Isang-Sariling-Wika-Filipino

Isang Sariling 

Wikang Filipino 

Mga Babasahín sa Kasaysayan ng Filipino

Isang Sariling Wikang Filipino 

Mga Babasahín sa Kasaysayan ng Filipino 

KRISCELL LÁRGO LABÓR 

Editor 

Pambansang Komisyon 

para sa Kultura at mga Sining 

Komisyon sa Wikang Filipino 

Aklat ng Bayan 

Metro Manila 

2016

Isang Sariling Wikang Filipino 

Mga Babasahín sa Kasaysayan ng Filipino 

Karapatang-sipi © 2016 ng introduksiyon ni Kriscell Lárgo Labór, ng mga artikulo nina Dr. Virgilio S. 

Almario at Dr. Purificacion G. Delima, ng mga salin nina Minda Blanca Limbo at Kriscell Lárgo Labór. 

RESERBADO ANG LAHAT NG KARAPATAN. Walang bahagi ng librong ito ang maaaring sipiin 

o gamitin nang walang nakasulat na pahintulot mula sa may-akda at tagapaglathala. 

Ang disenyo ng aklat at pabalat ay likha ni Kriscell Lárgo Labór. 

Ang larawan sa pabalat ay isang sinaunang gintong hikaw mula sa Silangang Bisaya at itinampok sa eksibit 

na Philippine Gold: Treasures of Forgotten Kingdoms. Kinuha ang larawan sa http://media.philstar.com/ 

images/the-philippine-star/lifestyle/arts-and-culture/20150831/Philippine-Gold-Eastern-Visayas.jpg. 

Ang Pambansang Aklatan ng Filipinas CIP Data 

Rekomendadong lahok: 

Isang sariling wikang Filipino : mga babasahin 

sa kasaysayan ng Filipino / Kriscell Largo 

Labor, editor. – Maynila : Komisyon sa Wikang 

Filipino ; Pambansang Komisyon para sa Kultura 

at mga Sining, [2016], c2016. 

pages ; cm 

ISBN 978-971-0197-91-0 

1. Filipino language – History. 2. Filipino language 

-- Terms and phrases. 2. Filipino language – Grammar. 

I. Labor, Kriscell Largo. 

499.21109 PL6051 2016 P620160278 

Inilathala ng 

sa tulong ng grant mula sa 

KOMISYON SA WIKANG FILIPINO 

2F Gusaling Watson, 1610 Kalye JP Laurel, San Miguel, 1005 Maynila 

Tel. 02-733-7260 • 02-736-2525 

komisyonsawikangfilipino@gmail.com • www.kwf.gov.ph 

PAMBANSANG KOMISYON PARA SA KULTURA AT MGA SINING 

633 Kalye Heneral Luna, Intramuros, 1002 Maynila 

Tel. 527-2192 to 97 • Fax: 527-2191 to 94 

info@ncca.gov.ph • www.ncca.gov.ph 

The National Commission for Culture and the Arts (NCCA) is the overall coordination and policymaking 

government body that systematizes and streamlines national efforts in promoting culture and the arts. The 

NCCA promotes cultural and artistic development: conserves and promotes the nation’s historical and cultural 

heritages; ensures the widest dissemination of artistic and cultural products among the greatest number across the 

country; preserves and integrates traditional culture and its various expressions as dynamic part of the national 

cultural mainstream; and ensures that standards of excellence are pursued in programs and activities. The NCCA 

administers the National Endowment Fund for Culture and the Arts (NEFCA).

v 

Isang Introduksiyon 

PAGPAPLANONG WIKA SA 

PANAHON NG SIGWA 

SAKLAW NG KATIPUNANG ito ang ilang pilîng artikulong pangwika ng hulíng 

tatlong dekada at may layuning magtanghal ng sitwasyong pangwika ng Filipinas sa 

nabanggit na mga panahon. Pinilì ang mga artikulo batay sa ambag nitó sa diskurso ng 

pambansang wika, bukod pa sa mula ito sa mga nangungunang tagapagsúlong at kritiko 

ng wika. Hinati sa tatlong bahagi ang mga artikulo at isinunod sa tema: (1) teorya; (2) 

institusyon; at (3) kalikasán ng wika. Sa teorya, matutunghayan ang mga makrong pagtingin 

sa pambansang wika gámit ang konseptong panlingguwistika gaya ng “modernisasyon.” 

Hábang ang institusyon ay nagpokus sa gampanin ng dáting Surian ng Wikang Pambansa 

(na ngayon ay Komisyon sa Wikang Filipino) bílang natatanging ahensiyang pangwika ng 

bansa sa pagpapaunlad ng pambansang wika alinsunod sa diwa ng tadhanang pangwika ng 

Konstitusyon. Ang kalikasán ng wika ay mga artikulong matalik na nagsuri sa katangian 

hindi lámang ng wikang pambansa, kundi maging ang paghahambing nitó sa mga 

katutubong wika ng bansa, tungo sa isang lunggating armonisasyon ng mga katutubong 

wika at ng wikang pambansa ng Filipinas. 

Pangunahing diwa ng mga artikulo ang pagpaplanong wika—isang bagong 

konseptong sabay na yumabong sa disiplina ng sosyolingguwistika noong 1960s. Si Einar 

Haugen ang isa sa mga unang tumalakay sa konsepto at proseso ng pagpaplanong wika 

at pinakahulugan niya itong: “Language change by conscious deliberation.” Sa isang bandá, 

nangangahulugan ito ng isang pagpupunyagi ng mga gumagámit ng wika na patnubayan 

ang pag-unlad ng wika túngo sa isang pagbabagong angkop sa tradisyon at sa kasalukuyan 

at pleksible’t tumutugon din sa mga inaasahang pagbabago sa hinaharap. Ang bagay ding 

ito ay nangangahulugang may tagapagsúlong at tagapagpatupad ng pagbabago. May 

tradisyon at may pagbabago. May pagpapasiya at may pagtitimbang. May nananaig at may 

nawawaglit. Kung kayâ itinatanong sa pagpaplanong wika kung sino ang tagapagbago, ano 

ang binabago, bakit at kailan binabago, at paano binabago ang wika. 

May mga iskolar na duda sa isinusúlong ng pagpaplanong wika. Batayang tanong 

pa rin kung napaplano nga ba ng tao ang wika. Sa kaso ng makapangyarihang mga wika sa 

Europa—gaya ng French at German—ang matagal na tradisyon at kasaysayan na diumano

vi 

ang nagtakda ng estandardisasyon at modernisasyon ng mga ito. Sang-ayon pa dito, 

hindi naman talaga kailangan ang tao upang pumagitna at magtakda sa mga nagaganap 

na pagbabago. Isang simplipikasyon ang gayong pagtanaw at nagsasantabi sa dinamika 

ng indibidwal na gumagámit ng wika at ng institusyon at lipunang nagpapakahulugan 

sa wikang iyon. Ang pagsasantabing ito ang nais na punan ng disiplina ng pagpaplanong 

wika. Bukod pa sa katotohanang ang panahon ng 1960s ay panahon ng deskolonisasyon 

at pagsílang ng mga bagong estado, ng Cold War, at ng pag-usbong ng tataguriang Third 

World o ang mga maliliit na bansang hindi tahasang umalyado sa ideolohiyang isinusúlong 

ng First World (Estados Unidos at Kanlurang Europa) at ng Second World (Soviet Union 

at China). Ang pangyayaring ito ay magbubunsod ng pagsasarili at pagbuo ng konstitusyon 

at identidad ng mga bansang ito—kasáma ang pagdeklara ng kaniláng wikang pambansa 

at wikang opisyal. Sa gayon, naging patnubay ng mga estado ang pagpaplanong wika para 

sa kaganapan ng kani-kaniláng wikang pambansa at wikang opisyal. Ang diwang ito ang 

iimpluwensiya din sa sitwasyong pangwika sa papadevelop na bansang gaya ng Filipinas. 

Sa Filipinas, panahon din ito ng mga sigwa para sa wikang pambansa. Sa proseso 

ng pagbuo ng tadhanang pangwika ng 1935 Konstitusyon ay nagsagawa ng mga pagdinig 

sa publiko at mga pag-aaral ang lupong pangwika ng 1934 Kumbensiyong Konstitusyonal. 

Iminungkahi ng lupon na pagtibayin ng Kumbensiyon ang probisyong pangwika na 

magdedeklarang ang wikang pambansa ay ibabatay sa isang katutubong wika. Binuo naman 

ang isang National Language Institute (NLI) noong 13 Disyembre 1936 sa pamamagitan 

ng Batas Komonwelt Blg. 184. Nagsumite ito pagkaraan ng rekomendasyong ibatay ang 

wikang pambansa sa wikang Tagalog. Pinagtibay ni dáting Pangulong Manuel Quezon 

ang nabanggit na rekomendasyon sa pamamagitan ng Atas Tagapagpaganap Blg. 134 

noong 30 Disyembre 1937. Naging masigla ang pagsúlong ng isang Wikang Pambansa 

batay sa Tagalog noong 1940s hanggang 1950s—nailathala ang ortograpiya, gramatika, at 

diksiyonaryo para sa wikang ito. Sa bisà ng atas pangkagawaran noong 13 Agosto 1959 ni 

Kalihim Jose E. Romero ay tinawag na “Pilipino” ang wikang pambansa. 

Gayunman, nayanig ang wikang “Pilipino” nang ihain ni Kongresista Inocencio 

Ferrer ng Negros ang isang kaso laban sa pinalalaganap na wika ng NLI at ibá pang ahensiya 

ng pamahalaan noong 8 Pebrero 1963 sa Court of First Instance ng Maynila. Ipinawalangbisà 

ng Court of First Instance, Korte sa Apelasyon, at Korte Suprema ang kaso subalit 

naging pagkakataón ito upang umani ng batikos ang wikang Pilipino sa mga di-Tagalog 

dahil hindi ito ganap na kumakatawan sa kanilá. 

Nagkaroon ng ibá’t ibáng panukala para lumikha ng isang wika na higit na 

kumakatawan sa diwang pambansa—mula sa mga panukalang agad na maipatutupad 

hanggang sa pinakaradikal na hakbang. Panahon din ito ng pag-usbong ng mga organisasyong 

pangwika gaya ng Modernizing the Language Approach Movement (MOLAM) noong 

1968 at Linguistics Society of the Philippines (LSP) noong 1969. Sa pangalan pa lámang 

ng mga organisasyon na ito ay mahihinuha nang isinusúlong nilá ang isang lingguwistiko’t 

“obhetibong” pagdulog sa usaping pangwika sa bansa kompara sa di-siyentipiko't bataysa-pakiwaring 

pagdulog ng Surian. Ang lahat ng ito ay naglundo sa isang “alanganing”

vii 

probisyong pangwika pagdatíng ng 1973 Konstitusyon, na unti-unting nagsasantabi sa 

wikang “Pilipino” upang bigyang-daan ang isang “Filipino”: 

2. The National Assembly shall take steps towards the development and formal 

adoption of a common national language to be known as Filipino. 

3. Until otherwise provided by law, English and Pilipino shall be the official languages. 

Pagkaraan pa, sa probisyong pangwika ng 1987 Konstitusyon, ganap nang binura 

ang “Pilipino” at iniluklok ang isang wikang “Filipino” na payayamanin at pauunlarin batay 

sa mga katutubong wika sa Filipinas. 

Pagpaplanong Wika at Modernisasyon 

Sa lumaking tungkuling pangwika at sa lubhang politikal na kalikasán ng usapin, bumaling 

ang mga eksperto sa bansa sa lingguwistika at pagpaplanong wika upang “obhetibong” 

lutasin ang mga dambuhalang sigalot. Naging sigaw ng mga iskolar ang “modernisasyon” 

at “pagpaplanong wika.” Hinggil sa una—ang modernisasyon—ipinanukala ni Jose Villa 

Panganiban ang isang “pagsasaanyong makabago” hábang isang “universal approach” ang 

nais ni Dr. Ernesto Constantino. Si Panganiban, na patnugot ng Diksyunaryo-Tesauro Ingles- 

Pilipino (1972), ay naghambing ng mga ortograpiya mula noong panahon ng pananakop ng 

mga Español hanggang sa 1970s. Dagdag pa, ginawan niya ng pagyuyugto ang wika batay 

sa ortograpiya nitó—makaluma hanggang makabago. 

Si Constantino, isa sa mga tagapagtatag ng LSP, ay nagpanukala naman ng isang 

modernisasyon ng wika batay sa language universals approach. Ang panimulang pormal 

na pag-aaral sa language universals ay ginanap sa Conference on Language Universals 

sa Gould House, Dobbs Ferry, New York noong 13-15 Abril 1961, at nag-ugat sa mas 

maagang kolaborasyon ng kaniláng Social Science Research Council Committee noong 

1958-1959. Pinangunahan nina Joseph H. Greenberg, James J. Jenkins, at Charles E. 

Osgood ang pagsulat ng isang memorandum na pumapaksa ng unibersalidad sa wika at 

magsisilbing batayang teoretiko para sa imbestigasyon ng bagong larang na ito at para sa 

pagpaplano na rin sa kumperensiya. Ang ulat naman ng kumperensiya ay isinaaklat bílang 

Universals of Language (1961) sa patnugot ni Greenberg. Ayon kay Greenberg, ang language 

universals ay “buod ng mga karakteristik o tendensiyang pinagsasaluhan ng lahat ng tao.” Sa 

madalîng sabi, ang language universals ay ang pagtuklas sa mga katangiang pare-parehong 

matatagpuan sa mga wika. Kaugnay din ito ng paniwalang nagmula sa iisang matanda't 

sinaunang wika ang lahat ng umiiral na mga sa mundo ngayon. 

Kikilalanin ni Constantino si Dr. Cecilio Lopez bílang unang tagapagsúlong ng 

language universals sa Filipinas. Ang language universals na isinusúlong sa Filipinas ay 

isang paraang maláy sa pagiging multilingguwal ng bansa, na: 

[N]aglalayong dumebelop ng isang wikang pambansa para sa Pilipinas 

batay hindi sa isang wika kundi sa maraming wika. Layunin ng paraang ito na

viii 

debelopin ang wikang pambansang ito sa pamamagitan ng paggamit unanguna 

sa mga pangkalahatan o unibersal na mga sangkap at anyo ng mga wika at 

dayalek ng Pilipinas. Ang posibilidad ng pagdebelop ng isang wika sa paraang 

ito ay isa sa mga pangunahing layunin at resulta ng mga reserts namin sa UP 

tungkol sa pang-ilalim (“deep”) at pang-ibabaw (“surface”) na pagkakapareho at 

pagkakaiba ng mga wika at dayalek sa Pilipinas. (Amin ang diin.) 

Tatlong dekada pagkaraan, isa pa ring suliranin ang modernisasyon ng wika. 

Idadagdag pa dito ni Pambansang Alagad ng Sining at KWF Tagapangulo Virgilio S. 

Almario ang tungkulin ng “nasyonalisasyon” ng wikang Filipino na pagpapayaman ng 

wikang ito sa pamamagitan ng mga katutubong wika ng Filipinas at sa pagpapatanggap sa 

wikang pambansa sa mga pook na di-Tagalog. Ang hulíng aspekto—ang pagpapatanggap— 

ay isang aspektong madalas na nawawaglit ng agham ng lingguwistika at siya namang isang 

mahalagang tuon ng pagpaplanong wika. Nakapaloob dito ang ideang nagiging lehitimong 

wikang pambansa at wikang opisyal ang isang wika kapag kinikilála nga itong gayon ng 

taumbayan. At tatlong dekada pagkaraang ideklara ang wikang “Filipino” bílang wikang 

pambansa at wikang opisyal ng Filipinas, nananatíling suliranin ang pagtanggap sa wikang 

ito. 

Hinggil naman sa pagpaplanong wika, na tatalakayin sa ikalawang bahagi ng aklat, 

sinuri ang gampanin ng dáting Surian ng Wikang Pambansa (na magiging Komisyon 

sa Wikang Filipino sa taóng 1991) bílang tagabuo at tagapagpatupad ng mga planong 

pangwika sa bansa. Mahihiwatigan sa mga artikulo nina Atty. Ponciano BP Pineda, Dr. 

Bonifacio Sibayan, at Dr. Andrew Gonzalez ang suliraning institusyonal ng SWP bílang 

tagapagpatupad ng mga programang pangwika sa Filipinas. Nagkakasundo ang lahat na 

kailangang pangunahan ng SWP ang pagpapatupad at pagsubaybay sa kultibasyon ng 

isang wikang panlahat at ang pagsulat ng mga aklat sa bawat larang ng karunungan sa 

lahat ng antas ng edukasyon. Gayunman, nagkakaisa din ang lahat na hindi ito ganap na 

nagagampanan ng SWP hindi lámang dahil sa suliranin sa pondo at moralidad (“hindi 

binibigyan ang Surian ng Wikang Pambansa (SWP) ng ganap na suportang moral at 

pagganyak na kailangan nitó. Sa maraming pagkakataón, ang natatanggap nitó ay insulto 

at kabiguan sanhi ng makasariling motibo, kamangmangan, at balighong hálagáhan at 

prehuwisyo”) kundi maging ang pagdududa sa estadong legal nitó dahil sa nagbago ding 

probisyong pangwika ng Konstitusyon pagdatíng ng 1987. 

Sa bandáng dulo ng ikalawang yugto, muling ididiin ni Almario ang tungkulin ng 

Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) sa gitna ng suliraning moral at legal ng ahensiya dulot 

ng mga kapabayaan ng mga pinunò nitó sa hulíng dalawang dekada. Hinimay ang mga 

programa at proyekto ng KWF mula 2013 hanggang 2015 na mahigpit na pinapatnubayan 

ng isang malinaw na bisyon, misyon, at plano para sa wika. Sa pamamagitan ng artikulong 

ito ay matutunghayan ang halaga ng pagpaplanong wika. Dumaratíng ang panahong 

yayanigin at paguguhuin ang mga naitatag na kaayusan ng isang wika. At ang pagyanig at 

pagguhong ito ay lumalampas sa hanggahan ng wika—kung hindi matutugunan, magiging 

banta ito sa lehitimidad ng Estadong kinakatawan ng wikang ito at magiging panganib sa 

soberaniyang pambansa.

ix 

Kalikasán ng mga Wika sa Filipinas 

Kung ang usapin ng pagpapatupad ng mga planong pangwika ay tíla naburo dahil sa 

kalikasán nitóng lubhang politikal (gaya ng inilarawang gampanin ng SWP), masigla 

namang naisúlong ang diskurso sa pagbuo at pagpapatanggap ng isang wikang pambansa 

batay sa mga pinaghalong wika sa Filipinas dahil sa mga saliksik panlingguwistika na 

naghambing sa mga katutubong wika at sa noon ay wikang Pilipino. Ilan sa mga saliksik na 

ito ang nakasáma sa aklat na ito gaya ng mga artikulo nina Dr. Cecilio Lopez, Dr. Alfonso 

O. Santiago, Fermina G. Gatal, Vito C. Santos, at Dr. Purificacion G. Delima. 

Sa kaniyang paghahambing ng mga pangunahing katutubong wika sa bansa, nakíta 

ni Lopez na magkakapareho ang mga ito (alalahanin ang isinusúlong ng language universals 

approach na tinalakay sa unahan): 

May mga salitâng ang mga tunog at kahulugan ay magkatulad na magkatulad, 

mayroon namang nagkakaibá nang bahagya ang mga tunog ngunit ang 

kahulugan ay magkatulad rin o naiibá kayâ nang bahagya, at mayroong 

nagkakaibá ang mga tunog at kahulugan. At kung hindi rin lámang namagitan 

ang ibáng impluwensiya, gaya ng mga salitâng hiram, tabu, o analohiya kayâ, 

ang mga salitâng pinaghahambing ay itinuturing na kognet at ang pinagmulang 

anyong proto ng mga ito’y maaaring balangkasin. (Amin ang pagsasaayos ng 

ortograpiya upang madalîng mabása sa siping ito.) 

Gayong lagom din ang mga inihain nina Santiago, Gatal, at Santos sa kani-kaniláng 

artikulo. Dahil may impit ang karamihan sa mga katutubong wika ng Filipinas, iminungkahi 

ni Santiago na maituro ang katangiang ito sa wikang pambansa at maiugnay sa mga 

katutubong wika upang mabisàng matutuhan ang wikang pambansa bílang pangalawang 

wika. Para din kina Santiago at Gatal, mahalagang maging sensitibo ang guro sa katutubong 

wika ng pook (“Lalong magiging mabisà ang pagtuturo ng Plipino kung isaalang-alang ng 

guro ng unang wika o wikang kinagisnan ng mga mag-aaral, kung ang kaniyang gagawing 

pagtuturo ay batay sa kinalabasan ng pahambing na pagsusuri sa dalawang wika—wika ng 

pook at ng Pilipino”). 

Ipinaaalala naman ni Santos ang pagtingin sa mga panlapi upang higit na 

maunawaan ang isang wika—sa kaso ng kaniyang artikulo ay ang panlapi ng wikang 

Tagalog (“[P]inagsikapan naming maipakilála na sa Tagalog ay mayroon táyong mga patay 

at buháy na gitlaping hindi pa nangakilála, na kung muling bubuhayin at gagamítin, ay 

malaki ang maitutulong sa pagpapayaman ng ating wika”). Isang magandang paalala ito sa 

pagpupunyagi para sa isang komprehensibong saliksik at paghahambing sa mga panlaping 

ginagámit sa ibá’t ibáng katutubong wika sa Filipinas túngo sa pagbubuo ng isang funsiyonal 

na Gramatikang Filipino. 

Tatlong dekada pagkaraan, katulad na paliwanag din ang ilalatag ni Delima sa 

pag-aaral ng paggámit ng Filipino sa sampung lungsod na highly-urbanized at tinaguriang 

linguistically diversed dahil “may mataas na pagkakaibá-ibá ang kultura.” Nakítang ang

x 

Filipino bílang Ikalawang Wika at lingua franca, ay pinayayaman na ng ibá pang katutubong 

wika sa bansa. Ang Filipino ay nagtataglay na ng mga katangian ng mga wikang di-Tagalog. 

Umalpas na ang Filipino sa sumpa ng purismo. Salamin din ang pag-aaral sa nagbagong 

aktitud at pananaw pangwika ng KWF na bukás at yumayakap sa mga ambag ng ibá’t ibáng 

wikang katutubo sa bansa. 

Ilang Talâ sa Editing 

Sa pangkalahatan, isinunod ang mga artikulo sa ipinatutupad na Ortograpiyang Pambansa 

(2013) ng KWF, maliban sa mga artikulo nina Ernesto Constantino at Cecilio Lopez. 

Sa “Ang Paghahambing nang manga wikaq sa Pilipinas,” hindi binago ang pagbaybay 

ni Lopez, na tinawag niyang “transkripsiyong ponemika” upang mapanatíli ang diwa ng 

eksperimentong ortograpiko na isinagawa ng isa sa mga tagapagtatag ng lingguwistika 

sa bansa. Ang transkripsiyong ponetiko ay isang biswal na representasyon ng tunog ng 

pagsasalitâ. Karaniwang uri ng transkripsiyong ponetiko ay gumagámit ng alpabetong 

ponetiko gaya sa International Phonetic Alphabet (IPA). Sinasabing ang transkripsiyong 

ponetiko ay tumutugon sa pagkakaibá-ibá ng mga ortograpiya sa mundo at isang paraan ng 

estandardisadong pagdulog sa pagrerekord ng bigkas ng mga salitâ sa buong mundo. 

Gayunman, may problema din sa ipinapangakong estandardisasyon ng IPA. 

Pangunahing halimbawa ang representasyon ng impit na tunog o glottal stop. Sa kaso ni 

Lopez, ginamítan niya ito ng letrang q at itinuturing na konsonante o katinig (alalahaning 

ang letrang q ay wala pa sa ipinatutupad na abakada noong panahon ni Lopez kayâ 

maaaring hindi niya ito itinuring na sagwil o makalilito sa alpabeto). Hindi susundan ng 

mga lingguwistikong gaya nina Santiago at Gatal ang letrang q at sa halip ay gumámit silá 

ng apostrope (’) bílang simbolo ng impit. Sa kabilâng bandá, ibá-ibá ang representasyong 

ponetiko ng impit sa mga wika sa mundo. Karaniwan ang apostrope at ang karakter na ʔ ng 

‏(א)‏ IPA. Minsan ito ay baligtad na apostrope (‘), doble apostrope (“), letrang k, letrang aleph 

ng Hebrew, at letrang palochka (Ӏ) sa mga wikang Caucasian. 

Mababása sa pasubali ni Lopez ang gabay sa pagbása ng kaniyang ipinatupad na 

ortograpiya. Narito naman ang bersiyon ng isinaayos na ortograpiya ng kaniyang pasubali: 

Sa pag-aaral na ito’y gumámit ako ng pagbabago sa pagsulat na naiibá sa 

pinagkaugalian; ang mga ito’y maaaring maging paksain ng isang pagpapalitangkuro. 

Mga halimbawa. Ang manga at nang ay isinulat ko nang buo; ang y 

(pinaikling ay) at t (pinaikling at) ay isinulat kong kakabit ng sinusundang salita, 

gaya baga ng nang (pinaikling na). Ang q (“glottal stop”) ay siyá kong ipinalit sa 

tuldik na paiwa sapagkat ang glottal stop ay isang K at hindi isang uri ng diin. 

Ginamit ko ang q sa hulihán lámang ng salitâ at hindi sa unahán o kalagitnaan 

nitó maliban kung kapalit ng pinagkaugaliang gitling, halimbawa sa pagsulat 

nang salitâng may unlaping nagtatapos sa –g at sinusundan ng salitâng-ugat 

na sa pagsulat ay nagsasapol sa B. Sa inuulit o magkatambal na salitâ ay hindi ko

xi 

ginámit ang q. Ngunit sa mga salitâng pinaghahambing dito, sa ponolohiya… 

ginámit ko ang q sa unahán, kalagitnaan, at hulihán sapagkat sa mga salitâng 

ito’y pinaghahambing ang bawat tunog sa tunog sa ibá’t ibáng wika, at ang q ay 

dapat isaalang-alang na gaya din ng ibáng K. Hindi ako gumámit ng tuldik (na 

maaaring pagmulan ng mga kamalian sa paglilimbag). Ginámit ko ang tutuldok 

(:) sa mga pantig na may likás na haba ang bigkas gayundin sa mga unlaping 

may ganito ring angking bigkas upang mailagan ang hidwang pakahulugan… 

bagama’t itoy hindi ko sinunod sa inuulit na pantig sa pangkasalukuyan at 

panghinaharap na panahon ng mga pandiwa. (Amin ang pagsasaayos ng 

ortograpiya.) 

Hindi ganap na sinunod ni Constantino ang transkripsiyong ponetiko ni Lopez, 

kahit pa kapuwa mga pangunahing tagapagsúlong ng lingguwistika ang dalawa. Tanging 

nasunod ang pagkakabit ng y (pinaikling ay) at pagkakabit ng t (pinaikling at) sa sinusundang 

salitâ, halimbawa “hanggat,” “kayat.” 

Hindi naman binago ang mga isinagawang reispeling ni Constantino sa kaniyang 

mga artikulo, halimbawa “madiskas,” “mag-adap,” “present,” “ipropos,” “prestijus,” “palisi,” at 

ibá pa. Ang reispeling ng mga salitâng Ingles tungo sa palabaybayang Filipino ay naging 

tugon ni Constantino sa purismo ng wikang Pilipino na pilit diumanong tinatakdaan ng 

katumbas sa Tagalog ang mga salitâng banyaga. 

Pinanatíli ang tawag na “Pilipino” para sa wika sa mga artikulong nabibílang sa 

isang panahong “Pilipino” pa ang itinatadhanang wikang pambansa ng Konstitusyon 

(1960s hanggang 1985). Makikíta namang “Filipino” na ito sa artikulong isinulat sa 

panahon ng 1987 hanggang sa kasalukuyan upang itugma ito sa tadhanang pangwika ng 

1987 Konstitusyon na kumikilála sa isang “Filipino” bílang wikang pambansa. 

KRISCELL LÁRGO LABÓR

NILALAMAN 

I 

Jose Villa Panganiban 

Ang Modernisasyon ng Isang Wika 

Ernesto Constantino 

Ang Hinaharap ng Wikang Pilipino 


Ang Pilipino bilang Wikang Panturo 


Ang “Universal Approach” at ang Wikang Pambansa ng Pilipinas 

Virgilio S. Almario, National Artist 

Nasyonalisasyon at Modernisasyon ng Filipino 

1 

10 

12 

14 

27 

II 

Ponciano B.P. Pineda 

Pagdevelop ng Wika at Edukasyong Pangwika 


Pagpaplano ng Wika ukol sa Pambansang Pagsúlong 

Bonifacio P. Sibayan 

Pagpaplanong Wika at Pagdevelop ng Pilipino 

Andrew B. Gonzalez 

Ang Surian ng Wikang Pambansa sa Pagpapaunlad ng 

Wikang Pambansa 

Virgilio S. Almario, National Artist 

Mga Misyon para sa Komisyon sa Wikang Filipino 

39 

46 

64 

69 

76

III 

Cecilio Lopez 

Ang Paghahambing nang manga wikaq sa Pilipinas 

Alfonso O. Santiago 

Ang Tunog Glottal sa Pilipino (At sa Ibáng Pangunahing 

Wika sa Filipinas) 


Ang Paghahambing sa Dalawang Wika 

Fermina G. Gatal 

Isang Pahambing na Pagsusuri sa mga Ponemang Segmental 

ng Pilipino at Ibanag 

Vito C. Santos 

Pagpapakilála sa Ilang Gitlaping Patay sa Tagalog 

Purificacion G. Delima 

Ang Gramatikang Filipino 

82 

91 

96 

102 

111 

119

Dapat isipin ngayon ang “kultibasyon” 

(cultivation) ng Filipino bílang kambal 

at magkaagapay na gampanin ng 

nasyonalisasyon at ng modernisasyon/ 

1intelektuwalisasyon

Jose Villa Panganiban 

ANG MODERNISASYON NG ISANG WIKA 

DAHIL SA NOONG taóng 1967 ang mga bansang Asiano ay nagkatipon sa Kuala 

Lumpur upang ipagdiwang ang “Taón ng Wikang Pambansang Melayu,” at sa pagtitipong 

ito, ang pinag-usapan ay ang suliranin ng “modernisasyon” ng mga wikang pambansa sa 

Silangang Asia, ang pag-aaral-suring ito ay ginanap upang maiambag sa kalipunan ng mga 

kuro-kuro hinggil sa paksa. Iyan ang unang layunin ng papel na ito. 

Ang ikalawang layunin ay ang hanapin ang kahulugan ng “modernisasyon ng 

isang wika” at sa papaanong paraan mabisàng mailalapat ito sa sariling suliranin sa wikang 

Pilipino. Kayâ nais alamin dito kung ano ang mga bagay na “moderno” na magagámit sa 

“modernisasyon” sa tunay at tapat na kahulugan at paglalapat ng salitâ at gawa sa kapakanan 

ng wikang Pilipino. 

Ano ang Modernisasyon? 

Ayon sa Merriam-Webster, ang salitâng Ingles na “modern” ay: “of a language belonging to the 

present or most recent period of its development as contrasted with earlier period.” 

Samakatwid, ang wikang moderno ay nása kalagayang kasalukuyan ng nasabing 

wika na naiibá sa kalagayan ng nakaraan. 

Ang salitâng Ingles na “modernization” kung hinggil sa wika, ay pinakahuluganang: 

“act or process of conforming to modern modes of thinking or acting.” 

At ang itinalagang kahulugan ng Ingles na “modernize” ay: “to cause to conform to 

recent or present usage or taste; as, to modernizing a text, ie., to substitute modern forms for them.” 

Ang modernisasyon ng isang wika, samakatwid, ay pagpaalinsunod ng pagsulat sa 

makabagong baybay at pahayag ng anyong makaluma, laon, lipás, o laos.

2 


Kailangang Kaalaman 

Kung ang modernisasyon ay ilalapat sa sarili, ito’y pagpapakamakabago. Kung ilalapat 

naman sa mga bagay, gaya sa kasangkapan o wika, ito’y pagsasaanyong makabago—hindi 

pagbabago. Ang ibig sabihi’y mayroon táyong alam sa anyong luma o makaluma at may 

alam din táyong anyong bago o makabago. Itong hulí ay siyáng ipapalit sa una. Ngunit 

alaming anyo ang palitan, hindi wika. 

Ano-ano ang mga anyong pangwika na dapat isaalang-alang sa modernisasyon? 

Kung pasalitâ, (1) tunog ng bigkas, (2) hagkis ng pantig, (3) pagbubuo ng mga salitâ, (4) 

pagsasáma-sáma ng mga salitâ sa isang pangkat o parirala ayon sa daláng kahulugan, (5) 

pagbabalarila sa impluho ng panahon, (6) wikaan o idiyoma, (7) paggámit ng tayutay o 

pigura. Kung pasulat, (1) palabaybayang tumutugon sa tunog ng pasalitâ, (2) kayarian ng 

pangungusap na higit na makabalarila kaysa pasalitâ, (3) anyo ng manuskrito na nakikibagay 

sa pandaigdig. 

Bago táyong maglapat ng modernisasyon ng wika, kailangang linawin natin sa isip 

at unawa kung anong anyo ang luma (o laon, lipás, laos), at kung ano ang tiyak na moderno 

o makabago sa mga anyong pangwika. Dapat táyong mag-ukol ng pansin, samakatwid, sa 

“matanda, sinauna, o makalumang Tagalog,” sa “makabagong Tagalog,” at sa “makabagong 

Wikang Pilipino.” Mayroon kayâng makalumang Wikang Pilipino? Ang modernisasyon ay 

magiging paglalapat ng Makabagong Wikang Pilipino sa Makalumang Wikang Tagalog. 

Kayâ, ilang tanong ang ninanais atuhing masagot sa pagsusuring ito: 

1. Ano ang anyong makaluma ng Tagalog? 

2. Ano ang anyong makabago ng Tagalog? 

3. Ano anyong makabago ng Wikang Pilipino? 

4. Ang modernisasyon ba ay nakapagpapabago sa buong wika o sa isang 

bahagi lámang ng wika? 

5. Ano ang kaugnayan ng buong aghamwika o lingguwistika sa modernisasyon? 

6. Ano ang kaugnayan ng panghihiram ng salitâ sa banyaga sa modernisasyon 

ng wika? 

Makalumang Wikang Tagalog 

Si Pedro Suarez Ossorio, taga-Ermita, Maynila, ay sumulat ng isang tulang nalathala noong 

1617: 

Salamat nang walang hoyang 

Sa iyo Dios con maalam 

Nitong iyong awang mahal 

sa aming catagalogan.

Panganiban 

3 

Ycao paraluman naming 

ang sucat nga naming sondin 

hanggang di cami domating 

sa lalawigang mahimbing 

Ang susunod na nabalitang tula ay ang petsang 1708, isinulat ni Felipe Miguel 

Bulakan: 

Ybong camunti sa pugad 

sa inang inaalagad 

ay dili macalipad 

hanggan sa di magcapacpac. 

Loob ninyong masilacbo 

parang ningas alipato 

sa alapaap ang tongo 

ay bago hamac na abo 

Sa mga dákong 1750, ang paring Agustinong Francisco Bencuchillo (1710–1776) 

ay naglathala ng aklat na Arte poetico tagalo. Dalawa ang pinilì naming maikling tula: 

a. Yaong loclocang Masaya 

walang catapusa’t hanga 

sa langit natatalaga 

dimasapit nang sala 

b. Pagsisisi ang yacapin 

ca awaang gaoa,i, gaouin 

luha sa lupa,i, ytanim 

nang sa langit mo anihin. 

Mula sa Urbana at Feliza, edisyon ng 1854, ni P. Modesto de Castro, isang halimbawa 

ay ang sumusunod: 

At sa quinacamtang cong towa ang nacacaparis co,i, isang magsasacang cumita 

ng alio, uupo sa isang pilapil, na nood ng caniyang halaman, at sa caniyang 

palayan na parang inaalon sa hirap nang hangin at sa bungang hinog anaqui 

butil na guintong nagbitin sa uhay, ay cumita ng saya. 

Noon namang 1860, sa Vocabulario de la lengua tagala nina Noceda at Sanlucar, isang 

bugtong ang aming napansin sa ilalim ng kahulugan ng “bitoin” (ngayo’y bituin): 

Nang matacpa,i, naquita 

nang mabucsa,i, wala na. 

Sa Claus (1871, tomo iv), aklat ng mga sermon sa Tagalog ni P. Benito Rivas OP, ay 

may mga ganitong pahayag:

4 


[U]ngmacyat sa pulpito’t, sungmermon nang ocol sa naguing buhay nang 

gayong patay. Manga capatir con cristiano, aniya, ang ibang manga tauo,i, 

nabubuhay dito sa mundo na parang cabayo, na samantalang nabubuhay 

pinaquiquinabangan sila, at cun mamatay ay wala nang cabolohan. 

Sa liham ni Rizal sa mga dalaga ng Malolos noong 1889 ay ginámit na niya ang K 

at W at maraming ibang pagsasaayos sa dáting panulatang Tagalog. Samakatwid, si Rizal 

at mga kasáma ay nagdala sa Tagalog ng maaari nating masabing “modernisasyon” noong 

kaniláng panahon. Ang ilang halimbawa ay: 

diyan na dáting “dian” 

akin na dáting “aquin” 

ngayo’y iba na dáting “ngayo,i, iba” 

ilaw na dáting “ilao” 

Subalit may mga baybay siyáng inibá naman ngayon sa ating panahon (1968): 

ala-ala na ngayo’y alaala 

kalulua, kapua, luag, kuintas, tua na ngayo’y kaluluwa, kapuwa, luwag, 

kuwintas, tuwa 

ñg na dati’y nang at ngayo’y ng 

nagdidiosdiosan na ngayo’y nagdidiyos-diyosan 

Ang Diccionario hispano-tagalog (1889) ni Serrano Laktaw, kapanahon ni Rizal, ay 

mayroon na ring K at W, at G, ngunit “monja” at “fraile” ang napansin namin, hindi gaya 

ngayong “mongha” at “prayle” kung sulátin; sakâ, “nang” pa rin ang gámit sa halip na “ng” sa 

kasalukuyan, gaya rin ng “manga tawo,” sa halip ng “mga tao” ng ating panahon. 

Sa manuskrito ng sarsuwelang Lukso ng Dugo (1904) ni Severino Reyes, ang 

napansing ibáng baybay kaysa kasalukuyan ay: 

zarzuela 

buan ng Juliocomusta 

ka 

Sa aklat ng Balarilang Tagalog (1911) ni Mamerto Paglinawan, ang katuturang 

ibinigay sa “paglalakip” (na sintaksis daw, ani Paglinawan) ay: “bahagi ng balarila na 

nagtuturo ng halaga at tungkulin ng mga pangungusap.” 

Ang pananagalog ni Paglinawan ay katularing malapit ng kasalukuyan, ngunit 

marami siyáng salitâng naging ibá na ang baybay sa kasalukuyan, gaya ng : 

dalawangpu, labinglima, pangdiwa, pangturing 

tinging, pangtinig, pangukol, komisionad 

Nobiembre, Disiembre, siudad, kuaderno, kueba, Huebes, atbp.

Panganiban 

5 

Sa Diccionario tagalog-hispano (1914) ni Serrano Laktaw, ang “bitoin” ng Noceda- 

Sanlucar ay naging “bitowin,” na sa kasalukuyan ay “bituin.” Sa pag-uulit ni Serrano Laktaw 

ang anyo (1914) ay katulad ng sa ngayon 1968: 

Nang matakpa’y nakita, 

Nang mabuksa’y wala na. 

Subalit may mga baybay na hindi pa rin kaayon ng kasalukuyan gaya ng makikíta sa 

sumusunod na halimbawa: 

lamang loob sa tian ng hayop 

ang tawo kung magwiwika 

Ang panahong nasasaklaw ng impluho ng diksiyonaryo ni Serrano Laktaw 

ay umaabot hanggang sa panahon ng pagsapit ng kilusan sa pagtatatag, pagbubuo, at 

pagpapalaganap ng wikang pambansang Pilipino (sirka 1938). Maaari nating sabihing 

ang buong panahon ng nakaraan ng wikang Tagalog, na siyáng makalumang Tagalog, ay 

nagtatapos sa mga dákong 1940, na taón ng unang pagtuturo ng Wikang Pambansa na 

batay saTagalog sa mga paaralan. 

Pansiníng ang wikang Tagalog ay unang nakítang may tula sa sulat-Romano noong 

1697 sa sinulat ni Suarez Ossorio, ngunit ang pamamaraan ng pagsulat at ang pananagalog 

ay di-halata sa anumang pagbabago kay Felipe de Jesus noong 1708, kahit halos isang 

dantaon ang pagitan. 

Ang halimbawa ng sirka 1750 ay may gámit na “catapusa,t,” “gaoa,i,” at “salupa,i.” 

Nakikíta pa rin ito sa mga halimbawa ng 1860. Ang panimulang “y” (“ytanim”) ng panahon 

ni Bencuchillo ay nanatíli hanggang sa panahon nina Rizal at Serrano Laktaw (sirka 

1880) na ang “y” ay ginawang “i” sa “tanim.” Samakatwid, noon pa ma’y nangyayari na ang 

modernisasyon, at ang modernisasyon ay kaunlaran, hindi paurong. 

Ang mga unang taón ng pananakop ng mga Americano ay nagpasok ng maraming 

pagbabago sa baybay, sa kabalarilaan, sa pilì ng salitâ, sa ikli ng pagpapahayag, sa pagtulad 

sa estilong Americano sa Ingles, atbp. Ang mga ito’y nangyari sa impluho ng pag-aaral 

na ginawa at pagkakaisang tinupad ng mga manunulat na kasapi ng Aklatang Bayan, 

Akademyang Tagalog, at Ilaw at Panitik. Maraming dula (sarsuwela at drama), maraming 

nobela, di-mabílang na mga tula ang kinatha, napalathala at isinaaklat nang panahong ito, 

hanggang sa pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig. 

Makabagong Pananagalog 

Ang tunay na maikli, ngunit malinaw na katuturan ng pagkamakabago o modernismo ay 

kung ano ang naabot na katangian ng kasalukuyan, at ang kasalukuyang ito ay laging bunga

6 


ng nakaraan. Ang anumang panukalang repormang hindi kaugnay at karugtong ng dinanas 

na nakaraan o hindi kauri sa dugtungan ng nakaraan at ng ngayon ay madalîng maparam. 

Ang makabagong anyo ng wikang Tagalog sa sapit ng hinog na panahon ng pagunlad, 

na sinusundan ng ating kasalukuyang panahon, ay siyáng anyong makabago ng wikang 

Tagalog. Ang kalagayang yaon ay inabutan ng pambansang palatuntunan sa pagbubuo at 

pagpapalaganap ng Wikang Pambansa ng Republika. Ang makabagong pananagalog na 

nagsimula noong sirka 1940 ay siyá pa ring makabagong pananagalog ngayon, sapagkat 

ang karamihan sa mga manunulat sa Tagalog ay bihasa at sanay sa kalagayan ng wikang 

Tagalog na wala sa tiyak at tahasang impluho ng balarilang itinuro sa mga paaralan. Iilan sa 

mga manunulat na may gulang na sa kasalukuyan ang nagpakaabalang mag-aral ng balarila. 

Marami ang nanatíli sa dáting alam sa wika sa pagpapatuloy nilá sa panunulat, na may 

kaunting pagbabagong pang-ibabaw lámang. 

Dapat isaloob ng mag-aaral ng wika na ang kaalaman ng kung anumang 

makabagong pananagalog ay hindi nangangahulugang nagpapawi at lumilimot sa dáting 

pananagalog. Manapa’y isiping mabuti ang maláman ang bagong pananagalog upang 

makilála at maunawaan ang dati at matandang paraan ng pagpapahayag. Itong hulí ay 

bahagi ng kasaysayan ng kultura ng bansa. Tandaang ang pagtanggi sa katotohanan ng 

kahapon ay pagwawalang-kasaysayan ng ngayon. 

Makabagong Pilipino 

Kung tunay na ang kasalukuyan ay siyáng modernisadong anyo ng isang bagay, lalo na ng 

isang wika, ang larawan ng makabagong Pilipino ay hindi mapapagkamalan. 

Bagama’t nang unang itinuro ang Wikang Pambansang Pilipino noong 1940 ay 

hindi pa ito tinawag na Pilipino, kung hindi batay lámang sa Tagalog, ang makabagong 

Pilipino ngayong 1968 ay masasabing bunga ng disiplina at kabihasnang inalagaan ng mga 

pamamaraan ng pagtuturo ng Wikang Pambansang batay sa Tagalog sa mga paaralan ng 

bansa. Ang disiplina ay humantong muna sa pamamagitan ng maraming pagsasanay sa 

pagpapahayag at pagsulat sa buong bansa, na saklaw ang lahat ng mga mag-aaral. Tagalog 

man o di-Tagalog. Sabihan pa, sa mga unang salpok ng pagtuturo, ang mga mag-aaral at 

guro ay nagdanas ng maraming balakid. Ngunit sa pamamagitan ng tiyaga at aral, ang mga 

balakid ay unti-unting nahawi, kung hindi man lahat. 

Ano ang kaibhan ng makabagong Tagalog at ng makabagong Pilipino? Ang 

nasasapit na matayog na pamantayang kasalukuyan ng mga manunulat sa Tagalog na hindi 

nag-aaral ni nagsasanay sa impluho ng balarilang 1940 ngunit nagpatuloy sa pag-akda na 

ang ginámit ay sentido komun sa pagpapasiyá kung ano ang mabuti at naaayon sa mabuting 

pananagalog—iyan ang makabagong Tagalog. Ang makabagong Pilipino, kung batay man 

sa Tagalog, ay disiplinado sa anyo, sapagkat pinag-aralan at pinagsanayan ng angaw-angaw 

na kabataang dumadami taon-taon mula pa noong 1940.

Panganiban 

7 

Ang mga nagsisipag-aral na ito ay nagdaos ng mga timpalak bigkasan at timpalak 

panitikan kung ilang beses sa isang taóng pampaaralan. Ang mga ito ay nagsisipagsanay 

sa pagpapahayag araw-araw sa kaniláng mga klase, pasalitâ o pasulat, sa patnubay ng guro. 

Marami sa mga ito ang magaling na sa ngayo’t maayos nang bumigkas, bihasa nang magbuo 

ng mga pangungusap na pasalitâ, marunong na at nagkakasining na sa pagkatha ng mga 

sanaysay, kuwento, lathalain, at tula. Ang mga ito ay siyáng nagdadala ng makabagong 

Pilipino, sapagkat ang mga ugaliin nilá sa pagpapahayag na lumalaganap sa bansa ay siyáng 

magiging pamantayang pambansa. 

Taón-taón, ang mga guro ng Wikang Pilipino ay nagdaraos ng mga seminar 

panlokal, pandibisyon, at pangnasyon, sa mga palitang-kuro at napapagkasunduan sa mga 

pagtitipong ito ay bago at bagong pamamaraan ng pagtuturo ang nagiging bunga—mga 

pamamaraang may tatak ng impluho ng mga simulain ng ibá’t ibáng sangay at pananaw ng 

aghamwikang nililinang sa Europa at America. Lumalabas na ang nagtitining na pahayag 

ng pag-unlad ay ang simplipikasyon at pagkamabisà sa pananalitâ. 

Sa pamamagitan ng mga libo-libong klase sa Pilipino sa mga paaralan ng bansa, 

sa libo-libo ring mga guro, sa daan-daan libong mag-aaral na tumatanggap ng halos 

unipormeng pagtuturo sa buong bansa, ang pamantayan at uri ng makabagong Pilipino 

ay iisa sa lahat, ang paghakbang na paunlad ng lahat ay sabay-sabay. Ang mga mag-aaral, 

anumang rehiyon ang kabilangan, ay may iisa at parehong pagkakataóng magpakabuti, 

magpakagaling, magpakadalubhasa, at magpakatayog sa iisang pamantayan ng sining at 

agham ng wika. 

Kung may mga “repormista” mang lumitaw, ang kaniláng panukalang reporma 

ay maaring makaimpluho o di-makaimpluho ayon sa lohika ng kaurian ng reporma na 

kaagos ng pag-unlad ng wika sa simplipikasyon at pagkamabisà, sa linaw, bigat, at ganda ng 

pagpapahayag. Ang kauri at kayari ay madalîng tangayin ng agos. Ang hindi kauri ni kayari 

ay parang mga batong nililigiran ng agos na patuloy din, kung nabalam man nang kaunti sa 

pag-agos. 

Bagama’t may nibel na mataas at mababà sa lahat ng wika, ang ipinalalagay na 

marapat ituro sa mga paaralan ay ang mataas, matayog, maayos, mahusay, at binuli. Ang 

uring ito ng wikang Pilipino ay maaaring ilarawan sa mga sumusunod na pagtitiyak: 

1. Ang pinakamakatwiran, organisado, at sistematiko sa mga alituntunin at 

tuntuning hindi naman nakapipigil sa maluwag at magaang pag-unlad ng 

wika sa buong bansa. 

2. Ang anyo ng wikang Pilipino na konsistente (o maugnayin) sa katupangkat 

ng mga táong sadyang nag-aaral at nagpakadalubhasa sa nasabing wika sa 

mga paaralan o sa sariling pagsasanay at pananaliksik. 

3. Ang anyo ng wikang Pilipino na malinaw at mabisàng tumutugon sa ugaling 

pambansa at pandaigdig sa pagpapahayag. 

4. Ang anyo ng wikang Pilipino na konsistente (o maugnayin) sa katutubong 

katangian ng kasarinlan ng wika.

8 


5. Ang anyo ng wikang Pilipino na sasakyang-pahayag ng mga dinadakila at 

kinikilálang akdang pampanitikan ng mga pangunahing manunulat ng 

bansa at ng mga makikinis na akdang pang-agham ng mga pangunahing 

dalub-agham ng bansa. 

6. Ang anyo ng wikang Pilipino na maaaring maipíling at maihanay na kapuripuri, 

hakot-dangal, at hakot-paghanga sa mga kinikilálang pangunahing 

wika ng daigdig. 

7. Ang anyo ng wikang Pilipino na bunga ng masinop, masusi, maingat, 

mapagyayaman, at maagham na pangangalaga at paglilinang ng mga guro, 

ng mga pantaswika, at ng mga makata’t manunulat ng bansa. 

8. Ang anyo ng wikang Pilipino na nagpapanatíli sa katangiang pagka-Pilipino, 

maging sa panghihiram ng mga salitâ at parirala, pati sa mga paglikha ng 

mga kinakailangang talakay. 

Impluho ng Aghamwika 

Napasok ang aghamwikang gáling sa America dito sa atin upang matuklasan ang mabisàng 

pagtuturo ng Ingles bílang “pangalawang wika” ng mga Pilipino. Ang mga aklat sa 

aghamwika ay pawang ukol, hinggil, at tumutumbok sa pagtututro ng Ingles. Dahil dito, 

inisip ng mga nagmamalasakit sa Pilipino na gamítin din ang mga simulain at tuntunin ng 

pagtuturo ng “pangalawang wika” sa pagtuturo ng Pilipino sa mga di- Tagalog. 

Malinaw na napapansin na sa mga pagtuturo ng Ingles bílang pangalawang wika 

ay kakaunti pa hanggang ngayon ang tunay na nakakaunawang lubos sa mga pasikot-sikot 

ng bagong pamamaraang ito. At hindi pa rin maaaring masabing may nakasulat na nang 

buong kasiyahan sa bisà ng pagkaturo ng ilang gurong ito. 

At wala pa ring nakapagbibigay-ulat na malinaw hinggil sa pagtuturo ng Pilipino 

sa mga di-Tagalog sa pamamagitan ng pamamaraan ng pangalawang wika, na siyáng unang 

iniisip kapag sinasabing ilalapat ang simulain ng aghamwika sa pagtuturo ng Pilipino. 

Ang nagiging mabisàng impluho ng aghamwika sa pagtuturo ng Pilipino, hindi sa 

pag-unlad ng wikang Pilipino, ay ang pagbabaling ng paningin ng mga guro at dalubwika 

sa maagham na pagtuturo at sa lalong tapat at mahusay na paglalarawan sa kalagayan 

ng wikang Pilipino, ayon sa katutubong katangian ng sariling konsistensiya at ayon sa 

impluhong semantika mula sa labas. Ang bunga nitó’y hindi mapapansin nang biglaan, 

sapagkat ang alinmang wika’y hindi biglaan, o agad-agaran kung umunlad, lumawak, at 

malinang. Karaniwang nahahalata ang impluho ng kabihasnan ng isang salinlahi kapag 

ito’y malápit nang magwakas at hinuhugpungan na ng mga makabagong pananaw ng 

sumusunod na salinlahi na karaniwang sanib-sanib at sagu-sagunson. 

Anuman ang sabihin, ang kasalukuyang kalagayan ng isang wika ay duluhan ng 

sariling kalagayan na nagsimula ng pagkabuhay na mahabang panahon. Sa ibáng salitâ, 

ang lahat ng wika ay may pinagmulan, may pinanggalíngan. Ang katangian ng pinagmulan

Panganiban 

9 

at pinanggalíngan ay mananatíling katutubo at tampok na katangian sa kasalukuyang 

kalagayan, kahit ilang libong taón at patong-patong nang salinlahi ang nagbaón sa pamulaan. 

Samakatwid, kung Kawi noong araw, na naghiwalay sa Indones at Malay, at itong hulí ay 

nangalat sa Filipinas, na Tagalog ang kapatid ng mga binisaya, binikol, inilokano, atbp, ang 

Pilipinong batay sa Tagalog ngayon ay dili ang hindi magtataglay ng katangian ng Kawi, 

Malay, Tagalog, atbp, na katutubo sa sariling kasaysayan ng pagkalinang bílang wika. 

Ano Ngayon ang Modernisasyon? 

