Isang-Sariling-Wika-Filipino
112 Pagpapakilála sa Ilang Gitlaping Patay saTagalog Gitlapi rin ang “a” sa Tagalog Sa pagkaunlapi (prefix), ang kahulugan ng “a-” ay kilalá na. Sa mga salitâng ani, anila, anang, aniya, anito, aniyon, at ibá pa, halimbawa, ang kahulugan ng unlaping “a-” ay “sabi o wika,” ngunit bálang gitlapi, ang kahulugan nitó ay hindi pa nakikilála, kayâ ito ang sisikapin naming ipakilála sa pag-aaral na ito. Ngunit bago kami magpatuloy sa gagawin naming pagsusuri, marahil ay hindi masamâng malaman muna natin kung ano itong tinatawag na mga panlapi. Ganito ang sinasabi ng Balarila: “Tinatawag na panlapi ang isa o ilang pantig na ikinakama sa salitâ upang ito’y mabigyan ng ibá-ibáng hinggil at tungkulin sa pananalita.” Hinggil sa kalagayan, ang mga panlapi’y tinatawag na unlapi kung nása unahán ng salitâ, gitlapi kung nása gitna o nása loob, hulapi kung nása hulihán, kabilaan kung nása una’t hulihán, at laguhan kung bukod sa nása magkabilâng panig ng salitâ, ay mayroon pa ring nása loob. At sapagkat ang “a,” na pag-aaralan natin ngayon, ay nása loob ng salitâ, ito’y ituturing natin na isang gitlapi. Ang isang panlapi, upang matawag na ganito, ay kailangang magkaroon ng sariling tiyak na kahulugang dapat makilála agad sa kinalalangkapang salitâ, batay sa kahulugan ng salitâng-ugat. Ngayon, itanong natin ito: Ang “a” ba, halimbawa, sa mga salitâng lubalob, ligalig, tigatig, sibasib, subasob, at sugasog, ay may ibinibigay na kahulugan, hinggil o tungkulin sa mga salitâng kinapapalooban? Kung mayroon, ano-ano ang mga salitângugat? Gawin natin ang pagsusuri. Batay sa mga halimbawang salitâng nása itaas nitó, at sa pagpapalagay, sa simula, na gitlapi nga ang “a,” ang lumilitaw na mga salitâng-ugat, ayon sa pagkakasunud-sunod, ay lublob, liglig, tigtig, sibsib, subsob, at sugsog, mga salitâng pawang kilalá at ginagámit sa buong kalalawiganang Tagalog. Samakatwid, kung galing sa lublob ang LUBALOB, sa liglig ang LIGALIG, sa subsob ang SUBASOB, at sa sugsog ang SUGASOG, ang panimulang pagsusuri ay maaari nating gawin sa pamamagitan ng paghahanay sa mga halimbawa, na gaya ng makikíta sa sumusunod: LUBÁLOB (gáling sa lublob, ang paglulubog at madalîng pag-aalis ng isang bagay sa tubig o putik): Labis na paglulunoy sa tubig o putik; paglulublob nang matagal at paulitulit; pagkagumon nang lubusan sa bisyo o anumang masamâng hilig. LIGÁLIG (gáling sa liglig, ang pag-alog sa sisidlan upang masiksik na mabuti ang laman; pagkaalog ng laman o lulan ng sasakyan): Gulo, kaguluhan o pagkakagulo; anumang nagdudulot ng bagabag, o ang bagabag na nga. TIGÁTIG (gáling sa tigtig, ang pagkasiksik ng laman dahil sa pagkaalog ng sisidlan upang masiksik ang laman): Hindi pagkapatahimik; ligalig na kalagayan ng loob o damdamin. SIBÁSIB (gáling sa sibsib: dahan-dahang paglubog, halimbawa’y ng araw; mahinay na pagsipsip ng sabaw ng pagkain, gaya ng ginagawa ng baboy na walang gana sa pagkain): Daluhong ng mabangis na hayop; pasinghal na paglusob. SUBÁSOB (gáling sa sugsog: pagtalunton sa landas o daan): Masigasig na pagtalunton sa landas o dinaanan ng isang hinahanap; masusing paghahanap sa lahat ng dako sa isang bagay na nawawala.
