TË GJITHË NJERËZIT E MI

1

2

Zuvdija Hodžić (Berisha)
TË GJITHË NJERËZIT E MI
Roman
Përktheu në gjuhën shqipe
DIMITROV POPOVIQ
Onufri
3

Titulli origjinal:
Svi Moji
Përgatiti për botim
Enxhi Hudhri
© Zuvdija Hodžić, 2017
ISBN 978-9928-226-58-7
PRINTED AND BOUND IN ALBANIA BY ONUFRI
Rr. “Konferenca e Pezës”, Nr. 71, Kodi Postar 1027, Tiranë;
Tel & Fax 00355 42 220 017 / 270 399
www.onufri.com; E-mail: info@onufri.com
4

“Do të të zbulohet diçka që ka qenë e fshehur gjatë nga ti
dhe do të lindë mëngjesi, terri i të cilit ke qenë ti vetë.”
Ebu-l-Abbas el-Arif
“Po të mos ishe ti, nuk do të ishte as gjyshi yt”.
(Shprehet mbesa Ajle)

1.
Gjyshi im është Cuf Berisha, bektashi, i biri i dervishit
Ali, nipi i shehut Ramë, të birit të Riza Kodralisë,
shehut të Teqes së Vogël, baba dervishit, emrin e të cilit
mbaj - Zuvdi.
Teqenë e quajnë e Vjetër ose e Vogël, sepse është
edhe njëra, edhe tjetra, më e vjetër se njëzet e tri teqe
bektashiane, dy rifai, dy sadi dhe sajdi dhe një teqeje
hamzevi, të cilën si dervishë e kanë qarkuar në skemën
malore e fushore të Dukagjinit.
Dhe është më e njohura nga të gjitha.
E vendin e ka aty ku teqeve të tjera nuk mund t’u
ishte, në prehër të Bjeshkëve të Nemuna, mes manastirit
ortodoks në lindje dhe katedrales katolike në perëndim,
“asnjë pëllëmbë më afër njërës dhe asnjë pëllëmbë më
larg tjetrës”. Nuk dihet kush e ka matur dhe e ka vëne
re i pari, kallogjerët apo fretërit, por në këto asnjë njeri
dhe asnjëherë nuk ka dyshuar. Është ngritur në anën
e populluar me banorë katolikë, kur vëllezër që kanë
kaluar në islam kanë qenë sa edhe kokrra në tespihe –
tridhjetë e tre.
7

Është ndërtuar dhe ruajtur falë fisnikëve katolikë,
të cilët e kanë parë si një diçka të re, e cila sapo nis,
reziston, forcohet, tregohet se vlen, e ngritur me fuqinë
e besimit dhe të shpirtit, e respektuar nga të vetët dhe
të huajt.
“Nga ata që kanë ardhur në teqe, me kohë janë
shtuar dhe nga ata që kanë kaluar pranë saj” – ka shkruar
Pater Gjergj Jakobi, të cilin nga burgu i Shkodrës e kanë
nxjerrë bektashinjtë, dhe që të mos e vrasin turqit, e
kanë fshehur në Teqenë e Vogël dhe e kanë ndihmuar
të vazhdojë misionin apostolik, duke parë tek ai sivëllain
në rrugën e Zotit.
Bisedat për Teqenë e Vogël, për ngjarjet e pazakonshme,
shehlerët dhe dervishët e saj, janë transmetuar dhe
mbajtur mend nga njerëzit e të tri feve, dhe më shumë
mes paraardhësve dhe pasardhësve të saj, nga ai që i pari
“fenë e të parëve e zëvendësoi me fenë e pasardhësve”,
deri tek gjyshi im, Cuf Alia, shehu bektashi dhe Baba
Sheqi, i cili besimin në Allah e zëvendësoi me besimin
te njerëzit dhe që nuk ka hyrë as në teqe e as në emrat
e perëndive, as të falet në xhami, gjë që babai i tij e ka
pranuar në pajtim e në paqe, duke e konsideruar këtë si
dëshirë të Zotit dhe jo si gjynah i njeriut.
Në qoftë se fati e ka ndarë nga ata, mua me ta më
ka lidhur. Më ka bërë shkrimtar, i cili beson se me këtë
plotëson detyrimin e vet dhe merr përsipër borxhin e të
atit. Së pari para gjyshit, të cilin nuk e kam njohur (nga
kjo jetë ka shkuar tre vjet para lindjes sime), por për të
kam ditur më shumë nga secili që ka jetuar me të. Kam
8