Ang lahat ng kasalukuyang kalagayan ng wika ay modernisasyon ng nakaraan. Ang Pilipino 

ng 1968 ay modernisasyon ng Pilipino ng 1967 kung isang taunan ang pagsusuri. Ang 

Pilipino ng salinlahi ngayon (ng mga hindi pa umabot sa 25 taóng gulang) ay modernisasyon 

ng wikang Pilipinong alam ng mga táong mahigit kaysa 25 taóng gulang, at mga táong 

lampas sa 50 taóng gulang. 

Ang ibig sabihin nitó’y nangyayari ang modernisasyon ng alinmang wika, gustuhin 

man o hindi at hindi ginagawa, bagama’t ang gawaing pagmomodernisa ay maaaring 

makatulong na makapagpabilis sa panahon ng pagsapit ng modernisasyon. Maaaring 

gumanap ang isang presentadong modernisador, ngunit ang katutubong hakbang ding 

bagay sa katangian ng bansa ang masusunod, sa anumang pangyayari. 

TALA: Nalathala ang artikulong ito ni Jose Villa Panganiban sa Ang Supling, blg 1, 1970.


ANG HINAHARAP NG WIKANG PILIPINO 

ANG WIKANG PAMBANSA ng Pilipinas, na tinatawag din ngayong Pilipino, ay 

nagmula sa wikang Tagalog. Sa tiyakang pagsasabi, nalinang ito mula sa isang diyalekto 

ng Tagalog, ang diyalektong Tagalog-Maynila. Mula sa Maynila, lumaganap ito gaya ng 

patuloy nitong paglaganap sa pulo ng Luzon at sa iba pang mga pulo sa Pilipinas. Ito ang 

wikang nangibabaw hindi lamang sa Maynila at mga karatig-pook kundi maging sa mga 

siyudad na gaya ng Davao, Cotabato, at General Santos. Sa mga pook na hindi ito ang 

nangingibabaw o katutubong wika, ginagamit ito bilang lingua franca, sa mga siyudad na 

gaya ng Baguio, Naga, at Iloilo. Ang Pilipino sa ngayon, sa pagiging wikang pang-ugnay na 

ginagamit sa iba’t ibang rehiyon (interregional language), ang pinakamabisang nag-uugnay 

sa mga pulo at sa iba’t ibang pangkat ng wika sa Pilipinas. 

Sa kasalukuyan, mahigit na 60 porsiyento ng mamamayan ang nagsasalita ng 

Pilipino. Halos dalawang ikatlong bahagi nito ay hindi katutubong nagsasalita ng Pilipino 

o ng Tagalog. Maaaring tayahin na sa loob ng sampung taon, mahigit na 80 porsiyento ng 

mamamayan ang makapagsasalita ng Pilipino bilang una o pangalawang wika. Gayunman, 

ang kakayahan ng marami o ng lahat ng Pilipino sa pagsasalita ng Pilipino ay hindi magiging 

dahilan ng pagkamatay o pagkawala ng alinman sa iba pang mga wika sa Pilipinas. Ang 

karamihan sa mga nagsasalita ng Pilipino ay patuloy na magsasalita ng kanilang katutubong 

wika. 

Tulad ng alinmang buhay na wika, ang Pilipino ay patuloy sa pagbabago lalo na 

ang bokabularyo nito dahil sa impluwensiya ng Kastila at Ingles at ng iba pang mga wika 

sa Pilipinas. Ang mga pagbabagong ito ang lumilikha ng mga pagkakaiba ng Pilipino at 

Tagalog at ng mga pagkakatulad ng Pilipino at ng mga wikang di-Tagalog. Kaya, habang 

patuloy na lumalaganap ang Pilipino, patuloy itong manghihiram ng mga salita sa mga 

wikang di-Tagalog at ito ang magiging sanhi ng pagkakaiba ng Tagalog sa Pilipino. 

Ang tagumpay ng Pilipino bilang opisyal na wikang pambansa ng Pilipinas ay 

nakasalalay sa dalawang mahalagang bagay. Ang una ay may kinalaman sa pagtanggap 

ng mamamayan sa Pilipino bilang wikang pambansa nila; ang ibig sabihin, ang pag-aalis 

sa paniniwalang ito ay nananatili pang isang wika ng rehiyon o ito ang wikang Tagalog. 

Sumasaklaw naman ang ikalawa sa pagpapatatag ng wikang Pilipino sa pamamagitan ng 

pagkakaroon ng istandardisasyon.

Constantino 

11 

Upang magtagumpay ang wikang Pilipino bilang wikang pambansa, iminumungkahi 

naming isagawa ng pamahalaan ang mga sumusunod: 

(1) Lahat ng pasiya o rekomendasyon tungkol sa gamit at anyo ng wikang 

Pilipino at dapat ibatay sa isang masusing pagsisiyasat kung paano talagang 

sinasalita ang Pilipino ng mga katutubong nagsasalita nito. 

(2) Kailangang maihanda sa lalong madaling panahon ang isang siyentipiko 

at makabagong balarila at diksiyunaryo ng Pilipino na batay sa sa gamit ng 

wikang ito sa iba’t ibang pook na ito ang wikang nangingibabaw. 

(3) Kailangang isagawa agad ang isang palatuntunan sa pagpaplano at 

istandardisasyon ng wika na gagamitan ng pinakabagong siyentipikong 

kaalaman, paraan, at pamamaraan. 

(4) Ang Surian ng Wikang Pambansa ay kailangang magsagawa ng mga 

pananaliksik, at maghanda at maglathala ng mga siyentipikong pag-aaral 

tungkol sa pinagmulan, pagkaunlad, pagkakaugnay at kayarian ng Pilipino 

at ng iba pang mga wika sa Pilipinas. Kailangang isagawa rin ng Surian ang 

(a) paghahanda ng isang balarila at isang diksiyunaryo ng Pilipinas at ang (b) 

pagbabalangkas ng isang palatuntunan sa pagpaplano at istandardisasyon ng 

wika. 

(5) Ang teksto ng alinmang kasulatan ng pamahalaan na dapat maging batayan, 

lalo na ang bagong Saligang-Batas, ay kailangang nakasulat sa Pilipino. 

(6) Kailangang Pilipino lamang ang gawing tanging wika opisyal ng Pilipinas. 

TALA: Lumabas ang artikulong ito kasáma ng artikulong “Ang Pilipino bilang Wikang Panturo” ni Dr. 

Ernesto Constantino sa Linggwistikang Pilipino, blg 3, 1971.


ANG PILIPINO BILANG WIKANG PANTURO 

ANG UNANG PORMAL na pagsubok sa paggamit ng Pilipino sa pagtuturo ng mga 

kurso (maliban sa mga kursong Pilipino) sa Unibersidad ng Pilipinas ay ginawa noong 

1968-69 nang sinimulang gamitin ang wikang ito bilang wikang panturo ng ilang propesor 

sa Kolehiyo ng Sining at Agham ng Unibersidad. Ang interes na nilikha at pagtangkilik 

na tinanggap ng “eksperimentong” ito sa mga propesor at mag-aaral ay nagbunga ng 

pagpapatibay noong 1969 sa patakaran na lantarang nagpapahintulot na gamitin ang 

Pilipino bilang wikang panturo sa Unibersidad. 

Sa kasalukuyan ang Pilipino’y ginagamit bilang wikang panturo sa lahat ng 

departamento ng Kolehiyo ng Sining at Agham ng Unibersidad ng Pilipinas (gayundin 

sa karamihan kundi man sa lahat ng ibang sangay na akademiko ng Unibersidad). Sa 

Departamento ng Pisika na lamang ay apatnapu sa pitumpung seksiyong binuksan nitong 

semestreng ito ang itinuturo’y hindi Pilipino, pinahihintulutan at ginaganyak ang mga 

mag-aaral na gamitin ang Pilipino sa anumang oras at sa anumang bagay, halimbawa at sa 

pagsagot sa klase at sa pagsulat ng kanilang pagsusulit, sulating-pananaliksik (term paper), 

at tesis. 

Simula sa pasukang ito, ang lahat ng mag-aaral na nasa unang taon sa Unibersidad 

ng Pilipinas ay kinakailangan nang kumuha ng tatlong saligang kurso sa Pilipino. Ang mga 

kursong ito ay naglalayong paunlarin ang paggamit ng Pilipino bilang wikang panturo sa 

Unibersidad alinsunod sa bagong Programa sa Pangkalahatang Edukasyon ng Unibersidad 

na ang unang layunin ay: Ang pagbubuo, paglilinang, at papapaunlad sa mga mag-aaral ng 

kakayahan sa pagsulat, pagsasalita, at pag-iisip sa Pilipino nang mabisa. 

Batay sa malinaw na pagpapakita sa Unibersidad ng Pilipinas sa di-mapigilang 

pananagumpay ng Pilipino bilang wikang panturo at batay din sa matatag na paniniwalang 

ang Pilipino ay kasiya-siya at kanais-nais na gamitin bilang pangunahing wikang panturo 

sa ating mga paaralan (bagama’t ang ilan sa ating mga guro ay maaaring kapos pa rin dito o 

kulang ng lakas ng loob upang umpisahang gamitin sa kanilang pagtuturo), iminumungkahi 

namin ang madalian at walang pag-aatubiling pagpapatibay ng isang bagong pambansa o 

konstitusyonal na patakaran sa edukasyon na may mga probisyong nagsasaad na:

Constantino 

13 

(1) Ang Pilipino ang gagawing pangunahing wikang panturo sa anumang 

kurso o asignatura sa lahat ng paaralan sa Pilipinas pati na sa mga kolehiyo 

at unibersidad; 

(2) Ang pangunahing layunin ng pangkalahatang edukasyon sa Pilipinas ay ang 

pagbubuo, paglilinang at pagpapaunlad sa mga mag-aaral ng kakayahan sa 

pagsulat, pagsasalita, at pag-iisip sa Pilipino nang mabisa; at, alinsunod sa 

mga probisyong (1) at (2); 

(3) Lahat ng mga paaralan sa Pilipinas ay dapat na magpakuha sa lahat ng mga 

mag-aaral ng mga kurso sa Pilipino na magpapaunlad at magpapayaman sa 

kanilang kakayahan at kaalaman sa wikang ito. 

Upang mapadali at mapabilis ang pagpapatupad sa mga layunin ng tatlong 

probisyong ito, iminumungkahi pa rin namin na gumawa ang pamahalaan o anumang 

pribadong organisasyon o indibidwal ng mga nararapat na hakbang tungo sa madaliang 

paggawa o pagsasalin sa Pilipino at pamumudmod ng mga batayan at sangguniang aklat at 

iba pang kagamitang pang-edukasyon, pati na ang gramatika at diksyunaryo ng Pilipino, 

na angkop at sapat sa ating nagbabagong oryentasyon at pangangailangan sa edukasyon at 

kultura. 

TALA: Lumabas ang artikulong ito kasáma ng artikulong “Ang Hinaharap ng Wikang Pilipino” ni Dr. Ernesto 

Constantino sa Linggwistikang Pilipino, blg 3, 1971.


ANG “UNIVERSAL APPROACH” AT ANG WIKANG 

PAMBANSA NG PILIPINAS 

TINUTUKOY NG TERMINONG “universal approach” o “paraang unibersal” ang paraang 

iprinopos ng mga lingguwist ng Unibersidad ng Pilipinas (UP) sa 1971 Kombensiyon 

Konstitusyonal (Konkon) para sa pagdebelop ng isang wikang pambansa para sa Pilipinas. 

Ang paraang ito ay inihaharap dito sa komperensiyang ito para madiskas at mapagaralan 

ng mga taong paris ninyo na interesadong makakita o makaalam sa kahalagahan o 

kontribusyon nito sa solusyon sa problema ng Pilipinas tungkol sa wikang pambansa. 

Paris ng alam na ng marami sa atin, ang “movement” o kilusan para sa pambansang 

wika sa Pilipinas ay nagkaroon na naman ng isang napakapraktikal na problema. Malinaw 

na ipinapakita ito ng probisyon tungkol sa wikang pambansa sa bagong Konstitusyon ng 

Republika ng Pilipinas na inaprubahan ng Konkon noong 30 Nobyembre 1972. Ganito 

ang sinasabi ng probisyong ito: 

The National Assembly shall take steps towards the development and formal 

adoption of a common national language to be known as Filipino (Art. XV, Sek. 

3, Par. (2) ) 

[Ang Nasyonal Asembli ay gagawa ng mga hakbang tungo sa pagdebelop at 

pormal na pag-adap ng panlahat na wikang pambansa na kikilalaning Filipino. 

(Art. XV, Sek. 3., Par. (2) ) ] 

Base sa probisyong ito, masasabing hindi na Pilipino ang wikang pambansa ng Pilipinas 

pagkatapos ng ratipikasyon ng bagong Konstitusyon—magiging Filipino na ang wikang 

pambansa ng Pilipinas. 

Kung paano at kailan dedebelopin ang bagong wikang pambansang ito ay 

pagkakasunduan pa sa darating na Nasyonal Asembli. Maaari natin ipalagay na gagawa 

ang Nasyonal Asembli ng batas na titiyak sa paraang gagamitin at mga hakbang na gagawin 

tungo sa pagdebelop at pormal na pag-adap sa bagong wikang pambansa. 

Ang paraang unibersal, bilang proposal ng mga lingguwist ng UP, ay nagbibigay 

ng paraan na sa aming palagay ay magagamit para matagumpay at mabilis na madebelop

Constantino 

15 

ang bagong wikang pambansa. Gaya ng aming prediksiyon, ang paraang ito ay masiglang 

tinatanggap ng marami at mahigpit namang tinututulan ng iba. Katunayan, ito’y naging 

kontrobersiyal, kung minsa’y proberbiyal, lalo na sa mga hindi nakakaalam kung ano ito. 

Layunin ng papel na ito na ipaliwanag ang ilang misteryo ng paraang ito. Pagkaraan 

ng mahigit na isang taon mula nang iharap ito sa Konkon, ipinasiya namin na ipaliwanag dito 

sa komperensiyang ito na isang malaking obligasyon para sa amin na iharap ang paraang ito 

sa publiko, lalo na sa komperensiyang ito ng mga eksperto sa wika mula sa iba’t ibang bansa 

sa Asia, mga lingguwist, mga titser sa wika, at iba pang iskolar sa wika, dahil sa pangyayaring 

ang paraang ito ang inindors o sadyang pinili ng Komite ng Wikang Pambansa ng Konkon 

na gagamitin sa pagdebelop sa bagong wikang pambansa ng Pilipinas. 

Ang paggamit ng paraang unibersal sa pagdebelop sa wikang pambansa ng Pilipinas 

ay pormal na iprinopos ni Dr. Cecilio Lopez, Emeritus na Propesor ng Lingguwistiks at 

Oriental Studies sa UP, sa pinakahuling public hearing ng nasabing komite sa Manila 

Hotel na ginanap noong 22 Disyembre 1971. Sa hiring na iyon, sinabi ni Dr. Lopez na 

ang paggamit ng “language universals approach” ay maaaring siyang solusyon sa problema ng 

Pilipinas sa wikang pambansa na nagbibigay hanggang ngayon ng malaking gulo sa buong 

bansa. Sinabi rin niya na ang paraang ito ay isang mabuting alternatibo sa paraang batay sa 

isang wika lang o kaya’y batay sa Tagalog lang. Agad tinanggap ng karamihan o halos lahat 

ng mga miyembro ng komiteng present sa hiring ang proposal ni Dr. Lopez, at tinawag 

itong “universal approach” imbis na “language universals approach.” Naging popular, sa 

mabuti o masama, ang paraang ito sa maikli nitong pangalan. 

May dalawang dahilan kung bakit ipinasiya ng mga lingguwist ng UP na ipropos 

ang paggamit ng paraang unibersal sa pagdebelop sa bagong wikang pambansa ng 

Pilipinas. Ang unang dahilan ay may kinalaman sa nakikitang patuloy na problema ng 

wikang Pilipino na tanggapin o kilalanin ng mga Pilipino, lalo na ng mga di-Tagalog, 

bilang wikang pambansa nila. Naniniwala kami na ito’y hindi magiging problema ng 

wikang pambansang madedebelop sa pamamagitan ng paraang unibersal, at ito’y magiging 

malinaw sa bandang huli ng papel na ito. Ang ikalawang dahilan ay bunga ng matatag 

at di-matinag na determinasyon ng karamihan sa mga miyembro ng Komite sa Wikang 

Pambansa ng Konkon at ng buong Konkon mismo (na magiging miyembro ng interim na 

Nasyonal Asembli) na pigilin ang paggamit sa wikang Pilipino bilang wikang pambansa ng 

Pilipinas at palitan ito ng isang wikang batay sa ilan o nasunod ang gusto ng mga delegado 

sa Konkon, ang paggamit sa paraang unibersal ay sisiguro sa mabilis na pagdebelop ng 

wikang pambansa ng Pilipinas ay hindi para pigilin ang paggamit sa Pilipino bilang 

wikang pambansa ng Pilipinas kundi para masiguro na kung sakaling hindi tatanggapin 

ang Pilipino, maaaring dumebelop sa loob ng pinakamaikling panahon ng isang wikang 

angkop na maging wikang pambansa—isang wikang aktuwal at natural na gagamitin at 

hindi isang wikang mananatiling simboliko lamang at laging naghihingalo dahil hindi 

natural na ginagamit.

16 

Ang "Universal Approach" at ang Wikang Pambansa ng Pilipinas 

Ang Pilipino sa U.P. 

Siguro’y dapat kong gamitin ang pagkakataong ito para linawin na ang mga lingguwist ng 

UP ay hindi kailanman kontra o galit sa wikang Pilipino bilang isa sa mga ginagamit na 

wika sa Pilipinas o bilang wikang pambansa. Ang totoo, ginagawa namin sa UP ang lahat 

ng aming magagawa nang mas masigasig kaysa alinmang institusyon sa buong bansa para 

paunlarin ang pag-aaral, paggamit, at pagtanggap sa Pilipino hindi bilang wikang pambansa 

lang kundi bilang pangunahing medium din sa pagtuturo sa lahat ng eskuwelahan, sa lahat 

ng grado at sa lahat ng kurso dito sa Pilipinas. Sa kasalukuyan, nagbibigay ang UP ng 

Bachelor of Arts degree at Master of Arts degree sa Pilipino; hindi matatagalan, magbibigay 

na rin ang UP ng Doctor of Philosophy degree sa Pilipino. Maraming mahahalagang 

reserts (research) tungkol sa Pilipino ang nagawa na at ginagawa sa UP. Kahit ang gramar 

ng kasalukuyang wikang pambansa ay sinusulat ngayon sa UP ng mga reserts asistant 

na sinusuwelduhan ng Surian ng Wikang Pambansa sa ilalim ng superbisyon ng isang 

miyembro ng faculty ng UP. Isang monolingguwal at isang bilingguwal na diksyunaryo 

ang ginagawa sa UP. Mayroon ding inihahandang manwal at babasahin sa Pilipino sa UP. 

Ang totoo, ang posisyon ng Pilipino sa UP sa ngayon ay kapantay na ng Ingles bilang isang 

disiplina o larangan ng pag-aaral at bilang medium sa pagtuturo. Nasisiguro naming hindi 

pa nangyayari ito sa mga ibang eskuwelahan. 

Oposisyon sa Pilipino 

Sa isang multilingguwal at naging kolonyang bansa na paris ng Pilipinas na dayuhang 

wika ang dominanteng wika kahit na mayroon ditong ilang estabilisadong katutubong wika 

na bawat isa’y may maraming ispiker kayat posibleng kandidato sa posisyon ng wikang 

pambansa, maaaring mangyari na ang paggamit o pagpili sa alinman sa mga katutubong 

wika bilang wikang pambansa o batayan nito ay lumikha ng malakas na oposisyon sa mga 

ispiker o suporter ng ibang wika, pati na ng dayuhang wika. Nangyari ito sa Pilipinas. Ang 

pagpili sa Tagalog bilang batayan ng wikang pambansa ay lumikha ng malakas at patuloy 

na oposisyon mula sa mga di-Tagalog at sa mga pro-Ingles. Madalas naipapahiwatig ang 

oposisyong ito sa mga sulat sa mga editor ng mga peryodikal at sa mga paulit-ulit na 

habla at salita laban sa Pilipino. Ang pagtawag ng Konkon noong 1971 ang nagbigay ng 

pinakahihintay na pagkakataon sa mga di-Tagalog at sa mga pro-Ingles na baguhin o 

patayin ang wikang pambansang batay sa isang wika. 

Sa mga una pa lamang sesyon ng Konkon malinaw nang lumabas ang malakas na 

pagkontra o pagtanggi ng karamihan sa mga delegado sa Konkon (na mga di-Tagalog) sa 

patuloy na paggamit sa Pilipino bilang wikang pambansa ng Pilipinas. Ang palagay namin 

sa UP ay milagro na lamang ang makapipigil sa pagkontrang iyon. 1 Kayat sa amin sa UP, 

1 Isang “milagrong” sinubok naming gawin ay ang pagpapatanggap sa bago o ibáng depinisyon ng (at 

pagtingin o atityud sa) wikang Pilipino. Kung tinanggap ng Konkon at ng Surian ng Wikang Pambansa 

ang aming depinisyon ng Pilipino—ang depinisyon ng Pilipino ng UP (Constantino 1970–1971)—wala na 

sanang malakas na dahilan para baguhin ang wikang Pambansa ng Pilipinas.

Constantino 

17 

ang problema ay hindi na kung paano mapapanatili ang wikang Pilipino bilang wikang 

pambansa kundi ito: Paano magpapatuloy na may wikang pambansa ang Pilipinas na mula sa 

sariling wika o mga wika nito? Sa madaling sabi, nang ipropos namin ang paraang unibersal, 

ang nangunguna naming layunin ay siguruhin na ang Pilipinas ay patuloy na magkakaroon 

ng wikang pambansa na tubo o tunay na sa bansang ito, kahit na ang wikang ito’y hindi 

ang wikang Pilipino. Ang totoo, natatakot kami na kung hindi epektibong masagot ang 

opinyong ipinipilit ng isang patnugot at ng presidente ng isang samahan sa lingguwistiks 

at ng mga kakampi nila na hindi maaaring bumuo ng isang wikang pambansang batay sa 

higit sa isang wika at dito sa Pilipinas ang wikang Tagalog lang ang puwedeng batayan 

ng wikang pambansa, ang wikang Ingles ang tuluyang magsilbing wikang pambansa ng 

Pilipinas. Ganitong opinyon ang gusto ng mga pro-Pilipino (at ganoon din ng ilang pro- 

Ingles na tumutulong sa kanila) na paniwalaan ng mga delegado sa Konkon para huwag na 

nilang baguhin ang status quo. 

Pero gusto ng Komite sa Wikang Pambansa ng Konkon na dumebelop ng isang 

bagong wikang pambansa na tatawaging Filipino “batay sa mga umiiral na katutubong 

wika at dayalek ng Pilipinas na hindi ipinupuwera ang asimilasyon ng mga salita mula 

sa mga banyagang wika.” Ang layuning ito ng komite ay ipinasok bilang Seksiyon 2 ng 

draft resolution na inaprubahan ng komite. Inihayag din ng komite sa mga komentaryo sa 

seksiyong ito ang akademikong opinyon ng mga lingguwist ng UP na puwedeng bumuo 

ng isang wikang pambansang batay sa higit sa isang wika at tiniyak dito ang paggamit 

sa “universal approach” o paraang unibersal ng mga lingguwist na ito sa pagdebelop sa 

bagong wikang pambansa ng Pilipinas. Dito tuluyang lumalim ang pagkasangkot ng mga 

lingguwist ng UP sa peligroso at delikadong trabaho tungkol sa pagdebelop ng wikang 

pambansa para sa Pilipinas. 

Paraan ng Pagdebelop sa Wikang Pambansa 

Ang paraang unibersal ayon sa pormulasyon nito sa UP ay naglalayong dumebelop ng 

isang wikang pambansa para sa Pilipinas batay hindi sa isang wika kundi sa maraming 

wika. Layunin ng paraang ito na debelopin ang wikang pambansang ito sa pamamagitan 

ng paggamit unang-una sa mga pangkalahatan o unibersal na mga sangkap at anyo ng mga 

wika at dayalek ng Pilipinas. Ang posibilidad ng pagdebelop ng isang wika sa paraang ito 

ay isa sa mga pangunahing layunin at resulta ng mga reserts namin sa UP tungkol sa pangilalim 

(“deep”) at pang-ibabaw (“surface”) na pagkakapareho at pagkakaiba ng mga wika at 

dayalek sa Pilipinas. Ipinapakita ng mga resulta ng mga reserts na ito sa nakakakumbinsing 

paraan na maaaring dumebelop ng isang wika sa pagsasama-sama sa base o buod nito ng 

mga magkakapareho o unibersal na sangkap at anyo ng mga wika at dayalek ng Pilipinas 

(Tingnan ang Constantino, 1970). 

Ilan sa mga nagpalakas ng loob naming mga lingguwist sa UP para ipropos ang 

paraang unibersal ay ang mga bagong debelopment sa lingguwistiks, sa edukasyon, at sa 

mas media na lalong nagpapalaki sa posibilidad ng paggamit hindi ng isang wika lang 

kundi ng isang grupo ng mga wika bilang batayan ng isang wikang pambansa kung

18 


matutugunan nito ang paghahangad ng mga mamamayan para sa pambansang identidad 

o integrasyon. Nagpalakas din ng loob namin ang obserbasyon ng isang iskolar na may 

malawak na kaalaman tungkol sa mga wikang pambansa na kung punto ng lingguwistiks 

ang kokonsiderahin, ang paglikha ng isang wikang pambansa na batay sa isang wika o sa 

ilang wika o ang pagtanggap ng isang bagong wikang pambansa ay magpapatuloy nang 

walang limit hanggat epektibo ang mga pang-ikonomikong posibilidad at ang mga pulitikal 

o nasyonalistikong paghahangad dito (Deutsch, 1962: 605). Sumasang-ayon din kami sa 

sinabi ng iskolar na ito na mapapalitan anumang oras ng mga mamamayan ang kanilang 

wikang pambansa para bagayan o sundin ang kanilang nasyonalistikong hangaring mapaiba 

o magkaisa (p. 604). 

Alam na alam ng mga tagapagplano ng wika na may dalawang paraang puwedeng 

gamitin sa pagdebelop ng isang wikang pambansa. Ang unang paraan ay ang paggamit ng 

isang wika, at ang ikalawang paraan ay ang pagsasama-sama ng mga sangkap at anyo mula 

sa dalawa o higit pang wika. Ang unang paraan ang ginamit sa pagdebelop sa Pilipino; 

nabuo ang wika pero lumilitaw ngayon na hindi ito tinatanggap ng maraming Pilipino 

bilang wikang pambansa nila. Ang totoo, hindi humihinto ang malakas na oposisyon sa 

Pilipino bilang wikang pambansa ng Pilipinas. Dahil dito, naisip namin sa UP na dapat 

nang gamitin ang ikalawang paraan sapagkat naniniwala kami na ang wikang madedebelop 

sa paraang ito ay tatanggapin at gagamitin ng mga Pilipino bilang wikang pambansa ng 

Pilipinas. Kayat iprinopos namin sa Konkon nang malaunan ang aming paraang unibersal 

para sa pagdebelop sa bagong wikang pambansa ng Pilipinas. Ikinatutuwa at ikinararangal 

namin ang pagtanggap agad ng Konkon sa aming proposal na ito kahit magbibigay ito 

ng mabigat na responsibilidad at malaking trabaho sa amin. Isa sa aming responsibilidad 

na nais kong gawin ngayon ay ang pagpapaliwanag sa mga interesadong paris ninyo ng 

kung ano ang “universal approach” o paraang unibersal at kung paano ito magagamit sa 

pagdebelop sa bagong wikang pambansa ng Pilipinas na paris ng hinihingi ng bagong 

Konstitusyon. 

Prinsipyo at Metod ng Paraang Unibersal 

Tatlong magkakaugnay na prinsipyo ang sinusunod ng paraang unibersal. 

1. Ang unang prinsipyo ay nagsasabi na ang wikang pambansa ng Pilipinas ay 

dapat ibatay hindi sa isang wika lang kundi sa maraming wika ng Pilipinas; 

pero hindi nito ipinupuwera na isa sa mga wikang ito ang gawing nukleus 

o simula ng wikang pambansa. Sa madaling sabi, sa pagdebelop sa wikang 

pambansa ng Pilipinas batay sa prinsipyong ito, maaaring mag-umpisa sa 

ilang wika nang sabay-sabay at maaari ring mag-umpisa sa isang wika lang. 

2. Ang ikalawang prinsipyo ay nagsasabi na sa pagpili ng mga sangkap o anyo 

ng isasama sa wikang pambansa (halimbawa, mga tunog, salita, panlapi, 

konstruksiyon, atbp), dapat bigyan ng preperensiya ang mga sangkap o 

anyong ginagamit ng mas maraming wika. Halimbawa, kung ang x at y ay

Constantino 

19 

dalawang salitang ginagamit sa mga wika ng Pilipinas na may parehong 

kahulugan (pero magkaiba sa anyo) at ang x ay ginagamit sa 50ng wika 

samantalang ang y ay ginagamit sa 30, dapat bigyan ng preperensiya ang x 

sa pagbuo sa bokabularyo ng wikang pambansa. 

3. Ang ikatlong prinsipyo ay nagsasabi na ang wikang pambansa ay papayagang 

gumamit, lalo na sa umpisa, ng mga grupo ng salitang magkakapareho ang 

kahulugan (mga sinonim) at hanggat maaari, hindi sosobra sa apat ang 

miyembro ng bawat grupo. 

Sa paraang unibersal, dalawang metod ang maaaring gamitin sa pagbuo ng wikang 

pambansa: Metod A at B. Nag-uumpisa ang Metod A sa ilang wika nang sabay-sabay sa 

pagbuo ng wikang pambansa; ang Metod B ay nag-uumpisa sa isang wika lang. Ganito ang 

paraang sinusunod ng dalawang metod na ito sa pagbuo ng wikang pambansa: 

1. Bilang unang hakbang, mag-aadap ng unibersal na alpabet para sa wikang 

pambansa na paris ng bagong alpabet na inadap ng Surian ng Wikang 

Pambansa. Sa ngayon, gagamitin ang alpabet na ito pati na ang mga 

tuntunin sa pagbabaybay o ispeling para madaling mabasa at matanggap ng 

mga Pilipino ang baybay o ispeling ng mga salita sa wikang pambansa. 

2. Ang ikalawang hakbang ay ang pagsulat ng isang unibersal na gramar ng 

mga wika ng Pilipinas. Para maisulat ang gramar na ito, kailangang malaman 

o mailista nang maayos ang pang-ilalim at pang-ibabaw na gramar ng mga 

wika at dayalek ng Pilipinas. Hindi na ito mahirap gawin ngayon. Sa ngayon, 

nakolekta na namin sa wika at dayalek ng Pilipinas. Kung mabibigyan kami 

ng kailangang pondo, tauhan, at kagamitan, ang unibersal na gramar na ito 

ay matatapos sa loob ng dalawang taon. 

3. Ang ikatlong hakbang ay gagawin pagkatapos maisulat ang unibersal na 

gramar. Kung gagamitin ang Metod A, gagawa ng unibersal na diksyunaryo 

o tesaurus ng mga wika at dayalek ng Pilipinas. Ang diksyunaryong ito’y 

bubuuin sa umpisa ng lahat ng mga salitang nakolekta sa mga wika at dayalek 

ng Pilipinas; pagsasama-samahin ang mga sinonim sa isang entri sa ayos na 

ipapaliwanag sa sumusunod na hakbang. Kayat sa umpisa, halos lahat ng 

mga salita sa unibersal na diksyunaryo ay may sinonim at karamihan sa mga 

grupo ng sinonim ay may sobra sa limang miyembro. Ang pagbabawas ng 

miyembro sa bawat grupo ng mga sinonim ay ipapaliwanag sa sumusunod 

na hakbang. Sa ngayon, nakakolekta na kami sa UP ng hindi kukulangin sa 

5,000ng salita na binubuo ng mga istem (“stem”), salitang-ugat (“root-word”) 

at partikel (“particle”) mula sa hindi kukulangin sa 300ng wika at dayalek 

ng Pilipinas. Ang mga salitang ito ay ipapasok sa unibersal na diksyunaryo 

habang ipinagpapatuloy ang pagkolekta ng mga karagdagang datos sa iba’t 

ibang wika at dayalek ng Pilipinas. Kung mabibigyan ng kailangang pondo,

20 


tauhan, at kagamitan, gaya ng gramar ay matatapos ang diksyunaryong ito 

sa loob ng dalawang taon. 

Kung gagamitin ang Metod B, ang mga salita sa wikang pinili bilang simula o 

nukleus ng wikang pambansa ang bubuo sa inisyal na diksyunaryo ng wikang 

pambansa. Para maging unibersal na diksyunaryo ang diksyunaryong ito, 

payayamanin o daragdagan ito sa susunod na limang taon ng mga salitang 

mula sa ibang wika at dayalek, katutubo at banyaga, na laging gagamitin ang 

mga tuntunin sa sumusunod na hakbang. 

4. Ang ikaapat na hakbang. Pagkatapos magawa ang unibersal na diksyunaryo, 

o kahit na habang ginagawa pa ito, susundin ang mga sumusunod na tuntunin 

para sa istandardisasyon ng diskyunaryo: (a) Aalisin sa diksyunaryo ang lahat 

ng mga sinonim na ginagamit sa kulang ½ o 1/3 ng mga wika at dayalek 

na kasama sa pagbuo ng isang diksyunaryo, puwera ang mga sinonim na 

ginagamit sa isang malaking wikang rehiyonal, paris ng Tagalog, Cebuano, 

Ilokano, o Tausug. Puwede ring sundin ang tuntuning ito para sa isang grupo 

ng sinonim na may dalawang miyembro lang; (b) Hanggat maaari, hindi 

dapat sumobra sa apat ang miyembro ng isang grupo ng sinonim; (c) Hindi 

dapat magkaroon ng mga sinonim ang mga salitang madalas na gamitin, 

paris ng mga artikulo at iba pang pananda ng gramatikal na relasyon. 

Sa isang grupo ng mga sinonim sa unibersal na diksyunaryo, bibigyan ng preperensiya 

ang miyembro na ginagamit sa mas maraming wika o sa simulang wika. Ang salita lang na 

bibigyan ng preperensiya ang bibigyan ng depinisyon at bawat isa sa mga sinonim nito ay 

kikilalanin lang na sinonim ng salitang ito. 

Bibigkasin ang mga salita sa unibersal na diksyunaryo sa paraang binibigkas ang mga 

ito sa mga wikang pinagmulan. Sa isang grupo ng mga sinonim na nagkakaiba nang kaunti 

sa ispeling (kahit na pareho sa bigkas), isa sa mga ispeling ang bibigyan ng preperensiya at 

ang ibang ispeling ay kokonsiderahing baryant ng ispeling na ito. Ang ispeling na bibigyan 

ng preperensiya ay iyong ispeling na ginagamit sa mas maraming wika o kaya’y iyong 

ispeling na sumusunod sa mga tuntunin sa ispeling na kasama ng unibersal na alpabet. 

Ang gramar at diksyunaryo ay dapat rebisahin o rebaysin pagkatapos ng hindi 

sosobra sa sampung taon para isunod sa mga debelopment sa wika at para pagyamanin o 

lalong paghusayin. 

Maaari ring gumamit ng ikatlong metod sa pagbuo ng wikang pambansa na 

lumalagay sa pagitan ng Metod A at B; tatawagin natin itong Metod C. Sa Metod C, 

maaaring gumamit ng dalawa hanggang walong wika bilang base ng wikang pambansa. 

Ang mga salita sa mga ibang wika ay idaragdag sa diksyunaryo nito sa loob ng limang taon.

Constantino 

21 

Karakteristik ng Bagong Wikang Pambansa 

Narito ang ilang sa mga karakteristik ng wikang mabubuo sa pamamagitan ng alinman sa 

tatlong metod ng paraang unibersal: 

1. Una, ang wikang mabubuo sa paraang unibersal ay tiyak na isang wika ng 

Pilipinas. Kaparehong-kapareho nito ang mga wika ng Pilipinas sa tunog, 

bokabularyo, at gramar. Ang pang-ilalim na balangkas nito’y kapareho ng 

pang-ilalim na balangkas ng mga wika at dayalek ng Pilipinas. Maiiba lang 

ito sa mga ibang wika ng Pilipinas sa pang-ibabaw na balangkas. 

2. Ikalawa, ang wikang mabubuo ay hindi magkakaroon ng anumang sangkap 

o anyo na wala sa mga wika ng Pilipinas. Pero may mga (pang-ibabaw na) 

sangkap at anyo ng isang partikular na wika na posibleng wala sa wikang ito. 

3. Ikatlo, paris ng alinmang wika, ang wikang bubuuin sa paraang unibersal ay 

magkakaroon ng sariling buhay sa oras na ito’y gamitin. Hindi ito magiging 

isang artipisyal o patay na wika. 

4. Ikaapat, kung susundin ang Metod A o Metod C, maaaring sa simula’y 

walang katutubong ispiker ang wikang mabubuo, at dahil dito masasabing 

artipisyal na wika ito. Pero kung susundin ang Metod B, ang wikang 

mabubuo ay isang natural na wika na aktuwal na sinasalita na ngayon ng 

maraming Pilipino, lalo na kung ang basehang wika ay ang tinatawag naming 

Pilipino ng UP. Ito ang Pilipinong ginagamit hindi lang sa katagalugan at 

kamaynilaan kundi pati sa mga rehiyon na ang katutubo o dominanteng 

wika ay hindi Tagalog. 

5. At ikalima, mapapansin sa nakaraang diskasyon na walang salita o anumang 

sangkap na iimbentuhin para isama sa bubuuing wikang pambansa. Ang 

pag-iimbento ng mga salita at iba pang sangkap ng wika ay hindi kailangan 

sa paraang unibersal. Hindi rin kailangang gamitin o buhayin pa rito ang 

mga patay nang salita at iyong mga salitang ginagamit noong unang panahon 

na hindi na ginagamit o naiintindihan ngayon. Lahat ng mga tunog, salita, 

konstruksiyon, at iba pang bagay sa wikang pambansa na dedebelopin sa 

paraang unibersal ay buhay at natural sapagkat kasalukuyang ginagamit ang 

mga ito sa mga wika at dayalek ng Pilipinas na sinasalita ngayon ng mga 

Pilipino. 

Pagdebelop sa Wikang Pambansa sa U.P. 

Makikita sa katatapos na diskasyon na ang aktuwal na pagdebelop ng isang wikang 

pambansa sa pamamagitan ng alinman sa tatlong metod ng paraang unibersal ay hindi

22 


mahirap o imposible. Sa katunayan, kung mayroon lang mga kailangang pondo, tauhan, at 

kagamitan, madedebelop ang wikang ito sa loob ng dalawang taon. Ang madedebelop na 

wika ay masasalita, maisusulat, at mababasa ng kahit anong wika. Maituturo ito at mapagaaralan 

paris ng anumang wika at nang mas madali kaysa Ingles, Kastila, o anumang 

banyagang wika. Sa madaling sabi, paris ng alinmang buhay na wika, magagamit ito sa 

pagkokomunika mula sa henerasyong ito hanggang sa mga darating pang henerasyon. At 

ipinipredik namin na ang wikang ito ay mas tatanggapin ng mga Pilipino bilang wikang 

pambansa nila sapagkat hindi lang ito nagmumula sa kanilang iba’t ibang wika at dayalek 

kundi ito’y konkreto at buhay na simbolo rin ng kanilang pagkakapare-pareho at pagkakaisa 

at ng kanilang matagal nang pinakahahanap na pambansang identidad o nasyonal aydentiti. 

May mga magtatanong siguro kung alin sa tatlong metod ng paraang unibersal na 

katatapos na diskasin ang pinipili o pinapaboran ng UP. Pinipili namin sa Departamento 

ng Pilipino at Literatura ng Pilipinas [ngayo’y Departamento ng Filipino at mga Wika ng 

Pilipinas] ng UP ang Metod B. Ngayon pa’y inuumpisahan na namin ang pagdebelop sa 

UP ng wikang pambansa simula sa isang wika. Ang simulang wika ay hindi ang wikang 

Tagalog kundi ang tinatawag naming Pilipino ng UP. Iba ang Pilipino ng UP sa Pilipinong 

pinalalaganap at gustong palaganapin ng Surian ng Wikang Pambansa at itinuturo sa mga 

public school sa Pilipinas. Ang Pilipino ng UP ay ang uri ng Pilipino na ginagamit sa 

buong bansa, hindi lamang ng mga Tagalog o sa mga lugar na Tagalog ang katutubo o 

dominanteng wika kundi pati ng mga di-Tagalog o sa mga lugar na mga ibang wika ang 

katutubo o dominante. 2 

Para makita ang aktuwal na anyo at gamit at halimbawa ng Pilipino ng UP, inisip 

at hinarap namin agad ang magsalin sa wikang ito ng mga obrang nakasulat sa ibang wika, 

lalo na ng mga obra sa iba’t ibang literatura ng Pilipinas. Nakita namin na ang katipunan ng 

mga obra sa iba’t ibang wika ng Pilipinas na naisalin at maisasalin sa wikang pambansang 

aming dinedebelop ay maaari at dapat na maging simula ng pambansang literatura ng 

Pilipinas. Ang aktuwal na pagbuo ng pambansang literatura ng Pilipinas sa ganitong paraan 

ay aming ihaharap sa ibang papel. Masasabi lang namin dito na naniniwala kami (at ganoon 

din ang ibang nakarinig sa proposal naming ito) na ang pagdebelop ng wikang pambansa 

at ng pambansang literatura ng Pilipinas ay mas mabuti at mas madaling magawa kung 

mapagsasabay batay sa mga prinsipyo ng paraang unibersal. Masasabi rin namin dito nang 

walang pag-aalinlangan na ang wikang pambansang madedebelop sa paraang unibersal ay 

siyang pinakamabisa at pinakaangkop na wika ng pambansang literatura ng Pilipinas, hindi 

ang wikang Ingles o Tagalog at hindi rin ang puro o puristang Pilipino. 3 

2 

Ang Pilipino ng UP ay tinatawag nang “Filipino” (o “Filipino ng UP” para huwag mapagkamalang 

kapareho nitó ang Filipino ni Lacuesta). Tingnan Constantino at Sikat (1974). Ang apat na kurso sa 

Pilipino sa Programa sa Masaklaw na Edukasyon (“General Education Program”) ng UP ay ginawa 

nang Filipino. Ang pangalan ng Departamento ng Pilipino at Literatura ng Pilipinas ay pinalitan ng 

Departamento ng Filipino at mga wika ng Pilipinas noong 28 Pebrero 1974. 

3 

Tingnan Constantino at Sikat (1974) at ang ibá pang artikulo sa unang labas ng jornal na LITERATURA 

ng Filipinas; Jornal para sa mga Literatura ng Filipinas (Enero 1974).

Constantino 

23 

Argumento para sa Pilipino 

Ngayon, tingnan natin ang mga panagunahing argumentong ginagamit bilang suporta sa 

palagay na ang wikang Pilipino ang nasa pinakamabuting posisyon para maging wikang 

pambansa ng Pilipinas. Ang mga argumentong ito ay ang sumusunod: (a) Pilipino ang 

wika ng Manila, ang pinakaimportanteng siyudad sa buong Pilipinas, kayat mas prestijus 

(“prestigious”) ito kaysa mga ibang wika ng Pilipinas; (b) Pilipino ang dominanteng wika sa 

mas media; (c) Mas marami ang ispiker ng Pilipino kaysa alinman sa mga ibang wika ng 

Pilipinas; (d) Batay ang Pilipino sa pinakadebelop na wika ng Pilipinas at hindi magtatagal 

at aktuwal nang sasalitain ito ng lahat ng mga Pilipino. 

Nakikita namin ngayon na ang mga argumentong ito na matagal nang inuulitulit 

ng mga pro-Pilipino ay hindi naging sapat para magtagumpay ang Pilipino bilang 

wikang pambansa ng Pilipinas. Sa kabilang dako, ang mga argumentong ito mismo at 

ang “puristang” palisi (policy) na sinusunod sa pagdebelop, pagpapaunlad, at pagtuturo sa 

Pilipino ang mga aktuwal na dahilan ng pagkabigo ng Pilipino bilang wikang pambansa 

ng Pilipinas. Pero ito’y hindi na saklaw ng papel na ito. Masasabi lang dito na marami sa 

mga sumusuporta sa Pilipino ang nagtaka nang atakihin nang matindi at pagkatapos ay 

tuluyang itakwil ng Konkon ang Pilipino bilang wikang pambansa ng Pilipinas. Hindi nila 

nakita na ang pagkalat ng Pilipino sa buong bansa at ang pagtuturo ng puristang anyo nito 

sa lahat ng eskuwelahan ay ilan sa mga nagpalakas sa etnikong kamalayan ng mga grupo 

sa Pilipinas at ang kamalayang ito sa parte ng mga di-Tagalog na grupo ay tumanggi sa 

Pilipino (na ipinalagay nilang Tagalog) bilang wikang pambansa ng Pilipinas. 

Kritisisim sa Paraang Unibersal 

Balikan natin ang paraang unibersal. Mula nang banggitin ito sa Konkon, tumanggap ito 

ng maraming kritisisim o puna, kahit noong hindi pa natitiyak ng mga kritik kung ano ito. 

Dalawa ang pinakamadalas na kritisisim. Una, may mga kritik na nagsasabi na imposible 

raw, hindi matino, o kaya’y “kaululang lingguwistik” (Nakpil, 1972) ang bumuo ng isang 

wikang batay sa higit sa isang wika o batay sa maraming wika. Ito ang sinabi ng isang kritik 

ng paraang unibersal (Roces, 1972): 

But to expect that 87 separate branches make a language tree is absurd because 

there have to be roots and a trunk where diverse branches can be grafted. 

[Ngunit isang kalokohan na asahang 87ng magkakahiwalay na sanga ang 

bubuo sa isang language tree sapagkat kailangang magkaroon ito ng mga ugat 

at katawan na pagpapatubuan ng magkakaibang sanga.] 

Ikalawa, kahit na raw makabuo ng wika sa paraang unibersal, imposibleng mapakalat 

ito sapagkat ito’y isang artipisyal na wika at dahil dito hindi ito pag-aaralan o matututuhan 

ng mga Pilipino. Ito naman ang sinabi ng isa pang kritik (Nakpil, 1972):

24 


One of the most irrefutable principles of linguistics is that a language that is 

nobody’s mother tongue will be extremely difficult to teach or learn and almost 

impossible to implant. One can propagate, or enrich with loan words, an existing 

language, but one cannot invent one out of thin blue air, or even out of 8 

“mutually unintelligible” rival languages, without courting muteness. An artificial 

language with no naive speakers—as Esperanto, Orbis, Frate, Universalia, Paria 

all in their own good time have shown—just won’t take. To impose one on 

Filipinos now is to court muteness, total illiteracy and ineradicable ignorance. 

[Isa sa mga di-makokontrang prinsipyo ng lingguwistiks ay ito: Ang wika na 

hindi inang wika ng sinuman ay totoong napakahirap ituro at pag-aralan at 

halos imposibleng itanim sa isip. Puwedeng palaganapin, o payamanin sa mga 

hiram na salita, ang isang umiiral na wika ngunit hindi puwedeng umimbento 

ng isang wika mula sa manipis na hanging asul (“thin blue air”) o kahit sa 

walong “di-nagkakaintindihang” magkakaribal na wika nang hindi tutungo sa 

pagkapipi. Ang isang wikang artipisyal na walang katutubong ispiker—gaya 

ng ipinakita ng Esperanto, Orbis, Frate, Universalia, Paria sa kani-kanilang 

panahon—ay talagang di pupuwede. Ang ipilit ang isang wikang ganito sa 

mga Pilipino ngayon ay patungo sa pagkapipi, total na iliterasi, at di maaalis na 

ignoransiya.] 

Naipaliwanag na namin na hindi imposibleng bumuo ng isang wika batay sa ilang 

wika. Ginagawa ito ngayon sa Norway (Haugen, 1968). Nagawa na ito sa Southern Rhodesia 

at sa Macedonia (Lunt, 1959). Hindi ko maintindihan kung bakit hindi ito pupuwede sa 

Pilipinas lalo na kung iisipin na ang mga wika at dayalek sa bansang ito ay magkakapareho 

sa isa’t isa sa tunog, bokabularyo, at gramar. 

Nasabi rin na maaaring ang wikang madedebelop batay sa paraang unibersal ay 

artipisyal—nangangahulugang hindi ito inang wika ng sinuman sa umpisa, pero maaari ring 

ang wikang mabubuo sa pamamagitan ng paraang unibersal ay natural—nangangahulugang 

may mga nagsasalita nito sa simula pa. Ito’y depende sa metod na gagamitin sa pagbuo sa 

wika. Ngayon, tungkol naman sa pagiging artipisyal ng isang wika, gusto kong basahin sa 

inyo ang sumusunod na obserbasyon (Pei, 1968: ix): 

The charge of “artificiality” often leveled at constructed [or artificial] languages… 

is no charge at all. A horse is “natural,” an automobile is “artificial.” For purposes 

of present-day travel under present-day conditions, no one seriously questions 

the superiority of an “artificial” automobile. 

[Ang bintang na “pagiging artipisyal” na karaniwang iniuukol sa binalangkas 

[o artipisyal] na mga wika…ay di tunay na bintang. Ang kabayo ay “natural,” 

ang automobil ay “artipisyal.” Sa mga pagbibiyahe ngayon sa kasalukuyang 

kondisyon, walang sinumang seryosong kukuwestiyon sa superyoridad ng 

isang “artipisyal” na automobil.]

Constantino 

25 

Tagumpay ng Wikang Pambansa 

Sa pinal na analisis, ang tagumpay ng isang wika na maging wikang pambansa ng isang 

bansa ay depende hindi sa pagiging artipisyal o natural nito kundi sa pagtanggap o atityud 

(attitude) ng mga taong pinag-uukulan nito o dapat na gumamit nito. Kami sa UP ay 

matatag na naniniwala na ang wikang madedebelop sa pamamagitan ng paraang unibersal 

ay mas madaling tanggapin at gamitin kaysa sa wikang Pilipino, lalo na iyong Pilipinong 

itinuturo ngayon sa mga public school, bilang wikang pambansa ng Pilipinas. Ang paniwala 

naming ito ay batay sa mga sumusunod na dahilan: 

(1) Ang wikang mabubuo sa pamamagitan ng paraang unibersal ay hindi batay 

sa Tagalog lang o sa isang wikang inaari o inaangkin ng isang malaking 

etnikong grupo; 

(2) Ang wikang ito ay base sa marami kundi man sa lahat ng mga wika at 

dayalek ng Pilipinas; 

(3) Hindi papaboran ng wikang ito ang alinman sa mga etnikong grupo ng 

Filipinas; 

(4) Ang pagbuo at pagpapayaman sa wikang ito ay magiging responsibilidad ng 

lahat ng mga etnikong grupo sa Pilipinas, hindi ng isang grupo lang. 

Sa kabuuan, nakikita namin na ang paggamit ng paraang unibersal sa pagdebelop sa 

pambansang wika ng Pilipinas ay magbubunga ng malaking epekto o pagbabago sa atityud 

ng mga Pilipino, hindi lang sa kanilang wikang pambansa kundi pati na sa kanilang kultura 

at literatura at sa kanilang bayan at kapwa Pilipino. Sa paggamit nila ng wikang pambansang 

dinebelop sa paraang unibersal, na binubuo ng mga sangkap at anyong nagmumula sa iba’t 

ibang wika at dayalek ng Pilipinas, malalapit sila sa iba’t ibang kultura, literatura, tao, at 

rehiyon ng Pilipinas. Lalaki ang kaalaman at interes nila sa mga ito at ang atityud nila sa 

mga ito ay magiging masigla at positibo, imbis na laging malamig o paiwas at negatibo. Sa 

paggamit nila ng wikang pambansang dinebelop sa paraang unibersal, makikita nila na ang 

wikang ito’y mula at para sa lahat ng Pilipino, at ito’y nagbigay ng pabor sa lahat ng Pilipino, 

hindi sa mga miyembro ng isang etnikong grupo lang. Makikita rin nila na ang wikang ito’y 

mas madaling matutuhan at mas epektibong magagamit ng mga Pilipino kaysa wikang 

Ingles, at ang wikang ito ang tunay na tatak at daluyan ng pambansang kultura at identidad 

ng mga Pilipino. Kayat naniniwala kami na hindi na kailangang maghintay pa ang mga 

Pilipino ng 100 o 50 o kahit 25ng taon para makita nila na ang kanilang wikang pambansa 

ay isang wika ng kanilang pagkakaisa at pagkakaiba, ang wika ng kanilang identidad, at ang 

wikang magpapalaya sa kanila sa mga banyaga at alyenadong isipan at oryentasyon. 

Bibliyograpi 

Constantino, Ernesto. “The deep structures of the Philippine languages.” The Archive, 

tomo 1, blg 2, mp. 65-79, 1970. 

__________________. “Ang hinaharap ng Pilipino.” General Education Journal, tomo

26 


19-20, mp. 1-3, 1970-1971. 

__________________ at Rogelio Sikat. “Ang pagbuo ng pambansang literatura ng 

Filipinas.” Literatura ng Filipinas, tomo 1, blg 1, mp. 1-25, 1974. 

Deutsch, Karl W. “The trend of European nationalism – the language aspect.” Nása 

Fishman 1968, mp. 598-606. 

Fishman, Joshua A., ed. Readings in the sociology of language. The Hague: Mouton, 1968. 

Haugen, Einar. “Language planning in Norway.” Nása Fishman 1968, mp. 673-687. 

LITERATURA ng Filipinas; Jornal para sa mga Literatura ng Filipinas. Bolyum 

I, Numero 1, Enero 1974. Publikasyon ng Samahan para sa mga Literatura ng 

Pilipinas (SALIPI), Unibersidad ng Pilipinas, Diliman, Lungsod Quezon. 

Lunt, Horace G. “The creation of standard Macedonian: Some facts and attitude.” 

Anthropological Linguistics, tomo 1, blg 5, mp. 19-26, 1959. 

Nakpil, Carmen Guerrero. “Happy but mute.” The Manila Chronicle, 7 Abril 1972, p.4. 