Santos 113 Mapapansin agad sa mga halimbawa, ang pagkapasingit ng “a” sa pagitan ng dalawang pantig na magkatulad, na bagaman hindi siyáng laging nangyayari, gaya ng makikíta sa ilang halimbawang nása dakong hulihán nitó, ay pinatutunayan namang siyáng nakararami. Ngunit ang makikíta, na waring hindi nababago, ay ang pagkapatambal ng “a” sa bigkas ng hulíng katinig ng unang pantig ng salitâng-ugat. Wala kaming makítang halimbawa ng mga salitâng-ugat na bukás ang unang pantig na kinagigitlapian ng “a.” Batay sa mga kahulugang nakíta na natin sa mga halimbawang nása itaas nitó, maaaring hatiin sa dalawang uri ng kahulugan ang ibinibigay ng “a” sa pagkapagitlapi sa mga salitâng-ugat. Una: sa lubalob, sibasib, subasob, at sugasog, ay madalîng makikítang ang “a” ay nagbibigay ng pasidhi o palawak na kahulugan ng salitâng-ugat. Ikalawa: sa ligalig at sa tigatig, ang ibinibigay namang kahulugan ay resulta o bunga o ang nangyayari matapos maganap ang ipinahihiwatig na kahulugan ng salitâng-ugat. YUGÁYOG ( < yugyog) DULÁDOL ( < duldol) SULÁSOD ( < sudsod) LAGÁMAK ( < lagmak) IGÁIG ( < ig-ig) DALÁHAK ( < dalhak) PUGÁPOG ( < pugpog) GUTÁGOT ( < gutgot) KUBÁKOB ( < kubkob) PALÁTAK ( < paltak) UPÁOP ( < up-op) UKÁOK ( < uk-ok) SULÁSOL ( < sulsol) SAGÁSAG ( < sagsag) LIBÁLIB ( < liblib) UGÁOG ( < ugog) BUTÁBOT ( < butbot) TIBÁTIB ( < tibtib) LUGÁLOG ( < luglog) BULÁBOD ( < bulbod) SAGÁSAG ( < sagsag) SIGÁSIG ( < sigsig) HUDÁHOD ( < hudhod) Sa kahulugan naman na “resulta o bunga,” ay maaaring ibílang na mga halimbawa ang mga sumusunod: BUGÁBOG ( < bugbog) BAGÁBAG ( < bagbag) BULÁBOG ( < bulbog) DAGÁSA ( < dagsa) Makikíta sa mga halimbawa, na maliban sa lagmak na naging LAGAMAK, sa dalhak na naging DALAHAK, sa paltak na naging PALATAK, sa unang hanay; at sa lagpak na naging LAGAPAK, sa dagsa na naging DAGASA, sa bulbog na naging BULABOG, sa ikalawa, ang lahat ng salitâng-ugat ay binubuo ng inuulit na pantig, na kundi man kabilaan, ay tambal-hulí. Anupa’t sa kalahatan, ang kinapapalooban ng gitlaping “-a-,” kung ito’y matatawag na ngang gitlapi, ay mga salitâng binubuo ng pantig na inuulit at bihirangbihira ang mga salitâng tumataliwas. Ayon sa tungkulin at kapakanan, gaya ng makikíta sa mga halimbawa, ang “a” ay isang gitlaping makangalan, at ang lahat ng salitâng kinalalangkapan nitó ay maaaring tumanggap ng ibáng mga panlapi sa ibá’t ibáng anyo at kahulugan. Masasabi, halimbawa, ang: lumubalob, maglubalob, ilubalob, paglulubalob; ligaligin, maligalig, kaligaligan, pagkaligalig; isubasib, masubasob, sumubasob, pagsubasob; tigatigin, matigatig, pagkatigatig; bagabagin, mabagabag, pagkabagabag; bulabugin, mabulabog, pagkabulabog; at ibá pa.