trashëguar edhe tespihet e tij dhe një libër të trashë të
tij ku ka shënuar çfarë i është dukur se vlen. Shumë herë
e kam shfletuar, me besimin se do të mund të zbuloj se
çfarë ka shkruar gjyshi im nga e djathta, në të majtë, me
një penë të dendur dhe me bojën që e kanë përgatitur
vetë dervishët.
Mulla Zejnullahu ka pranuar të më ndihmojë; e ka
ditur mirë alfabetin arab dhe gjuhën e tij dhe të gjyshit,
gjuhën shqipe. E ka hapur fletoren kuturu, dhe nuk
është befasuar aspak pse është hapur në faqen, shkrimi
i së cilës më ka lidhur me gjyshin:
“Një ditë, në prag të Aligjunit (Shën Ilisë), tri vera
pas kalimit në jetën e përtejme, do të më lindë nipi,
të cilit do t’i vë emrin e paraardhësit, shkrimtarit të
këngëve hyjnore, të këngëve të përmbledhjeve dhe
traktateve të mësuara, të mençurit dhe hyjnorit Zyh
Dinit, mikut të nxënësve besimtarë myslimanë, njohësit
të letërsisë në tri gjuhë: arabe, persiane dhe turke, të cilit
i kanë humbur shumë dorëshkrime, disa janë ruajtur,
janë edhe atje ku nuk shpresojmë. Në bibliotekën
e Teqesë së Gjakovës kam gjetur dhe kam kopjuar
poezinë e Zyhdisë:
...
Për këtë botë mos kij dhimbje fare,
Shijeve të saj shkundu sa më parë,
9

Në të asgjë e jotja nuk është,
Qefini gjithçka do ta mbulojë.
Gjithkush përmes urës së Sirhatit
Mëkatarin e presin engjëjt pyetës
Të mirin dyert e xhenetit.
Si dhe babai i tij, as edhe Zyhdiu nuk do të lidhet me
teqenë, por do të ndihet dervish. Shoh rrugën nga
shkon; për hajër shkoftë dhe arriftë kudo që të niset.
Është thënë: Ashtu si të përkundi djepi, ashtu të
mbuloftë shati, fati është i shkruar për secilin, kurse atij
i është gjykuar të trashëgojë Zyhdinë. Nëse për ne, të
thjeshtët dhe fetarët, teqeja ka qenë bota, për të bota do
të jetë teqeja. E para fjalë që do të mund të shqiptojë do
të jetë një nga 99 emrat e bukur të Allahut dhe fjalës së
parë – shehadet. Gjatë kohës së ramazanit – nga syfyri
deri në iftar, do të shmangë marrjen e gjirit nga nëna,
lutja e saj do të jetë ninulla më e bukur, dhe kur do ta
zërë gjumi, kokën do ta drejtojë drejt Kiblës”...
10

