Świat w słowach i obrazach

7

KLASA 8 – ZAGADNIENIA PRZEWIDZIANE DO REALIZACJI 

Lektury obowiązkowe z podstawy programowej 

 

A. Mickiewicz, Sonety krymskie (wybrany sonet), Pan Tadeusz 

H. Sienkiewicz, Quo vadis, Latarnik 

Syzyfowe prace 

i 

 

 

 

 

J. Liebert, wiersze 

J. Sztaudynger, fraszki 

 

Wybrane wiersze poetów wskazanych w klasach 4–6 

Lektury uzupełniające z podstawy programowej 

z powstania warszawskiego 

i morze 

Oskar i 

Dodatkowe teksty 

Konteksty literackie i kulturowe do lektur z 

Teksty publicystyczne i 

Wybrane teksty z i w 

Formy wypowiedzi 

podanie 

 

CV 

 

wywiad 

 

z klas 4–6: sprawozdanie, list prywatny 

zaproszenie 

Nauka o języku 

i 

w 

i 

 

i 

i 

i zakres znaczeniowy wyrazu, 

 

z

Witold Bobiski 

JZYK POLSKI 

wiat w sowach i obrazach 

podrcznik 

szkoa podstawowa 

7

2 

Podręcznik w wersji testowej, nieprzeznaczony do sprzedaży, zgodny z treścią podręcznika 

przesłanego do MEN w celu uzyskania dopuszczenia do użytku szkolnego zgodnie z ustawą z dnia 

14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe i Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 

14 lutego 2017 r. w sprawie podstaw programowych. 

EGZEMPLARZ NIE DO SPRZEDAŻY 

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. 

Warszawa 2017 

Wydanie I 

ISBN 978-83-02-16751-5 

Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Agnieszka Fedorowicz, Robert Wyszomierski (redaktor 

koordynator, redaktor merytoryczny), Renata Pizior-Krymska (współpraca redakcyjna) 

Redakcja techniczna: Danuta Hutkowska, Iwona Białkowska 

Projekt okładki, projekt i opracowanie graficzne: Katarzyna Trzeszczkowska 

Projekt infografik i wykonanie: Paweł Pawiński, Joanna Kałwianiec 

Skład i łamanie: Dukata Studio 

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 

00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 

KRS: 0000595068 

Tel. 22 576 25 00 

Telecentrum: 801 220 555 

www.wsip.pl 

Druk i oprawa: DROGOWIEC-PL Sp. z o.o., Kielce 

Publikacja, którą nabyłaś / nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegała / przestrzegał praw, jakie 

im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej 

w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to 

jedynie na użytek osobisty. 

Szanujmy cudzą własność i prawo. 