Pei, Mario, “Foreword.” Nasa Esperanto: A complete grammar, ni Ivy Kellerman Reed, pp. 

vii-x. Metuchen, N.J.: The Scarecrow Press, 1968. 

Roces, Alfredo. “Light and shadow: Legislated languages.” The Manila Times, 18 Abril 

1972, p.5. 

TALA: Lumabas ang artikulong ito ni Dr. Ernesto Constantino sa aklat na Filipino o Pilipino? Mga Babasahin 

sa Pambansang Wika at Literatura (1974) at may talâng ganito: 

“Batay sa papel na binása sa Ingles noong 22 Disyembre 1972 sa unang Conference 

on Language Policy and Language Development of Asian Countries na ginanap sa 

Maynila, 18–22 Disyembre 1972. Ang unang bersiyon na ito ay lumabas sa Sicat, Rogelio 

at Pamela D. Cruz, ed., Mga bagong pananaw sa wika, literatura at kultura (=Jornal ng 

Masaklaw na Edukasyon nos. 23-24 [General Education Journal nos. 23-24]), Maynila: 

Kolehiyo ng Sining at Agham, UP Diliman, 1972-73. Gusto kong magpasalamat kay 

Mis Pamela D. Cruz at kina Rogelio R. Sicat at Mr. Jesus F. Ramos sa pagtulong nilá sa 

pag-edit sa papel na ito. Kabílang sa mga lingguwist ng UP na nagpropos sa ‘universal 

approach’ sina Propesor Consuelo J. Paz, Mis Emelita L. Cruz at ang sumulat ng papel na 

ito. Ang pagsama ni Dr. Cecilio Lopez sa grupong ito ay nagbigay ng ibayong lakas sa 

universal approach.”

Virgilio S. Almario 

NASYONALISASYON AT MODERNISASYON 

NG FILIPINO 

MAGANDANG BALIKÁN bílang panimula ang isang pahayag noon ni Saussure 

hinggil sa tungkuling patuloy na baguhin ang wika. “Hindi táyo dapat mapiit,” sabi niya, 

“sa kung ano ang wika ngayon.” Walang wikang perpekto; kailangang isunod ang wika 

sa nagbabagong pangangailangan ng mga gumagámit nitó; kailangang baguhin ang wika 

upang maging higit na episyente at kapaki-pakinabang sa mga gumagámit nitó. Ang 

mga katotohanang ito ang pangunahing motibasyon para sa tinatawag na pagpaplanong 

wika—na walang iba kundi ang metodiko at sistematikong gawain upang mapangasiwaan 

at mapaunlad ang isang wika, lalo na ang paglikha, pagpapalaganap, at pagpapayaman sa 

isang napagkaisahang panrehiyon, pambansa, o pandaigdigang wika. 

Kaugnay nitó, may pananaw na nasyonalisasyon at modernisasyon ang kambal 

ngunit nagtutunggaling oryentasyon ng pagpaplanong wika sa mga bansang umahon 

mula sa matagal na panahon ng kolonyalismo at nagpasiyang magkaroon ng sarili at 

katutubong wikang pambansa nitóng nakaraang siglo. Napakatotoo nitó sa Filipinas mula 

nang itadhana ng 1935 Konstitusyon ang isang wikang pambansa batay sa isang wikang 

katutubo. Pinatutunayan naman ng mga pangyayari sa loob ng nakaraang 80 taón na 

lubhang mabigat na tungkulin ang nasyonalisasyon at modernisasyon bílang tambalan at 

magkaagapay na direksiyon sa pagsusúlong ng wikang pambansa. Bukod pa, ang kawalan 

ng sapat na tangkilik ng pamahalaan—na malinaw na makikíta sa kawalan ng pondo 

para sa kailangang gawin ng pambansang ahensiyang pangwika at sa nawawalang target 

pangwika sa kabuuang pambansang planong pampolitika at pangkabuhayan—ay malimit 

na magdulot ng problema kung alin sa kambal na direksiyon ang dapat unahin at asikasuhin. 

Sa kabilâng dako, maaari ding sabihin ngayon na hindi napag-ukulan ng mga 

namahala sa pagsúlong ng Wikang Pambansa ang pagbalangkas ng isang pangmatagalang 

plano para matupad ang tadhana ng 1935 Konstitusyon. May mga tungkuling inilista ang 

Batas Komonwelt Blg. 184 para sa National Language Institute, ang naging Surian ng 

Wikang Pambansa (Institute of National Language), ngunit hindi ito naisalin túngo sa isang 

kongkretong programa para palaganapin ang Tagalog at maging wikang opisyal at wika ng 

edukasyon. Ito rin ang maaaring gamíting pangunahing kahinaan ng nakaraang mahigit 20 

taón ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) pagkaraang itatag sa bisà ng Batas Republika

28 


Blg. 7104. Hindi nakawala ang KWF sa nakagawiang trabaho ng Surian. Kapag nilimi ang 

mga pahayag ng ating mga tagapangasiwa ng Wikang Pambansa sa nakaraang panahon, 

wari ngang hindi nilá matalakay nang sabáyan ang nasyonalisasyon at modernisasyon. O 

kayâ, malimit na ipanukala niláng kailangang itutok muna ang pansin sa isa—malimit ding 

sa nasyonalisasyon—upang balingan ang ikalawa pagkatapos. Hindi naharap nang epektibo 

ang problema sa nakalipas na panahon sapagkat hindi napatnubayan ng isang malinaw na 

planong wika ang naging pagkilos ng mga alagad at kapisanang pangwika. 

Ipinahiwatig mismo ng 1987 Konstitusyon ang naturang tambalang tungkulin para 

sa pagsusúlong ng wikang Filipino. Alinsunod sa Seksiyon 6, Artikulo XIV: 

The national language of the Philippines is Filipino. As it evolves, it shall be 

further developed and enriched on the basis of existing Philippine and other 

languages. 

Titigan ang ikalawang pangungusap at malilinawan ang iniaatas na paraan ng pagdevelop 

at pagpapayaman sa Filipino: “(B)atay sa mga umiiral na (mga wika ng) Filipinas at ibáng 

mga wika.” Ang nasyonalisasyon ay magaganap sa pamamagitan ng pagpapayaman sa 

Filipino sa pamamagitan ng mga wika ng Filipinas. Ang modernisasyon ay mapapabilis 

sa pamamagitan ng ibá’t ibáng pandaigdigang wikang sinasangguni at hinihiraman ng 

edukasyong Filipino. Tinutukoy mismo, sa gayon, ng ikaanim na seksiyon ng Artikulo 

XIV ang kaliwa’t kanang pagpangitain sa dalawang pangunahing tungkulin túngo sa 

pagpapaunlad sa Filipino bílang wikang pambansa. Ang pagpapangalang “Filipino” sa 

Wikang Pambansa ay nakabatay sa isang bisyon ng nasyonalisasyon at modernisasyon nitó. 

Ano ba ang mga problema at hindi nagaganap ang naturang mga gampanin? 

Sinasabing ang pagpaplanong wika sa katotohanan ay isang pagsisiyasat sa problema 

ng isang wika. Ngunit tulad ng naipaliwanag ko na, ipinahiwatig na ng Artikulo XIV ng 

1987 Konstitusyon ang problema ng Filipino. Ang tambalang gampaning “nasyonalisasyon 

at modernisasyon” ang siyá mismong mga problemang dapat harapin sa pagpapalaganap 

at pagpapayaman ng Filipino bílang wikang pambansa. Subalit hindi sapat ang pagtukoy 

sa problema sa pagpaplanong wika. Ang higit na mabigat na gawain ay ang paghahanay 

ng mga tiyak at malawakang aktibidad at proyekto upang malutas o maigpawan ang 

anumang tinukoy na problema. Iyon ang higit na kahulugan ng pagpaplanong wika. Ngunit 

malungkot na hindi nakapag-organisa ang KWF sa nakaraang panahon ng isang pulong o 

kumbensiyon upang sangguniin man lámang ang mga alagad ng wika hinggil sa bagay na 

ito. 

Maaaring may lumabas nang mga pagsusuri hinggil sa isa o sa dalawang gampanin. 

Maaaring may nakapagdulot na ng mga mungkahi upang dibdibang harapin ang mga 

problema sa nasyonalisasyon at modernisasyon ng Wikang Pambansa. Subalit hindi iyon 

natipon ng KWF, nabigyan ng kaukulang analisis, at naisalin sa mga kongkretong hakbang 

at proyekto sa loob ng isang takdang panahon at sa kabilâ ng maaaring limitadong pondo 

at tauhan.

Almario 

29 

Unahin nating balikán ang mga hadlang túngo sa planong nasyonalisasyon. 

Sa praktika, nangangahulugan ang nasyonalisasyon ng pagsusuri sa mga problema ng 

pagpapatanggap sa Wikang Pambansa sa mga pook na di-Tagalog at pagdudulot ng 

kaukulang gawain upang maigpawan ang mga natukoy na problema. May mga historikong 

impormasyon hinggil dito. Noon pang 1934 Kumbensiyong Konstitusyonal ay halatanghalata 

na ang tinatawag na “rehiyonalismo” bílang pangunahing balakid upang mabigkis 

ang kapuluan ng isang wikang pambansa. Sa kabilâ ng mga iniharap na bentaha ng Tagalog 

ay iginiit ng ilang delegadong di-Tagalog ang katangian ng kani-kaniláng sariling wika. 

Anupa’t pagdatíng ng botohan, dinaig ng rehiyonalismo ang resolusyon na noon pa’y 

itadhana ang Tagalog bílang batayan ng wikang pambansa. Nagpatuloy ang bagay na ito sa 

anyo ng mga batikos na inilalathala sa peryodiko’t magasin hanggang matapos ipahayag ni 

Pangulong Quezon ang paghirang sa Tagalog bílang batayan. Noong 1965, naging isang 

tahasang habla ito ng isang kongresista na naniniwalang nanatíling Tagalog ang sinimulang 

tawaging “Pilipino” noong 1951 at kayâ labag sa tadhana ng 1935 Konstitusyon. Naging 

umpisa ito ng tinaguriang “language war” at humantong sa panukalang pagbuo ng “Filipino” 

bílang wikang pambansa alinsunod sa naging tadhana ng 1973 Konstitusyon. 

Sinasabi lagi ng mga tagapagtaguyod ng Wikang Pambansa na mga politiko lámang 

ang gumagámit ng isyung kontra-Wikang Pambansa para umakit ng boto sa kaniláng 

rehiyon. Sinasabi rin niláng itinataguyod ang isyung kontra-Wikang Pambansa ng mga 

edukadong nagnanais na Ingles ang manatíling wika ng edukasyon. Iilan lámang diumano 

ang tunay na kaaway ng Wikang Pambansa. Subalit naubos ang panahon at talino ng mga 

tagapagtaguyod, pati na ang mga pinunò ng Surian, para patunayan ang birtud ng Pilipino 

at pagkatapos ng 1973, ng Filipino. Nakatanghal ito sa manaka-nakang nalalathalang 

debate ng mga salungat at ng mga tagapagtaguyod noon at hanggang ngayon. Mahahalata 

namang hindi umuusad ang balagtasang pangwika dahil inuulit lámang ng magkabilâng 

panig ang kaniláng mga argumento. 

Kung magulo ang isyu ng nasyonalisasyon, gayundin ang modernisasyon. Sa bagay 

na ito ay mga tagapagtaguyod lámang ng Wikang Pambansa ang kasangkot sa pagtatálo. 

Ang paksa: Paano ba pauunlarin ang Pilipino/Filipino? Kompara sa nasyonalisasyon, 

may higit na malusog na aspekto ang tunggalian para sa modernisasyon. Noong 1987, 

naglundo ang tunggalian sa isang modernisadong alpabetong pambansa na may 28 titik 

at ganap na nagwawaksi sa abakadang Tagalog/Pilipino. Subalit maraming tinik ang 

landas sa implementasyon ng bagong alpabeto. Mga tinik na iniuumang mismo ng mga 

nagsasalungatang pangkatin ng tagapagtaguyod. Ang politika, sa gayon, sa loob ng hanay 

ng mga tagapagtaguyod ang bumibimbin sa kailangan at tulong-tulong na pagsusúlong 

sa Wikang Pambansa. Maaari ngang pag-aawayan pa nilá kung alin ang higit na angkop 

gamítin sa “modernisasyon,”“intelektuwalisasyon,” o “elaborasyon” bagaman magkakatulad 

namang banyagang aklat sa sosyolingguwistika ang kaniláng binása. 

Bunga ng malaking kontrobersiya hinggil sa “purismo” noong dekada 60 ay nawalan 

naman ng awtoridad ang opisyal na ahensiyang pangwika [ang Surian at hanggang ang 

KWF] kayâ halos hindi madisiplina ang mga teksbuk sa wika na may kani-kaniyang 

pinalalaganap na paraan ng paggámit sa bagong ortograpiya. Ni hindi pinaiiral ng KWF

30 


ang legal na kapangyarihan nitóng mamahala sa anumang gawain kaugnay ng Filipino 

at ibáng wikang katutubo upang sawatain, halimbawa, ang naganap na paglikha ng kanikaniyang 

ortograpiya ng mga “sariling wika” na ginamit sa K–3 at sa tulong ng mga 

banyagang tagapayo. Gayunman, maaaring sabihin ngayon na nag-uugat ang kawalan ng 

awtoridad ng KWF sa kawalan nitó ng maihahandog na pangkalahatang plano tungo sa 

mabilisang kultibasyon ng Filipino. 

Dapat isipin ngayon ang “kultibasyon” (cultivation) ng Filipino bílang kambal at 

magkaagapay na gampanin ng nasyonalisasyon at ng modernisasyon/intelektuwalisasyon. 

Nakaukol ang isang panig o direksiyon para sa pagpapalaganap ng Filipino bílang wikang 

pambansa at sa mataimtim na paglalahok ng anumang natatanging sangkap mula sa mga 

katutubong wika upang higit na maitatag ang pagiging pambansa nitó. Sa kabilâng dako, 

idinidiin ng ikalawa ang halaga ng pagpapaunlad sa Filipino bílang wika ng karunungan 

at makabagong kaunlaran. Kailangang magkasabay na isúlong ang dalawang lunggating 

kaganapan ng Filipino. Na ang ibig sabihin sa pagpaplanong wika ay kailangang magkaagapay 

at magkasanib na asikasuhin ang taunan at pangmatagalang mga target sa magkabilâng 

panig tungo sa isang pangkalahatang pagpangitain sa isang malusog at episyenteng wikang 

pambansa sa loob ng isang takdang panahon, halimbawa’y lima o sampung taón. 

Nais ko ngayong magpanukala ng ilang hakbang upang maisakatuparan ang 

dalawang naturang gampanin. 

Isang Mapa ng mga Wika ng Bansa 

Saliksik pangwika ang isang pangunahing kasangkapan sa pagpaplanong wika. Kailangang 

itanim ang kultura ng saliksik lalo na sa hanay ng mga guro sa Filipino. At isang pangunahing 

layunin ng saliksik ang pagbuo ng isang bagong mapa ng mga wika ng Filipinas. Bakit? 

Dahil luma na at hindi mapagtitiwalaan ang kasalukuyang mapa na ginagámit sa mga 

kagawaran ng lingguwistika. Dahil nagbago na ang heograpiya at populasyon ng mga wika 

ng Filipinas dahil sa migrasyon, edukasyon, at makabagong pamumuhay. At dahil kailangan 

ang isang malinaw na larawan ng bílang at distribusyon ng mga wikang katutubo upang 

maialinsunod ang mga ipaplanong proyekto at kaukulang materyales. 

Bahagi ng mapa ang nangyari nang paglaganap ng Filipino sa ibá’t ibáng pook 

at rehiyon. Tiyak na may ibá’t ibáng uri ito, may ibá’t ibáng antas ng pagtanggap, kayâ 

makapagmumungkahi ng kailangang interbensiyon, sa pamamagitan man ng karaniwang 

midyum—ang paaralan at ang ugnayang madla (mass media)—bukod sa maaaring tukuyin 

kung alin sa paaralan, brodkast, o espesyal na seminar ang higit na epektibo at matipid na 

pamamaraan upang mabago ang isang sitwasyong pangwika sa isang pook, probinsiya, o 

rehiyon. Maaari ding makatulong ang mapa sa pagtukoy sa mga partikular at sensitibong 

problema na nangangailangan ng mga tiyak na hakbangin sa panig ng mga tagaplanong 

wika.

Almario 

31 

Isang malaking gámit ng mapa ang nauugnay sa pangangalaga ng mga katutubong 

wika ng Filipinas. May nagkakaisang problema ang mga ito ngunit may tanging problema 

ang ilan, lalo na ang mga maliit ang katutubong populasyon, na hindi makikíta sa malalaking 

wikang rehiyonal. Sa kabilâ nitó, kailangan ang pantay na pagtingin sa lahat ng katutubong 

wika bílang mga pambansang pamanang yaman. Ang mga impormasyon mula sa mapa ay 

kailangang masuri, masundan ng mga panukalang proyekto, at kung kailangan ay itawag 

ng pakikiisa mula sa ibáng organisasyong pribado at pampamahalaan. [Ang pakikiisa ng 

ibáng sektor ay kailangang mag-umpisa sa pagpaplano pa lámang ng mapa ng mga wika 

ng Filipinas.] Kailangang unang-unang isangkot sa gampaning ito ang pamahalaang lokal. 

Sa panig ng KWF, dapat idagdag na tungkulin ito ng mga itinatatag na Sentro ng Wika at 

Kultura (SWK). 

Ang programang MTB-MLE ngayon ng DepEd ay maaaring makinabang sa mapa. 

Matutukoy nitó ang aktuwal na “sariling wika” (mother tongue o MT) na kailangang pairalin 

at gamítin sa isang probinsiya o rehiyon. Ang demograpikong impormasyon ng mapa ay 

higit na mapagtitiwalaan kaysa rekomendasyon at presyur pampolitika na napapansin nang 

umiimpluwensiya sa seleksiyon ng unang 20 MT. Sa kabilâng dako, ang produksiyon ng 

mga materyales panturo sa mga naturan at sa mga mapipilì pang MT ay makabuluhang 

pag-anihan ng mga katangian at birtud ng mga “sariling wika” upang maisanib túngo sa 

nasyonalisasyon ng Filipino. 

Pambansang Gramatika at Diksiyonaryo 

Makabuluhang gawain sa nasyonalisasyon ang saliksik upang makabuo ng isang pambansang 

gramatika at pambansang diksiyonaryo sa Filipino. Ang mga ito ang pangunahing kabiguan 

ng Surian at ng KWF. Hindi ito nakalikha ng isang gramatika na malinaw na nagsasanib 

sa mga katangian ng mga wikang di-Tagalog. Hindi naman ito nakatipon ng isang kahit 

mapagtitiwalaan at monolingguwal na diksiyonaryong Filipino, pagkaraan ng saliksik ng 

Surian na Diksyunaryo-Tesauro Pilipino-Ingles (1972) at ipinangalan sa dáting direktor 

nitóng Jose Villa Panganiban. 

Ang saliksik túngo sa mga nabanggit na kailangang produktong pangwika ay 

maaaring simulan sa pamamagitan ng pagtipon sa mga naisagawa nang saliksik kaugnay 

nitó. Samantala, kailangan ang isang mekanismong mistulang “bantay-wika” para sa mga 

pagmamapa ng aktuwal na paggámit sa Filipino sa ibá’t ibáng pook, lalo na sa mga lungsod 

at pook tagpuan ng mga migranteng Filipino. 

Isang aspekto ng bantay-wika ang pagsisiyasat sa nagaganap na pagsasanib ng 

Filipino at ng ibáng katutubong wika, lalo na sa oral at pang-araw-araw na pag-uusap. Sa 

katunayan, kailangang matukoy agad ang mga naturang pagsasanib sa leksikon, estruktura 

ng pangungusap, at entonasyon upang mabigyan din ng karampatang motibasyon bílang 

isang senyas ng nasyonalisasyon sa Filipino. Babaligtarin ng saliksik na ito ang nagaganap 

ngayong pagtatawa [at pagmaliit] sa mga “naiibáng” bigkas at salitâ na pumapasok 

sa pangungusap ng mga di-Tagalog. Ang ganitong uri ng lehitimasyon ay tiyakang

32 


makagaganyak sa mga di-Tagalog upang higit na gamítin ang Filipino sa kaniláng pabigkas 

o pasulat mang komunikasyon. 

Pasisiglahin din nitó ang pagpasok ng mga salitâ mula sa mga katutubong wika 

at magpapayaman sa bokabularyong Filipino. Totoo namang bukod sa singkahulugan 

ay may mga salitâ ukol sa mga danas at dalumat ang mga katutubong wika na wala sa 

kasalukuyang talasalitaan ng Filipino. Ibá ang “búwot” ng Kalinga sa karaniwang “dagâ” 

at kahit na sa “ilagâ” ng mga Ilonggo. Kamakailan, lumilitaw na may espesyal na gámit 

pangmilitar ang mga Magindanaw sa “pintakasì” at naiibá sa alam ng mga Kristiyanong 

Tagalog. Ang “jambángan” sa Tausug at “vakul” sa Ivatan ay simpleng patunay na may mga 

tunog sa naturang mga wika na wala sa Tagalog, Bisaya, Ilokano, at ibáng malaking wika 

ng Filipinas. Ang “pangát” sa Legazpi ay ibá sa “pangát” sa Metro Manila. At bakit hindi 

naidadagdag ang panlaping “gi–” o “gin–” at “–on” ng Bisaya at Bikol samantalang naririnig 

na itong malimit sa Cubao at Navotas? 

Ang pagbalangkas at pagbuo sa isang pambansang gramatika at pambansang 

diksiyonaryo ay mga tiyak na produkto ng nasyonalisasyon at modernisasyon ng Filipino. 

Isa rin itong patuloy na trabaho. Ang ibig sabihin, kailangang isipin na magbabago 

ang kompleksidad ng wikang Filipino hábang patuloy itong lumaganap at higit na tumitiim 

sa mga pook na di-Tagalog. Ang gramatika o diksiyonaryong mabubuo ngayon ay tiyakang 

mangangailangan ng rebisyon pagkatapos ng lima o sampung taón. Kaugnay nitó, dapat 

ding pagbutihin ang pagbuo ng mga gramatika at bokabularyo sa ibá’t ibáng wikang 

katutubo. Bahagi ito ng higit na sistematikong pangangalaga sa mga wikang katutubo, ng 

pagsusúlong sa mga ito bílang wika ng panitikan, at ng higit na malinaw na paggámit sa 

mga ito bílang bukal ng pagpapalusog sa Wikang Pambansa. Malaki ang papel ng SWK 

ng KWF hinggil sa pagsasagawa ng ganitong mithiin bukod sa maaari itong gumanyak sa 

mga lokalisadong inisyatiba. 

Mga Pangunahing Alagad ng Wika 

Wala ito sa mapang pangwika, subalit napakahalagang maituon ang limitadong lakas ng 

pagpaplanong wika sa mga pangunahing tagapagpalaganap ng Filipino ngayon. Upang 

maorganisa silá bílang nagkakaisang tinig at disiplinadong mga disipulo ng anumang 

kailangang tuntunin at pagbabago. Dalawa ang pinakaepektibong tagapagpalaganap ng 

Filipino ngayon: ang mga guro at ang naglilingkod sa ugnayang madla. Ang mga guro 

sa batayang edukasyon ang tagahubog ng uri ng wikang isasaloob at gagamítin ng mga 

kabataan. Ang mga peryodista at brodkaster ang tagapagbalita ng pagbabago bukod sa silá 

rin ang tagapagpalaganap ng estandardisadong anyo ng pabigkas at pasulat na Filipino. 

Kailangan ang mahigpit na pagkakaisa ng KWF at ng DepEd hinggil sa reedukasyon 

ng mga gurong kasalukuyang nagtuturo at sa rebisyon ng mga materyales panturo. 

Sa nakaraang panahon ng Surian at ng KWF, hindi naging obligado ang mga guro sa 

pagbása at pagsunod sa mga manwal pangwika. Gayundin ang nangyari sa mga manunulat

Almario 

33 

at editor ng teksbuk. Nagresulta ito ng ilang problema túngo sa estandardisasyon. (1) 

Sinasalungat mismo ng mga manunulat ng teksbuk ang simulain ng estandardisasyon. (2) 

Kani-kaniyang estilo ng pagsusulat ang ipinasusunod. (3) May ilang mahalagang sangkap 

sa wastong pagtuturo ng wika, gaya ng tuldik, ang kinaligtaan, samantalang inihilig ang 

mga guro sa mga leksiyong panlingguwistika na hindi kailangan sa batayang edukasyong 

pangwika. Sa gayon, kailangang palaganapin ang mga pundamental na simulain túngo sa 

estandardisasyon sa hanay ng kaguruan. Bukod pa rito, kailangan ang pagpaplano ng higit 

na epektibong paraan ng pagtuturo ng Filipino, lalo na sa mga pook na di-Tagalog. 

Apektado din ng nabanggit na aktitud sa wika ang mga naglilingkod sa ugnayang 

madla. Walang manwal sa estilo ang mga peryodiko at gayundin ang mga estasyon ng radyo 

at telebisyon. Ni hindi sumasangguni sa isang mahusay na diksiyonaryo ang mga peryodista 

at brodkaster. Samakatwid, kailangang makampanya ng KWF ang sektor na ito upang 

maging mabisàng katulong sa pagpapalaganap ng isang pangkalahatang ortograpiya at ibá 

pang manwal hinggil sa maayos na paggámit ng Filipino. 

Maisasabay na sa ganitong kampanya túngo sa estandardisasyon ang pagbúhay 

sa diwa ng Atas Tagapagpaganap Blg. 335 sa hanay ng mga empleado at opisyal ng 

gobyerno. Makabuluhan din ang pagbubukás ng diyalogo sa hanay ng mga malikhaing 

manunulat upang akitin siláng tumulong sa estandardisasyong pangwika. Higit na 

magaang ang pagtataas ng kampanyang pangwika kapag may matibay na pagkakaisa ang 

ibá’t ibáng sektor ng lipunan sa ilalim ng pamumunò ng KWF. Walang modernong wika 

ng karunungan na hindi muna isinaayos ang ortograpiya. Na nangangahulugan ding isang 

makabuluhang kampanya ang estandardisasyon túngo sa higit na mabilis na kultibasyon 

(intelektuwalisasyon o modernisasyon) ng Filipino. 

Higit na Episyenteng Ortograpiya 

Ang isinagawang reporma sa abakadang Pilipino, na naging 28-titik na alpabetong Filipino 

nitóng 1987, ay isang makabuluhang instrumento sa nasyonalisasyon at modernisasyon 

ng Wikang Pambansa. Pundamental na kasangkapan sa tinatalakay na mga pambansang 

gampanin ang isang higit na episyenteng ortograpiya. Ang F, J, V, at Z ay kumakatawan 

sa mga tunog na matatagpuan sa maraming wika ng Filipinas ngunit wala sa Tagalog at 

ibáng malaki’t Kristiyanisadong wika. Samantala, ang naturang apat at ang C, Ñ, Q, at X 

ay dagdag na mga titik upang higit na mabilis maipasok sa pagsulat sa Filipino ang mga 

salitâng hiram sa banyagang wika. Kung bagá sa ekonomiya, ang mga dagdag na titik ay 

pagluluwag sa importasyong pangwika, lalo na sa larangan ng agham at teknolohiya at siyá 

namang mithi ng modernisasyon. 

Ang bagong lathalang Ortograpiyang Pambansa (2013) at Manwal sa Masinop na 

Pagsulat (2014) ng KWF ay mga dagdag na instrumento upang higit na maitanghal ang 

bisà ng alpabetong Filipino. Nakasaad mismo sa naturang proyekto ang di-tapos na misyon 

sa pagbibigay ng kaukulang patnubay sa isang aktibo at nagbabagong wika. Pansamantala

34 


ang bawat tuntunin ngunit nangangailangan ng higit na pagbubukás ng isip ng guro at 

alagad ng wika upang unawain ang mga pagbabago. 

Halimbawa, ang pagluluwag sa importasyong pangwika ay maaaring isagawa sa 

pamamagitan ng tahasang paggámit sa orihinal na anyo ng isang hiram na salitâ hangga’t 

hindi ito nasasalungat at nalalapastangan ang dati. O kayâ hanggang dumatíng ang panahon 

na ireispel ito alinsunod sa palabaybayang Filipino o matumbasan ng isang likhang salitâ. Sa 

Ortograpiyang Pambansa ay nakapaliwanag na isang taktika ito upang higit na mapabilis 

ang modernisasyon at hindi maging sagwil ang maramihang paghiram para sa pagtuturo 

ng makabagong agham at teknolohiya at produksiyon ng mga aklat at ibáng materyales 

ukol dito. Subalit nangangahulugan din ito ng alterasyon sa dáting paraan ng panghihiram. 

At pangunahing mahihirapang tumanggap ng pagbabago ang mga “Tagalísta” na nahirati 

na sa reispeling na paabakada ng mga pangngalang pantangi. Kung tumututol silá sa anyo 

ng “Filipinas” at sa paggámit ng “Filipino” upang ipantukoy din sa mga tao at kultura, 

tiyak na ikamamangha nilá ang “Español,” “Americano,” at “Jesucristo.” Matagal bago nilá 

maisasaloob ang lohika at pangmalawakang episyensiya ng ganitong pagbabago. 

Kailangan ang masipag na pagsubaybay sa Filipino upang maging estandardisado 

ito at maging modelo ng mga wikang katutubo. Subalit hindi dapat tumigil sa mga alagad 

ng wika sa mga eksperimento upang higit na maging episyente ang ortograpiya nitó. Sa 

tingin nga ni Johannes Aavik, pasimuno ng mga reporma sa wika ng Estonia, maaaring 

maghalò ng mga bagong tunog upang lumikha ng mga bagong salitâ. Hindi ito gawain 

ng mga makata lámang. Salitâ ang sentro ng wika at hindi kailangang hiram lagi ang 

pampayaman sa bokabularyo ng Filipino. Maaaring mag-eksperimento sa mga bagong 

konstruksiyong sintaktiko, paunlarin ang lawas ng mga panlapi, at—sapagkat karaniwang 

pinupuna na mahabà ang salitâ at pangungusap sa Filipino—sikilin ang mabulaklak na 

pangungusap, iwasan ang mapagparaming panlapi, tipirin ang gámit ng “ng” kung hindi 

naman masisira ang kahulugan ng prase o pangungusap, atbp, upang higit na umangkop ang 

Wikang Pambansa sa modernisadong (siyentipiko at teknikál) uri ng pahayag. Sa yugtong 

ito ng kultibasyon, higit na kailangan ang isang payak, malinaw, at eksaktong pahayag kaysa 

komplikado, elegante, at mahirap maintindihang pangungusap. 

Mga Uri ng Modernisasyon 

Dapat ding malinaw sa pagpaplanong wika ang nagaganap at ang dapat pang maganap 

na kultibasyon ng Filipino. Araw-araw ay may nagaganap na pagbabago sa wika, lalo na 

sa daigdig ng kulturang popular. Mabilis na pumapasok at tumitiim sa dila ng madla ang 

mga imbento at hiram na salitâ na ibinobrodkast ng radyo at telebisyon at inilalathala ng 

mga tabloyd. [Huwag kalimutan ang lakas ng internet sa makabagong kabataan.] Nagiging 

modelo ang bigkas at bokabularyo ng mga sikát na artista, anawnser, at politiko, at malimit 

ngayong pagmulan ng mga “di-kailangang” varayti at siyokoy. 

Ang pagsubaybay at disiplina sa wika ng kulturang popular ang isang mahigpit na 

hámon sa pagpapalaganap ng isang estandardisadong modernong wika.

Almario 

35 

Samantala, dapat pasiglahin ang modernisadong Filipino para sa mga diskursong 

akademiko. Noon pa inirereklamo, halimbawa, kung bakit hindi ginagámit ang Filipino 

sa hukuman. Hindi ito maaaring biglang mangyari ngayon. Kahit noong panahon ng 

Americano at sa kabilâ ng mabilisang paglalatag ng isang sistema ng pambansang edukasyon 

sa Ingles ay hindi agad naganap ang pagpapalit ng wika ng hukuman mulang Español. Sa 

halip, nagtakda ng palugit na ilang dekada bago sapilitang ipinagámit ang mga kodigo ng 

batas na nakasulat sa Ingles. Nangangailangan ng ganitong matagalang plano ang pagsasa- 

Filipino sa mga wika ng dominyo ng kapangyarihan at larang akademiko. 

Hindi ito naisaad sa alinmang batas na nagtataguyod sa paggámit ng Filipino. Ni 

walang takdang panahon ang pagpapahayag sa Wikang Pambansa ni Pangulong Quezon 

kung kailan inaasahang katuparan ng pangarap na opisyal na wika ng pamahalaan at wika 

ng edukasyon ang Tagalog. Sa 1987 Konstitusyon, hindi tinakdaan ang Kongreso kung 

hanggang kailan maghihintay bago ipahayag ang Filipino bílang nag-iisang opisyal na 

wika ng komunikasyon at instruksiyon. [O bakâ wala ito sa isip ng sinuman sa ating mga 

mambabatas?] Kung gayon, kasáma sa adyendang pampolitika ng pagpaplanong wika ang 

mga hakbang upang gisíngin ang mga lider politiko hinggil sa tungkuling ito. 

Salamin lámang ang ating ordinaryong mga mambabatas ng malaganap na 

pagbalewala ng buong dominyo ng kapangyarihan sa kabuluhan ng Wikang Pambansa. 

Mababà ang tingin nilá sa Filipino; sa tingin nilá hindi kailangan ang wikang Filipino sa 

búhay ng mga Filipino. At narito ang isang problema na dapat harapin sa pagpaplanong 

wika: Kailangang patunayan ng Filipino na makabuluhang kasangkapan ito sa pambansang 

kaunlaran. Pangunahing susi dito ang mabilisan at malawakang pagdevelop sa Filipino 

bílang Wika ng Karunungan, lalo na bílang wika sa ibá’t ibáng diskursong akademiko. 

Hindi dapat mapiit ang Filipino sa bartolinang pinagsadlakan ng patakarang bilingguwal 

sa edukasyon. Ang ibig sabihin, hindi ito dapat manatíling wika lámang ng panitikan, 

humanidades, at agham panlipunan. Kailangang makalabas ito ng bartolina upang maging 

wika din ng agham, matematika, at makabagong teknolohiya. 

Filipino: Wika ng Karunungan 

Paano isasagawa ang modernisasyong akademiko? Nangangailangan ito unang-una ng 

pagbabago ng pananaw sa pagtuturo ng Filipino sa antas tersiyarya. Ang ibig sabihin, 

kailangan ang paradigm shift sa hanay mismo ng mga alagad ng wika sa mga kolehiyo 

at unibersidad. Ang mga programa sa mga kagawaran ng Filipino ay pawang biktima ng 

patakarang bilingguwal sa edukasyon at kayâ limitado sa paghahandog ng kaalaman at 

kasanayán sa wika, panitikan, at agham panlipunan. Kailangan, sa gayon, ang ribyu ng mga 

direksiyon ng programa at nilalamang kurikular upang makapagbukás ng malaking espasyo 

sa pagtuturo ng ibáng disiplina gámit ang Filipino. At nangangahulugan ito ng re-bisyon 

ng layunin ng edukasyon sa Filipino, ng dagdag na kasanayán at kaalaman para sa mga 

propesor sa Filipino, at ng rebalidasyon ng Filipino sa buong gawaing akademiko.

36 


Kaugnay nitó ang mahigpit na pakikipagtulungan sa CHED (at maging sa TESDA) 

upang maipanukala ang mga kaukulang pagbabago sa pagtanaw sa Filipino bílang Wika 

ng Karunungan. Hindi maaaring ipag-utos agad ang paglilipat ng wikang panturo mulang 

Ingles túngong Filipino. Kailangan ang sistematikong preparasyon. Pangunahing dapat 

ihanda ang (1) reoryentasyon ng mga propesor sa ibá’t ibáng disiplina upang magsanay sa 

paggámit ng Filipino, at (2) produksiyon ng mga aklat at materyales panturo sa ibá’t ibáng 

larang akademiko at nakasulat sa Filipino. 

Kaugnay ng naturang pangunahing gampanin, kailangan ang kaukulang kampanya 

katulong ang ugnayang madla upang ibukás ang kalooban ng mga pinunò ng mga 

kolehiyo’t unibersidad at akitin ang pakikiisa ng mga propesor. Kailangan ang isang hukbo 

ng tagasalin para sa produksiyon ng mga teksbuk at sangguniang aklat. [Narito ang isang 

malaking rationale para magtatag ng isang Pambansang Sentro o Kawanihan sa Pagsasalin.] 

Kailangan siyempre ng mga kaukulang insentibo—grant, iskolarsip, premyong salapi, 

gawad parangal, atbp—para sa mga indibidwal at institusyong magpakíta ng inisyatiba 

at magandang proyekto para sa modernisasyong akademiko ng Filipino. Kailangan ang 

malaking pondo para sa lahat ng ito at kailangan ang mga malikhaing estratehiya upang 

makalikom ng salaping sasapat sa mga nabanggit na gawain. 

Sa kabilâ ng inaasahang mga balakid, napakahalaga ang pagpaplanong wika 

upang maihanay ang mga takdang gawain sa bawat takdang panahon at mapasimulan 

ang sáma-sámang pag-iisip at pagkilos ng mga alagad ng wika túngo sa pangkalahatan at 

pangmatagalang misyon ng Filipino—nasyonalisasyon at modernisasyon. Kailangan ang 

patnubay sa pagkilos ng bawat isa. Hindi tulad ngayong natatapos ang mga kumbensiyon 

at kumperensiya sa mga himutok dahil sa pagwawalang-bahala ng mga mariwasa at 

makapangyarihan. Ang totoo, at maaaring mangyari, kapag may malinaw na plano para 

sa nasyonalisasyon at modernisasyon ng Filipino ay bakâ makumbinsi din ang mga 

dominyo ng kapangyarihan upang tanggapin ang kabuluhan ng Wikang Pambansa para sa 

pagkakaisa at kaunlaran ng Filipinas. Sapagkat sa totoo lang, ang pagpaplanong wika ay isa 

lámang pagsisikap na makaimpluwensiya nang higit na mabilis, nang higit na organisado 

at sistematiko, sa pinakamalaking bílang ng tao sa lahat ng sektor ng lipunan. 

At dapat ding ipahayag: hindi ang nasyonalisasyon at modernisasyon ng wikang 

pambansa ang pangwakas na lunggati ng pagpaplanong wika para sa wikang Filipino. 

Hindi rin ang pagsusúlong ng Filipino bílang Wikang Pambansa. Deklarado nang Wikang 

Pambansa ang Filipino sa 1987 Konstitusyon. Ang higit na makabuluhang mithi ay ang 

higit na malinaw na pagkilála at pagpapatupad sa isa pang tadhana ng Seksiyon 7, Artikulo 

XIV ng Konstitusyon na: 

For purposes of communication and instruction, the official languages of the 

Philippines are Filipino and, until otherwise provided by law, English. 

Ang sabi ng Konstitusyon, isa sa dalawang “wikang opisyal” ang Filipino. Kasáma ng 

Filipino ang Ingles bílang “wikang opisyal,” at may pasubali pa, na mangyayari lámang ito 

hanggang sa panahong ipasiya ng Kongreso na alisin ang Ingles. Ngunit ano ang umiiral?

Almario 

37 

Sa katotohanan, ang umiiral ay ang kabaligtaran ng nakasaad sa Konstitusyon. 

Bakit? 

Sapagkat sa katotohanan, Ingles ang naghaharing “wikang opisyal” sa pamahalaan 

at itinuturing na ikalawang wika at pansalin lámang ang Filipino. Nása Ingles ang lahat ng 

opisyal na dokumento sa dominyo ng kapangyarihan, sa pangunguna ng lahat ng sangay ng 

gobyerno, at nagkakaroon lámang ng opisyal na bersiyon sa Filipino kapag isinalin mulang 

Ingles. 

Ano ang halaga ng Wikang Pambansa na hindi naman Wikang Opisyal? Ang 

praktikang pangwika sa dominyo ng kapangyarihan ay tahasang sumusuway sa atas 

ng Konstitusyon. Ito ang malaking hadlang sa pagpapatupad ng EO No. 335. Kung 

susundin ang 1987 Konstitusyon, kailangang bilingguwal kahit paano ang bawat opisyal 

na dokumento: nása Filipino at nása Ingles, magkapantay na mga orihinal, at kapuwa 

mapagbabatayan ng legal na interpretasyon at desisyon. Ngunit uulitin ko, malinaw na 

sinusuway ng dominyo ng kapangyarihan ang tadhana ng Konstitusyon. At bunga ito 

ng mapangmaliit niláng impresyon sa Wikang Pambansa. Ang tinalakay na panukalang 

planong wika, sa gayon, ay may lunggating nasyonalisasyon at modernisasyon ng Filipino 

upang igálang ito ng dominyo ng kapangyarihan bílang wika ng karunungan at kaunlaran 

at, sa wakas, upang gamítin itong Wikang Opisyal sa gobyerno, sa hukuman, sa batasan, 

sa negosyo’t pagbabangko, sa mga eksameng propesyonal, at sa mataas na edukasyon. Bakâ 

nga ipasiya pa niláng mariwasa’t makapangyarihan, sa ngalan ng pagtitipid, na iwaksi na 

ang Ingles bílang wikang opisyal at isa-Ingles lámang ang opisyal na dokumento sa Filipino 

kung kailangan ang salin para sa mga dayuhan. 

TALA: Ang “Modernisasyon at Nasyonalisasyon” ni KWF Tagapangulong Virgilio S. Almario ay inilathala 

ng KWF bílang bilingguwal (Ingles at Filipino) na polyetong babasahín na Pagpaplanong Wika at Filipino 

noong 2015.

Ang isinasailalim sa pagpaplano'y isang 

buháy na wikang nangangailangan ng 

ibayong pagpapainam...upang higit 

na maging mabisàng instrumento ng 

2pagbabago


PAGDEVELOP NG WIKA AT EDUKASYONG PANGWIKA 

Usapin Blg. 1 Ang gámit sa Tagalog bílang wikang pambansa, laban sa 

panukalang magdevelop ng isang pinaghalong wikang pambansa mula 

sa mga pangunahing bernakular (ipinagpapalagay na Tagalog, Sebwano, 

Ilokano, Waray, Bikol, at ibá pang pangunahing wika) 

Sa legal na paliwanag, Tagalog ang batayan ng wikang pambansang nadevelop alinsunod 

sa probisyon ng Batas Komonwelt Blg. 184, na nagpapatupad ng mandatong pangwika 

ng 1934 Konstitusyon. Sa atas administratibo noong 1959, ang wikang pambansa na 

batay-sa-Tagalog ay naging “Pilipino.” Ang katawagang ito ay ipinantutukoy sa alinman 

sa mga ekspresyong “Wikang Pambansa,” o “Wikang Pambansa ng Filipinas,” o “Wikang 

Pambansang Pilipino,” o “Pilipino,” mga nomenklaturang ginagámit ng ibá’t ibáng 

institusyon bago ang 1959. Isa sa mga layunin ng atas ay iwasto ang paratang na ang wikang 

pambansa ay “walang ibá kundi purong Tagalog.” Sa katunayan, hanggang sa puntong ito, 

ang isang grupo sa pangunguna ni Demetrio Quirino Jr ay nagpipilit na ang Pilipino ay 

100% Tagalog pa rin, na walang ibáng layunin kundi ang manligáw. 

Ang bagong Konstitusyon (1973), sa kabilâng bandá, ay naglalayong “magdevelop 

ng isang wikang pambansa na kikilaláning Filipino.” Ipinahahayag din ng naturang 

Konstitusyon na ang Pilipino (ang wikang pambansang batay-sa-Tagalog), kasáma ang 

Ingles, “ang magiging wikang opisyal…hangga’t walang itinatadhanang ibá ang batas.” 

Ang mga tagasúlong ng Filipino ay lumikha ng isang wikang ideal na bubuuin o 

lilikhain sa pamamagitan ng isang konglomerasyon ng lahat ng umiiral na mga katutubo 

at banyagang wika sa bansang ito. Minsan ang katawagang gámit sa paglarawan ng 

“pinaghalong wikang pambansa” ay “amalgama” o “amalgamasyon” ng lahat ng mga wika. 

Sa proseso ng paglikha at/o amalgamasyon ng lahat ng mga wika sa pagbuo ng 

Filipino, nais ng mga proponent ang isang patas na kontribusyon sa paraan ng persentahe 

(mula sa bawat wika batay sa populasyon) ng mga elementong lingguwistiko sa nibel ng 

ponolohiya, gramatika (morpolohiya, morpoponemiko, at sintaksis), at leksikon. 

Kung kayâ, lumilitaw ang sumusunod na tanong: Gaano, at kailan, hahanguin ang 

mga bahagi ng pananalitâ ng isang wika? Dapat bang isáma ang lahat ng pekulyaridad ng 

mga tunog, diin, at intonasyon ng bawat wika? O kailangang isakripisyo ang ibá para sa

40 


preperensiya? Alin sa mga nagsasalungatang sistema ng paglalapi—halimbawa Tagalog, 

Sebwano, Ilokano, Pampango—ang dapat na gamítin? Paano at gaano katagal na maisusulat 

ang panitikan ng naturang wikang sintetiko at maging bahagi ito ng búhay at kultura ng 

isang di-umiiral na komunidad ng mga tagapagsalitâ (ang komunidad ng pinaghalong 

wikang pambansa)? 

Ang gayong uri ng wika ay walang ugat; walang masasabing tagapagsalitâ. Walang 

retorika ni idiyoma; walang panitikan. Ang Filipino, na umusbong sa gayong sistema ng 

inhenyeriyang pangwika ay walang kultura. Nakatakda itong mabigo gaya ng Esperanto, 

Volapuk, at ibá pang wikang artipisyal. 

Sa kabilâng bandá, nagdevelop nang malayo at malawak ang Pilipino mula sa 

nanayunin at masunuring Tagalog sa pagsisimula ng proyekto para sa pagdevelop ng wikang 

pambansa, túngo sa isang masigla at kosmopolitang wika sa kasalukuyan. Ang Pilipino ang 

naging midyum ng Pop-Tech na lumalaganap nang walang tulong sa sistema ng edukasyon 

lalo sa tinatawag na paaralang teknikál na yamot sa paggámit ng Pilipino sa matematika, 

agham, at teknolohiya. Nagsimula ang intelektuwalisasyon ng Pilipino sa mga paaralan sa 

pagpapatupad ng edukasyong bilingguwal, kahit pa sa matamlay na pagpapatupad nitó. Ang 

pagpipilit na ang Pilipino ay 100% Tagalog ay pagbubunyag ng malinaw na kamangmangan 

sa kalikasán ng isang buháy na wika. 

Ang posisyon ng mga kampeon ng multilingguwal-na-Filipino ay hindi sinususugan 

ng kasaysayang pangwika. Ni hindi ito mapananatíli ng lohika at praktika. Walang mahusay 

na iskolar o edukador na magsasagawa ng gayong kalokohang ipinangangalandakang 

mainam at dakila ng mga anti-Pilipino. 

Ang “paghahalo” o “amalgamasyon,” kung mayroon nga nitó, ay makikítang resulta 

ng pagpapayaman at pagpaparami ng bokabularyo, at sa gramatika sa ilang pilîng kaso. Ito 

ang naganap, at patuloy na nagaganap, dahil dinamiko ito, sa Ingles, Niponggo, Russian, at 

ibá pang mauunlad na wika. 

Mayroong isang mahalagang pagdevelop na nais naming itawag sa inyong pansin. 

Ito ang paghain sa Batasang Pambansa ng Parliamentary Bill No. 7199 na inakda ni 

MP Pacificador at sampu pang MPs. Ang panukalang ito ay pagpapaliwanag ng idea ni 

Demetrio Quirino Jr. Ang interesante sa panukalang-batas ay ang probisyong nagsasaad 

na: “The Commission shall take steps to develop a common national language to be known 

as Filipino with Pilipino as the nucleus…” (Sek. 7). Ang katwiran sa pagkambiyo ng mga 

nagpanukala kasáma sina Quirino Jr at Co. ay nasasaad sa talâng paliwanag ng panukalangbatas, 

na: “To hasten the development of the national language, Pilipino has to be the nucleus 

because it is now widely spoken and it is estimated that at least one-half of our population 

can articulate in Pilipino.” (Amin ang diin.) [Tala: Ang estadistika, hindi kinakailangang 

mula sa SWP, ay nagpapakíta na mahigit 77% ng mga Pilipino ang nakauunawa at 

nakapagsasalitâ ng Pilipino.]

Pineda 

41 

Hanggang doon lámang ang kainaman ng panukalang-batas. Ang ibáng probisyon 

ay sumisikil sa pagdedevelop, pag-iintelektuwalisa, at pagpapalaganap ng “Filipino with 

Pilipino as nucleus.” Sa katunayan, layon ng Parliamentary Bill No. 7199 na isabatas ang 

Ingles bílang “perpetual national and international language of the country,” at bílang “sole 

medium of instruction in the whole educational system more particularly in the tertiary 

level.” (Sek. 7-8) 

Mainam na pagpunyagian ang wikang “Pilipino bílang nukleo.” Ito ang aming 

matagal nang sinasabi. Praktikal ito, isang realistikong pagdulog sa Filipino (i.e. kung ang 

prinsipyo ng kultibasyon ng SWP ang susundin). Ang “handog” na ito ang susubok sa 

sinseridad ng mga nagpanukala. Nais ba talaga nating magkaroon ng isang katutubong 

wikang pambansa? Kung gayon, magkaroon táyo ng mabuting pagtitimbang ng politika, 

siyensiya, at praktikalidad. Kailangan táyong humango ng inspirasyon mula sa mga tagumpay 

sa kasaysayan sa wika sa halip na mula sa gilalas ng malinaw na kabiguan sa eksperimento 

sa unibersal na wikang sintetiko, wala táyong mararating sa mga mitolohiya at kakatwang 

paniniwala. Magiging mabunga kung isasaalang-alang nating ang wika ay isang dinamiko’t 

buháy na organismo na may sariling pamamaraan. 

Usapin Blg. 2 Ang pagsaalang-alang sa paggámit ng Tagalog bílang 

midyum ng instruksiyon hábang hinihintay ang pagdevelop ng isang 

pinaghalong wikang pambansa. 

Ipinapakahulugan namin ang “rekonsiderasyon” bílang posibleng pagbubura ng Pilipino— 

hindi Tagalog—bílang midyum ng instruksiyon sang-ayon sa atas ng D.O. No. 25, s. 1974 

na tumutupad sa diwa ng NBE Resolution No. 73-7. 

Napakarami nang oras at lakas ang ibinuhos sa programang bilingguwal. Nagdevelop 

na ng mga materyales panturo, sanáy at/o muling-sinanay na ang mga guro. Pinahusay din 

ang mga BSSED at ang BSE kurikulum at programa sa elementarya at sekundaryang 

paaralan upang tugunan ang mga pangangailangan ng programang bilingguwal na may 

layon na “magdevelop ng isang bilingguwal na bansang kompetente sa Ingles at Pilipino.” 

Ang kailangan sa puntong ito ay hindi ang pagbasura sa Pilipino bílang midyum 

ng instruksiyon, sa halip ay ang ganap, wasto, at hustong pagpapatupad ng patakaran sa 

edukasyong bilingguwal, na halos nanatíling isang “patakaran sa papel” lámang pagkaraan 

ng 11 taóng pagpapatupad nitó. 

Di-makatwirang isantabi ang programa sa paggámit ng Pilipino bílang midyum 

ng instruksiyon sa ilang pilîng asignatura, hábang kasalukuyan ang Filipino ay binubuo o 

nililikha sang-ayon sa isang teoryang walang-saysay. 

Ipinaliwanag na namin sa Usapin Blg. 1 ang suliraning kinakaharap ng alkimiya ng 

paglikha ng Filipino. Dahil, kahit sabihing alang-alang sa katwirang ang Filipino ay nilikha 

sa pamamagitan ng isang lubos na sopistikadong teknolohiyang lingguwistiko, ang wikang 

iyon ay hindi magkakaroon ng mga tagapagsalitâ simula’t simula. Natitiyak namin na kahit

42 


ang mga inhenyero ng Filipino, pagkaraan ang maraming taón ng pagsusumikap, ay hindi 

gagamítin ang wikang kaniláng pinagsáma-sáma. Tulad ng naipaliwanag na sa naunang 

bahagi, kailangang balangkasin ang bagong gramatika, kailangang idisenyo ang masinsing 

diksiyonaryo, kailangang idevelop ang kakatwang idiyoma at retorika. 

Kailangang mag-ingat táyo sa mga mungkahi niláng tumutuligsa sa papausbong na 

wikang Pilipino. Sinasabing ang Pilipino ay walang kakayahang maglingkod sa matataas 

na akademikong asignatura at/o disiplina. Sinasabing ang mga detraktor mismo ang hindi 

nakapagdevelop ng kaniláng kompetensi sa wika, sa halip na ang Pilipino na, sa kabilâng 

bandá, ay nagpamalas ng pagkamalikhain, kapangyarihan, at silbi nitó. Ang pagbigyan ang 

mga demand ng mga kaaway ng Pilipino ay pagpapatihulog sa patibong ng paggupo sa 

isang wikang pambansa. 

May isa pang mahalagang puntong isasaalang-alang. Ang isang wikang pambansa 

na idedevelop bílang nasyonal o supra-etnikong wika, tawagin man itong Filipino o anuman 

sa isang lehislatibong atas, ay kailangang magagámit sa antas pambansa, isang mapauunlad 

na wika, at mapayayaman sa linguistic progression. Ang wikang karapat-dapat sa posisyong 

ito ay ang yumayabong na Pilipino. 

Panghulí, ang kompetensi sa Ingles ng mga mag-aaral ay hindi mapabubuti sa 

pamamagitan lámang ng pagtatanggal ng Pilipino. Ang pagpupunyaging pahusayin ang 

Ingles ng ating kabataan ay kinakailangang maláy sa kasalukuyang realidad. Mayroon 

táyong tinatawag na kalayaan, kasarinlan! 