2.
Kam lindur në prag të Aligjunit, në shenjën e Asadit,
tamam ashtu siç ka shkruar gjyshi – tri vjet pasi ka
shqiptuar shehadetin dhe engjëlli i ka ardhur për shpirtin.
Kam qenë më i riu në familje, në gji të nënës, por
kjo nënën nuk e ka kursyer që së bashku me të tjerët nga
shtëpia dhe gjinia, me bijat dhe të afërtat, të punojë në
shtëpi dhe në ara “sipas një shpërblimi”, nga i cili, me
drejtësinë e “kokës së shtëpisë”, kanë përfituar të gjithë.
Ndodhte që dikush të kish më pak, por askujt nuk i
vinte keq.
Dita e bukur e verës së vonë, që Zoti e ka dhënë
për vjeljen e dhuratave dhe prodhimeve të natyrës dhe
të njeriut, ka grumbulluar shumë ndihmës, të madh e
të vogël, të gjithë si për vete, të gëzuar, thërrasin dhe
përgjigjen, shtyjnë njeri-tjetrin të mbërthejnë qetë
dhe të shpejtojnë; nuk janë aty për t’i zënë nata dhe
të gdhijnë, por të kryejnë të gjitha punët deri sa digjet
qiriri i Zotit.
Gëzimin e tyre e ka ndarë dhe treguar gjithçka
rreth e rrotull, fluturimet e tufave të zogjve (kaçubarët)
11

dhe fuga, zukatja dhe zhurma e bletëve dhe e mizave,
rrezet e diellit në tufën e artë të misrit, fëmijët dhe
kanakarët e tyre; qentë dhe këlyshët që vrapojnë pa u
lodhur, ngacmojnë njeri-tjetrin dhe lehin, nuhasin me
feçkë dhe shtyhen, kënaqen duke luajtur.
Nëna e ka vendosur djepin në hije, nën degët e
shartuara. Është larguar për pak kohë, për të mos e parë
duke më dhënë gji. Ka shkuar dhe si me krahë kthehej;
shkonte drejt zogut të saj, sisorit që gugaste.
Përnjëherësh ka klithur dhe bërtitur, ka ngrirë në
vend dhe i ka humbur fuqia. Vrapuan drejt saj, kanë
parë atë që ka parë edhe ajo para tyre. Nga djepi është
tërhequr zvarrë një gjarpër, i cili është ngjitur drejt
në mollë dhe është mbështjellë rreth degës. Të gjithë
janë ngrirë, pa folur. Xhaxhai Braho më është afruar,
më ka marrë nga djepi, lakuriq, pelenat kanë qenë të
mbështjella. I kam shtrirë duart e vogla, i qeshur, kam
puqur buzët, më kanë dëgjuar se si hukas me kënaqësi.
Në duar kam pasur tespihet e bardha. Menjëherë i
kanë njohur; të gjyshit, të Cuf Alisë. Kanë humbur kur
e kanë lëshuar në varr. E mbajnë mend mirë, gjithmonë
i ka mbajtur dhe i ka sjellë kokrrat.
Kanë shikuar të shqetësuar ato edhe mua. Kur ka
ardhur në vete, nëna më puthte dhe përqafonte, herë
mua e herë tespihet, që kaluan dorë më dorë. Të gjithë i
kanë shikuar dhe e kanë ditur se do të jenë të mijat.
Sipër, nga dega, mbi ta dhe mbi tespihet ka shikuar
edhe gjarpri.
I kanë treguar për këtë imamit, Haxhi-hafiz Smajlit.
12

U ka thënë: “Nuk ka hukatur, por ka përsëritur emrin e
Allahut.
- Hu...Hu... Kjo nuk është e çuditshme. Çudi nuk
ka, vetëm se njohuritë tona janë të kufizuara. Pyetni
dervishët, ata e dinë më mirë se të tjerët. I dërguari i
Zotit ka thënë: Pyetni njerëzit e ditur në qoftë se nuk
dini. Pyetni dervishët edhe nëse mendoni se dini.
Në qoftë se fëmija gjashtëvjeçar di përmendsh
Kuranin, të gjitha 114 suret dhe 6236 ajetet, dhe ai në
to shumë herë është bindur, bile edhe ajo me gjarprin
dhe fëmijën, është me dëshirën e Allahut.
Ai gjarpër është mbrojtësi i fëmijës. Gjarpri ruan
edhe shtëpinë, edhe pasurinë e fshehur nën pllaka ose
diku tjetër, gjarpri do të ruajë edhe Zuvdinë.
A e keni harruar vallë se një herë, gjatë kohës kur
Cuf Alia po falej në të premte, nga muri ka ditur të dalë
një gjarpër dhe ndërsa ai është ulur, i ka kaluar pranë
kokës dhe nuk ka lëvizur nga vendi?
A keni harruar se mbi derën e tyrbes së Ramës,
Ramës tuaj, është skalitur gjarpri që u ngjall, shkoi diku
dhe pastaj u kthye ku edhe ka qenë?
Sa herë e kanë parë para pragut të tyrbes së Ramës,
të cilin atëherë, ata që mbajnë ndonjë mëkat, nuk kanë
guxuar ta kalojnë?”
13