Więcej na www.legalnakultura.pl 

Polska Izba Książki

Spis 

treci 

wiat w s owach i obrazach, strona 

3 

7 PO CO CZYTA? 

7 Czytanie jako suchanie siebie 

9 Jacek Dukaj – Wroniec (fragment) 

10 Czytanie jako spotkanie z Innym 

POCZTKI SOWA 

14 ZACZO SI OD MÓWIENIA… 

16 Biblia 

18 INFOGRAFIKA: wita ksiga 

20 Stary Testament – Ksiga Rodzaju: Pierwotny stan szczcia 

24 SZTUKA PATRZENIA: Micha Anio – Stworzenie Adama 

26 Mity greckie 

27 Dzieje Tezeusza (fragmenty Mitologii Jana Parandowskiego) 

33 Zygmunt Kubiak – U róde mitów greckich 

39 WSZYSTKO BYO POEZJ, CZYLI O WSPÓLNEJ KOLEBCE EPIKI I LIRYKI 

42 U róde literatury. SPRAWDZIAN 

W KRÓLESTWIE NARRATORA 

46 Ignacy Krasicki – ona modna 

56 Adam Mickiewicz 

58 ona uparta, 60 witezianka, 69 Reduta Ordona, 

77 Pan Tadeusz (fragmenty Ksigi XII) 

85 Moje zdanie jest takie, czyli warsztat dyskutanta. ZESTAW ZADA 

86 Karol Dickens – Opowie wigilijna. ZADANIA DO LEKTURY 

90 Sztuka opowiadania, czyli co zrobi, by inni nas suchali. ZESTAW ZADA 

93 Jeeli chodzi o mnie… – Opinia i jej uzasadnienie. ZESTAW ZADA 

95 Melchior Wakowicz – Ziele na kraterze (fragmenty)

4 

102 Aleksander Kamiski – Kamienie na szaniec. ZADANIA DO LEKTURY 

108 INFOGRAFIKA: Szare Szeregi i Akcja pod Arsenaem 

110 Antoine de Saint-Exupéry – May Ksi. ZADANIA DO LEKTURY 

114 Agatha Christie – Tajemniczy przeciwnik. ZADANIA DO LEKTURY 

119 Nancy H. Kleinbaum – Stowarzyszenie Umarych Poetów. ZADANIA DO LEKTURY 

125 Sawomir Mroek 

126 pica królewna, 131 Artysta 

133 Z NASZEGO WIATA W WIAT EPIKI, CZYLI POMYS NA PRZEBÓJ CZYTELNICZY 

136 Przez epicki wiat. SPRAWDZIAN 

W GB MYLI I UCZU 

142 LIRYCZNE WTAJEMNICZENIE 

148 Jan Kochanowski 

150 Na modo, Na staro, O mioci, Do Hanny, Na nabon, Na gospodarza, 

152 Na lip, 153 Do snu, 154 Na zdrowie, 155 Na dom w Czarnolesie 

158 Tren I, 160 Tren V, 162 Tren VII, 163 Tren VIII 

166 Adam Mickiewicz 

166 mier Pukownika, 169 egluga, 171 Niepewno, 173 Do M*** 

176 SZTUKA PATRZENIA: Caspar David Friedrich – Kobieta w oknie 

178 Cyprian Norwid 

179 Fatum, 181 Burza [I] (fragment), 184 Moja piosnka (II) 

186 Bolesaw Lemian 

187 Urszula Kochanowska, 189 Dusioek, 192 Szewczyk 

194 Kazimierz Wierzyski 

194 Zielono mam w gowie, 196 100 m 

198 Jan Lecho 

199 Modlitwa, 201 Sprzeczka, 202 *** (Na niebo wypywaj biaych chmurek agle), 

204 Chemoski 

205 Zbigniew Herbert 

206 Dwie krople, 207 Pan od przyrody 

210 Wisawa Szymborska 

211 Niektórzy lubi poezj, 213 Pochwaa zego o sobie mniemania, 

214 Nic dwa razy, 216 Muzeum, 218 Cebula 

220 PROSTOTA I POGODNA MDRO – O CZYTANIU WIERSZY (NIE TYLKO WISAWY 

SZYMBORSKIEJ) 

227 Adam Zagajewski 

228 Szybki wiersz, 231 Wzgórze, 233 Walizka, 235 Noc, morze 

236 Czyta wiersze, mówi o wierszach. SPRAWDZIAN

wiat w s owach i obrazach, strona 

5 

WIAT NA SCENIE 

242 DRAMAT NA SCENIE, CZYLI PRZEDSTAWIENIE 

246 Adam Mickiewicz – Dziady, cz II. ZADANIA DO LEKTURY 

251 Warsztaty teatralne dla pocztkujcych inscenizatorów i aktorów. ZESTAW ZADA 

253 Juliusz Sowacki – Balladyna. ZADANIA DO LEKTURY 

261 KOMEDIA, SIOSTRA TRAGEDII 

264 Aleksander Fredro 

265 Zemsta. ZADANIA DO LEKTURY, 267 Autobiograa 

271 Tre w okamgnieniu, czyli o streszczeniu. ZESTAW ZADA 

273 WSZYSTKO JEST TEATREM? 

278 Dramat i teatr. SPRAWDZIAN 

WIAT NA EKRANIE 

284 Mirosaw Przylipiak – Przyjecha pocig z kinem… 

288 YWE OBRAZY ZMIENIAJ WIAT 

294 FILMOWA SZTUKA OPOWIADANIA – JAKA JEST, JAKA BYA, JAKA BDZIE? 

301 Myl i decyduj – o argumentowaniu i rozprawce. ZESTAW ZADA 

306 FILM, CZYLI WIAT PRZEDSTAWIONY SKONDENSOWANY. O GATUNKACH FILMOWYCH 

308 INFOGRAFIKA: Gatunki lmowe 

311 OPOWIECI W PODRÓY, CZYLI MIDZY KSIK A EKRANEM 

313 NIE SAMO PODPATRYWANIE WIATA (O FILMIE DOKUMENTALNYM) 

316 INFOGRAFIKA: Z historii kina 

318 W CYFROWYM WIECIE. EPOKA WIELKIEJ KOMUNIKACJI 

323 Porozmawiajmy o lmie. SPRAWDZIAN 

WIAT NA SZPALTACH 

328 GAZETA W PODRCZNIKU. NAJKRÓTSZA HISTORIA PRASY… 

331 Stanisaw Bortnowski – By dziennikarzem 

333 W INFORMACJI I ARTYKULE NIE ZAPOMNIJ O TYTULE! 

335 Gimnastyka umysowa, czyli jak zatytuowa. ZESTAW ZADA 

338 INFOGRAFIKA: Z historii prasy polskiej 

340 INFORMACJA – CHLEB POWSZEDNI DZIENNIKARZA I ARTYKU PIERWSZEJ 

POTRZEBY 

343 OD WZMIANKI DO SPRAWOZDANIA – SZTUKA INFORMOWANIA 

345 Warsztaty dziennikarskie. SPRAWDZIAN 

351 Sowniczek terminów literackich i kulturowych 

358 róda ilustracji

6 

O podrczniku 

86 

Karol 

Dickens 

Alexander Glasgow Portret Karola 

Dickensa 1812–70 (ok. 1860) 

KAROL DICKENS 

info:(1812–1870) – autor 

powieci osadzonych w realiach 

XIX-wiecznej Anglii, „urodzony pisarz”, 

jak go okrelali krytycy i znawcy 

literatury, co oznaczao dar obserwacji 

i bujn wyobrani. 

