VUKOVARSKA TRAGEDIJA 1991

Vukovarska tragedija 1991
Jauk, Mirko Šomođi, Milan Janković, Stipe Janković, Ivan Delević, Jozo Gunko
i Stevo Dragić. (Dnevnik, 11. decembar 1991)
STRADANJE SRPSKE BAŠTINE U HRVATSKOJ
- GENOCID NAD KULTURNIM DOBRIMA -
Prema raspoloživim podacima, na ratištima je razoreno više od stotinu
pravoslavnih crkava
Istorija se očigledno ponavlja. Strahote koje se ovih dana događaju na
ratištima u Hrvatskoj već su se jednom desile. Zverski pogromi nedužnih,
rušenje i spaljivanje crkava, fašistički teror nad srpskim narodom – sva zla po
kojima je upamćena monstruozna Pavelićeva ustaška država ponavljaju se u
ovoj nesrećnoj zemlji danas, kao i pre pedeset godina.
U zlokobnom i krvavom vrzinom kolu novih ratnih stradanja srpskog
življa u administrativnim granicama nove „nezavisne“ Hrvatske posebno je
tragična sudbina spomenika kulture, kako srpskih tako i hrvatskoh, koji su
vekovima trajali svedočeći o bliskosti i prožimanju dveju kultura i tradicija.
Tek nedavno relativno smirivanje borbi na ovim područjima omogućilo je
uvid u žalosni bilans ratnih stradanja kulturne baštine, koji je već i prema
prvim, nepotpunim podacima više nego porazan.
Stotina srušenih crkava
Od izbijanja prvih većih okršaja u ovim područjima, pre šest meseci, do
sada je srušeno ili teško oštećeno više od stotinu pravoslavnih crkava i osetno
manje katoličkih bogomolja. Stradali su, rušeni i pljačkani i druga kulturna
zdanja: muzeji, biblioteke, značajni arhitektonski spomenici, groblja.
Spomenici kulture su mahom razoreni u borbama, a karakteristično je i
indikativno da je za sva ova rušenja odgovorna samo jedna strana: mimo svih
sudeći po tome, može pretpostaviti da su spomenici na drugim kriznim
teritorijama: na Baniji, Kordunu, u Lici i zapadnoj Slavoniji pretrpeli mnogo
teža ratna razaranja.
Perfidna rušilačka strategija
U ratu su rušene i pravoslavne i katoličke crkve, ali pljačkaškim
upadima i hotimičnim razaranjima izložene su samo srpske svetinje. Tako je
opljačkan stari Eparhijski dvor u Pakracu, u kome se trenutno nalazi oko 150
hrvatskih gardista. Neizvesna je sudbina neprocenjivo vredne, bogate
pakračke eparhijske biblioteke, sa mnoštvom izuzetno značajnih rukopisa i
starih raritetnih knjiga. Ne zna se šta se dogodilo sa relikvijama iz pakračke
794
Vukovarska tragedija 1991
episkopske riznice, sa starim slikama i ikonama koje su ovde čuvane.
Opljačkan je i Vladičanski dvor Gornjokarlovačke eparhije, a postoje podaci i
svedočenja da su crkve u mestima koja su Srbi napustili pred terorom ustaške
vojske pljačkane i iz njih odnošene stare ikone i bogoslužbeni predmeti.
Netragom je nestala zbirka veoma vrednih ikona iz pravoslavne crkve u Puli,
podignute u XCI veku. Opljačkani su i eksponati i dokumentacija spomen
muzeja u Jasenovcu, buldožerima je sravnjeno pravoslavno groblje u Gospiću,
a može se pretpostaviti kakva je bila sudbina dragocenosti iz pravoslavnih
crkava u selima zapadne Slavonije, odakle je srpski živalj izbegao u Bosnu.
Izuzetno važni kulturno-istorijski psomenici bile su i crkve brvnare u
Rastovcu i Donjoj Rašenici, od kojih je prva minirana a druga zapaljena.
Svi ovi i mnogi drugi slični žalosni primeri svedoče o perfidnoj
rušilačkoj strategiji nove ustaške vlasti u Hrvatskoj, čiji je krajnji cilj zatiranje
srpske baštine i brisanja sa lica zemlje svih tragova i dokaza vekovnog
kontinuiteta Srba na ovim prostorima i spomenika njihove duhovne tradicije.
Bilo da hrvatska secesionistička vojska bezobzirno zloupotrebljava spomenike
kulture u vojne ciljeve, prouzrokujući njihova razaranja, ili da ih van poprišta
borbi miniraju i spaljuju, rezultat je isti: u srpskim gradovima i selima koje su
žitelji napustili i osvojile hrvatske snage pravoslavne svetinje i spomenici
srpske kulturne baštine osuženi su na nestajanje i to je očigledno čin genocida
nad kulturnim dobrima jednog naroda, inspirisan poznatim stavom ideologa
Pavilićeve ustaške NDH Mile Budaka, koji je 1941. godine govorio da srpske
svetinje moraju nestati sa hrvatske teritorije, kao kamen-temeljci pravoslavlja.
U isto vreme besomučna, gebelovska intonirana propaganda iz Zagreba
bombarduje svet svakovrsnim „prosvjedima“ i „apelima“ zbog navodnog
bombardovanja Dubrovnika i uništavanja „hrvatske kulturne baštine“, a
posebna priča je što se pri tom u „hrvatsku baštinu“ ubrajaju i pravoslavne
bogomolje koje ruše – ti isti hrvatski bojovnici.
Predistorija zločina
Na kraju, mora se imati na umu da kulturna dobra nemaju nacionalnu
pripadnost. Ona svakako pripadaju određenoj kulturi i tradiciji, ali njihova
vrednost i značaj univerzalnošću nadilaze granice nacionalnog, čineći deo
sveopšteg duhovnog civilizacijskog nasleđa čovečanstva. (Dnevnik, 12.
decembar 1991)
795