Harmoni<br />
Origjinalitet<br />
Nënteksti fi lozofi k<br />
Interpretimi historik<br />
Ndërtimi i njohurive. Përdorimi i vëzhgimit tekstor<br />
Studiohet teksti sipas çështjeve që i jepen secilit grup:<br />
Grupi I. Paragrafët rrëfyes, meditues<br />
Paragrafë dialogues (përdorimi i vetës II)<br />
Paragrafë ku rrëfi mi ndërpritet nga meditimi ose dialogu.<br />
Paragrafë ku ecejaket psikologjike dhe veprimi si ecuri e ngjarjes dhe e mendimit<br />
plotësojnë njëri-tjetrin.<br />
Paragrafë ku nënteksti fi lozofi k dhe drama njerëzore treten me njëri-tjetrin.<br />
Të gjithë paragrafët vrapojnë drejt një pike: flakjes së thesit që ishte kërkuar aq shumë.<br />
Grupi II. Ndryshueshmëria e vetës së rrëfimit<br />
Kjo karakteristikë i jep më tepër hapësirë Fjalës së Kadaresë dhe e bën më të<br />
dallueshëm relievin fi lozofi k, që mbetet tipar i mendimit të tij. Kalimet nga veta e tretë<br />
në të dytën ose në të parën realizojnë një lëvizshmëri projektimesh sa ideore, aq<br />
psikologjike dhe emocionale.<br />
-Pasi është përcaktuar “kurba” e ndryshimit të vetës së rrëfi mit, mund ta etiketojmë<br />
narratologji kadareane këtë mënyrë të ndërthurjes së rrëfi mit?<br />
Narratologjia shërben për të kuptuar se si funksionojnë tekstet rrëfi mtare dhe nëpër<br />
cilat nivele hyn dhe del rrëfi mi. Thelbi i narratologjisë duhet kundruar në përtëritjen e<br />
vizionit që kemi për realitetin, i cili shfaqet para nesh me anë të fjalës.<br />
225
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përforcimi. Shkrim i lirë<br />
<br />
Nxënësve u kërkohet të shkruajnë një ese krahasuese për dy gjendjet e Gjeneralit,<br />
në fi llim dhe në fund të misionit.<br />
Dritëhije...<br />
Tragjikomikja si ekzistencë.<br />
“Misioni” i Gjeneralit si sublimim dhe si ironi.<br />
Duke marrë shkas nga<br />
“Madhështia e marrëzisë”... (Erazmi i Roterdamit)<br />
“Lavdërimi i çmendurisë”... ( Erazmi i Roterdamit),<br />
Gjenerali - i zoti dhe skllavi i të kaluarës.<br />
Detyrë shtëpie:<br />
Bëni një ese krahasuese për dy gjendjet e Gjeneralit në fi llim dhe në fund të misionit të tij.<br />
Lexohen disa krijime dhe bëhet vlerësimi për to.<br />
Nxënësit duhet të rishikojnë shkrimin e bërë, të bëjnë redaktimin dhe korrektimin e tij.<br />
Tema<br />
13.5. Komenti<br />
i figurës së<br />
groteskut në<br />
librin dhe<br />
në filmin<br />
“Gjenerali i<br />
ushtrisë së<br />
vdekur”<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
a. të përcaktojë dhe të argumentojë rolin e groteskut në vepër:<br />
- grotesku si rrezatim i fragmentit të dhënë;<br />
b. të vëzhgojë fotografi të dhe të shohë një sekuencë fi lmike për të diskutuar<br />
mbi fi lmin;<br />
c. të shkruajë një recension për fi lmin.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të<br />
shkruara, sekuenca fi lmike dhe televizive.<br />
Konceptet kryesore: realitet historik, përfytyrim i shfrenuar.<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Të nxitë arsyetimin e pavarur Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Vëzhgimi i sekuencave të fi lmit Të nxënit me anë të bashkëpunimit Punë me klasën<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i mendimit vetjak Punë individuale<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Lexohen 2-3 ese nga detyra e shtëpisë dhe jepet vlerësimi për esenë e përgatitur<br />
më mirë. Më pas mësuesi/ja shtron pyetjet për diskutim:<br />
-Ç’karakter ka fi lmi “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”?<br />
-Po fi lmi francez që trajton të njëjtën temë, nga ç’këndvështrim e sjell realitetin<br />
historik?<br />
-Po të krahasojmë interpretimin e Sandër Prosit me atë të Mishel Pikolisë, ç’dallojmë<br />
në origjinalitetin e tyre?<br />
226
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtimi i njohurive dhe Përforcimi: Shikim i sekuencave të filmit dhe diskutim<br />
Mësuesi/ja shfaq në videoprojektor disa sekuenca nga filmi “Gjenerali i ushtrisë së<br />
vdekur”, pjesë të dialogut të Gjeneralit dhe priftit, të monologut të Gjeneralit, skenën e<br />
hedhjes së thesit tek ura etj.<br />
a. Diskutim<br />
Në klasë hapet diskutimi me temë:<br />
Ç’dini për groteskun si nocion?<br />
Në ç’vepra e keni hasur gjatë vitit të kaluar?<br />
Ku shfaqet e veçanta e Kadaresë në përdorimin e groteskut?<br />
E ka lexuar dikush veprën “Grotesku kadarean” të prof. Alfred Uçit?<br />
Nëse askush nuk e ka lexuar, iu rekomandohet ta lexojnë.<br />
Nxënësit ndahen në tri grupe, duke sjellë argumentin e përshkallëzimit të groteskut<br />
në çdo përcaktim:<br />
-Grotesku si përballje mes komikes dhe tragjikes.<br />
-Grotesku si ndërthurje e fantastikes dhe e përfytyrimit të shfrenuar, ku realiteti<br />
stërzmadhohet në mënyrë të papritur.<br />
-Grotesku si diçka e pazakontë, ku qesharakja mbështillet me marrëzi.<br />
b. Vëzhgimi i fotove dhe i sekuencave fi lmike<br />
-A është loja e aktorëve interpretim psikologjik apo thjesht realist?<br />
-Në ç’raport qëndron tragjizmi me komizmin?<br />
-Nëse do t’i zgjidhnit ju aktorët, cilët do të kishin qenë ata?<br />
-Ka doza teatraliteti fi lmi shqiptar?<br />
-A ia ka dalë mbanë fi lmi t’i shpëtojë skematizmit?<br />
c. Të shkruhet një recension mbi fi lmin<br />
Fokusimi mund të jetë rreth temës dhe mishërimit të saj në lojën e aktorëve. Mund<br />
të hidhen në letër mbresat nga një fi lm sa historik, aq edhe psikologjik. Sugjerohet t’i<br />
mëshohet mënyrës se si e vërteta historike është kthyer në të vërtetë artistike.<br />
Diskutim:<br />
“Madhështia njerëzore buron nga përballja tragjike me të përjetshmen, - na kumton<br />
Kadareja, - dhe na nxit të dialogojmë me Un-in se si e gjemë vetveten në një aktualitet<br />
historik që nuk vjetrohet kurrë”.<br />
Tema<br />
15.6. Vlerësime<br />
kritike për<br />
romanin<br />
“Gjenerali i<br />
ushtrisë së<br />
vdekur”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- të arsyetojë në mënyrë kritike për romanin;<br />
- të lexojë tekste interpretuese vlerësuese dhe të japë gjykim për to;<br />
- të shkruajë një tekst interpretues vlerësues sipas modeleve.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate dhe<br />
vlerësime të dhëna për romanin “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”.<br />
Konceptet kryesore: shkrimtar universal, frymë shekspiriane.<br />
227
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e arsyetimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Interpretim konkluzionesh Të nxënit me anë të bashkëpunimit Punë në dyshe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehive të debatit Punë individuale<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Hapësira e fjalës<br />
Mësuesi/ja ka përzgjedhur disa vlerësime për romanin e Kadaresë dhe vetë fi gurën<br />
e Kadaresë si shkrimtar dhe nxit nxënësit për të dhënë komentet e tyre rreth këtyre<br />
vlerësimeve:<br />
-Ç’mendoni ju për vlerësimet e mëposhtme?<br />
1. “Në vështrim të parë vlerësimi ndërkombëtar i autorit mund të të çuditë, sepse<br />
Kadareja shkruan kryekëput vetëm për Shqipërinë. Por, ato ngjarje që s’ia vlen t’u<br />
hedhësh sytë në atë anë të botës, ai i shndërron në letërsi botërore”.<br />
Anjez Hyfner<br />
2. “Asgjë nuk mund të përballet me penën e hidhur të Kadaresë, që vërvit mbi<br />
historinë njerëzore shpërthimin e një të qeshure shekspiriane. Dhe kaq e stërmadhe<br />
është, saqë grotesku fi ton përmasa kozmike”.<br />
Andre Klavel<br />
“Ismail Kadare është një shkrimtar universal, me një traditë narracioni që e ka<br />
origjinën që nga Homeri”.<br />
Xhon Keri (John Carey)<br />
“Është kjo anë vizionare, që përbën forcën madhore të Kadaresë, romancier që rrok<br />
historinë me një frymë të fuqishme shekspiriane”.<br />
Historia e Letërsisë Evropiane<br />
“Vepra dhe mendimi i Kadaresë kanë atdhe”.<br />
A. Shkreli<br />
Ndërtimi i njohurive dhe Përforcimi. Interpretim konkluzionesh/ Diskutim<br />
Pas komenteve rreth vlerësimeve për romanin dhe fi gurën e Kadaresë, çdo nxënës<br />
përpiqet të bëjë një interpretim vlerësues për Kadarenë, duke mbajtur parasysh se<br />
romani “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, në morinë e pafundme të interpretimeve, mbase<br />
duhet vendosur përballë një citimi të mrekullueshëm të studiuesit Shaban Sinani, që i<br />
referohet Papa Leonit XIII: “Parimi i parë i historisë është të mos thuash të pavërteta<br />
dhe pastaj, të mos guxosh të heshtësh kur t’i kesh mësuar këto të vërteta”.<br />
<br />
Diskutim<br />
Nxënësit një e nga një, vetëm me një ose me dy fjalë, japin vlerësimin e tyre personal<br />
për shkrimtarin Ismail Kadare, të cilat mendojnë se e karakterizojnë më mirë atë. Në<br />
fund diskutohet për epitetin ose fjalën më domethënëse me të cilën ata karakterizuan<br />
shkrimtarin. P.sh.: Gjenial, i paarritshëm etj.<br />
Detyrë shtëpie. Një kartolinë për Ismail Kadarenë. Nëse do t’ju jepej rasti t’i shkruanit një kartolinë<br />
urimi Ismail Kadaresë për një vepër të sapobotuar, çfarë do t’i shprehnit?<br />
228
Teksti poetik dhe llojet e tij<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
1. Skeda e<br />
analizës dhe<br />
e komentit<br />
letrar të një<br />
teksti poetik<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- të përcaktojë veçoritë e tekstit poetik;<br />
- të vlerësojë rëndësinë e të lexuarit aktiv të tekstit poetik;<br />
- të evidentojë veçoritë e tekstit poetik;<br />
- të bëjë skemën përmbledhëse të tekstit poetik.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, materiale<br />
publicistike.<br />
Material televiziv: “Fjala poetike në ekran”<br />
Material televiziv: “Poeteka-Durrës”.<br />
Konceptet kryesore: tekst poetik, material publicistik, deklamim poetik, sajim<br />
metaforik, inversion.<br />
Struktura mësimore: Hap pas hapi<br />
Hapi I.<br />
a. Në klasë ftohet një student i Akademisë së Arteve që të recitojë disa poezi. I ftuari<br />
mund të jetë një aktor ose aktore e njohur, sipas mundësive.<br />
b. Prezantohen materiale publicistike nga marrëdhënia që artisti vendos me poezinë.<br />
Material televiziv: Bekim Fehmiu, Margarita Xhepa, Çun Lajçi, Mirush Kabashi, Tinka<br />
Kurti, Roza Anagnosti etj., në deklamime poetike.<br />
c. Po ashtu sillet një CD dhe dëgjohen poezi të recituara në shqip, në anglisht, në<br />
italisht dhe në frëngjisht (me muzikë në sfond).<br />
Hapi II. Lexim i poezive/Diskutim<br />
Pasi njëri nga nxënësit lexon bukur poezinë e Geri Shnajderit “Sa për poetët”,<br />
mësuesi/ja hedh pyetjen për diskutim:<br />
-Ku qëndron risia e poezisë së shkrimtarit amerikan Geri Shnajder “Sa për poetët”?<br />
Sa për poetët<br />
Poetët e tokës<br />
që shkruajnë poezi të vogla,<br />
nuk kanë nevojë për ndihmën e askujt.<br />
Poetët e ajrit<br />
luajnë me tufanet më të furishme,<br />
e nganjëherë kthehen në vorbull,<br />
poezi pas poezie,<br />
bëhen spirale e së njëjtës etje.<br />
Poetët e zjarrit<br />
digjen në zeron absolute,<br />
dashuria e fosileve e ndritur lart.<br />
Poeti i parë i ujit<br />
qëndroi poshtë gjashtë vjet.<br />
Jeta në poezinë e tij<br />
la miliona<br />
gjurmë të ndryshme<br />
të mbytura në baltë.<br />
Me diellin dhe hënën<br />
e barkut të tij,<br />
poeti kozmik fl e.<br />
Qielli nuk ka fund,<br />
por poezitë e tij<br />
si pata të egra<br />
fl uturojnë nga tehu.<br />
Nxënësit diskutojnë për paraqitjen grafike konceptuale që përbën arkitekturën e poezisë<br />
dhe paralelizmin me filozofinë që u referohet nocioneve themelore: Ajri, Zjarri, Uji, Toka.<br />
Toka<br />
Ajri<br />
Poezia<br />
Uji<br />
Qielli<br />
Zjarri<br />
229
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
c. Skema e tekstit poetik<br />
Përfundim: Poezia është e rëndësishme, sepse njeriu zbulon pafundësinë e tij me<br />
anë të Fjalës si dhembje, si gëzim, si dashuri, si robëri, si harrim, si liri, si pritje.<br />
Hapi III.<br />
a. Veçoritë e tekstit poetik<br />
Teksti poetik ka strukturë dhe domethënie. Struktura i ngjan një konstruksioni, që<br />
kurrsesi nuk duhet të jetë “mekanik” apo shabllon që t’ia zërë frymën çastit poetik. Ajo<br />
mund të konceptohet “si e ngjizur brenda shpirtit poetik”. (Luixhi Paraison).<br />
b. Domethënia<br />
Për të pasur kuptim më të qartë, edhe pse ai nuk do të jetë kurrë shterues, le t’i<br />
referohemi një ideje tepër interesante që sjell Umberto Eko, duke u përsiatur mbi<br />
“Poetikën” dhe “Retorikën” e Aristotelit: “... gjuha tashmë e formuar, mund të jetë<br />
e kuptuar vetëm duke pranuar, në fjalorin që e shpjegon, praninë e paqartësisë, të<br />
mjegullisë, të sajimit metaforik”. Përballë këtij koncepti, a mund t’u japim përgjigje<br />
pyetjeve:<br />
- Kujt i drejtohet poezia?<br />
- Ç’infrastrukturë stilistike është përdorur?<br />
- Cila është rrjedha e nuancave kuptimore?<br />
- jep informacion për ngjarje e personazhe ka strukturë të ndërlikuar<br />
-ka distancë ndërmjet lexuesit dhe poetit<br />
tema të pakufi zuara<br />
elemente rrëfimi<br />
epike<br />
harmonizim i ritmit, tingullit, kuptimit të fjalës<br />
shprehje e unit poetik<br />
lirike<br />
llojet<br />
Teksti poetik<br />
periudha historike<br />
ngjarjet në sfond konteksti historik krijimtaria e autorit<br />
drejtimi letrar<br />
vepra poetike<br />
një tekst poetik<br />
i lirë<br />
i rregullt<br />
struktura poetike<br />
lloji i vargut<br />
domethënia<br />
i drejtohet<br />
lexuesit<br />
dikujt<br />
distik, tercinë,<br />
8-vargëshe strofa pasuria kuptimore<br />
tingëllimë 4-vargëshe etj.<br />
cezura<br />
lloji i rimave<br />
rimat e brendshme<br />
fi guracioni stilistik<br />
ndërtimi gjuhësor i fi gurës<br />
kuptimi stilistik<br />
230<br />
tema<br />
sintaksa poetike<br />
mesazhi
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Skema mund të plotësohet edhe me të dhëna të tjera si për strukturën, ashtu edhe<br />
për domethënien.<br />
Përforcimi: Nxjerrja e përfundimeve<br />
Nxënësve mund t’u jepen të lexojnë poezi të ndryshme dhe ata, të ndarë në grupe,<br />
të bëjnë skedën. P.sh., të lexojnë një nga poezitë e H. L. Borges të përkthyera nga<br />
Anton Papleka ose poezi nga përmbledhja “Poetë të mëdhenj amerikanë” dhe të bëjnë<br />
skedën e tekstit poetik.<br />
Mund të bëjnë edhe skeda të tekstit poetik të poezisë që iu ka lënë mbresa të<br />
pakthyeshme në kujdesë.<br />
Detyrë shtëpie: Lexoni një nga poezitë e Eqrem Çabejit në vëllimin “Sonete” dhe bëni skedën e tekstit<br />
poetik. Gjeni vëllimin poetik “Vargje të pluhurosura” të Robert Shvarcit dhe bëni skedën e një poezie.<br />
Mund të zgjidhni edhe vëllimin e Visar Zhitit “Si shkohet në Kosovë” për të ushtruar skedën poetike.<br />
Tema<br />
2.1. Veçoritë<br />
e poemës<br />
alegorike<br />
në mesjetë.<br />
“Komedia<br />
Hyjnore”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifi kojë veçoritë e poemës alegorike në mesjetë – te Komedia Hyjnore;<br />
- të dallojë:<br />
a. subjektin - udhëtimi imagjinar<br />
b. personazhet - heroi kryesor autor/aktor, shoqëruesit, poeti dhe vajza,<br />
frymëzim nga jeta reale,<br />
c. struktura - treshi mistik,<br />
ç. ritmi - gërshetim i fantazisë me realitetin, gjykimi personal mbi personazhin,<br />
- të parafrazojë fragmentin e dhënë;<br />
- të vëzhgojë ilustrimet për t’i vendosur në kontekstin e veprës.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të shkruara,<br />
portreti i Dante Aligierit, trashëgimia e veprave të tij, videoprojeksione nga trashëgimia<br />
fi gurative mesjetare.<br />
Konceptet kryesore: poemë alegorike, naivizëm fi lozofi k mesjetar, bosht intelektual i<br />
poemës, bosht shpirtëror i poemës.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitja e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit në bashkëpunim Punë me klasën<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimeve Ndërtimi i shprehive studimore Punë individuale<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Mësuesi/ja shtron pyetjen për diskutim:<br />
-Ç’mendoni për thënien e Kadaresë:<br />
“Planeti ynë është tepër i vogël për ta bërë të shmangshëm Dante Aligierin. Dantes<br />
nuk mund t’i iket, ashtu siç nuk i iket dot ndërgjegjes. Asnjë vepër tjetër letrare nuk e ka<br />
ndërgjegjen njerëzore, më saktë, krusmën e saj, në qendër të vet.”<br />
Nxënësit ndahen në grupe dhe iu lihet pak kohë të mendojnë e t’u përgjigjen pyetjeve<br />
të shkruara në dërrasë:<br />
231
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
-Ç’është mesjeta?<br />
-Ç’është alegoria në letërsi?<br />
-Si ndërveprojnë këto dy koncepte?<br />
Skolastikë -<br />
fi lozofi idealiste<br />
e mesjetës,<br />
që merrej me<br />
shpjegimin dhe<br />
argumentimin<br />
e parimeve të<br />
kishës me anë<br />
të arsyetimeve<br />
abstrakte të<br />
logjikës formale.<br />
1. Mesjeta - Ndër veçoritë që spikatën në këtë periudhë ishin dy institucionet më<br />
të fuqishme: Perandoria e Shenjtë Romake dhe Kisha Katolike Romane. Në mesjetë<br />
nis hapja e universiteteve. Më 1215 hapet Universiteti i Parisit nga Shkolla Katolike e<br />
Notrë Damës. Kultura që transmetohej përmblidhej në shtatë arte: gramatikë, logjikë,<br />
retorikë, aritmetikë, gjeometri, muzikë, astronomi. Filozofi a e kësaj periudhe u quajt<br />
Skolastikë. Filozofi i epokës qe Thoma Akuini (1225-1274), që solli drejtimin fi lozofi k të<br />
quajtur “tomizëm”. Ai e zhvendosi vëmendjen nga Platoni, si fi lozof i antikitetit, dhe u<br />
përqendrua tek Aristoteli. Thelbi i fi lozofi së së tij është përpjekja për të pajtuar fi lozofi në<br />
racionale të Aristotelit me besimin kristian: ai vendos harmoni midis asaj që “dihet” dhe<br />
asaj që “besohet”.<br />
2. Alegoria si fi gurë është e afërt me metaforën, aq sa mund të kundrohet si trajtë e<br />
zgjeruar e saj. Ajo bart një kuptim të fshehur e të thellë, ndaj me anë të saj ke rastin të<br />
shprehësh një mori idesh dhe gjendjesh. Ka mendime se teknika kryesore e alegorisë<br />
buron nga personifi kimi.<br />
3. Po të nisemi nga thënia e Gëtes: “Alegoria e shndërron dukurinë në koncept dhe<br />
konceptin në fi gurë”, çfarë do të projektonte kjo ide në raport me veprën e Dantes,<br />
“Komedia Hyjnore”?<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
Pasi nxënësit lexojnë fragmentin e shkëputur nga vepra Komedia Hyjnore, nisin<br />
studimin e tij për subjektin, personazhet, strukturën e veprës etj.<br />
Subjekti: Udhëtimi imagjinar në përtejbotë.<br />
7 ditë udhëtimi i poetit - 7 ditët e krijimit të Perëndisë.<br />
Ferri - gremina e shpirtrave të pandriçuara nga arsyeja, virtyti dhe dashuria.<br />
Purgatori - vendi ku shpirtrat pastrohen nga mëkati përmes pendesës dhe vuajtjes.<br />
Parajsa - përjetësia ku shpirtrat engjëllore kremtojnë bukurinë dhe dashurinë e<br />
Perëndisë.<br />
Personazhet: Dantja shfaqet si autor dhe si aktor i udhëtimit të përfytyruar.<br />
Shoqëruesit: Virgjili dhe Beatriçja.<br />
Virgjili: Poeti romak vizionar, që pa në mënyrë profetike “Foshnjën-mbret”. Ky është<br />
dhe boshti intelektual i poemës.<br />
Beatriçja - mishërimi i bukurisë hyjnore, që e detyroi Danten të thoshte se nga<br />
dashuria për të do të këndonte “siç nuk është kënduar kurrë më parë për një grua”.<br />
Beatriçja - boshti shpirtëror i poemës.<br />
Personazhe të tjera:<br />
-reale - bashkëkohës të Dantes: Beatriçja, Paola Malatesta, Françeska da Polenta,<br />
kont Ugolini, kryepeshkop Ruxheri deli Umbaldini etj.<br />
-historike dhe heronj mitologjikë – Virgjili, Helena, Kleopatra, Paridi, Zeusi, Odiseja,<br />
Penelopa, (Uliksi), Akili etj.<br />
-biblikë - Krishti, Moisiu, Juda, Luçiferi (djalli).<br />
232
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Struktura: Treshi mistik përcakton simetrinë e Komedisë. Treshi - trinia: Ati, Biri,<br />
Fryma e Shenjtë (Shpirti i Shenjtë).<br />
Ndarja në tri pjesë ose kantika me 33 këngë secila: Ferri, Purgatori, Parajsa.<br />
Elementi themelor poetik: tercina.<br />
Numri i vargjeve është i plotpjesëtueshëm me 3.<br />
Numri 33: numri i moshës së Krishtit, 33 vjeç kur vdiq.<br />
Numri 10 “i bukur”: simbolika fi lozofi ke e plotësisë (1 + 2 + 3 + 4 = 10)<br />
Numri 100: 33+33+33+1 - plotësia e simetrisë.<br />
Vizioni: Përmes rrugëtimit të vetmuar në botën e të vdekurve, Dante dëshmoi se<br />
gjendja e natyrshme e shkrimtarit të madh është: të udhëtojë i gjallë midis vdekjes.<br />
Komedia Hyjnore rrezaton si të jetë një botë, errësirën dhe dritën njerëzore. Fantastikja<br />
dhe realja përbëjnë indin e saj.<br />
Beatriçja Dantja Virgjili<br />
Personazhet kryesore<br />
100 këngë të ndara në tri pjesë<br />
Ferri<br />
Purgatori<br />
Parajsa<br />
Subjekti<br />
Komedia Hyjnore struktura<br />
Mesazhi<br />
Personazhet e tjera<br />
33+33+33+1<br />
tercina<br />
reale historike e heronj mitologjikë biblike<br />
Përforcimi. Nxjerrja e përfundimeve<br />
Gjykimi personal: Një nga poetët e njohur italianë, Eugenio Montale, shtron pyetjen:<br />
“Ç’kuptim ka për poetët e sotëm vepra e Dantes?”. Po ta zëvendësojmë fjalën poetët<br />
me lexuesit, për ta sjellë më brenda kontekstit shkollor, cilat janë përftesat intelektuale,<br />
shpirtërore dhe poetike që do të shërbenin si bazament i arsyetimeve të ndryshme?<br />
- Parafrazimi i fragmentit Porta e Ferrit.<br />
Nxënësit parafrazojnë me shkrim fragmentin, duke iu dhënë mundësinë që, pasi ta<br />
skeletojnë idenë në klasë, ta përfundojnë në shtëpi, për ta kryer detyrën në mënyrë më<br />
të detajuar, duke u përqendruar te:<br />
-Alegoria danteske si emblemë universale.<br />
-Simboli i Portës së Ferrit, një rrugë që të çon te hyjnorja.<br />
- Ilustrimet dhe konteksti i veprës. Si e plotësojnë ato njëra-tjetrën?<br />
-Ilustrimet si “naivizëm” fi lozofi k mesjetar apo projeksion i çdo epoke, jo vetëm i<br />
mesjetës, i ankthit dhe i kërkimit të vazhdueshëm që qenia njerëzore i bën vetes?<br />
Hapësira e Fjalës<br />
Shkrimtari i madh Ismail Kadare ka thënë:<br />
“Hapësira dhe koha janë si askund të pafundme në poemën e tij. Adhuruesit e tij,<br />
duke folur për gjeografi në danteske, do të theksonin se këto peizazhe të çuditshme “nuk<br />
janë vende, por gjendje shpirtërore”. Në të vërtetë, zanafi lla e këtij komenti është një<br />
letër e famshme e vetë Dantes. Ai përmend pikërisht fjalën “gjendje” dhe ne mund të<br />
shtojmë se të tria pjesët e poemës së tij, Ferri, Purgatori e Parajsa, janë “të tri gjendjet<br />
tona”, që ne i përjetojmë njëherazi, gjithmonë e gjithkund”.<br />
-Ç’mendime ju trazojnë kur lexoni këtë pasazh?<br />
Detyrë shtëpie. Të ndahet klasa në tri grupe, për të komentuar udhëtimin e Dantes me anë të<br />
tryezës së improvizuar “Imazhe danteske”.<br />
233
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
3.2. Koment<br />
nga fragmenti<br />
“Komedia<br />
Hyjnore”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- të komentojë fragmentin duke u ndalur te:<br />
a. kuptimi - arsyetimi i Trinisë së Shenjtë, toni paralajmërues në hyrje të poemës,<br />
b. grafi ka - të vëzhgojë anën grafi ke të poemës dhe të shpjegojë përdorimin e<br />
germës së madhe të shtypit,<br />
c. interpretimi - të zbulojë dhe interpretojë nëntekstin alegorik,<br />
ç. struktura - ndërtimi i metrikës (tercina).<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të<br />
shkruara, fragmente nga emisione televizive mbi universin dantesk.<br />
Konceptet kryesore: Trini e Shenjtë, njeri adamik, tercinë, natyrë zeusiane, alegori danteske.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitja e diskutimeve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit me bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimeve Ndërtimi i shprehive studimore Punë me klasën<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Mësuesi/ja shtron pyetjen për nxënësit:<br />
-Ç’përgjigje mund të kemi për pyetjen nëse sot, në shekullin XXI, vazhdon të jetë<br />
aktuale thënia e Dante Aligerit, se atdheu i njëmendtë i njeriut është Shpirti ose Fryma?<br />
A: Kuptimi – Trinia e Shenjtë<br />
Trinia përbëhet nga Perëndia Atë, Perëndia Bir, Perëndia Fryma ose Shpirti i Shenjtë<br />
apo ndryshe, Ati, Biri dhe Shpirti i Shenjtë.<br />
Ati<br />
Ati - simbolizon fuqinë, pushtetin hyjnor, autoritetin, sovranitetin mbi të gjithë<br />
krijimin universal.<br />
Biri - simbolizon Fjalën e Gjallë (... e para ishte Fjala - Ungjilli sipas Gjonit), diturinë<br />
që shpall ekzistencën e gjithçkaje, para se ajo të shfaqet. Fjala u bë mish, u mishërua<br />
në personin e Jezu Krishtit, Mesisë, duke marrë vetë hyjnorja trajtë njerëzore.<br />
Shpirti ose Fryma - simbolizon virtytin, shenjtërinë, dashurinë e shenjtë që erdhi nga<br />
qiejt e qiejve, kur Krishti u ngjit në të djathtë të Atit, për ta zbritur në Tokë Ngushëllimtarin<br />
(Parakletos) në ditën e Pentakostit në Jerusalem.<br />
*Hir - mëshira e<br />
pamerituar e Perëndisë<br />
për njeriun mëkatar.<br />
Ati si pushtet hyjnor, Biri si dija më e lartë, Shpirti i Shenjtë si dashuria hyjnore<br />
plotësojnë njëri-tjetrin, duke u shfaqur të tre në një të vërtetë të përjetshme, që është<br />
Perëndia, Krijuesi i Gjithësisë, pa fi llim e pa mbarim.<br />
Nisur nga konceptimi i mësipërm, sipas studiuesit Xhovani Xheto: “Dantja shprehu<br />
realitetin e jetës së shpirtit, për të shprehur përvojën misterioze të shpirtit në katarsisin e<br />
vet, jetën e hirit* si gëzim i mahnitshëm, prelud i një stine ngazëlluese dhe të shenjtë”.<br />
234<br />
Ndërtimi i njohurive.<br />
Studim teksti<br />
Klasa ndahet në 4 grupe. Secili grup diskuton për çështjen e caktuar nga mësuesi/ja.<br />