3.
Falënderoj mulla Zejnullahun për kohën dhe mundimin
që ka bërë duke nxjerrë nga fletoret e gjyshit dhe
përkthyer ato që ka ditur se do të më interesojnë, në
ndihmën që të gjendem me njerëzit, të cilët më kanë
treguar për Fletoren e vjetër dhe për dervishët këto që
po shkruaj.
E bëj këtë për të mijtë, më të afërtit, ndoshta si unë
në fillim, edhe ata në fund, ato tregime dhe ngjarje do
t’i bëjnë si gojëdhëna të lindura nga natyra e njeriut që
të zmadhojë gjithçka që e ka të paqartë dhe që duke
i përsëritur gjatë viteve, të njëjtat biseda, t’i bëjë të
besueshme.
Teqeja e madhe ose e vogël është mbi rrafshin e
lartë të Altarit. Dervishët tregojnë se aty, siç e tregon
edhe emri, ka qenë vend i shenjtë. Edhe sot në afërsi,
dikush ndesh në pllaka guri me ngjyra të ndryshme,
pjesë tavolinash rrumbullake. Dervishët tregojnë edhe
thellime në shkëmbinj, në të cilat në kohë të vjetra kanë
mbajtur gjarprin, ruajtësin dhe mbrojtësin. Shkëmbi
është i lëmuar, i thelluar lart, çudi se si dhe prej aty u
shfaq gjarpri.
14

“E, që të rrëshqasë vetë, besa nuk mundet, as ta
sjellë dikush dhe ta vendosë aty nuk mundet as kjo, do
të dihej, do të gjendej këmisha e tij”...
Është traditë që në Aligjun, në Altar dalin shumë
njerëz dhe sapo rrezet e diellit bëjnë me argjend majën
e malit, ngrenë duart drejt qiellit, duke thënë lutjen e
mësuar që në lindje.
Shumë pak e kanë të njohur ndonjë fjalë, por u
duket e njohur, zoti e di se cila gjuhë është ajo, nuk e
kuptojnë, por besojnë në fuqinë e saj.
Pas ceremonisë, shkojnë në rresht deri tek teqeja
e vogël ku i presin dervishët me mjaltë dhe lëngje nga
frutat e pyllit. Teqeja është e hapur për gjithkënd që
dëshiron të futet në të.
Dhe ajo, çfarë duket menjëherë se as brenda, as
jashtë, as nga madhësia, nuk i ngjan asnjë tjetre. Sa do të
jetë bota, të gjithë të mësyjnë, në të ka vend për të gjithë,
sikur i zgjerohen muret. Nga teqetë e tjera dallohet për
këtë se ashtu si ditën, duket edhe natën “e ndriçuar me
fletët e hapura të Kuranit” dhe si me llamba të ndezura,
me nurin e varrit të fisnikut Rahim Dedesë dhe tyrbes
pranë saj. Teqeja gjatë të gjithë vitit është e hapur, edhe
ditën, edhe natën. Dhe kur furtuna fshikullon, dhe
drurët e ngrirë pëlcasin, thyhen dhe bien, në të është
ngrohtë. Zjarri nuk është ndezur kurrë, dervishët rreth
saj shkojnë zbathur ose me nallane, me këmishë të
zbërthyer.
Kush do të nisej drejt saj me zemër të pastër, do të
15