Zanim te wrodzone zdolnoci day 

o sobie zna, mody Dickens klepa 

bied jako syn wizionego za dugi 

drobnego urzdnika. Od wczesnej 

modoci musia zarabia na ycie – 

najpierw w fabryce pasty do butów, 

potem jako pisarz sdowy. Ludzkie 

nieszczcia, a w sdzie wiele ich 

pozna, day mu sporo materiau, 

który potem literacko wykorzysta. 

Poegnawszy prac sdowego 

kancelisty, Dickens szlifowa swe pióro 

jako sprawozdawca parlamentarny, by 

w kocu zadebiutowa w roli pisarza. 

Pierwsz powie, Klub Pickwicka, 

napisa w wieku 24–25 lat i od razu 

porwa czytelników – humorem 

narracji*, barwnymi sylwetkami 

bohaterów, ciepym, optymistycznym 

klimatem opowieci. Kolejnymi 

utworami (Oliver Twist, Nicholas 

Nickleby) bardziej przeraa, ni bawi, 

ukazujc postacie „nieludzkich ludzi” – 

przestpców, brutali, egoistów. Wzrusza 

losami tych, którzy cierpieli – zarówno 

przez niegodziwych ludzi, jak i uciliwe 

prawa czy niesprawiedliwo spoeczn. 

Swymi ksikami chcia zmienia ludzi 

na lepszych – bardziej wraliwych, 

oarnych, serdecznych. 

Kolejne utwory – Opowie wigilijna, 

David Coppereld – ugruntoway 

jego saw, dla Anglików by gosem 

sumienia i pokrzepienia, wzorem 

dobroci. Gdy umar, dzieci podobno 

pytay: Czy wity Mikoaj te umrze? 

ZANIM PRZECZYTASZ! 

Zanim przeczytasz krótk powie Karola 

Dickensa, przypomnij sobie refleksje na 

temat czytania jako suchania siebie. Wykorzystaj 

je w trakcie lektury Opowieci 

wigilijnej, postaw pytania, które przychodz 

ci na myl. 

164 

pytania 

i polecenia 

 

CZYTAM I ROZUMIEM 

Tren VIII jest 

1 skierowany do 

A samego autora, podmiot liryczny* 

mówi do siebie. 

B abstrakcyjnego pojcia pustki. 

C zmarej Urszuli. 

Zacytuj fragment utworu jako 

2 uzasadnienie swojej odpowiedzi 

na pytanie 1. 

W wierszu poeta nakreli 

3 (wybierz dwie odpowiedzi) 

A bardzo pochlebny, wyidealizowany 

portret córki. 

B obraz pustego domu. 

C obraz cierpicego ojca. 

Tren VIII jest zapisem 

4 chwil 

A minionych, wypenionych obecnoci 

Urszuli. 

B wspóczesnych momentowi pisania, 

nasyconych smutkiem po stracie 

dziecka. 

C zarówno minionych – szczliwych, 

jak i wspóczesnych – przepenionych 

bólem. 

MOJE ODCZUCIA, 

MOJE WRAENIA 

Postaraj si przeledzi stan ducha 

5 autora w caym wierszu. 

Zmienia si czy pozostaje taki sam? 

(Zwró uwag na fragmenty zapisane 

w czasie przeszym i odnoszce si 

do chwili obecnej, czyli momentu 

pisania). 

PRZYGLDAM SI TEKSTOWI 

(JEGO KOMPOZYCJI) 

Wska, w którym miejscu utwór 

6 dzieli si na przeciwstawne sobie 

czci. Wyjanij przyczyny, które skoniy 

Ci do takiej lokalizacji linii podziau. 

UKADAM TYTU, NADAJ 

ZNACZENIA 

Rozwi tytuy poznanych utworów 

7 Kochanowskiego, tak by przyjy 

form: Tren V, czyli…; Tren VIII, czyli… 

Wykorzystaj swoje reeksje na temat 

obu wierszy. 

DEFINICJA 

I Tren – odmiana pieni aobnej 

uksztatowana w staroytnoci. 

Tren powicano zmarej osobie, 

chwalc jej czyny, dokonania, zalety 

i wyraajc al po jej odejciu. 

Do antycznej (staroytnej) 

formy trenu nawizywali poeci 

czasów renesansu – we Woszech, 

Francji, w Polsce. Przed Janem 

Kochanowskim treny dedykowano 

tylko wybitnym i powszechnie 

znanym postaciom – królom, 

wodzom, artystom. Polski poeta 

jako pierwszy stworzy cykl 

19 trenów powicony zmaremu 

dziecku. 