Grupi I flet për tonin paralajmërues të “Komedisë”.<br />
Mësuesi/ja i lë nxënësit për disa minuta të lexojnë fragmentin e dhënë në libër. Më<br />
pas në klasë diskutohet rreth tonit paralajmërues, i cili dëshmon përballjen e betejës së<br />
përjetshme mes njeriut të rënë nga lavdia e Perëndisë, njeriut adamik (Adami), me mëkatin,<br />
që ka për shlyerje vdekjen. Në këtë betejë hidhet dritë mbi faktin se njeriu me vullnetin e
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
lirë që Perëndia i ka lënë për të zgjedhur rrugën e jetës, mban përgjegjësi për të ardhmen<br />
e tij. Një jetë në mëkat përfundon në Ferr, një jetë në shenjtëri ka për vendmbërritje<br />
Parajsën. Fragmenti shpërfaq idenë madhore, se Perëndia-Atë nuk është tirani i natyrës<br />
zeusiane, që kënaqet kur sheh krijesat e tij të përpëliten në Ferr. Përkundrazi, Ai e dërgoi<br />
Birin e tij, Jezusin, ta shpëtojë njeriun. Kësisoj, paralajmërimi duket si një kambanë që<br />
kumbon për të ndërgjegjësuar njeriun se si duhet jetuar e përditshmja në përputhje me<br />
vlerat e përjetësisë, për të mos e humbur Qiellin ose Parajsën.<br />
Grupi II - Grafi ka<br />
Si gjithçka tjetër, në një vepër artistike çdo detaj kumton një ide, jo rrallë të shoqëruar<br />
nga ide të tjera të ndërkallura brenda saj. Përdorimi i germave të mëdha është një mjet<br />
stilistik që kërkon të tërheqë vëmendjen e lexuesit për të zgjuar vetëdijen e qiellores<br />
brenda tij, duke ia rrëfyer se në të kundërt atë e pret Ferri si ndëshkim i përjetshëm. Të<br />
nëntë vargjet e shkruara me germa të mëdha të ndërmendin të vërtetën e amshimit, që<br />
nga njëra anë dëshmon sovranitetin e Perëndisë, nga ana tjetër zgjedhjen që çdo qenie<br />
njerëzore bën përmes mënyrës se si e ka jetuar jetën e tij, në përputhje me shenjtërinë<br />
apo nën vargonjtë e mëkatit. Shenjtëria e Perëndisë dhe errësira e mëkatit nuk mund<br />
të jetojnë bashkë. Ndaj paralajmërimi është i qartë, pa asnjë ekuivok, sepse shenjtëria<br />
e Zotit nuk mund të komprometohet nga mëkati njerëzor. Është zgjedhur kjo paraqitje<br />
grafi ke, mbase për t’i bërë të mundur lexuesit gdhendjen e dhjetë porosive që Perëndia<br />
i dha Moisiut në malin Sinai.<br />
Grupi III - Nënteksti alegorik<br />
Udhëtimi i poetit në përtejbotë është alegorik. Dantja beson në çdo gjë që rrëfen.<br />
Bota e mistertë që ai sjell me anë të fjalës poetike nuk është vetëm një gjetje artistike.<br />
Ai është i zgjedhur nga Perëndia që të rrëfejë të vërtetën e përjetshme të ndëshkimit<br />
hyjnor në suazën e Ferrit. Ky udhëtim dantesk synon ta kthejë shpirtin e humbur të<br />
njeriut te Perëndia, që e kundron Ferrin si parim të drejtësisë së Tij.<br />
Poeti kërkon ta rimëkëmbë shpirtërisht njerëzimin, që lëngon për shkak se u ka<br />
kthyer shpinën standardeve hyjnore, duke parathënë një fund të tmerrshëm, siç është<br />
Ferri. Njerëzorja dhe hyjnorja nuk duhet ta përjashtojnë, por duhet ta plotësojnë njëratjetrën.<br />
Grupi IV - Tercina<br />
Funksioni estetik dhe kuptimor mbështetet në rimën e veçantë sipas skemës aba/<br />
bcb... xyx/yvy/z. Vargu i parë rimon me të tretin. Strofa e mbyll kuptimin e saj, duke<br />
u kthyer në element të mëvetësishëm. Zakonisht krahasohet me tullat që e lartojnë<br />
një ngrehinë ose ndërtesë. Vargu i brendshëm i ngjan “llaçit” në lidhje me tercinën<br />
pasuese, ndaj e gjithë kënga shfaqet si një mur i qëndrueshëm. Tercina është themeli<br />
ku mbështetet arkitektura poetike danteske. Tercina ka karakter fi lozofi k dhe mistik.<br />
Përforcimi. Nxjerrja e përfundimeve<br />
Hapësira e Fjalës<br />
Po t’i referohemi mënyrës danteske të të kundruarit dhe të të interpretuarit të<br />
realiteteve të përjetshme, bindemi se edhe Simone (Wiel), një personalitet i njohur i<br />
shekullit XX, kishte të drejtë kur tha: “Zoti nuk mund të krijonte veçse duke u fshehur,<br />
përndryshe nuk do të kishte mundur të ishte veçse vetëm Zot. Ndoshta Ai ka lënë të<br />
depërtojë nga vetja vetëm sa është e mjaftueshme që, nga besimi tek Ai, njeriu të<br />
shtyhej për t’u marrë me njeriun. Që të mos jetë verbuar nga shkëlqimi qiellor deri në<br />
atë pikë, sa të mos interesohet më për Tokën”.<br />
Mësuesi/ja ngre pyetjen:<br />
-Cili është mendimi juaj duke e analizuar thënien e znj. Ueil?<br />
<br />
Detyrë shtëpie. Bëni një ese me temë: Alegoria danteske dhe unë.<br />
Perëndia, një subjekt për t’u takuar apo një objekt për t’u mbrujtur?<br />
235
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
4.3. Veçoritë e<br />
gjuhës dhe të<br />
stilit - Koment<br />
nga fragmenti<br />
Komedia<br />
Hyjnore<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- të komentojë fragmentin duke u ndalur te gjuha dhe stili;<br />
- të vlerësojë përkthimin që ka ruajtur formën arkaike të gjuhës;<br />
- të shkruajë një prozë poetike ose një ese letrare nisur nga fragmenti;<br />
- të vëzhgojë një pikturë për ta krahasuar me tekstin poetik.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të<br />
shkruara, paraqitja grafi ke e përkthimeve në gjuhën shqipe nga trashëgimia e Dante<br />
Aligerit, portrete të përkthyesve shqiptarë, fragmente në italisht, anglisht dhe shqip<br />
nga “Paolo dhe Françeska”.<br />
Konceptet kryesore: formë arkaike e gjuhës, koncept estetik, mistikë.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e mendimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit me bashkëpunim Punë e pavarur<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimeve Ndërtimi i shprehive studimore Punë me klasën<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Një nga mendimtarët më të njohur të të gjitha epokave, Hegeli, kur i referohet<br />
analitikës së stilit, pohon se stili shfaqet si ankthi i përsëritur i autorit, që ribën gjithnjë<br />
dhe vazhdimisht vetveten, dhe si aftësi për ta kapërcyer vazhdimisht vetveten.<br />
Mësuesi/ja ngre pyetjen për diskutim:<br />
- Mbështetur në fragmentin “Paolo dhe Françeska” (që është lexuar më parë në<br />
mënyrë ekspresive), a vihet re që stili i Dantes shpaloset, i vendosur përballë konceptit<br />
hegelian?<br />
Në fokus të mbetet dashuria, që shpërfaqet në realitetin konkret të Paolos dhe<br />
Françeskës, si dhe në realitetin e nënkuptuar Dante-Beatriçe.<br />
- Përdorimi stilistik i anaforës, si fi gurë e mirëfi lltë retorike dhe si koncept estetik, gjendet<br />
në fi llim të vargut ose në vazhdimin e tyre, por gjendet edhe si rimarrje e shprehur me<br />
përemra.<br />
Dashnija, n’shpirt fisnik...<br />
Dashnija, që nji dashnori i fal dashninë...<br />
Dashnia na fl ijoi mbi një altar...<br />
-Thirrori përdoret për ta theksuar natyrën dramatike të ngjarjes përmes adresimit<br />
konkret që e përfshin lexuesin në përftesë vetjake.<br />
“...Oh, mjerim<br />
Françeskë, këto rënkime...”<br />
- Pikëçuditja “fsheh” qëndrimin emocional të autorit, të shkaktuar nga rrethanat e<br />
dashurisë së Paolos dhe Françeskës, duke e bërë më “të thepisur” stilin e tij, gjë që<br />
formon një reliev shumëplanësh edhe përmes detajeve kaq mikroskopike në dukje.<br />
236
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
Nxënësit lihen për disa minuta të lexojnë fragmentin dhe pastaj orientohen nga<br />
mësuesi/ja të studiojnë vlerën simbolike të numrit 3 në vepër.<br />
- Vlera simbolike e numrit 3.<br />
Mistika e këtij numri buron nga hyjnorja. Edhe pse fl itet për njerëz konkretë, realiteti<br />
i tyre human, qoftë edhe në mëkat, zbulon etjen e natyrshme të qenies njerëzore për ta<br />
njohur e për ta takuar të perëndishmen.<br />
- Dantologu dhe shkrimtari Ernest Koliqi pohon se përkthimet e para të Dantes në<br />
gjuhën shqipe datojnë në shek. XIX nga arbëreshi Luigj Lorekio (Luigi Lorechio). Më<br />
pas, një fragment nga “Komedia Hyjnore” vjen në shqip nga Sokol Baçi në vitin 1900.<br />
Më tej, pas shpalljes së Pavarësisë, patër Vinçens Prenushi merret me Këngën XI të<br />
Parajsës. Në vitet ‘30 të shekullit XX ka përpjekje të tjera për ta sjellë në gjuhën tonë<br />
kryeveprën danteske, ndër të cilat dallohet përpjekja e E. Koliqit. Brenda kësaj rrjedhe<br />
kemi përkthimet e mëvonshme nga Pashko Gjeçi dhe Mark Ndoja.<br />
Dantologu E. Koliqi në shënimet që lidhen me leksionet e tij universitare, i bazuar<br />
edhe në idenë e Gjergj Fishtës, arrin në përfundimin se Dantja është gjuhësisht afër me<br />
shqiptarët, ngaqë gjuha shqipe është e përshtatshme për të mbajtur e për të përcjellë<br />
shprehjet danteske.<br />
Forma arkaike e gjuhës së përdorur nga Pashko Gjeçi e vesh gjuhën poetike<br />
danteske me magjinë e së shkuarës, duke derdhur në të atë lloj vjetërsie, që e ruajnë<br />
si vlerë vetëm krijimet madhore universale. Veç muzikalitetit të shqipes, që është në<br />
gjendje ta sjellë Danten në shqip plot dinjitet, shfaqet vlerësimi se pasuria e shqipes rrok<br />
kohën dhe hapësirën danteske, sikurse gjuhët e lashta që krijuan qytetërimin botëror.<br />
Nën ndikimin e fragmentit, mësuesi/ja i udhëzon nxënësit të shkruajnë një prozë<br />
poetike ose një ese letrare të titulluar: “Paolo dhe Françeska - emblema të ngrira<br />
muzeale apo mister i përjetshëm njerëzor?”<br />
Përforcimi. Nxjerrja e përfundimeve<br />
Mësuesi/ja ngre pyetjet:<br />
- Duke vëzhguar pikturën “Paolo dhe Françeska”, ç’do të donit ju t’i shtonit ose t’i<br />
hiqnit asaj?<br />
- A përshtatet piktura me realitetin vizual që keni ju kur e lexoni fragmentin në mënyrë<br />
individuale?<br />
<br />
Detyrë shtëpie:<br />
Komentoni: Dukuria “Paolo dhe Françeska”, arkaizëm historik?!<br />
-Të ndërtohet kurba e përkthimit të Dantes në shqip sipas trajektores historike të përmendur më<br />
sipër.<br />
-Nëse dini mirë anglisht, krahasoni përkthimet e “Komedisë Hyjnore” nga Henri Longfelou me<br />
përkthimin shqip të P. Gjeçit. Ç’vini re?<br />
237
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
5.1. Teksti<br />
poetik në<br />
shtratin e<br />
romantizmit<br />
evropian -<br />
veçoritë<br />
e poemës<br />
romantike<br />
“Eugjen<br />
Onjegini”<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
- të identifi kojë veçoritë e tekstit poetik në shtratin e romantizmit evropian;<br />
- të analizojë veçoritë kryesore të romantizmit;<br />
- të rendisë disa nga përfaqësuesit kryesorë dhe disa nga veprat kryesore të<br />
romantizmit.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>,<br />
citate të shkruara, portrete të romantikëve të huaj dhe shqiptarë, tituj të veprave të<br />
përfaqësuesve.<br />
Konceptet kryesore: romantizëm, romantizëm evropian, raport njeri-natyrë.<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi<br />
Pema e mendimit/<br />
Organizuesi grafi k<br />
Nxitje e mendimit<br />
Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Ditar dypjesësh Të nxënit me bashkëpunim Punë në dyshe<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimeve Ndërtimi i shprehive studimore Punë me klasën<br />
Parashikimi. Pema e mendimit. Organizuesi grafi k<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin duke nxitur nxënësit të flasin se çfarë dinë nga njohuritë e marra<br />
për romantizmin dhe ndërkohë ndërton organizuesin grafik mbi tiparet e romantizmit.<br />
Revolucioni Francez<br />
Shpallja e Republikës<br />
Zhgënjimi<br />
Pakënaqësia<br />
Kërkimi i një arti të ri<br />
Konteksti<br />
historik<br />
koha<br />
nga shek. XVIII deri<br />
në fi llim të shek. XIX.<br />
Romantizmi<br />
Veçoritë artistike<br />
Konteksti<br />
letrar<br />
largimi nga imitimi i<br />
modeleve të vjetra<br />
në qendër të veprës<br />
vendoset qenia njerëzore<br />
jeta shoqërore<br />
jeta intime<br />
poezia lirike (kënga, soneti,<br />
odeja, himni, elegjia)<br />
poema epiko-lirike<br />
balada liriko-fi lozofi ke<br />
drama lirike dhe lirikofi<br />
lozofike në vargje;<br />
romani në prozë dhe<br />
në vargje<br />
drama historike në vargje<br />
poema satirike.<br />
gjini dhe<br />
lloje letrare<br />
- Thyerja e tabuve<br />
- Fantazia dhe ndjenja<br />
- E jashtëzakonshmja<br />
- Kulti i natyrës<br />
- Rendja pas ekzotikes<br />
Tematika: ngriti në kult ndjenjën<br />
U ndikuan nga:<br />
sentimentalizmi: duke marrë kultin e ndjenjës, të<br />
cilit i dha një kuptim të ri;<br />
-iluminizmi; duke marrë kultin e “primitivit fi snik”,<br />
si ndjeshmëri ndaj raportit njeri-natyrë.<br />
238<br />
Ndërtimi i njohurive. Ditar dypjesësh<br />
Në këtë fazë të orës mësimore nxënësit diskutojnë për veçoritë, përfaqësuesit dhe<br />
veprat kryesore të romantizmit. Me anë të mendimeve dhe ideve të nxënësve, mësuesi/<br />
ja plotëson tabelën e ditarit dypjesësh të vizatuar në dërrasën e zezë.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Fjalët kyç<br />
Romantizmi<br />
(Veçoritë)<br />
Përfaqësuesit<br />
Vepra<br />
romantike<br />
Komentet<br />
- U thyen tabutë e klisheve të ngurta letrare-estetike të klasicizmit<br />
(neoklasicizmit, duke iu kundërvënë atyre).<br />
- Vëmendja u përqendrua në botën e brendshme shpirtërore, ku përparësi<br />
kishin ndjenjat, fantazia dhe jo arsyeja.<br />
- Interesimi u përqendrua te heronjtë e jashtëzakonshëm, që jetonin dhe<br />
vepronin në rrethana të jashtëzakonshme, shpesh heroike dhe tronditëse.<br />
- U parapëlqyen temat nga e kaluara kombëtare ose jeta idilike patriarkale.<br />
- Kulti i natyrës si frymëzim, i shtyu romantikët të kërkonin ngushëllim në<br />
gjirin e saj.<br />
- Vizatimi i dekorit të jashtëm, konkret, natyror, material dhe shoqëror, për t’i<br />
dhënë një vlerë të re botës së brendshme të heronjve.<br />
- Gjuha dhe mjetet stilistikore u zhvilluan shumë dhe u bënë plot me ngjyra<br />
të ndezura dhe kontraste të forta.<br />
- Figuracioni i përdorur: personifi kimi natyror, mitologjik, biblik; apostrofat,<br />
hiperbolat, antitezat, emfazat, epitetet, krahasimet, metaforat, aliteracionet.<br />
Gjeografi a e emrave romantikë: Uërdsuërthi, Bajroni, Shelli, Hygoi,<br />
Shatobriani, Zhorzh Sandi, Hajne, Shlegeli, Leopardi, Manxoni, Pushkini,<br />
Lermontovi, Lamartini, Petëfi .<br />
Romantikë shqiptarë: Jeronim de Rada, Gavril Dara i Ri, Pashko Vasa, Naim<br />
Frashëri etj.<br />
Veprat më të njohura: J. V. Gëte, “Faust”; Hygo, “Katedralja e Parisit”; Xh. G.<br />
Bajron, “Shtegtimet e Çajld Haroldit”; A. Pushkini, “Eugjen Onjegin” etj.<br />
Përforcimi. Nxjerrja e përfundimeve<br />
Mësuesi/ja i jep një nxënësi të lexojë “Odet e gëzimit” të Shilerit dhe më pas dëgjojnë<br />
himnin e Evropës, që është fragment nga Simfonia e Nëntë e Bethovenit, si vazhdimësi<br />
evropiane që i ka rrënjët te Romantizmi. Pas kësaj hap diskutimin rreth pyetjeve:<br />
-Çfarë ju bëri përshtypje?<br />
-Vazhdon të jetë aktuale thënia e Sh. Petëfi t: “Për dashurinë jap jetën, për lirinë jap<br />
dashurinë”?<br />
Mësuesi/ja u jep detyrë nxënësve të paraqesin grafikisht shumëllojshmërinë e<br />
formave letrare-romantike.<br />
Detyrë shtëpie. Nëse ju pëlqen muzika klasike, dëgjoni Simfoninë e Pestë të Bethovenit, që është<br />
frymëzuar nga mendimi romantik i Gëtes. Cila vepër artistike romantike ka lënë gjurmë brenda<br />
jush?<br />
239
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
6.2. Analizë<br />
e poemës<br />
“Eugjen<br />
Onjegini”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të analizojë poemën duke u ndaluar te:<br />
a. tipologjia,<br />
b. fi gura qendrore e groteskut - roman në vargje,<br />
c. subjekti i mbështetur në atmosferën e kohës,<br />
ç. tema dhe idetë,<br />
d. personazhet romantike,<br />
• të vëzhgojë pikturat që ilustrojnë poemën.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të<br />
shkruara nga Bjelinski, portreti i Pushkinit dhe i Lasgushit si përkthyesi i tij.<br />
Konceptet kryesore: roman në vargje, strofë onjeginiane, “shtrembërim estetik”,<br />
dramë e mirëfi lltë identiteti.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e mendimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim i koduar teksti Të nxënit me bashkëpunim Punë me grupe<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimeve Ndërtimi i shprehive studimore Punë individuale<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin me leximin e një vlerësimi që ka bërë kritiku i njohur rus<br />
Bjelinski: “Bajroni ka shkruar për Evropën, për evropianët... Bajroni është orvatur jo për<br />
të rikrijuar jetën bashkëkohore, sesa t’i bëjë gjyqin historisë së kaluar dhe të sotme....<br />
Pushkini si poet nuk është kujdesur që t’i ngjajë Bajronit, ai është përpjekur t’i ngjajë<br />
vetes të tij dhe t’i jetë besnik të vërtetës jetësore, që deri më atëherë kishte mbetur e<br />
paprekur nga askush dhe që aq shumë i lutej t’ia paraqiste botës me penën e tij”.<br />
Pas leximit mësuesi/ja ngre pyetjen për diskutim:<br />
-Cila është përftesa fi lozofi ke dhe ndjeshmëria artistike që përjetojmë nga përballja<br />
e dy romantikëve?<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim i koduar i tekstit<br />
Nxënësit nxiten të studiojnë tekstin, duke u përqendruar në elemente, si: tipologjia e<br />
poemës, koncepti i groteskut të veprës, subjekti, koha, tema dhe idetë etj. Duke lexuar,<br />
nxënësit nënvizojnë çështjet kryesore për çdo element dhe plotësojnë ditarin dypjesësh.<br />
240<br />
Tipologjia<br />
Struktura<br />
Subjekti<br />
dhe koha<br />
Vepra “Eugjen Onjegini” lëviz në dy shtretër: në atë të poemës dhe në anë të romanit.<br />
Romani në vargje është një nga llojet e letërsisë romantike. Vepra shfaq karakter rrëfyes, edhe<br />
pse mbizotëron ndjenja, subjektivja, pasioni dhe ëndrra. Vargu nuk bëhet pengesë e rrëfimit.<br />
Poema është e ndërtuar në 9 krerë, ku çdonjëri prej të cilëve përbëhet nga strofa<br />
14-vargëshe, që quhen strofa onjeginiane.<br />
Subjekti është i thjeshtë. Në të veprojnë katër personazhe kryesore: aristokrati Eugjen<br />
Onjegini nga kryeqyteti; poeti romantik Vladimir Lenski, aristokrat nga provinca; Tatjana dhe<br />
Olga Larina, motra, por me karaktere të kundërta: ardhja e Onjeginit nga Shën-Petërburgu<br />
për pushime në provincë, njohja me Lenskin dhe përmes tij takimi me motrat Larina.<br />
Epoka në të cilën jetojnë personazhet i bën të përjetojnë një dramë të mirëfi lltë identiteti.<br />
Nga njëra anë fryma perëndimore aristokratike që kërkon të ndryshojë mendësinë<br />
konservatore ruse dhe, nga ana tjetër, mënyra se si duhet të përballen personazhet<br />
me “opinionin” shoqëror, përbëjnë koordinatat e kohës në rrafshin horizontal dhe në atë<br />
vertikal. Koha dhe njeriu në dialogun e tyre të përjetshëm mishëron fatalitetin e situatës,<br />
që për hir të një nderi fals, është gati të groposë vetveten.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Koncepti i<br />
groteskut<br />
Temat dhe<br />
idetë<br />
Personazhet<br />
romantike<br />
Ngjarjet dhe personazhet e romanit në vargje “Eugjen Onjegini” edhe pse duken asimetrike,<br />
aq të largëta e të parregullta nga realiteti, brenda “deformimit” dhe “shtrembërimit” estetik<br />
përcjellin universalitetin e dashurisë, që di të jetësohet në mënyrë origjinale në çdo epokë<br />
të historisë njerëzore.<br />
Risia: “Kur ende letërsia ruse nuk kishte një roman të saktë në prozë, Pushkini e shkroi<br />
në vargje”, pohon Bjelinski.<br />
Përballëvendosja: Kryeqyteti - provinca; mondaniteti - provincialiteti; melankolia - guximi;<br />
moralizimi - pasioni; aristokratikja- rëndomtësia, i jep veprës frymëmarrjen romantike të<br />
thyerjes së klisheve të tejkaluara nga koha.<br />
Realiteti rus dhe njeriu si qenie universale nuk e përjashtojnë njëri-tjetrin, përkundrazi<br />
reputacioni i individit, pozita shoqërore, bota e trazuar shpirtërore e heronjve, paradokset<br />
mbi të cilat zhvillohen situatat, fl ijimi i dashurisë së vërtetë për t’i shpëtuar gjykimit<br />
shoqëror, përbëjnë hapësirën ku njeriu i tepërt, “i huaji” në miniaturë, që do të sillte<br />
tërmetin shpirtëror me njeriun e shek. XX, jeton çdo çast dilemën e tij ekzistenciale.<br />
Romantizmi social i Pushkinit është ravijëzuar si shqetësim i natyrshëm i poetit ndaj<br />
individit në shoqërinë kapitaliste:<br />
Onjegini, si shëmbëlltyrë e aristokracisë franceze të gjysmës së parë të shek. XIX, ndihet<br />
i tepërt gjithkund, ngase realiteti dhe un-i i tij janë shumë larg njëri-tjetrit.<br />
Tatjana, personazhi i paharrueshëm emblematik i letërsisë ruse, që do të pasohej nga<br />
Natasha Rostova e Tolstoit. Brenda saj ndihet femra ruse.<br />
Përforcimi. Nxjerrje e përfundimeve<br />
Nxënësit vëzhgojnë me vëmendje pikturat që ilustrojnë poemën. Mësuesi/ja pas<br />
vëzhgimit të pikturave ngre pyetjet:<br />
- A përputhet përfytyrimi juaj vetjak me ilustrimet?<br />
- Si komunikon fjala me ngjyrën?<br />
Çdonjëri prej nxënësve duke u ngacmuar nga vargjet pushkiniane, të sjellë në<br />
klasë në orën e ardhshme ilustrime të nxjerra nga interneti që i kushtohen dashurisë<br />
njerëzore.<br />
Klasa ndahet në dy grupe. Secili prej tyre zgjedh recituesin, që do ta deklamojë para<br />
një jurie me katër nxënës dhe mësuesin/en, për të qenë sa më objektivë në vlerësimin<br />
“Deklamuesi më i mirë”.<br />
Detyrë shtëpie: Fragmenti poetik i deklamuar në mënyrë shprehëse (në f. 199), të kthehet në një<br />
prozë poetike.<br />
Tema<br />
7.3. Koment<br />
nga fragmenti<br />
“Eugjen<br />
Onjegini”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të komentojë fragmentin e veprës duke u ndalur te:<br />
a. kuptimi - fragmenti në kontekstin e romanit, idealizmi i ndjenjës së dashurisë;<br />
b. interpretimi - zbulimi i universalitetit të dashurisë, gjykimi i raportit ndjenjëarsye;<br />
c. gjuha - fjalët kyç që shprehin gjendjen emocionale të personazhit;<br />
ç. pyetjet retorike dhe roli i tyre;<br />
d. metrika - elementet e metrikës dhe përkthimi.<br />
241
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të shkruara,<br />
fotografi nga jeta e Pushkinit dhe trashëgimia letrare e tij.<br />
Konceptet kryesore: universaliteti i dashurisë, kulmim poetik.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Lexim teksti/Pema e mendjes Nxitje e mendimit Punë me grupe<br />
Ndërtimi i njohurive Lexim teksti/Pema e mendjes Të nxënit me bashkëpunim Punë me grupe<br />
Përforcimi Harta e mendjes Ndërtimi i shprehive studimore Punë me klasën<br />
Parashikimi dhe ndërtimi i njohurive. Lexim teksti/Pema e mendjes<br />
Lexohet fragmenti poetik, dhe klasa ndahet në disa grupe, duke i dhënë çdo grupi<br />
njërën nga pikat e skedës për të punuar në evidentimin e materialit në mënyrë specifi ke.<br />
Në fund, përfundimet e çdo grupi pasqyrohen në “Pemën e mendjes”.<br />
Grupi I - Kuptimi<br />
Kjo letër është një kulmim poetik që portretizon tallazitjet e një shpirti të dëlirë njerëzor,<br />
që edhe pse është i druajtur së brendshmi, zgjon guximin për të sfiduar normat e ngurta<br />
shoqërore, që do ta paragjykonin hapin e Tatjanës në shprehjen e dashurisë.<br />
a. Beteja shpirtërore e heroinës.<br />
b. Sinqeriteti i saj.<br />
c. Idealizimi i dashurisë jo vetëm për arsye të perceptimit romantik pushkinian, por<br />
ngaqë dashuria mbetet poezia e vërtetë e jetës.<br />
ç. Paradoksi: një vajzë provinciale ndërmerr një akt guximi që e kapërcen kohën dhe<br />
hapësirën e saj, për t’u bërë thyerëse e barrierave shoqërore.<br />
Grupi II – Interpretimi<br />
Dashuria është ndjenjë universale. Heroina i drejtohet Qiellit, duke pohuar se kjo<br />
zjarrmi shpirtërore e ka zanafi llën në përjetësi, duke i dhënë dashurisë vlerën e saj<br />
të vërtetë si ekzistencë e përjetshme. Ajo troket në çdo jetë dhe pushton çdo zemër.<br />
Brenda saj njeriu gjen vetveten.<br />
- Duke e kundruar me kujdes këtë fragment, thoni, në ç’raport vendoset ndjenja me<br />
arsyen? Ç’mendim vetjak përftojmë nga ky moment i pakrahasueshëm poetik?<br />
242<br />
Grupi III – Fjalët kyç<br />
E ka vendosur Qielli vetë,<br />
Jam e jotja në përjetësi!<br />
Se Zoti jetën ma ka dhënë<br />
Gjer në varr të t’adhuroj...<br />
Në zemër veç një mall të mbaj<br />
Veç gjer sërish të më takoni.<br />
T’ ju njoh s’do kisha kurrë fat<br />
S’do kisha turbullim e shkretë<br />
Gjithë jeta ime më pat qënë<br />
një peng se ty do të takoj<br />
fjalët kyç që shprehin fatalitetin<br />
e kësaj dashurie<br />
gjendja psikologjike e pritjes pa përgjigje<br />
gjendja emocionale e Tatjanës si portret<br />
i strukur brenda saj.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përhera të kam ëndërruar<br />
Të ndjeva thellë mu në gjit<br />
Në zemër shpesh ta kam dëgjuar,<br />
Ty zërin... jo s’ish ëndërrim!<br />
Më preke fort, u përvëlova<br />
Thashë: ësht’ ai thesari im!<br />
A nuk je ti, o ëndrra ime,<br />
Që n’errësirë po ndriçon<br />
E vjen më prek me nur e hije?<br />
epërsia e Onjeginit e projektuar në zemrën<br />
e Tatjanës.<br />
...Jet’ edhe fat<br />
Veç ty që sot t’i kam besuar<br />
Po vdes nga frik’ turpëruar.<br />
Po nderit tuaj i besoj<br />
S’je ti që plot prej dashurie<br />
Shpres’ dhe gas më murmuron?<br />
Kush je ti? Ëngjëlli me shpresë,<br />
Apo një lajkatar pa besë?<br />
Të pres: ti eja siç më k’ënda<br />
A ma prish ëndrrën që tashi.<br />
dilema që përjeton Tatjana, dyzimi që<br />
e mundon atë.<br />
Grupi IV - Pytejet retorike, roli i tyre.<br />
Pyetjet retorike nënkuptojnë vendimin që duhet të marrë personi të cilit i drejtohen.<br />
Ndërtimi i tyre si pyetje shpreh mundësinë e përfshirjes ose të mospërfshirjes së tij në<br />
kontekstin e dhënë. Si gjetje stilistike i jep mendimit poetik dritëhije, për të mos e lënë<br />
të rrafshët dhe pa asnjë formë.<br />
Ç’do deshit më veç shpirtit tim?<br />
Pse arthtë vetë-ashtu në fshat,<br />