Usapin Blg. 3 Ang muling pagsaalang-alang sa paggámit ng Tagalog 

bílang midyum ng instruksiyon kaugnay ng paghina ng kakayahan ng 

mga mag-aaral na makipagtalastasan sa Ingles. 

Ipinapalagay nitóng ang mga mag-aaral ay napakahusay sa wikang Ingles bago ang 

pagpapatupad ng patakaran sa edukasyong bilingguwal. Walang sapat na saliksik na 

sumusuporta dito. 

Alam ng lahat ng nása edukasyong hindi pa ganap na naipatutupad ang programang 

bilingguwal. Paano ito sisisihin sa ipinagpapalagay na paghina ng kakayahan ng mga magaaral 

na makipagtalastasan sa Ingles? 

Marahil mahalagang suriin ang apat na baryabol sa pagkatuto sa wika, viz, 

metodolohiya, distansiyang sosyal, salik pangguro, at aktitud. Isa-isahin natin ang mga ito. 

Una, paano itinuturo ang Ingles sa mga paaralan? Anong metodolohiya ang gámit 

sa pagtuturo ng Ingles? Marahil dapat na muling suriin at rebisahin ang metodolohiya 

upang umangkop sa pangangailangan ng mga kasalukuyang mag-aaral na Filipino. Kung 

depektibo ang metodolohiya, hindi maaaring asahang matututo ang mga mag-aaral sa 

banyagang wika.

Pineda 

43 

Ikalawa, banyagang wika ang Ingles. Ngunit inaaral ito bílang unang wika, ibig 

sabihin, inaaral ito sa Filipinas na may ibáng kaligirang sosyo-kultural kompara sa lugar na 

katutubong sinasalitâ ang Ingles. Ang pakikihalubilo o pakikipag-usap sa mga gumagámit 

ng target na lengguwahe bílang unang wika ay isa ring salik sa pagtatamo ng kompetensing 

komunikatibo sa wikang inaaral, i.e., Ingles para sa mga Filipino. Nahahadlangan ang 

kahusayang komunikatibo sa Ingles ng nakararaming Filipino dahil hindi pinahihintulutan 

ng sitwasyon. 

Ikatlo, mismong ang mga guro ay nangangailangan ng pagpapahusay ng kaniláng 

kompetensi sa Ingles. Upang makapagturo ng anumang wika, kinakailangang mahusay ang 

mga guro sa wikang iyon. Sa kasawiampalad, isang katotohanang ang ilan, kung di man 

ang karamihan, sa mga guro sa Ingles sa bansa ay hindi mahusay na nakapagsasalitâ sa 

Ingles; kayâ hindi silá makapaglaan ng isang modelo ng kompetensing kailangan ng mga 

estudyante upang mahusay na matuto sa Ingles. 

Pinakahulí, mahalaga ang aktitud sa pagkatutong pangwika. Kinakailangang 

ganyakin ang mga estudyante na matuto ng Ingles na, sa kasawiampalad, walang gámit sa 

labas ng klase. 

Sa kabilâng bandá, madalîng matutuhan ang Pilipino hindi lámang sa mga paaralan 

kundi maging sa labas nitó. Wika ito ng midyang pangmadla at ng entertainment. Wika 

itong ginagámit sa mahigit 5,000,000 magasing komiks na kinokonsumo linggo-linggo 

ng taumbayan. Pilipino din ang wika ng pelikula na pinanonood ng mga tao sa buong 

Filipinas. 

Gayundin, madalîng iangkop ang Pilipino dahil nagtataglay ng maraming 

pagkakatulad sa ibá pang wika sa Filipinas sa antas ng ponolohiya, gramatika, at leksikon. 

Natural na napagtitibay ang Pilipino sa labas ng paaralan. 

Kung “humina” sa Ingles ang mga estudyante, gaya ng sinasabi, hindi dahil mahusay 

na ngayon sa Pilipino ang mga kabataan. At kung magkagayon nga, tanging ang mga utakkolonyal 

na edukador ang desmayado sa sitwasyong ito. 

Bakit ipinipilit ng ilang tao na manatíli ang Ingles bílang tanging midyum ng 

instruksiyon, gaya noong panahong kolonyal? Dahil ba napagtanto niláng nakapagpapalaya 

ang wika, at kasangkapan din sa pang-aalipin? Ano na nga ba ang nalikha ng ating 

edukasyong maka-Ingles? Murang paggawa para sa eksport? Propesyonal o empleadong 

teknisyan para sa mga kompanyang banyaga at multinasyonal? 

Kapuwa sinira ng Ikalawaang Digmaan ang Taiwan at Korea. Ngunit tingnan 

ang kaniláng pagbangon, hindi dahil sa Ingles, kundi sa di-paghahari’t halos di-pag-iral 

ng Ingles sa mga bansang ito. Napag-iwanan na nilá ang mga Filipino sa pagdevelop 

ng ekonomiya. Malinaw na pinabubulaanan nitó ang paniwalang taglay ng Filipino ang 

bentahang kompetetibo sa mga Korean at Chinese dahil sa kakayahan ng Filipino sa Ingles.

44 


Usapin Blg. 4 Mga dulog sa “intelektuwalisasyon ng Tagalog,” i.e. ang 

gámit nitó sa malalawak na kaalaman upang ang táong nagsasalitâ 

lámang sa Tagalog ay hindi mahihirapan sa pagbása ng mga aklat sa 

anumang sabjek na interes niya. 

Mayroong isang batayang kahingian sa intelektuwalisasyon ng anumang wika, at iyon 

ang paggámit ng wika sa akademya at sa mga araling iskolarli. Upang maintelektuwalisa, 

kailangang magámit ang Pilipino bílang midyum sa pagtuturo at pagkatuto hindi lámang sa 

antas elementarya at sekundarya, kundi maging sa tersiyarya din, sa ibá’t ibáng disiplina lalo 

sa matematika, siyensiya at teknolohiya, sa humanidades, at sa mga sining. Sa kasawiampalad, 

ipinapanukala ng ilang sektor na tanging ang Ingles ang gamítin sa antas tersiyarya, kayâ 

hinahadlangan ang pagkakataón ng Pilipino upang itaguyod ang sarili nitó. Isang opisyal 

na utos ang Atas Pangkagawaran Blg. 25, s. 1974 na pumigil sa intelektuwalisasyon ng 

Pilipino sa buong panahon na ipinatutupad ito. Ipinag-utos na ang matematika at siyensiya 

ay maging ekslusibong larang ng Ingles. 

Ipinapataw ng ilang edukador na maintelektuwalisa muna ang Pilipino bago ito 

gamítin bílang midyum sa pagtuturo, nang hindi natatantong ang anumang buháy na wika 

ay maiintelektuwalisa lámang sa pamamagitan ng isang malawakang paggámit nitó sa lahat 

ng posibleng dominyo. Ang subok-sa-panahong prinsipyo sa lingguwistika na “pagdevelop 

ng wika sa paggámit nitó” ay nananatíling totoo. 

Nangangailangan ang intelektuwalisasyon ng Pilipino ng paggámit ng wikang ito sa 

orihinal na saliksik at pag-aaral, sa lahat ng antas ng akademya, sa pagsasalin, at sa orihinal 

na malikhaing gawain. Nananawagan ito ng malawakang produksiyon ng mga aklat, 

magasin, pamplet, brosyur, at ibá pang babasahín sa wika. Kapag nalikha na ang demand 

para dito, matutulungan ng pribadong sektor ang pamahalaan sa pagpoprodyus ng mga 

kinakailangang aklat. Masusuportahan ng gobyerno ang intelektuwalisasyon ng Pilipino sa 

pag-aatas ng paggámit ng Pilipino sa lahat ng antas. Hindi lámang iyon. Dapat maglaan ito 

ng pondo para sa mga proyektong idinisenyo para maintelektuwalisa ang Pilipino. Maaari 

nating banggitin ang semi-ensiklopedikong Pupil’s Handbook sa Pilipino na inihahanda 

at pinopondohan ng MECS, at ang Junior Encyclopedia of Science sa Pilipino na dinevelop 

at inilathala ng NSTA. Idagdag pa dito ang mga materyales sa teknolohiyang popular sa 

Pilipino na ipinamamahagi sa madla ng Technology Resource Center ng University of Life. 

Usapin Blg. 5 Ibá pa 

Suporta ng gobyerno sa mga hakbang para sa pagdevelop ng wikang pambansa. Sa ibáng 

bansang ASEAN na tulad sa atin ang suliraning pangwika, gaya ng Malaysia at Indonesia, 

nagbibigay ng ganap na suporta ang gobyerno sa ahensiyang may atas na magdevelop at 

magpalaganap ng wikang pambansa. Sa mga nabanggit na bansa, ang ahensiyang pangwika 

ay lumilikha ng mga patakaran na ipinatutupad ng gobyerno sa pamamagitan ng mga batas. 

Sa ating kaso, hindi binibigyan ang Surian ng Wikang Pambansa (SWP) ng

Pineda 

45 

ganap na suportang moral at pagganyak na kailangan nitó. Sa maraming pagkakataón, ang 

natatanggap nitó ay insulto at kabiguan sanhi ng makasariling motibo, kamangmangan, 

at balighong hálagáhan at prehuwisyo. Nakalulungkot sabihing mismong ang MECS 

ay walang ganap na suporta. May dalawang pagkakataón: may kalabuan ang ibá’t ibáng 

kautusang sinasabing suporta sa patakarang bilingguwal sa edukasyon at sa gayong kalikasán 

ay nagpapahintulot ito ng tahasang paglabag; nása Ingles lámang ang letterhead ng MECS, 

isang paglabag sa Pampanguluhang Memorandum Sirkular Blg. 172, na pinagtibay noong 

27 Marso 1968. 

Kakulangan sa pondo. Paulit-ulit na hadlang sa SWP ang kakulangan sa pondo. Kayâ 

ang mga natapos nang proyekto ay hindi nagiging available sa mga target audience dahil 

napupunta sa sahod ng mga empleado ang malaking bahagdan ng badyet ng opisina. 

Mahalaga ang mga diksiyonaryo at ibá pang katulad na kasangkapang pangwika. 

Ngunit hindi makabili ang SWP ng kinakailangang teknolohiya, tulad ng computer, upang 

tumulong sa paggawa ng diksiyonaryo at katulad na gawain. 

Re-ebalwasyon ng sistema ng edukasyon. Nalikha sa higit tatlong daang taón ng pagkaalipin 

sa mga mananakop ang suliraning pangwika sa Filipinas. Binigyan táyo ng America ng 

“mis-edukasyon” gaya sa wika ng historyador na Renato Constantino, na kontrolin ang 

ating bansa at gawin táyong tagakonsumo at tagagámit ng kaniláng mga produkto hábangbúhay. 

Hindi uusbong ang lahat ng usaping ito ukol sa ating wika kundi dahil sa ating 

kolonyal na pag-iisip na ipinataw sa atin ng ating edukasyon. Panahon na upang muli nating 

suriin ang sistema ng edukasyon sa Filipinas. Ilapat natin ito sa idyosingkrasiya, karakter, 

pangangailangan, ideal, at lunggati ng ating malalaya at nakapagsasariling mamamayan. 

Salin ni Kriscell Largo Labor 

TALA: Ang “Pagdevelop ng Wika at Edukasyong Pangwika” ay salin sa Filipino ng artikulong Ingles na 

“SWP Direktor Ponciano BP Pineda’s Analysis of Certain Issues on Language Development and Language 

Education Raised By Then MECS Minister Jaime C. Laya” na may petsang 13 Nobyembre 1985. Lumabas 

ang artikulo bílang Apendiks C sa Limampung taon ng Surian ng Wikang Pambansa: Hulíng Isa’t Kalahating 

Dekada (1970 – 1987) at inilathala ng SWP.

Ponciano B. P. Pineda 

PAGPAPLANO NG WIKA UKOL SA PAMBANSANG 

PAGSÚLONG 

ANG TERMINOLOHIYANG “pagpaplanong wika” (PW) ay unang ginámit ni Haugen 

noong 1959. Bago ito, noong 1953, ang pagsisikap ni Assen na makalikha ng bagong 

wikang Norwegian ay tinagurian ng ekspresyong metaporikal na “pag-aalsang pangwika” 

(“linguistic revolt”). At lalo pang una kaysa rito ang mga katawagan sa Czech na ginámit ng 

Prague School noong mga ’30. 

Ang terminolohiyang ito ay nagsimulang maging popular sa mga deskriptibista sa 

Filipinas nitó lámang hulíng yugto ng dekada ng mga ’70. Gayunman, ang katotohanang 

ito’y hindi nangangahulugang walang pagpaplano ng wika sa Filipinas kailanman. 

Ang Batas ng Wikang Pambansa 

Kung susuriin natin ang Batas Komonwelt Blg. 184, ang batas na lumikha sa Surian ng 

Wikang Pambansa (SWP) at nagtakda ng mga tungkulin at kapanagutan nitó, mapagsisino 

ang hugis ng planong naaangkop sa patakarang pangwika—ang pagpilì ng isang umiiral na 

katutubong wika na mapagbabatayan ng lilinanging wikang pambansa (WP). Ito’y nilinaw 

noong Mayo 1937 ni Mahistrado Norberto Romualdez, ang ama ng Batas ng WP. Ang 

sabi niya: 

The three factors in the formation of the Greek national language are present 

in our actual case: firstly, the necessity of a national language; secondly, official 

support; and thirdly, the possibility of finding a native dialect which is sufficiently 

developed and which will satisfy the exigencies of a national language. 

The execution of the plan is placed mainly in the hands of the Institute created 

by law as the technical body. 

The work of the institute comprises three steps: preparation, development, and 

supervision as outlined in the National Language Act No. 184. (Note: Emphasis 

mine)

Pineda 

47 

Para sa layunin ng pagtalakay na ito ang tatlong terminolohiyang italiko ay 

tinutumbasan namin ng Paghahanda, Paglilinang/Pagpapaunlad, Pamamanihala, ayon 

sa pagkakasunod-sunod. Ang tipolohiya ng pagpapasiyang ito sa suliraning pangwika 

na inilahad ni Romualdez, na tinatagurian naming Modelo ng SWP, ay may ganitong 

representasyong grapiko: 

Pigura 1. Tipolohiya ng Pagpapasiyang Pangwika ng SWP 

Ang tipolohiya ni Haugen, 1966, ay ganito: 

Initiation 

Implementation 

Linguistic form 1. Selection of norm 2. Codification of norm 

Linguistic function 

3. Elaboration of function 

4. Acceptance by intended 

population 

Pigura 2. Tipolohiya ng Pagpapasiyang Pangwika ni Haugen (1966) 

Ang mga aytem 1 at 2, sa tipolohiya ni Haugen ay napapaloob sa Paghahanda 

ng SWP; ang 3 ay sa Paglilinang/Pagpapaunlad; at ang 4, ay isa sa mga komponent ng 

Pamamanihala. 

Lalong malapit sa eskema ni Jernudd ang modelo ng SWP. Ganito ang 

representasyong grapiko ng tipolohiya ng pagpapasiyang pangwika ni Jernudd (1971): 

Pigura 3. Tipolohiya ng Pagpapasiyang Pangwika ni Jernudd (1971)

48 

Pagpaplano ng Wika Ukol sa Pambansang Pagsúlong 

Tungkol sa kinalabasan ng mga unang hakbang sa implementasyon ng plano, narito 

ang pahayag noong 30 Disyembre 1939 ng kauna-unahang Direktor ng SWP, si Jaime C. 

de Veyra: 

Tagalog has been elected (it has been taken) as the language-type, the 

language-nucleus, the language-axis, the language-soul. 

Proceed to put on particles and words, go on adding and mounting up more 

terms, and although the purpose has been originally to cast various materials 

over the forge in order there from to fashion a new product, of distinct purity 

and splendor, the basal element, the sediment, the seed, the leaven what you 

will becomes manifest at the surface, it develops, it permeates everything. And 

the outcome? The Tagalog language embellished with all the jewelry of her 

sister-languages—the princess invested and adorned by her own handmaidens. 

This is a case of the conqueror herself conquered. 

Ang pangalawa (Paglilinang/ Paghahanda) at pangatlo (Pamamanihala) sa tungko 

ng tipolohiya ng SWP ay magkaalinsabay sa pagpapairal kung mamalasin sa obhetibong 

pananaw ng isang sayantist ng wika. Sa patnubay ng ganitong plano ng WP ay umigpaw 

nang napakatayog hanggang sa ito’y inambilang “Pilipino” (PIL). 

Ang tagumpay ng PIL ay nakasalalay sa sistematikong implementasyon sa sistema 

ng edukasyon, at sa pangangasiwang pambayan sa loob ng humigit-kumulang sa apatnapu’t 

limang (45) taón, i.e., mula nang ideklarang Tagalog ang batayan ng WP noong 31 

Disyembre 1937. 

Bagong Pananaw 

Ang kalagayang ito’y naligalig nang maratipikahan ang Saligang Batas (SB) ng 1972. At sa 

layunin ng bahaging ito ng pagtalakay, sisipiin ko ang mga pertinenteng probisyon ng SB: 

Sek. 3 (2) Ang Pambansang Asamblea ay dapat gumawa ng hakbang túngo sa 

pagpapaunlad at pormal na adopsiyon ng panlahat na wikang pambansa na 

makikilalang Filipino. 

Sek. 3 (3) Hangga’t walang ibáng itinatadhana ang batas, English at Pilipino ang 

dapat na mga wikang opisyal. (NB: Amin ang empasis.) 

Sa dahilan na ang PW na bahagi ng sosyolingguwistika ay kaugnay ng mga 

realidad na panlipunan, hindi kalabisang humanap ng kalutasan, sa layuning pamalagian 

o pansamantala man, sa awtoridad legal. Sa isang bahagi ng Opinyon 73-7 ng kalihim 

(Minister ngayon) ng Katarungan, sinabi niyang walang isinasaad ang SB na kagyat 

itinatakwil ang PIL na wikang pambansa, bagaman itinatakda sa sub-talataan (2) ang 

paglilinang ng isang wikang pambansa na tatawaging “Filipino” (FIL). Malinaw at walang

Pineda 

49 

alinlangang opisyal na wika ang PIL. Bukod dito, ang SB mismo ay sinulat at ipinahayag sa 

PIL at Ingles. 

Sa pagkilálang konstitusyonal na opisyal ang PIL, ito’y tumibay nang higit pa 

sa kalagayan nitó bago sinulat ang tadhanang pangwika sa bagong SB. Ang patakarang 

pambansa ay malinaw: Magsagawa ng mga hakbangin para sa pagbuo ng FIL hábang 

patuloy na gagamítin ang PIL hindi lámang ng pamahalaan kundi ng bansa. Walang 

anuman sa batas na nagbabawal sa alinmang sektor ng lipunang pribado sa paggámit ng 

opisyal na PIL. 

Makatwiran ngayong itanong: Ano bang talaga ang suliraning dapat isaalang-alang 

sa pagpaplano ng wika sa yugtong ito ng ating kasaysayan? 

Batayan ng Bagong Oryentasyon 

Sa aming pag-aaral, ang suliranin ay kung anong uri ng wikang PIL—hindi FIL—ang 

dapat gamítin sa paaralan, sa pamahalaan, sa lipunan, sa midya, atbp. Sinikap naming 

tugunin ang katanungan sa liwanag ng aming simulain na ang FIL ay transpormasyon 

ng PIL, viz: P F. Hindi dapat magkaroon ng salungatan o ng dikotomiya: Wikang 

Pambansa (WP) vs. Wikang Opisyal (WO). Sa tingin ay agad nang nakalalamáng ang hulí 

sapagkat ito ngayon ang behikulong nag-uugnay sa pamahalaan sa isang dáko at sa mga 

mamamayan sa kabilâng dáko naman. 

Ang henesis ng planong ito ay nag-uugat sa pananalig na hanapin ang isang 

puntong maaaring mapagkasunduan. Ito’y ang uri ng PIL na dapat isailalim ng paglilinang/ 

kultibasyon para sa ibubungang FIL, ang wikang konseptuwal ng SB. Dahil dito’y 

nagsagawa kami ng isang pambansang pananaliksik noong taóng-aralan 1978–1979. 

Ang punong problema ay ito: Anong modelo ng Wikang Pilipino (PILM) ang 

kanais-nais sa lahat ng modelo sa persepsiyon ng mga respondent mula sa ibá’t ibáng 

larangan ng búhay sa Filipinas nang taóng-aralan 1978–1979? Ang mga sub-problema ay 

gaya ng sumusunod: 

1. Anong mga PILM na ginagámit sa pakikipagtalastasan ng mga mamamayan 

sa kasalukuyan ang maaaring matiyak? 

2. Anong PILM ang kanais-nais sa lahat ng modelo para sa pakikipagtalastasang 

pasalitâ at pasulat, sa mga kalagayang pormal at impormal? 

3. Anong PILM ang kanais-nais sa lahat ng modelo na gamítin sa pagtuturo 

ng ibá’t ibáng paksang-aralin? 

4. Anong mga hakbang ang kanais-nais sa lahat ng hakbang sa pagpapayaman 

at modernisasyon ng PILM? 

5. Ano ang pagkakatulad at/o pagkakaibá ng persepsiyon ng mga tinanong 

tungkol sa mga PILM?

50 


(Sa ilalim nitó’y ang ibá pang mga kaugnay na katanungan sa ibá’t ibáng pangkat ng mga 

táong tinanong, at gayundin ang mga baryabol). 

Deskriptibong metod ang pamamaraan na ginámit sa pananaliksik. Sa tiyakan, ang 

survey metod. 

Balangkas ng sampling at deskripsiyon ng mga sabjek. Ang mga sabjek ng pagaaral 

ay kinuha sa ibá’t ibáng pangkat sektoral upang mahugot ang mga representatibong 

idea at damdamin tungkol sa WP. Ginámit ang porposib sampol ng magkatulad na 

alokasyon mula sa bawat grupong etniko. Animnapung porsiyento (60%) ng mga sabjek 

ang gáling sa mga pangkat etniko na nagsasalitâ ng walong wikang mayorya, at apatnapung 

porsiyento (40%) ang mula sa mga grupong etniko na nagsasalitâ ng mga wikang minorya. 

Walong daan (800) ang grand total ng mga sabjek. 

Lugar. Ang mga tinanong sa pag-aaral ay pinag-ayaw-ayaw hindi lámang alinsunod 

sa gulang, sex, edukasyon, naabot sa pag-aaral, hanapbúhay, at pangkat etniko kundi sa 

termino rin ng lokasyong heograpiko. 

(Hindi na namin iisa-isahin ang nilalaman ng Questionnaire-Checklist, at gayundin 

ang mga hakbang na sinunod bago isinaanyong pangwakas. Hindi na rin isináma rito 

ang hakbang sa pangangalap ng datos. Wala ring banggit tungkol sa oryentasyon ng mga 

mananaliksik). 

Kung ano ang ginawa sa datos. Para sa balidong interpretasyon ng datos, ginámit 

ang sumusunod na mga istatistikal teknik at metod: 1) frequency and percentage distribution, 

2) ranking, 3) Friedman’s analysis of variance, at 4) Chi-square test. 

Modelo ng Pilipino para sa Filipino 1 

PILM1: 

Isang elektronik gadyet na inimbento ng isang Filipino na magsasaayos sa 

pagtulog ng mga táong hindi mapagkatulog ang malapit nang ipakilála sa 

publiko. 

Ang elektronik gadyet na nginalanang “Dormitron 922” ay may patente ng 

pamahalaan. 

Ipinakikíta sa mga pagsusuring klinikal ng “Dormitron 922” na ang mga 

karamdamang insomniya, isterya, hindi mapalagay dahil sa labis na pag-iisip, 

1 Ang mga paglalarawang ito ng ibá’t ibáng modelo ng Pilipino, na umiiral nang isagawa ang pananaliksik, 

ay batay sa isang maikling balita sa Ingles. Sarili ng sumulat ang naritong mga bersiyon na isinalig naman 

sa katularing mga uri ng pagpapahayag na makikita sa literatura ng mga isyung pangwika.

Pineda 

51 

altapresyon, pabago-bagong tibok ng puso, at hika ay mabisàng tinatalaban ng 

elektronik terapi. 

PILM2: 

Isang elektronik gadyet na inimbento ng isang Filipino na magsasaayos sa 

pagtulog ng mga táong di mapagkatulog ang ipakikilála sa madla. 

Ang kagamitang-dagisik na kilalá sa ngalang “Dormitron 922” ay ikinuha ng 

karapatang-tuklas sa pamahalaan. 

Ipinakikíta ng mga panggamutang siyasat sa “Dormitron 922” na ang mga kaso 

ng di-pagkatulog, pagkabaliw, humaling ng kaayusang dagandam, mataas na 

diin ng dugo, di-matatag na puso, at hika ay tumutugong mabuti sa dagisikning 

panggagamot. 

PILM3: 

Isang gadyet na elektronik ng inimbento ng isang Filipino na magnonormalays 

sa patern ng pagtulog ng mga taóng nagsasaper sa mga dis-order ng pagtulog 

ang di magtatagal at iyiintrudyus sa pablik. 

Ang gadyet na elektronik na kinikilálang “Dormitron 922” ay pinatent na ng 

gobernment. 

Ang gadyet na elektronik na kinikilálang “Dormitron 922” ay nagpapakíta na 

ang mga kaso ng insomniya, isterya, obsesyonal na neurosis, haypertensiyon, 

instability na kardyak, at astma ay nagrerespond na mabuti sa terapi na 

elektronik. 

PILM4: 

Metung na electronic gadyet nga ininvento ti usa a Filipino nga magapanormal 

sang kinandaan nga panagturog ng mga tawo na nagsa-suffer sa aga makaugip 

ang saan a agbayag ket mo-introducir sa public. 

Ang electronic gadyet na ginatawag na “Dormitron 922” ay napatented na ng 

government. 

Ang clinical findings ng “Dormitron 922” ay manpapanengneng ya amay 

ang mga balatiang insomnia, hysteria, neurosis ya obsessional, alta presion, 

instability sa kasing-kasing, ug hika ay rumirespond na nalaing sa therapy na 

electronica. 

PILM5: 

Isang Filipino-invented electronic gadget na magno-normalize sa sleeping 

pattern ng mga táong suffering from sleep disorders ang malapit nang 

i-introduce sa public.

52 


Ang electronic gadget known as “Dormitron 922” ay patented na ng government. 

Ipinakikíta ng clinical findings ng “Dormitron 922” na ang cases of insomnia, 

hysteria, obsessional neurosis, hypertension, cardiac instability, and asthma ay 

nagrerespond well sa electronic therapy. 

Narito ang rasyonal ng bawat isa sa limang PILM: 

PILM1—Ang ubod ng bokabularyo ng modelong ito ay Pilipino. Ginagámit 

sa sukdulang mapaggagamítan ang mga katutubong leksikon nang di nakasasagabal sa 

daloy ng komunikasyong pasalitâ at pasulat. Humihiram sa mga sarili at dayuhang batis. 

Sa pangkalahatan, ang mga inangking talasalitaan ay isinusulat alinsunod sa sistema 

ng ortograpiyang Pilipino. Pinananatíli ang orihinal na ispeling lakip ang progresibong 

paghihigpit. 

PILM2—Sinisikap ng modelong ito na dalisayin ang wika. Hangga’t maaari’y 

itinatakwil nitó ang lahat ng mga dayuhang elemento sa bokabularyo. Ang mga salitângugat, 

pantig at/o mga tinilad na morp ay pinagkokombina upang magpahayag ng idea. 

Binubúhay na mag-uli at pinagpapanibagong-lakas ang mga salitâng sinauna at lipás na. 

Ang pagpapaunlad at/o pagpapayaman ay nangangahulugan na ang wika’y kailangang 

hubaran ng mga impluhong dayuhan. 

PILM3—Ang nangingibabaw na bokabularyo ng modelong ito ay Ingles. Ang 

batayang simulain ay nanghahawakan sa gámit ng mga salitâ at pariralang Ingles na 

naiintindihan na ng mga nagsasalitâ ng Ingles, at hindi nararapat palitán ng kahit na mga 

katutubong leksikon. Sa pangkalahatan, mga pananda lámang sa Pilipino ang pinananatíli. 

Ang mga elementong lingguwistiko sa Ingles ay isinusulat nang sang-ayon sa tradisyonal 

na ortograpiya ng Pilipino. 

PILM4—Ang rasyonal ng modelo ay ganito: Ang mga salitâ, kataga, at anumang 

morp ng Ingles at Castilla pati na mga sangkap ng alinman at lahat ng katutubong wika 

ay kailangang gamítin nang malaya depende sa kagustuhan o preperensiya ng gumagámit. 

Ang pagpapasok ng mga salitâ at parirala ay walang patumangga, at hindi sistematiko. Ang 

modelong ito’y may pretensiyon na ang wikang pambansa ay amalgama ng mga katutubong 

wika sa lahat ng kaantasan ng pagsusuring lingguwistiko, i.e., sa palatunugan, palabuuan, 

palaugnayan, at talasalitaan. Hinihingi sa modelo ang kaalaman ng lahat ng ibá pang wika. 

PILM5—Nalalapit ang modelong ito sa inaambilan ng ilang pulutong ng 

“Enggalog,” na ang ibig sabihin ay higit na marami ang mga elementong lingguwistiko sa 

Ingles kaysa Tagalog. Kaunting-kaunti lámang ang mga panandang Pilipino na ginagámit 

sa modelong ito. Ang ponolohiya at sintaks ng mga elemento ng Ingles ay pinananatíli sa 

mga anyong pasalitâ at pasulat. Malinaw na Ingles ang batayang wika ng modelong ito. 

Ang limang PILM sa unahán ay napagsino ng mga respondent sa pag-aaral.

Pineda 

53 

Ang Kinalabasan 

Ipinamamalas ng pag-aaral ang mga sumusunod: 

1. PILM1 ang modelong kanais-nais sa lahat para sa pakikipagtalastasan 

ayon sa 398 respondent ng pangkat ng wikang mayorya, na binubuo ng 

82.92 porsiyento. Ang trend ng opinyon ay mahalaga (significant) tulad ng 

ipinakíta ng computed chi-square value na 862.379. Bukod dito, ang computed 

chi-square value na 208.00 ay nagpamalas ng mahalagang proporsiyon 

ng mga respondent sa pangkat ng wikang mayorya ang tumanggap nang 

buong-buo sa PILM1. Sa panig ng mga pangkat ng wikang minorya, ang 

pinakamalaking pangkat ng mga respondent na bumibílang ng 335 o 73.44 

porsiyento ay humilig sa gámit ng PILM1. 

2. Sa pangkalahatan, ang mga respondent mula sa mga grupo ng mga wikang 

mayorya at minorya ay pabor na gamítin ang PILM1 sa pormal na talastasang 

pasalitâ tulad ng ipinakikíta ng 458 respondent o 95.42 porsiyento; 343 o 

71.46 porsiyento ang pabor sa PILM na gamítin sa impormal na talastasang 

pasalitâ. Mayroon ding 430 respondent o 89.68 porsiyento ng grupo ang 

pabor sa paggámit ng PILM1 para sa pormal na talastasang pasulat; at 321 

o 66.88 porsiyento para sa impormal na talastasang pasulat. 

3. Ipinakíta ng kinalabasan na ang PILM1 ay pinilì ng malaking grupo na 

kanais-nais sa lahat ng PILM para sa pagtuturo ng araling panlipunan, agham 

panlipunan, edukasyong pangkatauhan, edukasyong panghanapbuhay, 

edukasyong pangkalusugan, at edukasyon sa pagpapalakas ng katawan. 

Kapansin-pansin ang pagbabâ ng bílang ng mga respondent sa mga 

asignaturang likás na agham at sa matematika. Malaking grupo ng mga 

respondent ang pumilì sa PILM5 na kanais-nais sa lahat ng modelo para 

sa pagtuturo ng matematika. Ito’y ipinakíta ng 238 respondent o 49.58 

porsiyento ng grupo. Ang computed chi-square value na 98.00 porsiyento 

ay nagpakíta na ang mahalagang kinahahapayan ng opinyon ay nabuo 

para sa gámit ng PILM1 sa ibá’t ibáng asignatura o mga kurso, matangi 

sa matematika. Sa panig ng mga grupo ng wikang minorya, PILM1 ang 

modelong kanais-nais sa lahat ng mga modelo. 

4. Ang kanais-nais sa lahat ng mga hakbang sa pagpapayaman at modernisasyon 

ng Pilipino ay ang Metod 3, na panghihiram sa mga nakaiimpluhong wikang 

dayuhan. May malaking grupo ring pumabor sa Metod 1 sa pagpapayaman 

at modernisasyon ng Pilipino. 

(Hindi na inilakip dito ang resulta ng paghahambing ng persepsiyon ng mga respondent 

ayon sa ibá’t ibáng baryabol).

54 


Kongklusyon 

Sa liwanag ng mga natuklasan, narito ang aming pangwakas na kuro: 

1. May ibá’t ibáng PILM sa pagpapaunlad ng WP. 

2. Para sa mga respondent, PILM1 ang kanais-nais sa lahat ng modelo. 

Ginagámit ng modelong ito bílang ubod ng talasalitaan ang bokabularyong 

Pilipino. 

3. PILM1 ang kanais-nais sa lahat ng modelo para sa lahat ng anyo ng 

komunikasyon. 

4. Ang modernisasyon ng Pilipino ay higit na maisasagawa sa pamamagitan ng 

magkasanib na Metod 3, o panghihiram sa mga nakaiimpluhong wikang 

dayuhan, at Metod 1, o mahigpit na pamimilì ng mga elementong leksiko 

sa katutubo o lokal na mga wika. 

a. Di gaanong naiibá ang persepsiyon ng mga babae tungkol sa 

PILM na kanais-nais sa lahat para sa ibá’t ibáng sitwasyon 

ng talastasan, at para sa pagtuturo ng ibá’t ibáng asignatura o 

kurso. 

b. Ang pagpilì ng PILM na kanais-nais sa lahat ng modelo para 

sa talastasang pasalitâ at pasulat at para sa pagtuturo ng ibá’t 

ibáng asignatura o kurso ay di tunay na naiimpluwensiyahan 

ng mga kalipikasyong pang-edukasyon. 

k. Wala ring napansin na baryasyon ng mga tugon sa bahagi ng 

mga grupong agrikultural at di-agrikultural. 

d. Ang kalipikasyong pang-edukasyon ay di mahalagang 

baryabol ng respondent na maaaring naging dahilan ng 

mahalagang baryasyon sa persepsiyon ng mga tugon. 

Samakatwid, sa liwanag ng mga natuklasan sa pag-aaral, ipinasiya namin ang ganito: 

1. Ang kultibasyon ng wikang panlahat para sa mga mamamayan ay kailangang 

magsimula sa nukleong PILM1 na ang ubod na talasalitaan at kayarian ay 

Pilipino. 

2. Ang PILM1 ay dapat gamítin sa pagtuturo ng mga asignaturang araling 

panlipunan, edukasyong panggawain, atbp, samantalang ang PILM5 ay 

dapat gamítin sa pagtuturo ng likás na agham at sa matematika.

Pineda 

55 

3. Ang pagpapayaman at modernisasyon ng Pilipino ay kailangang sa 

pamamagítan ng magkasanib na Metod 3 at Metod 1. 

4. Ang mga materyales pangkurikulum ay kailangang sulátin at ilathala sa 

wika ng PILM1 na ginagámit sa ibá’t ibáng sitwasyong pangkomunikasyon, 

at sa pagtuturo ng ibá’t ibáng asignatura o kurso. 

5. Ang PILM5 ay dapat gamítin sa paghahanda ng mga materyales 

pangkurikulum para sa pagtuturo ng matematika at mga likás na agham. 

Ang Makro Plan 

Batay sa kalalahad na ebidensiyang empiriko, nilikha namin ang ganitong tipolohiya ng 

pagpapasiya tungkol sa kultibasyon ng wikang panlahat. 

Makikíta sa Kolum A ang mga larangang sumasailalim ng pagpaplano (Kolum 

B). Ito ang mga aktibidad ng ahensiya, institusyon, o grupong tagapagplano sa kaantasang 

makro. Ang kabuuan ng kultibasyon ay nahahati sa dalawang kategorya. Una, sa korpus ng 

wika at pangalawa, sa larangan ng gámit ng wika. Sa ibabaw ng dalawang kategorisasyon 

ay iniluluklok namin ang retorika (hindi nakalakip sa eskema). Ito’y isang aspekto ng 

kultibasyon na nag-uugnay sa dalawa: wika per se, at sitwasyon ng gámit. Ang totoo, sa 

proseso ng paggámit ng wika, ito’y nagkakaroon ng pagpapanibagong-ayos o adyastment 

na kailangang subaybayan ng ahensiya o pangkat na tagapagplano. At ito’y naisasagawa sa 

anyong pidbak na kasangkapan ng ebalwasyon. 

Sa panahong ito sa búhay ng wika bílang kasangkapang panlipunan nagkaroon 

ng kabuluhan ang pananaw na mahubuging katatagan (flexible stability). Kung pagaaralang 

mataman, ito ang isang sukatan ng pagiging katanggap-tanggap at awtentiko ng 

pagsasakatuparan ng plano. 

Sa paninging makro, ang kultibasyon ay sabay-sabay sa lahat ng kaaantahan. Ito’y 

dapat sapagkat ang wikang ito na pinaiinam pa (upang maging higit na komprehensibo, 

episyente, produktibo, at matipuno) ay magiging tunay na kasangkapan ng pambansang 

pagsúlong. Sa ibáng pananalitâ, ang wikang tinutukoy ay batis. At hindi maaaring maging 

batis ang wikang konseptuwal lámang. Sa pormulasyong ito, ang isinasailalim sa pagpaplano’y 

isang buháy na wikang nangangailangan ng ibayong pagpapainam gaya ng nasabi na, upang 

higit na maging mabisàng instrumento ng pagbabago. Mahalagang bigyang-diin dito na 

kailangang pagpunan ang mga kakulangan ng wika, at gayundin ang mga kakulangan ng 

tagagámit ng wika.

56 


Pigura 4. Tipolohiya ng Kultibasyon ng Wikang Panlahat 

Paglikha ng Terminolohiya: Ang Landas 

Tingnan natin ang mga hakbangin sa “paglikha” ng terminolohiya. Narito ang isang 

pansamantalang pormulasyon. 

Leksikon 

1. larangan ng pangangailangan—saan kailangan ang dagdag na salitâ; 

anong salitâ ang kailangan. 

1.1 teknikál—pinakakrusyal sa elaborasyon; ito’y kaugnay ng 

mga gawaing pangkaunlaran 

1.2 karaniwan—kinakailangan sa pagpapalawak ng wika sa ibá 

pang larangan 

1.2.1 katutubo—ang nagpapahayag ng unikong katangian 

ng kalinangang etniko 

1.2.2 dayuhan—kung may kakulangang mapagpupunan 

2. mga aspektong kaugnay 

2.1 balarila 

2.1.1 kayariang morpolohika 

2.1.1.1 batayang salitâ 

2.1.1.2 anyuing hango 

2.2 palatunugan 

2.3 palabigkasan

Pineda 

57 

3. ortograpiya—sa paglikha ng mga terminolohiya’y mahalagang 

magkaroon ng pagpapasiya ang tagapagplano. Maaaring magkaroon 

siyá ng mapamimilian sa ayos ng kahalagahan. 

Halimbawa: 

1. transliterasyon 

1.1 tradisyong Castilla 

1.2 tradisyong Ingles 

2. traduksiyon 

2.1 ng salitâ 

2.2 ng kahulugan 

3. ganap na pagtutumbas 

3.1 ng salitâ 

3.2 ng diwa 

Maaari ring mabago ang pagkakasunod-sunod ng kahalagahan depende sa larangan at/o 

paksang pinag-uukulan. At sapagkat sa pagsisimula ng paglikha, natitiyak na ang larangang 

nangangailangan ng partikular na bokabularyo, hindi suliranin ang paglalapat ng likhanganyuin. 

Kaugnay nitó, ang SWP ay may patnubay na pamantayan sa pagbuo ng mga 

katawagan sa edukasyong bilingguwal, sa mga katawagang panghanapbuhay, at ibá pang 

mga lathala. 

Pagpapatupad at Pagpapahalaga 

Ang mekanismo ng implementasyon ay “built-in.” Ito’y ang sistema ng edukasyong 

pambansa. At sapagkat ang wikang pinabubulas ng estado ay gámit sa mga gawaing 

pagpapaunlad sa ibá’t ibáng larangan, ang mga tanggapan ng pamahalaan na rin ang mga 

implementor sa subaybay ng awtoridad ng wika: ang SWP. 

Sa kasalukuyan, mula noong Agosto 1979, ang SWP ay may dalawang pangkat 

ng mga kasangguni. Ito’y ang Sanggunian ng Wika sa Pambansang Pagpapaunlad 

(SANGGUNIN sa maikling tawag), na binubuo ng mga pinuno ng Lupon sa Pilipino ng 

mga Ministri at mga tanggapang konstitusyonal, na may pagkilála ng kinauukulang Minister, 

Tagapangulo/Tagapangasiwa, atbp. At ang Lupon sa Estandardisasyon ng Pilipino sa Mass 

Media, na binubuo ng mga editor (sa panig ng print midya) at mga manedyer (sa panig 

naman ng electroniks midya) o ng kaniláng kinatawan. Sa pamamagítan ng mga impormal 

na organisasyong ito na binuo ng SWP ay napag-uusapan ang mga pangangailangang 

pangwika na ginagámit sa mga aktibidad ng pambansang development ng bawat ministri 

at kawanihan, tanggapan, o ahensiyang nása ilalim ng mga ito. Silá’y tinutulungan ng SWP

58 


sa kaniláng “Pilipino language needs.” Mababanggit din na sa loob ng humigit-kumulang sa 

limang taón na ngayon, itinatag namin ang mga Lupong Ad Hoc ng Wikang Pambansa sa 

ibá’t ibáng tanggapan. Ito’y binubuo ng mga pilîng tauhan ng karampatang tanggapan at ng 

SWP. Sa pana-panahon ay nagdaraos ang mga Sangguniang naturan ng pangkalahatang 

pulong. May ilang proyekto na ng pagtutulungan ang midya at SWP. 

Ang landas ng likhang terminolohiya o anumang proposal at nailagdang pasiya ng 

SWP ay mailalarawan sa ganitong pansamantalang balangkas. 

Pigura 5. Representasyong Grapiko ng Implementasyon 

ng Terminolohiyang Ipinapanukala ng SWP 

Pagsubaybay 

Ang pidbak ay ginagawa sa patuluyang pakikipagtalastasan sa mga superbisor ng 

wika, sa panig ng paaralan; at sa mga kinauukulang pinunÒ ng pamahalaan, sa bahagi ng 

lingkurang bayan; at sa mga superbisor ng pagbobrodkast, sa bahagi ng elektroniks midya; 

at sa editor, sa panig ng print midya. Katulad ng nabanggit na sa unang dako ng panukalang 

ito, ang pidbak ay isang landas túngo sa pagtatáya o ebalwasyon ng mga mungkahi o 

panukalang anyuin at ibá pang hakbanging lingguwistiko ng SWP. Ang sistema’y makikíta 

sa sumusunod na ilustrasyon.

Pineda 

59 

Pigura 6. Sistema ng Pidbak 

Ang SWP ay may paraang ginagámit sa pagtáya ng “init” at/o “lamig” ng pagtanggap 

sa iminumungkahi nitóng mga terminolohiya sa mga boletin at publikasyong inilalabas sa 

pana-panahon. Noong 1980 ay may isinagawa ang SWP na isang pambansang pag-aaral sa 

“degree of survival” ng mga katawagang inihanda nitó. 

Rekapitulasyon 

Katulad ng nasabi na, ang elaborasyon ng talasalitaan ang nararapat harapin una sa lahat 

sa pagpaplano ng korpus, gaya ng ginagawa ng SWP. Ang mapilìng paglalakip at/o pagaangkin 

ng gamitín at krusyal na talasalitaan mula sa mga katutubo at dayuhang batis 

ay kinakailangang mabigyan ng sistematikong inspirasyon. Kailangang isaayos ang ilang 

feature ng balarila para sa layunin ng episyensi, presisyon, at pagkapraktikal sa diwa ng 

akomodasyon. Tungkol sa ortograpiya, ang anino sa reporma sa ispeling, at sa abakada 

na rin, na ibinunsod ng SWP noong 1971 ay sinisikap na mapawi sa pamamagitan ng 

Repormang Ortograpiko (1984) na isinasagawa ng SWP. 

Ang malikhaing pagsulat at ang pagsasalin ay mga aktibidad na maiuugnay rin sa 

korpus ng wika. Ang dalawang larangang ito, sa isang paraan, ay may epekto ng paglikha 

ng naiibá o nababagong lengguwahe sa loob ng lengguwaheng isinasailalim ng kultibasyon. 

Ang isa pang kritikal na hakbang sa kultibasyon ay ang palawak nang palawak na 

alokasyon ng gámit ng wika, na nakahahambing ng edukasyong bilingguwal ng pamahalaan, 

at gayundin sa mga pagpupunyaging developmental ng estado. Maglilimang taón na 

ngayon, ang dáting Pangulo ay bumigkas ng pahayag na nakahapay sa gámit ng WP sa mga 

gawaing pambatasan. Sabi niya: “Kung may mga kagawad na hindi nakauunawa sa Wikang 

Pilipino, panahon na upang silá ay mag-aral…Ang Pilipino, sang-ayon sa batas, ay isa sa 

mga opisyal na wika ng ating bansa.”

60 


Pangwakas na Kuro 

Ang PIL ay kailangang igitna sa maraming aktibidad sa larangan ng pangangasiwang 

pambayan, pagbabatas, katarungan, politika, lipunan, midyang pangmadla, sa agham, at sa 

maraming disiplina ng karunungang pantao. 

Ang kagyat na mahalaga sa bahaging ito ng ating pakikipaglaban para sa karangalang 

pangwika ay ang pagtiyak at pagkakaisa sa PILM na kanais-nais sa lahat ng modelo ng 

PIL na malilinang nang buong tagumpay. Mula roon ay makapagbubunsod na ng mga 

patakarang mulat at progresibo, mga programang maisasakatuparan, at mga proyektong 

mahigpit na inihanda para sa pagkakamit ng mga kaiga-igayang layunin. 

Ang paraan ng SWP sa kultibasyon ng wika—tulad ng ipinamalas sa tentatibong 

banghay na ito—ay may malaking kabuluhan sa pagpapabulas ng dalawang wika: una, sa 

PIL na wika ng estado; at pangalawa, sa FIL, na wikang panlahat na pangarap ng bagong 

SB. 

Ang PIL at FIL, pagsapit ng panahon, sa puwersa ng pangangailangan, ng katwiran, 

ng pagkakaisa, at ng kapakanang pampolitika, ay madadalisay at magtitining sa isang 

pangalan: sa Filipino, gaya ng itinatakda ng batas. 

Mga Sanggunian 

A. MGA AKLAT 

Das Gupta, Jyotirindra. Language Conflict and National Development. Berkeley, 

Los Angeles: University of California Press, 1970. 

Fishman, Joshua A. Language and Nationalism. Bowley, Massachesetts: Newbury 

House Publishers Inc, 1975. 

___________. Advances in Language Planning. The Hague: Mouton and 

Company, 1974. 

___________. The Sociology of Language. Bowley, Massachusetts: Newbury 

House Publishers, Inc, 1972. 

LUPON SA AGHAM. Maugnaying Talasalitaang Pang-agham Ingles-Pilipino. 

Maynila: Pambansang Patnugutan sa Paunlarang-Agham (NSDB), 1969. 

Neustupny, J.V. Post-Structural Approaches to Language. Tokyo: University of 

Tokyo Press, 1978. 

Omar, Asmah Haji. Essays on Malaysian Linguistics. Kuala Lumpur: Dewan 

Bahasa dan Pustaka, 1975. 

Pineda, Ponciano B.P. Bato sa Katedral. San Juan, Rizal: Limbagang Pilipino, 

1971. 

Rubin, Joan and Bjorn H. Jernudd. Can Language be Planned? Honolulu: The 

University Press of Hawaii, 1971.

Pineda 

61 

Rubin, Joan and Roger Shuy, mga ed. Language Planning: Current Issues and 

Research. Washington D.C.: Georgetown University Press, 1973. 

The National Board of Education. General Policies on Education 1973 and 1974. 

Manila: National Board of Education, mp. 2-5; 67-69; 88-99, 1975. 

B. MGA PERYODIKAL 

Dahong Pang-Alaala. Maynila:Surian ng Wikang Pambansa, 13-19 Agosto 1976. 

Dahong Pang-Alaala. Maynila:Surian ng Wikang Pambansa, 13-19 Agosto 

1978. 

C. MGA PERYODIKAL, TALUMPATI, REPORT, PAMPLET, 

POSITION PAPER 

Constantino, Ernesto. “Ang Kodipikasyon ng Pambansang Linguwa Prangka.” 

A report on a research project (NSDB-UP 7709 So), 1978. 

De Veyra, Jaime C. 1939. “The Anniversary of the Language.” Manila: The 

Tribune, 30 Disyembre 1939. 

Otanes, Fe T., Alfonso O. Santiago, at Gloria V. Baylon. “Translation Preferences 

of Educators.” Philippine Journal of Education, VII:5-5, Mayo 1974. 

Pineda, Ponciano B.P. 1978. “Ang Wika ng mga Aklat-Pampaaralan.” Position 

paper na binása sa “Diyalogo Tungkol sa Wika ng mga Aklat Pampaaralan” 

na inisponsoran ng MLQU School of Graduate Studies at ng INL, 11 

Nobyembre 1978. 

________. “Agham at Teknolohiya: Maaari sa Pilipino.” In INL Lecture series, 

1:1, Agosto 1977a. 

________. “Treatment of the Tagalog Language.” Discussion paper, ipinresenta 

sa Linguistic Institute, University of Hawaii, Honolulu, Hawaii, 1977b. 

________. “Lexical Elaboration—Harnessing the Resources of Ethnic Languages 

in the Cultivation of the National Language (Pilipino).” Discussion paper na 

ipinresenta sa seminar-workshop sa pagpaplanong wika. East-West Center, 

Honolulu, Hawaii, 1977c. 

Romualdez, Norberto. “The National Language Problem” sa Dahong Pang-alaala 

sa Linggo ng Wika, Surian ng Wikang Pambansa. Maynila: Kawanihan ng 

Palimbagang Bayan, 13-19 Agosto 1958. 

Rosario, Gonzalo del. “A Modernization-Standardization Plan for the 

Austronesian-Derived National Languages in Southeast Asia” sa Asian 

Studies, tomo VI, blg 1-18, Abril 1968. 

Surian ng Wikang Pambansa. “The Manila Dialect Survey” Special Monograph 

Isyu Blg. 1 (Mimeoscript), 1978. 

________. Patakarang Pangwika sa Edukasyon at Kultura. (Mga talumpati 

ni Ferdinand E. Marcos, Pangulo ng Filipinas). Maynila: Palimbagan ng 

Pamahalaan, 1978a.

62 


D. TESIS 

Pineda, Ponciano B.P. “Evolving a Pilipino Language Model: Nucleus for 

the Cultivation of a Common Language for the People.” Di-nalathalang 

Disertasyong Doktoral, University of Sto. Tomas, 1979. 

Santiago, Alfonso O. “The Elaboration of a Technical Lexicon of Pilipino.” Dinalathalang 

Disertasyong Doktoral, Ateneo-Philippine Normal College 

Consortium, 1979. 

E. MGA ORDER, DIKRI, AKTA, BATAS, MENSAHE 

Constitution of the Philippines. Manila: Bureau of Printing, 1934. 

Constitution of the Republic of the Philippines. Manila: Bureau of Printing, 1972. 

Department of Education and Culture. “Rules in Orthography of Pilipino.” D.O. 

No. 194, s. 1976 ( Juan L. Manuel, Secretary of Education and Culture, may 

petsang 30 Hulyo 1976). 

_______. “Supplemental Implementing Guidelines for the Policy of Bilingual 

Instruction at Tertiary Institutions.” D.O. No. 50, s. 1975 ( Juan L. Manuel, 

Secretary of Education and Culture, may petsang 14 Nobyembre 1975). 

_______. “Implementing Guidelines for the Policy on Bilingual Education.” 

D.O. No. 25, s. 1974 ( Juan L. Manuel, Secretary of Education and Culture, 

may petsang 19 Hunyo 1974). 

_______. “Using ‘Pilipino’ in Reference to the National Language.” D.O. No. 7, 

s. 1959 ( Jose E. Romero, Secretary of Education and Culture, may petsang 

13 Agosto 1959). 

Department of Public Instruction. “Authorizing the Teaching of the National 

Language beginning 19 June 1940, in the Fourth Year of All Public and 

Private Schools and Private Teacher Training Institutions.” D.O. No. 1, s. 

1940 ( Jorge Bacobo, Secretary of Public Instruction, may petsang 12 Abril 

1940). 

Executive Order No. 134. “Proclaiming the National Language of the Philippines 

based on the ‘Tagalog’ Language.” (Manuel L. Quezon, President of the 

Philippines, may petsang 30 Disyembre 1937). 

_______ 263. “Authorizing the printing of the dictionary and grammar in the 

national language, and fixing the day from which said language shall be 

used and taught in the public and private schools of the Philippines,” may 

petsang 1 Abril 1940. 

Justice Department Order No. 73, s. 1973. “Pilipino may continue to be a subject 

or major field of study or medium of instruction in the schools.” (Vicente 

Abad Santos, Secretary of Justice, may petsang 17 Mayo 1973). 

Ministry of Education and Culture. “Pilipino as Curricular requirement in the 

tertiary level.” MEC Order No. 22, may petsang 21 Hulyo 1978). 

_______. “Accelerating the attainment of the goals of bilingual education.” MEC 

Memorandum No. 203, s. 1978 ( Juan L. Manuel, Ministry of Education 

and Culture, may petsang 24 Hulyo 1978).

Pineda 

63 

Philippine Commonwealth Act No. 184. “An Act to establish a National Language 

Institute and define its powers and duties.” (Unang Pambansang Asamblea, 

Espesyal na Sesyon, Special Session, 30 Nobyembre 1936). 