176 

SZTUKA PATRZENIA 

Caspar David Friedrich 

Kobieta w oknie (1822) 


Kobieta w oknie 

CO WARTO WIEDZIE? O AUTORZE: Caspar David Friedrich (czytaj: kaspar dawid 

fridri; 1774–1840) – niemiecki malarz z nadbatyckiego Greifswaldu (czytaj: 

grajfswald). Uwielbia surowe, pónocne pejzae, które wietnie ilustroway 

samotnicz stron jego natury. By czowiekiem penym sprzecznoci, na zmian 

ponurym i wesoym, stronicym od ludzi i towarzyskim. Ju za ycia malarza 

jego obrazy zdobyy uznanie i rozgos, dzi jego twórczo naley do najpopularniejszych 

i najatwiej rozpoznawalnych zjawisk w historii malarstwa. 

Zanim przeczytasz 

to wskazówki uatwiajce 

odbiór tekstów literackich. 

Uporzdkowane pytania 

i polecenia pomagaj 

rozwika tajemnice 

utworów. 

Sztuka patrzenia uczy 

mdrego odbioru dzie 

plastycznych. 

142 

od autora 

LIRYCZNE WTAJEMNICZENIE 

Na pocztku bya mio? 

Ponad trzy tysice lat temu w staroytnym Egipcie, rzdzonym wówczas 

przez wadców z dynastii Ramessydów, nieznany poeta spisa na papirusie tekst: 

„Dni siedem siostry 1 nie widziaem, a mnie choroba powalia. 

Staem si jaki ociay i ju sam siebie nie poznaj ”. 

Na innym skrawku papirusu zachoway si sowa: 

„Twoja do w mojej doni ciao moje orzewia, 

serce moje raduje to, e razem chodzimy”. 

Nieznany nam Egipcjanin zwierza si z tsknoty i dziwnego poczucia obcoci 

wobec samego siebie. Inny wyraa ochot i rado ycia u boku swej ukochanej. To 

nie wszystko, wród egipskich róde pisanych spotykamy i taki zapis: 

„Och, najmilszy, twoimi sprawami zapragnam si zaj jak ona. 

Gdy twe rami na moim spoczywa, z mioci ku tobie si zwracam”. 

›› Wszystkie teksty w przekadzie Tadeusza Andrzejewskiego 

Czyby ten tekst wyszed spod rki 

kobiety, która chciaa da wyraz swym 

miosnym przeyciom? Raczej wtpliwe, 

w Egipcie skryb (pisarzem) móg 

by tylko mczyzna. Czy wobec tego 

autor, moe urzdnik o wraliwej duszy, 

wczu si w psychik kochajcej kobiety 

i t posta uczyni podmiotem lirycznym 

(osob mówic) swego wiersza? 

A moe, po prostu, zasysza gdzie 

i przepisa sowa zakochanej Egipcjanki? 

Albo jeszcze inaczej – moe jakim 

sposobem owa Egipcjanka posiada 

trudn sztuk pisania hieroglifami? Jakkolwiek 

byo – jedno jest pewne – mamy 

przed sob pierwsze w dziejach literatury 

1 W staroytnym Egipcie maonkowie 

nazywani byli bratem i siostr. 

Muzykantka z lir – egipski fresk z grobowca 

tebaskiego (ok. 1420–1411 p.n.e.) 

MYL I DECYDUJ 

– o argumentowaniu irozprawce 

KROK 1 – STAWIAMY TEZ 

Kady z nas podejmuje codziennie 

1 dziesitki decyzji poprzedzonych 

krótszym lub duszym namysem, 

rozwaeniem wszystkich za i przeciw. 

Decyzje te dotycz rónych spraw: 

wanych i mniej wanych, zwizanych 

z naszym codziennym postpowaniem 

i zachowaniem, z naszym stosunkiem 

do rónych problemów spoecznych 

czy politycznych, z ocen znanych nam 

osób i postaci literackich czy lmowych. 

Wobec tych spraw zajmujemy okrelone 

stanowisko, wyraamy o nich swoje 

zdanie. Niej znajdziesz kilka pyta, 

które nazywaj problemy wymagajce 

rozpatrzenia. Nie wszystkie musz ci 

pasjonowa, cho niektóre – zapewne 

– w jakim stopniu ci dotycz. 

Wybierz jeden z problemów, przemyl 

go, sformuuj swoje stanowisko, 

zgromad argumenty za i przeciw. Twoje 

stanowisko powinno przybra form 

zdania twierdzcego – bdzie to tzw. 

TEZA (czyli przekonanie, pogld). 

– Czytanie ksiek – porzucona pasja 

dawnych pokole czy prawdziwa 

przyszo ludzkoci? 

– Czy fresk Michaa Anioa „Stworzenie 

Adama” jest dosown ilustracj 

opowieci biblijnej? 

zestaw 

zada 

wiat na ekranie, strona 

– Skd si bierze wspóczesna 

popularno literatury fantastycznej? 

– Dlaczego modzie kadego pokolenia 

tworzy swój specyczny jzyk? 