Na gjettë te ky vend i qetë?<br />
E vjen më prek me nur e hije?<br />
S’je ti që plot prej dashurie<br />
Shpesh’ edhe gas më murmuron?<br />
Kush je ti? Ëngjëlli me shpresë,<br />
Apo një lajkator pa besë?<br />
Mëdyshja që e bren ndjenjën në përballje<br />
me realitetin si ftohtësi dhe indiferencë.<br />
Grupi V - Metrika<br />
“Eugjen Onjegini” është i ndërtuar në krerë, ku secili prej tyre përbëhet nga strofa<br />
katërmbëdhjetë-vargëshe, që u quajtën ndryshe “strofa onjeginiane”, me sistemin ritmik<br />
tetërrokësh. Rima është e kombinuar sipas skemës ABAB; ÇDD; EFFE; GG.<br />
Mendimi poetik mbyllet brenda strofës. Fjala pushkiniane ka ardhur në shqip përmes<br />
poetikës lasgushiane. Lasgushi i zgjedh fjalët poetike për t’iu përshtatur melodisë së<br />
vargut. Ai gjen fjalë dialektikore për hir të rimës.<br />
Fjalë tipike lasgushiane: Zemërak, murmuro, mprojtje, mbeso- më-ni, shpres’ edhe gas.<br />
Ngjashmëria e vargut pushkinian me atë lasgushian shfaqet në frymëzimin e tyre dhe në<br />
modelimin që jo vetëm sjell realitete pamore, por edhe shoqërohet me muzikalitetin e fjalës.<br />
243
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përforcimi. Harta e mendjes<br />
Me përfundimet e çdo grupi plotësohet organizuesi grafi k.<br />
dilemë<br />
guxim<br />
shqetësim njerëzor<br />
Dashuria<br />
pritje e magjishme<br />
prushitje emocionesh<br />
fi snikëri<br />
vdekje ëndërr jetë<br />
Detyrë shtëpie. Shkruani një letër dashurie, ku të trajtoni çështjet:<br />
Dashuria si përjetësi?!<br />
Dashuria si iluzion?!<br />
Dashuria, bukuria për të cilën je krijuar...<br />
Tema<br />
8.4. Portreti i<br />
personazhit<br />
qendror femër<br />
tek “Eugjen<br />
Onjegini”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të përshkruajë portretin e personazhit qendror femër:<br />
a. të dallojë veçori të personazhit romantik femër;<br />
b. të vëzhgojë pikturën dhe ta ballafaqojë atë me imazhin e krijuar nga leximi<br />
i veprës;<br />
c. ta krahasojë personazhin romantik femër me personazhin romantik mashkull;<br />
ç. të parafrazojë letrën e Tatjanës duke e kthyer në prozë.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore:<br />
Teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të shkruara.<br />
Struktura mësimore: Hap pas hapi<br />
Hapi I. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
- Ç’kuptim ka për ju thënia e Bjelinskit: “Tatjana është kurora e bukurisë së rrallë<br />
shpirtërore”?<br />
- Cila nga aktoret më të njohura sipas jush, do ta kishte interpretuar më me vërtetësi<br />
Tatjanën dhe pse?<br />
- Ç’pika takimi mund të ketë ndërmjet “Këngës së Tatjanës”, që është letra e saj,<br />
dhe Barbara Streisand me këngën “Women in love”?<br />
Hapi II.<br />
Nxënësit lexojnë fragmentin dhe nxjerrin veçoritë e personazhit të Tatjanës. Më pas<br />
këto veçori i krahasojnë me ato të personazhit romantik femëror.<br />
a. Veçoritë e personazhit romantik femëror<br />
Dashuri me shikim të parë. Drithërimat emocionale dhe dyluftimi brenda qenies nëse do<br />
të kishte apo jo përgjigje dashuria e saj. Hijeshia shpirtërore e Tatjanës dhe tallazimet<br />
mes të cilave gjendet, e bëjnë më të bukur personalitetin e saj, që është i vërtetë. Guximi<br />
i saj nuk buron nga mendjelehtësia, por ngaqë zemra i është robëruar nga dashuria që<br />
ndien për Eugjen Onjeginin. Dashuria jep vetveten, pa pritur ç’do të marrë.<br />
244
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
snobizëm-i - prirje e<br />
sëmurë për të ndjekur<br />
mënyrën e jetesës,<br />
sjelljet dhe modën<br />
e një klase, të një<br />
shtrese a të një grupi<br />
që mendohet si më i<br />
lartë e më i zgjedhur;<br />
shija e sëmurë për t`i<br />
pëlqyer gjërat vetëm<br />
pse janë të huaja, të<br />
jashtëzakonshme e të<br />
stërholluara, pa shikuar<br />
vlerën e vërtetë të tyre.<br />
b. A përputhen pikturat me imazhin e përfytyruar të Tatjanës?<br />
Femërorja, delikatesa, pasiguria, ëndrra, pritja, frika, përpëlitja, guximi, shpresa,<br />
zhgënjimi a e bëjnë me të vërtetë Tatjanën apo e veshin atë me mantelin e<br />
legjendës?<br />
c. Personazhet në krahasim me njëri-tjetrin<br />
Tatjana - Eugjeni<br />
Personazhet vijnë nga dy botë të ndryshme, gjë që dallohet nga koncepti bazë për<br />
jetën. Tatjana është provinciale, por ka një vizion njerëzor universal për jetën, sipas<br />
të cilit dashuria është thelbi i jetës. Përulja që vihet re në personalitetin e Tatjanës,<br />
buron nga ndërthurja e dashurisë si ndjenjë platonike dhe e pasigurisë që ka ajo,<br />
nëse duke qenë vajzë province, mund t’ia fitojë zemrën aristokratit kryeqytetas.<br />
Eugjeni, aristokrati kryeqytetas, i prirë nga snobizmi, shpërfi ll gjithçka rreth tij,<br />
është i pakënaqur nga vetja dhe nga të tjerët, prandaj humbet dashurinë për të<br />
cilën do të pendohet më pas.<br />
konformizëm/i – pajtim<br />
vetëm me fjalë me<br />
mendimet, veprimet<br />
e dikujt, prirje për t’iu<br />
përshtatur sa për sy<br />
e faqe qëllimeve e<br />
interesave të më të<br />
fortëve a shumicës.<br />
Përforcimi. Diskutim<br />
<br />
Ndryshe nga Tatjana, Eugjeni është konformist. Edhe pse nuk do t’i pranojë<br />
konvencionet e shoqërisë, detyrohet të luajë rolin që i ka caktuar jeta, pa guxuar<br />
që të luftojë për të ndryshuar mendësinë e shoqërisë. Ai e ndien veten superior<br />
në krahasim në provincialet “inferiore” dhe kjo e bën më krenar për të mos ua<br />
varur mendjelehtave në provincë. Eugjeni ka besim të tepruar te vetja dhe është<br />
i bindur se çdo vajzë është gati të lërë kokën për të. Pompoziteti i tij shfryhet<br />
kur takon Tatjanën në Shën-Petërburg dhe është gati t’i rikthehet asaj që e pat<br />
nënçmuar, sepse kupton se thesari paska qenë zemra e saj.<br />
Përpjekja e dy personazheve për të ruajtur shkëlqimin e fasadës në jetën e<br />
tyre, e kthen këtë marrëdhënie në një fatalitet prej të cilit vuajnë si Tatjana, ashtu<br />
edhe Eugjen Onjegini.<br />
Diskutim rreth pyetjes: Cili nga të dy personazhet është më pranë un-it tuaj?<br />
Detyrë shtëpie.<br />
Përshtatja e letrës në prozë. Klasa ndahet në dy grupe: Vajzat kthejnë në prozë letrën e Tatjanës për<br />
Onjeginin. Djemtë kthejnë në prozë letrën e Onjeginit.<br />
Tema<br />
9.5: Skeda<br />
e komentit<br />
letrar “Eugjen<br />
Onjegini”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të plotësojë skedat e komentit letrar;<br />
a. të lexojë fragmentet, me qëllim për të plotësuar skedat:<br />
- të zbulojë veçori të rrëfi mit;<br />
- të komentojë tipare të heroit romantik të zhgënjyer;<br />
- të dallojë notat e trishtimit të poemës;<br />
- të dallojë veçanti të përshkrimit romantik të natyrës;<br />
b. të vëzhgojë ilustrimet për t’i krahasuar me fragmentet përkatëse.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore:<br />
Teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të shkruara, portreti i Tatjanës dhe i Eugjenit<br />
në videoprojektor.<br />
Konceptet kryesore: Tipare të heroit romantik, përshkrim romantik.<br />
245
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Konkurs Nxitja e mendimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit me bashkëpunim Punë me grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehive studimore Punë me klasën<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Konkurs<br />
Disa nxënës, vajza dhe djem, lexojnë detyrën e shtëpisë.<br />
E njëjta juri që ka vlerësuar recitimin orën e shkuar, bën vlerësimin e tyre dhe shpall<br />
fi tuesin ose fi tuesen e letrës, duke nënkuptuar se Tatjana jeton brenda çdo vajze dhe<br />
Onjegini frymon brenda çdo djali.<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
Klasa ndahet në tri grupe.<br />
Grupi I - Veçoritë e rrëfi mit - Rrëfi mi dhe lexuesi në këngën I, kreu I;<br />
Skeda<br />
a. Lidhja e rrëfyesit me lexuesin – bashkëbisedimi i autorit me lexuesin, autori sikur<br />
fl et drejtpërdrejt me lexuesin: vargjet 7- 8.<br />
b. Të dhënat për protagonistin: ka lindur buzë Nevës, në Shën-Petërburg, në një<br />
familje fi snike, që zotëronte karrocat e “diligjencës”. Është autori i poemës Ruslani dhe<br />
Ludmilla, dhe është marrë vendimi për ta internuar në jug të Rusisë.<br />
c. Humori dhe ironia në rrëfi m- ironizon për internimin në dy vargjet e fundit.<br />
Rrëfi mi si ironi dhe humori i fshehur brenda tij. Duke u mbështetur në thënien e Zhan-<br />
Pol Sartrit: “... është zgjedhja e autorit për një aspekt të caktuar të botës, që vendos për<br />
lexuesin dhe njëherazi, duke zgjedhur lexuesin, vendos për subjektin”.<br />
Grupi II - Tiparet e heroit të zhgënjyer romantik në këngën XLIV, kreu I;<br />
Bjelinski lidhur me kohën kur ngjizet historia pushkiniane shprehet: “Poeti lirik i kohës<br />
sonë më tepër vuan e ankohet, sesa entuziazmohet e gëzohet, më tepër pyet e kërkon,<br />
sesa brohoret i papërmbajtur. Kënga e tij është një ankim”,<br />
- Ç’arsye do ta kthente në të vërtetë historike konstatimin në fjalë, pasi kemi lexuar<br />
këngën (XLIV) nga kreu I?<br />
Nga se është velur heroi? –nga përtacia dhe zbrazëtia, të cilat nuk mund të zhduken<br />
nëse njeriu nuk motivohet në jetën e vet nga ideale fi snike (v. 1-4).<br />
Pse braktis edhe dijen? – dijet që merren nga të tjerë dhe që nuk sjellin zgjidhje për<br />
kohën, janë shterpe (të vjetrit, të vjetruar keq/ të rinjtë të shkarë dhe për dreq).<br />
Sarkazmi dhe mllefi poetik – i gjithë fragmenti është i ndërtuar mbi sarkazmin dhe<br />
buçet nga mllefi poetik (i la pra librat, siç la gratë, la raft, pluhur dhe dituri/ edh’ e mbuloi<br />
me vel të zi).<br />
246
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Një jetë pa ideale madhore është e zbrazët. Zbrazëtia është vdekja shpirtërore që<br />
çon në zhgënjim.<br />
Grupi III - Notat e trishtimit në këngën XXXII, kreu VI.<br />
Nëse do të meditonim për një çast mbi idetë e Bjelinskit: “... jeta nuk është më një<br />
gosti e gëzueshme, nuk është më një ngazëllim festiv, por shesh lufte, mungesash dhe<br />
vuajtjesh. Këtu e ka burimin ajo melankoli, ai trishtim dhe ato mendime që e përshkojnë<br />
lirikën tonë”,<br />
- si do të pasqyrohej çasti i vdekjes së Lenskit?<br />
Ndërprerja e dhunshme dhe absurde e jetës. Vrasja e poezisë së saj.<br />
- Pse mbizotërojnë notat e trishtimit?<br />
Dhimbja për vdekjen e Lenskit është e madhe. Më shumë se vdekja, poetin e trishton<br />
motivi absurd i vdekjes së tij në një duel fare pa kuptim. (Ku vate zonja? E di një Zot.)<br />
- Mbizotëron lirizmi apo epizmi?<br />
Në pamje të parë të duket se mbizotëron epizmi, në kuptimin e rrëfi mit. Poeti përshkruan<br />
me hollësi Lenskin e vrarë. Por pas çdo fjale, çdo vargu të përkthyer mjeshtërisht nga<br />
i madhi Lasgush, ndihet dhimbja therëse për një humbje të pazëvendësueshme, të<br />
paparashikuar dhe absurde. (Para një çasi, njëzë grime/ kjo zemër thithte frymëzime,/<br />
mëri e shpresë e dashuri...). Përdorimi i prapashtesës zvogëluese zë te fjala njëzë në<br />
grupin emëror njëzë grime, tregon shpirtin e lebetitur të poetit për humbjen e madhe.<br />
Grupi IV – Përshkrimi romantik i natyrës (Kënga I, kreu VII).<br />
- Si lidhet gjendja shpirtërore me atë të natyrës?<br />
Paralelizmi konceptual i dimrit që fsheh çdo gjallim jete, edhe simbolikisht, i jep<br />
tablosë ku do të hyjnë e do të dalin jetë njerëzore përgjatë zhgënjimesh dhe vuajtjesh,<br />
lëndoren, atë që është karakteristike për poezinë lirike.<br />
Natyra jepet në të dyja derdhjet e saj: në botën fi zike dhe në botën shpirtërore.<br />
- Cili është përdorimi stilistik i emrave dhe i mbiemrave të përdorur në këtë përshkrim?<br />
Stilistika e emrave, foljeve, mbiemrave të përdorur në këtë përshkrim synon që, me<br />
penelata të shpejta, të rrokë domethënien e fshehur që bart dramën e personazheve<br />
si dramë e përjetshme njerëzore. Kurba e fjalëve nuk lë cep të natyrës pa gjetur dhe<br />
pa e bërë të plotë peizazhin dimëror tipik rus, që në thelb është peizazhi shpirtëror i<br />
heroinës.<br />
Foljet: arrin, shkëlqen (bora), gëzojmë bukurinë e bardhësisë dhe ftohtësisë së<br />
dëborës, që Tanjën e mbush me llahtari.<br />
Përforcimi. Diskutim<br />
<br />
Përfaqësuesit e grupeve lexojnë skedat dhe bëhet diskutimi rreth tyre.<br />
Detyrë shtëpie. Duke u mbështetur në fragmentin nga Kënga I, kreu VII, përshkruani<br />
natyrën dhe gjendjen shpirtërore të Tatjanës.<br />
247
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
10.6. Shkrimi<br />
i një eseje<br />
krahasuese<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
a. të shkruajë një ese letrare krahasuese:<br />
b. të shënojë në skedë veçori të Këngës së Lamtumirës të Bajronit;<br />
c. të shënojë në skedë veçori të këngës së fundit të Onjeginit;<br />
ç. të shkruajë një ese krahasuese për veçoritë e përbashkëta dhe dallimet e dy<br />
këngëve të poemave romantike;<br />
d. të vëzhgojë pikturën për të zbuluar elementet romantike.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: Teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të<br />
shkruara, fragmenti i shkëputur nga Lamtumira e Ç. Haroldit, portreti i Bajronit dhe i<br />
Pushkinit, veprat e tyre përfaqësuese.<br />
Konceptet kryesore: ese krahasuese, elemente romantike.<br />
248<br />
Material shtesë<br />
SHTEGTIMET E ÇAJLD HAROLDIT<br />
(Kënga e lamtumirës)<br />
O lamtumirë! Atdheu im<br />
po zhduket dalëngadalë,<br />
gjëmon stuhia me tërbim.<br />
Çaçri gërhet mbi valë,<br />
pas diellit që po fl akëron,<br />
po nisemi të lirë;<br />
dhe ty, si atij që perëndon,<br />
Atdhe, natën e mirë!<br />
2<br />
Kur nesër rishtaz ai diell<br />
do lindë, me shkëlqim,<br />
do përshëndesim det e qiell<br />
po jo atdhenë tim.<br />
Në vatrën time nuk ka zjarr,<br />
nëpër avllit’ e forta<br />
të kullës sime rritet bar,<br />
im qen po leh te porta.<br />
3<br />
“Ti pazh’ i vogël, pa m’u qas!<br />
Pse qan e po vajton?<br />
Mos të tremb deti me tallaz,<br />
a sqota të tmerron?<br />
Pa fshiji lotët; anija jonë<br />
e shpejtë është dhe e fortë:<br />
nuk ka skifter që fl uturon<br />
më shpejt e më gazplotë”.<br />
4<br />
“Le të kanosen erë e det,<br />
nuk trembem nga asnjë shqotë,<br />
po zoti Çajld, mos u çudit<br />
që po më rrjedhin lotë;<br />
prej babës e prej nënës ik,<br />
u ndava prej shtëpisë;<br />
tani s’ më mbetet asnjë mik,<br />
veç teje e perëndisë.<br />
8<br />
Kush u beson psherëtimave<br />
të femrës që mbush sytë?<br />
Ia than lotët qepallave<br />
ndonjë dashnor i dytë.<br />
S’qaj për gëzimet që humbas,<br />
rrezikun që më vjen;<br />
Po vetëm qaj se nuk lë pas<br />
asnjë që lot’n e vlen.<br />
Në botë mbeta fi ll i mjerë,<br />
në detin pa kufi ;<br />
përse të qaj pra për të tjerë<br />
për mua s’qau njeri.<br />
Do t’angullijë ndoshta sot<br />
im qen gjersa të gjejë<br />
Ushqim nga ndonjë tjetër zot;<br />
n’u kthefsha do më shqejë.<br />
Pra, merrmë, o lundër, dhe vrapo<br />
në detin plot buçim;<br />
dhe shpjermë në çdo vend që do,<br />
veç jo në vendin tim!<br />
Të falem det i kaltr’i zi!<br />
dhe kur të shkel i lirë<br />
në dhe, të falem, shkretëti!<br />
Atdhe, natën e mirë.
Struktura mësimore: PNP<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e mendimeve Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Diagrami i Venit Të nxënit në bashkëpunim Punë me grupe<br />
Përforcimi Shkrim i lirë Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë individuale<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje.<br />
- Ç’mendoni për ilustrimet që shoqërojnë fragmentet e romanit në vargje “Eugjen<br />
Onjegini”?<br />
Nxënësit drejtohen të vëzhgojnë elementet romantike në to.<br />
Ndërtimi i njohurive. Diagrami i Venit<br />
Mbi çdo tryezë është vendosur “Kënga e lamtumirës” së “Çajld Haroldit” të Bajronit<br />
dhe kënga XLIX, kreu VIII i Pushkinit, për të krahasuar projektimin individual të së njëjtës<br />
situatë: Lamtumirës.<br />
Skeda:<br />
-Veçoritë e “Këngës së lamtumirës” të Bajronit.<br />
a. Përshëndetja dhe nisja e Haroldit për shtegtim. Atmosfera romantike vjen përmes<br />
krahasimeve, epiteteve, metaforave – Përshkrimi i bregdetit dhe i natyrës shërben si<br />
paralelizëm mes relievit shpirtëror tronditës me të cilin identifi kohet ikja e Haroldit.<br />
b. Përshkrimi i natyrës - Përshkrimi i gjendjes shpirtërore të heroit romantik. Natyra<br />
fi zike dhe natyra shpirtërore plotësojnë njëra-tjetrën si shfaqje dhe si kuptim.<br />
c. Motivet e largimit të Haroldit nga vendlindja. Malli dhe brenga e tij.<br />
ç. Figura e pazhit – krahasimi me Haroldin. Tiparet e tij.<br />
d. Momenti kulmor poetik:<br />
“S’qaj për gëzimet që humbas<br />
rrezikun që më vjen,<br />
po vetëm qaj se nuk lë pas<br />
asnjë që lotn’ e vlen.”<br />
- Veçoritë e këngës XLIX, kreu VIII nga romani në vargje “Eugjen Onjegini”<br />
a. Motivi i ndarjes, i largimit, i lamtumirës. Këndvështrimi i tij mbi njeriun si<br />
bashkudhëtar i përkohshëm, që e ka zhgënjyer heroin romantik.<br />
- Dëshira që vepra dhe kujtimi i tij të mund t’u shërbejnë të tjerëve, qoftë për mirë,<br />
qoftë për keq. (që ti për gaz a për shkak të kotë/ për zemër’ a lajm nëpër fl etore...)<br />
- Shpresa se ka lënë një gjurmë me jetën dhe veprën e vet (E ti shok udhe lamtumirë,/<br />
ti i patundur ideal, / edhe ti, vepr e gjallë, e dlirë,/ ndonës’ e vogël – që m’u fal).<br />
b. Dritëhijet romantike të heroit që s’di ku të shkojë, veç mjafton të arratiset nga një<br />
mjedis që e ka lodhur me falsitetin e tij.<br />
c. Realiteti jetësor i shndërruar në realitet poetik.<br />
ç. Historia njerëzore dhe historia individuale e mishëruar në raportin Tatjanë-Onjegin.<br />
Zhgënjimi i heroit romantik nga koha, vendi, njerëzit. Largimi si shprehje e<br />
pakënaqësisë, e pamundësisë për të vënë në jetë idealin e vet.<br />
- Përdorimi i thirrorëve dhe përdorimi i vetës II vendos lidhje të ngushtë me lexuesin.<br />
Subjektivja dhe objektivja në fragment.<br />
Plastika poetike e Pushkinit e bën origjinal rrëfi min e tij.<br />
Mendimi poetik i fshehur pas çdo lëvizjeje, dëshira e strukur në thellësi emocioneve.<br />
249
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Fryma pushkiniane i jep poezisë vezullime dhe nuanca pafundësie.<br />
Muzikaliteti i vargut pushkinian e bën më të drejtpërdrejtë mesazhin e tij.<br />
A i përshtaten fjalët e Bjelinskit: “Ç’është kjo – poezi, pikturë, muzikë? Apo njëra<br />
dhe tjetra dhe e treta të shkrira në një, ku tabloja fl et me tinguj, tingujt formojnë tablo,<br />
kurse fjalët shndrisin me ngjyra, mpleksen me fi gura, përftojnë harmoni dhe shprehin<br />
ligjërimin e arsyeshëm?”, këtij fragmenti poetik?<br />
E përbashkëta në të dy fragmentet.<br />
Përforcimi. Shkrim i lirë<br />
Shkrimi i esesë krahasuese. Krahasimi të bazohet mbi gjetjen poetike, motivin<br />
shpirtëror, dhimbjen njerëzore, frymëmarrjen romantike të heroit.<br />
<br />
Detyrë shtëpie: Njerëzorja në lirikën romantike ndihet ose përjetohet.<br />
Mbresa romantike... (pasi janë vëzhguar ilustrimet e f. 206)<br />
Sugjerim: Nxënësit të lexojnë “Një hero i kohës sonë” të Lermontovit.<br />
Tema<br />
<strong>11</strong>.1.<br />
Veçoritë<br />
e lirikës<br />
filozofike të<br />
romantizmit<br />
shqiptar te<br />
“Fjalët e<br />
qiririt”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë veçoritë e lirikës filozofike të romantizmit shqiptar:<br />
a. kuptimi – të zbulojë arsyet e vetëfl ijimit të poetit,<br />
b. interpretimi – të interpretojë nëntekstin e vetëfl ijimit,<br />
c. gjuha dhe stili:<br />
- të gjejë fjalët kyç që i japin tonin poezisë,<br />
- të analizojë simbolet: fi gura e qiririt, fi gura e fl uturës,<br />
- të shpjegojë raportin ndërmjet unit fi lozofi k dhe dukurisë së<br />
metempsikozës,<br />
ç. të shkruajë një tekst interpretues-vlerësues.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: Teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të<br />
shkruara, portreti i N. Frashërit, titujt e veprave të tij.<br />
250<br />
Konceptet kryesore: iluminist, panteist, humanizëm, metafizikë, vetëflijim, mesianizëm.<br />
Struktura mësimore: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve<br />
Parashikimi Stuhi mendimi Nxitje e mendimeve Punë në klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti/ Ditar dypjesësh Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Nxjerrja e përfundimit Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë me klasën<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Stuhi mendimi<br />
Mësuesi/ja u tregon nxënësve një foto të N. Frashërit dhe kërkon që ata të thonë<br />
ç’dinë për të.<br />
Ndërkohë vendos në vende të dukshme citatet e mëposhtme.<br />
atdhetar<br />
humanist (dashuria për njeriun)<br />
iluminist (dije,<br />
emancipim)<br />
Naim Frashëri<br />
romantik<br />
veprat<br />
rilindës<br />
Panteist (Zoti i shkrirë te<br />
njeriu dhe natyra)
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ekspoze: Nga romantizmi evropian te romantizmi shqiptar.<br />
Zhan-Zhak Rusoi, iluminist dhe një prej etërve të romantizmit, pohon se rruga për te<br />
virtyti kalon nga zemra.<br />
Prof. E. Çabej te “Shqiptarët mes Perëndimit dhe Lindjes”, “... ka të ngjarë – shkruan<br />
ai, - që Naimi rrymën e re letrare ta ketë njohur nëpërmes romantizmit frëng.”<br />
“Gëzimi dhe dhimbja, besimi dhe ankthi përpara tronditjes dhe përmbysjeve dramatike<br />
që sillte koha e re me të cilën ballafaqohej individi, forcat e dritës dhe e errësirës që fl enë<br />
në shpirtin njerëzor, të gjitha këto të përthyera në prizmin e meditacioneve metafizike, i<br />
dhanë lirizmit të Naimit një përmasë të re fi lozofi ke që jeton përtej kohës së poetit”.<br />
Jorgo Bulo<br />
Ndërtimi i njohurive. Studimi teksti/Ditar dypjesësh<br />
Lexohet poezia “Fjalët e qiririt”. Mësuesi/ja e ndan klasën në 2 grupe dhe shtron pyetjen:<br />
- Ç’ju bën më tepër përshtypje në paraqitjen grafi ke të këtij motivi romantik naimjan<br />
që e gjeni në librin tuaj?<br />
Poezia dhe poeti<br />
- Ç’është poezia?<br />
“Poezia është gjuha që këndon”.<br />
“Një poezi duhet ta shtyjë më tej horizontin”. Pol Elyar<br />
“Më pyetën një herë se ç’është poezia dhe mua m’u kujtua një miku im e u përgjigja:<br />
Poezia?... Poezia është një dre i plagosur”. F. G. Lorka<br />
Ç’është poeti?<br />
“Një poet është gjithnjë një mister i padepërtueshëm.” Salvador Lopes Beserra<br />
a. Arsyet e vetëfl ijimit të poetit. Vetëflijimi është akti më sublim që dikush bën në<br />
emër të një ideali madhor, që e kapërcen kohën ose epokën e tij. Një ëndërr e madhe<br />
kërkon një fl ijim të madh.<br />
Nxënësit ilustrojnë me vargje, duke përdorur ditarin dypjesësh.<br />
Arsyet e vetëfl ijimit të poeti:<br />
Dashuria për njeriun.<br />
Qëllimi për drejtësi.<br />
Dëshira për diturinë.<br />
Dëshira për trashëgimi.<br />
Qëllimi për pastrim shpirtëror.<br />
Ilustrimet<br />
Në shpirt kam dashurinë<br />
Pa digjem për njerinë<br />
Mase krahët t’i përvëlon<br />
Po edhe shpirtin ta shenjtëron<br />
Unë duke përvëluar<br />
Njerëzit i kam ndrituar<br />
Si tani gjith’ i kam ndër mend<br />
Mëm’, e atë e fi s e farë...<br />
Kur më shihni që jam tretur<br />
mos pandehni që kam vdekur...<br />
Ndërtohet shkallarja e vetëfl ijimit poetik.<br />
Pastrimi shpirtëror – përftimi i një mendësie të re<br />
Trashëgimia – njerëzore, shoqërore, kombëtare<br />
Qëllimi për drejtësi – shoqëria, fokusi i poetit<br />
Dëshira për të sjellë dituri – emancipim – iluminim<br />
Dashuria për njeriun – humanizëm<br />
Një dashuri e madhe bart brenda saj një fl ijim të denjë për të.<br />
251
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Panteiz/ëm-mi<br />
– doktrinë, sipas<br />
së cilës te çdo gjë<br />
është Zoti, pra<br />
Zoti identifi kohet<br />
me botën. Filozofë<br />
të ndryshëm e<br />
identifi kojnë Zotin<br />
me natyrën. Stoikët<br />
shikonin te Zoti<br />
forcën jetësore e të<br />
brendshme të botës,<br />
romantizmi fi lozofi k<br />
i fundshekullit XVIII<br />
dhe fi llimi i shek.<br />
XIX u frymëzua<br />
thellësisht nga<br />
panteizmi. Ndonëse<br />
panteizmi evokon<br />
një forcë të<br />
pranishme kudo<br />
në botë dhe në<br />
veten tonë, mbetet<br />
një konceptim i<br />
hyjnores.<br />
Mesianiz/ëmmi<br />
– lëvizje<br />
shpirtërore fetare,<br />
që priste shpëtimin<br />
e njerëzimit nga<br />
mesia (Jezu<br />
Krishti); besimi,<br />
shpresa, bindja<br />
dhe pritja në<br />
ardhjen e një<br />
mesie, që haset<br />
shpesh në besimet<br />
e Lindjes.<br />
<br />
b. Nënteksti i flijimit<br />
Vizioni poetik i Naimit që ka në themelin e tij shkrirjen e Zotit me njeriun dhe universin,<br />
veç panteizmit si fi lozofi botëkuptimore, shfaqet si një fenomen ose dukuri poetike që<br />
synon t’i japë fjalës përmbajtje etike humane.<br />
Kjo mënyrë e perceptimit të rolit e të vetëdijes njerëzore të poetit i jep këtij krijimi<br />
përmasa që ia zgjerojnë më tej frymëmarrjen poezisë shqipe. Jo rastësisht studiuesi<br />
Jorgo Bulo pohon: “Është ky një mesianizëm që premtonte një besim të bazuar në<br />
humanizëm, një besim të bazuar te njeriu, që e gjen hyjnoren brenda vetvetes”.<br />
Ndihet ndikimi i mistikës bektashiane në formësimin e këtij manifesti poetik mbi rolin<br />
që poeti ka në jetë. Jeta dhe pavdekësia, mahnitja dhe druajtja, hapësira dhe koha<br />
zgjojnë mendimtarin brenda tij.<br />
Paradoksi naimjan që fsheh misionin profetik të poetit:<br />
“kurrë s’dua të shuhem...<br />
Asnjë çikë të mos mbetem!”<br />
Punohet rubrika: Gjuha dhe stili<br />