_______ 333. “An act to amend Commonwealth Act Numbered one hundred 

and eighty-four, entitled an Act to Establish a National Language Institute 

and define its powers and duties.” (Unang Pambansang Asamblea–Ikatlong 

Sesyon, may petsang 18 Hunyo 1938). 

_______ 570. “An act making the Filipino National Language as official language 

from the fourth of July, nineteen hundred and forty-six.” (Pambansang 

Asamblea may petsang 7 Hunyo 1940). 

Presidential Decree No. 1. “Reorganizing the Executive branch of the national 

government” (Ferdinand E. Marcos, Pangulo ng Republika ng Pilipinas, 

may petsang 24 Setyembre 1972). 

Supreme Court of the Philippines. L-32167 – Incocencio V. Ferrer vs. Court of 

Appeals, et. al. (Celso L. Magsino, Clerk of Court), 1970. 

Quezon, Manuel L. “Creation of an Institute of National Language.” Mensahe 

ng Pangulo ng Pilipinas sa Unang Pambansang Asamblea, 27 Oktubre 1936. 

TALA: Ang “Pagpaplano ng Wika ukol sa Pambansang Pagsulong” ni Ponciano BP Pineda ay lumabas 

bílang Apendiks F sa Limampung taon ng Surian ng Wikang Pambansa: Hulíng Isa’t Kalahating Dekada 

(1970-1987) at inilathala ng SWP. May ganitong talâ ang naturang artikulo: 

Nalathala sa Santiago, Batnag, at Villafuerte, mga editor, Linggwistika at Panitikan, 

Maynila: Rex Printing Co., 1985. Tinatalakay nitó ang buod ng plano sa pagpapayabong 

ng Filipino na iniharap kay Dr. Onofre D. Corpuz na noo’y Minister ng Edukasyon at 

Kultura. 

Ang unang bersiyon ng artikulong ito’y isang panayam na binigkas noong 5 Hunyo 

1980 sa Ikalawang Kongreso ng Lingguwistiks sa Filipinas (2–6 Hunyo 1980) na may 

paksang-diwang “Language Planning,” na itinataguyod ng Kagawaran ng Lingguwistiks 

at mga Wika sa Asia, Kolehiyo ng Agham at Sining, Pamantasan ng Filipinas, Diliman, 

Lungsod Quezon. Ginanap sa Bulwagang Pulungan ng Faculty Center.

Bonifacio P. Sibayan 

PAGPAPLANONG WIKA AT PAGDEVELOP NG PILIPINO 

NOONG HILINGIN NI Dr. Fe A. Yap na magsalitâ ako sa harap ninyo, sabi niya, maaari 

daw akong magsalitâ tungkol sa alinmang paksang nais kong talakayin. Pero iminungkahi 

ko noon (sa pag-uusap namin sa telepono) na magsasalitâ ako tungkol sa mga mungkahing 

proyekto para sa pagpapaunlad ng wikang pambansa na siyáng pamagat na nakasaad sa 

iskedyul. Sapagkat mas inisip ko ang tungkol sa paksa at pagkatapos makíta ang mga 

paksa ng mga tagapagsalitâ, waring nagbago ang isip ko at sa halip ay pinilì kong magsalitâ 

tungkol sa Pagpaplanong Wika at Pag-unlad ng Wikang Pambansa (pansinin na sinadya 

kong gamítin ang wikang pambansa sapagkat ang “Pilipino” at “Filipino” ay waring 

nagdudulot ng dalahing emosyonal sa panig ng mga responsable at iginagalang na pangkat 

ng mga Filipino). Samakatwid, pinilì kong magsalitâ tungkol sa Pagpaplanong Wika (PW) 

ngayon sapagkat ito ang larang ko, marami na akong naisulat tungkol dito at dahil dito kayâ 

ako naimbitahang magtúngo sa Honolulu sa Agosto sa kagandahang-loob ng East West 

Center upang magbigay ng serye ng panayam. Higit pa rito, sa palagay ko, ang larang ng 

pag-aaral na tinatawag na PW ay mahalaga sa Surian ng Wikang Pambansa, isang larang 

na hinihimok kong paglaanan ninyo ng interes. 

Ang Pagpaplanong Wika (PW) bílang gawain ay hindi na bago ngunit ang 

katawagang Pagpaplanong Wika ay bago pa lámang. Sa katunayan sa mga tomong Current 

Trends in Linguistics, inedit ni Thomas Sebeok, tinukoy itong inhenyeriya sa wika. Ang 

katawagang Pagpaplanong Wika ay utang sa kilaláng iskolar, si Einar Haugen (Tingnan 

ang Haugen, Einar, 1966 “Linguistics and Language Planning” sa Bright, William, ed. 

Sociolinguistics, The Hague: Mouton, mp.50-71, 1966). 

Makapaglilista táyo ng maraming halimbawa dito ng PW ngunit sa halip na gawin 

natin ang gayon, sisikapin nating sundin ang balangkas na iminungkahi ni Haugen sa 

kaniyang 1966 na papel na binanggit sa itaas. Gagámit táyo ng mga halimbawang mula sa 

Filipinas at mula sa ibáng bansa kung kailangan. Sa paraang ito umaasa akong mabibigyangdiin 

ko kung paano natin matutugunan ang ilan sa lalong mahahalagang suliranin ng wika 

at kung ano ang dapat gawin sa mga iyon. 

Kung ilalapat sa isang sitwasyon sa Filipinas, ang sumusunod ay isang elaborasyon 

ng modelong Haugen:

Sibayan 

65 

1. Pagtukoy sa suliraning may kaugnayan sa wika 

a. ekstensibong saliksik ng mga katibayan 

b. saklaw ng suliranin 

c. paggámit ng mga pag-aaral, survey, atbp. 

d. pagbuo ng ipotesis 

2. Pagsasaalang-alang ng mga alternatibong plano ng aksiyon—pinatibay o 

kininis na ipotesis 

a. konsultatibo 

b. paggámit ng karanasan ng ibáng mga bansa (nangangailangan ng 

kaalaman sa mga pag-aaral—maaaring hawig ito sa 1c sa itaas) 

3. Pagpapasiya 

a. ng mga pribadong tao o grupo 

b. ng mga opisyal o tanggapan ng pamahalaan 

4. Pagpapatupad ng mga pasiya sa tiyak na paraan 

a. matagalan—madalian 

b. nino—para kanino—sino ang target na populasyon 

c. kinabibílangan ng badyet, talatakdaan, atbp 

d. ebalwasyon—pana-panahon o kasalukuyang isinasagawa at pinal 

(na awtput, atbp) 

Halimbawang ilapat natin ang mga hakbang na nása itaas sa mga aktuwal na 

problema sa wika sa Filipinas na nangangailangan ng PW. 

Bakit di natin gawing halimbawa ang problema sa paggámit ng Pilipino bílang 

midyum ng pagtuturo sa lahat ng paaralan sa Filipinas sa lahat ng aralín maliban sa agham 

at matematika? Una, isipin nating lumitaw ang suliraning ito mula sa mga dati nang pasiya 

tungkol sa lalong komplikadong suliranin. Alalahanin nating ang pasiyang gamítin ang 

Pilipino bílang wika ng pagtuturo ay ginawa noong 1974 ngunit ang pag-aalinlangan 

sa paggámit nitó ay nag-ugat noong 1967 nang may isang mungkahi sa NBE na dapat 

unti-unting gamítin muna nang bai-baitang hanggang baitang apat ang Pilipino bílang 

midyum ng pagtuturo. Hindi na kailangan sa ating paksa ngayon na isa-isahin ang lahat ng 

masalimuot na proseso at hakbang kung paano nauwi sa gayong pasiya. Mahalaga lámang 

na alalahanin natin na ang PCSPE ay may rekomendasyon ngunit inirekomenda nitó na 

ang dapat magpasiya ay ang “nása matataas na katungkulan.” Subalit ang mahalaga ay ang 

katotohanang kinilála ng PCSPE na ang bilingguwalismo (bilingguwalismo sa Ingles at 

Pilipino) ay bahagi na ng pamumuhay ng mga Filipino. Ang pasiyang gamítin nang lubos 

ang Pilipino mula sekundarya hanggang Baitang 1 (nang lumao’y sinusugan mula lalong 

mataas na edukasyon hanggang Baitang 1) ay ginawa noong 1974 at inaasahang pagsapit 

ng 1982, ang mga nagtapos sa kolehiyo ay dapat na makapasá sa mga pagsusulit sa Ingles 

at Pilipino. 

Gusto kong pansinin ninyo ang katotohanang sinabi ko na mula sa antas tersiyarya 

hanggang Baitang 1, at hindi ang kabaligtaran nitó—Baitang 1 hanggang lalong mataas 

na edukasyon. Isa ako sa mga unang sumuporta dito sa Filipinas na sabay na gamítin 

ang Pilipino bílang wika ng pagtuturo sa kolehiyo at mataas na paaralan at dapat na

66 


bigyang-diin doon upang (1) maging prestihiyosong wika ang Pilipino, (2) ang iskolarsip 

sa ibá’t ibáng disiplina ay isusulat at tatalakayin sa wikang ito—sinuportahan ko ito sa 

pamamagitan ng pagiging tagapayo sa unang tesis sa Philippine Normal College (PNC) 

na isinulat sa Pilipino, at (3) ang mga kinakailangang aklat, lalo na yaong mga tungkol sa 

ibá’t ibáng disiplina ay dapat isulat sa Pilipino, kung di man ang orihinal, kahit sa salin man 

lámang. Ipagmamayabang ko ngayon na bago ang 1974 patakarang bilingguwal, sinimulan 

na namin sa PNC ang isang maliit na programa sa pagsasalin ng mga aklat sa agham at 

matematika na sinulat sa Ingles ng UP Science Education Center. Isinalin sa Pilipino ang 

mga ito ng isang pangkat sa LSC (direktor ako noon ng aming LSC, iyon ay bago ako 

naging Pangulo). Natapos namin ang Baitang 3 ngunit kinailangan naming ihinto iyon 

dahil sa patakaran. 

Pahapyaw nating ibuod kung ano ang nangyari. At dito, maaaring mabakas natin 

ang mga proseso ng PW mula 1935. 

Magsasariling bansa na táyo noon at sa pagsasarili, kailangan natin ang wikang 

sariling atin. Kayóng mga pamilyar sa mga makabayang pagkilos, alam ninyo na ang wika 

ay isang sangkap ng nasyonalismo. (Para sa mga interesado, tingnan halimbawa ang Hans 

Kohn, The Idea of Nationalism, Toronto: Collier-Mcmillan, 1967). Ang Filipino, na taglay 

din ang katangiang ito ng sangkatauhan, ay hindi eksepsiyon. Hindi ko na uulitin dito 

kung ano ang nangyari pagkatapos noon. Isa sa mga solusyon sa suliranin sa pagbuo ng 

isang wikang pambansa ay ang pagtatayô ng isang suriang pangwika—na nang lumaon 

ay naging SWP. Kayâ ang SWP ay isang solusyon sa isang problema. Kung ito man ang 

angkop na solusyon o hindi ay hindi natin huhusgahan dito ngayon. Nais kong bigyangpansin 

dito na ang isang solusyon ay may nakakaharap na mga problema—o nakatutulong 

ito upang makilála ang mga sub-problema. Ito ang nangyayari sa SWP. 

Sa simula, ang pangunahing layunin ay ang makabuo ng isang wikang pambansa— 

higit bílang simbolo kaysa gámit utilitaryo sa umpisa. Halimbawa, hindi intensiyon ng mga 

orihinal na tagapagplano na ang wikang pambansa ay gagamítin bílang wika ng pagtuturo. 

Ang nosyong midyum ng pagtuturo ay totoo sa wikang bernakular. Sa katunayan, noon 

pang 1957 ay ginagámit na natin ang bernakular bílang wika ng pagtuturo. Ang ideang 

gamítin ang Pilipino bílang midyum ng pagtuturo sa lahat ng paaralan ay nagsimula lámang 

noong mga 60s. At naging opisyal ito noong 1974. Mas mabilis ito kaysa inaasahan. Sa 

katunayan, may sospetsa akong marami sa mga nása SWP ang hindi inaasahan ang gayong 

kabilis na pangyayari. Marami ang hindi umaasa na gayon kabilis. Katibayan: Hindi táyo 

handa sa maraming aspekto para sa ganap na pagpapatupad. Inaasahan kong marami ang 

magtatanong tungkol dito at tinitiyak kong sasagutin ko ang tanong ninyo. 

Ngunit balikan natin ang ating orihinal na planong pag-aralan ang PW at gamítin 

ang balangkas ni Haugen upang himayin ang problema. 

1. Magsimula táyo sa problema. Ang mga suliraning dulot ng paggámit 

ng Pilipino bílang midyum ng pagtuturo sa lahat ng sabjek maliban sa 

matematika at agham.

Sibayan 

67 

Alamin natin ang mga sub-problema. 

a. Kakulangan ng materyales panturo at sanggunian. Walang 

tiyak na materyales sa Pilipino. 

b. Sa maraming lugar na di-Tagalog, maraming guro ang hindi handang 

magturo sa Pilipino. 

c. May mga umiiral na pagtutol sa ilang lugar. 

Huminto táyo doon. 

2. Mga mungkahing alternatibong plano ng aksiyon—ilang ipotesis. 

May kagyat na pangangailangan para sa mga teksto at sanggunian (hindi 

mga teksbuk na tulad ng inihahanda ng Mga Sentro sa Pagpapaunlad ng 

Kurikulum)—mga aklat sa lahat ng larang. Maaaring ihanda ang mga ito 

ng mga iskolar sa larang—isang teksto halimbawa sa heograpiya o bílang 

isang sangguniang aklat. May pangangailangan para sa ensiklopedya—mga 

pangkalahatan at tanging larang—mga halaman, hayop, atbp. 

a. Ipotesis: Ang mga teksto at sangguniang ito ay mahusay na 

maihahanda sa SWP—may panahon kayó, (Maaaring sabihin 

ninyong wala kayóng pondo, ngunit hindi kayó ang mag-iimprenta 

ng mga iyon; may ibáng mag-iimprenta noon). 

b. Pasiya: Dapat pangunahan ng SWP ang paghahanda ng mga aklat 

na ito. 

3. Pagpapatupad 

a. Planong aksiyon 

Sa pangunguna ng SWP—sa pakikipagtulungan sa BEE, BSE, BHE, mga kolehiyo 

at mga unibersidad—ang mga aklat ay dapat sulátin sa bawat larang ng karunungan—mga 

salin muna—sa lahat ng antas. 

Ang mga kailangan niláng (mga guro at superbisor) teksto at sanggunian ay maaaring 

ihanda ng SWP sa pakikipagtulungan sa mga kolehiyo at unibersidad at maaaring maging 

ng mga imprenta. 

Ngayong nakapagpasiya na táyo at may pahapyaw na plano para sa pagpapatupad, 

makahaharap natin ang tunay na problema. Paano natin ipatutupad ito? Hindi nalulutas 

ng isang pasiya ang isang problema. Lumilikha lámang ito ng dagdag na problema—mga 

problema ng pag-aksiyon—ng tunay na gawain. Iyan ang problema sa pagpaplanong 

wika. Parang walang katapusan ang mga problemang dapat lutasin. Ngunit iyan din ang 

kagandahan. Dahil may gagawin táyo. Kung ang mga problema ay lahat nalulutas, problema 

naman natin ay wala na táyong gagawin.

68 


Para sa natitirá pang oras, iminumungkahi kong talakayin natin ang ilang problema. 

Pagkatapos ay talakayin ang proseso ng PW gaya nang ginawa natin sa halimbawang 

ibinigay ko. 

Narito ang ilan: 

1. Ang edukasyon ng mga guro upang maging mahusay sa pagtuturo kapuwa 

sa Ingles at Pilipino (tulad ng nalalapit na pag-aaral sa bilingguwal na 

edukasyon na isasagawa ng PNC para sa INNOTECH). 

2. Ang sikolohikong pagtutol sa P bílang wika ng pagtuturo sa ilang lugar. 

Ngayon, kayó mismo ang magbigay ng ibá pa. Mula sa mga ito, pipilì táyo ng isa na 

hihimayin natin gámit ang modelo ni Haugen. 

Pagtatakda ng mga Gampanin 

Isa sa pinakamahahalagang “natuklasan” ng sosyolohiya ay iyong malayà táyo sapagkat 

umaasa táyo sa ibá para sa ibáng mga bagay. 

Ano ang itinuturing ninyong gampanin sa PW, ibig sabihin, ano ang dapat ninyong 

gawin? Maaaring nabago na ang patutunguhan sa ngayon. Nabago nga ba? Maaaring 

kailangan ang pagtunton mula sa orihinal túngo sa kasalukuyang mithiin. 

Salin ni Minda Blanca Limbo 

TALA: Ang “Pagpaplanong Wika at Pagdevelop ng Pilipino” ay salin sa Filipino ng artikulong Ingles na 

“Language Planning and the Development of Pilipino” ni Bonifacio P. Sibayan na nalathala sa kaniyang 

aklat na The Intellectualization of Filipino and other essays on education and sociolinguistics (1999).

Andrew B. Gonzalez, FSC 

ANG SURIAN NG WIKANG PAMBANSA SA 

PAGPAPAUNLAD NG WIKANG PAMBANSA 

PARA SA ISANG hindi miyembro ng tanggapan, ang magsalitâ sa harap ng pilîng grupo 

ng mga espesyalista sa wika ngayong umaga tungkol sa SWP, na dito ay tutukuyin bílang 

Surian, tungkol sa pag-unlad ng wikang pambansa sa Filipinas ay waring isang pag-uulit 

lámang. 

Higit sa lahat, hindi ba’t ang pangunahing dahilan ng pag-iral ng Surian ay upang 

gumanap ito bílang isang ahensiya para sa pagpapaunlad ng wikang pambansa? Kung 

gayon, bakit kailangang pag-usapan ang tungkulin nitó na malinaw naman at simple. 

Gayunman, hindi ako tiyak kung gayon talaga kasimple at kalinaw iyon, sapagkat 

may mga pangyayari nitóng nakaraan na bumabatikos sa estadong legál ng Surian at kung 

gayo’y sa layunin ng patuloy nitóng pag-iral. 

Pangkalahatang Pananaw Pangkasaysayan 

Alam nating inatasan ng 1935 Konstitusyon ng Filipinas ang Komonwelt na magsagawa 

ng mga hakbang túngo sa pagbuo ng isang wikang pambansa na batay sa isa sa mga umiiral 

na wika. Ang Surian ay itinatag noong 1936 sa pamamagitan ng isang Batas Komonwelt. 

Alinsunod sa mga rekomendasyon nitó, iniutos ni Pangulong Quezon na ang Tagalog 

ang maging batayan ng wikang pambansa. Mula 1940 hanggang 1959, tinawag natin ang 

wikang ito na “Wikang Pambansa” o simpleng “Wika.” Noong 1959, sa pamamagitan ng 

isang kautusan mula sa Kalihim ng Edukasyon, sinimulan nating tawagin itong “Pilipino.” 

Pagkaraan ng 37 taón, noong 1973, inatasan ng bagong Konstitusyon ng Filipinas ang 

Pambansang Asamblea na magsagawa ng mga hakbang túngo sa pagpapaunlad ng isang 

wikang pambansang tatawaging “Filipino,” na sa konsepto at sa intensiyon ng mga 

mambabatas, ay naiibá sa “Pilipino” na alam natin. 

Nagkaroon ng mga pagdududa hinggil sa kasalukuyang estadong legál ng Surian, 

dahil sa bagong tadhanang ito ng konstitusyon; ang estadong legál nitó bílang kapulungang 

interim ay kinumpirma ng Kalihim ng Katarungan, Vicente Abad Santos, hábang hinihintay 

pa ang pagtatayô ng Pambansang Asamblea ng isang akademya ng wika.

70 

Ang Surian ng Wikang Pambansa sa Pagpapaunlad ng Wikang Pambansa 

Kung gayon, kung tungkol sa inyong gawain bílang Surian, ang tanging kongklusyong 

mabubuo ko ay ito, na bílang isang kapulungang interim, kailangang suriin ninyong 

muli ang mga gawain ninyo mula 1936 hanggang 1973, at batay sa 1973 Konstitusyon, 

maghanda para sa pagsasagawa ng mga kailangang hakbang túngo sa pagbuo ng isang 

wikang pambansang tatawaging Filipino. 

Sa pagkaintindi ko, bagama’t kayó ay isang kapulungang interim sa legál na 

pananaw, malinaw ang inyong gawain: gumawa ng mga hakbang túngo sa pagbuo ng 

Filipino hanggang sa ang akademya ng wika, ang legál na kapalit ng Surian, ay itadhana ng 

Pambansang Asamblea, na sa ngayon ay hindi pa pinupulong ni Pangulong Marcos. 

Bagama’t ako mismo ay may mga negatibong pananaw sa probisyong legál na ito ng 

konstitusyon, realista ako. Wala akong makítang dahilan upang salungatin ang itinadhana 

ng batas. Waring ang 37 taón ng pagtatrabaho na nagbigay-daan sa pagkapilì sa Tagalog, 

ang estandardisasyon nitó sa pamamagitan ng gramatika ni Lopez at ng balarila ni Santos 

at ng maraming talaan ng bokabularyo na ginawa ng inyong mga tauhan (lalo na ang 

diksiyonaryo at tesawro ni Panganiban), ang diseminasyon nitó sa pamamagitan ng sistema 

ng edukasyon at sa pamamagitan ng midyang pangmadla, at ang panimulang eleborasyon 

nitó bílang wika ng diskursong iskolarli sa mga unibersidad na gaya ng Unibersidad ng 

Pilipinas, ng Ateneo de Manila University, at ng Araneta University, ay bigo kung ang 

pag-uusapan ay ang pagpapaunlad ng wikang pambansa. Pansinin ninyo, hindi pa 

nawawala ang Pilipinong batay sa Tagalog. Napalitan lámang ang kalagayan nitó mula sa 

pagpapaunlad ng wikang pambansa túngo sa pagiging wikang opisyal (isa sa tatlo, ang 

dalawa pa ay ang Ingles at ang Español). Bukod dito, ang isang buháy na wikang sinasalitâ 

ng isang komunidad ay may sariling búhay, anuman ang kalagayang legál o tawag dito. 

Hindi talaga maaaring isabatas ang pagbabawal sa wika nang hindi pinupuksa ang buong 

lingguwistikong komunidad na nagsasalitâ nitó. Kayâ, nagpapatuloy ang Pilipino na batay 

sa Tagalog; tanging ang kalagayang legál lámang nitó bílang wikang pambansa ang hindi. 

Ngunit ito ang problema: Kailangang simulan muli ng Surian, na ngayo’y isang 

kapulungang interim bago pa ang pagtatatag ng isang mas permanenteng akademya ng 

wika, ang gawaing pagpapaunlad ng isang wikang pambansa. 

Di tulad ng ibáng mga bansang kinaharap ang problema sa wikang pambansa 

sa pamamagitan ng pagpilì ng isang umiiral na baryedad ng sinasalitâng wika mula sa 

ilang baryedad ng wikang sinasalitâ ng isang pangkat ng nabubúhay na komunidad na 

nagtatangkang bumuo ng isang nasyon, ang inyong gawain ay bumuo ng isang wika mula 

sa mga umiiral na wika ng Filipinas, na sa pagkaalam ko, kahit na may mga suliranin sa 

paglago at pag-unlad, ay nagkakaisa upang bumuo ng isang bansa, maliban sa mga ating 

mga kapatid na minoryang Muslim.

Gonzalez 

71 

Isang Pahambing na Pagtingin sa mga Akademya 

ng Wika sa Ibáng mga Bansa 

Salig sa kasaysayan, posible na magkaroon ng wikang pambansa nang walang ahensiyang 

namamahala o nangunguna sa pagpapaunlad ng gayong wika. Ipinalalagay kong ang mga 

pinakahalimbawa ay ang Great Britain at ang Estados Unidos na hindi kailanman nagkaroon 

ng akademya. Gayundin ang Germany. Samantala, mayroon táyong bansang tulad ng 

France na may napakamakapangyarihan, mapanghimok, at maimpluwensiyang Académie 

Francaise. Mayroon ding Spanish Academia na mula pa noong ika-17 siglo ngunit hindi 

kasinlakas sa French Académie. May malapit sa atin, gaya ng ating mga kapitbahay sa Asia: 

Nariyan ang Dewan Bahasa dan Pustaka ng Malaysia, ang Lembaga Bahasa ng Indonesia. 

Kapuwa makapangyarihang ahensiya ang mga ito, nagsasapamantayan at nagkokodipika 

ng Malay; may gawaing pagsasalin at diseminasyon; gumagawa ng elaborasyon ng wika 

sa pamamagitan ng mga terminolohiya o yaong tinatawag niláng “istilahs”; nangangalaga 

sa pagiging dalisay ng gámit. Samantala, may kaparehong akademya sa Thailand, na ang 

impluwensiya ay waring kakaunti lámang. Ang Singapore ay walang tunay na akademya. 

Mayroon táyong Surian ng Wikang Pambansa, gumagawa ng mga gampanin ng isang 

akademya. May isang departamento ng wika sa Ministri ng Edukasyon ng People’s 

Republic of China na siyáng nangangasiwa sa diseminasyon at elaborasyon ng pû tõng 

huà (o ng Unibersal na Wika o ng Istandard na Wikang Peking), na lalong kilalá bílang 

Mandarin sa mga hindi Marxist. 

Ang nakatatawag-pansin tungkol sa mga akademyang ito ay ganito: na sa pagtupad 

sa kaniláng mga gampanin túngo sa pagpapaunlad ng wika (hindi na pagpilì o pagbuo 

kundi estandardisasyon, diseminasyon, at elaborasyon), ang ilan ay tuwirang nása ilalim 

ng pamahalaang sentral bílang mga hiwalay na ahensiya o kayâ’y bahagi ng Ministri ng 

Edukasyon. Ang Surian sa Filipinas ay lagi nang nása ilalim ng Kagawaran ng Edukasyon, 

hindi ito naging awtonomo. Samantala, ang French Académie at ang Spanish Academia ay 

malayà at hindi napailalim sa Ministri ng Edukasyon. Ang ating mga kapitbahay sa Asia ay 

tulad natin: ang kaniláng mga akademya ay bahagi ng Ministri ng Edukasyon. 

Sa kayarian, ang gayong estruktura ay may mga bentaha at desbentaha. Ang 

bentahang nakikíta ko sa pagiging awtonomo ay hindi silá nakatali sa mga problemang 

burukratiko ng Ministri ng Edukasyon; maaaring tingnan sa pambansang perspektiba at 

tingnan ang pagsisikap sa estandardisasyon, diseminasyon, at elaborasyon, sa holistikong 

pananaw at hindi lámang sa punto ng sistema ng edukasyon, na maaaring makalikha ng 

makitid na pagtingin sa mga gawain at mga paraang kailangang gawin upang maisagawa 

ito. Ang naiisip ko ay ang pagkawaglit sa sistematikong paggámit ng midya sa diseminasyon 

ng Pilipino sa nakalípas dahil lámang sa ang Surian ay walang pakialam sa midyang 

pangmadla. Sa kasalukuyan, nakikinita ko ang natatanging oportunidad para sa Kagawaran 

ng Impormasyon, ng National Media Production Center, at ng Surian na magtulungan, 

bukod pa siyempre, sa kasalulukuyang kooperasyon ng Kagawaran ng Edukasyon at Kultura 

at ng Surian. Sa kabilâng bandá, nakikinita ko rin ang bentaha ng pagkakaroon ng mga 

network ng komunikasyon gaya ng iniharap ng Ministri ng Edukasyon para sa mabilis

72 


at madalîng paggámit at mahusay na sistema ng paghahatid ng impormasyon. Ito ang 

nangyari sa Pilipino noong nakalípas. 

Ang Papel ng Akademya sa Filipinas 

Maraming beses ko nang binanggit na ang pagpapaunlad ng wika, kung susundin si 

Haugen, ay kinabibilángan ng apat na aktibidad na maaaring isagawa nang sabay-sabay 

maliban sa una. Ang iniisip ko ay ang hindi pagsasáma sa code, na siyáng dapat unang 

gawin ng akademya, ang pagpilìng ito na niratipikahan ng mga miyembro ng lipunan sa 

pamamagitan ng referendum; ang estandardisasyon at elaborasyon ay maaaring sabay. 

Ang mga gawaing may kaugnayan sa Filipino ay dapat isagawa ng Surian mula sa 

umpisa sa atas ng 1973 Konstitusyon. 

Ang inyong problema ay seleksiyon. Karamihan sa mga akademya ng wika ay 

nadalian sa pagpilì ng isang wika: pinilì nilá ang wika ng komunidad o lungsod na siyáng 

sentro ng kultura/pamumuhay/ekonomiya ng bansa. Ito ang nangyari sa East-Midland 

Dialect of London, na naging batayan ng Queen’s English. Ang wikang sinasalitâ sa paligid 

ng Ile de France, na ngayo’y tinatawag nating Paris, ang namayani sa ibá pang mga patois, 

kahit na ang wikang pampanitikan ay Midi (Southern France), dahil sa impluwensiya ng 

kabesera. Gayundin ang Madrileños Castillan na namayani sa Andalucian at Catalan. 

Nakawiwiling isipin na ang malawakang paggámit bílang wika ng kalakalan at hindi ng 

elaborasyong kultural ang pangunahing dahilan ng mga Indonesian noon pang 1927 kung 

bakit mas pinilì nilá ang Bazaar Malay (ngayon ay Bahasa Indonesia) kaysa Javanese, ang 

wika ng pinakamalaking pangkat ng pulo sa arkipelago, kahit na sa katunayan ang Javanese 

ay may mayamang panitikan at ginámit na sa kulturang higit na superyor sa isang creole 

na nagsimula bílang isang pidgin, ang wika sa palengke sa buong Malay Peninsula at ng 

mga kalapit na pulo, at orihinal na wika ng minorya ng Pulong Riau. Dito, nanaig ang 

praktikal at malawakang gámit sa konsiderasyong pangkultura at pampanitikan sapagkat 

ang Jakartans at Northern Javanese ay nagsasalitâ ng katutubong wikang ibá sa Malay, na 

sa katunayan ay hindi Javanese kundi isang baryedad ng Sundanese. Ang Kuala Lumpur ay 

orihinal na nagsasalitâ ng diyalektong Selangor ng Malay, kayâ kahit ang Selangorians ay 

kailangang matuto ng Bahasa Malay. 

Binanggit ko ang lahat ng pangyayaring ito sapagkat ang mga ganitong konsiderasyon 

ang naging daan ng unang grupo ng Surian, noo’y tinatawag na Surian ng Wikang 

Pambansa, sa ilalim ng pamumuno ni Don Jaime de Veyra, isang Waray, at ng kalihim 

nitóng si Cecilio Lopez, isang Tagalog, upang piliin ang Tagalog simula pa noong 1937, 

na bagaman hindi Tagalog ang katutubong wika ng nakararaming minorya (pinagsámang 

Bisayang Sebwano at Hiligaynon ang nakararaming minorya), ang Tagalog ang wika ng 

sentro ng bansa noon at ngayon, Maynila, at sentro ng ekonomiya. Higit sa lahat, ito ang 

wikang may pinakamalawak na pag-aaral ng mga gramaryang Castilla, at nang lumao’y 

mga Filipino at Americano; mayroon itong malawak at maraming diksiyonaryo, maraming 

sining, at kahit na walang monopolyo sa panitikan ay may nakasulat at pasalitâng panitikan 

na tanyag at nababása ng marami. Bukod dito, sa wikang ito nagsusulat ang mga ilustrado

Gonzalez 

73 

ng kaniláng mga klasikong akda tungkol sa kalayaan at Kilusang Rebolusyonaryo kung 

hindi silá nagsusulat sa Español. 

Gayunman, waring hindi pa rin natatanggap ng mga di-Tagalog, na kinakatawan ng 

mga delegado sa Kumbensiyong Konstitusyonal ng 1971, ang pinilì ng Surian at ni Quezon 

kahit na 34 na taón na ang pagsisikap. 

Ang nakatatawag-pansin sa kasong ito ng Filipinas, gayunman, ay ang pangyayaring 

ang mga delegado ng kumbensiyong konstitusyonal, tulad ng mga tunay na politiko, ay 

nakipagkasundo, na salig sa emosyon at kung gayo’y katanggap-tanggap sa politikal na 

usapin ngunit hindi sa usaping lingguwistiko: pumilì silá ng isang hindi pa wika, isang 

wikang bubuuin pa, isang pangalang may diwa ngunit walang tinutukoy, Filipino, na 

bubuuin ng mga elementong mula sa lahat ng wika sa Filipinas. Hindi ganap na malinaw 

kung ang gusto ng mga delegado ay ponolohiya, leksikong batay sa isang wika. Ayon sa mga 

talakayan, ang nais nilá ay pinaghalong sintaksis na rin, na para sa akin, ay hindi katanggaptanggap 

sa sosyolingguwistika. Maaaring magkaroon ng lingguwistikong paghahalo ng 

sintaksis, ngunit duda ako kung may gagámit sa natapos na produkto. Ito ang ibig kong 

sabihin sa pagsasabing hindi katanggap-tanggap ang gayon sa sosyolingguwistika. 

Gayunman, ang kinakaharap ninyo ay hindi ang gawaing seleksiyon na sa aspektong 

lingguwistiko ay medyo madalî ngunit maaaring napakahirap sa aspektong politikal, kundi 

ang gawaing pagbuo, na bagaman maaaring mangyari sa aspektong lingguwistiko, at 

imposible sa aspektong sosyolingguwistiko (sa aking palagay) ngunit maaaring katanggaptanggap 

sa intensiyong pang-emosyon at pampolitika. 

Ang inyong pangunahing gawain para sa susunod na mga taón, na nakikinita ko, ay 

hindi ang ipatupad ang patakarang Bilingguwal na Edukasyon (hayaang ang Kagawaran 

ng Edukasyon at Kultura sa pamamagitan ng mga panrehiyong direktor, superintendent, 

at superbisor ng Ingles at Pilipino ang gumawa noon) kundi ang magsagawa ng mga 

kinakailangang saliksik panlingguwistika upang mabuo ang Filipino, na kung batay sa 

umiiral na mga wika sa Filipinas (na umaabot sa hindi kukulangin sa 70-100 at hindi hihigit 

sa 300, sang-ayon sa ilang pagtatáya) ay dapat na sistematikong mailarawan sa kaniláng 

ponolohiya, leksikon, at sintaksis at maaaring sistematikong maikompara gámit ang 

pamantayang ginagámit sa lingguwistika: ang komparatibong paraan ng rekonstruksiyong 

historiko, internal na rekonstruksiyon, leksiko-istatistiks, at komparatibong sintaksis gámit 

ang isang modelo ng proseso (naglalatag ng mga patakaran ng pormasyon at transpormasyon 

ng mga pangungusap). Mangyari pa, karamihan ng gawaing ito ay makikíta sa ibá’t ibáng 

disertasyong teoretiko at deskriptibo (masteral at doktorado) dito at sa ibáng bansa, sa 

Filipinas sa mga sentrong tulad ng Philippine Normal College, Ateneo de Manila University, 

Unibersidad ng Pilipinas, Unibersidad ng San Carlos, Central Philippine University, 

Divine Word University, at Saint Louis University, gayundin sa mga sentro ng saliksik sa 

mga wikang Austronesian gaya ng makikíta sa University of Hawaii, Cornell University, at 

maaaring sa Chicago University.

74 


Nangangailangan ng mahabà-habàng panahon at magiging mahirap na matutuhang 

mabuti ang materyales na ito. Pagkatapos, ang pagsisikap na makabuo ng karaniwang 

wikang pambansa mula sa mga elementong ito ay mahirap din bagaman maaari ding 

mangyari. 

Mula sa pananaw panlingguwistika, ang pagbubuo ng mga tuntunin, bokabularyo, 

at deskripsiyon ay maaaring mangyari. 

Ang pinag-aalinlanganan ko ay ang posibilidad na magkaroon ng gayong konstrak 

na tatanggapin ng mga kasapi ng lipunan. Ang mga lingguwista ay hindi magkakasundosundo 

kung anong mga katangian ang dapat at hindi dapat isáma, batay sa madalas na 

pagtatalo namin sa mga pulong ng Linguistic Society of the Philippines. Sa wika, walang 

katapusan ang mga pagpipilian, mga pagpipiliang dulot ng indibidwal na panlasa. At 

ang wika ay napakalapít sa tao (napakahalaga sa kaniya tulad ng kaniyang karangalan at 

pagpapahalaga at pagkakilála sa sarili) kayâ duda akong makakukuha kayó ng maraming 

sasang-ayon sa magiging batayang katangian nitó. 

Ang pinakamasamâ pa nitó, kahit na sang-ayunan pa, lubha ko ring pinagaalinlanganan 

kung ang mga kasapi ng komunidad ay may tiyagang matuto ng bagong 

wikang ito upang magámit ito, at sa hulí ay mapayabong. 

Matagal nang may tagasuporta ang Esperanto—mga apatnapung taón na. May 

mga samahán, organisasyon, nasyonal at internasyonal; dinalaw ko ang punòng-himpilan 

sa Vienna. Mayroon pa ngang mga taunang pulong at pagtatangkang turuan ang mga 

batà ng sinasabing unibersal na wikang ito. Ngunit hanggang sa ngayon, mayroon lámang 

mga 100,000 panatikong tagasuporta pagkaraan ng apatnapung taón—at ang itinatanong 

ko, ilan sa 100,000 na ito ang tunay na natuto ng Esperanto. Sapagkat ako’y suskritor at 

miyembro ng Esperanto Society, tiyak na nakalista ako bílang isa sa 100,000 ngunit ni hindi 

ako makapagsalitâ ng isang pangungusap sa Esperanto. Natatakot akong kung mabuo ang 

Filipino, ay bakâ danasin nitó ang nangyari sa Esperanto. 

May mga pag-aaral na may wikang hindi gaanong alam, na natutuhan ng mga 

táong nagsasalitâ ng kaniláng unang wika, at naging wikang pambansa nilá; ang klasikong 

halimbawa ng isang matagumpay na pagkilos para sa diseminasyon ay yaong pinangunahan 

ni Yehosue Ben-Yehuda para sa Biblical Hebrew, na naging batayan ng Makabagong 

Hebrew. Gayunman, ang Biblical Hebrew ang wika ng pagsamba ng mga nagtatag nitó at 

mga unang miyembro ng Estadong Jewish; may tradisyon ng pag-aaral sa dáting isang buháy 

na wika; ang mga miyembro ng Estadong Jewish ay mula sa ibá’t ibáng bansa na may kanikaniyang 

katutubong wika at may pangangailangan para sa iisang kodigo upang manatíling 

buháy, sapagkat ang estadong Jewish ay nanganganib sa lahat ng dako. Kinailangan nilá ang 

Hebrew upang likhain ang kaniláng identidad na kailangan nilá upang mabúhay. Hindi 

ko tiyak kung ang mga ganitong kalagayang panlipunan ay mauulit sa Filipinas, kayâ nagaalinlangan 

ako sa kainamang sosyolingguwistiko ng Filipino.

Gonzalez 

75 

Bahagi ng inyong problema bílang akademya ay ang patunayan kung mali o tama 

ako ngunit alinman doon, kailangang suriin ang dimensiyong sosyolingguwistiko ng inyong 

gawaing bumuo ng isang wika at pumilì ng mga elemento at katangian ng mga wika sa 

Filipinas. 

Ang pagbuo ng Filipino ay nangangailangan ng estandardisadong mga gramatika 

(na may ibá’t ibáng uri, karamihan reperensiya at pedagohiya, para gamítin sa ibá’t ibáng 

antas ng sistema ng edukasyon at ng ibá’t ibáng uri ng guro at estudyante, kabílang ang 

mga tigulang, maaaring kahit mga gramatika na magagámit ng midyang pangmadla), mga 

diksiyonaryo, mga tanging leksikon para sa intelektuwalisasyon. Pagkatapos ay diseminasyon: 

Ang inyong gawain ay ikalat, hindi ang Pilipinong batay sa Tagalog, kundi ang Filipino 

kapag nabuo na ito. Hinggil dito, kapag dumatíng na ang gayong sitwasyon sa hinaharap, 

ipinapayo ko sa inyo na huwag na ninyong uulitin ang mga pagkakamali noong nakaraan 

na pagwawalang-bahala sa midyang pangmadla. Anumang uri ng pagpapalaganap ng wika 

ay maisasagawa nang mahusay, para sa akin, sa pamamagitan ng midyang pangmadla at ng 

sistema ng edukasyon, na isinasapriyoridad ang una kaysa hulí. 

Pagbubuod at mga Kongklusyon 

Samakatwid, para sa susunod na mga taón, ang inyong bagong papel na gagampanan bílang 

mga unang kawani ng akademya na itatatag ng Pambansang Asamblea ay ang pagsasagawa 

ng saliksik—pagsasaliksik ng mga karaniwang elemento at katangian ng mga wika sa 

Filipinas na may pananaw para sa preskripsiyon at kodipikasyon sa pamamagitan ng 

paghahanda ng ibá’t ibáng gramatika na kakailanganin para sa diseminasyon at elaborasyon. 

Gayunman, bago ang kodipikasyon, dapat ay maging lehitimo at higit sa lahat, 

maging katanggap-tanggap para sa inyong anak, ang produkto ng inyong saliksik. At 

dito, dapat ninyong tingnan ang mga baryabol at dinamikang panlipunan, ang buong 

saklaw ng etnikong identidad, motibasyong panlipunan—sikolohiyang panlipunan—ang 

pinagsámang sosyolohiya at lingguwistika na tinatawag nating sosyolingguwistika—upang 

matiyak na ang inyong produkto, itong Filipino, ay tatanggapin at hindi tatanggihan. 

Ngunit upang maisagawa ang malahiganteng gawaing ito ng pananaliksik, dapat 

ninyong patunayan ang inyong kredibilidad bílang isang pangkat ng mga intelektuwal sa 

pamamagitan ng inyong kakayahan at dedikasyon at sa pamamagitan ng kalidad ng inyong 

mga produkto, ng inyong saliksik. 

Kung gayon, sa inyo nakasalalay ang responsabilidad ng pagpapalayà sa ating mga 

mamamayan at pagtulong na matupad ang kaniláng hangaring magkaroon ng wikang tunay 

na magpapahayag ng kaluluwang Filipino. 

Salin ni Minda Blanca Limbo 

TALA: Salin sa Filipino ng artikulong “The Surian ng Wikang Pambansa in National Language Development” 

ni Dr. Andrew Gonzalez na nalathala sa Institute of National Language, tomo 1, blg 1, 1977.

Virgilio S. Almario 

MGA MISYON PARA SA KOMISYON 

SA WIKANG FILIPINO 

NAPAKAHALAGA NG PAGPAPLANONG WIKA ngunit waring nawala ito sa isip 

ng nagdaang mga tagapamahala ng Surian ng Wikang Pambansa at hanggang Komisyon 

sa Wikang Filipino (KWF). Mahirap tuloy mabalikan ngayon kung ano ba ang direksiyong 

ninais abutin para sa Wikang Pambansa sa loob ng nakaraang mahigit 65 taón. Nang mabuo 

ang kasalukuyang Kalupunan ng mga Komisyoner ng KWF nitóng Marso 2013, naging 

unang hakbang namin ang pagtawag ng isang seminar upang konsultahin at ganyakin ang 

ilang pinilìng alagad ng wika sa pagbuo ng isang Medyo Matagalang Plano (Medium Term 

Plan) para sa wikang Filipino. Sagot ang plano sa mga lumitaw na analisis hinggil sa naging 

mabagal na pagsusúlong sa Filipino at sa mga posibleng gawin ng KWF upang mabisàng 

matupad ang atas ng 1987 Konstitusyon at ng Batas Republika Blg. 7104. 

Sa patnubay ng bisyon na—Wikang Filipino: Wika ng Dangal at Kaunlaran— 

inihanda ng Kalupunan ang buong komisyon para sa tatlong taóng masugid na pagkilos 

upang pasiglahin ang pagtataguyod sa Wikang Pambansa at ibáng wikang katutubo at 

makapagdulot ng pambansang patnubay sa wastong paggámit, pagtuturo, at pagpapahalaga 

sa Filipino. 

Sa ilalim ng programang Súlong: Dangal ng Filipino, unang naganap ang 

reorganisasyon ng KWF. Binago ang komposisyon at tungkulin ng mga sangay upang 

umangkop sa mga bagong adhika sa Medyo Matagalang Plano. Nagkaroon ng bagong 

Sangay ng Edukasyon at Networking (SEN) at Sangay ng mga Literatura at Araling 

Kultural (SLAK) samantalang binigyan ng mga tiyak na gawain at proyekto ang Sangay 

ng Salita at Gramatika (SSG) at Sangay ng Salin (SS). Sinundan ito ng mga regular na 

pag-aaral at palihan upang mapataas ang antas ng kaalaman at kasanayán ng mga kawani. 

Nirebisa din ang organisasyon at programa ng mga sangay ng KWF sa mga rehiyon at 

lalawigan sa ilalim ng bagong pangalang Sentro ng Wika at Kultura (SWK). Bago matapos 

ang 2013, naaprobahan din ang bagong logo ng KWF upang maging sagisag ng nagbagong 

misyon ng komisyon para sa sarili at para sa Filipino. 

Mula naman sa isang serye ng mga forum at konsultasyon ay nabuo ang Ortograpiyang 

Pambansa, na hindi nagluwat ay nadugtungan ng Manwal sa Masinop na Pagsulat. Natapos

Almario 

77 

din ang pagrebisa sa Patnubay sa Korespondensiya Opisyal na siyang pangunahing instrumento 

para sa pagpapatupad ng Atas Tagapagpaganap Blg. 335 ni Pangulong Corazon C. 

Aquino. Samantala, sinimulan ang publikasyon ng jornal na Pandiwa at lathalaang Aklat 

ng Bayan, na may kaukulang tulong mula sa National Commission for Culture and the 

Arts (NCCA), upang pasiglahin ang saliksik, pagsasalin, at paglalathala ng mga aklat na 

makapagpapalaganap ng bagong kaalaman at magtatanghal sa kapasidad ng Filipino bílang 

wikang modernisado at intelektuwalisado. 

Pambansang Kaisahan 

Ang mga aklat at manwal ang naging kasangkapan sa kampanyang Filipino: Wika ng 

Pagkakaisa para sa taóng 2014. Adhika ng KWF na maging sagisag ang wikang Filipino 

ng diwang maugnayin (inclusive) hinggil sa pangangalaga ng mga wika at kulturang 

katutubo samantalang pinauunlad ang Wikang Pambansa bílang modelo ng pagpapaunlad 

at pagkakaisa. Sa loob ng kampanyang ito isinagawa ang malawakang seminar hinggil sa 

Ortograpiyang Pambansa at Manwal sa Masinop na Pagsulat para sa mga guro at hinggil sa 

Patnubay sa Korespondensiya Opisyal para sa mga pinunò at empleado ng mga ahensiya ng 

pamahalaan. Naging pangunahing layunin sa mga seminar at workshop ang estandardisasyon 

o pagkakaisa sa anyo ng Filipino sa pagsulat. Ang layuning ito ay naging armonisasyon 

nang tumulong ang KWF sa pagsasaayos ng mga ortograpiya ng 19 sariling wika (mother 

tongues) sa programang MTB-MLE ng DepEd. 

Inilunsad din ng KWF ang proyektong Atlas Filipinas na may dalawang sanga. 

Ang unang sanga ay nauukol sa pagbuo ng isang bagong mapa ng bansa na nagtataglay 

ng kaukulang pagbabago sa ispeling ng mga pook na katutubo ang pangalan alinsunod sa 

palabaybayang Filipino. Ikalawang sanga ang pagmamapa sa mga wika ng Filipinas, na 

isang saliksik hinggil sa tunay na bílang ng mga katutubong wika at sa sitwasyon ng mga 

komunidad na nagsasalitâ ng mga ito. Mahigpit na katulong ng KWF sa proyektong ito 

ang DILG at ang NCIP. 

Kaugnay ng pangangalaga sa mga wikang katutubo ang idinaos na malaking Summit 

sa Wika ng Kapayapaan na dinaluhan ng mga lider ng umaabot sa 100 wikang lumad at 

pinagmulan ng kasalukuyang saliksik hinggil sa mga nanganganib na wika, simula sa wikang 

Agta. Itinataguyod din ng KWF ang mga taunang proyektong Ambagan at Sawikaan, 

bukod sa nagbibigay ng pondo para sa pagsasalin at paglilimbag ng mga bokabularyong 

sinulat sa panahon ng Español upang maging saligan sa mga manigong pagsusúlong ng 

mga wika ng Filipinas. 

Itinuturing na makabuluhang aspekto ng wika ang paggámit nitó sa panitikan. Sa 

ngayon, binabalikat ng KWF ang pangangalaga sa mga wika at panitikang katutubo sa 

pamamagitan ng sumusunod: (1) kumperensiya ukol sa mga wika at panitikang rehiyonal, 

(2) antolohiya ng mga akdang pampanitikan sa katutubong wika na may katapat na salin 

sa Filipino, at (3) Timpalak Uswag Darepdep, isang kontest sa pagsulat ng tula at kuwento 

para sa mga kabataan at gámit ang kaniláng katutubong wika. Sa kabilâng bandá, may

78 


kilos din ang KWF upang palusugin pa ang imahen ng pambansang panitikan. Isa rito ang 

Timpalak Salin (Na) na kontest sa pagsasalin at paglilimbag ng mga makasaysayang akda 

at dokumento. 

Pambansang Kaunlaran 

Nagpapatuloy ang kampanyang binuksan noong 2013 at 2014. Ngunit itinuon ng KWF 

ang kampanya sa Filipino: Wika ng Kaunlaran nitóng 2015. Kaugnay ng bagong diin, 

binago ang islogang Súlong: Dangal ng Filipino túngo sa Uswag: Dangal ng Filipino. 

Nangangahulugan ito ng pagpangitain sa isang pinalawak na saklaw ng paggámit sa 

wikang Filipino at ang pananalig na ang pag-unlad ng wikang Filipino ay kaagapay kung 

hindi man salamin ng pag-unlad ng Filipinas sa ekonomiya at ibáng larangan. Binigyan 

ng bagong tuon ngayon ang saliksik pangkultura at pagsasalin, lalo na kaugnay ng higit 

na matalik na pakikiisa sa K–12 at sa implementasyon ng CHED Memo Blg. 20, s. 2013 

hinggil sa paglikha ng walong bagong core courses sa kolehiyo. 

Dalawang proyekto kaugnay ng saliksik pangkultura ang nasimulan nitóng 2015. 

Una, ang Gawad Julian Cruz Balmaseda na nagpaparangal sa pinakamahusay na tesis at 

disertasyon ng nakaraang taón at may tuon sa mga pag-aaral na nása ibáng disiplina. Ikalawa, 

ang Lekturang Norberto Romualdez na may layuning makaipon ng mga bagong pagtingin 

at saliksik sa ibá-ibáng larang sa pamamagitan ng mga lektura ng mga pangunahing 

intelektuwal. 

Kaugnay nitó ang bagong tuon ng pagsasalin. Idinagdag sa pagsasaling pampanitikan 

ang pagsasalin ng mga bantog na akdang banyaga, lalo na upang magámit sa pagtuturo ng 

panitikang pandaigdig. Nangampanya din sa mga embahada hinggil sa isang Programa ng 

Palítang Salin sa layuning maipakilála ang panitikan ng Filipinas sa ibáng bansa samantalang 

ipinakikilála sa mga mambabasáng Filipino ang mga huwarang akdang banyaga. Pinatindi 

naman ang gawain ng Sangay ng Salin túngo sa pagsasaling teknikál. Bukod sa mga batas 

at regulasyong kailangang isa-Filipino, naghahanda ang sangay ng isang serye ng palihan 

para sa pagsasaling teknikal at túngo sa propesyonalisasyon ng hanay ng mga tagasalin. 

Katulong ang WIKA, Inc., nagsagawa ang KWF ng isang konsultasyon hinggil sa 

kurikulum sa Filipino ng K–12. Ang resulta ng pagsusuri at mga rekomendasyon ay ipinadalá 

sa DepEd para sa kaukulang pagsasaalang-alang. Sinundan pa ito ng seminar-workshop 

hinggil sa reoryentasyong pampanitikan na isinagawa sa Luzon, Visayas, at Mindanao 

upang makabuo ng isang listahan ng mga akdang mairerekomendang gamítin para sa mga 

teksbuk sa panitikan ng mga paaralang elementarya at sekundarya. Isang workshop na rin 

ang naidaos sa Bacolod para sa mga guro at artist ng rehiyon upang matulungan siláng 

sumulat at gumuhit ng mga kuwentong pambatà. 

Kaugnay ng pagtuturo sa batayang edukasyon, inaasahang matapos ang isang 

bagong Gramatikang Pambansa bago matapos ang 2015. Ipapanukala ng naturang aklat 

ang bagong pagtingin sa wikang Filipino bílang bahagi ng mga wikang katutubo. Ilulunsad

Almario 

79 

din ang proyektong Pagtuturo ng Filipino bílang Ikalawang Wika upang higit na maging 

epektibo ang pagtuturo ng Filipino sa mga pook na di-Tagalog. 

Pinakamabigat na misyon ngayon ang Pambansang Programa sa Intelektuwalisasyon 

ng Filipino (PPIF) na ipinanukala ng KWF para sa pakikipagtulungan ng CHED. 

Nagsimula ito sa inisyatiba ng KWF kasáma ang NCCA, na tumulong sa retooling ng mga 

guro sa Filipino na apektado ng CHED Memo Blg. 20, s. 2013. Sa naturang inisyatiba, 

pumilì ng apat sa panukalang bagong core courses ang KWF, ipinagpagawa ng silabus at 

sangguniang aklat bawat isa, at upang mabigyan ng bagong kaalaman at kasanayán ang 

mga guro sa Filipino. Sa isang pulong sa pamunuan ng CHED, nagpahayag ng suporta ang 

CHED para sa isang organisadong pagpapasigla ng paggámit ng Filipino sa mga disiplina 

at kurso sa antas tersiyarya. Nagresulta ito sa panukalang PPIF na binubuo ng mga kurso, 

palihan, at seminar upang maituro ang paggámit ng Filipino lalo na sa pagtuturo ng agham 

at matematika, mga insentibo sa mga guro na gaya ng grant para sa gradwadong pag-aaral, 

at pagbuo at paglalathala ng mga kailangang materyales panturo. 