– Czy obejrzenie adaptacji lmowej 

moe zastpi lektur powieci? 

– Czy muzyka powana (klasyczna) moe 

zainteresowa modych suchaczy? 

– Czy we wspóczesnym wiecie jest 

jeszcze miejsce dla tradycyjnej szkoy? 

– Dlaczego polska modzie tak chtnie 

wituje dzie w. Walentego? 

KROK 2 – ARGUMENTUJEMY 

A Jeli chcemy kogo przekona 

2 do przyjtej przez nas tezy (1), 

musimy j uzasadni odpowiednimi 

argumentami (2), a nastpnie 

potwierdzi, umocni (3). Tez moemy 

sformuowa w formie kategorycznej 

(uwaam, e…; jestem przekonany, 

e…) lub mniej stanowczo (sdz, 

e…; myl, e…; wydaje mi si, e…). 

W tym drugim wypadku (gdy teza nie 

jest kategoryczna) obok argumentów 

prezentujemy równie kontrargumenty 

(argumenty przeciwne), które sprawiaj, 

e nasza teza nie jest mocna. Przegld 

argumentów i kontrargumentów 

powinien nas doprowadzi do 

potwierdzenia (lub zaprzeczenia) 

301 

136 

sprawdzian 

PRZEZ EPICKI WIAT 

I 

Przeczytaj tekst i wykonaj zamieszczone 

pod nim polecenia (od 1 do 6). 

Czy kada relacja o zdarzeniach zasuguje, by j zwa opowieci? Odpowiedzi 

mona szuka u Arystotelesa 1 , który twierdzi, e dzieo takie powinno mie wstp, 

zawizanie akcji, punkt kulminacyjny, zdarzenie odmieniajce bieg akcji oraz jej 

rozwizanie, czyli – z grubsza – pocztek (dwa pierwsze elementy), rodek (dwa 

kolejne) i koniec. Zdarzenia za uoone winny by tak, by sprawi czytelnikowi 

przyjemno. Moe i brzmi to przekonujco, ale czym musi si odznacza ukad 

zdarze, by okaza si dla odbiorcy przyjemny? Badacze literatury zgaszali wiele 

propozycji, cz z nich podkrela, e dla fabuy kluczowa jest przemiana – 

np. sytuacji, okolicznoci, bohatera. Zakoczenie zwykle t przemian podkrela, 

bo odwouje si do pocztku opowieci. Ukad zdarze nie jest tu wic taki, jak 

w yciu, gdzie sytuacje nastpuj po sobie czsto bez zwizku i wcale nie musz 

zawiera momentu przemiany. Ale czy mimo to nie bywaj przyjemne? 

Czy tekst zawiera jedynie wasne pogldy autora, czy te opinie innych? 

1 W odpowiedzi wykorzystaj odpowiedni cytat. 

Wska w tekcie te wypowiedzi, 

2 które nie s zdaniami twierdzcymi. 

Zacytuj zdanie, które zawiera myl dla ciebie now, dotychczas nieznan lub 

3 tak, nad któr specjalnie si dotd nie zastanawiaa / zastanawiae. 

Dokocz zdanie: Opowieci nie jest jeszcze taka historia, 

4 która jedynie . 

Zdaniem autora konstrukcja fabuy jest w opowieci 

5 

A bardzo wana i wymaga powizania zakoczenia z pocztkiem. 

B niewana, mona opowiada jak si chce. 

C wana, ale wystarczy, e ma pocztek, rodek i koniec. 

1 Arystoteles – lozof grecki (384–322 p.n.e.), najbardziej wszechstronny uczony i myliciel staroytnoci. 

Zajmowa si wieloma dziedzinami wiedzy, m.in. teori literatury. 

Komentarze od autora 

zaciekawiaj zjawiskami 

kultury. 

Zestawy zada ucz 

skutecznej komunikacji 

i tworzenia wypowiedzi. 

Sprawdziany po dziaach 

umoliwiaj sprawdzenie 

wiedzy i umiejtnoci. 

Wyrazy zapisane tustym drukiem – wyrazy, na które trzeba zwróci szczególn uwag. 

Wyrazy opatrzone gwiazdk*– wyrazy, które zostay objanione w Sowniczku terminów 

literackich i kulturowych na kocu podrcznika. 

Pamitaj,by odpowiedzi do wszystkich zada zamieszczanych 

w podrczniku zapisywa w zeszycie przedmiotowym.

Po co czyta? 

Po co czyta ? strona 

CZYTANIE JAKO SUCHANIE SIEBIE 

Na pytanie – po co czyta? – najkrócej mona odpowiedzie tak: 

dla przyjemnoci i dla mdroci. 