a. Qiriri në vetëshkrirjen e tij<br />
b. Flutura në vetëdjegien e saj<br />
Përbëjnë emocionalitetin e mesazhit që<br />
përcjell poezia<br />
Bukuria e vuajtjes poetike krijon profi lin e artistit, që e di se talenti ose zjarrmia<br />
poetike bëhet e pakohë kur derdhet si libacion (derdhje e verës në nderim të perëndive),<br />
kur ofrohet si flijim për të tjerët, në altarin e kohës.<br />
Uni filozofik dhe metempsikoza<br />
Metempsikoza – dukuria e përsëritjes, sipas së cilës asgjë nuk humbet, por<br />
shndërrohet nga një formë në tjetrën.<br />
Kur uni fi lozofi k i Naimit gjen shtegun e modelimit në rrjedhën e metempsikozës,<br />
ndodh diçka tejet interesante. Uni lirik kërkon të tretet me fenomene, dukuri, sende,<br />
duke u shpirtëzuar me to. Ky këndvështrim e pasuron më tej traditën poetike shqiptare<br />
në hullinë e hapësirës meditative-fi lozofi ke.<br />
Përforcimi. Nxjerrja e përfundimeve<br />
Fjalët kyç<br />
Shkrirja e unit lirik me atë fi lozofi k, fetar dhe naimjan.<br />
Poeti – fi lozofi - besimtari – njeriu Naim Frashëri<br />
Qiriri – simbolizon poetin.<br />
Dukuria e metempsikozës – simbolizon mendimin fi lozofi k.<br />
Flutura – besimi fetar<br />
Njeriu – fl ijimi në emër të dashurisë përfton vlera të larta njerëzore të gjithëkohshme.<br />
Detyrë shtëpie. Shkruani një tekst interpretues-vlerësues me një nga temat:<br />
- Naimi, një Promete shqiptar?<br />
- Naimi, poeti i pakohë.<br />
- Mesianizmi naimjan.<br />
- Universi në poezinë e Naimit.<br />
- Njerëzorja brenda hyjnores.<br />
252
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
12.2.<br />
Koment<br />
i poezisë<br />
“Fjalët e<br />
qiririt”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të komentojë fragmentin duke u ndalur te:<br />
a. forma e ligjëratës oratorike;<br />
b. struktura metrike:<br />
- të analizojë llojin e rimave,<br />
- të analizojë llojin e vargut,<br />
c. të lexojë një shkrim kritik për ndikimin e Naimit nga poezia e Lindjes;<br />
ç. të hetojë për të zbuluar në poezinë e Naimit ngjashmëri me fi gurat<br />
simbolike të poetit persian Hafi zit.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, citate të<br />
shkruara, studimet shqiptare për N. Frashërin.<br />
Konceptet kryesore: frymë meditative, patos qytetar, noter didaktike, manifest.<br />
Struktura mësimore: Hap pas hapi<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Hapi I. Punohet rubrika Refl ektoni për strukturën<br />
Klasa ndahet në katër grupe. Secili prej tyre do të evidentojë anë të ndryshme të<br />
strukturës së poezisë.<br />
Hapi II: Grupi I punon ushtrimin 8, në f. 210, me ditarin dypjesësh.<br />
Të ilustrojë me vargje gërshetimin e patosit qytetar, me frymën meditative dhe notat<br />
didaktike në poezinë që ka formën e ligjëratës oratorike<br />
Patosi qytetar dhe fryma meditative<br />
patosi qytetar - është ose shfaqet atëherë<br />
kur je gati të japësh veten për emancipimin<br />
e të tjerëve: përballë errësirës shpirtërore<br />
të shqiptarëve, ngrihej nevoja e ndriçimit të<br />
brendshëm, që e kthen verbërinë e një populli<br />
në të kundërtën e saj.<br />
fryma meditativefryma<br />
meditative zgjon një kuptim të ri mbi<br />
misionin e poetit, që di të trazojë vetëdijen<br />
njerëzore me anë të trokitjes që mendimi sjell<br />
te njeriu idenë e përjetësisë.<br />
Vargjet<br />
Që t’u ap pakëzë dritë,<br />
Natënë t’ua bëjnë ditë<br />
Që t’u ndrij mirë e të shihni<br />
njëri – tjetrin të njihni<br />
po të digjem me dëshirë<br />
sa të mund t’u ndrinj më mirë<br />
më është falurë durimi<br />
andaj po digjem si trim<br />
unë duke përvëluar<br />
njerëzit i kam ndrituar<br />
kam qenë mik me njerinë<br />
andaj i di e më dinë...<br />
Në mes tuaj kam qëndruar<br />
E jam duke e përvëluar<br />
Do të tretem, të kullohem,<br />
Të digjem, të përvëlohem,<br />
Për ju do të rri të tretem<br />
Asnjë çikë mos të mbetem,<br />
Të digjem e të qaj me lot<br />
Se dëshirën s’e duroj dot<br />
Unë zjarrit nuk i ndruhem<br />
Dhe kurrë s’dua të shuhem<br />
Kur më shihni se jam tregur<br />
Mos pandehni se kam vdekur<br />
253
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
notat didaktike<br />
Ishte momenti historik që kërkonte<br />
brenda poezisë jo vetëm dashurinë<br />
për njeriun, jo vetëm përndritjen e tij<br />
meditative, por edhe ndikimin dituror<br />
që e çon më tej emancipimin e njeriut.<br />
Unë dua njerëzinë<br />
Mirësinë e urtësinë<br />
Njeri tjatrin në doni<br />
Të paudhë mos punoni,<br />
Pa jam bërë shumë herë<br />
Zjarr e uj’ e balt’ e erë...<br />
poet<br />
njeri<br />
fi lozof<br />
Naimi:<br />
besimtar<br />
Elipsi naimjan<br />
Grafi ku i oratorisë poetike i ngjan një rrjedhe që vjen duke u bërë më e plotë.<br />
Patosi qytetar<br />
Fryma meditative<br />
Notat didaktike<br />
Poezia “Fjalët e qiririt” duke bartur karakterin e një manifesti, rrezaton kundërvënien<br />
Ditë-Natë si kundërti e realiteteve shpirtërore, shoqërore, kombëtare, universale. Naimi<br />
përdor jo vetëm larminë e fjalorit poetik romantik, që ta sendërtonte idenë e tij, por<br />
edhe rimat që u përshtateshin mendimeve të tij. Jo rastësisht ai zgjedh dy konceptet<br />
simbolike:<br />
Qiririn - si dritë në errësirë, si zjarr që konsumon vetveten, si tretje e brendshme dhe<br />
Fluturën -si bukuri kalimtare, si delikatesë ndjeshmërie, si konfi gurim qashtërsie.<br />
Me këto dy fi gura ai përcjell tallazitjen që e tërmeton heshtazi poetin përmes pyetjes:<br />
- Ç’mund të derdhë ai nga vetvetja me anë të Fjalës, që ëndërra të bëhet realitet?<br />
Grupi II punon ushtrimin 9. Llojet e rimave<br />
Në poezinë “ Fjalët e qiririt” bie në sy përdorimi i rimës së përputhur AABB. Brenda<br />
kësaj poezie monokolonë shohim rima foljore, mbiemërore, emërore, që e hapësirojnë<br />
më tej mendimin poetik të artistit, duke ndërthurur veprimin, cilësitë dhe përcaktimet<br />
konceptuale, që mishëron secili nga përdorimet.<br />
a. Rimat foljore (qëndruar, përvëluar, kullohem, përvëlohem etj.) e bëjnë më të gjallë<br />
rrëfi min dhe e rritin intensitetin e veprimit, të përfytyrimit, të abstragimit poetik.<br />
b. Rimat emërore (dashurinë, njerëzinë; qjelli, djelli etj.) sjellin kuptime të reja të<br />
nënshtresuara, që e bëjnë motivin poetik më tingëllues, më të shumëngjyrtë. Kjo<br />
karakteristikë i jep ligjërimit poetik naimjan një kuptimësim të ri, me anë të ndërthurjes së<br />
përjetimeve vetjake me frymën emocionale të këtyre përjetimeve. Në këtë këndshikim,<br />
Naimi sjell një fi zionomi të re në mendimin poetik me fuqinë e gjuhës së tij poetike që i<br />
ka rrënjët në traditën shqiptare dhe botërore.<br />
c. Rimat mbiemërore (tuaj/të huaj, e shkretë/ e vërtetë; i pirë/ i mpirë.<br />
254<br />
Grupi III punon me ushtrimin 10, Lloji i vargut<br />
Përgjithësisht në këtë krijim mbizotëron tetërrokëshi, si vargu më i përhapur në këngët<br />
tona popullore dhe më i lëvruar në poezinë e shkruar shqipe. Naimi e ka zgjedhur këtë
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
varg që të organizojë më mirë ritmin, ku galeria e fjalëve dhe natyra e theksit brenda<br />
tyre ndërtojnë ritmin, që u jep mundësinë ose u hap rrugë mjeteve tingullore të gjenden<br />
në largësi të njëjta për ta bërë të kapshme ritmikën. Ndërthurja e theksave ritmikë me<br />
numrin e rrokjeve evidenton atë që metrika e quan sistem rrokjetheksor (silabotonik).<br />
Hapi III.<br />
Lexohet në mënyrë individuale në tekst “Mendimi kritik”, për të përcaktuar nëse<br />
ndikimi i Lindjes në poezinë e tij përcaktoi fi zionominë e poezisë naimjane apo i shërbeu<br />
si një tjetër dritare prej nga drita “thyhej” në fjalën e tij poetike “shqip”?<br />
- Nëse i vendosim përballë njëri-tjetrit simbolet e Naimit me ato të poetit persian<br />
Hafi z, ç’lloj ngjashmërie do të vihej re?<br />
- Marrja e klishesë dhe transmetimi mekanik i saj, apo ngacmimi fi lozofi k që kërkon<br />
shtrat të ri poetik?<br />
Duke u mbështetur në mendimin e studiuesit Jorgo Bulo: “Kur meditacioni është<br />
formë kryesore e motivimit të përsiatjeve të veta për thelbin moral të njeriut, për jetën,<br />
për vdekjen dhe për pavdekësinë, për kombin dhe për ligjet e natyrës dhe të universit,<br />
poezia e tij mbetet brenda kufi jve të lirikës së pastër”, a vazhdon të jetë aktuale<br />
trashëgimia poetike naimjane edhe në shekullin XXI?<br />
Detyrë shtëpie. Organizimi i një veprimtarie të quajtur “ Pasdite naimjane” si vlerësim për kontributin<br />
e tij në shpalosjen e Fjalës Shqipe, dëshmi e identitetit kombëtar.<br />
Teksti poetik dhe llojet e tij<br />
Tema<br />
13.1. Veçoritë<br />
e poemës<br />
romantike<br />
te “Vaji i<br />
bylbylit”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë veçori të poemës romantike vendase me ndikime nga<br />
neoklasicizmi;<br />
• të komentojë fragmente nga poema, me qëllim që:<br />
a. të zbulojë domethënien simbolike te fi gurat zogu dhe kafazi;<br />
b. të bëjë parafrazimin e të dyja fragmenteve;<br />
c. të zbulojë synimin mbizotërues të poetit dhe dilemat e tij;<br />
ç. të analizojë rolin e pyetjeve retorike dhe të kontrastit;<br />
d. të bëjë analizën metrike të këngës së parë.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, - portret<br />
i Mjedës, titujt e gjinisë së tij letrare, një nga fjalimet politike të tij në parlamentin<br />
shqiptar etj.<br />
Konceptet kryesore: poemë romantike, neoklasicizëm, simbol, kontrast, pyetje<br />
retorike.<br />
Struktura e mësimit: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Stuhi mendimi Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Refl ektimi për kuptimin Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Shkrim i lirë Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë individuale<br />
255
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Stuhi mendimi<br />
Nxënësve u tregohet fotoja e Mjedës dhe kërkohet prej tyre të japin sa më shumë<br />
informacion për të.<br />
Poet<br />
Prift<br />
“Ëndrra e jetës”<br />
politikan, anëtar i parlamentit shqiptar<br />
profesor në kolegjin jezuit të Shkodrës<br />
Mjeda<br />
Vaji i bylbylit<br />
gjuhëtar - Kongresi i Manastirit<br />
Në një vend të dukshëm vendoset citati nga Mjeda: “... poezia e shfaq (bukurinë) me<br />
njatë të shprehun që i del prej tugës së zemrës e prej fuqisë së përfytyrimit”.<br />
- Ç’ka dashur të thotë Ndre Mjeda për natyrën e poezisë në fjalët e mësipërme?<br />
Ndërtimi i njohurive. Refl ektimi për kuptimin<br />
Punohet rubrika Refl ektoni për kuptimin.<br />
a. Lexohet poezia në mënyrë shprehëse, duke vendosur në sfond të saj melodinë e<br />
Gaspër Jakovës.<br />
Grupi I.<br />
Nxënësit punojnë me ditarin dypjesësh për t’u futur sa më thellë në përmbajtjen e<br />
poemthit dhe për të zbuluar domethënien e fi gurave simbolike të Zogut dhe Kafazit.<br />
Paraqitja e rrugëtimit të poetit<br />
- Pikëpyetja madhore për Bylbylin e<br />
burgosur mes Dimrit.<br />
- Prirja për të gjetur një shteg, hipotetika<br />
poetike e një kënge për Diellin.<br />
- Klithma e një shpirti të mbytur në vetmi<br />
tërësore.<br />
- Ndërthurja e vetmisë vetjake me atë<br />
njerëzore.<br />
Bylbyli si projeksion i lirisë.<br />
Ilustrimi me vargje<br />
-Bylbyli i vorfën,<br />
pse po gjimon?<br />
-...bylbyl i vorfën,<br />
çou, mos rri shkret.<br />
-Po vaj! Se dimën tjetrë<br />
Paske, o bylbyl i shkretë<br />
-Gjama jote a porsi ankimi<br />
I nji fëmijës që vetun mbet ...<br />
-Mbas vajit t’tashëm ka me t’ardh shendi...<br />
Kur t’shkojsh ndër fusha, kur t’shkojsh ndër male,<br />
Afër shpisë seme hovin tand ndale...<br />
- Pse poeti përshkon një itinerar të tillë?<br />
Poeti ishte vetëm 20 vjeç kur hyri në hapësirën e letrave shqipe me poemën e tij të<br />
parë “Vaji i bylbylit”. Në rrjedhën e moshës së re të Mjedës 20-vjeçar, shtatë vitet e kaluara<br />
larg vendlindjes e ngacmuan dhe i zgjuan natyrën poetike, për të modeluar një poemë që<br />
përshkon një itinerar poetiko-filozofik të veçantë. Poeti gjendet përballë një morie pyetjesh<br />
që s’kanë vetëm karakter vetanak, por edhe shoqëror. Kushtet historike në ndeshjen e tyre<br />
me ato personale, përbëjnë sfondin, ku mes ngjyrash që mishërojnë peizazhe natyrore,<br />
shpirtërore dhe njerëzore, shfaqen dy simbole kryesore: Bylbyli dhe Kafazi. Simbolet kanë<br />
karakter romantik. Ato nuk karakterizohen nga reciprociteti. Kafazi është ndërtuar për ta<br />
mbyllur brenda Bylbylin, por Bylbyli nuk është krijuar për t’u burgosur në kafaz.<br />
256<br />
Kundërshtia embrionale mes dy realiteteve, që nënkupton çdo simbol në mënyrë<br />
vetjake, shpalos jo vetëm dhimbjen personale të poetit, por merr përmasa më të thella<br />
e më të gjera njerëzore.<br />
Nuk është rastësi që Mjeda, pas dialogut të gjatë me veten për dilemën ekzistenciale,<br />
liri apo robëri, përdor penelata të shpejta të ngjyrimeve ezopike, për të ardhur në mënyrë<br />
të natyrshme në konkluzione fi lozofi ke.
Bylbyl, ky shekull or e çast ndrrohet<br />
Bijnë poshte të naltit, i vogli çohet<br />
Edhe natyra po don me ndrrue.<br />
Fillo me gëzue.<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Natyra kërkimtare e poezisë së Mjedës shfaqet në thellimin e kontrastit që ndjek në<br />
mënyrë intuitive, emocionale dhe mendimtare përplasjen mes iluzionit dhe realitetit.<br />
Mesa duket, që nga ky prezantim i parë poetik, në thellësinë e qenies së Mjedës është<br />
zhvilluar “dyluftimi” ndërmjet poetit, si tribun shoqëror, dhe fëmijës, në vetvetishmërinë e<br />
tij. Ndikimi i parë vjen prej romantizmit, i dyti nga Xhovani Paskoli, një prej ndikuesve të<br />
mendimit poetik mjedjan. Gjithsesi, Mjeda si njohës i kohës kur jetoi dhe i qëndrimit të tij<br />
ndaj saj, nuk ia lejon vetes luksin të lëshohet në marramendje poetike të pakuptimta.<br />
Bylbyli si projeksion i lirisë (individuale dhe kombëtare) bëhet burimi i patosit dhe<br />
i frymëzimit të Mjedës. Kafazi si projeksion robërie ose burgimi mishëron dy nivele<br />
robërie: robërinë vetjake dhe robërinë kombëtare, në thellësinë e të cilave gjendet<br />
shkallë të tjera të së njëjtës bërthamë.<br />
Grupi II. Zbulimi i dilemës së poetit<br />
- Ç’kërkon të kumtojë poeti me anë të këtij poemthi?<br />
- Misioni poetik është një mision i dështuar?<br />
- Vokacioni poetik është një kometë që shuhet sapo shfaqet?<br />
- Vizioni poetik është një shfaqje e përkohshme apo një dukuri e përjetshme?<br />
Brenda logjikës që bartin pyetjet e mësipërme, stacionet nëpër të cilat rrugëton<br />
simbolika e Mjedës janë:<br />
Simboli<br />
Bylbyli<br />
Kafazi<br />
Dimri<br />
Pranvera<br />
Dalja nga Kafazi<br />
- Poeti<br />
Komenti<br />
- Burgu, robëria, skllavëria, si kohë, si hapësirë, si ekzistencë vetjake, shoqërore,<br />
kombëtare<br />
- Realiteti, koordinata historike, ngecja e kohës në vend, humbja e kohës ose vonesat<br />
e saj përgjatë historisë.<br />
-Sfi da e jetës ndaj çdo ngrirjeje vdekjeje që bart dimri alegorik, shpresa e druajtur që<br />
do ta shkrijë ngricën, guximi për ta fl akur tej mardhjen e çdo dimri simbolik.<br />
- Besimi që s’mund të ketë dimër, i cili mund ta pengojë ardhjen e pranverës, besimi si<br />
çelësi që hap çdo kafaz, ku është burgosur e nesërmja e çdo individi, shoqërie, kombi.<br />
Grupi III. Pyetja retorike dhe kontrasti<br />
Klasa ndahet në dy grupe. Grupi I i jep përgjigje retorikës së Mjedës, grupi II<br />
përqendrohet në veçantinë e kontaktit.<br />
Pyetjet retorike<br />
Pse po gjimon?<br />
A thue po kjan, o i mjeri,<br />
Se me rune gjallë s’ke mel?<br />
Vaj për mue? Kush mund t’ngushëllon<br />
Kontrasti<br />
Po shkrihet bora,/Dimni po shkon,/ bilbil i<br />
vorfën, /pse po gjimon?<br />
Komenti<br />
Retorika poetike si refl eks i dukshëm i dhimbjes së fshehur<br />
njerëzore.<br />
Kontrasi buron nga sfi da që pranvera i bëri dimrit metaforik.<br />
257
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
a. Pyetja retorike shfaqet si shprehimësi e ndërhyrjeve emocionuese të autorit për<br />
të vënë theksin mbi atë që dëshiron. Intonacioni që shoqëron emocionin zbulohet qartazi<br />
në pyetjen retorike, e cila realizohet në atë mënyrë, që vetë pyetja nuk ka nevojë për<br />
asnjë përgjigje. Pyetja retorike vjen atëherë kur shfaqet momenti kulmor, duke i dhënë<br />
intensitet më të thellë tensionit dramatik të pritjes. Përdorimi i tyre nga Mjeda pohon se<br />
poeti është i vetëdijshëm për çka ndodh brenda dhe jashtë tij.<br />
b. Kontrasti i ndërtuar si kundërvënie kuptimore e realiteteve emocionale ose<br />
meditative, i jep fjalës poetike thyerjen e nevojshme që ajo të mos mbetet një shfaqje<br />
drejtvizore, por të plazmohet si një reliev ku poeti dhe njeriu sa më tepër e “kanë humbur”<br />
njëri-tjetrin, aq më shumë e “gjejnë”. Kontrasti mbi të cilin ngrihet poetika e Mjedës<br />
nuk është artifi cial apo i kërkuar për të bërë efekt. Ai buron nga realitete shoqërore,<br />
vetjake dhe kombëtare, ndaj është pjesë e natyrshme e indit poetik. Natyra fi zike dhe<br />
ajo shpirtërore gjenden në përballje kontrastuese me njëra-tjetrën.<br />
Përforcimi. Shkrim i lirë<br />
Nxënësit parafrazojnë këngën e parë me shkrim.<br />
Lexohen disa krijime. Nxënësve u kërkohet që ta rishikojnë punimin në shtëpi dhe të<br />
bëjnë korrigjimet e duhura.<br />
<br />
Detyrë shtëpie. Analizë metrike. Të studiohet modeli i zgjedhur nga studiuesi Zejnullah Rrahmani<br />
dhe të bëhet analiza metrike në shtëpi e këngës së dytë të poemthit.<br />
Të mbahet parasysh se kënga e parë e poemthit shfaq karakteristika të tilla, si: vargu<br />
pesërrokësh, theksat ritmikë bien në rrokjet 2, 4 dhe 1, 4 dhe, për të thyer monotoninë,<br />
përdoren të kombinuar. Stofa e Mjedës në poemthin “Vaji i bylbylit” ruan karakterin<br />
anakreontik, ku zotëron ndjenja e hollë.<br />
Tema<br />
14.2. Koment<br />
fragmentesh<br />
nga poemthi<br />
“Vaji i<br />
bylbylit”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të komentojë fragmente nga poemthi me qëllim që:<br />
a. të zbulojë si identifi kohet poeti me Zogun;<br />
b. të arsyetojë se në ç’rrethana shfaqet vetmia e poetit;<br />
c. të analizojë rolin e krahasimit;<br />
ç. të shpjegojë pse ndryshon në këngën e fundit ritmi dhe melodia;<br />
d. të krahasojë notat e trishtimit gjatë poemës me ato optimiste në<br />
këngën e fundit;<br />
dh. të japë mendimin personal për mesazhin e poemthit.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, tituj të<br />
trashëgimisë letrare të Mjedës, citate etj.<br />
Konceptet kryesore: nota trishtimi, nota pesimizmi, simbolikë, ritëm, melodi.<br />
Struktura e mësimit: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Ditar dy pjesësh/ Diagrami Venit Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë me klasën<br />
258
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Mësuesi/ja ngre pyetjen për diskutim:<br />
- Pse poeti ka zgjedhur paradoksin si titull të poemthit?<br />
paradoks -i -<br />
1.Mendim që bie<br />
në kundërshtim<br />
me atë që dihet<br />
a është pranuar<br />
përgjithësisht si<br />
e vërtetë; ide pak<br />
e çuditshme në<br />
vështrimin e parë,<br />
që duket se bie<br />
në kundërshtim<br />
me arsyen e<br />
shëndoshë, por<br />
që mund të jetë e<br />
vërtetë. 2. Dukuri<br />
e çuditshme, që<br />
bie në kundërshtim<br />
me njohuritë<br />
shkencore ose<br />
me përvojën e<br />
zakonshme, por që<br />
ka arsyen e vet.<br />
Ndërtimi i njohurive. Ditar dypjesësh, diagrami i Venit<br />
Klasa ndahet në grupe, të cilat punojnë për të zbërthyer çështje të ndryshme të<br />
pjesëve të poemthit, të mbështetur në kërkesat e aparatit pedagogjik.<br />
Model zgjidhjeje<br />
Grupi I - Identifi kimi i poetit me zogun. (Duke u përqendruar në Pjesën III)<br />
Simbolika<br />
Bylbyli<br />
Poeti<br />
Komenti<br />
Zogu – këngëtari i lirisë<br />
Këngëtari që e bën të lirë njeriun me fuqinë e fjalës<br />
Simbolika e zgjedhur nga Mjeda i ka rrënjët në mesazhin që do të përcjellë. Një<br />
gjetje e qëlluar çon gjithmonë në rrjedhën e duhur emocionale, gjurmëlënëse.<br />
Mosha e re e Mjedës dhe vitet e largimit nga vendlindja trazojnë romantikun brenda<br />
tij. Bylbyli - Zogu me zërin e tij të bukur, nënkupton këngëtarin e lirisë, që nuk mund<br />
t’i gjendet dot kafaz robërie për ta mbajtur. E njëjta gjë ndodh edhe me poetin. Ai<br />
është krijuar ta bëjë të lirë njeriun me anë të fuqisë që ka fjala e tij. Kush tjetër<br />
veç poetit është vetëdije lirie brenda ose jashtë kornizave të një kohe?! Robëria<br />
shpirtërore e fshehur në robërinë fi zike merr shumëkuptimësi interpretuese, që e<br />
bën thelbin e poemthit të ruajë karakterin universal, ngaqë fokus ka lirinë. Poeti<br />
me fjalën e tij dhe Bylbyli me këngën e tij përshkojnë një udhë që i çon në të njëjtin<br />
vendmbërritje: te liria.<br />
Grupi II - Arsyeton për rrethanat e shfaqjen së vetmisë (Pjesa III)<br />
Vargjet<br />
Vaj për mue! Kush mund t’ngushëllon?<br />
... i nji fëmijës që vetun mbet...<br />
... i një t’zezës që gja s’e pret...<br />
Nana e shkret që mbet pa djelm<br />
Komenti<br />
Trishtimi për arsye të një vetmie që sa vjen e<br />
shndërrohet në pikëllim.<br />
Një nga realitetet ekzistenciale poetike është vetmia. Përballja me një realitet që ngre<br />
mure të larta për ta burgosur unin tënd, e ngacmon poetin të mbetet në mëdyshjet e<br />
tij poetike: të gjejë strehë tek ëndrrat që i kundërvihen realitetit apo të mbetet pre e<br />
pasigurisë se ndryshimi ose është tepër larg, ose nuk do të ndodhë kurrë. Deviza e<br />
kësaj vetmie dramatike, që i tret në njëri-tjetrin Poetin dhe Bylbylin në fi llikatësinë e<br />
tyre, modelohet në vargjet:<br />
Kurr s’ mbarojn t’zezat e mija,<br />
Gjama e jote kurr s’ mbaron.<br />
Përdorimi i mohimit tërësor kurrë ngjan si një figurë që e përmbyll dëshpërimin duke i<br />
dhënë trajtë eliptike, ngaqë bazamenti i vetmisë nuk mund të pretendojë tjetër, veçse<br />
ngrehinën e vulosur me fjalën kurrë. Vetmia nuk është një pozë poetike për Mjedën. Ajo<br />
është boshllëk e zbrazëti shpirtërore që kthehet në qerthull të të gjitha stinëve të jetës së<br />
tij. Rrethanat që e çimentojnë vetminë janë shoqërore, vetjake, historike, kombëtare.<br />
259
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Grupi III - Analizon konceptin dhe fi gurën e krahasimit (Pjesa III)<br />
Meqë koncepti i krahasimit si ndërtim gjuhësor dhe si kuptim poetik e ka origjinën te<br />
forma e parë e njohjes, sepse krahason një send ose një dukuri me një send a dukuri<br />
tjetër mbi bazën e cilësive, të veprimeve e të gjendjeve, është e natyrshme që Mjeda të<br />
përzgjedhë realitetet më prekëse njerëzore, si fëmija ose si nana, që përballë humbjes<br />
kanë vetëm fuqinë e dënesës. Teksa krahasimi ka dy pjesë, procesin e të krahasuarit<br />
me krahasuesin, poeti ka veçuar nga moria e dhimbjes njerëzore ankimin e një fëmije<br />
dhe dënesën e një nëne të mbetur mjerane, si metodologji krijuese që shkakton jo<br />
vetëm reagim emocional, por edhe transmeton realitete pamore të paharrueshme.<br />
Grupi IV - Ndryshimi i ritmit dhe i melodisë së vargut. (Pjesa IV)<br />
Konceptimi poetik i Mjedës rrugëton nëpër stacione të ndryshme perceptimi, ndijimi,<br />
emocioni, mendimi. Ai nuk mund t’i shmanget ligjësisë universale se, pas çdo nate, sado<br />
e gjatë qoftë ajo, do t’ia behë agimi. Në të njëjtën hulli mendimi kalon variacioni poetik i<br />
Mjedës duke u bërë më njerëzor. Ai e lëshon ritmin dhe melodinë në një tjetër përmasë,<br />
në atë të shpresës se vajtimi sado i hidhur që të jetë, do t’ia lërë vendin pashmangërisht<br />
gëzimit. Filozofia e besimit të tij shfaqet në Dhiatën e Vjetër, në librin e Predikuesit, që<br />
thotë: “Çdo gjë ka stinën e vet, për çdo situatë ka një kohë nën qiell... një kohë për të<br />
qarë dhe një kohë për të qeshur, një kohë për të mbajtur zi dhe një kohë për të hedhur<br />
valle”. Ndaj Mjeda pohon:<br />
“Ankimi e vaji nuk asht i zoti.<br />
Përgjithmon’ zemrën me na coptue<br />
Fillo me gzue.”<br />
Përfundimi: Pranvera do t’ia zërë vendin Dimrit.<br />
Grupi V - Notat e trishtimit dhe notat optimiste<br />
Mjeda nuk është rob i një realiteti njëpërmasor, qoftë ky edhe i trishtimit njerëzor.<br />
Botëkuptimi i tij fi lozofi k e shoqëror që ka për kryefjalë Lirinë, është si busulla që e<br />
drejton të mos ecë në qorrsokak apo të mbetet në udhëkryq, por të ngulmojë që të gjejë<br />
rrugën që e çon në pikën ku do t’i këpusë prangat e pikëllimit në emër të një optimizmi<br />
real, pa të cilin jeta e njeriut do të kishte qenë vdekje e përditshme. Simboli i zgjedhur<br />
është pranvera. Mjafton të shihen antonimet, për të dalluar ndryshimet cilësore mes<br />
trishtimit dhe gëzimit.<br />
Gjendje e<br />
rënduar<br />
vaji, i shkreti,<br />
kjan, gjama, lot<br />
poeti<br />
blerim, lulëzoi<br />
gazmoi, rreze dielli<br />
Gjendje e<br />
gëzuar<br />
Përforcimi. Diskutim<br />
U kërkohet nxënësve të bëjnë një koment të shkurtër lidhur me mesazhin e poezisë<br />
dhe mund të diskutojnë rreth çështjeve të mëposhtme:<br />
- Sipas historiografisë së letërsisë shqiptare, një nga autorët që ndikoi në formimin<br />
poetik të Ndre Mjedës është poeti i njohur italian Xhovani Paskoli, i cili poezinë e tij “Lisi<br />
i rrëzuar” e mbyll me këto vargje:<br />
“ Në ferr’... një vaj bilbili që kërkon folezën që kurrkund nuk e gjet”.<br />
260<br />
Tashmë që kemi një ide se ç’kumtoi Mjeda me “Vajin e bylbylit”, mund të bëni një<br />
koment për afërsinë ose largësinë konceptuale ndërmjet Mjedës dhe Paskolit?