Wika ng Karunungan 

Ang lahat ng mga nabanggit na gawain at proyekto ng KWF ay hindi lámang para sa 

pambansang kaisahan at kaunlaran. Higit pa. Sapagkat ang tugatog ng pagpapalaganap 

at pag-aangat sa “Dangal ng Filipino” ay ang pagkilála at paggálang dito bílang Wika ng 

Karunungan. Na maaari itong gamítin sa anumang uri ng edukasyon ng sinumang Filipino; 

na maaari itong kasangkapan ng bayan sa anumang uri ng diskurso at anumang uri ng 

usapin sa lahat ng dako ng bansa. Kailangang patunayan para sa lahat na: “Hindi Ingles 

lang ang wika ng karunungan” bukod pa sa pagtatanghal na “Hindi wika lang ng mangmang 

ang Filipino.” 

Hindi naman bago, bagaman sistematiko, ang pamamaraang kinasangkapan 

ng KWF upang tupdin ang mga itinakdang misyon sa Medyo Matagalang Plano nitó. 

Nangunguna siyempre ang mga serye ng forum, konsultasyon, at seminar na naging daan 

upang sa isang bandá ay makakuha ng mga opinyon at mungkahi mula sa mga guro at 

alagad ng wika, at upang sa kabilâng bandá ay mapalaganap ang mga binagong tuntunin 

at patakarang pangwika. Kasáma ng ganitong mga pagtitipon ang taunang Kongreso sa 

Wika upang matalakay at mapag-usapan ng lahat ang mga pangunahing isyu, problema, 

at tungkulin para sa wikang Filipino. Ipinaplano ding mabuti kahit ang mga dáting 

pagdiriwang, gaya ng Araw ni Balagtas at Buwan ng Wika, upang magtanghal ng ibáng 

karanasang edukasyonal at makaahon sa nakababagot na’t nakamihasnan. 

Naging malaking tulong ang reorganisasyon ng hanay ng KWF upang maging 

epektibong makinaryang pangwika. Halimbawa, ang pagbuo sa SEN upang aktibong harapin 

ang networking. Agresibo ang SEN sa paghahanap ng panahon upang makapagsalitâ ang 

KWF sa radyo at telebisyon, bukod pa sa regular at buwanang Kapihan sa Wika upang 

kausapin ang mga miyembro ng mass media at makatulong ang mga ito sa pagbabalita ng 

mga aktibidad ng KWF.

80 


Bahagi ng promosyong pangwika ang mga gawad at parangal. Sa ngayon, hinigpitan 

ng KWF ang pagbibigay ng dáting parangal, gaya ng Dangal ng Wika at Dangal ni Balagtas, 

upang higit na maging prestihiyoso. Idinagdag naman ang gawad na gaya ng pambansang 

Gawad Ulirang Guro sa Filipino upang kilalánin ang pagpapakasakit ng mga guro sa 

Filipino. Nagiging paraan naman ang pagpilì ng mga Kampeon ng Wika sa pana-panahon 

at sa ibá’t ibáng larang at rehiyon upang lumaki ang hanay ng mga tagapagtaguyod ng 

Filipino. Napakalaki ng posibilidad ng bagong deklarang Buwan ng Pambansang Panitikan 

túngo sa higit na pag-akit ng madla sa halaga ng wika at panitikan ng Filipinas. Ang 

totoo, nakasalalay ang tagumpay ng mga misyon ng KWF sa wastong pagpapakilos ng mga 

kaalyadong tao, organisasyon, at institusyon. 

Sa loob ng nakaraang dalawang taón, sinikap itaguyod ng KWF ang isang organisado 

at planadong pagkilos, at dahil organisado at planado ang pagkilos ay natupad nitó ang mga 

misyong hindi isinagawa ng mga nakaraang administrasyon. Ngunit napakaikli ng tatlong 

taón para matupad ang lahat. Kung sakali, nagsisimula pa lámang ngayon ang KWF at 

kailangan pa marahil ang isang bagong set ng pamunuan na magpapatuloy sa sinimulan 

ngayon upang maging kaganapan ang atas ng 1987 Konstitusyon. Gayunman, humaharap 

ang KWF sa 2016, sa ika-25 anibersaryo nitó, nang may matatag na paninindigan para sa 

Filipino bílang wika ng pinagsanib na pambansang Kaisahan, Kaunlaran, at Karunungan. 

Maipagmamalaki na ngayon ng sinumang na “Filipino ako, Filipino ang wika ko, Filipinas 

ang bansa ko.” 

TALA: Ang artikulong ito ay unang iniulat sa Pambansang Kongreso ng Pagpaplanong Wika ng KWF na 

ginanap sa Lingayen, Pangasinan noong 5 Agosto 2015. Nalathala din sa journal na Pandiwa: Lathalaan 

para sa Wika at Kultura, taón 3, blg 1, 2016.

Lahat ng sangkap ng gramatika ay 

maaaring magbago sa paglipas ng 

panahon, subalit may mga pagbabago 

na higit na mabilis at kagyat nakikíta sa 

3ilang sangkap kaysa ibá

Cecilio Lopez 

ANG PAGHAHAMBING NANG MANGA WIKAQ 

SA PILIPINAS 

Mga Daglat at Pasubaliq 

Akl Aklan Mal Malay Skt Sanskrit 

Apa Apayaw Mar Maranaw Tag Tagalog 

Bgb Bagobo Mgd Magindanaw Tao Taosug 

Bkl Bikol Nbl Nabaloy B bokal 

Btk Bontok Pmp Pampangan K konsonante 

Cuy Cuyunon Png Pangasinan 

Hil Hiligaynon P-Neg Pinatubo-Negrito 

Ibg Ibanag PMP Proto-Malayopolinesiyo 

Ilk Iloko Sbl Sambales 

Ilt Ilonggot Seb Sebu 

Ivt Ivatan S-L Samar-Leyte 

ANG MANGA SALITAQ sa “Talaq nang manga salitaq” ay naisusulat sa maluwag na 

transkripsiyong ponemika. Sa Btk Cuy Ivt Mar Nbl Png Sbl, ang e ay dapat basahing 

“pepet.” Ang malaking L sa Akl “baLay” ay dorso-lateral na prikatiba. Ang ñ sa Ivt “ñipen” 

ay palatal-nasal. Ang ch sa Nbl “chanum” ay walantinig na aprikata, at ang malaking I sa 

P-Neg “lanIm” ay mataas nang kauntiq ang bigkas kaysa pepet. 

Kapag ang hanay nang manga wikaq ay nagsasapol sa Tag at ang manga salitaq 

sa ibang wikaq ay singkahulugan nito, ang kahulugan ay sa huling salitaq nang huling 

wikaq sumusunod. Kapag walaq nakamang Tag sa hanay nang wikaq at ang mga salitay 

magkakasingkahulugan, ang kahulugan ay sa salitaq nang huling wikaq sumusunod. Ang 

manga kahulugan ay Tag. 

Sa pagqaaral na itoy gumamit ako nang pagbabago sa pagsulat na na:iiba sa 

pinagka:ugalian; ang manga itoy maaaring maging paksain nang isang pagpapa:litangkuroq. 

Manga halimbawaq. Ang manga at nang ay isinulat ko nang buoq; ang y (pinaikling ay) 

at t (pinaikling at) ay isinulat kong kakabit nang sinusundang salitaq, gaya baga nang

Lopez 

83 

nang (pinaikling na). Ang q (“glottal stop”) ay siyá kong ipinalit sa tuldik na paiwaq 

sapagkat ang ‘glottal stop’ ay isang K at hindiq isang uriq nang diin. Ginamit ko ang q 

sa hulihan lamang nang salitaq at hindiq sa unahan o kala:gitnaan nito ma:liban kung 

kapalit nang pinagka:ugaliang gitling, halimbawaq sa pagsulat nang salitang may unlaping 

nagtatapos sa –g at sinusundan nang salitangqugat na sa pagsulat ay nagsasapol sa B. Sa 

inuulit o magkatambal na salitaq ay hindiq ko ginamit ang q. Ngunit sa manga salitang 

pinaghahambing dito, sa ponolohiya (1-15b*), ginamit ko ang q sa unahan, kala:gitnaan, 

at hulihan sapagkat sa manga salitang itoy pinaghahambing ang bawat tunog sa tunog 

sa ibat ibang wikaq, at ang q ay dapat isaalangalang na gaya din nang ibang K. Hindiq 

ako gumamit nang tuldik (na maaaring pagmulan nang manga kama:lian sa paglilimbag). 

Ginamit ko ang tutuldok (:) sa manga pantig na may likas na habaq ang bigkas gayon din sa 

manga unlaping may ganito ring angking bigkas upang mailagan ang hidwang pakahulugan, 

halimbawaq, nasusulat : na:susulat, bagamat itoy hindiq ko sinunod sa inuulit na pantig sa 

pangkasalukuyan at panghinaharap na panahon nang manga pandiwaq. 

Pambungad 

Walang nakatitiyak nang bilang nang manga wikaq sa Pilipinas; tinatayang may manga 

pitumpuq hanggang walumpuq, humigit kumulang. Ang paghahambing na ito’y kina: 

bibilangan nang manga wikaq buhat sa kahilagaan sa katimugan nang bansaq. 

Ang paghahambing nang manga wikaq ay maaaring itakdaq lamang sa ponolohiya, 

sa pala:buuan o sa pala:ugnayan kaysaq (at kung iibigin ay maaaring idagdag pa ang 

leksikograpiya). Totoo ngaq na ang paghahambing na magkakasama ang ponolohiya, 

pala:buuan at pala:ugnayan ay siyáng ganap na uriq nang paghahambing, ngunit itoy sa ilang 

pamilya lamang nang manga wikaq na isa:sagawaq. 1 Sa tatlong sangay, ang ponolohiya ang 

unang na:pagquukulan nang pagqaaral dahil sa kaginhawaan at kada:lian nang pagqiipon 

nang manga salitaq. 2 Ang maikling pagqaaral na itoy pasimulaq lamang at ma:ituturing 

na isang paghahambing na pahapyaw. (Ang sa pala:buuan at pala:ugnayan ay maaaring 

isagawaq sa manga darating na panahon.) 3 

Piniliq ko ang manga labinlimang salitaq lamang upang maging saligan sa 

ma:paghahanguan nang paghahambing nang manga tunog at kahulugan. May manga 

salitang ang manga tunog at kahulugan ay magkatulad na magkatulad, mayroon namang 

nagkaka:iba nang bahagyaq ang manga tunog ngunit ang kahulugan ay magkatulad rin o 

na:iiba kayaq nang bahagyaq, at mayroong nagkaka:iba ang manga tunog at kahulugan. 

At kung hindiq rin lamang namagitan ang ibang impluwensiya, gaya nang manga salitang 

hiram, tabu o analohiya kayaq, ang manga salitang pinaghahambing ay itinuturing na 

kognet at ang pinagmulang anyrong proto nang manga itoy maaaring balangkasin.

84 

Ang Paghahambing nang manga Wikaq sa Pilipinas 

Talaq nang manga salitaq 

1 Tag Mgd “bago,” Seb Hil Akl S-L “bagqo,” Bkl “baqgo,” Png “balo,” Pmp 

“bayu,” Ibg “bagu,” sbl “bayo,” Btk “falo,” Ivt “bayu, vago,” Cuy “bagoq,” Nbl 

“bado” “(bago); Ilk “bago” (bagundating), “baro” (bago; binataq); Apa “bago” 

(binataq), “baro” (diq pa natatagalan), “bagbago” (bago); Ilt “bago” (sariwaq); 

Tao “bago” (bago; katakataka; kakaiba), “baqgu” (bago; bataq; sariwaq; diq pa 

natatagalan); Mar “bago” (bago; hilaw; dilutoq). 

2 Tag “bahay,” Seb Hil Ilk S-L Cuy “balay,” Pmp Sbl “bale,” Akl “baLay,” Ibg 

“balay, bale,” Mgd “walay, baay,” Ivt “bahay, vahay,” Tao “baay” (bahay); Bkl 

“baloy” (bahay), “balayan” (kubo, habong); Png “baley” (baryo); Btk “baqey” 

(bahay), “fali” (busloq); Nbl “baley, faley” (bahay; baryo); P-Neg “bali” 

(balangkas nang bahay); Mar “walay” (bahay), “mbalay” (gumawaq). 

3 Tag “bigas,” Seb Hil S-L Akl Tao “bugas,” Ilk Bkl “bagas,” Png “belas,” Pmp 

“abyas,” Ibg “baggaq,” Sbl “buyah,” Apa “baggat,” Btk “fakas,” Cuy “begas,” 

Nbl “bekas,” P-Neg “buya” (bigas); Mar “begas” (sinaing). 

4 Tag “bili,” Ibg “balli,” Tao “bii” (bili); Png “bili,” Sbl “mabli,” (mahal); Pmp 

“abli” (kabayaran sa kalakal na pinamili). 

5 Tag Seb Hil Bkl “buhok,” Ilk “buqok,” S-L “bohok,” Png “bwek,” Pmp 

“bwak,” Ibg “vuq,” Mgd “buhuk, buk,” Ivt “book, buk,” Btk “book,” Apa 

“abok,” 4 Tao “buhuk,” Mar “bok” (buhok). 

6 Tag Seb Hil Ilk Bkl S-L Png Pmp Ibg Sbl Ivt Nbl Apa Tao Mar “mata” 

(mata). 

7 Tag “ngipin, qipin,” Seb Hil Bkl S-L Akl “ngipon,” Ilk “ngipen,” Png Sbl 

Mar “ngipen,” Pmp “ipan,” Ibg “ngipan,” Ivt “ñipen,” Cuy “ipen,” Tao “ipun” 

(ngipin). 

8 Tag “qagos,” S-L Png Pmp Mgd Mar “agos,” Ilk “agos, ayos,” Sbl “agoh,” Nbl 

“ayus” (agos); Ilt “ayut” (agos; sapaq); Ivt “ayus” (lunas nang ilog); Tao “haus” 

(malakas na agos sa lagusang Sibutu kung humihihip ang unos na hilagangsilangan). 

9 (Matandang) Tag “qalog,” Pmp “alog” (bumatis); Ilk Png “alog” (libis; maliit 

na kanal na may tubig); Apa “manalog” (lumangoy); Mgd “alug” (libis); Mar 

“alug” (libis); “arur” (balsa). 

10 Tag “qatip,” Seb Hil Bkl S-L Mgd Tao “atup,” Ibg “atoq,” Png Sbl Cuy

Lopez 

85 

Mar “atep,” Pmp Apa “atap,” Btk P-Neg “atip” (bubong laloq na kung pawid 

o kugon); Nbl “atip” (sahaq); Ilt “atap” (bubong na pawid o kugon); “atep” 

(anoq pa mang uriq nang bubong). 

11 Tag “qugat,” Seb Hil Bkl S-L Tao Mar “ugat,” Ilk “urat,” Png Nbl “ulat,” 

Pmp Sbl Ivt “uyat,” Ibg “ugaq,” Apa “uhat,” Mgd “ugad” (ugat); Ilt “ulat” 

(ugat), “olat” (litid; lastiko). 

12 Tag Seb Hil Bkl S-L Akl Sbl “tubos,” Ilk “subbot,” Png “sebet,” Pmp “atbus,” 

Ibg “tabbuq, tavvuq,” Ivt “tuvvutan,” Bgb “tubbos” (tubos). 

13a Ilk Apa “adda,” Png “wala,” Ibg “uwad,” Bkl “igwa,” Ivt “ara,” Btk “wadaq, 

waday, waay,” Ilt “wadey,” Mar “aden” (mayroon). 

13b Ilk “awan,” Apa “awan, attan” Ilt “awan, wan” (walaq). 

13c Tag Seb Hil “walaq,” Bkl “waraq,” S-L “waraq, waray,” Pmp “alaq,” Ivt 

“araya,” Nbl “gwara,” Mgd “ada,” Tao “waay,” Mar “da” (walaq). 

14a Ilk Png Pmp Ibg Ivt Btk “danum,” Sbl “lanum,” Nbl “chanum,” P-Neg 

“lanIm,” Apa “danon,” Ilt “denom” (tubig). 

15a Bkl “banggi,” Pmp “bengi” (gabi). 

15b Tag Apa Mgd “gabi,” Seb Akl “gabiqi,” Hil S-L “gabqi,” Ilk “rabii,” Png 

“labi,” Ibg “gabi, gavi,” Sbl “yabi,” Btk “lafi,” Cuy “gabiq” (gabi); Nbl “kalbian, 

kaabiqi” (kagabi); Mar “gawii” (araw), “magabi” (hapon). 

Pagsusuriq 

Ang mata ay kilala sa lahat nang wikaq. (6). 

Ang B ay nagkaka:ibaiba: Tag Nbl i, Seb Hil Bkl S-L Akl Mgd Tao u (o), Ibg o, Png 

Sbl Cuy Mar e, Pmp Apa a, Ilt a, e (10). 

Kung ang ibang wikaq ay may –p, itoy nagiging –q sa Ibg (10). Ang ganitong 

pagpapalit nang K na walantinig sa hulihan nang salitaq ay kakanyahan nang Ibg (4, 6, 11, 

12). 

Ang K ay nagkaka:ibaiba sa Tag Seb Hil Ilk Bkl S-L Akl Cuy Tao Mar g, Png 

l, Pmp Sbl P-Neg y, Btk Nbl k. Ang K ay g rin sa Ibg Apa ngunit dahil sa bisaq nang 

dyeminesiyon, itoy isinusulat nang maka:lawa, na ang ibig ay binibigkas nang mahabaq 

(3). 5 Ang dyeminesiyon ay umiiral sa kahilagaan nang Luson, kabilang na ang Ilk (12, 13a)

86 


at sa Bgb (12). 6 Kung ang ibang wikaq ay may magkasunod na bB-, samakatuwid KB-, sa 

Pmp ang bB- ay nagkaka:palit at magiging Bb-; itoy kakanyahan nang Pmp (4, 12). Ang 

s sa ibang wikay nagiging h sa Sbl sapagkat sa wikaing itoy (Iba) walang tunog na s: kung 

bagamat may s ang ilang salitaq sa Sbl, itoy maaaring hiram, malamang sa kalapitwikaq 

(12). Ang Btk ay may f (1, 3) na kung minsan ay bariyante nang b, gayon din sa Nbl (2). 

Ang k sa Btk Nbl ay ang walantinig na katumbas nang g sa ibang wikaq (3). 

Ang ng- sa ibang wikaq ay katumbas sa Ivt nang ñ, isang tunog na sa wikang ito 

lamang ginagamit (sa manga wikang ditoy pinaghahambing) (7). Ang manga bariyanteng 

nagsasapol sa –ng at –q ay na:ririnig sa manga wikaing Tag (3). 

Ang a sa Sbl sa halip na nang hinihintay na e at ang nagka:palit na KB na naging 

BK- ay maaaring hiram sa kalapit na Pmp (4). Ang magkasunod na -B11B1- sa ibang 

wikaq, alalaong bagay dalawang magkamukhang B na may l sa pagitan at nasa kala:gitnaan 

nang salitaq, ay nagiging isang B na lamang na mahabaq ang bigkas (ditoy isinusulat na 

dalawang B na magkasunod) sa Tao matapos makaltas ang l; ito’y kakanyahan nang Tao (2, 

4, 13c). 7 Kung may h sa pagitan nang dalawang magkamukhang B, itoy maaaring maging 

q, gaya sa Ilk, o kayay mawalaq, gaya sa Ivt Btk, at ang dalawang B ay nagiging isang B 

lamang, gaya sa Ibg Mgd Ivt Mar (5). Ang walantinig na f sa Btk (1, 2 ,3, 15b) ay may 

katumbas na maytinig na v sa Ivt (1, 2, 12), na ginagamit din sa Ibg (5, 12, 15b). Matapos 

mawalaq ang h sa Png Pmp at ang hinihintay na pagbabago nang B sa Png e, Pmp a, sa 

mabilis na pagbigkas ang dadalawahimpantig ay nagiging salitang iisahimpantig lamang, 

halimbawaq, Png -ue- Pmp -ua- nagiging -wa- (5). Sa Apa (5) ang KB- ay nagkaka:palit 

na BK-, gaya sa Pmp. Ang pagpapalitang itoy nangyayari hindiq lamang sa magkatabing 

tunog na K at B kundiq sa dalawang K rin kahit na nasa unahat hulihan nang isang salitaq. 

Halimbawaq, ang t- ... -s sa Tag at sa iba pang wikaq, sa Ilk Png ay nagiging s- ... –t (12). 

Bukod pa sa pagpapalitang ito, nang dalawang K sa unahat hulihan nang salitaq at ang KB 

na nagiging BK-, gaya ng Pmp Apa itong huli, ay may pangyayari ding ang dalawang K 

ay nagkaka:palitan sa kala:gitnaan nang salitaq, gaya nang adlaw sa Seb Hil S-L Akl Mgd 

Tao na may -dl-, na aldaw sa Ilk Bkl Apa na may -ld-, at sa Pmp aldo (ang diptonggong 

-away naging isang B lamang na -o.) At may pagpapalitan pa rin namang dalawang K 

na pinamamagitanan nang isang B, gaya nang gatus “sandaan” sa Seb Hil Bkl S-L Tao, 

gatus “sandaang libo” sa Pmp, na may -tus, ngunit gasut sa Ilk, na may -sut. Ang gangganitong 

uriq nang pagpapalitan nang manga tunog ay laganap sa halos lahat nang wikaq 

sa kapuluan. 

Ang manga bariyante sa ponolohiyat pala:buuan na may magkakawangis na 

kahulugan ay ma:kikita sa manga halimbawang 1, 8, 9, 11, 15b. Ang magkasunod na -gq- sa 

Seb Hil S-L Akl ay -gg- naman sa Bkl Tao (1). Ang kontrasteng itoy kitangkita sa manga 

wikang Bisayaq sa isang dako at sa Bkl sa kabilaq. Ang manga bariyanteng g, l, r, y, h ay 

masasaliksik pa nang ma:sinsinan at maaaring maging saksi sa teoriyang ang manga itoy 

naggaling sa mahigit na isang tunog na *R sa wikang proto. 8 Ang Bkl banggi at Pmp bengi

Lopez 

87 

(15a) ay manga repleks nang doblet sa wikang proto, na diliq ibat *beNih, na kadoblet nang 

*Rabih na sa Tag ay gabi, atbp. (15a, b). 

Sa mga doblet, ang isay umiiral sa isang pangkat nang manga wikang magkakanugnog 

at ang iba naman ay sa ibang pangkat, gaya halimbawaq nang manga doblet sa 13a, c, 14a, 

b at 15a, b. Isa pang halimbawaq nang doblet na nagpapatibay sa pagkaka:pangkatpangkat 

ay ang Ilk “dara,” Png “dala,” Pmp P-Neg “daya,” Ibg “daga,” Ivt “rayag,” Nbl “chala,” PMP 

*(dD)aRah (dugoq) sa dakong kala:gitnaan at kahilagaan nang kapuluan at ang Tag Seb Hil 

Bkl S-L Akl Cuy “dugoq,” Mgd Tao “duguq,” Mar “rogo” (dugoq), PMP *duRuh (lusaw) sa 

dakong katimugan naman. 

Ang ilang magkakawangis na ponolohiko ay kabaligtaran ang kahulugan kung 

minsan (13a, c), at itoy maaaring naging dahilan sa pagsilang nang manga bagong salitaq 

upang matugunan ang kabaligtarang kahulugan na na:lipat sa na:kakawangis (13b). 

Ang belar na g- (isinatitik na gw-) ay kakanyahan nang Nbl (13c), labiobelar na 

na:ririnig din sa Chamorro sa Guam, halimbawaq, gwaha “mayroon.” 

Sapagkat ang manga halimbawang inilahad sa itaas ay diq mapasusubalian na 

magkakawangis sa ponolohiyat kahulugan, ang manga anyong proto nang manga itoy 

maaaring balangkasin. Dapat tandaan na ang binalangkas na anyong proto sa pamamagitan 

nang paghahambing nang magkakawangis na salitaq sa manga ‘anak’ na wikaq, ay bilang 

isang saligan lamang. Ang binalangkas na anyong proto (na pinagkaugalian nang ititik nang 

may isang tila bituin o asterisk sa dakong itaas sa unahan nito) ay di mabibigkas sapagkat itoy 

walang realidad na obhetibo. Ang manga anyong PMP nang manga halimbawaq sa talaq 

ay ang manga sumusunod: 1*b/ah/aRuh 9 (bago); 2 *balay (bahay); 3 *belih (bili); 4 *beNih 

(gabi); 5 *beRas (bigas); 6 *buhok (buhik); 7 *(dD)anum (tubig); 8 *haluR (katubigan); 

9 *haRus (agos); 10 *hatep (bubong); 11 *(h)ipen (ngipin); 12 *huRat (ugat); 13 *matah 

(mata); 14 *Rabih (gabi); 15 *tebus (tubos); 16 *(t)ubiR (kanal na may tubig); 17 *waDah 

(mayroon; hindiq). 

Sa mga salitang repleks nang anyong proto ay ma:idaragdag ang ilang naturalisado 

na buhat sa Skt na ginamit na nang ating manga ninunoq noon pa mang panahong 

preistoriko, at sapagkat ang manga salitang itoy bahagi na nang tala:tinigan noon pa man 

kayat binalangkas din ang anyong proto nang manga ito. Ilang halimbawaq: Tag “baroq,” 

Ibg “bagi,” Skt “bhagi-,” Ngadyu-Dayak sa Borneo “bagi,” PMP *bagih (bahagi); Tag Seb 

Apa “basa,” Sbl “baha,” Skt “bhasa” (wikaq), Mal “bahasa” (wikaq), PMP *bacah (basa); Hil 

“gadyaq,” Matandang Tag “gadya” (elepante), Bkl “gadya” (aso), Skt “gaja” (elepante), PMP 

*gazah (elepante). 

Buhat pa man noong ikapitong siglo ang manga mangangalakal na Insik ay 

naghatid na sa ating manga baybayin nang na:pakaraming salitaq nila, lalunlaloq na nang 

manga na:uukol sa pagkakamagqanakan at paglulutoq. Ang kabihasnang Islam, noong 

manga ikalabinlimang siglo, ay naghatid naman dito, direkto man o hindiq, nang manga 

salitang gaya nang manga sumusunod: Tag Seb alam “alam,” Ilk “alam” “(ugaliq), Bkl

88 


“alam” (kahinhinan), “aram” (alam), Pmp “alam” (kagandahanloob), Akl “maqalam,” Cuy 

“maqelam” (marunong), Arabe “alamin” (ang uniberso), Tag Seb Hil Bkl S-L Png Pmp Akl 

Sbl Cuy Apa Ilt “salamat” (salamat), Tao “salaamat” (kapayapaan; kaligtasan); ginagamit 

ding katagang pagbatiq. (Hindiq na ako babanggit nang manga salitang hiram sa Kastilat 

Inggles na na:pakaramit karapatdapat na pagqukulan nang masusing pagsasaliksik.) 

Higit na lalong na:rarapat na banggitin ay ang manga hiram sa manga 

kanugnugbansaq. Sa manga itoy magbibigay ako nang dalawang halimbawaq lamang: 

Tag dalamhatiq at tanghaliq. Ang PMP *Dalem (loob; lalim) ay Tag “lalim” (lalim), 

Png Nbl “altey,” Pmp “ate,” Ibg “attay,” Mgd “atay, hatay,” Sbl Apa “agtay,” Btk “atey,” Ilt 

“agse,” Tao “atay,” “hatey,” “haqti” (atay), Mar “atay” (atay; pusoq), Mal “hati” (atay). Sa 

pinaghambinghambing na manga salitaq, ang Mal lamang ang may repleks na dalam at 

hati. 

Ang Tag dalamhatiq ay binubuoq nang dalawang kostituyenteng *dalam at *hatiq 

na walang kahulugan ang isat isat at hindiq ginagamit sa Tag nang nangagqiisa kundi 

isang salitang aapatimpantig. Ang Pagkaka:bago nang kahulugan ay ma:ipaliliwanag 

nang matandang paniniwalaq na ang katapangan ay nasasa “atay” at walaq sa “puso,” diq 

gaya nang pangkaraniwang paniniwalaq. Samakatuwid, kung “may anumang bagay ang 

nasasaloob nang atay,” ang lamanloob na ito ay nababagabag at iniiralan nang “matinding 

kalungkutan.” Ang –q ay isang pagbabago sa Tag, bunga marahil nang analohiya. (tingnan 

ang tanghaliq sa dakong ibabaq.) Ang katumbas nang Tag dalamhatiq sa Mal ay “dukatjita,” 

sa Bahasa Indonesia ay “duka,” ngunit ginagamit sa Mal ang dalamhati sa pariralang 

“membatja dalamhati” (bumasang pansarili). Sa Mal pa man, ang manga repleks na dalam 

at hati na may kahulugan ang bawat isa, ay nagbabago nang kahulugan kung ginagamit na 

magkatambal, dalamhati (pansarili), kahalintulad nang dalamhatiq sa Tag na ma:ituturing 

na pansarili rin. 

Ang tungkol naman sa Tag “tanghaliq”: Seb S-L Akl “tungaq,” Cuy “tengaq” 

(sentro), Ibg “tangnga,” Mgd “tungaq” (tanghaliq), Mal “tengah” (gitnaq), PMP *teNah 

(gitnaq). Sa PMP ay may dalawang anyoq, doblet, ang may kahulugang “araw (24 na oras 

at ang nasa kalawakang nagbibigay nang liwanag at pinaiinugan nang manga planeta),” 

at ang manga itoy *waRi at *ha(n)Daw. Ang unay may repleks sa Tao na ginagamit sa 

magkatambal na “haarii raaya” (haarii “24 na oras”) (piyesta; kapistahang araw), Mal “hari” 

(24 na oras), at ang pangalawa naman ay may repleks sa Tag “qaraw,” Seb Hil S-L Akl 

Mgd “adlaw,” Bkl “aldaw” (24 na oras at ang nasa kalawakan) Ilk “aldaw” (24 na oras) (ang 

nasa kalawakan ay “init” sa Ilk). Sa Mal ang nasa kalawakan ay “matahari” (lit. mata nang 

araw na 24 na oras), Batak “mata-ni-ari,” Bali “mati-n-ai,” Dayak “mata-n-andau”). Ang 

pinanghiraman, samakatuwid, nang Tag tanghaliq ay ang Mal “tengah hari” (lit. gitnaq 

nang araw), alalaong bagay “tanhaliq.” Ang PMP *teNah “gitnaq” ay walang repleks sa 

makabagong Tag bagamat ginamit nina Noceda at Sanlucar (d. 340) ang “tinga” (medio tahel 

de oro, que es el peso de cinco reales de plata), na maaaring tanggapin na repleks nang *teNah at 

alinsunod sa pagbabago nang manga tunog, ang *e ay naging Tag i at ang *-h ay nakaltas. 

Gayon pa man, sa pakahulugan nina Noceda at Sanlucar ay mahirap tanggapin na ang tangnang 

tanghaliq sa Tag ay tinga, unay walang matibay na pagbabatayan sa pagbabago nang

Lopez 

89 

manga tunog, ikalaway may kalayuan ang kahulugan. Walaq ngang na:lalabing paliwanag 

kundiq ang tanggapin na ang tang- ay buhat sa tengah; sa isang pansamantalang paliwanag, 

ang masasabi ko lamang ay ang Mal e ay naging a sa Tag at na:pasama na ang Mal a 

sa pagkakaltas nang –h. (Ako ay hindiq gaanong nasisiyahan sa paliwanag na ito, ngunit 

tanggapin na muna natin hanggang walang lalong matibay na saligan.) 

Karaniwan nang kapag ang Mal ay may r ang Tag naman ay may l, halimbawaq, Mal 

“arak,” Tag “galak,” Mal “djari” (daliriq), Tag “daliq” (sukat na sinlapad nang daliriq) atbp., 

kayaq ngat ang Mal “hari” ay naging “haliq” sa Tag. (Ang –q ay gaya nang –q sa dalamhatiq). 

Ang *tang- at *haliq, gaya nang *dalam at *hatiq, ay hindiq ginagamit na nangagqiisa sa 

Tag, at ang pariralang tengah hari sa Mal na apat na pantig ay naging tatatluhimpantig na 

tanghaliq sa Tag. 

Ang manga wikaq sa Pilipinas ay humiram din sa isat isa. (Tingnan ang manga 

binaggit na maaaring hiram nang Sbl, 4, 12.) Itoy isang malawak na paksaq, gaya rin 

nang manga hiram sa Kastilat Inggles. Kayat isa lamang gamiting halimbawaq ang aking 

babanggitin, ang Tag ka:lulwang bengeq. Ang bengeq na sa magkatambal na ito lamang 

ginagamit sa Tah ay hiram sa Pmp bengi (15a); ang mataas na i sa Pmp bengi ay na:babaq 

sa kala:gitnaang a sa Tag, isang karaniwang pangyayari sa huling pantig nang salitaq o 

kayay dahil sa asimilasiyon sa e nang unang pantig, at ang –q ay idinagdag sa Tag, gaya nang 

dalamhatiq at tanghaliq. 

Manga Talaq 

1 

Gaya nang manga sumusunod: Brugmann, K. and Delbrueck, B., Grundiss 

der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen 

(Balangkas nang pinaghambing na balarilaq nang manga wikang Indo- 

Germaniko). Strassburg. 1886-1902. Second edition, 1897-1911; Diex, 

F., Grammatik der romanischen Sprachen (Balarilaq nang manga wikang 

Romanse). Bonn, 1836-44 Fifth edition, 1882; Pedersen, H., Vergleichende 

Grammatik der keltischen Sprachen (Pinaghambing na balarilaq nang 

manga wikang Seltiko). Goettingen, 1909-13; Brockelmann, C., Semitische 

Sprachwissenschaft (Lingguwistikang Semitika). Leipzig, 1906, atbp., at si 

Blake sa manga wikaq sa Pilipinas. 

2 

Nangunguna na rito si Dempwolff sa manga wikang Malayopolinesiyo, si 

Bandstetter sa Indonesia at si Conant (1908, 1910, 1912, 1916) sa manga 

wikaq sa Pilipinas. 

3 

Wala pang ma:ituturing na gaanong malawaklawak na pagkakahambing 

sa pala:buuan nang manga wikaq sa Pilipinas, ngunit sa pala:ugnayan ay 

may nagawaq na si Blake at si Constantino, itong huliy sa makabagong 

pamamaraan.

90 


4 

Sa Talaq ... ang q sa unahan nang salitaq ay sa Tag ko lamang ginamit: hindiq 

ko pa tiyak ang sa ibang wikaq. 

5 

Ang mahabang K na bunga nang dyeminesiyon ay binibigkas nang halos 

dalawang habaq nang nagqiisang K. Ang dyeminesiyon at hindiq dapat 

ipagka:maliq sa isinusulat na dalawang K rin na mahabaq rin ang bigkas, na 

ito ay bunga naman nang asimilasiyon. Halimbawaq, sa Ilk ang pangmarami 

nang balasang “dalaga” ay dapat sanang balbalasang kung susundin ang 

pala:buuan nang wikang ito. Ngunit dahil sa bisaq nang asimilasiyon, ang l 

nang –lb- ay nagiging b rin, kayat ang balbalasang ay naging babbalasang. 

6 

Ma:idaragdag pa sa Bgb ang gobba “gibaq,” tuggas “tigas” (Conant 1910, dd. 

75, 76). 

7 

Tingnan din ang Mgd (2). Sa Seb. bagamat isinusulat na walaq, na may -l-, ang 

karaniwang bigkas ay waaq na may mahabang aa (13c). 

8 

Tingnan ang Isidore Dyen, ‘Dempolff ’s *R,’ Language 29 (1953) : 359-66. 

9 Ang nakukulong nang dalawang hilis na guhit at gitlapiq at ang nang dalawang 

panaklong naman ay pansamantala, alalalong bagay diq pa tiyak na balangkas. 

Mga Sanggunian 

Blake, Frank R. “Contributions to a comparative Philippine grammar.” Part I: General 

features, phonology, pronouns, JAOS, tomo 27, mp. 317-396, 1906 : Part II: 

Numerals, JAOS tomo 28, mp 199-253, 1907. 

Brandstetter, Renward. Die Lauterscheinungen in den indonesischen Sprachen. (Ang manga 

anyoq nang manga tunog sa manga wikang Indonesiyo.) Luzern, 1915. 

Conant, Carlos Everett. “F and V in Philippine languages.” Bureau of Science Ethnology 

Publications, tomo 5 blg 2, mp. 135-141, 1908. 

--------------------. “The RGH law in Philippine languages.” JAOS, tomo 31, mp. 

70-85, 1910. 

--------------------. “The pepet law in Philippine languages.”Anthropos, tomo 7, mp. 

920-947, 1912. 

--------------------. “The RGH law in Philippine languages.” JAOS, tomo 36, mp. 

181-196, 1910. 

Dempwolff, Otto. Vergleichende Lautlehre des austronosischen Wortschatzer. (Ang 

paghahambing nang ponolohiya nang manga salitang Austronesiyo.) 3 tomo. (Beihefte 

zur Zeitschrift fuer Eingeborenen Sprachen). Hamburg, 1934, 1937, 1938. 

Lopez, Cecilio. “Origins of Philippine languages.” Philippine Studies (Beyer Memorial 

Issue on the Prehistory of the Philippines) tomo 15, mp. 130-166, 1967. 

--------------------. A comparative Philippine word-list. Ms. 

TALA: Nalathala ang artikulong ito ni Dr. Cecilio Lopez sa Linggwistikang Pilipino, blg. 3, 1971.


ANG TUNOG GLOTTAL SA PILIPINO 

(AT SA IBÁNG PANGUNAHING WIKA SA FILIPINAS) 

ANG WIKANG PILIPINO ay may 21 ponema (may kahulugang tunog): 16 sa mga ito 

ang ponemang katinig at 5 naman ang ponemang patinig. Ang mga ponemang katinig 

ay ang mga sumusunod: /p, t, k, ’, b, d, g, m, n, ŋ s, h, l, r, w, y /. Ang mga ponemang 

patinig naman ay ang mga ito: /i, u, e ,o, a /. (Tandaan: ang pinag-uusapan dito ay hindi 

palabaybayan o ang mga letrang ginagámit sa pagbabaybay). Ang simbolong nása loob ng 

dalawang guhit na pahilis ay kumakatawan sa ponema. Ang sistematiko ang palabaybayan 

ng wikang Pilipino kayâ’t ang mga simbolo o letra ay nagkakaroon ng halos isa-sa-isang 

pagtutumbasan. Hindi ito katulad ng napakagulong palabaybayan ng Ingles. Mapapansin 

na sa mga simbolong ginagámit sa transkripsyon ay dalawa lámang sa mga ito ang naiibá sa 

mga letrang ginagámit sa ating palabaybayan—ang mga simbolong / ŋ / at / ’ /. 

Ang nabanggit na 21 ponema ay iniayos sa tsart sa ibabâ ayon sa punto at paraan ng 

artikulasyon: 

Talahanayan 1. Ponemang Katinig 

Talahanayan 2. Ponemang Patinig

92 

Ang Tunog Glottal sa Pilipino at sa Ibáng Pangunahing Wika sa Filipinas 

Dalawa ang ponemang Glottal: / ’ / at / h / 

Dalawa ang ponemang katinig na tinatawag na glottal ayon sa punto ng artikulasyon 

(tingnan ang tsart sa itaas)—ang / ’ / at / h /. Ang / ’ / ay tawagin nating glottal na 

pasara at ang / h / naman ay glottal na pahinga. Glottal na pasara sapagkat ang glottis ay 

bumubukas sa pagbigkas nitó upang daanan ng hangin kayâ lumilikha ng pahingang tunog. 

Tatangkaing talakayin dito ang ponemang glottal na pasara—/ ’ /—papaanong nagkakatulad 

at nagkakaibá ang pagbigkas ng ponemang ito sa 8 pangunahing wika sa Filipinas: Tagalog 

(o Pilipino), Sebwano, Ilokano, Hiligaynon, Bikol, Waray, Pampango, at Pangasinan. 

Ang / ’ / sa Salitâ 

Sa ating kasalukuyang palabaybayan, ang / ’ / ay inirerepresenta sa dalawang paraan: 

1. Nakasáma ito sa palatuldikan at inirerepresenta ng “tuldik” na paiwa ( ` ) kung 

nása hulihán ng salitâ. Ang mga salitâng may ganitong tunog sa hulihán 

ay ang tinatawag nating mga salitâng malumi o maragsa. Halimbawa: 

malumi—bagà, pusò, saganà, talumpatì; maragsa—bagâ, kaliwâ, saliwâ, 

dukhâ. (Pansinin na ang tandang pakupya ( ^ ) ay pinagsámang tandang 

pahilis ( ´ ) at paiwa ( ` ) kayâ ang kumakatawan sa ponemang / ’ / ay ang 

tandang paiwa pa rin.) 

2. Inirerepresenta ito ng gitling ( - ) kapag ito’y nása loob ng isang salitâ sa 

pagitan ng katinig-patinig. Halimbawa: may-ari, mag-alis, pang-ulo, atbp. 

Pansinin na kapag inaalis ang gitling na kumakatawan sa ponemang / ’ / 

ay mag-iibá ang kahulugan ng mga salitâ: mayari, magalis, pangulo. Ang 

ponemang / ’ / ay hindi natatagpuan sa wikang Ingles. Kayâ nga’t ang 

dinig ng isang karaaniwang Americano sa mga salitâng batà, tabâ, pasò ay 

batak, tabak, pasok, sapagkat ang dinig niya sa / ’ / ay / k /. (Tingnan ang 

tsart ng mga ponema at mapapatunayang malaki ang pagkakahawig ng 

dalawang ponemang ito sa paraan ng artikulasyon. Kung sabagay may mga 

pagkakataóng mga Filipino man ay napapagpalit ang dalawang ponemang 

ito. Kayâ nga ba’t iniiwasan sana ng manunulat na ito ang paggámit ng 

salitâng titik, lalo na sa pasalitâ—malaking titik, maliit na titik!) 

Nabanggit sa unahan nitó ang mga ponemang / ’ / ay matatagpuan sa gitna 

at sa hulihán ng salitâ, bagama’t sa ganitong posisyon ay maituturing na prediktabol o 

mahuhulaan sapagkat sa pagbigkas natin ng alinmang ponemang patinig sa Tagalog ay 

kasáma na ang gayong tunog. Subalit sa transkripsiyon ay makakabuting irepresenta ang 

ponemang ito kahit saang posisyon sapagkat ang transkripsiyon ay hindi para sa mga likás 

na Tagalog kundi para sa mga táong nag-aaral pa lámang ng wikang ito. Magkakaroon ng 

suliranin sa pagbigkas ang isang mag-aaral kung sa kaniyang unang wika ay binibigkas ang 

mga ponemang patinig nang hindi pinangungunahan ng / ’ /. Ang mga sumusunod na 

pares ng mga salitâ ay nagpapatunay na ang / ’ / ay sadyang ponemika:

Santiago 

93 

Baybay 

hanay 

anay 

tiyo 

iyo 

laway 

away 

Transkripsiyon 

/ha : nay/ 

/’a : nay/ 

/tiyoh/ 

/’iyoh/ 

/la :way/ 

/’a: way/ 

(Pansinin na ginámit dito ang kolon o tutuldok upang magrepresenta o kumatawan sa haba. 

Kung minsan ang ginagámit ng ibá ay tuldok. Tungkol sa haba, naniniwala ang manunulat 

na ito na sa isang salitâ sa Pilipino, ang pagpapalakas ng bigkas o pagtataas ng tono ay 

sumusunod lámang sa pagpapahaba ng bigkas sa patinig ng isang pantig.) 

Sapagkat prediktabol o mahuhulaan ang ponemang / ’ / sa unahan ng salitâ, hindi 

na ito nagkakaroon ng anumang representasyon sa palabaybayan sa gayong posisyon. 

Prediktabol rin ito sa gitna ng salitâ sa pagitan ng magkatulad o di-magkatulad na patinig. 

Halimbawa: paalam /pa’a:lam/, maliit /mali’it/, tao /ta:oh/, noo /no’oh/, bait /ba’it/. 

Lumilitaw, samakatwid, na ang ponemang / ’ / ay matatagpuan at ponemika sa 

lahat ng posisyon sa isang salitâ sa Pilipino: unahan, gitna, hulihán tulad ng ponemang 

/ h /. Dahil dito, masasabi na rin natin na, sa katotohanan, lahat ng salitâ sa Pilipino ay 

nagsisimula at nagtatapos sa ponemang katinig. (Tandaang muli na ang pinag-uusapan 

dito ay mga ponema at hindi mga letra o ortograpiya). Ang salitâng aso, halimbawa, 

bagama’t nagsisimula at nagtatapos sa patinig kapag isinusulat ayon sa ating palabaybayan, 

ay nagkakaroon ng ganitong transkripsiyon: /’a:soh/—nagsisimula sa ponemang katinig / ’/ 

at nagtatapos sa ponemang katinig / h /. 

Ang / ’ / sa Pangungusap 

Tinatalakay sa itaas ang kalagayan ng ponemang / ’ / sa ibá’t ibáng posisyon sa isang salitâ. 

Talakayin naman natin ang nagiging kalagayan nitó kung ito’y nása hulihán ng isang salitâ 

at kung ang nasabing salitâ ay nása loob ng pangungusap. Halimbawa: 

Hindi pô matabâ si Nanay. 

/hindi: pu mataba: si na:nay/ 

Pansinin ang pagkawala ng ponemang / ’ / sa mga salitâng /hindi’/, /po/, at /mataba’/ 

at ang pagkakapalit sa lugar nitó sa haba (/ : /). Sa ganitong pagkakataón mapapansin ang 

kahinaan ng ating kasalukuyang paraan ng pagtutuldik. Papaano babasáhin ng isang di- 

Tagalog ang halimbawang pangungusap na ito? (Hindi pô matabâ si Nanay.)

94 

Ang Tunog Glottal sa Pilipino at sa Ibáng Pangunahing Wika sa Filipinas 

Ang / ’ / sa Ibáng Prinsipal na Wika 

Sa mga wika na gawing Bisaya, tulad ng Sebwano, Hiligaynon, at Waray (maipapangkat na 

rin dito ang Bikol), ang ponemang / ’ / ay hindi nawawala o inilalaglag kahit ang salitâng 

nagtataglay nitó ay maging bahagi ng pangungusap. Pansinin ang sumusunod na mga 

halimbawa: 

Sebwano 

Ikaw ba ang niadTò sa amò? (Ikaw ba ang nagpunta sa amin?) 

/’ikaw ba ‘ang ni’adtu’ sa ‘a:mu’/ 

Hiligaynon 

Puti ang dakû nga idû. (Puti ang malaki kong aso.) 

/puti’ ‘ang daku’ ku nga idu’/ 

Bikol 

Ang akì nag- ulî. (Ang batà ay umuwi.) 

/’ang ‘ a:ki’ nag’uli’/ 

Waray 

Damù an dugô nga tinurò. (Marami ang dugong tumulo.) 

/da:mu’ ‘an dugu’ nga tinu:ru’/ 

Samantala, mapapansin naman sa mga wika sa gawing Hilagang Luzon, tulad ng 

Pangasinan at Ilokano, na ang ponemang / ’ / ay hindi natatagpuan sa hulihán ng mga 

salitâ. Halimbawa: 

Tagalog Ilokano Pangasinan 

balità /bali:ta’/ /bali:tah/ /bali:tah/ 

kampanà /kampa:nah’/ /kampa:nah/ /kampa:nah/ 

pusà /pu:sa’/ /pu:sah/ /pu:sah/ 

Kung hindi natatagpuan ang ponemang / ’ / sa hulihán ng mga salitâng Ilokano at 

Pangasinan, halos mahuhulaan na ng guro na isa ito sa magiging suliranin niya sa kaniyang 

pagtuturo ng Pilipino. 

Samantala, sa Pampango naman ay nagkakaroon ito ng kapalit na tunog na kahawig 

ng ponemang / y /. Halimbawa: 

Sinali yang lagari king tindahan. (Binili niya ang lagari sa tindahan.) 

/si:nali yang laga:ri king tinda:han/ 

Ang isa pang kapansin-pansin sa mga Pampango ay ang pagpapalit ng / ’ / sa / 

h / sa mga salitâng Tagalog, tulad ng hangin, tahi na binibigkas nilá ng /’a:ngin/, /ta’i/. 

Kung susuriing mabuti ang kaniláng ginagawang pagpapalit ng tunog sa ponemang /h /, 

mapapansing hindi ito likás na ponemang / ’ / kundi isang uri ng tunog na waring nása 

pagitan ng / ’ / at / h /.

Santiago 

95 

Paglalagom 

Mahalaga para sa isang guro na mauunawaan ang kakanyahan ng ponemang / ’ / hindi lámang 

sa Pilipino kundi gayundin sa wika ng pook ng kaniyang pinagtuturuan. Makatutulong sa 

kaniya ang ganitong kaalaman sa pagtuturo ng Pilipino bílang pangalawang wika. 

Sa isang batàng di-Tagalog na nag-aaral ng Pilipino, matitiyak halos ng guro na ang 

batàng ito’y magkakamali sa wastong paggámit ng ponemang / ’ / dahil sa impluwensiya ng 

ganito ring tunog sa kaniya nang wika. Kayâ kung ang suliranin ng batà, halimbawa, ay ang 

paglalatag ng / ’ / at pagpapalit pagkatapos ng haba—/ : /—sa lugar nitó (magiging suliranin 

ito ng mga batàng ang unang wika ay Sebwano, Hiligaynon, Waray, Bikol, Pampango) o 

kayâ ang pagkakabit naman ng ganitong tunog. 

Sa hulihán ng mga salitâ (magiging suliranin naman ito ng mga batàng Pangasinan 

at Ilokano), hinihingi lámang ng pangangailangan ng mga batà na maghanda ang guro 

ng mga angkop na pagsasanay na makatutulong sa madalîng pagkatuto nilá sa wastong 

paggámit ng ponemang ito. 

Paliwanag: Sinikap ng manunulat na ito na maging payak ang kaniyang pagtalakay 

sa paksa. Iniuukol ang artikulong ito sa mga gurong nagsisimula pa lámang magkahilig sa 

aghamwika. Dahil sa layuning ito ay makapagpapaumanhin marahil ang mga gurong may 

malawak-lawak nang kaalaman sa larangang ito. 

TALA: Nalathala ang artikulong ito ni Alfonso Santiago sa Ang Supling, blg.1, 1970.


ANG PAGHAHAMBING SA DALAWANG WIKA 

ANG ARTIKULONG ITO ay sadyang inihanda para sa mga nagtuturo ng Pilipino sa mga 

di-Tagalog. Sinikap ng sumulat na maging payak na payak ang paglalahad upang madalîng 

maunawaan kahit ng mga gurong hindi pa nakakukuha ng kurso sa Lingguwistika. Dito’y 

tinatalakay kung ano ang kahulugan ng pahambing na pagsusuri sa dalawang wika at kung 

paano makakatulong ito sa isang guro ng Pilipino upang maging mabisà ang kaniyang 

pagtuturo. Inilalahad dito ang payak na paraan ng paghahambing sa dalawang wika. 

Pagtuturo ng mga Pilipino sa mga Di-Tagalog 

Isang guro ang magtuturo ng Pilipino sa mga batàng di-Tagalog. Ang gurong ito ay 

maaaring isang taal na Tagalog. Ang kaniyang pagsasalitâ ay isang mabuting huwaran. 

Maaari rin namang ang gurong ito ay hindi taal na Tagalog. Tagaroon siyá sa pook na iyon 

kayâ alam na alam niya ang wika ng pook. Maayos na rin naman ang kaniyang pagsasalitâ ng 

Pilipino. Ano pa kayâ ang dahilan upang siyá’y hindi magtagumpay sa kaniyang pagtuturo 

ng Pilipino? 

Isa sa mga pangunahing prinsipyo sa mga makabagong pamamaraan sa pagtuturo 

ng pangalawang wika ay ito: Kailangang ang pagtuturo ng guro ay masalig sa isinagawang 

pahambing na pagsusuri sa unang wika ng mga batàng kaniyang tinuturuan at ng Pilipinong 

kaniyang itinuturo bílang pangalawang wika. 

Alinmang dalawang wika, gaya ng pagkakaalam natin, ay maraming mga 

pagkakatulad—sa mga ponema, sa mga salitâ at pagbubuo ng mga ito, sa pag-uugnay- ugnay 

ng mga salitâ, atbp. Ngunit tiyak na may pagkakaibá ang dalawang wikang ito. Maaaring 

may ponema sa Pilipino na wala sa unang wika ng mga mag-aaral o ang kabaligtaran nitó. 

Halimbawa: Sa Pilipino ay may ponemang patinig na / e / at / o / na wala sa 

Ilokano. Bagama’t sa ortograpiya o sistema ng pagsulat ng mga Ilokano ay gumagámit ng 

mga titik na “e” at “ o,” ang mga ito ay hindi nagrerepresenta ng ponemang / e / at / o / 

kundi ng / i / at / u /. Pansinin ang mga sumusunod na halimbawa:

Santiago 

97 

/ o/ 

/ e / 

Pilipino Ilokano Baybay 

/lo : ko/ /lu : ku/ loko 

/bo : mba/ /bu : mba/ bomba 

/tse : ke/ /tsi : ki/ tseke 

/be : rde/ /bi : rdi/ berde 

Hindi na kailangan pang matutuhan ng guro ng Pilipino ang wika ng pook na 

kaniyang pinagtuturuan. Ibá ang pag-aaral kaysa pagsusuri. Ang kailangan niya ay 

pagsusuri sa wika ng pook at hindi pag-aaral makapagsalitâ nitó, bagama’t lalong mabuti 

kung matututo siyáng magsalitâ nitó. 