To bardzo ogólna odpowied, ale zawiera w sobie – prawdopodobnie 

– wikszo zamiarów, które ludzie chc realizowa, 

kiedy sigaj po ksik czy gazet. Te dwa sowa: przyjemno i mdro, 

obejmuj zapewne niemal wszystkie ludzkie potrzeby, które s zaspokajane 

przez czytanie. Rzecz jasna, oba okrelenia s bardzo pojemne i mona poda 

wiele szczegóowych znacze, które si z nimi kojarz: 

7 

od autora 

przyjemno 

mdro 

zadowolenie, wesoo, rado, 

satysfakcja, zachwyt, miech, 

ekscytacja, ukojenie, rozkosz, relaks, 

euforia 

wiedza, poznanie, informacja, 

dojrzao, logika mylenia, 

inteligencja, byskotliwo, 

kreatywno, rozsdek 

Czsto bywa tak, e jedno z drugim si czy, na przykad podczas czytania doznajemy 

przyjemnoci i jednoczenie poznajemy co nowego, co te przecie nas cieszy. 

Z czytania czerpiemy wic róne rodzaje przyjemnoci (równie te, o których tu 

nie piszemy) oraz róne formy mdroci. Oczywicie zdarza si take, e ksika 

z rónych powodów nas nudzi lub mczy. Nawet wtedy jednak m ona te przeszkody 

pomniejszy albo nawet usun. W jaki sposób? 

Pomylmy, e kade spotkanie z literatur i innym tekstem kultury (np. piosenk, 

lmem, spektaklem, obrazem) jest jednoczenie zaskakujcym spotkaniem z… 

samym sob. Jak to moliwe? Trzeba po prostu sucha siebie – swoich pyta, wtpliwoci, 

spostrzee, swojego zachwytu, zdziwienia albo swojej niechci. I warto te 

wraenia zapisywa – najlepiej w specjalnym notatniku – tworzc co na ksztat listy 

przypisów do czytanego tekstu. Nasze zapiski mog nas zaskoczy – najczciej tym, 

e tak wiele odczuwamy i zauwaamy w trakcie lektury. Albo tym, e co nam si podoba 

lub nie, cho wczeniej nie zdawalimy sobie z tego sprawy. Spotkanie z ksik 

nie jest tylko poznaniem innego wiata, to take sposób lepszego poznania siebie!

8 

Jedna z uczennic tak przedstawia swoje spotkanie 

z ksik, któr lubi. Zaproponuj wasny autoportret 

fotograficzny z ulubionym tekstem literackim. 

Prawie sto lat temu czeski badacz jzyka, literatury i lmu, Jan Mukaovský (czytaj: 

mukarzowski), wprowadzi do nauki okrelenie „wewntrzna mowa widza”. 

Twierdzi, e kady widz lmowy i czytelnik ksiki uruchamia w sobie tak mow, 

czyli – jak gdyby – dialoguje z dzieem. Czasem ta mowa przyjmuje posta odczu, 

czasem – sów lub zda. 

Mam tak propozycj: zapisujcie wasz wewntrzn mow czytelnika, kiedy wyranie 

j w sobie usyszycie. Czytanie wyda Wam si wtedy ciekawsze, lepiej poznacie 

tekst i samych siebie, stworzycie w ten sposób swoist kronik czytania, pamitnik 

lektury. Dziki powtarzaniu tego dowiadczenia bdziecie nabywa sprawnoci i atwoci 

czytania, a kade spotkanie z ksik bdzie Waszym sukcesem – nawet gdy 

j w poowie odoycie. Przynajmniej dowiecie si dlaczego. 

Na kolejnej stronie spotkacie przykad takiej wewntrznej mowy, która zostaa 

zapisana pod tekstem literackim. Miejsca w tekcie, które j wywoay, zaznaczono 

kolorowymi cyframi. Wszystko, czego nam teraz potrzeba, to adny notatnik do zapisywania 

naszej wewntrznej mowy czytelnika. 

Powodzenia! ycz Wam miego dialogowania z ksikami. 

PAMITAJ! TWOJA WEWNTRZNA MOWA CZYTELNIKA JEST TWOJA 

I MOE BRZMIE CAKOWICIE 

PO TWOJEMU!


9 

Jacek Dukaj 

WRONIEC 1 

Fragment 

Posuchajcie, to nie zdarzyo si naprawd: 2 

Dawno, dawno temu by sobie chopiec o imieniu Ada. Ada mia mam 

i tat, mia siostrzyczk, babci, a take wujków i ciotki. Wszyscy yli 

w duym miecie nad rzek. 3 Pod miastem stay fabryki. Kominy fabryk 

dzie i noc wypluway gste dymy. Niebo nad miastem o zmierzchu 

i wicie barwio si landrynkowo. 4 

Mama Adasia pracowaa w biurze jednej z tych fabryk. Tata pracowa w innym 

biurze, w centrum miasta. Nie byo ich w domu przez wiksz cz dnia. Wówczas 

Adasiem i jego siostr zajmowaa si babcia. 

* 

Ojciec przynosi z pracy teczki pene zadrukowanych i zapisanych papierów. Sam 

jeszcze w domu stuka na maszynie, wieczorem i w nocy. 5 A mama musiaa mu 

przypomina, e dzieci nie mog spa, kiedy tak haasuje. Wtedy przestawa. Mamroczc 

gniewnie pod nosem, wychodzi na balkon. Wypala tam przed snem papierosa. 6 

Przychodzili brodaci panowie i gono dyskutowali o tym, co tata napisa na maszynie. 