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
<br />
- Po të kujtoni se si e mishëroi misionin e poetit Naimi te “Fjalët e qiririt” dhe t’ia vini<br />
përballë konceptin e poetit që modeloi Mjeda në “Vajin e bylbylit”, ç’do të dilte nga ky<br />
krahasim?<br />
- Studiuesi Mark Gurakuqi në monografi në “Mbi veprën poetike të Mjedës”, ndër të<br />
tjera vë në dukje se Mjeda i ka qëndruar vargut me limë në dorë. Ai shkon më tutje, duke<br />
përfunduar, se Mjeda është poet i mendimit dhe se sintetizmi dhe psikologjizmi janë dy<br />
tipare që e shquajnë poezinë e tij. Jepni dhe ju mendimin tuaj?<br />
Detyrë shtëpie. Bëni një koment me shkrim lidhur me mesazhin e poezisë ose shfaqni mendimin tuaj<br />
me shkrim për pyetjet e shtruara për diskutim.<br />
Tema<br />
15. Veçoritë<br />
e lirikës së<br />
dashurisë<br />
te poezia<br />
“Në vend të<br />
përshëndetjes”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë veçoritë e lirikës së dashurisë në poezinë bashkëkohore<br />
shqipe;<br />
• të komentojë poezinë duke u ndalur te:<br />
a. kuptimi – të zbulojë se dhimbja e poetit lidhet me ndarjen nga e dashura;<br />
b. interpretimi – të arsyetojë pse dashuria për vashën kthehet në revoltë dhe<br />
dhimbje;<br />
c. gjuha dhe stili;<br />
• të gjejë fjalët kyç që i japin tonin poezisë:<br />
• të analizojë rolin stilistik të foljeve në urdhërore,<br />
• të interpretojë përdorimin e simbolit të gurit si veçori e stilit të poetit,<br />
• të zbulojë kuptimet e fshehura të metaforave si fi gurë mbizotëruese,<br />
• të vëzhgojë pikturën për ta përshkruar atë.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore:<br />
teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, portreti i poetit, trashëgimia e tij letrare.<br />
Konceptet kryesore: lirikë dashurie, dashuri, dhimbje, ndarje, ton i poezisë.<br />
Struktura e mësimit: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Lexim me kodim teksti/ Studim teksti Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim i lirë Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë me klasën<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
- Lexohet poezia në mënyrë ekspresive<br />
Një nga shkrimtarët më të pazakontë të shekullit XX, Ekzyperi (Saint – Exupery) i<br />
mirënjohur me “Princin e vogël”, në librin e tij “Erë, rërë, yje” pohon: “Dashuria është ndoshta<br />
rruga në të cilën unë të çoj sërish ëmbëlsisht te vetja jote”. Pasi lexohet poezia “Në vend<br />
të përshëndetjes” e A. Shkrelit, mësuesi/ja ngre pyetjen: Cila mund të jetë humnera më e<br />
frikshme që e përpin poetin, po të kemi parasysh se ç’thotë Ekzyperi për dashurinë?<br />
Ndërtimi i njohurive. Lexim me kodim teksti Studim teksti<br />
Punohet rubrika Refl ektoni për kuptimin. Nxënësit lexojnë vargjet dhe sipas kërkesave<br />
të ushtrimeve 1, 2, 3 nënvizojnë dhe vendosin një kod të veçantë për secilën prej tyre.<br />
1. Vargu ... Shko/ Se tmerrshëm po lodrojnë sonte n’mua rrëketë e gjakut të ndezun,<br />
tregon sa krenar është poeti në dhimbjen e tij.<br />
261
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Studim teksti<br />
- Dhimbja që shkakton ndarja.<br />
2. Shkaku: gurin e ftohtë të ndarjes<br />
3. Kujtimi për të shkuarën:<br />
a. Lumturia nga dashuria: kur ne i zinim yjet si fl uturat<br />
b. thellësia e ndjenjës: hyre në mua, shkrepëtirë e fikur, kur çmendet mallit vetmia<br />
Poezia i ngjan një vaji burrëror, që edhe pse përballet me humbjen e vetvetes në<br />
dashuri, si premtim, si betim, si besë, i jep lexuesit mundësinë ta lejojë mendimin t’i<br />
hapësirohet për t’u kthyer në një kozmos, ku beteja e përjetshme e dashurisë me<br />
humbjen e saj, e dashurisë me zhgënjimin e saj, e dashurisë me harrimin e saj, e<br />
dashurisë me vdekjen e saj, merr përmasa universale, e shtrirë në realitete akohore.<br />
Nëse dashuria është historia e çdo dite, humbja e saj nënkupton varrmihjen e ëndrrës<br />
së natyrshme, pse jo, fëmijërore dhe fi lozofi ke njëherazi, që individi e gjen vetveten të<br />
humbur brenda një tjetër zemre njerëzore. Ndaj, dhimbja e poetit e kapërcen klithmën<br />
e zemërimit të një çasti, duke u kthyer në ballafaqimin më torturues se si zhgënjimi<br />
e humneron un-in njerëzor. Vetëm një dashuri pa përmasa mund të shkaktonte me<br />
humbjen e saj një plagonë që kthehet në muranë ekzistenciale për poetin.<br />
II. Punohen ushtrimet 4, 5, 6 të rubrikës Reflektoni për interpretimin<br />
262<br />
Interpretimi - Pse dashuria kthehet në revoltë e dhimbje?<br />
Poetika e Shkrelit, e dalluar për ngjashmërinë që ka me sizmografi n që depërton në<br />
tejthellësinë e qenies, hedh dritë mbi një mori përjetesash me të cilat përballet qenia<br />
njerëzore, kur dashuria arratiset prej saj, duke e lënë të burgosur mes pikëllimit të<br />
pangushëllueshëm. Psikologjikisht, një dashuri e tillë ka diçka të qielltë brenda vetes,<br />
diçka aq të përjetshme, saqë nuk mund të mos revoltohesh nga humbja e saj. Gjurma e<br />
dhimbjes që ajo lë kur largohet i ngjan një Hiroshime, të cilën nuk e shëron dot as koha<br />
dhe as trokitjet e reja në jetën njerëzore, ngaqë zhgënjimi që lë humbja është si honet<br />
e pakapërcyeshme. Kësisoj, motivimi psikologjik vjen e përshkallëzohet, duke e bërë<br />
tablonë e shpirtit të poetit të jetë sa e jashtëzakonshme për nga bukuria e pikëllimit, aq<br />
tronditëse nga drama që ka mbjellë, për ta kthyer, për ironi, jetën e heroit poetik në një<br />
shkretëtirë të pafund, ku gjithçka gëlltitet për të mos u shfaqur më kurrë. Ky këndvështrim<br />
e bën poezinë të jetë një “pasqyrë” ku njeriu sheh të padukshmen, ku njeriu takon të<br />
pathënën, ku njeriu varros ëndrrën e tij, ku fjala bëhet heshtje dhe heshtja bëhet fjalë, ku<br />
bukuria kthehet në robëri. Edhe pse është e vështirë ta shterrësh arsyetimin fi lozofi k të<br />
ngacmuar prej A. Shkrelit, është e pamundur që kjo fjalë poetike, për shkak të densitetit<br />
të mendimit dhe intensitetit të emocionit, të mos jetë gjurmë e pashlyeshme brenda<br />
lexuesit.<br />
III. Rubrika Gjuha dhe stili<br />
Fjalët kyç: shko, mos, merri me vete, mbyllu, hesht<br />
Foljet në mohore: s’të fal, nuk bëjnë një, mos u kthe, mos i harro, mos thuaj, asgjë<br />
mos thuaj, të mos kthehesh kurrë, s’të zgjojnë, s’e lan, s’mundet etj.<br />
Foljet në urdhërore: shko, harro, thuaj, u kthe, merri, hiqe, mbyllu, hesht, shkurto,<br />
mate etj.<br />
Përdorimi i fjalive nxitëse me folje në urdhërore, por edhe në lidhore, kur urdhri<br />
s’është i prerë.<br />
- Refreni i poezisë: Shko, një folje në urdhërore që kthehet në frymëmarrjen e saj.<br />
Kurba e tensionit fi llestar nuk bie për asnjë çast, përkundrazi, ka një ritmikë të tillë, që<br />
shoqërohet me imazhe të dukshme, teksa edhe vetë thelbi pamor i fjalës shndërrohet<br />
në një muzikë klithëse. Kjo folje përsëritet shtatë herë, ngaqë është boshti mbi të cilin<br />
tërë ngrehina poetike e dhimbjes të poetit lartohet në mënyrën më të pashlyeshme në
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
vetëdijen e lexuesit. Përdorimi i urdhërores Shko dhe i pjesëzës mohuese mos e bën<br />
të lëndët të palëndët, duke të lejuar të shohësh zgavrimin që sa vjen e rritet brenda<br />
zemrës së poetit.<br />
IV. - Simboli i gurit<br />
Në trashëgiminë poetike të Shkrelit guri është identiteti i tij jo vetëm historik e<br />
kombëtar, por edhe vetjak e njerëzor. Ai e ka rimarrë në kontekste të ndryshme, për të<br />
zbuluar përmes tij thellësitë e panjohura, por në këtë poezi guri simbolizon vdekjen e tij<br />
shpirtërore. Ai ngjason me gurin e varrit, që ndan dy botë. Pas kësaj humbjeje, e tërë<br />
jeta e tij s’është asgjë tjetër, veç një heshtje, ku e vetmja fjalë është guri. Guri është<br />
dëshmia e një dashurie që ishte vetë jeta e tij, guri mbetet dëshmia e humbjes së saj.<br />
Guri si qëndresë burrërore kthehet në gurin si qëndresë dhimbjeje.<br />
Kuptimet e fshehura të metaforave<br />
Poezia është ngjizur në mënyrë metaforike. E tërë rrjedha e saj përshkruhet nga<br />
moria e metaforave, që nga vargu i parë dhe deri në vargun e fundit. Ai ka futur në<br />
optikën e tij poetike një diagramë vullkanike të përshkallëzimit të metaforës, duke<br />
plazmuar me anë të fjalës poetike fuqinë eksploruese të dhembjes njerëzore, që në fakt<br />
bart brenda saj monumentalitetin e pazbehur nga asnjë rrjedhë kohe.<br />
Harrimi-malli gërryes-ndarja-vetmia: ky zinxhir metaforik konceptor i bën autopsinë<br />
realitetit shpirtëror të heroit lirik. Brenda këtyre gjendjeve zbulojmë jetëvdekjen e heroit.<br />
Këto stacione jetësore do të mbeten si memorial i gurtë, që asnjë lloj tërmeti nuk do të<br />
mund t’i fshijë dot, ngaqë fryma e tij gjendet në përjetësimin që Shkreli i bëri dashurisë<br />
së humbur, si gjëma universale e kthyer në fatalitet.<br />
- Dilema hamletiane e Shkrelit ngjizet në dy drejtime: njëri që rreket të bëjë të<br />
pamundurën për të mos e lejuar ndarjen derisa humbet çdo shpresë; tjetri që evidenton<br />
përballjen me boshllëkun që do të gëlltisë vetë njeriun që ka humbur dashurinë. E<br />
kundruar në këtë mënyrë, mësuesi/ja ngre pyetjet:<br />
- Ç’kuptim kanë këto vargje të Shkrelit:<br />
“E kur të shkojsh larg, më larg se prej zemre në zemër,<br />
Aq larg sa të harrosh edhe emrin tënde dhe zërin tim<br />
Fshihu prej vetes.”?<br />
- Pse ndarja për poetin merr ngjyra aq tragjike sa ai pohon:<br />
“Mos i harro sytë e përlotur në shtegballin tim...<br />
Merri me vete gjurmët nëpër të cilat<br />
Erdhe një natë më e përvuajtur se frika dhe hyre në mua,<br />
Shko<br />
Dhe bëhu fjalë e mbrame n’gojën time. Bëhu shkreptirë e fikur<br />
N’ ylberin e shikimit tim...<br />
Merri me vete edhe rrugët të mos kthehesh kurrë...<br />
Shko.”?<br />
Përforcimi. Diskutim i lirë<br />
Nxënësit vëzhgojnë pikturën dhe diskutojnë rreth saj, duke u përpjekur të zbulojnë si<br />
realizohet përmes lëvizjeve dhe ngjyrave mesazhi i dashurisë.<br />
Detyrë shtëpie. Bëni një ese argumentuese me temë: “Është tepër e vështirë të falësh kur<br />
shpirtin ta pushton dhimbja”.- Ç’përftesë emocionale lë te ju mozaiku?<br />
<br />
263
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Teksti dramatik<br />
Tema<br />
1. Skeda e<br />
tekstit<br />
dramatik<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë veçoritë e tekstit dramatik;<br />
a. të vlerësojë rëndësinë e të lexuarit aktiv të tekstit dramatik;<br />
b. të evidentojë veçoritë e tekstit dramatik;<br />
c. të bëjë skemën përmbledhëse të elementeve përbërëse të analizës së tekstit<br />
dramatik.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, lloje të teksteve<br />
dramatike etj.<br />
Konceptet kryesore: tekst dramatik, portrete të dramaturgëve të njohur botërorë,<br />
lexim aktiv, kohë e brendshme, poezi dramatike.<br />
Struktura e mësimit. PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Diagrami i Venit/ Pema e mendimit Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë me klasën<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
- Cilat janë fi llesat e tekstit dramatik dhe kur datojnë ato?<br />
- Cila është rruga nëpër të cilën ka ecur poezia dramatike?<br />
- Në ç’koordinata shtrihet drama përgjatë historisë së saj?<br />
- Cila është drama që ju ka lënë mbresa dhe pse?<br />
Grafikisht mund ta paraqesim tekstin si dukuri dramatike në dallim me tekstin narrativ<br />
ose tregimtar ose rrëfi mtar sipas këtyre konvencioneve:<br />
Teksti narrativ<br />
miti,<br />
legjenda,<br />
}<br />
përralla,<br />
fabula,<br />
fjala e urtë<br />
tregimi,<br />
novela,<br />
romani.<br />
}<br />
Zanafi lla<br />
Ecuria<br />
Ura e fjalës<br />
Zanafi lla<br />
Ecuria<br />
Teksti dramatik<br />
ditirambi,<br />
në festat kushtuar<br />
Dionisit,<br />
tragjedia,<br />
komedia,<br />
drama<br />
farsa,<br />
melodrama,<br />
radiodrama,<br />
drama televizive.<br />
Teksti dramatik dhe vepra teatror nuk janë e njëjta gjë. Me anë të diagramit të venit<br />
vihen në dukje dallimet dhe të përbashkëtat.<br />
}<br />
}<br />
Vepër dramatike<br />
Përdor vetëm fjalën e<br />
shkruar.<br />
Shijohet si çdo vepër letrare<br />
Është art i fjalës.<br />
Shijohet në skenë.<br />
Ndërthuren disa lloje artesh.<br />
Vepër teatrore<br />
Kanë varësi të ndërsjellë<br />
Ndërtimi i njohurive. Diagrami i Venit. Pema e mendimit<br />
Skeda e veprës dramatike përmbledh veçoritë e tekstit dramatik.<br />
264
- Rikujtohet skeda e analizës së tekstit tregimtar<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Titulli<br />
Autori<br />
Lloji letrar<br />
Tema<br />
Koha<br />
-koha historike<br />
-koha e brendshme<br />
Hapësira<br />
Rrëfyesi<br />
Personazhet kryesore<br />
dhe dytësore<br />
bërthamat rrëfyese<br />
Mesazhi<br />
Personazhet kryesore<br />
Rrëfyesi<br />
Personazhet dytësore<br />
Lloj letrar<br />
Personazhet<br />
Titulli<br />
Skeda e tekstit<br />
tregimtar<br />
Struktura<br />
Autori<br />
Bërthamat rrëfyese<br />
Koha<br />
Hapësira<br />
Tema<br />
Mesazhi<br />
Koha historike<br />
Koha e brendshme<br />
Komedi<br />
Tragjedi<br />
Dramë<br />
Personazhet kryesore<br />
Personazhet dytësore<br />
Lloj letrar<br />
Personazhet<br />
Titulli<br />
Struktura<br />
-didaskalitë<br />
-monologu<br />
-dialogu<br />
-skena dhe<br />
aktet<br />
Skeda e tekstit<br />
dramatik<br />
Tema<br />
Autori<br />
Konteksti<br />
Hapësira<br />
Gjuha<br />
Mesazhi<br />
dhe stili<br />
Mesazhi<br />
qendror<br />
Mesazhet e<br />
jashtme dhe<br />
të brendshme<br />
Mesazhi i<br />
përcaktuar<br />
apo i hapur<br />
Regjistri<br />
stilistik<br />
Sintaksa<br />
Leksiku<br />
Figurat<br />
retorike<br />
- Panorama socialkulturore<br />
-Jeta dhe vepra e<br />
autorit<br />
-tematika e trajtuar<br />
-mënyra e të<br />
shkruarit,<br />
-koncepti për jetën,<br />
-konteksti historik,<br />
artistik shkencor,<br />
religjioz i kohës,<br />
-krahasimi me tekste<br />
të tjera të të njëjtit<br />
autor ose të autorëve<br />
të tjerë<br />
Përforcimi. Diskutim - Cilat janë të përbashkëtat dhe dallimet mes këtyre dy teksteve?<br />
<br />
Detyrë shtëpie. Të bëhet skema e tekstit dramatik të një vepre të lexuar më parë nga drama<br />
botërore ose shqiptare.<br />
- Cila dramë lë gjurmë më të paharrueshme, drama e ndjekur në teatër apo drama<br />
televizive?<br />
265
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
2.1. Veçoritë<br />
e tragjedisë<br />
në kohën e<br />
humanizmit<br />
– Tragjedia<br />
“Hamleti”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë veçoritë e tragjedisë në kohën e humanizmit;<br />
- të analizojë tragjedinë duke u ndalur te:<br />
- subjekti,<br />
- kryeheroi si fi gurë komplekse.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, portreti i<br />
Shekspirit, videoprojektor me fi lmime nga trashëgimia shekspiriane.<br />
Konceptet kryesore: humanizëm, humanist, tragjedi, heroi tragjik, trashëgimi<br />
shekspiriane.<br />
Struktura e mësimit<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Harta e konceptit Të nxënit në bashkëpunim Punë me klasën<br />
Përforcimi Shkrim i lirë Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë individuale<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
1 - Ç’nënkuptojmë me konceptin “trashëgimi humaniste e Rilindjes Evropiane?”<br />
2 - Ç’është një humanist?<br />
3 - Ç’ përmban ideali i humanizmit?<br />
Humaniz/ëm/-mi – 1. Lëvizje<br />
përparimtare e kohës së Rilindjes, që i<br />
dha vend nderi letërsisë greko-romake<br />
dhe mendimit personal. Doktrinë<br />
morale që i njohu njeriut cilësinë më të<br />
lartë (bie ndesh si me fanatizmin fetar,<br />
po ashtu edhe me etatizmin politik,<br />
që kërkon të sakrifi kojë individin për<br />
hir të shtetit). Parimi i tij moral është<br />
toleranca, fi lozofi a e tij mbron idenë e<br />
përparimit të qytetërimit drejt një forme<br />
ideale të njerëzimit, që do të ishte i lirë<br />
ndaj kushteve natyrore, ndaj njerëzve<br />
të tjerë (në një shoqëri pa luftëra, pa<br />
klasa dhe megjithatë të organizuar).<br />
Sot haset në çdo teori fi lozofi ke,<br />
shoqërore, politike, që ka si qëllim të<br />
lartë zhvillimin e mundësive të njeriut<br />
dhe respektimin e vërtetë të dinjitetit<br />
njerëzor.<br />
2. Ndjenjë e lartë fi snike dhe dashuria<br />
e thellë ndaj njerëzve, kujdesi për<br />
mirëqenien e njerëzve, qëndrim<br />
njerëzor.<br />
1. - Trashëgimia humaniste buron nga botëkuptimi humanist,<br />
që përpiqet të rrokë dijen, duke e bërë kësisoj Njeriun<br />
eksplorimin e fi lozofi së, të artit, të historisë, të kulturës, të<br />
shoqërisë. Ajo synon të hetojë universin e panjohur të qenies<br />
njerëzore, që ia del mbanë të njohë kozmosin përtej vetes, që<br />
di të zbulojë botën fi zike që e rrethon ngado, për ta mbyllur<br />
njohjen me vetveten, si thellësia që kërkon të arrihet, sado e<br />
vështirë që duket.<br />
2. - Një humanist është një njeri i ditur dhe artist. Ai ka prirje<br />
universale, shquhet për dije enciklopedike dhe karakterizohet<br />
nga një polivalencë kulturore e admirueshme. Shembulli i<br />
humanisti të mirëfi lltë mbetet Leonardo da Vinçi.<br />
3. - Ideali i humanizmit mund të konturohet te njeriu i pajisur<br />
me kulturë të plotë, me shije të përpunuar estetike dhe me<br />
virtyte të dallueshme morale e shoqërore. Ky ideal shpërfaqet<br />
me Erazmin e Roterdamit, me Mishel dë Montenjenë, me<br />
Nikola Makiavelin, për të kaluar te Petrarka, Taso, Spenseri,<br />
Rabële, duke kulmuar me Servantesin dhe Shekspirin.<br />
Përballë kësaj rrjedhe historike të humanizmit është e<br />
natyrshme të shohim se ç’trajektore përshkoi tragjedia, teksa<br />
modelonte veçoritë e saj.<br />
266
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtimi i njohurive. Harta e konceptit<br />
Fati tragjik e ndjek heroin,<br />
duke i dhënë mundësi lexuesit<br />
të pësojë katarsisin, procesin e<br />
pastrimit shpirtëror.<br />
Veprimi dramatik, heronjtë që<br />
e zbuluan vetveten nëpërmjet<br />
sprovave të mëdha.<br />
Tema të rëndësishme si<br />
për individin, ashtu edhe<br />
për shoqërinë<br />
Tragjedia<br />
Tragjizmi i heronjve shfaqet në<br />
dilemën e madhe të përmbushjes<br />
së një detyre madhore, pavarësisht<br />
dënimit të pashmangshëm.<br />
Subjektet e larmishme,<br />
problematika universale.<br />
Mesazhi. Kalbëzimi i natyrës<br />
njerëzore kërkonte një tërmet të<br />
vërtetë për ta risjellë njeriun në<br />
hierarkinë prej nga kishte rënë.<br />
Konfliktet dhe dilemat e<br />
skajshme kërkojnë vullnet dhe<br />
forcë shpirtërore prej heronjve<br />
që nuk iu vidheshin betejave.<br />
Përforcimi. Shkrim i lirë<br />
- Tragjedia në kohën e humanizimit mishërohet në trashëgiminë shekspiriane, që u<br />
bë interpretja e dritëhijeve shpirtërore jo vetëm brenda epokës kur ai jetoi, por vazhdon<br />
të jetë edhe sot e kësaj dite një trokitje në vetëdijen e sklerozuar të shoqërisë për të<br />
rigjetur atë që ka humbur: njerëzoren.<br />
- Esteti i njohur italian Benedeto Kroçe thotë: “Shekspiri ka hasur një histori, por nuk<br />
e ka më, sepse ajo që ka ndodhur më vonë e deri tani përbën historinë e të tjerëve,<br />
historinë tonë, por jo të atij. Historia e mëvonshme e Shekspirit është historia e njohjes<br />
së tij, e veprës së tij, pasi kjo përbën historinë tonë, jo më të Shekspirit”.<br />
Përmes një leximi të kujdesshëm, ç’vëmë re në projeksionin e tij?<br />
- Një studiues tjetër i njohur si Gizó, shprehet për heronjtë shekspirianë me këto<br />
fjalë: “Heroi është fi llimi e fundi i tyre; mjeti e qëllimi i përcaktuar nga fati, sipas vullnetit<br />
të të cilit në këtë botë të krijuar për njeriun fati e detyron vullnetin njerëzor të kryejë diçka<br />
që s’e parashikonte dhe i lejon të shkojë lirisht drejt një qëllimi që nuk e pat shtruar.<br />
Por njeriu duke qenë nën pushtetin e ngjarjeve, nuk bëhet rob i tyre; në qoftë se fati i<br />
tij është i pafuqishëm, natyra e tij është liria... tek ai (heroi tragjik) përfshihet një forcë<br />
e pavarur që i kundërvihet pushtetit të fatit ngadhënjyes dhe e mohon atë... të tillë e<br />
përfytyron Shekspiri tragjedinë.”<br />
- Cila janë disa nga idetë që ju zgjon një konstatim i tillë?<br />
Detyrë shtëpie. Unë dhe pasqyra shekspiriane...<br />
Tema<br />
3.2. “Hamleti<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të analizojë tragjedinë duke u ndalur te:<br />
- subjekti,<br />
- kryeheroi si fi gurë komplekse,<br />
- tragjizmi,<br />
- arti shekspirian;<br />
• të vëzhgojë pikturat që ilustrojnë tragjedinë;<br />
• të diskutojë për dukurinë e hamletizmit;<br />
• të krahasojë konceptet: bavarizëm, bajronizëm dhe hamletizëm.<br />
267
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Struktura e mësimit: PNP<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, fragmente<br />
televizive dhe radiofonike nga interpretime të “Hamletit” në kinematografi dhe teatër.<br />
Konceptet kryesore: hamletizëm, art shekspirian, pikëpyetje hamletiane, tragjizëm<br />
hamletian, dramë brenda dramës.<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Hapësira e fjalës Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Një pyetje, shumë përgjigje Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë me klasën<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Hapësira e fjalës<br />
A e dini se:<br />
- Figurës së Hamletit dhe mesazhit që përcjell tragjedia i janë kushtuar më se 25.000<br />
studime kritiko-letrare?<br />
- Mbi këtë subjekt kanë shprehur mendime Volteri, Kolrixhi, Gëte, Hygo, Dë Stal, D.<br />
Didro, Niçe, Rolan, Tolstoi, T. S. Eliot, Xh. Xhojs, J. Delog, Z. Frojd, E. Xhons.<br />
Personaliteti i shquar shqiptar, Fan Noli, ka pohuar: “Hamleti është piktura më<br />
e pasur dhe më e thellë që ka dalë nga penda e Shekspirit, i cili në fytyrën e tij ka<br />
pikturuar vetveten... Hamleti është dushku më i lartë dhe më i bukur i pyllit shekspirian,<br />
po nuk e shohim veç pasi u copëtua prej rrufesë. Si ka qenë para katastrofës mund<br />
ta imagjinojmë nga gërmadhat e tij madhështore, misterioze dhe tragjike.”<br />
Ismail Kadare thotë: “Ka katër shekuj që pyetjet, dyshimet dhe hamendjet nuk<br />
kanë reshtur kurrë për Hamletin. Shumica e tyre përmblidhen pak a shumë në pyetjen<br />
nëse ajo ngjarje që shohim në skenë mbulon një tjetër. Një tjetër që Shekspiri nuk<br />
mundte, nuk e lanë apo nuk donte ta thoshte. Me fjalë të tjera, jemi përpara një<br />
gjakmarrjeje klasike, nyjë e një kodi të lashtë të pranuar qyshkur prej njerëzimit, apo<br />
përpara një krimi të maskuar si gjakmarrje.”?<br />
268<br />
Ndërtimi i njohurive. Një pyetje, shumë përgjigje.<br />
-A është Hamleti modeli i përjetshëm, që e dërgon pasqyrimin e vet të zbehtë në<br />
botën tonë, teksa vetë rri i fshehur?<br />
Mësuesi/ja ndan klasën në grupe<br />
Grupi I. Analiza e tragjedisë<br />
Subjekti buron nga një sagë daneze e marrë nga Saxo Grammaticusi ose nga<br />
Belleforesti, që rrëfen se si Klaudi vret në gjumë mbretin e Danimarkës, edhe pse e ka<br />
vëlla, martohet me gruan e të vëllait, Gertrudën, dhe ia rrëmben fronin princit Hamlet.<br />
Ndërkaq, princi Hamlet pasi merr vesh lajmin betohet t’ia marrë hakun të atit. Ai shtiret<br />
si marrë, heq dorë nga dashuria për Ofelinë dhe e çon deri në fund hakmarrjen, paçka<br />
se bashkë me fajtorët, gjejnë vdekjen edhe të pafajshmit.<br />
Grupi II. Kryeheroi si fi gurë komplekse.<br />
Stacionet psikologjike nëpër të cilat kalon ngjizja dhe modelimi përfundimtar i<br />
Hamletit.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Zakoni mesjetar ia kërkon<br />
marrjen e gjakut të të atit,<br />
që është vrarë pabesisht.<br />
Nderi i familjes e detyron ta shkëpusë<br />
Gertudën nga krahët e Klaudit,<br />
kunatit të saj dhe xhaxhait të tij.<br />
Ndërgjegjja qytetare i jep<br />
të drejtë ta çlirojë vendin<br />
nga tirania gjakatare, për<br />
t’ i dhënë shtetit një mbret<br />
të drejtë e paqësor.<br />
Hamleti<br />
Legjislacioni i shtetit ia<br />
njeh të drejtën si princ<br />
trashëgimtar dhe mbret i<br />
ligjshëm ta godasë krimin e<br />
të hipë në fron.<br />
Ligji i natyrshëm i<br />
vetëmbrojtjes e detyron të<br />
spastrojë bashkëpunëtorët<br />
që i ngrenë pusi.<br />
Shekspiri sjell një Hamlet kompleks, ku cilësi bazë si: idealizmi, fi snikëria, revolta<br />
intelektuale ndaj padrejtësisë dhe guximi për të luftuar në emër të së vërtetës e bëjnë<br />
fi gurën e tij enigmatike të trazojë vetëdijen njerëzore me bukurinë e saj të panjohur<br />
tërësisht dhe plotësisht.<br />
Grupi III. Tragjizmi<br />
Hamleti mishëron tragjizmin në përputhje me situatën e krijuar brenda rrjedhës<br />
historike, ku sapo kthehet në vendlindje, në Elsinor, nga Universiteti i Vitenbergut,<br />
vatër e ideve të Rilindjes Evropiane, ballafaqohet me një dramë pa rrugëdalje. Deri në<br />
atë kohë Hamleti qe zhytur mes librave, studimit, bukurisë së artit si i biri i një mbreti të<br />
pashoq për nga trimëria dhe befas, princi trashëgimtar ideal, i pajisur me virtyte morale<br />
dhe intelektuale, has katastrofën që paralajmëron ngjarje të kobshme.<br />
Tragjizmi hamletian përshkon udhën e vështirë nga një ndërgjegje e brishtë romantike<br />
drejt dallgëve të pafundme psikologjike, ku vetëqortimi dhe pavendosmëria burojnë<br />
nga intelektualizmi i Hamletit, që është e kundërta e gjaknxehtësisë, e përgjigjes fl akë<br />
për fl akë. “Vonesa” hamletiane e ka pikëfi llesën në dilemën se mos Fantazma është<br />
shtytje djallëzore, që do t’ia humbasë shpirtin, ndaj ai e shqyrton çdo detaj që veprimi<br />
i tij të mos jetë një krim, të mos jetë një pabesi.<br />
Tragjizmi i Hamletit shfaqet edhe në vijën e demarkacionit që ndan Kohën ose<br />
Historinë, simbol i së cilës po bëhej krimi, madje krimi shtetëror, duke konfi guruar<br />
betejën e përjetshme mes Lirisë dhe Tiranisë. Tirania moleps çdo marrëdhënie<br />
njerëzore dhe zbulohet në gracka e kurthe, në prapaskena dhe komplote. Frika dhe<br />
krimi politik helmojnë krejt shoqërinë. Çdo gjë po kalbet. Ndaj pikëpyetja hamletiane<br />
shtrohet qartë: “Të rrosh a të mos rrosh – kjo është çështja”, sepse shpëtimi qe një<br />
shteg që, ose të çonte në çmenduri, ose drejt vetëvrasjes. Ai përmbledh në vetvete<br />
dramën e humanizmit të Rilindjes, që vazhdon të ruajë përfytyrimin idealist njerëzor,<br />
teksa agonia e vlerave morale pat mbërthyer çdo gjë. Danimarka e bukur si parajsë qe<br />
kthyer në burg ku gjithçka vdes.<br />
269
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Grupi IV. Arti shekspirian<br />