Ngunit masusuri ba ng isang guro ng Pilipino ang wika ng pook kahit hindi siyá 

marunong magsalitâ ng wikang ito? Maaari. At ito ang ating tatalakayin ngayon sa isang 

payak na pamamaraan—ang pagsusuri nang pahambing sa dalawang wika: wika ng pook 

at ng Pilipino. 

Sa payak na katuturan, ang paghahambing sa dalawang wika ay tumutukoy sa pagalam 

sa pagkakatulad at pagkakaibá ng dalawang wika. Ang pagsusuring tulad nitó ay 

tumutukoy lámang sa wikang binibigkas at hindi sa ortograpiya nitó. 

Kung pag-aagapayanin natin ang dalawang wikang sinusuri at subuking pagtapattapatin 

ang mga ponema ng mga ito, mapapansing bagamat maraming ponemang 

nagkakatulad sa dalawang wika, mayroon din namang nagkakaibá. Halimbawa: 

Wika ng pook 

Pilipino 

1 1 

2 2 

3 3 

4 

5 

Kung ang mga ponema, halimbawa, ng Pilipino ay 1, 2, 3, at 5 at ang wika naman 

ng pook ay 1, 2, 3, at 4, madalî nating maibibigay ang mga sumusunod na palagay: 

1. Na ang mga mag-aaral ay hindi magkakaroon ng suliranin sa mga ponemang 

1, 2, at 3; 

2. Na silá’y magkaroon ng suliranin sa pag-aaral ng ponemang 5 sapagkat ito’y 

walang katulad sa mga ponema ng kaniláng wika; 

3. Na malamang na magkaroon din silá ng suliranin sa ponemang 4 sapagkat 

ito’y nása “dila” na nilá, samakatwid ay dala-dala nilá sa pag-aaral ng Pilipino. 

Ang halimbawa sa itaas ay payak na payak bagaman sa katotohanan, ang pagsusuri 

sa wika, lalo na ang mga isinasagawa ng mga “linguist” o dalubwika, ay higit na masalimuot.

98 


Ngunit dapat linawin dito na ang isang guro ng Pilipino ay hindi na kailangang maging 

isang paham sa wika upang makapagsagawa ng pahambing na pagsusuri upang lalong 

maging mabisà ang kaniyang pagtuturo ng Pilipino bílang pangalawang wika. 

Ang pahambing sa pagsusuri sa dalawang wika, wika ng pook at ng Pilipino, ay 

maaaring isagawa ng isang guro pagdatíng niya sa pook na kaniyang pagtuturuan o bago 

magsimula ang aralang taón. Higit na mabuti kung makapagsasaliksik siyá sa mga naisagawa 

nang pagsusuri (kung mayroon) ng mga dalubwika tungkol sa wika ng pook. Sa gayon ay 

mahuhulaan na niya kaagad kung saan-saang bahagi ng Pilipino mahihirapan ang mga 

batà sa pag-aaral nitó, na dapat niyang bigyang-diin sa kaniyang gagawing pagtuturo. 

Maaari rin namang magsagawa ng pagsusuri ang isang guro hábang siyá’y nagtuturo. 

Kung sa kaniyang pagtuturo ay makapansin siyá ng mga karaniwang mali ng mga batà, ang 

una niyang dapat alamin ay kung bakit nagkakamali nang gayon ang mga batà. Alamin 

niya kung ang mga pagkakamaling yaon ay dahil sa impluwensiya ng unang wika ng mga 

batà. Pag-aralan niya kung bakit nagkakagayon. At pagkatapos niyang matiyak ang dahilan, 

maipaplano niya ang kaniyang gagawing pagtuturo sa sumusunod na mga araw upang 

bigyang-diin sa pagtuturo ang mga bahaging nagdudulot ng suliranin sa mga batà. 

Upang hindi maging masalimuot ang pag-aaral, maaaring hatiin ang wikang sinusuri 

sa tatlong lawak: palatunugan (ponolohiya), palabuuan (morpolohiya), at palaugnayan 

(sintaksis). Maaari ring gawing hati ang mga sumusunod: palatunugan, talasalitaan, 

palaugnayan. Ngunit ang dapat linawin dito ay ang katotohanang kahit magkahiwalay na 

tinatalakay ang bawat lawak, sa aktuwal na pagsasalitâ, ang mga ito ay sáma-sáma at sabaysabay 

na ginagámit ng isang nagsasalitâ. Isa pa, may ibá pang kakanyahan o katangian ang 

wika na kailangang maunawaan ng guro tulad ng po, ho, opo, ay tatak ng kultura ng mga 

táong nagsasalitâ ng Tagalog. Karamihan ng mga wika sa kapuluan ay hindi gumagámit ng 

ganitong mga salitâ ng paggalang. 

Sa artikulong ito ay binibigyang-diin lámang ang tatlong lawak: palatanungan, 

palabuuan, at palaugnayan. 

Palatunugan. Ponolohiya ang tawag sa pag-aaral ng mga katangian o kakanyahan ng mga 

tunog, may kahulugan o wala, sa isang wika. Sa pag-aaral ng palatunugan ng Pilipino at 

Pangasinan, halimbawa, ay matutuklasang: 

1. May mga ponema sa Pangasinan na wala sa Pilipino; 

2. May mga ponema sa Pilipino na wala sa Pangasinan; at 

3. Higit na marami ang mga ponema sa Pilipino kaysa Pangasinan. 

Ang halimbawa ng bílang 1 ay ang ponemang / a / sa Pangasinan na wala sa Tagalog. 

Mapatutunayang ang tunog na ito ay isang ponema sa Pangasinan sa pamamagitan, 

halimbawa, ng mga sumusunod na set o pares ng mga salitâ: 

/saksak/ 

(stab)

Santiago 

99 

/suksuk/ 

/siksik/ 

/saksak/ 

(insert) 

(loaded to capacity) 

(scales) 

Ang maibibigay na halimbawa rito ay ang ponemang /o / at / e / sa Filipinas na 

wala sa Pangasinan. Halimbaawa: 

Tagalog 

Pangasinan 

/lo : bo/ /lu : bu/ (balloon) 

/go : ma/ /gu : ma/ (rubber) 

/be : rde/ /bi : rdi/ (green) 

/se : ksi/ /si : ksi/ (sexy) 

Sapagkat may mga ponema sa Pilipino na wala sa Pangasinan at may mga 

ponema din naman sa Pangasinan na wala sa Pilipino, halos nakatitiyak ang guro na dito 

magkakaroon ng suliranin ang mga batàng Pangasinan sa pag-aaral ng Pilipino. Ang mga 

ponema sa Pangasinan na wala sa Pilipino ay tiyak na dala-dala ng mga batà sa pag-aaral 

ng Pilipino. Gayundin, mahihirapan silá sa pagbigkas ng mga ponema sa Pilipino na wala 

sa Pangasinan. Kalimitan, ang isang ponema sa Pilipino na wala sa Pangasinan ay papalitan 

ng mga batà ng ibáng kahawig na ponema sa kaniláng wika. Halimbawa, ang salitâng “téla” 

ay karaniwang magiging “tíla”; ang babaeng “Móra” ay magiging babaing “múra,” atbp. Sa 

kabilâng dáko naman, kung hindi magkakaroon ng pagbabawas, halimbawa: ang “batà” 

(child) ay magiging “batá” (bathrobe), ang “bagà” (lung) ay magiging “bága” (live ember), atbp. 

Palabunuan. Morpolohiya ang tawag sa pag-aaral sa kayarian o sistema ng paglalapi sa 

mga salitâ. Bawat wika ay may sariling paraan ng paglalapi o pagkakabit-kabit ng mga 

morpema. 

Halimbawa: Maaaring ang dalawang wikang sinusuri nang pahambing ay kapuwa 

gumagámit ng unlapi, gitlapi, at hulapi o kayâ kapuwa nag-uulit ngunit may pagkakaibá sa 

paraan ng pagkakabit-kabit ng mga morpema. 

Tingnan ang sumusunod na paghahambing sa paraan ng pagbabanghay sa Pilipino 

at Ilokano. Gamítin natin ang mga pandiwang ginagámit nang magkakahulugan sa 

dalawang wikang ito upang madalîng makíta ang pagkakatulad at pagkakaibá: 

Pangkasaukuyan: 

Pilipino 

naglalaba 

naglalampaso 

nagluluto 

Ilokano 

aglablaba 

aglamlampaso 

aglutluto

100 


Pangnakaraan: 

Panghinaharap: 

naglaba 

naglampaso 

nagluto 

maglalaba 

maglalampaso 

magluluto 

naglaba 

naglampaso 

nagluto 

aglaba 

aglampaso 

agluto 

Sa banghay pangnakaraan ay walang magiging suliranin. Ngunit sa pangkasalukuyan 

ay agad mapapansin ang magkaibáng paraan ng pag-uulit sa bahagi ng salitâng-ugat. Sa 

Pilipino, ang inuulit lámang sa mga salitâng “laba,” “lampaso,” at “luto” ay ang unang katinigpatinig, 

samantalang sa Ilokano ay ang unang katinig-patinig-katinig. Sa panghinaharap 

naman ay mapapansing hindi nag-uulit ng anumang bahagi ng salitâng-ugat. Dahil dito’y 

mahuhulaan natin kung saan-saan magkakamali ang mga batà sa pagbabanghay sa mga 

salitâng ganito sa Pilipino: 

Pangkasalukuyan: 

Naglalaba si Rosa. 

Naglalampaso si Ana. 

Nagluluto ang Nanay. 

Panghinaharap: 

Maglalaba si Rosa. 

Maglalampaso si Ana. 

Magluluto ang Nanay. 

Maaaring maging mali: 

Naglablaba si Rosa. 

Naglamlampaso si Ana. 

Naglutluto ang Nanay. 

Maaaring maging mali: 

Maglaba si Rosa 

Maglampaso si Ana. 

Magluto ang Nanay. 

Totoong di-iilang guro ang kahit hindi pa nakakukuha ng kurso sa lingguwistika o 

sa pagtuturo ng Pilipino bílang pangalawang wika ay nagsasagawa na ng ganitong simpleng 

mga pagsusuri. Ngunit ito’y simula lámang at lalong magiging mabuti kung magpapatuloy 

ang mga gurong ito sa lalo pang malawak ngunit makaagham na pamamaraan sa 

paghahambing ng una at pangalawang wika ng mga mag-aaral na kaniláng tinuturuan. 

Palaugnayan. Sintaksis ang tawag sa pag-aaral sa balangkas o pagkakaugnay-ugnay ng 

lipon ng mga salitâ. Gamítin nating halimbawa rito ang wikang sa Sebwano. Subuking 

bigyan ng diksiyonaryong Sebwano-Pilipino ang isang batàng mag-aaral na hindi pa 

gaanong nakapagsasalitâ sa Pilipino. Kung walang diksiyonaryo ay igawa siyá ng talaan 

ng mga salitâng gagamítin niya sa ipakikitang larawan—halimbawa ay larawan ng isang 

batàng naglalaro. Pagkatapos ay pagbigayin ng pangungusap tungkol sa larawan. Halos 

nakatitiyak ang guro na ang balangkas ng pangungusap na ibibigay ng batà ay Sebwano!

Santiago 

101 

Mapatutunayan lámang dito ang nagiging impluwensiya ng unang wika sa pag-aaral ng 

pangalawang wika. 

Kung ang ibibigay na pangungusap ng batà ay “Naglalaro ang batà,” walang 

makikítang suliranin dito. Ngunit kapag ang ibinibigay na pangungusap ay “Ang batà 

naglalaro,” malinaw na makikíta ng guro ang suliranin ng bata—ang paggámit ng panandang 

ay na wala sa Sebwano kapag nauuna ang simuno. 

Ang isa pang maibibigay na halimbawa sa mga suliranin ng mga batàng Sebwano sa 

pag-aaral ng Pilipino ay ang wastong paggámit ng -um dahil marahil sa mga sumusunod: 

(1) walang panlaping ganito sa kaniláng wika, (2) walang malinaw na alituntunin sa Pilipino 

tungkol sa wastong gámit ng panlaping ito, kayâ ang batà ay medyo nalilito. Kung minsan 

ang mga pandiwang dapat gamítan ng -um ay ginagamítan ng mag- o ang kabaligtaran 

nitó. Halimbawa: 

Magkain na tayo. 

Si G. Santos ang tumuturo sa amin. 

Paglalagom 

Ang Pilipino ay pangalawang wika ng mga di-Tagalog. Ngunit ang Pilipino bílang 

pangalawang wika, ay hindi kasinghirap iturong tulad ng Ingles sapagkat ito’y malaki ang 

pagkakahawig sa ibá’t ibáng wika sa Kapuluan—sa palatunugan, talasalitaan, atbp. 

Lalong magiging mabisà ang pagtuturo ng Plipino kung isaalang-alang ng guro 

ang unang wika o wikang kinagisnan ng mga mag-aaral, kung ang kaniyang gagawing 

pagtuturo ay batay sa kinalabasan ng pahambing na pagsusuri sa dalawang wika—wika ng 

pook at ng Pilipino. 

TALA: Nalathala ang artikulong ito ni Alfonso Santiago sa Ang Supling, blg. 1, 1970.

Fermina G. Gatal 

ISANG PAHAMBING NA PAGSUSURI SA MGA 

PONEMANG SEGMENTAL NG PILIPINO AT IBANAG 

KAALINSABAY NG MGA PAGBABAGO sa kapaligiran ang tandisang pagsasakatuparan 

ng pagkakaroon ng isang wikang pambansa, ang Pilipino, at ang paggámit nitó bílang 

wikang panturo sa mababang paaralan. Nagsimula ang paglinang sa isang wikang pambansa 

noong taóng 1935 bílang pag-alinsunod sa itinagubilin sa Saligang-batas na naglalayong 

mapadalî ang pakikipaghatirang-diwa sa pamamagitan ng kaisahan sa wika. Batay dito’y 

inirekomenda ng Surian ng Wikang Pambansa noong 1937 at napagtibay naman ang 

Tagalog ang maging batayan ng wika ng ating bansa (alinsunod sa Atas Tagapagpaganap 

Blg. 137). Nabigyan ng ibayong diin ang paglinang sa wikang pambansa nang ipatupad ang 

kautusang pangdiwa noong 1940. 

Ang wikang Pilipino ay Tagalog na pinayaman ng mga subok at kinikilálang 

hiram na salitâ mula sa ibá’t ibáng wikain sa buong kapuluan, mula sa Castilla, Ingles, 

Chino, Griego, Latin, at ibá pang mga likha at binagong salitâ na nagkaroon ng ibá’t ibáng 

kaantasan ng tagumpay ayon sa naging gámit ng mga tao. Bagama’t maraming naging 

sagwil, tulad ng kakulangan ng mga aklat at patnubay at pagwawalang-bahala ng maraming 

guro at mamayan, ang wikang Pilipino ay patuloy pa ring humanap ng puwang upang ito’y 

mapalapit sa puso’t damdamin ng bawat mag-aaral. 

Noong 1957, bílang pagpapatupad sa Batas Republika 1124 at sa Binagong 

Palatuntunan ng Edukasyon, ay itinagubilin ang paggámit ng Pilipino bílang isang 

asignatura mula sa Baitang 1 pataas. Naging puspusan, mula noon, ang ginagawang mga 

hakbang túngo sa ikauunlad ng wika. Pinagtagisang-diwa at pinag-ubusan ng matalinong 

pagpapasiya ng Lupon ng Pambansang Edukasyon noong 1963 na gamítin ang Pilipino 

bílang wikang panturo sa Baitang 1 sa mga purok na di-Tagalog at sa Baitang 2 sa mga 

purok na Tagalog simula sa taóng pampaaralan 1970–1971 at patuloy itong gagamítin 

hanggang sa Baitang 4 sa taóng 1973–1974. 

Ang pasiyang ito ng Lupon ay pinag-ukulan ng sukdulang diin at tangkilik ng 

itinalagang pangkat pangkurikulum. Naglunsad ito ng apat na taóng masinsinang 

pagsasanay ng mga guro sa Pilipino at paghahanda ng mga kagamitan pangkurikulum sa 

bawat baitang.

Gatal 

103 

Kaugnay ng kasalukuyang kalakaran sa pagpapatupad ng paggámit ng Pilipino 

bílang wikang panturo, makabuluhang bigyan ng kaukulang pansin ang pagkakahawig at 

pagkakaibá ng mga wikain at ng wikang pambansa túngo sa kaisahan ng wika. Ang payak na 

payak na pag-aaral na ito, ang pahambing na pagsusuri sa Pilipino at Ibanag , ay maaaring 

makapagpasigla sa mga palaaral upang gumawa ng ibá pang mga pag-aaral at pananaliksik 

sa ibá’t ibáng diyalekto túngo sa pagpapayaman at pagpapaunlad ng pambansang wika at 

upang ito’y mabisàng maituro sa mga di-Tagalog. 

Sa pag-aaral na ito ay tinangkang paghambingin ng mananaliksik ang mga 

ponemang segmental ng Pilipino at Ibanag sa layuning matagpuan ang pagkakatuladtulad 

at pagkakaibá-ibá ng mga ito. Ang naging resulta ng pag-aaral ang siyang naging 

batayan ng mananaliksik sa pagmumungkahi ng mga kaukulang lunas sa mga suliraning 

kinakaharap ng mga mag-aaral sa Lallo, Cagayan, sa kaniláng pag-aaral sa Pilipino. 

Makatutulong din ang pag-aaral na ito sa mga guro ng wika upang maunawaan 

ang katangian ng Pilipino bílang pangalawang wika. Makabuluhan din ito upang maging 

sanggunian sa paghahanda ng mga kagamitang pampagtuturo na napapanahon at angkop 

sa purok ng Lallo. 

Ang mga suliraning tinalakay ay ang sumusunod: 

1. Alin-alin sa mga ponemang segmental ng Pilipino at Ibanag ang 

magkakatulad? 

2. Alin-alin sa mga ponemang segmental ng Pilipino at Ibanag ang magkakaibá? 

3. Ano-ano ang magiging kamalian ng isang mag-aaral na Ibanag sa kaniyang 

pag-aaral ng Pilipino? 

4. Anong pamaraan ang mabuting gamítin sa pagtuturo ng Pilipino sa mga 

mag-aaral na Ibanag? 

Ang naging pagpapalagay sa likod ng ganitong uri ng paghahambing ay ito: Kapag 

ang mga ponema sa katutubong wika ng mga mag-aaral at ang mga kayarian at pamamahagi 

ay katulad ng Pilipino, ito’y hindi magiging suliranin sa pagtuturo ng wika. Sa kabilâng 

dako, ang mga ponema na kaibá sa Pilipino ay magdudulot ng suliranin. 

Pagbibigay-kahululugan sa mga Datos 

Ang Ibanag ay may 25 ponemang segmental. Ang mga ito ay binubuo ng 20 

ponemang katinig at 5 ponemang patinig. Ang mga ito ay ang mga susmusunod: 

Mga ponemang katining: / p, b, t, k, g, ’, c, f, v, h, s, z, l, m, n, ng, w, r, y/ 

Mga ponemang patinig: /i, e, a, o, u/

104 

Isang Pahambing na Pagsusuri sa mga Ponemang Segmental ng Pilipino at Ibanag 

Matutunghayan sa tsart sa ibabâ ang nasabing mga ponemang katinig: 

Talahanayan 1. Mga Ponemang Katinig ng Ibanag 

Mga Ponemang Katinig 

/ p / - Walang boses na bilabyal istap. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal at midyal 

ng salitâ. Hindi ito makikíta sa posisyong pinal. Halimbawa: /plu.ma/ (pluma); /’apan/ 

(kunin) 

/ t / - Walang boses na dental istap. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal at midyal ng 

salitâ. Halimbawa: / tuggi/ (tugi); /bituin/ (bituin) 

/ k / - Walang boses na belar istap. Ito ay nása posisyong inisyal, midyal at pinal ng salitâ. 

Halimbawa: /kami/ (kami); /dakal/ (malaki); /vuki/ (bundok) 

/ ’ / - Walang boses na glottal istap. Ito ay maaaring nása unahán, midyal, at hulihán ng 

patinig. Halimbawa: /’aya’/ (pag-ibig); /ke’annungan/ (maging bagay) 

/ b / - May boses na bilabyal. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal at midyal ng salitâ. 

Halimbawa: /bituin/ (bituin); /be. bay/ (dagat) 

/ d / -May boses na dental istap. Ito ay maaaring nása posisiyong inisyal ng salitâ. Halimbawa: 

/dagun/ (taón) 

/ g / - May boses na belar istap. Ito ay maaaring nása posisiyong inisyal at midyal ng salitâ. 

Halimbawa: /gafu/ (simula); /la.gum/ (loob)

Gatal 

105 

/ c / - Walang boses na albyopalatal na aprikante. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal at 

midyal ng salitâ. Halimbawa: /ch. Nda/ (tinda); /rigacha/ (tawad) 

/ f / - Walang boses na labyo-dental na prikatiba. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal at 

midyal ng salitâ. Halimbawa: /futu/ (puso); /’afi/ (ilaw) 

/ h / - Walang boses na glotal na prikatiba. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal at midyal. 

Halimbawa: (Mga salitâng hiram sa Castilla) /him.no/ (himno); /ahe.nte/ (ahente) 

/ v / - May boses na labyo-dental na prikatiba. Ito ay maaaring nása posisyong midyal ng 

salitâ. Halimbawa: /ka.vu’/ (kapos) 

/ s / - Walang boses na abyolar na prikatiba. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal at 

midyal lámang. Halimbawa: /sitta/ (kita) 

/ z / - May boses na abloyar na prikatiba. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal lámang. 

Halimbawa: /zitta/ (dirt) 

/ l / - May boses na abyolar na lateral. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal, midyal, at 

pinal ng salitâ. Halimbawa: /lwa/ (luha); /’ali’/ (lipat); /dappal/ (tapal) 

/ m / - May boses na bilabyal na nasal. Ito ay maaaring nása posisiyong inisyal, midyal, at 

pinal na salitâ. Halimbawa: /meddu’/ (mahal); /nga.min/ (lahat); /ngem/ (ngunit) 

/ n / - May boses na albyolar na nasal. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal, midyal, at 

pinal ng salitâ. Halimbawa: /nira/ (kanila); /ya.na/ (ina) /davvun/ (lupa) 

/ r / - May boses na albyolar tril. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal, midyal, at pinal ng 

salitâ. Halimbawa: /rigacha/ (tawad); /ira/ (sila); /lugar/ (lugar) 

/ w / - May boses na malapantig na bilabyal. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal, midyal, 

at pinal ng salitâ. Halimbawa: /mawa.wan/ (mawala); /aggaw/ (araw) 

/ y / - May boses na abyo-palatal na malapatinig. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal, 

midyal, at pinal. Halimbawa: /ya.ma/ (tatay); /yo.ye/ (ito); /ka.kay/ (ingkong) 

/ ŋ / - May boses na belar nasal. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal, midyal, at pinal ng 

salitâ. Halimbawa: /yem/ (ngunit); /’ina.ngol’/ (hininga); /annun/ (tungkulin) 

Mga Heminato sa Ibanag 

Heminato ang tawag sa mga kambal-katinig na binibigkas nang waring isang ponema. Ang 

ganitong tunog ay maituturing na prominente sa Ibanag, tunog na matatagpuan lámang sa 

posisyong midyal ng salitâ. Pansinin ang sumusunod na mga pares minimal:

106 


/p/ /apa/ kunin 

/pp/ /appan/ pain 

/t/ /lutu/ lingos 

/tt/ /luttu/ tugi 

/k/ /ba.ka/ baka 

/kk/ /bakka/ labangan ng baboy 

/b/ /babay/ babae 

/bb/ /babbay/ mga babae 

/d/ /adan/ Adan 

/dd/ /addan/ hagdan 

/g/ /’aga’/ hanguin (alisin sa pagkakasalang sa apoy) 

/g/ /’aga’/ butil 

/f/ /’afu’/ apo 

/ff/ /’affu’/ panalunan 

/v/ /ka.vu’/ kapos 

/vv/ /’avvu’/ abo 

/s/ /asin/ asin 

/ss/ /assi’/ tutong 

/z/ /ziga’/ hirap (wala sa posisyong midyal) 

/zz/ /kazzing/ kambing 

/l/ /’ali/ lumipat (ng lugar) 

/ll/ /alli’/ mabantot 

/m/ /’a.mu/ amo 

/mm/ /’ammu/ alam 

/n/ /anung/ Anung (palayaw) 

/nn/ /annung/ tungkulin 

/r/ /gari’/ stayp o raya 

/rr/ /garri’/ guhit (ng matalim na bagay) 

Mga Ponemang Patinig 

May limang ponemang patinig ang Ibanag. Tingnan ang tsart sa ibabâ: 

Talahanayan 2 Mga Ponemang Patinig ng Ibanag

Gatal 

107 

/ i / - May boses, mataas, harap, at di-bilog. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal, midyal, 

at pinal. Kapag ito ay nása posisyong inisyal, pinangungunahan ito ng tunog na glotal istap. 

Halimbawa: /’ina.ngo’/ (hininga); /kazzing/ (kambing); /wagi/ (kapatid) 

/o / - May boses, gitna, harap, at di-bilog. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal, midyal, 

at pinal ng salitâ. Kapag ito ay nása posisyong inisyal, pinangungunahan ito ng tunog ng 

glottal istap. Halimbawa: /egga/ (mayroon); /ngem/ (ngunit); /kulle’ / (sigaw) 

/a / - May boses, mababà, bukás na sentral at di-bilog. Ito ay maaaring nása posisyong 

inisyal, midyal, at pinal ng salitâ. Kapg ito ay nása posisyong inisyal, pinangungunahan ito 

ng tunog na glottal istap. Halimbawa: /’ata.wa/ (asawa); /lagum/ (loob); /’ira/ (sila); 

/ e / - May boses, gitna, harap, at di-bilog. Ito ay nása posisyong inisyal, midyal, at pinal 

ng salitâ. Kapag ito ay nása posisyong inisyal, pinangungunahan ito ng tunog glottal istap. 

Halimbawa: /’olu/ (una); /uvovuk/ (salitâ); /’uto’/ (utak); 

/u/ - May boses, mataas, likod, at bilog. Ito ay maaaring nása posisyong inisyal, midyal, at 

pinal ng salitâ. Kapag ito ay nása posisyong inisyal, pinangungunahan ito ng tunog na glotal 

istap. Halimbawa: /’uru/ (gamot); /tulu/ (sulo); /’arayyu/ (malayo). 

Mga pantig 

1. Ang mga pantig sa Ibanag ay binubuo ng mga sumusunod: 

Katinig-Patinig (KP) -/mu/ (ikaw) 

KPK- /fun/ 

(puno) 

KKP-/sastri/ 

(sastre) 

KKPK- /allampran/ (ilawan) 

2. Walang dalawang patinig na magkasunod sa isang salitâng-ugat. 

3. Matatagpuan ang mga katinig sa mga sumusunod na posisyon: 

Inisyal - lahat ng mga katinig 

Midyal - lahat ng mga katinig 

Pinal - lahat ng mga katinig maliban sa /p, t, g, f, h, v, z/ 

4. Ang mga diptonggong /ay/ at /aw/ ay matatagpuan sa Ibanag sa posisyong 

pinal ng salitâ. Halimbawa: 

/babay/ (babae) 

/aggaw/ (araw)

108 


5. Matatagpuan ang sumusunod na mga klaster sa posisyong inisyal ng mga 

salitâ: /tr, fr. br, gr, pl, pr, kl, bl, gl/. Ang mga salitâng may ganitong klaster 

ay mga salitâng hiram. Halimbawa: 

/trak/ 

/fri.tu/ 

/gru.po/ 

/bra.so/ 

/plu.ma/ 

/pre.no/ 

/kle.riko/ 

/blusa/ 

/gloryo.so/ 

(trak) 

(prito) 

(grupo) 

(braso) 

(pluma) 

(preno) 

(kleriko) 

(blusa) 

(gloryoso) 

Pagkakatulad at pagkakaibá 

Pilipino 

Ibanag 

/p / nása lahat ng posisyon ng salitâ wala sa posisyong pinal ng salitâ 

/pp/ wala sa lahat ng posisyon nása posisyong midyal lámang 

/b / nása lahat ng posisyon nása posisyong inisyal at midyal 

/bb / wala sa lahat ng posisyon nása posisyong midyal lámang 

/k/ nása lahat ng posisyon nása lahat ng posisyon 

/kk/ wala sa lahat ng posisyon nása posisyong midyal lámang 

/g/ nása lahat ng posisyon nása posisyong inisyal at midyal 

/t/ nása lahat ng posisyon nása posisyong inisyal at midyal 

/tt/ wala sa lahat ng posisyon nása posisyong midyal lámang 

/d/ nása lahat ng posisyon nása lahat ng posisyon 

/dd/ wala sa lahat ng posisyon nása posisyong midyal lámang 

/ch/ tinutumbasan ito ng ts kayâ’t nása posisyong inisyal at midyal 

maituturing na klaster 

/ f/ wala sa lahat ng posisyon nása posisyong inisyal at midyal ng 

salitâ 

/ff/ wala sa lahat ng posisyon nása posisyong midyal lámang 

/h/ nása lahat ng posisyon nása posisyong inisyal at midyal 

/v/ wala sa lahat ng posisyon nása posisyong inisyal at midyal 

/vv/ wala sa lahat ng posisyon nása posisyong midyal lámang 

/s/ nása lahat ng posisyon bihirang makíta sa posisyong pinal 

/ss/ wala sa lahat ng posisyon nása posisyong midyal lámang 

/z/ wala sa lahat ng posisyon nása posisyong inisyal at midyal 

/zz/ wala sa lahat ng posisyon bihirang makíta sa posisyong pinal 

/l/ nása lahat ng posisyon nása lahat ng posisyon 

/ll/ wala sa lahat ng posisyon nása posisyong midyal lámang 

/m/ nása lahat ng posisyon nása lahat ng posisyon

Gatal 

109 

/mm/ wala sa lahat ng posisyon nása posisyong midyal lámang 

/n/ nása lahat ng posisyon nása lahat ng posisyon 

/nn/ wala sa lahat ng posisyon nása posisyong midyal lámang 

/r/ nása lahat ng posisyon; ngunit nása lahat ng posisyon; ngunit 

bihira sa inisyal at pinal 

bihira sa inisyal at pinal 

/w/ nása lahat ng posisyon nása lahat ng posisyon; bihira sa inisyal 

/y/ nása lahat ng posisyon nása posisyong inisyal at pinal 

/’/ nása lahat ng posisyon nása lahat ng posisyon 

Magiging Kahirapan ng mga Ibanag sa Pag-aaral ng Pilipino 

Iilan sa mga magiging kahirapan sa pagbigkas ng mga Ibanag sa pag-aaral ng Pilipino ay 

ang mga sumusunod: 

1. /p/ - wala ng ponemang ito sa posisyong pinal ng salitâ sa Ibanag kayâ’t 

mahihirapan ang mag-aaral sa pagbigkas ng mga salitâ sa Pilipinong tulad 

ng atip, usap, lasap, inip, atbp. 

2. Magkakaroon ng impluwensiya ang mga kambal-katinig o heminatong /pp, 

bb, kk, tt,dd, ss, ll, mm, rr/ sa pagbigkas ng mga ponemang /p, b, k, t, d, s, l, 

m, r/ sa posisyong midyal sapagkat karaniwan sa Ibanag ang kambal-katinig 

sa ganitong posisyon. 

3. Ang karaniwang gámit ng mga ponemang /f, v, z/ sa Ibanag ay 

magkakaimpluwensiya sa pagbigkas ng mga ponemang /p, b, s/. 

4. Sapagkat walang magkasunod na ponemang patinig sa Ibanag. Ito’y 

magdudulot ng bahagyang suliranin sa pagbigkas ng mga salitâng tulad ng 

aasahan, nagsiawit, Poon, babae, daan-daan, atbp. 

5. Ang sistema ng pagbaybay sa Ibanag ay makalilito sa pagbása sa Pilipino. 

Ang ortograpiyang Ibanag ay may mga bakas pa ng sinaunang pamamaraang 

lubhang nakalilito sa mga mag-aaral. Halimbawa: 

a. Ang panghulíng tunog ay bibigkasin ng /k/ 

dorob /do. rok/ (batas) 

b. Ang panghulíng tunog /k/ ay bibigkasin ng / ’ / 

turak /tu. ra’/ (letter) 

k. Ang panghulíng tunog / g / ay bibigkasin ng /k / 

paddag /paddak/ (hangin) 

d. Ang panghulíng tunog / d / ay bibigkasin ng /t / 

lagud /lagut/ (upang)

110 


Ilang Rekomendasyon ayon sa Kinalabasan ng Pag-aaral 

1. Sapagkat lahat ng palatandaan ay patúngo sa paggámit ng Pilipino bílang 

wikang panturo sa mga paaralan, nangangailangan ng puspusang pagtuklas 

ng mga kaalaman at pamamaraan túngo sa higit na mabisàng paglinang at 

pagpapalaganap ng wikang ito; 

2. Ang pahambing na pagsusuri ay isa sa mabubuting paraan upang maging 

higit na sistematiko ang pagtuturo ng Pilipino sa mga di-Tagalog. Sa 

pamamagitan ng paghahambing sa Pilipino at sa unang wika ng mag-aaral 

ay matitiyak ng guro ang magiging suliranin ng mga mag-aaral upang siyá 

niyang mabigyan ng diin sa kaniyang pagtuturo. 

3. Rebisahin ang mga kurso sa mga dalubhasaan at pamantasan upang magkaroon 

ng puwang ang pagpasok ng lingguwistika; 

4. Ipagpatuloy ang nasimulang palatuntunan para sa mga iskolar dito at sa 

ibáng bansa tungkol sa wika; 

5. Maglathala ng mga pinakahulíng kaalaman tungkol sa pagtuturo ng Pilipino 

sa liwanag ng mga bagong prinsipyong bunga ng ibá’t ibáng disiplina sa 

lingguwistika; 

6. Akitin ang mga guro sa malimit na pagdalo sa mga seminar, kumperensiya, at 

mga gawaing-kapulungan ukol sa lingguwistika. 

Kongklusyon 

Ngayon, higit kailanman, natatadhana ang maselan at napakahalagang bahagi o punto ng 

kasaysayang pang-edukasyon sa ating bayan sa paggámit ng Pilipino bílang wikang panturo. 

Nagbabadya ito ng isang bagong pananaw, isang matibay na paninindigan at marubdob na 

paghahangad sa makabagong pagtuturo ng wika. 

Naniniwala ang mananaliksik na ito na ang isinagawang pahambing na pagsusuring 

ito, bagama’t pahapyaw lámang, ay magiging panimula ng ibá pang pagsusuri na higit 

na masusi at maalam upang mapataas ang uri ng pagtuturo at maging daan túngo sa 

matagumpay na kaisahan ng wikang pambansa sa isang tahimik at maunlad na bansa at ng 

kaniyang mga mamamayang balanse ang pagkatao, matalino, makabuluhan, marangal. 

TALA: Nalathala ang artikulong ito ni Fermina G Gatal sa Ang Supling, blg. 1, 1970.

Vito C. Santos 

PAGPAPAKILÁLA SA ILANG GITLAPING 

PATAY SA TAGALOG 

ITO’Y ISANG PANIMULANG pag-aaral tungkol sa ipinalalagay naming “bagong 

tuklas” na mga gitlaping Tagalog. Bagong tuklas, ang sabi namin, sapagkat kung hindi kami 

nagkakamali, wala pang sinumang kumikilála, ni nag-ukol ng pag-aaral sa mga tipik na 

papaksain namin sa papel na ito. Maging sa opisyal na Balarila ng Wikang Pambansa ay 

hindi nangabanggit ang mga ito. Dalawa lámang ang gitlaping pinag-ukulan ng pag-aaral 

ng Balarila, ang “-um-” at “-in-,” na kapuwa isinisingit sa pagitan ng una at ikalawang titik 

ng salitâng nagsisimula sa katinig, gaya sa mga salitâng lumakad, sumama, kumain, tinapà, 

sinaing, at marami pang ibáng kauri ng mga ito. Nabanggit din ang gitlaping “-al-” sa 

hanay ng mga panlaping malabuháy, ngunit maliban sa pagkakabigay ng dalawa o tatlong 

halimbawang salitâng kinapapalooban nitó, ay wala namang ginawang anumang pagsusuri. 

Ang gitlaping “-al-” ay naging paksa na rin sa isang pag-aaral ng nasirang Julian C. 

Balmaseda, isang dalubwika at naging patnugot ng Surian ng Wikang Pambansa, ngunit 

dahil sa pagkakahawig-hawig ng itinalâng mga kahulugan, yao’y lalong naging malabo at 

masalimuot, sa halip na maunawaan. Gayunman, ang pag-aaral na iyon ay naging kapakipakinabang, 

hindi lámang dahil sa nagbukás ng landas sa pagtuklas ng ibá pang mga 

panlaping patay sa tagalog, kundi lubos pa ring nagpasinungaling sa naging paniwala ni 

Louis B. Wolfenson, na sa Tagalog ay may mga gitlaping “la”, “li” at “lo,” nang talakayin 

niya ito sa isang pag-aaral na nalathala sa Journal of American Oriental Society noong 1906, 

sa ilalim ng pamagat na “The Infixes LA, LI, LO in Tagalog.” 

Madalîng mauunawaan ang kahalagahan ng pagsusuri at muling pagbúhay, hangga’t 

maaari, sa mga patay na panlaping Tagalog, kung isasaalang-alang na sa Tagalog, ang mga 

panlapi’y siyáng pangunahing batis ng pagpapayaman. Walang pandiwang salitâng-ugat sa 

Tagalog, maliban sa ilang halimbawang ginagámit sa anyong pautos sa gámit na kolokyal, 

ngunit dahil sa mga panlapi, ang lahat ng salitâ ay, maging hiram o likha, ay maaaring 

magawang pandiwa. Ito, marahil, ang ikinahihigit ng Tagalog sa ibáng mga wika, kasáma 

na ang Ingles at Castilla. Sa pamamagitan ng mga panlapi ay maaari táyong makabuo ng 

ibá’t ibáng anyo ng mga salitâ, batay o hango sa isang salitâng-ugat, maging ito’y hiram 

o likha. Kunin nating halimbawa ang salitâng “araw.” Mula sa salitâng ito, ay subukin 

ninyong magtalâ ng mga salitâng maaaring bumuo sa pamamagitan ng mga panlapi at 

kayó’y magugulat sa dami ng inyong maitatalâ.

112 

Pagpapakilála sa Ilang Gitlaping Patay saTagalog 

Gitlapi rin ang “a” sa Tagalog 

Sa pagkaunlapi (prefix), ang kahulugan ng “a-” ay kilalá na. Sa mga salitâng ani, anila, anang, 

aniya, anito, aniyon, at ibá pa, halimbawa, ang kahulugan ng unlaping “a-” ay “sabi o wika,” 

ngunit bálang gitlapi, ang kahulugan nitó ay hindi pa nakikilála, kayâ ito ang sisikapin 

naming ipakilála sa pag-aaral na ito. Ngunit bago kami magpatuloy sa gagawin naming 

pagsusuri, marahil ay hindi masamâng malaman muna natin kung ano itong tinatawag 

na mga panlapi. Ganito ang sinasabi ng Balarila: “Tinatawag na panlapi ang isa o ilang 

pantig na ikinakama sa salitâ upang ito’y mabigyan ng ibá-ibáng hinggil at tungkulin sa 

pananalita.” Hinggil sa kalagayan, ang mga panlapi’y tinatawag na unlapi kung nása unahán 

ng salitâ, gitlapi kung nása gitna o nása loob, hulapi kung nása hulihán, kabilaan kung nása 

una’t hulihán, at laguhan kung bukod sa nása magkabilâng panig ng salitâ, ay mayroon pa 

ring nása loob. At sapagkat ang “a,” na pag-aaralan natin ngayon, ay nása loob ng salitâ, ito’y 

ituturing natin na isang gitlapi. 

Ang isang panlapi, upang matawag na ganito, ay kailangang magkaroon ng sariling 

tiyak na kahulugang dapat makilála agad sa kinalalangkapang salitâ, batay sa kahulugan ng 

salitâng-ugat. Ngayon, itanong natin ito: Ang “a” ba, halimbawa, sa mga salitâng lubalob, 

ligalig, tigatig, sibasib, subasob, at sugasog, ay may ibinibigay na kahulugan, hinggil o 

tungkulin sa mga salitâng kinapapalooban? Kung mayroon, ano-ano ang mga salitângugat? 

Gawin natin ang pagsusuri. Batay sa mga halimbawang salitâng nása itaas nitó, 

at sa pagpapalagay, sa simula, na gitlapi nga ang “a,” ang lumilitaw na mga salitâng-ugat, 

ayon sa pagkakasunud-sunod, ay lublob, liglig, tigtig, sibsib, subsob, at sugsog, mga salitâng 

pawang kilalá at ginagámit sa buong kalalawiganang Tagalog. Samakatwid, kung galing sa 

lublob ang LUBALOB, sa liglig ang LIGALIG, sa subsob ang SUBASOB, at sa sugsog 

ang SUGASOG, ang panimulang pagsusuri ay maaari nating gawin sa pamamagitan ng 

paghahanay sa mga halimbawa, na gaya ng makikíta sa sumusunod: 

LUBÁLOB (gáling sa lublob, ang paglulubog at madalîng pag-aalis ng isang bagay sa 

tubig o putik): Labis na paglulunoy sa tubig o putik; paglulublob nang matagal at paulitulit; 

pagkagumon nang lubusan sa bisyo o anumang masamâng hilig. 

LIGÁLIG (gáling sa liglig, ang pag-alog sa sisidlan upang masiksik na mabuti ang laman; 

pagkaalog ng laman o lulan ng sasakyan): Gulo, kaguluhan o pagkakagulo; anumang 

nagdudulot ng bagabag, o ang bagabag na nga. 

TIGÁTIG (gáling sa tigtig, ang pagkasiksik ng laman dahil sa pagkaalog ng sisidlan upang 

masiksik ang laman): Hindi pagkapatahimik; ligalig na kalagayan ng loob o damdamin. 

SIBÁSIB (gáling sa sibsib: dahan-dahang paglubog, halimbawa’y ng araw; mahinay 

na pagsipsip ng sabaw ng pagkain, gaya ng ginagawa ng baboy na walang gana sa 

pagkain): Daluhong ng mabangis na hayop; pasinghal na paglusob. 

SUBÁSOB (gáling sa sugsog: pagtalunton sa landas o daan): Masigasig na pagtalunton 

sa landas o dinaanan ng isang hinahanap; masusing paghahanap sa lahat ng dako sa 

isang bagay na nawawala.

Santos 

113 

Mapapansin agad sa mga halimbawa, ang pagkapasingit ng “a” sa pagitan ng 

dalawang pantig na magkatulad, na bagaman hindi siyáng laging nangyayari, gaya ng 

makikíta sa ilang halimbawang nása dakong hulihán nitó, ay pinatutunayan namang siyáng 

nakararami. Ngunit ang makikíta, na waring hindi nababago, ay ang pagkapatambal ng 

“a” sa bigkas ng hulíng katinig ng unang pantig ng salitâng-ugat. Wala kaming makítang 

halimbawa ng mga salitâng-ugat na bukás ang unang pantig na kinagigitlapian ng “a.” 

Batay sa mga kahulugang nakíta na natin sa mga halimbawang nása itaas nitó, 

maaaring hatiin sa dalawang uri ng kahulugan ang ibinibigay ng “a” sa pagkapagitlapi sa 

mga salitâng-ugat. Una: sa lubalob, sibasib, subasob, at sugasog, ay madalîng makikítang 

ang “a” ay nagbibigay ng pasidhi o palawak na kahulugan ng salitâng-ugat. Ikalawa: sa 

ligalig at sa tigatig, ang ibinibigay namang kahulugan ay resulta o bunga o ang nangyayari 

matapos maganap ang ipinahihiwatig na kahulugan ng salitâng-ugat. 

YUGÁYOG ( < yugyog) 

DULÁDOL ( < duldol) 

SULÁSOD ( < sudsod) 

LAGÁMAK ( < lagmak) 

IGÁIG ( < ig-ig) 

DALÁHAK ( < dalhak) 

PUGÁPOG ( < pugpog) 

GUTÁGOT ( < gutgot) 

KUBÁKOB ( < kubkob) 

PALÁTAK ( < paltak) 

UPÁOP ( < up-op) 

UKÁOK ( < uk-ok) 

SULÁSOL ( < sulsol) 

SAGÁSAG ( < sagsag) 

LIBÁLIB ( < liblib) 

UGÁOG ( < ugog) 

BUTÁBOT ( < butbot) 

TIBÁTIB ( < tibtib) 

LUGÁLOG ( < luglog) 

BULÁBOD ( < bulbod) 

SAGÁSAG ( < sagsag) 

SIGÁSIG ( < sigsig) 

HUDÁHOD ( < hudhod) 

Sa kahulugan naman na “resulta o bunga,” ay maaaring ibílang na mga halimbawa 

ang mga sumusunod: 

BUGÁBOG ( < bugbog) 

BAGÁBAG ( < bagbag) 

BULÁBOG ( < bulbog) 

DAGÁSA ( < dagsa) 

Makikíta sa mga halimbawa, na maliban sa lagmak na naging LAGAMAK, sa 

dalhak na naging DALAHAK, sa paltak na naging PALATAK, sa unang hanay; at sa lagpak 

na naging LAGAPAK, sa dagsa na naging DAGASA, sa bulbog na naging BULABOG, sa 

ikalawa, ang lahat ng salitâng-ugat ay binubuo ng inuulit na pantig, na kundi man kabilaan, 

ay tambal-hulí. Anupa’t sa kalahatan, ang kinapapalooban ng gitlaping “-a-,” kung ito’y 

matatawag na ngang gitlapi, ay mga salitâng binubuo ng pantig na inuulit at bihirangbihira 

ang mga salitâng tumataliwas. 

Ayon sa tungkulin at kapakanan, gaya ng makikíta sa mga halimbawa, ang “a” ay 

isang gitlaping makangalan, at ang lahat ng salitâng kinalalangkapan nitó ay maaaring 

tumanggap ng ibáng mga panlapi sa ibá’t ibáng anyo at kahulugan. Masasabi, halimbawa, ang: 

lumubalob, maglubalob, ilubalob, paglulubalob; ligaligin, maligalig, kaligaligan, pagkaligalig; 

isubasib, masubasob, sumubasob, pagsubasob; tigatigin, matigatig, pagkatigatig; bagabagin, 

mabagabag, pagkabagabag; bulabugin, mabulabog, pagkabulabog; at ibá pa.

114 


Gitlapi rin ang “ang” 

Sa isang pag-aaral ni Balmaseda tungkol sa mga panlapi ay sinabi niyang ang “nga” ay 

isang patay na gitlapi sa Tagalog, gaya halimbawa sa mga salitâng mangatuwâ (gáling 

sa matuwâ), mangawalâ (gáling sa mawalâ), mangabasâ (gáling sa mabasâ), mangagdalá 

(gáling sa magdalá), at mangagbasá (gáling sa magbasá). Kung susuriin, aniya, ang “nga” 

ay nagbibigay ng kahulugang pangmarami sa mga pandiwang binabanghay sa “ma” at 

sa “mag.” Alinsunod pa rin sa kaniya, ang “nga” ay isinisingit sa pagitan ng unlapi at ng 

salitâng-ugat. Kung ito’y totoo, bakit hindi ganito ang nangyayari sa kaniyang dalawang 

hulíng halimbawa (mangagdalá at mangagbasá), na kung talagang susundin ang kaniyang 

sinabi, ay dapat sanang maging magNGAdalá at magNGAbasá. Subalit wala táyong mga 

salitâng MAGNGADALA at MAGNGABASA, kayâ hindi kami makapaniwalang “nga” 

ang tunay na gitlapi sa mga halimbawang salitâng nabanggit sa itaas nitó. 

Dahil sa aming pag-aalinlangan sa ginawang pagsusuri ni Balmaseda, gumawa 

kami ng sariling pag-aaral sa bagay na ito. Ngunit bago kami gumawa ng pagsusuri, ay 

nagtipon muna kami ng ilan pang mga salitâng maaaring magámit na halimbawa sa aming 

pag-aaral, gaya ng mga sumusunod: MANGAALÍS (gáling sa maalís), MANGASAWÎ 

(gáling sa masawî), MANGAMATÁY (gáling sa mamatáy), MANGABIGÔ (gáling sa 

mabigô), MANGASIRÀ (gáling sa masirà), MANGAGSULÁT (gáling sa magsulát), 

MANGAGSÁBI (gáling sa magsábi), MANGAG-ÁRAL (gáling sa mag-áral), 

MANGAGTINDÁ (gáling sa magtindá), MANGAGLAKÁD (gáling sa maglakád), at 

MANGAGSALITÂ (gáling sa magsalitâ). 

Kung hindi nga “nga” ang gitlapi sa mga salitâng nabanggit, ang bagay na ito ay 

dapat maging maliwanag sa pamamagitan ng mga patunay, na mangyaring hindi dapat din 

namang ipakilála nang maliwanag kung bakit hindi, at kung ano naman ang ipinalalagay na 

siyáng tumpak na panlapi. At ganito nga ang aming gagawin ngayon dito. 

Ngunit bago kami magpatuloy, sapagkat gitlapi ang aming susuriin, ibig muna 

naming sariwain sa inyong pang-unawa, na ang panlahat na tuntunin sa paggigitlapi, 

bagaman mayroon ding tumataliwas, ay dapat mapasingit ang gitlapi sa pagitan ng una 

at ikalawang titik ng salitâng nilalapian, maging ito’y ugat o maylapi nang salitâ. Batay sa 

ganitong tuntunin, ang “nga,” upang ito’y maging gitlapi, ay dapat mapasingit sa pagitan ng 

una at ikalawang titik, subalit hindi nga ganito ang nagyayari, sapagkat sa mga halimbawang 

salitâ, sa banghay sa “ma,” ito’y sa pagitan ng unlapi at ng salitâng batayan napapasingit, at 

sa banghay sa “mag,” sa pagitan ng ikalawa at ikatlong titik ng unlapi, alalaong baga’y sa 

pagitan ng “ma” at ng “g.” Sa biglang malas, sa una ay maaaring ipalagay na tumpak, ngunit 

dito sa hulí, kailanman ay hindi maaaring mangyari, sapagkat kung ito ang masusunod, ang 

MAGSALITÂ ay magiging magNGAsalitâ at hindi MANGAGSALITÂ. 

Sa bisà ng ganitong paliwanag, hindi maaaring maging gitlapi ang “nga,” sapagkat 

ito’y tuwirang lumalabag sa pangkalahatang tuntunin sa paggigitlapi. Ngunit kung hindi 

nga “nga,” ay ano ang gitlapi sa mga nabanggit na salitâ? Ito ang katanungang dapat sagutin.

Santos 

115 

Bílang pag-alinsunod sa pangkalahatang tuntunin ng paggigitlapi, alalaong baga’y sa 

pagitan ng una’t ikalawang titik ng salitâng nilalapian napapasingit ang gitlapi, mapapansin 

sa mga halimbawa, na ang tipik na “ang” ang maaaring ihiwalay at ang maiiwang mga salitâ’y 

mga pandiwang nása anyong pang-isahan, samantalang ang mga salitâng kinapapalooban 

ng tipik na ito, ay mga salitâng nása anyo namang pangmaramihan. Batay sa ganitong 

pagkakilála, ang ibinibigay na kahulugan ng “ang” sa kinagigitlapiang salitâ ay maliwanag. 

Wala itong ibáng kahulugang ibinibigay sa kinapapaloobang salitâ, maliban sa pagkakaroon 

ng diwang pangmarami ng mga pandiwang banghayin sa “ma” at sa “mag,” sa anyong 

pawatas, sa pautos, at sa paturol na panghinaharap, na nagiging “na” at “nag” sa anyong 

paturol sa pangnagdaan at pangkasalukuyan. 

Pinatutunayan ng pagsusuring ito, na ang “ang” ay isang gitlaping buháy sa Tagalog, 

ngunit nananatíling hindi nakikilála dahil sa maling palagay ng unang gumawa ng pagsusuri. 

Pinatutunayan pa rin, na hindi “nga,” kundi “ang” ang gitlaping ginagámit sa pagbibigay 

ng anyong pangmarami sa mga pandiwang banghayin sa “ma” at sa “mag,” at sa ibá pang 

anyong batay sa, o kasing-uri, ng mga ito. 

Ang Kahulugan ng Tipik na “ag” 

Hindi namin aangkinin ang pagpapakilála sa tipik na “ag” bílang gitlapi, sapagka’t ito’y 

naipakilála na ng nasirang Julian C. Balmaseda sa pag-aaral ng kaniyang ginawa tungkol 

sa gitlaping “al.” Ang wika niya: “Sa ibang araw, kung pinapalad pa, ay sakâ na kami 

magpapatuloy ng pagsasalitâ hinggil naman sa interfihong “AG,” bagama’t ngayon pa’y 

maipagpapauna na natin sa madla upang mapag-ukulan na nilá ng pagsusuri kung bakit ang 

mga kilaláng ugat na SINSIN, SADSAD, BAGBAG, LASLAS, TAKTAK, TUKTOK, 

SUDSOD, TINGTING, SANSAN at LAGLAG, sa tulong ng paningit na “AG” ay 

nakapagpasok sa wikang Tagalog ng mga salitâng SAGINSIN, SAGADSAD, BAGABAG, 

LAGASLAS, TAGAKTAK, TAGUKTOK, SAGUDSOD, TAGINTING, SAGANSAN 

at LAGALAG…Sa biglang pagsusuri ang tipik na “AG” ay nakapagdudulot ng lalong tindi 

(enfasis) o katuluyan (continuidad) sa dáting kahulugan ng ugat na pinagsasangkapan.” 

Kung natuloy o hindi ang pag-aaral ng nasirang Balmaseda sa gitlaping ito, ay 

hindi namin nalalaman, at sapagkat wala naman kaming nababása tungkol dito, ipinalagay 

naming hindi na niya ito nagawa bago siyá sumakabilang-búhay, kayâ naman, bílang isang 

pangangahas ay kami na ngayon ang magpapatuloy ng pagsusuri sa di niya natapos gawin. 