Oni równie wychodzili na balkon. 7 

Ada nauczy si zasypia przy dwikach maszyny do pisania. Tata pozwoli mu 

te samemu uderza w jej klawisze. Ada usiad mu na kolanach, wysun jzyk. 

Bardzo mocno nacisn po kolei litery na metalowych guzikach. Tata wkrci specjalnie 

dla niego czyst kartk. Ada wystuka porodku biaego prostokta: ADAM. 8 

Wewntrzna mowa czytelnika (zapis) 

1. Dziwaczny tytu. Jakby jaki goniec? Albo m wrony? 

2. Narrator dziwnie si do mnie zwraca. Mówi, e jego opowie bdzie zmylona, 

nie wiem, czy to mnie zachca do czytania. 

3. Zaczyna si jak ba. I co mi ten Ada przypomina… Chyba Akademi pana 

Kleksa, tam te by Ada, tylko e Niezgódka… 

4. O, to ju cakiem baniowe. Kominy pokazane jak ywe (tam chyba jest 

przenonia…), niebo te, bo samo si barwio. Landrynkowo to chyba niezbyt 

piknie… 

5. Kto dzisiaj stuka na maszynie? To musiao by do dawno temu. 

6. No, to nie y zbyt higienicznie. 

7. To ten tata by pisarzem? Filozofem? Bo tak mi si kojarz gadajcy brodacze… 

Tylko czemu gadali na balkonie? eby nie zbudzi dzieci? 

8. Tata mu tylko raz pozwoli? Bo inaczej byoby napisane „pozwala”… A ile on 

mia wtedy lat, ten Ada?

10 

CZYTANIE 

JAKO SPOTKANIE Z INNYM 

Suchanie siebie w trakcie czytania moe nas czasem zaskoczy, np. wtedy 

gdy – wbrew oczekiwaniom – co nam si spodoba, wzruszy nas, zaintryguje, 

a zwaszcza skoni do zmiany zdania czy naszych upodoba. Takie 

zaskoczenie siebie samego to jakby spotkanie z Innym w nas samych. Kto, 

kto nie lubi poezji, moe si przecie nagle zamyli nad mdrym wierszem. Kto 

niechtny epickiej rozlewnoci moe natra na fragment prozy, który go zafascynuje 

lub zadziwi. Kady moe przey podobne spotkanie, po którym nie jest ju tak 

sam osob jak przedtem. 

Czytanie ksiek to take poznawanie rónych rodzajów innoci. Waciwie kady 

wiat przedstawiony (nie tylko w literaturze) to rzeczywisto odmienna od tej, 

w której na co dzie yjemy, nawet jeli wydaje si bardzo do niej zbliona. Czas dla 

bohaterów pynie przecie inaczej ni dla nas (z reguy szybciej), postacie przeywaj 

inne zdarzenia ni te, które tworz nasz codzienno. Czuj, myl i postpuj 

inaczej ni my. Zwaszcza w powieciach historycznych, fantastycznonaukowych, 

w ksikach z gatunku fantasy, przygodowych, kryminalno-sensacyjnych narrator 

opowiada o wypadkach, które nam si z reguy nie przytraaj. Nawet w powieciach 

obyczajowych – opowiadajcych o zwykym yciu – losy bohaterów przybieraj czsto 

taki ksztat, którego nie znamy z wasnego dowiadczenia. 

Jak wygldaj ksikowe spotkania z Innymi i innoci? Na przykad bohater lduje 

na planecie pokrytej galaretowatym oceanem, który prawdopodobnie odczuwa, 

myli i dziaa. Mimo e nikt z nas nie spotka podobnego zjawiska, namys nad moliwoci 

istnienia takiej formy ycia moe by fascynujcy. Drugi przykad: bohaterem 

utworu jest Mieszko I, wadca pastwa Polan, stojcy w obliczu decyzji o przyjciu 

chrztu. To problem daleki od ycia wspóczesnego czytelnika, ale wdrówka 

w ten dawny wiat moe nas zaskoczy wieloma pytaniami: czy dawni ludzie my- 

leli jak my dzisiaj, jakim jzykiem mówi Mieszko I, co nas czy z poprzednikami 

sprzed tysica lat?… Jeszcze inna sytuacja: gówna posta uwiadamia sobie, e jest 

adoptowanym dzieckiem, a jej rodzice pochodzili z dalekiego kraju. Takie nage odkrycie 

innoci w sobie nie musi by rzadkoci, wielu z nas ma w swych yach krew 

przybyszów – z bliska i z daleka. Ksikowa historia moe skoni czytelników do 

poszukiwania tosamoci i odpowiedzi na pytanie: kim waciwie jestem? W rzeczywistoci 