- Page 76 and 77: 62 Pagpaplano ng Wika Ukol sa Pamba
- Page 78 and 79: Bonifacio P. Sibayan PAGPAPLANONG W
- Page 80 and 81: 66 Pagpaplanong Wika at Pagdevelop
- Page 82 and 83: 68 Pagpaplanong Wika at Pagdevelop
- Page 84 and 85: 70 Ang Surian ng Wikang Pambansa sa
- Page 86 and 87: 72 Ang Surian ng Wikang Pambansa sa
- Page 88 and 89: 74 Ang Surian ng Wikang Pambansa sa
- Page 90 and 91: Virgilio S. Almario MGA MISYON PARA
- Page 92 and 93: 78 Mga Misyon para sa Komisyon sa W
- Page 94 and 95: 80 Mga Misyon para sa Komisyon sa W
- Page 96 and 97: Cecilio Lopez ANG PAGHAHAMBING NANG
- Page 98 and 99: 84 Ang Paghahambing nang manga Wika
- Page 100 and 101: 86 Ang Paghahambing nang manga Wika
- Page 102 and 103: 88 Ang Paghahambing nang manga Wika
- Page 104 and 105: 90 Ang Paghahambing nang manga Wika
- Page 106 and 107: 92 Ang Tunog Glottal sa Pilipino at
- Page 108 and 109: 94 Ang Tunog Glottal sa Pilipino at
- Page 110 and 111: Alfonso O. Santiago ANG PAGHAHAMBIN
- Page 112 and 113: 98 Ang Paghahambing sa Dalawang Wik
- Page 114 and 115: 100 Ang Paghahambing sa Dalawang Wi
- Page 116 and 117: Fermina G. Gatal ISANG PAHAMBING NA
- Page 118 and 119: 104 Isang Pahambing na Pagsusuri sa
- Page 120 and 121: 106 Isang Pahambing na Pagsusuri sa
- Page 122 and 123: 108 Isang Pahambing na Pagsusuri sa
- Page 124 and 125: 110 Isang Pahambing na Pagsusuri sa
- Page 128 and 129: 114 Pagpapakilála sa Ilang Gitlapi
- Page 130 and 131: 116 Pagpapakilála sa Ilang Gitlapi
- Page 132 and 133: 118 Pagpapakilála sa Ilang Gitlapi
- Page 134 and 135: 120 Ang Gramatikang Filipino Sa Art
- Page 136 and 137: 122 Ang Gramatikang Filipino Ang mg
- Page 138 and 139: 124 Ang Gramatikang Filipino vocabu
- Page 140 and 141: 126 Ang Gramatikang Filipino (OP) n
- Page 142 and 143: 128 Ang Gramatikang Filipino Bukod
- Page 144 and 145: 130 Ang Gramatikang Filipino Kontem
- Page 146 and 147: 132 Ang Gramatikang Filipino Paghah
- Page 148 and 149: 134 Ang Gramatikang Filipino Sanggu
- Page 151: Ang Aklat ng Bayan ay bahagi ng isa
112<br />
Pagpapakilála sa Ilang Gitlaping Patay saTagalog<br />
Gitlapi rin ang “a” sa Tagalog<br />
Sa pagkaunlapi (prefix), ang kahulugan ng “a-” ay kilalá na. Sa mga salitâng ani, anila, anang,<br />
aniya, anito, aniyon, at ibá pa, halimbawa, ang kahulugan ng unlaping “a-” ay “sabi o wika,”<br />
ngunit bálang gitlapi, ang kahulugan nitó ay hindi pa nakikilála, kayâ ito ang sisikapin<br />
naming ipakilála sa pag-aaral na ito. Ngunit bago kami magpatuloy sa gagawin naming<br />
pagsusuri, marahil ay hindi masamâng malaman muna natin kung ano itong tinatawag<br />
na mga panlapi. Ganito ang sinasabi ng Balarila: “Tinatawag na panlapi ang isa o ilang<br />