Ang “ag” ay hindi naiibá sa mga gitlaping “um” at “in,” kung ang pag-uusapa’y ang 

kinasisingitan nitó sa salitâng-ugat; anupat ang “ag” ay sa pagitan din ng una at ikalawang 

titik ng kinalalapiang salitâ napapasingit, katulad sa mga salitâng kagaskas, dagundong, 

hagulhol, lagaslas, pagakpak, sagitsit, lagutok, lagublob, laganap, lagaylay, tagunton, 

wagayway, saginsin, hagunhon, at ibá pa. 

Sa ganitong mga halimbawa, ang pagkilála sa pinanggalingang mga salitâng-ugat, 

ay madalî nang magagawa. Alisin natin ang “ag” at ang maiiwang mga salitâ ay kaskas,

116 


dundong, hulhol, laslas, pakpak, sitsit, lutok, lublob, lanap, laylay, tunton, wayway, sinsin, 

at hunhon. Mapapansin, na, ang mga salitâng-ugat na ito ay pawang mga pangngalan, na 

gaya rin ng mga salitâng kinagigitlapian ng “ag.” Dahil dito, ang “ag,” samakatwid, ay isang 

gitlaping makangalan. 

Kung susuriin, madalîng makikilála, na, ang unang walong halimbawang salitâng 

nása itaas nitó (kagaskas, dagundong, hagulhol, lagaslas, pagakpak, sagitsit, lagutok at 

lagublob), ay mga pangngalan ng ibá’t ibáng uri ng tunog o ingay, na humigit-kumulang ay 

bunga o likha ng ipinahihiwatig na kahulugan ng mga salitâng-ugat; samantala, ang hulíng 

anim na salitâ naman (laganap, lagaylay, tagunton, wagayway, saginsin at hagunhon), ay mga 

salitâng kababakasan ng pagpapalawak o pagbibigay-tindi ng kahulugang ipinahihiwatig ng 

salitâng-ugat. Batay dito, ang “ag,” sa pagkagitlapi, ay may dalawang kahulugang ibinibigay 

sa pagkapalapi sa salitâng-ugat. Una, ang salitâng-ugat ay nagiging pangalan ng tunog o 

ingay; at ikalawa, ang kahulugan ng salitâng-ugat ay nagkakaroon ng higit na lawak o tindi. 

Maaaring may ibá pang mga kahulugang ibinibigay ang gitlaping “ag” sa kinalalapiang 

salitâ, ngunit sa isang pag-aaral na panimula lámang na katulad nitó, may palagay kaming 

ang dalawang nabanggit na mga kahulugan, ay maaari nang makatulong sa sinumang ibig 

gumawa ng sarili’t lalong malawak na pananaliksik at pagsusuri. Mahalagang malaman, na 

ang gitlaping ito ay laging nása pagitan ng dalawang unang titik sa unang pantig ng salitâng 

dadalawahing pantig, maging kabilaan man o bukás. 

Ang kabuluhan at kahalagahan ng “ag” bílang gitlapi, ay pinatutunayan ng 

napakaraming salitâng kinalalapian nitó. Narito pa ang ilang halimbawang aming naitala: 

bagakbák (gáling sa bakbak), bagusbós (gáling sa busbos), kagangkáng (gáling sa kangkang), 

kagiskís (gáling sa kiskis), kagulkól (gáling sa kulkol), dagasdás (gáling sa dasdas), laguslós 

(gáling sa luslos), haguthót (gáling sa huthot), kagungkóng (gáling sa kungkong), kaguskós 

(gáling sa kuskos), lagaklák (gáling sa laklak), pagulpól (gáling sa pulpol), sagalsál (gáling sa 

salsal), taguktók (gáling sa tuktok), bagaybáy (gáling sa baybay), dagildíl (gáling sa dildil), 

dagubdób (gáling sa dubdob), hagudhód (gáling sa hudhod), sagadsád (gáling sa sadsad), 

tagaytáy (gáling sa taytay), at ibá pa. 

Ang “ay” ay Tipik Ding May Kahulugan sa Loob ng Salitâ 

Bílang tipik na may kahulugan sa loob ng isang salitâ, ang gitlaping “ay” hindi pa rin 

nakikilála sa Tagalog. Ito’y hindi rin nabanggit sa Balarila ng Wikang Pambansa at maging 

sa mga pag-aaral ng nasirang dalubwikang Julian C. Balmaseda. Hindi rin ito kasáma sa 

talaan ng mga panlaping inihanda ni Dr. Cecilio Lopez, naging kalihim-tagapagpaganap 

ng Surian ng Wikang Pambansa at dáting punò ng Kagawaran ng mga Wikang Silanganin 

sa Pamantasan ng Pilipinas. 

Ang gitlaping “ay” ay una naming napansin sa mga salitâng kayangkáng, payagpág, 

tayantáng, at tayangkád, nang sa paghahanda ng isang diksiyonaryong Tagalog-Ingles ay 

nagkaroon kami ng hinalang ang mga salitâng ito’y gáling sa mga ugat na kangkang, pagpag,

Santos 

117 

tantang, at tangkad, sa ganyan ding pagkakasunud-sunod. Sinubok naming ihiwalay ang “ay” 

sa limang pinaghihinalaang salitâ at kami’y nagulat sa aming nakítang naiwang mga salitâ, 

na pawang nagpatunay sa aming hinala. Anupat dahil sa ganitong pangyayari, nagsikap 

kaming maghanap pa ng mga salitâng kinapapalooban ng “ay” na sa palagay namin ay kauri 

ng limang naunang mga halimbawa. Ang sumusunod ay ilan lámang sa marami naming 

naitalâ: dayukdók (gáling sa dukdok), kayagkág (gáling sa kagkag), dayandáng (gáling 

sa dandang), kayungkóng (gáling sa kungkong), gayaygáy (gáling sa gaygay), mayukmók 

(gáling sa mukmok), payikpík (gáling sa pikpik), tayakád (gáling sa takad), kayudkód (gáling 

sa kudkod), bayambáng (gáling sa salitâng bambang), kayangkáng (gáling sa kangkang), at 

marami pang ibá. 

Makikíta sa mga halimbawa, na ang pangkalahatang diwang ibinibigay ng “ay” sa 

pagkagitlapi nitó sa mga salitâng-ugat, ay ang pagkakaroon ng pasidhing bisà o ng tinding 

higit sa ipinakikilála ng kahulugan ng ugat, maging sa pagkapang-uri o sa pagkapangngalan. 

Mapupuna rin, na, ang gitlaping ito ay hindi tumataliwas sa pangkalahatang tuntunin ng 

paggigitlapi, alalaon baga’y nasisingit sa pagitan ng una at ikalawang titik ng salitâng-ugat, 

maging kabilaan man o bukás ang pantig. 

Maaaring itong “ay,” bílang gitlapi, ay may ibá pang mga kahulugan kung susuriing 

mabuti ang mga salitâng kinapapalooban nitó, subalit para sa pagpapakilála lámang na 

katulad ng layon ng pag-aaral na ito, ang pangkalahatang diwang ipinakikilála ng tipik 

na ito, sa palagay namin, ay maaari na ring makatulong sa lalong masinsina’t malawak na 

pagsusuri. 

Gitlapi rin ang “il” 

Sa salitâng TILAPON namin unang napansin ang tipik na “il” bílang gitlapi. Agad 

mapapansin ng sinuman, na, kapag inihiwalay sa tilapon ang “il,” ang maiiwang mga titik 

kung pag-uugnayin, ay magiging tapon, isang salitâng ang kahulugan ay kilaláng-kilalá sa 

buong kalalawiganang Tagalog. Ngunit sa layunin ng pagpapakilála sa “il,” bílang isang 

tipik na may kahulugan sa pagkapalapi sa ibáng salitâ, ang pagbibigay ng isa lámang na 

halimbawang salitâ, ay hindi sapat. Kayâ, bukod sa tilapon, kami’y nagsaliksik pa ng ilang 

salitâng maaaring magámit sa ganitong pagsusuri. Narito ang ilan pang halimbawa: hilantád 

(gáling sa hantad), hilagpós (gáling sa hagpos), tilamsík (gáling sa tamsik), tilabsáw (gáling 

sa tibsaw), tilabsík (gáling sa tabsik), tilabso (gáling sa tabso), hilakbót (gáling sa hakbot), 

hiliwíd (gáling sa hiwid), tilabsk (gáling sa tabsak), tilagós (gáling sa tagos), tilarók (gáling 

sa tarok), tilasók (gáling sa tasok), tiláok (gáling sa taok), at ibá pa. 

Sa biglang malas, lalo sa pangkasalukuyang gámit, ang kahulugan ng mga salitâng 

halimbawa ay halos siyá na ring kahulugan ng salitâng-ugat, bagaman kung susuriing 

mabuti, ay mayroon ding makikítang bahagyang pagkakaibá. Kagaya rin ng “ay,” ang 

pangkalahatang diwang ibinibigay ng “il” ay pagpapasidhi o pagbibigay ng higit na tindi ng 

ipinakikilálang kahulugan ng ugat, bagaman, sa kasalukuyang gámit ngayon ay hindi na ito 

halos napapansin.

118 


Pangwakas na Kuro-kuro 

Sa buong pag-aaral na ito, pinagsikapan naming maipakilála na sa Tagalog ay mayroon 

táyong mga patay at buháy na gitlaping hindi pa nangakilála, na kung muling bubuhayin 

at gagamítin, ay malaki ang maitutulong sa pagpapayaman ng ating wika. Lima sa mga ito, 

ang aming pinagsikapang suriin at ipakilála sa pag-aaral na ito. 

Bukod sa kahirapan ng pagpapakilála sa mga gitlaping pinapaksa ng pag-aaral na 

ito, ang pagsusuri sa mga tungkulin at kahulugang ibinibigay ng mga ito sa pagkapagitlapi 

sa mga salitâng-ugat, ay naging isang malaking suliranin. Upang ito’y magawa, ang ginámit 

naming paraan ay ang paghahawig ng kahulugan ng salitâng-ugat at ng kahulugan ng 

salitâng nabuo sa pamamagitan ng gitlaping pinag-aaralan, na mangyari pang di kung ano 

ang naging pagkakaibá, ay siyá na ring ipinalalagay naming kahulugan at tungkulin ng 

gitlapi. 

Tungkol sa pagbúhay at paggámit na muli sa “a,” bílang gitlapi, at sa ibá pang sinuri’t 

pinag-aralan sa papel na ito, mahalagang maláman ang pag-aaral na ginawa ni E. Arsenio 

Manuel ng Pamantasan ng Pilipinas hinggil sa unlaping “hing-,” sa tatlong anyo nito:hing-, 

hin-, at him-. Nagbigay siyá ng mga halimbawa kung paano magagámit ang mga unlaping 

ito sa pagbubuo ng mga bagong salitâng hango sa mga kilaláng salitâng-ugat sa Tagalog, 

gaya ng himbabahay (gáling sa bahay), na tinapatan niya ng kahulugang “mansion” sa Ingles; 

hinlulook (gáling sa salitâng look), na ang ibig sabihin ay “gulf”; hindaragat (gáling sa dagat), 

na “ocean” naman ang kahulugan; at hintatao (galing sa tao), bílang katumbas ng “giant.” 

Madalîng mapupuna sa pag-aaral na ito ni Manuel, na ang kahulugang ibinibigay 

ng unlaping hing-, sa tatlong anyo nitó, ay diwa ng kalakhang kagyat na makikilála batay sa 

kahulugan ng salitâng-ugat at ng nabuong salitâ. 

Ang pag-aaral na ito, sa kabuuan, ay nagpapatibay sa pangkalahatang tuntunin na, sa 

Tagalog, ang mga gitlapi ay laging sa pagitan ng una at ikalawang titik ng salitâng batayan 

isinisingit, maliban sa “a,” na karaniwan nang isinisingit sa pagitan ng dalawang pantig na 

malimit ay magkatulad, kabilaan man o tambal-hulí. Dito’y pinagsikapan ding maipakilála 

ang gitlaping “ang,” na dahil sa isang pagkakamali ng unang pagsusuri, ay naging “nga.” 

Maliban sa mga gitlaping “um” at “in,” at sa “ang,” na karaniwang ginagámit sa 

pagbibigay ng anyong pangmarami sa mga pandiwang banghayin sa “ma” at “mag,” ang 

marami sa mga gitlaping Tagalog ay makangalan. 

TALA: Nalathala ang artikulong ito ni Vito C. Santos sa Linggwistikang Pilipino, blg. 3, 1971.

Purificacion G. Delima 

ANG GRAMATIKANG FILIPINO 

Nakapailalim ang wika sa mithiin ng pagbuo ng isang bansa. Tinuturing ang wika bílang 

simbolo ng pagkakakilanlan. Wika rin ang mabisàng salik ng pagbubuklod, lalo ng mga 

bansang dumaan sa mga puwersang kolonyal at ng mga lipunang multilingguwal, katulad 

sa karanasan ng mga bansa sa Silangang Africa, Timog at Timog-silangang Asia, kabílang 

na ang Filipinas (Millar, 2005). Sa parehong nabanggit na sitwasyon, mayroong agarang 

pangangailangan na makatáong interbensiyon sa pagpaplanong wika (PW). Tunguhin 

ng PW ang isang sadya at sistematikong pagtukoy sa patakaran sa wika at sa planong 

implementasyon nitó na may pagtanaw panghinaharap (Rubin at Jernudd, 1971 sa Baldauf 

sa Hinkel, 2005). 

Patakaran sa Wika 

Sa kaso ng Filipinas, ang PW ay nag-umpisa pa sa probisyon ng 1935 Konstitusyon nang 

matukoy ang pagbuo ng isang wikang pambansa batay sa isa sa umiiral na mga katutubong 

wika. Bunsod nitó pinirmahan ni Pangulong Manuel L. Quezon noong 1937 ang Atas 

Tagapagpaganap Blg. 134 na nagproklama ng Tagalog bílang batayang wika ng wikang 

pambansa. Pinangalanang “Pilipino” ang unang wikang pambansa noong 1959, subalit 

sa 1973 Konstitusyon idineklarang “Filipino” ang wikang pambansa at hábang ito ay 

pinayayaman at pinalalaganap, ang “Pilipino” ay mananatíli bílang wikang opisyal ng 

bansa. Bunsod din ng 1973 Konstitusyon nabuo ang unang determinadong patakaran sa 

wika—ang Patakaran sa Edukasyong Bilingguwal (BEP)—sa pamamagitan ng National 

Board of Education (NBE) Resolution No. 73-7, s. 1973, ng Department of Education 

and Culture (DEC) Order No. 25, s. 1974, at ng Department of Education, Culture, 

and Sports (DECS) Order No. 52, s. 1987—mulang 1973–2008. Sa BEP, tinukoy ang 

wikang kolonyal na Ingles bílang wikang panturo sa mga disiplinang agham at matematika; 

samantalang ang wikang pambansang Pilipino naman ang tinukoy para sa mga disiplinang 

sosyohumanidades. Lingid sa lahat, ang BEP ay may mithiin na sa kalaunan ang Pilipino 

ang mamamayaning wikang panturo sa lahat ng disiplina sa lahat ng antas sa sistemang 

edukasyon ng Filipinas—isang makabayang mithiin na nauwi lámang sa límot dahil sa 

pagpapalit ng pamunuan sa pamahalaan.

120 


Sa Artikulo XVI, Seksiyon 6 ng 1987 Konstitusyon natukoy na ang wikang 

pambansa ay “Filipino” at ito ay pagyayamanin ng ibá pang mga wika sa buong Filipinas. Sa 

panahon ding ito nabuo ang DepEd Order No. 74, s 2009, isang bagong patakaran sa wika 

na pumalit sa BEP—ang Mother Tongue-based Multilingual Education (o MTB-MLE). 

Sa patakarang ito kinikilála ang kahalagahan ng ibáng mga wika sa Filipinas na mga unang 

wika (W1) rin sa mga komunidad labas sa Panrehiyong Punong Lungsod (NCR). 

Mababanggit na sa parehong BEP at MTB-MLE, ang wikang pambansa ay 

tampok na wika ng literasi at pagtuturo, hábang nakapaloob rin ang wikang kolonyal na 

Ingles bílang wikang panturo sa maraming taón ng pag-aaral ng batàng Filipino, at batay 

na rin sa Saligang Batas ng bansa bílang isang opisyal na wika mula pang pamahalaang 

Komonwelt hanggang ngayon—isang patuloy na mapanuyang biro sa tahanan at sa buong 

búhay ng mamamayang Filipino hábang ang batas ay hindi naaamyendahan. 

Plano ng Pagpapatupad 

Tatlo ang hakbang túngo sa implementasyon ng nabuong patakaran sa wika—(1) ang 

planong pangkorpus; (2) ang planong wika-sa-edukasyon; at (3) ang planong kultibasyon 

(Rubin at Jernudd, Ibid). 

Sa planong pangkorpus, kailangang tumukoy sa tatlong gampanin—(a) pagbuo 

ng ortograpiya (graphization); (b) pagbuo ng gramatika (grammatication); at (c) pagbuo 

ng diksiyonaryo (lexication). Sa planong wika-sa-edukasyon, kailangang tukuyin ang 

aplikasyon ng patakaran sa wika sa kurikulum, sa metodolohiya, sa kagamitang panturo, at 

sa pagtatáya ng mga kasanayán at kaalaman. Sa planong kultibasyon, kinakailangan ang (a) 

pagtaguyod at pagpapaunlad ng wika sa opisyal, institusyonal, at indibidwal na antas; at (b) 

intelektuwalisasyon ng wika sa mga agham, industriya, propesyon, at panitikan. 

Sa tatlong kahingiang proseso ng PW na nabanggit sa itaas iikot ang susunod na 

talakay sa konteksto ng Filipino bílang wikang pambansa bunsod pa rin ng sumusunod na 

atas ng Artikulo XIV, Seksiyon 6 ng 1987 Konstitusyon ng Filipinas: 

The national language of the Philippines is Filipino. As it evolves, it shall be 

further developed and enriched on the basis of existing Philippine and other 

languages. 

Estado ng Wikang Pambansa 

Ang Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) ang natatanging ahensiya ng wika ng 

pamahalaan. Ito ang may mandatong palaganapin, paunlarin, at pagyamanin ang wikang 

pambansang Filipino ayon na rin sa atas ng Konstitusyon. Tatlong taón pa lámang sa 

posisyon mulang 2013, ang bagong pamunuan ng KWF sa pamumuno ng Pambansang

Delima 

121 

Alagad ng Sining Virgilio S. Almario ay agarang naglunsad ng mga aktibidad upang 

makamit ang tinukoy nitóng bisyon para sa ahensiya na “Filipino: Wika ng Dangal at 

Kaunlaran.” Sa pamamagitan ng Kapasiyahan Blg. 13-39, s. 2013 ng Kalupunan ng mga 

Komisyoner, binigyan ng sumusunod na batayang deskripsiyon ang Filipino bílang wikang 

pambansa: 

Ang Filipino ay ang katutubong wika na ginagámit sa buong Filipinas bílang 

wika ng komunikasyon, sa pabigkas at sa pasulat na paraan, ng mga pangkating 

katutubo sa buong kapuluan. Sapagkat isang wikang buháy, mabilis itong 

pinauunlad ng araw- araw at ibá’t ibáng uri ng paggámit sa ibá’t ibáng pook at 

sitwasyon at nililinang sa ibá’t ibáng antas ng saliksik at talakayang akademiko 

ngunit sa paraang maugnayin at mapagtampok sa mga lahok na nagtataglay ng 

mga malikhaing katangian at kailangang karunungan mula sa mga katutubong 

wika ng bansa. 

Ang natukoy na deskripsiyon ng Filipino ay batay na rin sa mayamang sitwasyong 

panlingguwistika ng Filipinas. Nitó lámang taóng 2015 ang KWF ay may nabalidang 130 

katutubong wika, na may kani-kaniyang diyalekto, sa buong kapuluan. Tingnan ang Mapa 

ng mga Wika sa Filipinas (Pigura 1) na binuo ng KWF: 

Pigura 1. Mapa ng mga Wika ng Filipinas

122 


Ang mga wikang ito ay unang wika (W1) ng mga kulturang nása rehiyon, na 

gumagámit din ng Filipino bílang pangalawang wika (Fil W2) at lingua franca (LF) 

sa kaniláng pakikipag-ugnayan sa kapuwa Filipino. Sa prosesong ito ng tagpuang wika 

(language contact) napayayaman ang Filipino sa ibá’t ibáng lugar ng kapuluan. 

Ang Filipino ay nása lahat ng lugar ng Filipinas, ayon sa survey na ginawa ng KWF 

noong taóng 2014, at ito ay malayang umiiral kasáma ang mga wikang rehiyonal. Tingnan 

ang lawak ng Filipino sa buong kapuluan sa Mapa ng Filipino (Pigura 2): 

Pigura 2. Lawak ng Filipino

Delima 

123 

Sa programang MTB-MLE na kasalukuyang pinatutupad ng DepEd sa buong 

kapuluan, ang Filipino ang pinipilìng asignaturang mother tongue (MT) sa mga konteksto 

na malawak ang pagkakaibá-ibá ng mga wikang umiiral (“Linguistically diversed context”). 

Ito ay ayon sa datos ng saliksik ng Assessment Curriculum and Technology Research 

Centre (ACTRC) at ng Unibersidad ng Pilipinas na nagpakíta ng resulta ng pangalawang 

bahagi ng kaniláng ginagawang pagtatáya ng pagpapatupad ng programang MTB-MLE 

sa Filipinas (Pigura 3). 

Pigura 3. Estado ng Filipino sa MTB 

Sa midya, ang tunay na anyo ng pinayamang Filipino ay nakikíta sa mga gumagámit 

nitó na mga di-katutubong Tagalog. Sa isang DZMM Teleradyo headline, sinipi ang ganito 

(Pigura 4): 

Bautista sa ‘dugyot’ na tanggapan ng COMELEC: No excuse 

(Twitter, 22 Hulyo 2015) 

[N.B. Lumabas din ang salitâng “dugyot” (Ilk) sa pag-aaral na “Emerging Filipino 

Academic Variety as Interlanguage among Native and Non-Native Speakers” 

(Delima, 1993); “eh butbut na nga, butbut pa ang jacket. Butbut na nga, dugyot 

pa.” (Tag respondent)] 

Pigura 4. Filipino sa Midya 

Sa nasipìng headline, ginámit ang “dugyot” na isang salitâng Ilokano, bagaman 

may pag-aalangang malayang ilahok sa gámit Filipino kung kayâ sinipi. Ganito na ang 

nakítang anyo ng Academic Filipino Variety sa Lungsod Baguio noon pang taóng 1993 

(Delima, 1993). Nailalahok ang katangian ng mga rehiyonal na wika sa paggámit ng 

mga di-katutubong Tagalog sa Filipino bílang lingua franca. Taliwas sa sinasabi ng mga 

lingguwistang pangkasaysayan, natural na proseso ito sa konteksto ng tagpuang wika. Wika 

nga ng mga eksperto sa mga teorya ng tagpuang wika: 

[C]ontact is the sole source of language variation and change…where contact 

is very intense, typologically significant contact-induced changes may occur: 

borrowed basic vocabulary, borrowed phonology and phonetics in native

124 


vocabulary, borrowed syntactic features that do alter the receiving language’s 

syntactic typology, and even borrowed inflectional categories and patterns. 

(Thomason, sa Hickey 2010, 31 at 41) 

Tunghayan pa sa ibabâ ang mga testimonya ng isang midya sa rehiyon sa kaniyang 

pagkilála sa popularidad ng gámit ng Filipino sa diaspora. Sa kaniyang headline din makikíta 

ang malayang paglalahok ng katutubong mga salitâ sa kaniyang pagsulat mula sa sinipi 

niyang mga pangungusap ng mga Filipinong nása ibáng bansa: “Iniinom ko ang isbo (ihi) 

ko; makapal kasi ang pitak (putik)” 

Testimonya ni Jimmy Laking sa kaniyang kolum sa Strike Home (Baguio Midland 

Courier, 19 Hulyo 2015): “Iniinom ko ang isbo ko; makapal kasi ang pitak” 

“Iniinom ko po ang isbo ko.” (Pedrito Dv. Ilk, survivor ng 16 Hulyo 1990 lindol 

sa Baguio) 

“Makapal kasi ang pítak.” (Benguet miner na dinala sa Leyte para tumulong 

mag-rescue sa landslide tragedy ng Pebrero 2006) 

“Tagalog… third most spoken in some parts of Canada after English and 

French… thanks to a large Filipino migrant community that includes at least 

2,000 expatriates from Baguio and Benguet alone.” 

“Decades back it was mostly English for the media establishments in Baguio. 

Today, Tagalog has taken over… for most TV and radio outfits.” 

Pigura 5. Filipino sa Diaspora 

Ang mga ganitong proseso ng paglalahok ng mga salitâ ng katutubong wika at ibá 

pang inobasyon sa estruktura ng mga diyalektong Filipino ang itinatalâ ngayon ng KWF 

hábang binubuo nitó ang gramatikang pambansa para sa kontemporaneong Filipino at 

bílang pagbibigay patunay sa hinihingi ng Konstitusyon na pinayamang wikang pambansa. 

Taliwas pa rin sa mga hindi makatanggap na ang Filipino ay umuswag na sa estado 

nitó mulang Tagalog-based patúngong isang wikang may bukás na norm ay ang paglalahok 

muli ng Diksiyonaryong Oxford ng 31 salitâng Filipino sa listahan nitó ng mga hiram 

na salitâ, kasáma na rito ang ilang mga salitâng kolokyal katulad ng “pulutan,” “KKB,” at 

“kikay,” bukod pa sa ibá (Pigura 6): 

31 Filipino words make it to Oxford’s new words list 

Bago (2015): mabuhay, kuya, barong, barong tagalog, baro’t saya, halo-halo, 

pan de sal, sinigang, baon, pulutan, bahala na, suki, and utang na loob, KKB 

(kaniya-kaniyang bayad), despedidas, estafa, barkada, balikbayan, kikay, buko

Delima 

125 

Luma: carnap, carnapper, comfort room, mani-pedi, presidentiable, batchmate, 

high blood, gimmick, salvage, advance, dirty kitchen, barangay (1840) (Manila 

Bulletin, 26 Hunyo 2015) 

Pigura 6. Filipino sa 2015 Diksiyonaryong Oxford 

Ang Gramatikang Filipino: Mga Katangian 

Pagkolekta ng korpus. Ang ipakikítang mga katangian ng Gramatikang Filipino sa 

susunod na talakay ay mula sa datos ng saliksik ng KWF noong 2014. Nangolekta ng 

korpus ng gámit ng Filipino sa sampung lungsod na highly-urbanized, mga lungsod na 

tinagurian ng ACTRC na “linguistically diversed” dahil may mataas na pagkakaibá-ibá 

ang kultura ng mga naninirahan sa lungsod: Baguio, Angeles (Pampanga), Bacolod, Cebu, 

Catbalogan, Zamboanga, Cagayan de Oro, Davao, General Santos, at Butuan. 

Ang korpus ay pasalitâ mula sa malayang pag-iistorya, at pasulat mula sa 

komposisyon na tinalakay sa paksang ibinigay ng mga mananaliksik na taga-KWF. May 

mga babasahín din sa Filipino na nakuha sa ilang mga lungsod. Ang korpus ay mula sa 100 

na impormante—50 babae, 50 lalaki; may edad pagitan ng 40 taóng gulang pataas; may W1 

ng lokal na komunidad at W2 ang Filipino. 

Ponema: Patinig. Ang tunog o ponema ang sangkap ng wika na pinakamadalîng 

maimpluwensiyahan at nababago sa penomenong tagpuang wika, kung ihahambing sa 

morpema at sintaksis. Ang pagbabago ay maaaring maging permanente o pansamantala 

batay sa paraan ng paglipat at/o pagkatuto ng katangian, sa intensidad ng kontak ng 

dalawang wikang nagtagpo (W1 at W2), at sa pag-uugali ng nagsasalitâ o nag-aaral ng 

W2 (Thomason, Ibid., 26). 

Sa kaso ng Filipino W2 ng mga kultura sa rehiyon, ang asento at/o tunog ng W1 ay 

natural lámang na lumilipat sa paggámit ng W2, higit pa kung ang W1 ay may kakulangan 

sa tunog na mayroon sa W2. Halimbawa, ang tunog /o, u/ at /e, i/ ng Filipino ay napagpapalit 

sa mga lungsod ng saliksik, nang walang intensiyong baguhin ang kahulugan: 

(1) pero /pεru/~/piru/; ito /Ɂitu/~/ Ɂitυ/ 

Higit na lumilitaw ang ganitong katangian ng Filipino W2 sa mga rehiyon na ang 

ponemang hanay ay tatlo lámang: /i, a, u/. 

Kung sa dáting ponemang hanay ng Filipino ay lima /i, e, a, u, o/, may naidagdag 

na ikaanim na ponemang ambag ng mga W1. Ang schwa, o patinig pëpët (sa Javanese), 

ay nailahok sa Filipino W2 sa Lungsod Baguio, halimbawa, sa salitâng “panagbëngá” 

(pamumukadkad ng mga bulaklak). Mababanggit na ang tunog patinig na ito ay karapatdapat 

lámang na ilahok na sa ponemang hanay ng Gramatikang Filipino dahil karamihan ng 

mga wikang katutubo ng Filipinas ay mayroong patinig pëpët. Sa Ortograpiyang Pambansa

126 


(OP) ng KWF, ang tunog na ito ay kinakatawan ng tuldik patuldok sa ibabaw ng letrang e 

(ë). Tingnan ang marami pang halimbawa sa ibáng W1: 

Mga Dagdag Tunog (OP) 

Patinig pëpët (schwa / ə/ (Eng) / ë 

(OP) 

N.B. Maraming katutubong wika ng Filipinas ay mayroong patinig pëpët. 

“ëën” (oo) [Kuyunon] 

“utëk” (brain) [Pangasinan] 

“sëlëd” (loob) [Kinaray-a] 

“Tëduray” (wikang South Cotabato) 

“wën” (oo) [Ilokano] 

“tëlo” (tatlo) [Mëranaw] 

“gawëd” (ikmo) [Kankanaëy] 

Pigura 7. Ponema: OP schwa 

Dahil sa ebidensiyang ito sa mga W1 ng Filipinas, lumawak na ang ponemang 

hanay ng wikang pambansang Filipino mulang lima, ngayon ay anim na (Pigura 8): 

Pigura 8. Ponema: Tsart ng Patinig 

Ponema: Katinig. Ang bílang ng mga isahang tunog katinig ng Filipino W2 ay 19. Tingnan 

ang Pigura 9 na naghahanay ng mga katinig ayon sa kaniláng lugar ng artikulasyon sa 

aparatong bokal sa bunganga: 

Pigura 9. Ponema: Tsart ng Katinig

Delima 

127 

Ang mga katinig sa itaas ay bukod pa sa mga lehitimong tunog na nanggagaling 

sa pagtatambal ng dalawang katinig, katulad ng sh /š/, th /t h / at kh /k h /. Ang mga tunog 

katinig na ito ay marami sa mga wikang katutubo sa mga rehiyon. Tingnan sa ibabâ ang 

ilang halimbawa: 

(2) “shuwa” (dalawa) [Ibaloy] 

“khan” (kakain) [Mëranaw] 

“litha” (gulay) [Mëranaw] 

Mababanggit din na ang mga tunog /f, v, j, z/ ay wala sa dáting abakadang Tagalog. 

Nailahok ang mga ito sa bagong alpabetong Filipino (Tingnan ang KWF Ortograpiyang 

Pambansa Pigura 10) dahil ang mga ito ay mga katutubong tunog sa mga wikang rehiyonal 

na hindi nailahok sa lumang Balarila, isang malaking pagkukulang ng dáting Surian ng 

Wikang Pambansa. 

Tingnan ang ilang halimbawa sa ibabâ: 

(3) “masjid” (simbahan ng Muslim) [Tausug, Mëranaw] 

“alifuffug” (ipuipo) 

[Itawit] 

“avid“ (ganda) 

[Ivatan] 

“kazzing” (kambing) 

[Itawit] 

Ortograpiyang Pambansa (OP) 

Kagyat noong 2013 nang naupo ang kasalukuyang pamunuan ng KWF, inilathala ang 

Ortograpiyang Pambansa (OP) na naglalaman ng 28 titik sa alpabetong Filipino (Pigura 

10): 

Pigura 10. Tsart ng Ortograpiyang Filipino

128 


Bukod sa ibá pang mga katangian sa pagsulat ng Filipino sa OP, tinukoy nitó ang 

halaga ng pagbabalik sa mga tuldik (Tsapter 10, OP) sa pagsulat bílang pagtukoy sa tamang 

asento sa pagbigkas ng mga salitâng may mga magkakatulad na ispeling subalit magkakaibá 

ng asento—“isang anyo, ibá-ibáng bigkas,” ayon sa OP. Ilang halimbawa ang nakasipi sa 

ibabâ mula sa OP: 

(4) páli - Sinaunang Tagalog para sa pagpapalitan ng katatawanan 

palí - Ivatan para sa pagpulpol ng dulo 

palì - Kapampangan para sa init o alab 

palî - Tagalog para sa organo na tabi ng bituka, spleen sa Ingles; Ilonggo din 

para sa naghilom 

Ang mungkahi ng OP sa pagbabalik ng gámit ng tuldik sa pagsulat ng Filipino ay 

napapanahon sa pagtukoy ng mga katangian ng gramatikang pambansa. Tunghayan ang 

ilang halimbawang datos na nakíta sa saliksik hinggil sa paglihis sa asentong Filipino sa 

pasalitâng anyo: 

Pagpapalit ng asento mula malumi túngong malumay/maragsa/mabilis; 

malumay túngong malumi 

malayò /mala:yoɁ/ maláyo /mala:yo/ [Baguio] 

kíta /ki:ta/ kità /ki:taɁ/ [Puerto Princesa] 

Pigura 11. Ponema: Asento 

Morpema 

(OP) Disiplina sa Pagbigkas ng E/I at O/U (para matukoy ang tamang kahulugan) 

pénoy 

Pinóy 

méron 

mirón 

balot 

balut 

íbon 

ébon (Kapampangan) 

otót (daga) 

ut-ót (kirot) (Pangasinan) 

estílo (Español) istayl (Ingles) 

*istilo *estayl (siyokoy) 

Pigura 12. Ponema: Disiplina sa Pagbigkas ng e/i at o/u 

Sa kontekstong bilingguwal/multilingguwal, ang antas ng salitâ ang pinakamabilis na 

naiimpluwensiyahan sa tagpuang wika, lalo sa kaso ng panghihiram (sa kaso na banyagang 

wika ang W2, hal., Filipino W1 at Ingles W2) at paglalahok (“incorporation” sa kaso ng 

Filipino W2 ng mga rehiyonal na mga ispiker) na lumilikha ng pagbabago hindi lámang 

sa tunog hanay (sound order) ng W1 (ang nanghihiram na wika) kundi pati na sa katangian

Delima 

129 

ng W2 na ginámit ng W2 ispiker (O’Grady, 2001), katulad halimbawa sa kaso ng Filipino 

bílang W2 ng mga rehiyonal na mga ispiker na nabanggit sa itaas sa kaso ng palítang e/i 

at o/u o sa kaso ng palítang p/f (hal., Pilipinas (Tagalog/Pilipino); Filipinas (Filipino)). 

Ang panghihiram/paglalahok ay maaaring makalikha ng bagong tunog/ponema sa W1 

(nanghihiram) o kahit sa W2 (pinanghiraman) at sa pangkalahatang pagbabago sa tunog 

hanay ng W1 o kahit sa W2. Ang ganitong posibleng kahihinatnan ng penomenong 

tagpuang wika ang pinanggalingan ng payo/mungkahi ng OP sa pangangailangang disiplina 

sa mga tunog ng Filipino na hindi maaaring mapagpalit-palit dahil lilikha ng kalituhan sa 

binalak na kahulugan sa paggámit ng Filipino bílang W2. 

Sa KWF saliksik na tinatalakay ngayon, hindi kukulangin sa 126 na salitâ mulang 

rehiyonal na wika ang nailahok sa Filipino W2—isang empirikong patunay ng pagyaman 

na ng pambansang gramatikang Filipino. Ilang halimbawa ang mababanggit dito: Ilk 

“Ápong” (Panginoon); Bis, War, Hil “bulíg-búlig” (tulong-tulong); War “hirá” (silá); Bis 

“giyúd” (talaga); Bis “maáyo” (maganda); Hil “madámo” (marami); Ilk “pinikpíkan” (lutong 

manok ng mga Igorot); Bis “waláy” (walâ). 

Bukod sa salitâ ng estrukturang morpema ng Filipino W2, nakíta rin sa saliksik ang 

paglahok ng mga panlaping rehiyonal sa pamamaraang pagpapalit (substitution), hábang 

malaya ring ginagámit ang mga panlapi ng Filipino W1. Sa Pigura 13 at 14, makikíta ang 

malayang paglalahok ng mga unlaping “gi-,” “ga-,” “gina-,” at “naga-” na ikinakabit sa mga 

salitâng-ugat ng Filipino W1 at Ingles sa pasalitâ na Filipino W2 ng mga impormante. 

Ang mga panlaping ito ay may kaparehong kahulugan sa aspekto ng pandiwa sa Filipino 

W1 na mababanggit na sukatan ng hambingang estruktura sa saliksik, hal., “nag-,” “na-,” 

“-in-.” 

Malayang paglalahok ng mga katutubong salitâ mula sa L1 (Binisaya, 

Chabacano, Ilokano) at mula sa Ingles at Español. 

Binisaya sa Gen San, Davao, Butuan, Bacolod, Catbalogan: “plete,” “gani,” “kay,” 

“giyud,” “diri,” “daghan” 

Ilokano at Igorot (Baguio): “tafuy,” “magbingay-bingay,” “lalamutën” 

Ingles: “brochure,” “college,” “peace-loving people” 

Español: “bangkero,” “barato,” “pobre,” “puwesto” 

Pigura 13. Morpema: Malayang Nailahok 

Imperpektibo (kasalukuyang aksiyon) 

ga- “gabaha” 

-in- “tino-tour” 

gina- “gina-drive” nag- “nagmi-mix” 

naga- “nagauli” 

N.B. Batangas Tagalog - “nakain” sa halip na “kumakain”

130 


Kontemplatibo (panghinaharap na aksiyon) 

mag- “magpasok” sa halip na “pumapasok,” “mag-uwi” sa halip na “uuwi,” 

“maghintay” sa halip na “hihintayin,” “magbigay” sa halip na “magbibigay” 

maka- “makatulong” sa halip na “makatutulong” 

Pigura 14. Morpema: Imperpektibo at Kontemplatibo 

Ang implikasyon ng ganitong paglalahok sa Filipino W2 ng rehiyonal na mga 

ispiker ay ang paglawak ng hanay ng mga panlapi ng Filipino W1 mula sa dáting bílang 

nitó. 

Mapapansin din sa datos sa Pigura 14 ang pagkawala sa Filipino W2 ng karaniwang 

reduplikasyon sa Filipino W1 sa kontemplatibong aspekto (hal., “magbigay” [Fil W2] sa 

halip na “magbibigay” [Fil W1] )—isang katangian ng mga rehiyonal W1 sa Katimugang 

Filipinas na hindi naman nakaaapekto sa orihinal na binalak na kahulugan ng gumagámit 

ng Filipino W2. Wika nga ni O’Grady (2001) at Thomason (2010), ang mga ganitong 

epekto ng penomenong tagpuang wika ay prosesong natural at normal at nagpapayaman 

sa estruktura ng parehong wikang nanghiram/nanglahok at nagpahiram/nagpalahok. 

Sa Pigura 15, makikíta pa ang mga karagdagang morpolohiyang proseso na 

karanasan ng Filipino W2 sa Katimugang Filipinas—ang paglahok ng “kay” pantumbas 

sa “kasi” (Fil W1) bílang pang-ugnay, at pagkaltas ng mga salitâ, hal., “pag-” pantumbas sa 

“kapagka,” “iyong” / “ ’yong” pantumbas sa “ang”—na nangyayari din sa Filipino W1. 

Pang-ugnay 

“kay” pantumbas sa “kasi” 

Ayaw kay magpan-ús. 

“pag” pantumbas sa “kapagka” 

Dati sa school magbayad kami ng fees pag hindi kami nagsalita ng Tagalog. 

“mientras” pantumbas sa “hábang” 

Mientras makakaya pa… 

Pananda 

“iyong/’yong” pantumbas sa “ang” 

Pero iyong mga Muslim na classmate ko nagtatagalog sila. 

Pigura 15. Morpema: Pang-ugnay

Delima 

131 

Sintaksis 

Lahat ng sangkap ng gramatika ay maaaring magbago sa paglipas ng panahon, subalit 

may mga pagbabago na higit na mabilis at kagyat nakikíta sa ilang sangkap kaysa sa ibá 

(O’Grady, Ibid.). Ang pagbabago sa tunog/ponema ng wika ang pinakamadalîng magbago 

at makíta; ang salitâ/morpema ang susunod; at ang sintaksis ang halos pinakamatatag sa 

proseso ng pagbabago. Sa pag-aaral ng mga sintaksis unibersal ng maraming wika, may mga 

kategoryang sintaktikong hindi naililipat o napapalitán, katulad ng pandiwa (V), sabjek 

(S), at objek (O) na nagpapakilála ng tipolohikong klasipikasyon ng mga wika sa mundo 

ayon sa salitâng hanay (word order). Halimbawa, ang Ingles at French at ibá pang wikang 

Indo-European ay kahanay ng mga wikang may tipong SVO; ang mga wika ng Filipinas, 

Welsh, Maori, at Hebrew ay tipong VSO; ang Turkish, Korean, Japanese, at mga wikang 

aborihinal ng Australia ay SOV; mga wikang South America ay OVS o OSV (Hickey, 2010 

at O’Grady, 2001). At dahil ang mga wika ng Filipinas ay pare-parehong kabílang sa iisang 

tipo, hindi maaasahang mag-iibá ang estruktura ng mga kategoryang V, S, at O, kahit pa 

nása karanasang tagpuang wika ang mga ito. 

Antas Ponema, Leksiko, Morposintaksis. Sa kaso ng Filipino, nakíta ng saliksik na walang 

mahalagang pagkakaibá ang sintaksis ng Filipino W1 at Filipino W2. Ang estruktura ng 

parirala, sugnay, at pangungusap ay magkatulad. Kung may nailahok mang katutubong 

panlapi mula sa rehiyonal na wika, katulad ng naipakíta sa Pigura 13 at 14, walang nakítang 

pagbabago sa estruktura na ginámit. Wala ring pagbabago sa pagpapakahulugan na tinangka 

ng nagsasalitâ kahit pa panlapi ng W1 niya ang ginámit. Tingnan ang ilang datos na sinipi 

sa sumusunod: 

(5) Nakaranas kami nang ubus ang lahat ng kasangkapan kayâ nahihirapan kami. 

(6) Madamo matingnan mo na mga palaguwaon. 

(7) Hindi man siya talaga nagpatinag na ginasulsulan na mag-alis diyan. 

Magkakaibáng sangkap ng gramatika ang makikítang naimpluwensiyahan ng 

tagpuang wika sa sintaksis (5)-(7). Sa (5), ang “ubus” na narinig sa katimugang Filipino 

W2 ay lihis sa bigkas na “ubos” ng Filipino W1. Ang pagbabago ay sa ponemang /u/~/o/ 

sangkap ng salitâ na nakapaloob sa pangungusap. Ang pagbabago ay hindi naman nagdulot 

ng pagbabago sa kahulugan ng salitâ. Sa (6) makikíta ang paglahok ng dalawang katutubong 

salitâ: “madamo” (marami) at “palaguwaon” (palabás). Sa parehong pangungusap rin ginámit 

ang “matingnan” sa halip na “makíta” sa Filipino W1. Ang parehong salitâ ay grupong 

“ma-” na pandiwa na may kahulugang may abilidad o kapasidad na magawa ang isinasaad ng 

pandiwang salitâng-ugat. Kung sa (5) at (6) nása ponema at leksikong antas ang paglalahok, 

sa (7) ay nása morposintaksis na antas—“ginasulsulan,” pandiwang nása imperpektibo na 

ipinahihiwatig ng unlaping “gina-” ng Davao Filipino W2, sa katapat na “sinusulsulan” (Fil 

W1) na may gitlaping “-in-” + reduplikasyon ng unang pantig ng salitâng-ugat “sulsul” sa 

parehong Filipino varayti. Ang katutubong binisayang panlaping “mag-” sa salitâng “magalis” 

(Fil W2) ay pumalit sa reduplikasyon ng unang pantig ng pandiwa sa salitang “aalis” 

(Fil W1) na may katulad namang kahulugang aspektong kontemplatibo.

132 


Paghahalong-wika (Code-mixing)/ 

Paglilipat-wika (Code-switching) 

Ang paghahalong-wika at paglilipat-wika ay mga natural na karanasan sa tagpuang wika sa 

mga bansang multilingguwal katulad ng Filipinas. Sa kaso ng Filipino bílang W1 o W2, 

ang wikang Ingles ang inihahalong wika sa antas salitâ, parirala, at sugnay. Sa karanasang 

ito ng Filipino makikíta ang lakas ng isang banyagang wika na pumasok sa sintaksis ng 

wikang pambansa. Hindi lámang opisyal na wika ang Ingles sa bansa, ito rin ay wika ng 

pagtuturo/pagkatuto sa sistemang edukasyon. Tingnan ang sumusunod na halimbawa: 

(8) Doon sa dulo ang storytelling ng mga batà. (salitâ) 

(9) Ang pag-pronounce namin kasi may diperensiya. 

(10) Awa ng Panginoon naman naka-survive ako with how many years sa hanapbuhay 

ko. (parirala) 

(11) Crime will still exist in anyways sa lahat ng paraan, sa lahat ng panahon. (sugnay) 

Karaniwan kapag antas salitâ lámang ang paghahalo o paglilipat, ang proseso ay 

tinatawag na panghihiram (borrowing) lámang (Fought, 2010). “Paglilipat-wika” ang tawag 

ng sikolohistang si Virgilio Enriquez (1985, sa Bautista 1996, 271) para sa “tahasang 

panghihiram” na maaaring walang pagbabago sa anyong pasulat subalit maaaring may 

mangyaring pagbabago sa bigkas. (N.B. Sa papel na ito ang terminong “paglilipat-wika” 

ay ang salin sa terminong Ingles na “code-switching.”) Ang “storytelling” sa (8) ay isang 

tahasang-panghihiram; samantala, ang “diperensiya” (“diferencia” sa Español; “difference” sa 

Ingles) sa (9) ay masasabing “paimbabaw na pag-aangkin” (Enriquez, Ibid., 272)—isang 

paraan ng panghihiram gámit ang salitâ mula sa ibáng wika kasáma na ang kahulugan 

subalit binago ang tunog at baybay. 

Ang mga kategoryang sintaktikong malalayang nahihiram o nailalahok sa 

penomenong paghahalong-wika o paglilipat-wika ay ang mga solong salitâ, katulad ng mga 

pangngalan, pang-abay, at ibá pang malayang ekspresyon, na madalîng nakukuha lámang 

sa sitwasyong tagpuang wika. Sa parehong pagkakataón ng panghihiram, ang hiniram 

na banyagang salitâ ay maaari ding maging salitâng-ugat na kinakabitan ng katutubong 

panlapi, katulad halimbawa ng salitâng “pag-pronounce” (9) at “naka-survive” (10). 

Ang mga pangungusap (10) at (11) ay parehong paghahalong-/paglilipat-wika 

na parsiyal sa antas parirala (10) at sugnay (11). Ang ganitong karanasan ay maaasahang 

mangyayari sa mga bilingguwal na may kompetensi din sa mulaang wika (source language). 

Kung wala namang kompetensi ang gumagámit ng Filipino W1, hindi ito magiging 

hadlang para hindi makapagsalitâ gámit ang Filipino. Ang dalawang salitâng “ano” at 

“kuwan” ay mga salitâng dummy na walang espesipikong kahulugan at ginagámit pamalit 

sa kahit anong salitâ na hindi matukoy ng nagsasalitâ sa panahon ng paggámit ng Filipino. 

Tunghayan ang mga halimbawa sa ibaba mula sa ibá’t ibáng lungsod: 

(12) Paano mag-ano ng organic farming? 

(13) Second World War naano, nasira.

Delima 

133 

(14) Araw-araw kasi inaano namin silá, inaadbaysan. 

(15) Mga kuwan pa, mga 5 months pa. 

(16) Marami ka pang makikítang magagandang kuwan dito. 

(17) Siyempre nakukuwan na rin silá. 

Mapapansin sa gámit ng “ano” sa (13) at (14) at “kuwan” sa (15) na may pagkakataóng 

nasasabi rin ang salitâng panandaliang hindi maalala at pansamantala ring pinalitán ng 

dalawang salitâng dummy. Ang kausap sa pagkakataóng ito ay nakasusunod naman sa nais 

na kahulugan ng nagsasalitâ dahil kasáma siya sa konteksto ng pag-uusap. Ang estratehiyang 

ito sa pagsasalitâ ng Filipino W2 ay pangkaraniwan din sa gámit ng Fillipino W1. 

Lagom 

Bílang W2 at lingua franca, ang Filipino ngayon ay pinayayaman na ng mga rehiyonal na 

wika sa konteksto ng tagpuang wika sa mga multilingguwal na komunidad ng Filipinas. 

Ang Filipino W2 ay may gramatikang nagtatanghal ng mga natatanging katangian ng mga 

wikang rehiyonal sa pasalitâng anyo sa antas ponema, morpema, at sintaksis. 

Sa antas ponema, nailahok ang bagong tunog patinig na schwa ë, na katangian ng 

maraming katutubong wikang Filipino. Nakíta rin ang paglilípat ng mga asento sa loob 

ng mga salitâ at pagkaltas ng impit sa hulihán ng mga salitâng may malumi at maragsang 

asento, bílang impluwensiya ng L1 ng gumagámit ng Filipino W2. 

Sa antas morpema, malayang naikakabit ang mga katutubong panlapi sa mga 

salitâng-ugat ng ibá’t ibáng wika, bukod pa sa paglalahok, sadya man o hindi, ng mga 

katutubong salitâ mula sa L1 ng mga nagsasalitâ. 

Sa antas sintaksis, walang makabuluhang kaibhan ang Filipino W2 ng mga 

multilingguwal at urbanisadong mga lungsod sa Filipino W1 na gámit sa buong bansa, sa 

estrukturang parirala, sugnay, at pangungusap. At dahil buháy na wika, ang Filipino W2 ay 

pinayayaman pa ng mga penomenong paghahalong-wika at paglilipat-wika sa antas leksiko, 

parirala, at sugnay sa pamamagitan ng tuwirang panghihiram, pag-angkin o paglahok ng 

mga natatanging katangian ng mga rehiyonal na wika ng mga nagsasalitâ. 

Sa kabuuan, nakikíta ang patuloy na pagyaman at pag-unlad ng bagong Gramatikang 

Filipino sa kasalukuyan. Sa patuloy na malayang paggámit nitó ng lahat ng mamamayang 

Filipino batay sa pamantayang bukás, hindi malaon mabubuo ang “pedagogical idiom” sa 

Filipino na tinukoy ni Bonifacio Sibayan noon pang 1991 (Bautista, 1996) sa pagtalakay 

niya sa pamamaraan ng intelektuwalisasyon ng wikang pambansa.

134 


Sanggunian 

Baldauf, Richard Jr. E, “Language Planning and Policy Research: An Overview.” 

Sa Hinkel, 2005. 

Bautista, Ma. Lourdes, editor, Readings in Philippine Sociolinguistics. Manila: 

DLSU Press, 1996. 

Enriquez, Virgilio Gaspar, “Pagbubuo ng Terminolohiya sa Sikolohiyang 

Pilipino.” Sa Bautista, 1985. 

Fought, Carmen, “Ethnic Identity and Linguistic Contact.” Sa Hickey, The 

Handbook, 2010. 

Hickey, Raymond, The Handbook of Language Contact. UK: Blackwell 

Publishing Ltd, 2010. 

_______________, “Language Contact: Reconsideration and Assessment.” 

Sa Hickey, The Handbook, 2010. 

Hinkel, Eli (Ed.), Handbook of Research in Second Language Teaching and 

Learning. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates Publishers, 2005. 

Komisyon sa Wikang Filipino, Brochure, 2015. 

________________________, Ortograpiyang Pambansa, 2014. 

Miller, Robert McColl, Language, Nation and Power: An Introduction. NY: 

Palgrave McMillan, 2005. 

O’Grady, William; et.al, Contemporary Linguistics: An Introduction. NY: 

Bedfofrd/St. Martins, 2001. 

Sibayan, Bonifacio P, “The Intellectualization of Filipino.” Sa Bautista, 1991. 

Thomason, Sarah, “Contact Explanations in Linguistics.” Sa Hickey, The 

Handbook, 2010. 

TALA: Unang iniulat ang artikulo sa Pambansang Kongreso sa Pagpaplanong Wika ng KWF na ginanap sa 

Lingayen, Pangasinan noong 5 Agosto 2015. Nailathala pagkaraan sa Pandiwa: Lathalaan para sa Wika at 

Kultura, taón 3, blg 1, 2016.

135

Ang Aklat ng Bayan ay bahagi ng isang pangmatagalang proyekto 

ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) upang masimulan ang 

maaaring ituring na “Aklatan ng Karunungan” (Library of Knowledge) 

na magtatampok sa kakayahan ng wikang Filipino bílang wika ng 

paglikha at saliksik. Sa ilalim ng proyekto, muling ililimbag ng KWF 

ang mga katangi-tanging pag-aaral sa wika, panitikan, at kultura ng 

Filipinas; isasalin ang mga mahusay na akda mula sa mga wikang 

katutubo, panitikang-bayan man o bagong malikhaing pagsulat; 

isasalin ang mga dakilang akdang banyaga; ipasusulat o tatangkilikin 

ang mga bagong pag-aaral pangkultura; at ilalathala ang mga mahusay 

na tesis at disertasyon hinggil sa wika at panitikan ng bansa.

Isang-Sariling-Wika-Filipino

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?