Isang-Sariling-Wika-Filipino

Santos
113
Mapapansin agad sa mga halimbawa, ang pagkapasingit ng “a” sa pagitan ng
dalawang pantig na magkatulad, na bagaman hindi siyáng laging nangyayari, gaya ng
makikíta sa ilang halimbawang nása dakong hulihán nitó, ay pinatutunayan namang siyáng
nakararami. Ngunit ang makikíta, na waring hindi nababago, ay ang pagkapatambal ng
“a” sa bigkas ng hulíng katinig ng unang pantig ng salitâng-ugat. Wala kaming makítang
halimbawa ng mga salitâng-ugat na bukás ang unang pantig na kinagigitlapian ng “a.”
Batay sa mga kahulugang nakíta na natin sa mga halimbawang nása itaas nitó,
maaaring hatiin sa dalawang uri ng kahulugan ang ibinibigay ng “a” sa pagkapagitlapi sa
mga salitâng-ugat. Una: sa lubalob, sibasib, subasob, at sugasog, ay madalîng makikítang
ang “a” ay nagbibigay ng pasidhi o palawak na kahulugan ng salitâng-ugat. Ikalawa: sa
ligalig at sa tigatig, ang ibinibigay namang kahulugan ay resulta o bunga o ang nangyayari
matapos maganap ang ipinahihiwatig na kahulugan ng salitâng-ugat.
YUGÁYOG ( < yugyog)
DULÁDOL ( < duldol)
SULÁSOD ( < sudsod)
LAGÁMAK ( < lagmak)
IGÁIG ( < ig-ig)
DALÁHAK ( < dalhak)
PUGÁPOG ( < pugpog)
GUTÁGOT ( < gutgot)
KUBÁKOB ( < kubkob)
PALÁTAK ( < paltak)
UPÁOP ( < up-op)
UKÁOK ( < uk-ok)
SULÁSOL ( < sulsol)
SAGÁSAG ( < sagsag)
LIBÁLIB ( < liblib)
UGÁOG ( < ugog)
BUTÁBOT ( < butbot)
TIBÁTIB ( < tibtib)
LUGÁLOG ( < luglog)
BULÁBOD ( < bulbod)
SAGÁSAG ( < sagsag)
SIGÁSIG ( < sigsig)
HUDÁHOD ( < hudhod)
Sa kahulugan naman na “resulta o bunga,” ay maaaring ibílang na mga halimbawa
ang mga sumusunod:
BUGÁBOG ( < bugbog)
BAGÁBAG ( < bagbag)
BULÁBOG ( < bulbog)
DAGÁSA ( < dagsa)
Makikíta sa mga halimbawa, na maliban sa lagmak na naging LAGAMAK, sa
dalhak na naging DALAHAK, sa paltak na naging PALATAK, sa unang hanay; at sa lagpak
na naging LAGAPAK, sa dagsa na naging DAGASA, sa bulbog na naging BULABOG, sa
ikalawa, ang lahat ng salitâng-ugat ay binubuo ng inuulit na pantig, na kundi man kabilaan,
ay tambal-hulí. Anupa’t sa kalahatan, ang kinapapalooban ng gitlaping “-a-,” kung ito’y
matatawag na ngang gitlapi, ay mga salitâng binubuo ng pantig na inuulit at bihirangbihira
ang mga salitâng tumataliwas.
Ayon sa tungkulin at kapakanan, gaya ng makikíta sa mga halimbawa, ang “a” ay
isang gitlaping makangalan, at ang lahat ng salitâng kinalalangkapan nitó ay maaaring
tumanggap ng ibáng mga panlapi sa ibá’t ibáng anyo at kahulugan. Masasabi, halimbawa, ang:
lumubalob, maglubalob, ilubalob, paglulubalob; ligaligin, maligalig, kaligaligan, pagkaligalig;
isubasib, masubasob, sumubasob, pagsubasob; tigatigin, matigatig, pagkatigatig; bagabagin,
mabagabag, pagkabagabag; bulabugin, mabulabog, pagkabulabog; at ibá pa.