VUKOVARSKA TRAGEDIJA 1991

Vukovarska tragedija 1991
U celini gledano, JNA i Veljko Kadijević, kao načelnik Generalštaba, su
svoje akcije u Hrvatskoj, i pre toga u Sloveniji, izmedju ostalog, pravdali i
ulogom medjunarodnog faktora, posebno SAD, u raspadu Jugoslavije.
Kadijević smatra da je namera SAD bila da se “komunističkoj ideji ne dozvoli
vrijeme i mogućnost da eventualno sama ispravi svoje zablude i greške”. Zato
JNA predlaže vanredne mere u celoj zemlji, za šta je Veljko Kadijević tražio
podršku u Moskvi, gde je tajno odlazio više puta, ali je nije dobio. 28 Borislav
Jović, predsednik Predsedništva SFRJ, je čak dao i ostavku pošto vojni udar
nije prihvaćen. Uhvaćena u vlastiti procep, JNA je posle agresije na Sloveniju,
kako kaže Janez Drnovšek, bila opterećena “racionalnim zaključkom da se
napad većih razmera jednostavno ne isplati, a na drugoj strani, opterećivao ju
je emocionalni odgovor na poraz koji ju je vredjao i tražio od nje osvetu”. 29
Ratni cilj jednog dela JNA bilo je očuvanje Jugoslavije i to one
Jugoslavije kako ju je definisao Branko Mamula 30: socijalistička Jugoslavija sa
povratkom na cetralistički koncept države. Na tom ratnom cilju su se našli
Slobodan Milošević i deo JNA 31 . Upravo je taj deo iskorišten za vodjenje rata u
Hrvatskoj. Procena JNA je bila da su hrvatske snage sposobne “uglavnom za
defanzivna dejstva i manje za taktičke protivudare”. U pokušaju da očuva
svoje mesto i ulogu, JNA se oslanjala na eventualnu pomoć SSSR i srpskog
naroda u Jugoslaviji. Zato Kadijevič i kaže da “JNA ne može opstati bez
države na koju se oslanja i za koju se bori.” To ističe i general Stevan Mirković
koji tvrdi da je praktično jedini narod koji pod sadašnjim uslovima “održava
JNA jeste srpski narod”, pa je sudbina JNA “vezana za sudbinu srpskog
28 Posle neuspeha vojnog puča u Moskvi, u avgustu 1991, ideja o vojnom udaru
više nije bila realna.
29 Vreme, 24. avgust 1991.
30 Branko Mamula, dugogodišnji ministar odbrane, imao je ključnu ulogu nakon
Titove smrti u sprovodjenju niza centralističkih mera koje su bile suprotne evoluciji
političkog sistema. JNA je već sedamdestih godina postala država u državi, izvan
civilne kontrole. Ona postaje politički faktor tokom “hrvatskog proleća” i imala je
odlučujuću ulogu u njegovom slamanju. Činjenica da se nalazila pod dominacijom
srpskog oficirskog kadra, JNA je sve više izazivala podozrenje kod ne Srba.
31 Stevan Mirković, general, ističe da se očuvanje Jugoslavije kao ratnog cilja
Srbije, postavlja iz nekoliko razloga: zbog velikog broja Srba koji žive van Srbije; zbog
mnogo penzionisanih vojnih lica, kojima već treća generacija živi u mestima širom
Jugoslavije; i zbog velikih srpskih etničkih grupa koje žive u drugim republikama.
Upravo zbog toga jugoslovenstvo kao ideja najjače je prisutno u srpskom narodu”.
Vreme, 1. septembar 1991.
20
Vukovarska tragedija 1991
naroda u Hrvatskoj”. 32 Vezujući se samo za srpski narod i srpsko rukovodstvo
u Beogradu, JNA je postala instrument beogradske politike koji je doneo
vojnu nadmoć srpskoj strani u ratovima koji su sledili. JNA je funkcionisala sa
politički proklamovanim ciljem – “pravo naroda na samoopredelenje i
zajednički život u Jugoslaviji onih koji to žele”. Zato je vojni vrh i smatrao da
je ostvario svoje ratne ciljeve, odnosno da je JNA izbila na etničke granice i
zaštitila srpski narod od genocida i u svim tim bitkama i borbama porazila
hrvatsku vojsku”. 33
Medjutim, Milošević je veoma vešto izmanipulisao JNA i njen krah u
Hrvatskoj, pa je ubrzo nakon toga transformiše u tri srpske vojske: vojsku
RSK, RS i VJ. Brojni, jugoslovenski orjentisani generali, koji su u Hrvatskoj
branili Miloševićevu Jugoslaviju, su preko noći penzionisani (na primer, Stane
Brovet, Blagoje Adžić, i brojni drugi) čime je definitivno napuštena ideja o o
Jugoslaviji. Rukovodstvo Srbije prelazi na drugu opciju zaokruživanja srpskih
etničkih teritorija. Stvaranjem RSK u Hrvatskoj, odnosno stavljanjem “srpskih
teritorija” pod kontrolu UN, Slobodan Milošević se tada opredeljuje za
mirovnu inicijativu, “jer bi svaki dalji nastavka rata bio na štetu Srbije i Srba u
Hrvatskoj”. Borislav Jović u svojim dnevničkim beleškama tada piše da
“postoje svi razlozi da sada, kada srpski narod na tim teritorijama ima vlast,
zatražimo od Ujedinjenih nacija da ih oni zaštite svojim mirovnim snagama,
do političkog rešenja jugoslovenske krize”. 34 Na taj način bi, smatrao je Jović,
“Ujedinjene nacije stvorile tampon zonu i razdvojile strane u sukobu. Sve dok
se na miran, pravičan i medjunarodnopravno zasnovan način, uz angažovanje
i UN, ne reši jugoslovenska kriza”. 35
Održavanje status quo u Hrvatskoj do 1995. godine, omogućila je
medjunarodna zajednica. Nakon što je Milošević odbacio Karingtonov plan sa
Haške konferencije (1991), medjunarodna zajednica je izašla sa novim, tzv.
Vanseovim planom za Hrvatsku, koji je podrazumevao rasporedjivanje
medjunarodnih snaga i to upravo na liniji razdvajanja dva naroda koju je
markirala JNA. Ovakvo rešenje omogućilo je Srbiji da drži kontrolu nad
hrvatskom teritorijom sa ciljem da se srpski narod u odredjenom trenutku na
referendumu opredeli za prisajedinjenje matici Srbiji. To je nedvosmisleno
potvrdio i sam Dobrica Ćosić dok je bio na funkciji predsednika SRJ, iznoseći
32 Vreme, 1. septembar 1991.
33 Blagoje Adžić. general-pukovnik, “Zašto i kako sam podneo ostavku -.
Rastanak bez ljudskosti”, NIN, 29. maj 1992.
34 Borislav Jović, “Poslednji dani SFRJ”, Prizma Kragujevac, 1996, str.407.
35 Ibid. str. 410.
21