Tragjedia është ndërtuar mbi ndërthurjen e disa raporteve njerëzore, shoqërore,<br />
fi lozofi ke dhe historike që shfaqin parimin e “dramës brenda dramës”.<br />
Figura e Hamletit duhet të ndeshet në tri fronte apo të luftojë në tri beteja. Trekëndëshi<br />
ku gjendet Hamleti, brenda të cilit lidhen gjithë fi jet e tragjedisë, e bëjnë këtë vepër si<br />
ndër më të realizuarat në këndvështrimin artistik.<br />
- Hamleti mes dhimbjes dhe vetmisë krimi ndaj mbretit të ligjshëm<br />
- Hamleti, bir që mbron kurorën Hamleti qytetar<br />
Hamleti<br />
- Krimi ndaj babait ose të atit Hamleti, bir që do të rikthejë nderin e shkelur<br />
- Hamleti në dilemë ekzistenciale çnderimi i nënës<br />
- Hamleti që fl ijon dashurinë e tij - Ofelinë Hamleti dhe Fantazma<br />
Hamleti i zhgënjyer nga njeriu<br />
Ngrehina e tragjedisë ndërthur lirikën, komiken, dramatiken dhe tragjiken. Edhe pse<br />
ka tonalitete të ndryshme poetike dhe ngjyrime shumëpërmasore fi lozofi ke, harmonizimi<br />
i të gjitha kaheve shigjeton një thelb:<br />
“Kjo botë u çthur! O prapësi, o dreq,<br />
që unë paskam lindur të të ndreq!”.<br />
Përforcimi. Diskutim<br />
Vëzhgimi i pikturave ilustruese.<br />
Fjala dhe ngjyra: monologë që çojnë në dialog?<br />
<br />
Dukuria e hamletizmit.<br />
Më parë është ndeshur koncepti bovarizëm dhe bajronizëm. Rikujtohet çdonjëri prej tyre.<br />
Ngrihet pyetja për diskutim - Po hamletizmi ç’është?<br />
“Pas Hamletit të jashtëm, epik, le të rikthehemi te Hamleti i brendshëm. Ai i errëti.<br />
Dëshpërimisht i bukur. Ëndërrimisht i pashpjegueshëm.<br />
A ka kundërthënie midis të dyve? A duhet patjetër që njëri të mbytë tjetrin, për të<br />
mbetur i vetëm në skenë? Apo është e kundërta, të dy s’bëjnë dot pa njëri – tjetrin?”<br />
I. Kadare, “Hamleti, princi i vështirë”<br />
Detyrë shtëpie. Sipas mendimit të Kadaresë, treshja Orest – Edip – Hamlet është e pandarë. Ku<br />
qëndron bukuria tragjike e këtyre tre vëllezërve orëligj? Shkruani një ese me temë: Mund të jesh hero<br />
universal si Hamleti, pa qenë njëherazi i mistershëm?<br />
270
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
4.3-5.4.<br />
Komente të<br />
fragmenteve<br />
nga<br />
tragjedia<br />
“Hamleti”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të komentojë fragmentin e veprës duke u ndalur te:<br />
a. kuptimi – fragmenti në kontekstin e tragjedisë, marrëdhëniet mes Hamletit<br />
dhe personazheve të tjera;<br />
b. interpretimi: - të zbulojë idetë e humanizmit në monologun e personazhit;<br />
- të gjykojë në mënyrë personale raportin që njeriu krijon me jetën<br />
dhe me vdekjen;<br />
c. struktura - të analizojë forcën e monologut shekspirian;<br />
ç. gjuha - të gjejë dhe të shpjegojë fjalët kyç që shprehin gjendjen e personazhit;<br />
- të analizojë rolin e pyetjeve retorike, enumeracionit, metaforës;<br />
- të interpretojë shprehjet e pasura leksikore;<br />
d. të bëjë lidhjen ndërmjet personazhit të Hamletit dhe interpretimit të këtij roli<br />
nga aktori shqiptar Moisiu;<br />
dh. të shkruajë një ese fi lozofi ke duke u bazuar te vargu i famshëm hamletian.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, fragmente<br />
nga fi lmat në kronologjinë e tyre historike.<br />
Konceptet kryesore: tragjedi, ide humaniste, monolog shekspirian.<br />
Struktura e mësimit: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Lexim ekspresiv Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Ditar trepjesësh Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë me klasën<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Lexim ekspresiv<br />
Lexohet fragmenti nga nxënës të ndryshëm sipas roleve. Të mbahet parasysh që<br />
rolin e Hamletit ta lexojë një nxënës që është ushtruar të lexojë në mënyrë ekspresive.<br />
Bëhet vlerësimi për leximin në rol.<br />
Ndërtimi i njohurive. Ditar trepjesësh.<br />
Ndahet klasa në grupe dhe secilit grup i jepet të punojë ushtrime të rubrikave të ndryshme.<br />
Grupi I punon ushtrimet 1, 2 të rubrikës Reflektoni për kuptimin.<br />
Me anë të ditarit trepjesësh të nxirren në pah personazhet, që edhe pse kanë të njëjtin<br />
fokus, Hamletin, rrezatojnë këndvështrime të ndryshme të gjithçkaje që ai përfaqëson.<br />
Personazhet Vargjet Komenti<br />
Dhe s’munttë as tërthore t’i<br />
Pikëpyetjet e brendshme se cili është shkaku i<br />
çkëputni,/pse fshihet me një maskë marrëzisë së Hamletit.<br />
marrësie ...<br />
Mbreti<br />
Dhe të kuptojmë nga mënyr’ e tij<br />
A është helm’ i dashuris`’ ajo<br />
Q’e bën të vuajë kështu.<br />
Rozenkranci<br />
Gildensterni<br />
...dhe shtyjeni nëpër këto dëfrime<br />
E thotë vetë që është pak i krisur, po<br />
s’tregon shkakun...<br />
Tamam si zotëri.<br />
Dhe as na jep rasje ta sondojmë...<br />
Po me pahir, pa zemër.<br />
Arsyetimet e tyre të përcipta, ndonëse<br />
pandehin se janë aq të mençur sa të lexojnë të<br />
fshehtën e marrëzisë së tij.<br />
271
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Polloni<br />
Mbretëresha<br />
Ofelia<br />
Hamleti<br />
Po a ju priti mirë?<br />
A u përpoqët ta tërhiqni në dëfrime?<br />
Sa për ty, Ofeli, uronj/ të jetë bukuria<br />
jote shkaku i marrëzisë...<br />
Uronj me gjithë zemër, zonjë.<br />
Si oborrtar i thekur që është, ai mbetet<br />
gjithmonë i gatshëm të luajë me çdo kartë<br />
e të motivojë çdo intrigë e pabesi me një<br />
gjakftohtësi që të lë gojëhapur.<br />
Edhe pse nëna e Hamletit nuk mundet ta<br />
deshifrojë burimin e vuajtjes së të birit dhe as<br />
që di si të shpjegojë sfi nksin brenda tij.<br />
Shfaqet si siluetë vetëm me një shprehje,<br />
brenda së cilës gjallon fjala zemër, kjo përbën<br />
relievin ku duket vetëm maja e ajsbergut,<br />
ngaqë e nënujshmja, e nëndheshmja do t’ia<br />
behë hap pas hapi më pas.<br />
Koment<br />
- Hamleti i dëgjon hapat, por ndërkaq mozaiku i marrëdhënieve të tij me personazhet<br />
ka nisur të marrë trajtë. Çdo personazh ka një mënyrë të tijën, me të cilën do të komunikojë<br />
me princin e fshehur pas maskës së çmendurisë. Mbreti uzurpator, Mbretëresha<br />
e pabesë, Polloni që është katandisur në “veshin” e mbretit, i aftë të ngrejë kurthe<br />
për këdo, shokët e fëmijërisë, Rozenkranci dhe Gildensterni që e vëzhgojnë dhe e<br />
spiunojnë; Ofelia me natyrë engjëllore aq naive, saqë e ngarkojnë të përgjojë Hamletin,<br />
konturojnë një ansambël të jashtëzakonshëm. Ata janë aq realë në pozicionet e tyre,<br />
duke pohuar se brenda qenies njerëzore gjendet fatkeqësia më e madhe, bjerrja e çdo<br />
morali human, në një mbretëri apo në një shoqëri të molepsur nga intriga, prapaskena<br />
ku gjithçka ngrihet mbi frikën, mosbesimin, dyshimin. Si do t’i përballojë Hamleti këta<br />
njerëz kaq të afërt e kaq të largët, kaq miqësorë e kaq armiqësorë ndaj tij? Kontrasti<br />
është më i spikatur, ngase fshihet në lojën e dykuptimësisë.<br />
(Lexohet monologu i Hamletit)<br />
Grupi II punon ushtrimet 3, 4, 5 të rubrikës Reflektoni për interpretimin.<br />
Pasi të lexojnë me kujdes monologun e Hamletit, t’u japin përgjigje pyetjeve:<br />
Pyetja Përgjigjja Ilustrimi<br />
Çfarë i bën njerëzit, sipas Hamletit,<br />
të dëshirojnë largimin nga jeta?<br />
Pse ekziston frika e vdekjes?<br />
Pse themi se Hamleti është<br />
zëdhënës i ideve humaniste?<br />
Cili është mesazhi?<br />
Koment<br />
Idetë humaniste<br />
Monologu i personazhit hedh dritë mbi idetë e humanizmit, që e kanë modeluar<br />
tërësinë e tij njerëzore, intelektuale, shoqërore. Duhet kujtuar se ai është ngjizur si<br />
oborrtar, si shkollar dhe si ushtar, gjë që do të thotë se brenda tij beteja psikologjike<br />
arrin trysni të papara.<br />
272
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Te Hamleti shpaloset:<br />
- Njeriu i sjelljes elegante.<br />
- Njeriu i thelluar në dije, art dhe kulturë.<br />
- Njeriu që duhet të luftojë për të përmbushur betimin e bërë.<br />
tri rrafshe që i japin karakterit humanist të Hamletit kontradiktën e përjetshme se<br />
ç’duhet të zgjedhë: jetën si vdekje apo vdekjen si jetë.<br />
Me gjithë përpjekjet njerëzore përgjatë shekujve, monologu i Hamletit është<br />
dëshmi e idealizmit dhe e sentimentalizmit, e egoizmit dhe e racionalitetit, e revoltës<br />
fi lozofike dhe e sizifi adës ekzistencialiste ku dritëhijet njerëzore të të gjitha kohërave<br />
shpalosin lartësitë e pakapshme dhe humbëtirat e përjetshme.<br />
- Raporti që krijon njeriu me jetën dhe me vdekjen.<br />
Hamleti i zhytur në enigmën që e rrethon ngado, luhatet mes dëshirës për të dalë<br />
nga labirinti bashkëkohës dhe përmbysja e qëllimeve fi snike njerëzore që ziejnë brenda<br />
tij. Meditimi i Hamletit mbi jetën dhe mbi vdekjen, që s’bën tjetër, veçse e risjell heroin<br />
humanist të braktisur nga të gjithë, të rrezikuar nga çdo anë, të lënë fi llikat mes lirisë së<br />
tij absurde, merr ngjyrime sa utopike, aq ëndërrimtare; sa dyshuese, aq të dhimbshme,<br />
mu në qendër të tronditjes së idealizmit në të cilin ka besuar. Si i vetmi shpëtim për<br />
të shfaqet vdekja. Përballja me vdekjen përcjell nuanca trishtimi dhe pesimizmi, por<br />
s’mund të mos vësh re në të ironinë e denjë për njeriun sokratian, që gjallon thellë tij.<br />
Ai ka ardhur në pikën që të ketë aq kthjelltësi dhe paqartësi njëherësh, saqë jeta dhe<br />
vdekja të mos i duken më mbretëri që kundërshtojnë njëra-tjetrën, por si vazhdimësi,<br />
që, pasi je zhgënjyer nga Jeta, prehja e vërtetë gjendet te Vdekja.<br />
Grupi III punon ushtrimet 6, 7 të rubrikës Reflektoni për strukturën.<br />
Kush ndodhet në skenë, kur Hamleti<br />
deklamon monologun e tij? Pse?<br />
Forca e monologut shekspirian<br />
Forca shekspiriane e fjalës buron nga idetë që e kanë frymëzuar, përmes të cilave<br />
transmetohet e tërë fi lozofi a humaniste që sheh se si tërë ëndrra e saj për një shoqëri<br />
më njerëzore po thërrmohet nga fryma leviathanite 1 Kjo fjalë ka forcën e bisturisë që di<br />
t’ia bëjë autopsinë jo vetëm një epoke historike, por gjithëkohshmërisë njerëzore.<br />
1<br />
Leviathanite – term biblik që përfaqëson errësirrën shpirtërore të konfi guruar si një përbindësh që do të gllabërojë çdo vlerë njerëzore.<br />
Grupi IV punon ushtrimet e rubrikës Reflektoni për gjuhën dhe stilin.<br />
Veçoritë<br />
gjuhësore<br />
Ilustrime<br />
Komenti<br />
Fjalët kyç: të rrosh a të mos rrosh<br />
Përbëjnë themelin e monologut dhe kulmimin tragjik<br />
hamletian, duke i dhënë shkas hamletizmit të evidentohet<br />
si ndërgjegje dilematike me sfi dën e kohës. Në këtë<br />
bisedë me veten, Hamleti kalon nëpër realitete vetjake<br />
e shoqërore, nga hapësirat e paskajta të mendimit, në<br />
keqardhjet më dëshpëruese të shpirtit, si mishërimi i<br />
udhëtimit nëpër të gjitha stacionet e jetës njerëzore.<br />
Gjendjet emocionale ndërthurin epoka dhe fate njerëzore<br />
duke e kthyer këtë monolog në profi lin e jetës së çdo njeriu.<br />
Pyetjet<br />
retorike:<br />
Të vdeç - të fl esh – të<br />
fl esh?<br />
Enofta t`ëndërrosh?<br />
Pyetet retorike përdoren për të pohuar të vërteta aksiomatike<br />
që s’kanë nevojë për përgjigje. Kjo e bën fjalën shekspiriane<br />
një bukuri që të lë pa frymë për nga modelimi i saj.<br />
273
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Enumeracioni:<br />
Metafora:<br />
Shprehjet<br />
e pasura<br />
leksikore:<br />
... përbuzjen dhe kamçikn’<br />
e botës, “Zullumn”, e<br />
shtypësit, përdhunën e<br />
krenarit...<br />
të përballsh një det të turbull<br />
helmesh.<br />
Sëmundje, verdhet nga hij’<br />
e mejtimit<br />
Hobe shigjeta fati të tërbuar,<br />
çëndrra shohin n’atë<br />
gjumë vdekje, pasi shkundet<br />
kjo pështjellj’e martue,<br />
gojë-çthurjen e zyrtarit.<br />
përfshin realitete sa konkrete, aq edhe abstrakte, e bën më<br />
të gjallë përshkrimin, teksa sjell hollësi të larmishme nga<br />
realiteti që numërohen njëri pas tjetrit.<br />
Metafora - si krahasimi i natyrshëm brenda mendimit poetik,<br />
i ka dhënë dorë Shekspirit të japë një informacion më të<br />
madh kuptimor, duke rindërtuar gjendje shpirtërore, veprime<br />
intelektuale, qëndrime shoqërore.<br />
Falë shqipërimit mjeshtëror të Nolit, çdo gjë frymon shqip,<br />
aq sa për një çast të del nga mendja se autori i Hamletit<br />
është anglez. Shprehjet e pasura janë dëshmi e relievit<br />
të mendimit shekspirian, që di të futet në çdo skutë e<br />
të nxjerrë në dritë kuptime të harruara, që kanë vlerë<br />
mbikohore.<br />
Përforcimi. Diskutim<br />
Grupet me anë të përfaqësuesve të tyre, paraqitin në tabelë zgjidhjet e ushtrimeve.<br />
Diskutohet për to dhe bëhet vlerësimi i punës së çdo grupi.<br />
- Hamleti si personazh dhe Moisiu si aktor plotësojnë njëri-tjetrin.<br />
- Ç’arsye vetjake dhe shoqërore e bën aq bindës interpretimin e Moisiut në skenat<br />
evropiane?<br />
<br />
Hapësira e fjalës<br />
“Hamleti mediton për enigmat e jetës duke mbajtur një libër në dorë. Hamleti i Moisiut<br />
bashkëbisedon me vdekjen duke mbajtur në dorë një kafkë të nxjerrë nga varri”. (Alfred Uçi)<br />
-Pse Moisiu ka zgjedhur detajin e kafkës?<br />
Detyrë shtëpie. 1. Bëni një ese fi lozofi ke me temë: “Të rrosh a të mos rrosh, kjo është çështja...”.<br />
2. Gjeni të dhëna për interpretimin e Hamletit nga A. Moisiu.<br />
Tema<br />
6.5. Koment<br />
fragmenti<br />
nga<br />
tragjedia<br />
“Hamleti”<br />
(Akti III,<br />
Skena IV)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të komentojë fragmentin e veprës duke u ndalur te:<br />
a. kuptimi – të zbulojë aludimet në fjalët e personazhit,<br />
b. interpretimi – të argumentojë rolin e fantazmës në tragjedi,<br />
c. struktura - të evidentojë rrethanat në sjelljet e personazhit,<br />
- të shpjegojë rolin e efektit të “ndërrimit të roleve”,<br />
ç. gjuha - të zbulojë se shfaqja e fantazmës është një zgjidhje artistike,<br />
- të analizojë gjuhën ironike që përdor personazhi,<br />
d. të vëzhgojë pikturën për ta ballafaquar atë me personazhin e Ofelisë.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, fragmente<br />
nga vepra, interpretime teatrore ose fi lmike etj.<br />
Konceptet kryesore: gjuhë ironike, hapësirë jetike njerëzore, ironi sokratiane,<br />
zgjidhje artistike, vetëdije artistike.<br />
274<br />
Struktura e mësimit: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Punë e lirë Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë individuale
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje.<br />
Mësuesi/ja shtron pyetjen dhe i lë të lirë nxënësit të shprehin mendimet e tyre:<br />
- Pse njeriu nuk i shpëton dot dilemës hamletiane?<br />
Lexohen disa nga esetë e detyrës së shtëpisë.<br />
Lexim i fragmentit të tragjedisë, pas monologut e deri në mbyllje të tij.<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
Ndahet klasa në 5 grupe. Vetë grupet përgatitin çështjet e përcaktuara nga mësuesi/ja.<br />
Grupi I. Kuptimi - aludimet në fjalët e personazheve<br />
Në këtë pasazh janë njëri kundruall tjetrit Hamleti dhe Ofelia. Goditja fatale që ka<br />
marrë Hamleti e shtyn të flasë me Ofelinë duke përdorur nënkuptime që rrokin gjithë<br />
hapësirën jetike njerëzore. Nga njëra anë shfaqet Hamleti i tjetërsuar, intelektuali<br />
humanist që ka pasur si profi l oborrtarinë, diturinë dhe mendësinë e rreptë të luftës, që<br />
sipas studiuesve të ndërmend “Princin” e Makiavelit, një personazh që ia ul siparin heroit<br />
të Rilindjes Evropiane, për t’ia ngritur heroit të kohës moderne. Nga ana tjetër shfaqet<br />
Ofelia, që besonte në ëndrrën e dashurisë me Hamletin dhe shihte fronin mbretëror për<br />
të. Tronditja e saj është tërësore, sepse trimi i zemrës, si ideali i kohës së saj, tashmë<br />
është marrosur dhe e pret gremina. Ndaj dialogu i tyre ballafaqon koncepte morale,<br />
ide shoqërore, vlera emocionale, domethënie fi lozofi ke, duke përdorur nënkuptimet,<br />
aludimet si mjet stilistik që zgjon jo vetëm vetëdijen estetike të lexuesit, por mbi të<br />
gjitha, vetëdijen njerëzore gjithëkohore. Dialogimi i personazheve të risjell në kujtesë<br />
konceptin e dramës si një pasqyrë e botës, si një “ars rotunda” (art rrotullor), ku individi<br />
sheh më mirë vetveten. Aludimet e vendosin Hamletin e dikurshëm dhe Hamletin aktual<br />
në një përballëvendosje tragjike. Ndaj Ofelia edhe pse njeh të parin dhe tenton të dytin,<br />
në dilemën e saj nuk mundet të bëjë tjetër gjë, veçse të ndihet mjerane nga tragjedia<br />
që i ka pllakosur të dy.<br />
Lexohet akti III, skena IV<br />
Grupi II. Interpretimi - roli i fantazmës<br />
Sipas kronikës daneze, fantazma nuk shfaqet askund.<br />
- A është Fantazma zëdhënëse i përtejbotës për ne?<br />
- Cilat janë koordinatat që e përgatisin shfaqjen e Fantazmës?<br />
Ankthi dhe dyshimi. Fantazma ka një mision: ajo sjell një kumt. Dyshimi ndaj saj do<br />
ta lironte Klaudin nga drama e krimit. Dyshimi i Hamletit ndaj dëshmisë së Fantazmës e<br />
bën tensionin dramatik të kërkojë kuota të tjera rritjeje. Brenda konfi gurimit të Fantazmës<br />
duhet dalluar vetë Shekspiri si vetëdije artistike, që e kthen këtë gjetje artistike në një<br />
interpretim universal për njeriun e çdo kohe. Madje Fantazma plotëson edhe më qartë<br />
misionin e saj, detyrën që ka Hamleti: gjakmarrjen për vrasjen e të atit.<br />
- A ka diçka të ngjashme me Orakullin e Delfi t në nxitjen që i bëri Orestit?<br />
Grupi III. Struktura<br />
- Cilat janë rrethanat që përcaktojnë sjelljen e personazheve? Ushtrimi 5.<br />
Nxënësit lexojnë me kodim tekstin dhe veçojnë në tabelë vargjet që tregojnë rrethanat<br />
në sjelljen e personazheve.<br />
Rrethanat janë të shumëllojta: reale, psikologjike, emocionale, shoqërore, fi lozofi ke,<br />
të cilat kanë një burim: jetën, që në mënyrë mizore po kthehet në vdekje. Rrethanat<br />
specifi ke përligjin sjelljet e personazheve ndaj njëri-tjetrit, duke e plotësuar mozaikun e<br />
tablosë shekspiriane më tej.<br />
275
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Rrethanat Ilustrimi Komenti<br />
reale<br />
psikologjike<br />
Mos vjen që të qortosh tyt bir të vonë...<br />
Po shih, jot ëmë e humbi krejt toruan<br />
Sugjeshta punon fort te të sëmurët<br />
Keqardhja për gjendjen e<br />
Hamletit.<br />
Motivim psikologjik nga<br />
rrethanat.<br />
emocionale<br />
E mjera unë, ti më thua ç’ke<br />
E mjera unë! Esht i lojtur mëntsh! se syri yt i dhëmpshtur<br />
munt t’a zbutë vendimin e egër që të kam caktuar<br />
Mjerimi shpirtëror në<br />
marrëdhënien nënë-bir.<br />
shoqërore<br />
fi lozofi ke<br />
Virtyti t’i kërkojë ndjesë vesit<br />
Oh, hidh tutje pjesën më të keqe Dhe rro me gjysmën<br />
tjetër më të pastër.<br />
Që zbrazësirës syrin ia mbërthen<br />
Dhe bisedon me erën që s’ka formë?<br />
Hapja zemrën qiellit.<br />
Është çasti i ndryshimit<br />
moral.<br />
Përpëlitjet shpirtërore e<br />
hapin qenien njerëzore ndaj<br />
natyrës mendimtare.<br />
Grupi IV - Cili është efekti i “ndërrimit të roleve”? Ushtrimi 6.<br />
Efekti që sjell ndërrimi i roleve duhet parë si udhë përmes së cilës e vërteta jetësore<br />
kthehet në mënyrë të natyrshme në të vërtetë artistike, gjë që nënkupton universalitetin<br />
e saj. Nëna që do të qortojë birin dhe biri që merr përsipër të qortojë nënën. Tensioni<br />
prek lartësi të reja emocionale.<br />
Grupi IV- Gjuha<br />
Fantazma shfaqet element fantastik që e zjarrmon përfytyrimin njerëzor. Gjuha që<br />
përdor ajo e mpreh më tepër tensionin, rrit ankthin, forcon më tej misterin në kërkim të<br />
së vërtetës.<br />
- Ç’mendoni për idenë e I. Kadaresë që thotë për Fantazmën si realitet i teatrit<br />
elisabetian, se për gati dy mijëvjeçarë ajo e ka ruajtur trajtën e saj dyshe, një përzierje e<br />
së rrokshmes me të parrokshmen që vjen nga zanafi lla e saj, guri i varrit?<br />
Gjuha ironike e personazhit<br />
Ironia sokratiane si padituri e rreme që e përdorte Sokrati në diskutimet e tij<br />
fi lozofi ke.<br />
- A nuk i përshtatet gjykimit që duhet të bëjë Hamleti brenda vetëdijes së tij shprehja<br />
e Sokratit, se të gjykosh, në mënyrë fi lozofi ke, do të thotë të tallesh?!<br />
- A nuk është ngërçi i Hamletit një duel i pambaruar mes sensit fi lozofi k dhe<br />
ndjeshmërisë njerëzore?<br />
Zgjedhja e ironisë e bën më të mprehtë jo vetëm komunikimin, por e vesh atë me<br />
mantelin e gjithëkohëshmërisë, si vlerë që asnjë epokë nuk do ta vjetërojë kurrë. Ironia<br />
është arma e tij, para se gjaku të derdhet. Ironia është tallja me ëndrrën që iu shkërmoq.<br />
Ironia është sarkazma e hidhur ndaj idealizimit në të cilin besoi dhe e zhgënjeu.<br />
276<br />
Përforcimi. Diskutim.<br />
Nxënësit vëzhgojnë pikturën, për ta ballafaquar me personazhin e Ofelisë.<br />
Fjala përballë Ngjyrës. Si e zbulojnë vetveten në njëra-tjetrën? Detajet që e bëjnë të<br />
paharrueshme portretin e Ofelisë.<br />
<br />
Detyrë shtëpie. Hamleti i veshur me mantelin e gjithëkohëshmërisë.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
6.6. “Hamleti”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të diskutojë rreth mendimit kritik për tragjedinë;<br />
a. të komentojë argumentet që sillen në shkrimin kritik;<br />
b. të vëzhgojë foto dhe sekuenca nga fi lmi për t’i krahasuar me tragjedinë;<br />
c. të zbulojë elementet moderne të fi lmit.<br />
Struktura e mësimit<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Refl ektimi për kuptimin Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë me klasën<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, shkrime<br />
kritike, komente, sekuenca fi lmike etj.<br />
Konceptet: shkrim kritik, argumente noliane, introduktë, vonesë hamletiane,<br />
vonesë hamletiane.<br />
Parashikimi. Një pyetje shumë përgjigje<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin duke diskutuar për:<br />
- Ç’mendoni për idenë e prof. Alfred Uçit: “Drama “Hamleti” është më shumë sesa<br />
një dramë sociale; ajo është antropologjike, mbikohore, universale, është shprehja e<br />
shpirtit të humanizmit tragjik të njerëzimit.”?<br />
Ndërtimi i njohurive. Refl ektimi për kuptimin<br />
Klasa ndahet në dy grupe:<br />
Grupi I shpalos një platformë të mendimit kritik, të shqipërimit të Fan Nolit në<br />
Introduktën e Hamletit.<br />
Grupi II përzgjedh foto dhe sekuenca fi lmike të varianteve të mëparshme të<br />
ekranizimit të “Hamletit” ndër vite.<br />
Model përgjigjeje<br />
- Argumentet noliane bazohen në përshkrimin që i bënte ai gjendjes së rëndë<br />
shpirtërore të Hamletit në situatën tragjike. “Vonesën” hamletiane Noli e përligj me këto<br />
ide: “Që të veprojë do prova të gjalla dhe të sigurta dhe, kur s’i mbetet asnjë dyshim<br />
për fajësinë e t’ungjit, pret gjersa të gjejë rastin ideal që ta vrasë dhe shkon kur është<br />
damkosur në sytë e Perëndisë e të botës si vrasës e helmonjës i pabesë. Gjakmarrja e<br />
tij është një vepër arti, një kryevepër nga fryma dhe forma”.<br />
- E dini që më 1938, gazetari amerikan Kyrus Sulzberger i “New York Times” në<br />
reportazhin e tij të parë për Shqipërinë shkruante se do të kishte qenë më e natyrshme<br />
që Shekspiri të mos e vendoste në Iliri, domethënë në Shqipërinë e sotme, ngjarjen e<br />
“Natës së mbretërve”, por një tjetër dramë, “Hamletin”?<br />
“Kur më 1938, amerikani Kyrus Sulzberger, pjesës së librit të tij për shqiptarët i vuri<br />
titullin “Hamleti te populli shkabë”, nga leximi i tij dilte se ajo që donte të thoshte ishte<br />
pak a shumë se Hamleti ishte këtu një mysafi r i njohur. Shkurt, ajo pjesë e ditarit të tij<br />
mund të quhej edhe “Hamleti tek të vetët” ose “Hamleti te populli hamletoid”.<br />
... Në bjeshkët shqiptare Hamleti do të ishte si midis të vetëve. Hamletoidët shqiptarë<br />
... luajnë rolin e tij sipas mënyrës së tyre, por gjithmonë përpikërish. E merrnin një ditë<br />
277
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
urdhrin për gjakmarrje nga Kodi i tyre, që ishte më i pamëshirshëm se Fantazma, dhe e<br />
kryenin atë, për t’u vrarë dhe vetë pastaj, sipas skenarit të tij... Në qoftë se dikush prej<br />
tyre do të gjendej rastësisht në atë kohë në Shqipëri, për të, princi danez s’do të ishte<br />
gjë tjetër, veçse një sivëlla. Dhe jo vetëm për të. Për shumicën e shqiptarëve, Hamleti<br />
nuk ishte veçse një gjaks.”<br />
I. Kadare, “Hamleti, princi i vështirë”<br />
Përforcimi. Diskutim<br />
- Duke lexuar me kujdes fragmentin e mësipërm, ç’ndjesi ju ngacmojnë idetë<br />
e Kadaresë dhe ç’qartësi sjellin në arsyetimet tuaja, kur përqendroheni tek thelbi i<br />
tragjedisë, si hakmarrja e Hamletit, princit të Danimarkës?<br />
- Nëse e njihni sadopak Kanunin, ju ka rënë ndër mend ta kundroni gjakmarrjen si<br />
ndërgjegje tragjike e vendosur në një realitet mbikohor dhe mbihapësinor?<br />
- Për të pasur një këndvështrim më të gjerë e më fi lozofi k ndaj kësaj dukurie historike<br />
të lashtë, rekomandohen sprovat e Kadaresë, “Eskili, ky humbës i madh” dhe “Hamleti,<br />
princi i vështirë”, gjë që do të mprehte më tej sensin e arsyetimit fi lozofi k mbi mitin dhe<br />
jetën, pa harruar përpunimin e shijeve estetike lidhur me magjinë e fjalës.<br />
Tema<br />
8.1. Veçori<br />
të artit të<br />
komedisë<br />
“I sëmuri për<br />
mend”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë veçoritë e komedisë në kohën e klasicizmit francez;<br />
a. të zbulojë veçori të artit të komedisë duke u ndalur te: subjekti dhe<br />
komedia e karakterit,<br />
d. të vëzhgojë pikturat që ilustrojnë komedinë,<br />
c. të komentojë fragmentin duke u ndalur te:<br />
- kuptimi – frika patologjike e personazhit kryesor,<br />
- dëshira për të zbuluar të vërtetën,<br />
- interpretimi – zbulimi i shkakut të vesit të personazhit kryesor,<br />
- struktura – ndërtimi logjik i veprës si veçori e teatrit klasicist.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, portreti i<br />
Molierit, trashëgimia e tij letrare.<br />
Konceptet kryesore: komedi e karakterit, teatër klasik, frikë patologjike, parime<br />
klasiciste.<br />
Struktura e mësimit: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Kodim teksti/Ditar dypjesësh Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë me klasën<br />
278<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Mësuesi/ja e nis mësimin duke shtruar për diskutim pyetjet:<br />
-Ç’ lloj gjinie letrare është komedia, qesharake apo serioze? Argumentoni përgjigjen<br />
tuaj duke iu referuar një komedie.<br />
-Cilën komedi keni ndjekur në teatër dhe cilën në një ekran televiziv? Ç’mbresa ju<br />
kanë lënë?