pantig na ikinakama sa salitâ upang ito’y mabigyan ng ibá-ibáng hinggil at tungkulin sa<br />
pananalita.” Hinggil sa kalagayan, ang mga panlapi’y tinatawag na unlapi kung nása unahán<br />
ng salitâ, gitlapi kung nása gitna o nása loob, hulapi kung nása hulihán, kabilaan kung nása<br />
una’t hulihán, at laguhan kung bukod sa nása magkabilâng panig ng salitâ, ay mayroon pa<br />
ring nása loob. At sapagkat ang “a,” na pag-aaralan natin ngayon, ay nása loob ng salitâ, ito’y<br />
ituturing natin na isang gitlapi.<br />
Ang isang panlapi, upang matawag na ganito, ay kailangang magkaroon ng sariling<br />
tiyak na kahulugang dapat makilála agad sa kinalalangkapang salitâ, batay sa kahulugan ng<br />
salitâng-ugat. Ngayon, itanong natin ito: Ang “a” ba, halimbawa, sa mga salitâng lubalob,<br />
ligalig, tigatig, sibasib, subasob, at sugasog, ay may ibinibigay na kahulugan, hinggil o<br />
tungkulin sa mga salitâng kinapapalooban? Kung mayroon, ano-ano ang mga salitângugat?<br />
Gawin natin ang pagsusuri. Batay sa mga halimbawang salitâng nása itaas nitó,<br />
at sa pagpapalagay, sa simula, na gitlapi nga ang “a,” ang lumilitaw na mga salitâng-ugat,<br />
ayon sa pagkakasunud-sunod, ay lublob, liglig, tigtig, sibsib, subsob, at sugsog, mga salitâng<br />
pawang kilalá at ginagámit sa buong kalalawiganang Tagalog. Samakatwid, kung galing sa<br />
lublob ang LUBALOB, sa liglig ang LIGALIG, sa subsob ang SUBASOB, at sa sugsog<br />
ang SUGASOG, ang panimulang pagsusuri ay maaari nating gawin sa pamamagitan ng<br />
paghahanay sa mga halimbawa, na gaya ng makikíta sa sumusunod:<br />
LUBÁLOB (gáling sa lublob, ang paglulubog at madalîng pag-aalis ng isang bagay sa<br />
tubig o putik): Labis na paglulunoy sa tubig o putik; paglulublob nang matagal at paulitulit;<br />
pagkagumon nang lubusan sa bisyo o anumang masamâng hilig.<br />
LIGÁLIG (gáling sa liglig, ang pag-alog sa sisidlan upang masiksik na mabuti ang laman;<br />
pagkaalog ng laman o lulan ng sasakyan): Gulo, kaguluhan o pagkakagulo; anumang<br />
nagdudulot ng bagabag, o ang bagabag na nga.<br />
TIGÁTIG (gáling sa tigtig, ang pagkasiksik ng laman dahil sa pagkaalog ng sisidlan upang<br />
masiksik ang laman): Hindi pagkapatahimik; ligalig na kalagayan ng loob o damdamin.<br />
SIBÁSIB (gáling sa sibsib: dahan-dahang paglubog, halimbawa’y ng araw; mahinay<br />
na pagsipsip ng sabaw ng pagkain, gaya ng ginagawa ng baboy na walang gana sa<br />
pagkain): Daluhong ng mabangis na hayop; pasinghal na paglusob.<br />
SUBÁSOB (gáling sa sugsog: pagtalunton sa landas o daan): Masigasig na pagtalunton<br />
sa landas o dinaanan ng isang hinahanap; masusing paghahanap sa lahat ng dako sa<br />
isang bagay na nawawala.
Change language