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Ndërtimi i njohurive. Kodim teksti/Ditar dypjesësh<br />
a. Subjekti<br />
Parimi mbi të cilin Molieri ngre idenë e tij artistike synon “të mësojë duke argëtuar”,<br />
gjë që e ndihmoi jo vetëm të krijonte profi lin e tij si dramaturg komik, por edhe ta nxiste<br />
spektatorin ta shihte jetën me sy kritik, qortues dhe gazmor. Kjo është arsyeja që ai e<br />
ngjizi subjektin e komedisë “I sëmuri përmend” si një tallje plot sarkazëm që u drejtohet<br />
mjekëve, të cilët e shohin pacientin si klient për të shitur ilaçe të dyshimta. Sëmundja<br />
imagjinare e tjetërson karakterin e Arganit dhe e shndërron atë në një njeri monoman,<br />
që ka vetëm një mani: ta shohë vetveten të sëmurë dhe për këtë “sëmundje” virtuale, ai<br />
nuk është dot as njeri. Duke vendosur sëmundjen në qendër të egos së tij, ai humbet<br />
çdo lidhje me realitetin dhe bie pre e frikës që kthehet në patologji për të. Ky subjekt kaq<br />
i thjeshtë ka zgjedhur komedinë e karaktereve për të përcjellë mirazhin që Molieri e ka<br />
modeluar që në titull, “I sëmuri për mend”; ndërsa vë në shënjestër maninë e marrjes së<br />
ilaçeve duke qenë shëndoshë e mirë.<br />
• Ndahet klasa në dy grupe, të cilat studiojnë tekstin me kodim dhe hedhin të dhënat<br />
në ditarin dypjesësh, të cilin e plotësojnë gjatë komentit të fragmentit.<br />
Grupi I - Arti i komedisë<br />
Nxënësit lexojnë tekstin dhe vënë në dukje veçoritë e artit, për të cilat gjejnë shembuj<br />
me ilustrime në fragmentin që do të komentojnë.<br />
Mjetet dhe efektet komike<br />
Ilustrime<br />
Gjestet<br />
Fjalët me spica dhe dykuptimësi<br />
Përsëritja e të njëjtit gjest a e së njëjtës fjalë<br />
Asimetritë paralele<br />
Hiperbolizimi i karaktereve<br />
Format e groteskut<br />
Grupi II - Komedia e karaktereve<br />
Karakteret<br />
Argani<br />
Tuaneta<br />
Anxhelika<br />
Mjekët<br />
b. Vëzhgohen pikturat ilustruese duke u ndarë klasa në tri grupe, që të evidentojnë<br />
detajet e veçanta që gjejnë kahun e përbashkësive.<br />
Grupi I - Komentimi i fragmentit – kuptimi.<br />
Punohen ushtrimet 1- 4 dhe plotësohet ditari dypjesësh.<br />
Molieri si artist i madh kërkon të plazmojë të vërtetën lakuriqe njerëzore me anë të<br />
goditjes që i bën si mediokritetit, ashtu edhe shëmtimit moral të tipareve që përfaqëson<br />
Argani. Tallja që fsheh mospranimin fokusohet në vesin që e ka pranguar personazhin<br />
qendror. Të godasësh marrëzinë dhe egoizmin e Arganit është njësoj si të përndjekësh<br />
të keqen, duke i lënë mundësi hapjes së zemrës për ngadhënjimin e së mirës. Frika<br />
279
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
patologjike që ai ka nga sëmundja e përfytyruar vihet përballë zbulimit të së vërtetës. Ky<br />
konfl ikt sjell dritëhijen e karakterit të tij, gjë që e kthen në personazh të pakrahasueshëm<br />
letrar, ngase e bën më reale mendësinë, sjelljen dhe tiparet e Arganit. Intuita e Molierit<br />
ka ditur të nuhasë atë që është domethënëse në çdo kohë dhe për çdo individ.<br />
Grupi II. Interpretimi<br />
Punohen ushtrimet 5-8. Plotësohet ditari dypjesësh me ilustrime për tiparet e<br />
personazheve dhe si shërbejnë ato për nxjerrjen në pah të karakterit të Arganit.<br />
Molieri përdor bisturinë e fjalës për të rrëfyer se si pas asaj situate aq qesharake,<br />
fshihet një dramë e vërtetë: mendësia se sëmundja është ulur këmbëkryq në jetën e<br />
tij. Ky ves nuk është torturues vetëm për atë si person, por për të gjitha personazhet e<br />
tjera, që përbëjnë familjen e tij. I futur në ingranazhin e vesit, ai e ka humbur logjikën<br />
dhe sëmundja është bërë timonierja e jetës së tij. Çmimi që ai i paguan, “sëmundja”,<br />
nuk është aq vetjak sa duket. Përkundrazi, çdo raport familjar vuan pasojat e marrëzisë<br />
së tij duke u përballur me deformimin e karakterit të Arganit. Egoizmi i shfrenuar bën që<br />
personazhi qendror ta shndërrojë sëmundjen imagjinare në realitetin ku jep shpirt çdo<br />
ditë e jetës së tij, e kalcifi kuar nga moria e medikamenteve të panevojshme.<br />
Grupi III. Struktura<br />
Ndërtimi i veprës klasiciste bëhet sipas parimeve të klasicizmit: njësia e veprimit, e<br />
kohës dhe e vendit. Ngjarja zhvillohet brenda 24 orëve, në të njëjtin vend dhe ka një<br />
linjë veprimi. Komedia është e organizuar në tri akte dhe çdo akt ka disa skena (Akti I<br />
– <strong>11</strong> skena, Akti II -12 skena, Akti III -22 skena).<br />
Si aktet ashtu dhe skenat luajnë funksion të caktuar në vepër. Ndërsa akti I paraqit<br />
personazhet kryesore të komedisë dhe marrëdhëniet ndërmjet tyre shërben si hyrje,<br />
akti II mbart zhvillimin kryesor të konfl iktit dramatik, kurse akti III sjell pikën kulmore të<br />
konfl iktit dhe zgjidhjen e tij. Skenat ndryshojnë sa herë hyn një personazh i ri, i cili nuk<br />
mund të qëndrojë në skenë nëse e ka mbaruar misionin e vet.<br />
<br />
Në skenat e dhëna nga akti III personazhet dhe veprimet e tyre përcaktohen nga<br />
elemente të ndryshme që nxjerrin në pah karaktere me prerje të ndryshme ideore,<br />
morale, origjinale dhe vetjake.<br />
Forcat e ndryshme kundërshtuese që luftojnë brenda karakterit, në vend që të<br />
asnjanësojnë njëra-tjetrën, shkojnë drejt njëra-tjetrës duke tentuar shkrirjen e tyre, derisa<br />
të kthehen në një gjurmë të thellë, që rrëfen se është daltuar një karakter i fortë. Molieri<br />
e njihte mirë audiencën ose publikun të cilit i drejtohej. Ai do të përballej me publikun<br />
aristokratik dhe me publikun e thjeshtë. Komedinë do ta ndiqnin oborrtarët dhe vulgarët,<br />
shijehollët dhe shijetrashët. E qeshura për një palë do të qe rënie në mendim, për tjetrën<br />
argëtim. Sipas parimit klasicist, fundi i komedisë duhet t’i kënaqte të dyja palët.<br />
- A mendoni se komedia ia arrin kësaj?<br />
- A mendoni se fjalët e Hipolit Adolf Tenit: “Arti e ka këtë veçanti: ai në të njëjtën<br />
kohë është superior dhe popullor; ai i shfaq gjërat më të lartë dhe na shfaq të gjithëve”,<br />
përkojnë me komedinë “I sëmuri për mend” të Molierit?<br />
Detyrë shtëpie. Duke lexuar thënien e estetit francez Hipolit Adolf Ten (Hippolyte – Adolphe Taine) në<br />
lidhje me trashëgiminë klasiciste: ”... ajo çka na intereson te një qenie reale dhe ajo çka shpresojmë<br />
që artisti të nxjerrë dhe ta shprehë, është logjika e saj e brendshme dhe e jashtme, me fjalë të tjera,<br />
struktura, kompozimi dhe ndërtimi i saj”, cilat janë disa nga arsyetimet që lëvizin brenda arsyetimit tuaj.<br />
280
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
9.2. Koment<br />
fragmenti nga<br />
komedia “I<br />
sëmuri për<br />
mend”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të komentojë fragmentin duke u ndalur te:<br />
a. gjuha dhe stili:<br />
- efekti që shkakton “komikja e bukur”;<br />
- roli i antifrazave në komunikim;<br />
- veçanti e mbylljes së komedisë si komedi – balet;<br />
b. të diskutojë për një personazh jetësor, duke e krahasuar me personazhin e<br />
komedisë;<br />
c. të bëjë një përshkrim krahasues mes dy personazheve;<br />
ç. të gjykojë mbi dukurinë e “katarsisit komik”.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, fragmente<br />
nga pjesa, tituj të trashëgimisë së Molierit etj.<br />
Konceptet kryesore: komike e bukur, katarsis komik, antifrazë, komedi-balet.<br />
Struktura e mësimit: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Shkrim i lirë Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë individuale<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
Po t’u referohemi fakteve historike të epokës kur jetoi Molieri, ato dëshmojnë se vetë<br />
mbreti Luigji XIV hiqte kapelën edhe përpara një kameriereje. Madje, sipas librit të Sen<br />
Simonit, “Kujtimet”, rrëfehet për një dukë që zakonisht përshëndeste këdo që takonte<br />
dhe arrinte t’i përshkonte oborret e Versajës gjithmonë vetëm me kapelë në dorë, gjë që<br />
na habit lidhur me vlerësimin që i bëhej njeriut, qoftë edhe një shërbëtori. Atëherë:<br />
- Si është e mundur që Molieri vë në shënjestër njeriun, duke pasqyruar anën e tij<br />
qesharake?<br />
- Ç’e shtyn Molierin të fshikullojë në këtë mënyrë, urrejtja apo dashuria që ka për<br />
njeriun?<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
Punohet rubrika “Reflektoni për gjuhën”.<br />
Grupi I. Ushtrimi 12. Efekti i “komikes surprizë”<br />
Efekti që shkakton “Komikja e surprizës” është jo vetëm i drejtpërdrejtë si reagim<br />
momental, ngaqë e papritura, ajo që mendja s’ta rrok, për çudinë tënde ka ndodhur<br />
ose shfaqet sikur është kryer. Është në natyrën e njeriut t’i bëjë përshtypje surpriza,<br />
e papritura, dhe po ashtu është brenda natyrës së tij përgjigjja ndaj saj, si habi ose si<br />
mosbesim. Ndaj Molieri, meqë e ka konceptuar komedinë si komedi karakteresh, sjell<br />
“shashka” ose “tymnaja” të tilla, që të ngacmojë kureshtjen e spektatorit e t’ia mbajë<br />
“të ndezur” vëmendjen. Fakti që kjo e papritur vjen në një vepër klasiciste, kur fi lozofi a<br />
krijuese e këtij drejtimi letrar nënkupton një ecuri aq të rregullt sa nuk ka vend as për<br />
një incident të papritur, dëshmon jo vetëm talentin e Molierit që di të “thyejë” klishetë e<br />
të mbetet sërish i admiruar, por edhe pjekurinë e natyrës krijuese të mjeshtrit francez<br />
të fjalës artistike.<br />
281
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Grupi II. Ushtrimi 13. Roli i antifrazave në komunikim<br />
Sërish kemi një gjetje artistike origjinale: Molieri di ta konturojë fjalën me “fraktura” të<br />
tilla si antifraza, për të hedhur dritë tërthorazi mbi atë që duhet të jetë tashmë e qartë.<br />
Kjo mënyrë e rrit intensitetin e komikes dhe i jep asaj një kuptim më të thellë sesa<br />
vetëm një batutë që shkakton të qeshura. E qeshura e hidhur, ajo që fsheh dhimbjen<br />
ose zhgënjimin, besimin ose dyshimin, e bën komedinë të qëndrojë plot denjësi krahas<br />
dramës dhe tragjedisë, sepse komikja operon brenda natyrës njerëzore si çdo mjet tjetër<br />
artistik. Përdorimi i antifrazës e bën më të zhdërvjellët komunikimin dhe më interesante<br />
ecurinë e ngjarjes, duke shmangur njëtrajtshmërinë e ngrehinës artistike molieriane.<br />
Grupi III. Ushtrimi 15. Mbyllja e komedisë si komedi-balet.<br />
Nuk është e vështirë të dallosh në këto pjesë të trashëgimisë së Molierit vizionin e<br />
tij gjithëpërfshirës ose sinkretik të artit. Për autorin kjo nuk ishte thjesht një komedi, por<br />
një spektakël, një risi që e pasuron më tej me gjetje origjinale traditën klasiciste. Vizioni<br />
i spektaklit e bën më solide komedinë dhe e zgjeron më tej gamën e ndikimit të saj.<br />
Ndërkaq, ajo e pasuron shprehimësinë e ideve dhe të fjalës me anë të muzikës e të<br />
vallëzimit. Një model i tillë është i konkurrueshëm edhe në kohën tonë, edhe pse ka<br />
rrjedhur një periudhë kohore prej më tepër se tre shekujsh kur komedia u vu në skenë.<br />
Diskutim për një personazh jetësor, duke e krahasuar me personazhin e komedisë.<br />
Klasa ndahet në tri grupe. Çdo grup liston karakteristika të ngjashme me Arganin që<br />
i ka hasur në mjedisin familjar dhe portretizon personazhin jetësor. Tri personazhet e<br />
skicuara nga tri grupet shërbejnë si një triptik, ku e njëjta dukuri shfaqet në tri pamje.<br />
G I G II G III<br />
Karakteristikat Karakteristikat Karakteristikat<br />
Përfundimi:<br />
Personazhi jetësor që ka sjellë çdo grup bëhet profi li, i cili simbolizon njeriun që<br />
bën të pamundurën për të pasur sëmundje imagjinare, duke humbur kuptimin e jetës,<br />
sepse mania e sëmundjes, e ndërthurur me protagonizmin fals, që bën çmos të tërheqë<br />
vëmendjen e kujtdo ndaj tij, nuk e lë të jetë as baba, as burrë, as njeri.<br />
Përforcimi. Shkrim i lirë<br />
bëjnë portretizim krahasues mes Arganit dhe Beraldit.<br />
Nxënësit të mbështetur mbi:<br />
- motivimin psikologjik<br />
- rrethanat shoqërore<br />
- mjedisin familjar,<br />
282<br />
Dukuria e “katarsisit komik”<br />
Molieri edhe pse vuri në lojë vesin, huqet, të metat, zakonet e këqija dhe marrëzinë<br />
njerëzore, e deshi dhe e çmoi njeriun. Ai qe i ndjeshëm ndaj ndikimit që sillnin dukuri<br />
të tilla mbi jetën familjare dhe shoqërore, ndaj zgjodhi të fshikullonte dukuritë për ta
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
ndërgjegjësuar njeriun, që vuante nën skllavërinë e tyre. Qëllimi i Molierit ishte të<br />
ngacmonte përmes refl ektimit që shkakton një vepër arti në vetëdijen njerëzore, dëshirën<br />
e vetëkorrigjimit, dëshirën për të hequr dorë nga vesi, dëshirën për t’u ndryshuar së<br />
brendshmi. Vetëqortimi që shkon deri në vetëkorrigjim përmes së qeshurës apo komikes,<br />
quhet katarsis komik. Ky proces në komedi vjen natyrshëm, ngaqë Molieri nuk zgjon<br />
urrejtjen, por zemërgjerësinë ndaj gjithçkaje njerëzore, për të mos e përjashtuar atë me<br />
përçmim, por për ta kuptuar atë. Mendësia e katarsisit komik na shtyn të mos reagojmë<br />
keq dhe brutalisht ndaj të metave njerëzore, si diçka që është e pandreqshme, por të<br />
shohim tek të tjerët dhe te vetja mundësinë e ndryshmit.<br />
Detyrë shtëpie. Ju ka rastisur të përballeni me katarsisin komik në jetën tuaj vetjake?<br />
Tregojeni nëpërmjet një shkrimi rrëfi mtar, në të cilin të ruani natyrën komike të situatës.<br />
Tema<br />
10.1.<br />
Veçoritë e<br />
melodramës<br />
si lloj i<br />
poemës<br />
dramatike<br />
romantike<br />
(Jerina)<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë veçoritë e melodramës si lloj i poemës dramatike romantike;<br />
a. të zbulojë veçori të melodramës në kontekstin letrar shqiptar;<br />
b. të arsyetojë mbi parathënien e Fishtës për mesazhin që i transmeton lexuesit;<br />
c. të komentojë fragmentin duke u ndalur te:<br />
- kuptimi – të evidentojë fi gurat e marra nga mitologjia greko-latine, poetët<br />
e mëdhenj, emrat e luleve;<br />
- interpretimi – të arsyetojë pse poeti e himnizon bukurinë shqiptare.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, foto të Marubit<br />
që evidentojnë bukurinë shqiptare, portreti i Fishtës, trashëgimia e tij letrare.<br />
Konceptet kryesore: melodramë, poemë dramatike, himnizim i mitologjisë.<br />
Struktura e mësimit: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Lexim me kodim teksti Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Shkrim i lirë Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë individuale<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
- Për ç’arsye Gjergj Fishta, një figurë historike e spikatur e letërsisë shqipe, nuk hoqi<br />
dorë kurrë nga himnizimi i asaj që është shqiptare?<br />
- A mund të quhej Shqipëria - Edeni i Ballkanit, siç e cilësonte Fishta, një realitet<br />
historik dhe njerëzor pa bukurinë e vashës shqiptare?<br />
Ndërtimi i njohurive. Lexim me kodim teksti<br />
Nxënësit lexojnë tekstin dhe nënvizojnë veçoritë, të cilat mund t’i përmbledhin në<br />
ditarin dypjesësh.<br />
Veçoritë<br />
Lloji i shkrimit<br />
Funksioni<br />
Mesazhi<br />
Elementet mbizotëruese<br />
Subjekti i melodramës “Jerina”<br />
Ilustrimi<br />
Poemë melodramatike në vargje<br />
Vlera edukative<br />
Patriotik, himnizimi i mitologjisë dhe i kulturës sonë kombëtare<br />
Lirizmi<br />
Figurat mitologjike<br />
Figura njerëzore historike ose të trilluara;<br />
Kur mungojnë fi gurat mitologjike, është kori i thjeshtë<br />
283
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
284<br />
a. Veçoritë e melodramës në kontekstin shqiptar<br />
Fakti që realiteti shqiptar i kohës së Fishtës përballej me nevojën më të madhe të<br />
ribërjes kombëtare të shqiptarëve, të cilët prej pesë shekujsh kishin jetuar nën robërinë<br />
osmane, e bën Fishtën të jetë i ndjeshëm ndaj çdo detaji politik, diplomatik, shoqëror,<br />
ballkanik, evropian. Jo rastësisht, pikërisht dy vjet pas Shpalljes së Pavarësisë, më 1912,<br />
ai shkruan melodramën “Jerina ose mbretnesha e lulevet”, që ka një domethënie të<br />
veçantë. Përkundër akuzave të vjetra antishqiptare, që s’linin rast pa hedhur baltë mbi<br />
trashëgiminë tonë kulturore, të sendërtuara në shpifjet e serbit Vlladan Gjergjeviç, se<br />
gjoja shqiptari nuk është në gjendje t’i këndojë femrës pa e përlyer me një lakmi banale”<br />
(Vehbi Bala), Fishta realizon një nga veprat e tij më të ndjera lirike. Me anë të melodramës<br />
“Jerina ose mbretnesha e lulevet”, ai pohoi se jo vetëm gjuha shqipe, por edhe mendësia<br />
shqiptare për të bukurën dinte të hidhte dritë mbi të vërtetën e mrekullisë së saj dhe kishte<br />
denjësinë ta portretizonte bukurinë femërore shqiptare si vlerë të përjetshme, që e kishte<br />
detyruar Homerin, Petrarkën dhe Danten të përuleshin para saj. Sjellja e kësaj vepre e<br />
pasuron më tej letërsinë tonë me konceptin mitologjik dhe hapësiron lirizmin fishtjan si<br />
një prurje origjinale në rrjedhat poetike shqiptare. Fishta, duke iu përmbajtur parimeve<br />
të teatrit klasik, e shkroi melodramën në vargje, ku ndërthuri figurat njerëzore me ato<br />
mitologjike. Kjo melodramë pasuron relievin shqiptar të fjalës, duke dëshmuar se edhe<br />
kultura shqiptare kishte potencialin e lëvrimit të teatrit mitologjik.<br />
b. Parathënia e Fishtës<br />
Mesazhi i Fishtës dallohet për thellësinë dhe kapërcimin në kohë. Konceptimi<br />
i mesazhit përkon me fi lozofi në e artit, se krijimi i vërtetë artistik e kapërcen kohën<br />
dhe mban universalen brenda tij. Në këtë këndvështrim Fishta ndërthurur analitikën<br />
intelektuale me poetikën njerëzore mbi bazamentin e përhershëm të kredos së tij: besim<br />
e atdhe, për të transmetuar kësisoj një fragment nga botëkuptimi i tij idealist kombëtar.<br />
Në këtë qëndrim nuk është e vështirë të konstatosh sensin profetik të poetit, që hedh<br />
shikimin përtej epokës të tij, duke pohuar se bukuria e përjetshme zbulohet në zemrën<br />
njerëzore. Aq më tepër, me zgjedhjen e Jerinës, këtij simboli autokton bukurie, Fishta<br />
rrëfen se mes një relievi të tillë si Shqipëria me trojet e saj etnike, nuk mund të mos<br />
shfaqej bukuria qiellore e vashës shqiptare. Edhe pse shkaku zanafi llor duket bukuria<br />
femërore shqiptare, thelbi i padukshëm fi shtjan rreh të zgjojë te lexuesi vlerësimin<br />
himnizues të gjithçkaje shqiptare.<br />
c. Të komentojë fragmentin:<br />
Klasa ndahet në dy grupe dhe secili lexon fragmentin duke mbajtur shënime a duke<br />
nënvizuar pjesët, sipas kërkesave të ushtrimeve të rubrikës përkatëse.<br />
Grupi I -Kuptimi:<br />
Fishta kërkon ta zgjerojë më tej konceptin mbi të cilin e ngriti jetën e tij si shërbesë<br />
ndaj Shqipërisë si Edeni i Ballkanit. Ai sjell tre poetët e mëdhenj bashkë me simbolikën<br />
femërore që përcjellin veprat e tyre, për t’i ballafaquar me Jerinën mbretëreshë. Dalta<br />
poetike e Fishtës modelon bukurinë qiellore, ku çdo detaj fi zik dhe shpirtëror është në<br />
harmoni, edhe pse bukuritë greko-latine që sjell ai, mbeten modele të gjithëkohshme.<br />
Brenda kësaj hullie, Fishta vendos para Jerinës hyjneshat greke, Afërditën, Herën dhe<br />
Atenajën, si perëndeshat më të rëndësishme të Olimpit, për të thelluar më tej idenë e<br />
tij, se trojet iliro-shqiptare vazhdojnë të ruajnë si trashëgimi bukurinë e përjetshme të<br />
skicuar përmes Jerinës, vashës shqiptare.<br />
Mozaiku i konceptimit fi shtjan plotësohet më tej me emrat e luleve: Drandofi lle,<br />
Vjollca etj.
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Lulet: Drandofi lle, Vjollca<br />
Figurat e marra nga mitologjia<br />
greko-latine: Hyjneshat e Olimpit:<br />
Afërdita, Hera, Atenaja<br />
Jerina<br />
Poetët e mëdhenj: Homeri,<br />
Petrarka, Dantja<br />
Grupi II - Interpretimi: Pse himnizohet bukuria shqiptare?<br />
Fishta nuk bën gjë tjetër, veçse shfrytëzon mendësinë krijuese të rapsodive shqiptare<br />
dhe modelon bukurinë e pakrahasueshme të bjeshkëve në tiparet e vashës shqiptare,<br />
të cilën e mbështjell kozmikja. Himnizimi i bukurisë shqiptare vjen nga admirimi që<br />
ai vetë si njeri dhe si poet ka për trojet amtare, ku gjithçka bart jo vetëm larminë e<br />
ngjyrave e të kundërmimit, por atë që nuk është tokësore, atë që është qiellore. Fishta<br />
ka kapur thelbin e bukurisë dhe i ka dhënë asaj trajtën shqiptare. Jerina më tepër se<br />
thjesht Vasha, është vetë Shqipëria, me shkëlqimin e saj të dikurshëm dhe rrezëllitjet<br />
e saj të ardhshme. Ky himnizim nuk është artifi cial, është aq i natyrshëm, sa të duket<br />
se tërë lirizmi i rapsodisë shqiptare ka projektuar Jerinën, të cilën vetë lulet, simboli i<br />
bukurisë, e vunë në fronin e mbretëreshës.<br />
Përforcimi. Shkrim i lirë.<br />
Bëni parafrazimin e një fragmenti nga poema.<br />
<br />
Detyrë shtëpie. Bukuri shqiptare...<br />
Ç’është për Fishtën miti, konvencioni artistik apo interpretimi filozofi k?<br />
(Mund të jetë një shkrim lirik ose fi lozofik i frymëzuar nga një krijim ose detaj shqiptar si refl eksion ndaj<br />
çdo vlere të vyer kombëtare).<br />
Tema<br />
<strong>11</strong>.2. Koment<br />
i fragmenteve<br />
të melodramës<br />
“Jerina”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të komentojë poezinë duke u ndalur te:<br />
a. struktura<br />
- të zbulojë veçori të melodramës,<br />
- të analizojë mbështetjen e Fishtës te poezia antike, forma e ditirambit, kori<br />
- këngët popullore;<br />
b. gjuha e stili:<br />
- të analizojë rolin stilistik të fi gurave me të cilat përshkruhet Jerina,<br />
- të gjej fjalët kyç me të cilat himnizohet bukuria shqiptare,<br />
- të interpretojë përdorimin e epiteteve, krahasimeve, hiperbolave,<br />
- të lexojë tekstin informues për të zbuluar lidhjet e Fishtës me teatrin,<br />
- të vëzhgojë foton që sjell atmosferën kohore.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, pjesë nga<br />
fragmenti, trashëgimi letrare të Fishtës.<br />
Konceptet kryesore: poezi antike, ditiramb, rol stilistik, poemth melodramik,<br />
konvencion artistik.<br />
285
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Struktura e mësimit: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Lexim me kodim teksti Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë me klasën<br />
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
- Ç’mendoni për Fishtën si artist i fjalës? Cilat janë elementet që e bëjnë të<br />
pashlyeshme veprën e tij?<br />
Elementet që e bëjnë të pashlyeshme veprën e tij janë: fryma kombëtare, mendësia<br />
evropiane dhe interpretimi mitologjik, që u kthyen në boshtin në të cilin vërtitej shtjella<br />
e tij krijuese.<br />
Bëni pemën e mendimit në formë shtjelle.<br />
folklori shqiptar<br />
interpretimi mitologjik<br />
mendësia evropiane<br />
trashëgimia e Budit, Bogdanit,<br />
De Martinos, De Radës,<br />
Konicës, Asdrenit, Mjedës.<br />
ndikimi i fi lozofi së klasike greko-latine.<br />
shqipërimet që i bëri Homerit, Petrarkës,<br />
Molierit, Manxonit.<br />
estetika krijuese e Ariostos, Gëtes,<br />
Hajnes, Shekspirit.<br />
fryma kombëtare<br />
Pema e trashëgimisë së Fishtës<br />
- Ç’elemente të tjera mund t’i shtojmë kur kemi parasysh poemën melodramatike<br />
“Jerina ose mbretnesha e lulevet”?<br />
Ndërtimi i njohurive. Lexim me kodim teksti<br />
a. Struktura<br />
Melodrama “Jerina” është një vepër ku fryma lirike ngrihet përmbi konfliktin dramatik,<br />
duke lejuar që vlerat edukuese të të çojnë në mënyrë të natyrshme te mesazhi kombëtar<br />
i Fishtës. Nën ndikimin e teatrit e të estetikës klasike, Fishta e shkroi veprën në vargje.<br />
Vargjet marrin ngjyrim të veçantë, për shkak të karakterit mitologjik, që bëhet më<br />
interesant me anë të ndërthurjes së tyre me fi gurat njerëzore historike dhe me ato që<br />
u përkasin hyjnive të antikitetit grek. Veçori e kësaj strukture mbetet prania e korit si në<br />
teatrin mitologjik, ashtu edhe atëherë kur mungojnë personazhet mitologjike.<br />
b. Mbështetja në poezinë antike<br />
Duke qenë njohës i shkëlqyer i traditës poetike antike, Fishta sjell me origjinalitet ditirambin<br />
dhe korin. Meqë ditirambi nënkupton poezinë glorifikuese, poezinë me tone patetike që di të<br />
lavdërojë e të lartësojë një hyjni, një ngjarje apo një hero, ky tipar vihet re në melodramën<br />
“Jerina” si ndikim prej letërsisë antike, por edhe si gjetje origjinale e Fishtës, që i shkon për<br />
shtat temës madhore që ka zgjedhur. E rëndësishme është që Fishta nuk e kopjoi verbërisht<br />
këtë formë poetike, por e zgjodhi me vetëdije, duke ia përshtatur idesë themelore.<br />
286
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Veç ditirambit në këtë vepër gjejmë edhe korin e traditës klasike greke, si zë<br />
interpretues të autorit, me anë të të cilit pasurohet ideja themelore fi shtjane, si dhe<br />
bëhet më solid mesazhi që rreket të përcjellë autori. Futja e korit përsëri nuk përbën<br />
një imitim mediokër, përkundrazi i jep mundësi shqipes ta thotë fjalën e vet nëpërmjet<br />
këtij formati poetik. Gjithsesi, kori me praninë e vet e bën më polifonike melodramën e<br />
Fishtës në vazhdën e një krijimi origjinal e të vetvetishëm, siç është “Jerina”.<br />
Kënga popullore shqiptare ndihet kudo, në ngjizjen e çdo fjale, në indin e çdo mendimi,<br />
në refleksin e çdo nuance. Si njohës dhe interpretues i folklorit, i kësaj vetëdijeje filozofikolirike<br />
shqiptare, Fishta ka marrë prej frymës popullore artin e saj, duke na dëshmuar<br />
ç’pasuri leksikore, muzikore, emocionale dhe kuptimore ka gjuha jonë amtare. Folklori<br />
për Fishtën nuk është një dukuri konservatore e kapërcyer nga koha. Përkundrazi, kënga<br />
popullore, sipas tij, ruan psikologjinë dhe natyrën e anonimatit popullor, që shtrihet në të<br />
shkuarën e largët dhe do të vazhdojë edhe në të ardhmen më të largët.<br />
Te vargjet e dhëna në ushtrimin 8 të bie në sy përdorimi i 9-rrokëshit, të gërshetuar<br />
me refrenin, karakteristik për poezinë popullore, rima ABAB, përsëritjet, urimet, si dhe<br />
ritmi i një valleje të kënduar.<br />
c. Gjuha edhe stili<br />
Klasa ndahet në dy grupe.<br />
Grupi I - analizon rolin stilistik të fi gurave me të cilat përshkruhet Jerina dhe gjen<br />
fjalët kyç me të cilat himnizohet bukuria shqiptare.<br />
Grupi II - interpreton dhe zbulon lidhjet e Fishtës me teatrin.<br />
Model përgjigjeje<br />
Grupi I: Portretizimi i Jerinës me anë të fi guracionit.<br />
Rikthim në “Eposin e Kreshnikëve” në fi gurën e Tanushës. Simbolika e përdorur<br />
dëshmon krahasimin me dukuritë qiellore. Bukuria shqiptare himnizohet me anë të<br />
bashkësisë së fjalëve që kanë natyrë qiellore ose mbinatyrore. Përdoren vlerësime<br />
sipërore dhe ekzaltuese.<br />
Grupi II: Fishta jetëson idenë e tij të bukurisë me anë të epiteteve, krahasimeve,<br />
hiperbolave.<br />
Figuracioni<br />
Epitete<br />
Krahasime (similituda)<br />
Hiperbola<br />
Metafora<br />
Përforcimi. Diskutim<br />
<br />
Ilustrime<br />
Kohë ma t’bardha,<br />
ftyrën si vera,... si drita/ e hyjve shuhet, kur madhnueshëm dielli/ nis m’iu shfaq...,<br />
Tokë e det e hyll e hanë,/mbi tokë ra s’kanë mend’ ma t’kthjellta...<br />
Synin diell<br />
Fishta e karakterizon realitetin e krijuar me fuqinë që ka stërzmadhimi i një detaji apo<br />
i një morie prej tyre.<br />
Në konfi gurimin e kësaj melodrame si ndërthurje e muzikalitetit me veprimin skenik<br />
rol të spikatur luan teatri. Koncepti dhe arkitektura e teatrit fi shtjan burojnë nga estetika<br />
klasike dramaturgjike që shpalos raportin e përcaktuar që çdo komponent ka me të<br />
tjerët. E veçanta e mendimit dramatik të Fishtës duhet parë te poetika si vetëdije e tij<br />
krijuese, që i dha dramës fuqinë e rrallë të emocionit lirik dhe forcën e karakterit epik.<br />
Detyrë shtëpie. Duke parë foton e aktorëve të dramës “Dredhitë e Patukut”, përshkruani mbresat<br />
që lë te ju atmosfera e kohës.<br />
287
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Tema<br />
12.1. Veçoritë<br />
e dramës<br />
bashkëkohore<br />
shqiptare<br />
“Tiranozauri”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të identifikojë veçoritë e dramës në letërsinë bashkëkohore shqiptare;<br />
a. të zbulojë veçori të dramës me prirje surrealiste e fantastike;<br />
b. të shpjegojë temën qendrore të dramës, duke e vendosur në kontekstin historik<br />
të kohës;<br />
c. të komentojë fragmentin duke u ndalur te:<br />
- kuptimi – të zbulojë tragjizmin e temës: dhuna nga pushteti i diktatorit,<br />
- sjellja e personazheve,<br />
- interpretimi – të arsyetojë për dukurinë e tiranisë në të gjitha kohërat.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, portreti i<br />
Kasëm Trebeshinës, trashëgimia e tij letrare.<br />
Konceptet kryesore: dramë me prirje surrealiste, me prirje fantastike, përftesë<br />
kuptimore.<br />
Struktura e mësimit: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë me klasën<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
-Nisur nga titulli i dramës tragjike “Tiranozauri”, ç’përftesa kuptimore merrni prej saj?<br />
Tiranozauri tirania tiran<br />
- Cilët tiranë njihni nga historia e njerëzimit dhe ç’dini për ta?<br />
Ndërtimi i njohurive. Studim teksti<br />
-Për ç’arsye Trebeshina i quan personazhet me emra të tillë, si Gideon, Kaleb,<br />
Manaseh, Nahum?<br />
Emrat Gideon, Kaleb, Manaseh, Nahum janë emra biblikë dhe manifestojnë tipare<br />
dhe karakteristika që përputhin thelbin e tyre me emrin.<br />
Gideon (hebraisht) – druvar a bujk që beson se mund të bëhet udhëheqës;<br />
Kaleb (hebraisht) – qen – besnikëria për të sakrifi kuar veten;<br />
Manaseh (hebraisht) – ai që është krijuar të harrohet, i destinuar për t’u zhdukur; si<br />
trashëgimi, si emër;<br />
Nahum (hebraisht) – shpirtdhembshur ose ngushëllues – keqpërdorimi i vlerës së tij<br />
për shkak të bindjes së verbër.<br />
Tiranozauri<br />
Themeli i dramës<br />
grotesku paradoksi ironia<br />
Themelin e dramës “Tiranozauri” e përbëjnë:<br />
- grotesku si këndvështrim konceptual,<br />
- paradoksi si bazament historik,<br />
- ironia si tallje e hidhur me tjetërsimin e skajshëm<br />
të natyrës njerëzore.<br />
288<br />
Klasa ndahet në 3 grupe, ku secili grup punon për një çështje të caktuar.<br />
Gripi I. Veçoritë surrealiste dhe fantastike<br />
K. Trebeshina hyri në letërsinë shqipe përmes kalvarit të vuajtjeve, për shkak të<br />
përvojave jetësore vetjake e kolektive. Origjinaliteti i tij, edhe pse duket “makabër”,<br />
buron nga arsyetimet fi lozofi ke të një natyre thellësisht njerëzore, që s’ka frikë të<br />
paguajë çmimin e lartë për të vërtetën. I prirë të parashikonte degjenerimin e metodës
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
së realizimit socialist që në vitet ’50-të, ai nuk bëri kompromis për ta shkëmbyer emrin si<br />
artist i fjalës me pazarllëkun e shitjes së bindjeve të tij antikomuniste. Për një sërë arsyesh<br />
të këtij lloji Trebeshina pati të tjera perceptime dhe bëri të tjera analiza historike, ndaj<br />
zgjodhi surrealizmin për ta modeluar fjalën e tij me të njëjtën koeficient që përdorte bota<br />
perëndimore. Për vetë formimin e tij kulturor, që i kishte kapërcyer dijet universitare, për<br />
t’u thelluar në njohjen që ofronte ferri dantesk shqiptar në burgjet e diktaturës komuniste,<br />
Trebeshina kalon lehtësisht dhe në mënyrë krejt të natyrshme në interpretimin fantastik<br />
të një realiteti sa shqiptar, aq edhe universal. Dramaturgu s’bëri tjetër gjë tjetër, veçse e<br />
nxori tiraninë shqiptare komuniste nga tirania botërore e të gjitha kohërave. Trebeshina<br />
një nga parimet e tij krijuese ka konceptin: “Lashtësia në Bashkëkohoren si Vazhdimësi<br />
dhe Përsëritje” (“Nata para apokalipsit”, K. Trebeshina”), ndaj gjetja artistike e surrealizmit<br />
të qarkuar nga fantastikja, i jep dramës vlerën e të qenit e natyrshme.<br />
Grupi II. Tema qendrore dhe konteksti historik i kohës<br />
Konteksti historik i kohës në dramën e Trebeshinës shfaqet si horizontalitet perceptues<br />
dhe si vertikalitet analitik. Rrethanat historike me të cilat ai është ballafaquar duke<br />
provuar shtypjen dhe dhimbjen deri në kockë, e kanë bërë aq të mprehtë shikimin e tij si<br />
artist, dhe ndjeshmërinë si njeri, sa të sjellë një kronikë besnike historike diktatoriale ose<br />
tiranike, me një fuqi të spikatur të abstraksionit. Për këtë arsye tema qendrore s’mund të<br />
jetë tjetër, veçse përçudnimi i natyrës njerëzore nën arbitraritetin e tiranisë. Koordinatat<br />
ku Trebeshina e vendosi “Tiranozaurin” janë koha dhe hapësira si aktualitet, si shkuarsi,<br />
si ardhmëri. Sipas kuptimit që vetë Trebeshina ka, “koha në një vepër arti është një çast<br />
që përmban të gjitha kohët, kurse hapësira është një copëz që përmban hapësirat gjer<br />
aty ku s’mund të arrihet, atëherë vetvetiu, si çdo vepër tjetër arti, kjo dramë ka historinë<br />
dhe gjeografi në e saj.<br />
Grupi III. Tragjizmi i temës<br />
Viti 1975, kur u shkrua drama “Tiranozauri”, shënon një nga pikat më të egra të realitetit<br />
diktatorial shqiptar. Ajo që dramaturgu shihte dhe prekte, ishte polarizimi i pushtetit të<br />
dhunës nga maja e piramidës së diktaturës dhe i nënshtrimit për shkak të frikës nga terrori,<br />
që s’mjaftohej të ndëshkonte një njeri, por dënonte një mori jetësh njerëzore. Një ngrirje<br />
e tillë e historisë, ku dhuna mbyt çdo liri, kërkon qoftë edhe turbull një imazh prometean,<br />
që kur nuk shfaqet askund, as si siluetë, dëshmon se skota njerëzore është një kufomë<br />
e gjallë. Mes një shkretëtire të tillë, zëri i dhimbjes, i shndërruar në ironi; dhe i pikëllimit, i<br />
kthyer në grotesk, ripohon mësimin e stërvjetër sa bota, se aty ku guximi është kthyer në<br />
agoni, shpresa e ndryshimit është groposur. Ky ballafaqim idesh e bën këtë fragment të<br />
hedhë dritë mbi të vërtetën e tiranisë në jetën njerëzore.<br />
Sjellja e personazheve dëshmon të vërtetën e hidhur që sapo u përmend. Raportet<br />
mes tyre i përcakton vullneti i tiranit, që quhet dhunë. Trebeshina i ka ngjizur personazhet<br />
si mikrorealitete që lindin nga një makrorealitet, i cili u jep atyre formën përfundimtare.<br />
Secili prej tyre është zhveshur nga dinjiteti i individit, siç është Kalebi dhe Nahumi, duke<br />
i kthyer ata në karikatura shoqërore. I vetmi që tenton të thotë të vërtetën duke mbetur<br />
njeri është Manasehu, që dënohet të mos i mbetet më shenjë nga pasardhja e tij.<br />
Gideoni<br />
tirani<br />
Kalebi<br />
lakeu (shërbëtori)<br />
Nahumi<br />
viktima<br />
Manasehu<br />
trofeu i tiranit<br />
289
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Përforcimi. Diskutim<br />
Interpretimi – dukuria e tiranisë përgjatë shekujve<br />
Tirania si dukuri historike është bashkudhëtare e jetës njerëzore. Në kontekste të<br />
ndryshme ajo shfaq nuanca që përputhen me veçoritë e saj si sistem, që e kthen tërë<br />
shoqërinë në një burg të madh, ku jeta jep shpirt çdo çast. Mendimtarë të ndryshëm i<br />
referohen tiranisë në mënyrë sa individuale, aq edhe historike, duke i bërë një autopsi<br />
që ende nuk ka mbaruar. Një nga “emblemat” e tiranisë është trajtimi i njeriut si skllav.<br />
Jo pa qëllim mendimtari iluminist Zhan-Zhak Ruso thotë: “Skllevërit e parë i ka bërë<br />
forca, poshtërsia e tyre i ka bërë ata skllevër të përjetshëm”.<br />
- Cilat janë disa nga argumentet historike që nën vështrimin e dramës “Tiranozauri”<br />
e mbështesin thënien?<br />
Një tjetër mendimtar, ekzistencialisti Zhan-Pol Sartri, pohon: “Vjen një moment, që torturuesi<br />
dhe i torturuari janë dakord: i pari, sepse te një viktimë ka shuar simbolikisht urrejtjen për tërë<br />
njerëzimin; i dyti, sepse nuk mund ta durojë fajin e tij deri në pushtetin ekstrem, se nuk mund<br />
ta zgjasë urrejtjen e tij që vjen duke urryer të gjithë njerëzit, bashkë me të... Kush mund ta<br />
fshijë këtë Meshë, ku dy liritë kanë komunikuar në shkatërrimin njerëzor?”<br />
Duke u mbështetur në këto dy kundërshtime dhe mbi atë që zgjon Trebeshina me<br />
dramën e tij, le të shohim se si ka shtegtuar tirania nga epoka në epokë.<br />
Ç’mendime zgjon ky pasazh nga drama “Historia e atyre që s’janë” e Kasëm<br />
Trebeshinës: “Ne u shitëm në skllavëri, u masakruam dhe Mbreti i Vulgaritetit; pasi na<br />
zhveshi nga çdo gjë, u bë zot absolut edhe i shpirtrave tanë... Dhe kjo metamorfozë<br />
shoqërore e pati zhvillimin e saj të panatyrshëm me një shpejtësi të çuditshme, si një<br />
ëndërr e tmerrshme!...”?<br />
Detyrë shtëpie. Ç’projeksione medituese sjell te ju shprehja: “Tha zvarraniku:<br />
Ç’i duhen shpendit krahët?!...” Kasëm Trebeshina<br />
Tema<br />
13.2. Koment<br />
nga drama<br />
“Tiranozauri”<br />
Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:<br />
• të komentojë fragmentin duke u ndalur te:<br />
a. struktura – të zbulojë prirjen nga teatri epik dhe teatri i absurdit;<br />
b. gjuha dhe stili – të shpjegojë nëntekstin alegorik të titullit,<br />
- të komentojë elementin simbolik të trupores prej bronzi;<br />
- të shpjegojë përdorimin e groteskut në dramë;<br />
- të gjejë se ku arrin kulmin konfl ikti dramatik;<br />
c. të diskutojë për llojin e shkrimit të promemories;<br />
ç. të bëjë një ese historike në përputhje me temën e dramës.<br />
Materialet dhe mjetet mësimore: teksti Gjuha shqipe dhe letërsia <strong>11</strong>, tituj nga<br />
trashëgimia letrare e Trebeshinës, citate etj.<br />
290<br />
Konceptet kryesore: teatër epik, teatër i absurdit, nëntekst alegorik, konflikt dramatik,<br />
promemorie.<br />
Struktura e mësimit: PNP<br />
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë Organizimi<br />
Parashikimi Një pyetje, shumë përgjigje Nxitje e diskutimit Punë me klasën<br />
Ndërtimi i njohurive Studim teksti Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe<br />
Përforcimi Diskutim Ndërtimi i shprehjeve studimore Punë me klasën
ZHVILLIMI I MËSIMIT<br />
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Parashikimi. Një pyetje, shumë përgjigje<br />
- Ç’mendoni për vlerësimin kritik të Fadil Zhysajt lidhur me trashëgiminë dramatike<br />
të Trebeshinës, kur shprehet: “Duke kaluar nëpër ferrin ekzistencial, njeriu dramatik i<br />
Kasëm Trebeshinës përjeton rënie në nivelet më të ulëta të nënshtrimit e prostituimit fi zik<br />
e shpirtëror, por edhe ngritje në nivelet më sublime të heroit më guximtar, mbinjerëzor,<br />
kur e mund frikën nga vdekja, që ishte instrument efi kas i terrorit në kohën e diktaturës.<br />
Kur heroi i Trebeshinës arrin ta mundë frikën, kur humb motivin e mbijetesës dhe kur<br />
është i gatshëm të vetëshkatërrohet për një pozicion më të lartë moral, përjeton aktin<br />
sublim të katarsisit, kështu që nga antiheroi minor shndërrohet në hero tragjik...”.<br />
Ndërtimi i njohurive. studim teksti<br />
Klasa ndahet në grupe dhe secili grup përgatitet për çështjen e caktuar.<br />
Grupi I. Struktura e veprës<br />
K. Trebeshina solli një cilësi të re në dramën shqipe. Ai e lëvizi atë nga teatri epik<br />
në teatrin absurd. Vetë Trebeshina thotë: “Teatri nga një tempull i madh u kthye në një<br />
institucion, ku njeriu u kujtua jo vetëm të zbavitet, jo vetëm të mbushë kohën e lirë, por,<br />
në të njëjtën kohë, edhe të tallet me veten e tij... Ndërkaq njerëzimi e ka teatrin e tij...”.<br />
Epika si interpretim fi lozofi k i njeriut për realitetin është tepër e ngushtë për magmën<br />
artistike të dramaturgut. Ai vjen krejt natyrshëm nga kërkimi i vazhdueshëm në thellësitë<br />
e qenies e të betejës së saj me realitetin në konkluzionin e Alber Kamysë: “Absurdi lind<br />
nga ballafaqimi midis kushtrimit njerëzor dhe heshtjes së paarsyeshme të botës”.<br />
Ndjeshmëria njerëzore dhe intensiteti i mendimit e bëjnë veprën e Trebeshinës të<br />
ketë si strukturë ndërthurjen e tre komponentëve: irracionales, nostalgjisë dhe absurdit,<br />
duke e pasuruar trashëgiminë modeste të dramës shqipe.<br />
Nostalgjia<br />
vepra<br />
Irracionalja<br />
Absurdi<br />
Grupi II. Alegoria e titullit<br />
Si çdo vepër e mirëfilltë artistike, edhe drama e Trebeshinës me anë të titullit ngacmon<br />
lexuesin për të nisur një “dialog”. Jo rastësisht rrënja e konceptit (fjala kyç) është tiran,<br />
për të ndezur kërshërinë fillimisht, dhe për të vijuar më tej me plotësimin e tablosë, në<br />
qendrën e së cilës është tirania si dukuri mbihistorike dhe trashëgimia me pasardhësit<br />
e saj, tiranozaurët. Alegoria shënon mprehtësinë artistike të Trebeshinës dhe pohon<br />
se në diktaturë, arma më e mirë e krijuesit mbetet pikërisht ajo që “fsheh” atë që nuk<br />
fshihet dot, që zbardh atë që e nxin.<br />
Simbolika e trupores prej bronzi<br />
Tirani ose diktatori ka një qëllim madhor: si të vazhdojë sundimin edhe pas vdekjes<br />
fi zike? Një monument gipsi nuk e ruan dot imazhin e tij pasi është kallur në dhé,<br />
291
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
kështu që e vetmja shpresë mbetet bronzi, që ai të përjetësohet. Beteja më e madhe<br />
në vetëdijen e një tirani, pasi e ka skllavëruar një popull të tërë, është si ta bëjë të<br />
përjetshëm e të pavdekshëm emrin dhe jetën e tij kalimtare. Kjo fi lozofi tiranike i ka<br />
dhënë dorë Trebeshinës ta sjellë në art, duke nënkuptuar ashtu turbull, se asnjë lloj<br />
përmendoreje bronzi nuk ia jep dot pavdekësinë tiranit. (Kujto 20 shkurtin 1991.)<br />
Grotesku<br />
Përdorimi i tij gjendet brenda materialit jetësor që Trebeshina ka zgjedhur për ta<br />
shndërruar të vërtetën reale në të vërtetë artistike. Ai sjell bashkë, në të njëjtën hapësirë,<br />
të gjitha kundërshtitë njerëzore, si karaktere, si personalitete, si dukuri, si rrugëtime<br />
dhe si vendmbërritje. Mjafton të përmendësh domethënien e çdo emri të përdorur, që<br />
pavarësisht veçantive jetësore biblike, janë përdorur si konvencione të një mesazhi<br />
gjithëkohor, teksa janë nxjerrë prej një konteksti historik të ngushtë, në hapësirat e<br />
pafundme të fjalës. Trebeshina pa dashje ose me dashje i kthehet mitit të Nometetës<br />
(shpikësi i emrave në mitologjinë greke), për të ndriçuar pyetjen e ngritur nëse emrat<br />
e vënë janë konvencionalë apo janë të motivuar prej natyrës së gjërave. Mesa shihet,<br />
mendësia krijuese e Trebeshinës anon nga arsyetimi i dytë, gjë që e ka përdorur për ta<br />
bërë më të mprehtë groteskun.<br />
- Konfl ikti dramatik në dramë arrin kulmin kur vetë tirani, Gideoni, jep urdhrin absurd,<br />
që i biri, Manasehu, të ekzekutohet, për të mos mbetur asnjë gjurmë prej tij. Ekstremizmi<br />
i këtij lloji nuk është artifi cial, përkundrazi, ai është një ndjenjë e brendshme që shtyn<br />
drejt hakmarrjes paradoksale pa u shqetësuar për lidhjet e gjakut. Diçka e tillë haset si<br />
në tiraninë e lashtë, ashtu dhe në kohërat moderne.<br />
Lloji i shkrimit të promemories<br />
Përforcimi. Diskutim<br />
- Nga buronte guximi i Kasëm Trebeshinës, përderisa i drejtohej diktatorit Enver<br />
Hoxha me anë të një “promemorie”-je?<br />
- Ku shfaqet largpamësia historike dhe sensi vizionar i Trebeshinës, ndërsa fl iste për<br />
të vërtetën?<br />
- A mund të gjejmë në këtë “kujtesë” historike edhe bërthamën e kredos së tij jo<br />
vetëm artistike, por edhe njerëzore?<br />
- Ku dallohen shtresimet profetike në këtë promemorie të shkruar që në vitin 1953?<br />
Duke lexuar këtë shkrim të Trebeshinës dhe duke lexuar një nga idetë e Zhan-Pol<br />
Sartrit (1947): Në kushtet kur komunistët në shtetin e tyre të origjinës nuk përgatitën<br />
ardhjen në fuqi të proletariatit, por luftën, vetëm luftën, kundruan shkrimtarin si kurbanin<br />
e të gjitha spastrimeve politike”, thoni a ka një vazhdimësi historike gjurma e disidentit<br />
shqiptar në rrjedhën e Fjalës së Lirë?<br />
Detyrë shtëpie. Në përputhje me temën e dramës të shkruhet një ese historike me temë:<br />
Xhelati, skllavi i vërtetë i viktimës.<br />
Tirani si skllavi i tiranisë.<br />
Gjeometria e tiranisë.<br />
292
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Teste letërsie* 1<br />
Qarkoni alternativën e saktë.<br />
1. Të lexuarit aktiv është :<br />
a. lexim me zë të lartë<br />
b. lexim me ditë<br />
c. shprehës (eksklamativ)<br />
ç. lexim që e hap qenien tënde drejt një kuptimi më të thellë.<br />
2. Estetika fl oberiane është:<br />
a. e përsosura si formë<br />
b. fantastikja si ide<br />
c. e bukura si e vërtetë<br />
3. Bëni një ese meditative me temë: “Ema, natyrë iluzioniste apo lodër në duart e pasionit iluziv?”<br />
4. Drama e njeriut “të vogël”, kopistit Akakieviç shfaqet në:<br />
a. trupvogëlsinë e tij<br />
b. mungesën e ndonjë titulli fi snik<br />
c. përballjen me arbitraritetin shtetëror<br />
ç. pafuqinë e tij fi zike<br />
5. Ironia gogoliane i ka rrënjët:<br />
a. në zhvleftësimin që u bën njerëzve<br />
b. në njohjen e thellë<br />
c. në përçmimin që i bën shoqërisë<br />
6. Zanafi lla e shqetësimit migjenian shfaqet në:<br />
a. shkujdesjen njerëzore<br />
b. hipokrizinë shoqërore<br />
c. paragjykimet qytetare<br />
7. Migjeni e pasqyroi realitetin shqiptar, si:<br />
a. atmosferë mbytëse<br />
b. shoqëri rebele<br />
c. histori e jashtëzakonshme<br />
8. Arti migjenian përdor:<br />
a. ironinë<br />
b. satirën<br />
c. sarkazmin<br />
1 Mësuesi /ja mund të përdorë alternativat e dhëna për të ndërtuar teste për pjesën e dytë të tekstit “Tekste letrare”<br />
293
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
9. Titulli i veprës së Kadaresë “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” nënkupton:<br />
a. shkëlqimin mitologjik<br />
b. filozofi në e groteskut<br />
c. strategjinë ushtarake<br />
10. Duke u nisur nga romani “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, bëni një ese me temën: “Historia si mit apo<br />
miti si histori?<br />
<strong>11</strong>. Arti i Kadaresë ka si tipar themelor:<br />
a. vizionaren<br />
b. rrëfi min<br />
c. dialogun<br />
12. Këndvështrimin historik të Kadaresë e kanë krahasuar me atë të:<br />
a. Balzakut<br />
b. Gëtes<br />
c. Shekspirit<br />
13. Skeda e tekstit poetik evidenton në mënyrë të qartë:<br />
a. koncept prozaik<br />
b. përshkrim historik<br />
c. domethënie lirike<br />
14. Dante Aligeri i përket periudhës historike të:<br />
a. Antikitetit<br />
b. Mesjetës<br />
c. Reformacionit<br />
15. Cilat personazhe zgjodhi Danteja për ta shoqëruar në përtejbotë:<br />
a. Eskilin<br />
b. Prometeun<br />
c. Virgjilin<br />
ç. Beatriçen<br />
16. Vepra “Komedia hyjnore” ka si themel mbi të cilin vuri mesazhin e saj:<br />
a. krahasimin<br />
b. alegorinë<br />
c. epitetin<br />
17. Bëni një ese të frymëzuar nga vargu i njohur dantesk: “Atdheu i njëmendtë i njeriut është shpirti”<br />
18. Autori shqiptar që ka shkruar veprën eseistike “Dantja i pamëshirshëm” është:<br />
a. Dritëro Agolli<br />
b. Fatos Arapi<br />
c. Ismail Kadare<br />
294
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
19. Poema “Eugjen Onjegini” është vepër e:<br />
a. Shilerit<br />
b. Pushkinit<br />
c. Hygoit<br />
20. Vepra “Eugjen Onjegini” i përket metodës krijuese të:<br />
a. realizmit<br />
b. natyralizmit<br />
c. romantizmit<br />
21. Personazhi që bie në dashuri me Eugjen Onjeginin quhet:<br />
a. Elena<br />
b. Tatjana<br />
c. Natasha<br />
22. Shkruani një ese krahasuese për lamtumirën e Haroldit të Bajronit dhe Onjeginit të Pushkinit.<br />
23. Poezia “Fjalët e qiririt” ka për autor:<br />
a. Andon Zako Çajupin<br />
b. Naim Frashërin<br />
c. Jeronim de Radën<br />
24. Mendimi fi lozofi k naimjan kulmon në:<br />
a. matenalizmin<br />
b. ateizmin<br />
c. panteizmin<br />
25. Bëni një ese me temë: “Mesianizmi naimjan”.<br />
26. Poezia “Fjalët e qiririt” gërsheton:<br />
a. patosin qytetar<br />
b. zhgënjimin njerëzor<br />
c. frymën meditative<br />
ç. entuziazmin shoqëror<br />
d. notat didaktike<br />
27. Poema “Vaji i bylbylit” është:<br />
a. realiste kritike<br />
b. romantike<br />
c. neoklasiciste<br />
ç. ekzistencialiste<br />
28. Poeti Ndre Mjeda përdori fi gurat simbolike:<br />
a. malin dhe ujëvarat<br />
b. zanat dhe shtojzovallet<br />
c. zogun dhe kafazin<br />
ç. detin dhe fushën<br />
295
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
29. Mjetet letrare që përzgjodhi Mjeda si bazament për poemthin “Vaji i bylbylit” janë:<br />
a. hiperbola dhe krahasimi<br />
b. pyetja retorike dhe kontrasti<br />
c. epiteti dhe përshkallëzimin<br />
30. Poezia e Azem Shkrelit “Në vend të përshëndetjes” ka si refren të saj fjalën:<br />
a. eja<br />
b. shko<br />
c. prit<br />
31. Ideja që e përshkon poezinë “Në vend të përshëndetjes” është:<br />
a. heroike<br />
b. meditative<br />
c. ekzistencialiste<br />
32. Motivi i poezisë “Në vend të përshëndetjes” ka natyrë:<br />
a. racionale<br />
b. psikologjike<br />
c. shoqërore<br />
33. Simboli që ka zgjedhur A. Shkreli për ta jetësuar poezinë e tij është:<br />
a. qielli<br />
b. pylli<br />
c. guri<br />
34. Bëni një ese, mbështetur në vargun “Mos i harro sytë e përlotur në shtegballin tim...”<br />
35. Disa nga elementet e strukturës së dramës janë:<br />
a. aktet<br />
b. paragrafët<br />
c. kapitujt<br />
ç. didaskalitë<br />
36. Humanizmi i Rilindjes Evropiane përfaqëson:<br />
a. dilemat e kohës<br />
b. botëkuptimin e epokës<br />
c. zhvillimin qytetërues<br />
37. Figurat më përfaqësuese të humanizmit gjatë Rilindjes evropiane janë:<br />
a. Leon Tolstoi<br />
b. Leonardo da Vinçi<br />
c. Artur Shopenhaueri<br />
38. Kryeheroi i tragjedisë “Hamleti” mishëron:<br />
a. fi lozofi në e Epikurit<br />
b. filozofinë e Rilindjes<br />
c. fi lozofi në e Hegelit<br />
296
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
39. Bëni një ese duke u mbështetur në shprehjen e Hamletit: “Të rrosh a të mos rrosh...”<br />
40. Fantazma në tragjedinë “Hamleti” ngjan me:<br />
a. Erazmin e Roterdamit<br />
b. princin e Makiavelit<br />
c. orakullin e Delfi t<br />
41. Vepra e Molierit “I sëmuri për mend” i përket rrymës letrare të:<br />
a. klasicizmit<br />
b. romantizmit<br />
c. realizmit<br />
42. Vepra “I sëmuri për mend” është:<br />
a. roman<br />
b. tragjedi<br />
c. komedi<br />
43. Parimi mbi të cilin Molieri e ngre veprën e tij është:<br />
a. të mësosh përmes fi lozofi mit<br />
b. të mësosh përmes argëtimit<br />
c. të mësosh përmes zhgënjimit<br />
44. “I sëmuri për mend” përcjell dukurinë e:<br />
a. katarsisit lirik<br />
b. katarsisit tragjik<br />
c. katarsisit komik<br />
45. Melodrama e Fishtës “Jerina” përfaqëson poemën:<br />
a. komike klasiciste<br />
b. dramatike romantike<br />
c. fi lozofi ke mesjetare<br />
46. Qëndrimi i Fishtës që shfaqet më dukshëm në melodramën “Jerina” është:<br />
a. qortimi<br />
b. himnizimi<br />
c. mohimi<br />
47. Poetët që e admirojnë Jerinën janë:<br />
a. Lermontovi<br />
b. Homeri<br />
c. Bajroni<br />
ç. Danteja<br />
d. Ungereti<br />
dh. Petrarka<br />
48. Bëni një ese me temë: “Bukuri shqiptare...”<br />
297
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
49. Melodrama “Jerina” evidenton frymën:<br />
a. dramatike<br />
b. lirike<br />
c. komike<br />
50. Autori i dramës “Tiranozauri” është:<br />
a. Kolë Jakova<br />
b. Kasëm Trebeshina<br />
c. Ruzhdi Pulaha<br />
51. Dukuria historike që vendos në qendër drama “Tiranozauri” është:<br />
a. demokracia<br />
b. tiraninë<br />
c. lirinë<br />
52. Drama “Tiranozauri” ka karakter:<br />
a. historik<br />
b. surrealist<br />
c. lirik<br />
53. Bëni një ese me temë “Absurdi në dramën e Trebeshinës”.<br />
54. Konfl ikti dramatik në veprën “Tiranozauri” arrin kulmin kur Gideoni urdhëron ekzekutimin e:<br />
a. Nahunit, shërbëtor<br />
b. Manasehut, të birit<br />
c. Kalebit, besnik<br />
Gazeta<br />
Fjala 2010 Udha 2010<br />
Reliev 2010 Ditar 2010<br />
Hapësirë 2010<br />
Rubrikat e sugjeruara:<br />
Credo Ndryshe Gjurmë Përtej<br />
Profi l Mitikë Vargjet e para Rrëfi m<br />
Imazh Horizont Për ty<br />
Dritëhijë Dritare Fjala ime bëhu Unë...<br />
Përsiatje Sfinksi Refleks<br />
Botë paralele Labirint Ylberiadë<br />
Ut picture poesis (Piktura është poezi) (Piktura si poezi)<br />
Yjësi Akuarel Zëra të largët<br />
298
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
Gazeta mund të “pagëzohet’ me emra të tjerë, që nënkuptojnë vizionin e veçantë që<br />
ka çdo shkollë e mesme. Është e natyrshme që çdo mësues letërsie të ketë shtegun e<br />
tij për të ecur drejt finalizimit të këtij projekti; që përfshin dëshirën e shumë nxënësve<br />
për të shprehur vetveten me anë të vargjeve të para poetike apo eseve medituese<br />
rreth pikëpyetjeve që e mundojnë. Fundja, çdo individ që bashkëpunon në përgatitjen e<br />
gazetës së shkollës sjell një gjurmë nga ajo që Fjala ka lënë në të.<br />
299
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
300
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
301
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
302
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
303
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
304
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
305
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
306
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
307
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
308
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
309
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
310
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
3<strong>11</strong>
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
312
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
313
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
314
Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia <strong>11</strong>”<br />
315