kada nowa lektura stawia przed nami problem: jaki/jaka naprawd 

jestem? Odpowied na to pytanie nigdy nie jest ostateczna, bo wci na nowo dowiadujemy 

si, co czujemy, mylimy, jak oceniamy to, co odmienne. W rezultacie mimo 

e pozostajemy sob, stajemy si odrobin inni. Choby dlatego, e postawilimy 

sobie kilka nowych pyta, doznalimy nowych uczu, wpadlimy na kilka nowych 

myli. Ale co to znaczy: by sob? No wanie…


11 

RÓNE POSTACIE INNOCI 

INNE postawy 

INNE sytuacje 

CZYTELNIK 

INNE problemy 

INNI ludzie 

INNE wiaty i czasy 

Te same opowieci mog by dla nas okazj do spotka z Innymi i z samym sob. 

Czsto nam si wydaje, e bohaterowie s do nas podobni, e maj problemy zbli- 

one do naszych. Nic w tym dziwnego – w ksikach, podobnie jak w nas samych, 

miesza si to, co znajome, i to, co obce, to, co nasze, i to, co inne. 

WEWNTRZNA MOWA 

CZYTELNIKA 

1Przeczytaj kolejny fragment powieci 

Wroniec. Wsuchaj si w swoje 

wraenia i myli – zapisz wewntrzn 

mow czytelnika. Mog to by wszelkie 

odczucia i pytania zwizane z twoim 

odbiorem tekstu (dotyczce jego fabuy, 

ale take tego, jak jest zbudowany). 

Ojciec pisa na maszynie, bo nie mieli 

komputera. W tamtych czasach nie byo 

komputerów. Nie byo Internetu. Nie 

byo te adnych gier elektronicznych. 

Czarno-biae telewizory pokazyway dwa 

programy. Gadali na nich o nudnych 

sprawach brzydcy panowie. W kinach 

nie wywietlano amerykaskich lmów. 

I nie byo muzyki do suchania z iPodów 

i komórek. Nie byo komórek. W domu 

pytania 

i polecenia 

Adasia w ogóle nie byo telefonu. 

Telefon mia ssiad z dou: bardzo duy, 

ysy pan z siwymi wsami. Tata czsto 

z nim rozmawia na schodach i przed 

blokiem. Poowa mieszkaców z ich 

klatki wstpowaa do ysego ssiada 

i korzystaa z jego aparatu. Do niego te 

ludzie dzwonili, a on chodzi i puka do 

drzwi, woa gromkim gosem lokatorów 

do telefonu. 

›› Jacek Dukaj Wroniec

12 

pytania 

i polecenia 

 

CZYTAM KSIKI – POZNAJ 

INNYCH – POZNAJ SIEBIE 

2Przypomnij sobie ksiki, 

w których zaintrygoway ci inne 

wiaty. Co konkretnie byo dla ciebie 

zaskoczeniem? 

3Czy zdarzyo si, e tekst literacki 

zmieni twoje przekonanie na jaki 

temat, twój punkt widzenia, sposób 

mylenia albo po prostu zwróci na co 

twoj uwag? Jeli tak – przedstaw 

t sytuacj. Jeli nie – opowiedz 

o momentach odnalezienia w ksice 

siebie, czyli wasnych przey, myli, 

pogldów na wiat. 

4O których postaciach innoci 

– sporód uwzgldnionych na 

schemacie – lubisz czyta? Dlaczego? 

5W przywoanym fragmencie ksiki 

Jacka Dukaja (patrz: s. 9) wska 

elementy wiata przedstawionego, które 

traktujesz jako ci bliskie, znajome, oraz 

te, które moesz okreli jako obce, 

pochodzce z innego wiata ni twój. 

6Na obrazie wspóczesnego malarza 

holenderskiego Gerarda Boersmy 

odszukaj szczegó, który mówi co 

wanego (ciekawego, odkrywczego) 

o czynnoci (stanie) czytania. Opowiedz 

o swoim wraeniu, opisz wybrany 

element obrazu. 

Gerard 

Boersma Inny 

wiat – 

mczyzna 

czytajcy ksik 

(2011)

WSZYSTKO BYO POEZJ, 

czyli o wspólnej kolebce epiki i liryki 

Pocz tki s owa, strona 

Jak brzmiay pierwsze sowa zapisane przez czowieka? By moe tak: 

„Od rolnika Abu dwa woy dla wityni boga An 1 ”. Tak informacj w pocztkach 

III tysiclecia p.n.e móg zapisa kapan najstarszej, znanej 

nam, ziemskiej cywilizacji – sumeryjskiej. 

„Najstarsze teksty sumeryjskie suyy celom gospodarczym; byy to rachunki, umowy 

handlowe, spisy inwentarzowe, wyliczenia bóstw, królów, budynków, mineraów, 

rolin. Z czasem mno si zwize informacje o wydarzeniach historycznych”. 

›› Lesaw Eustachiewicz Antologia literatury powszechnej 

Utrwalone na glinianych tabliczkach zapisy stanowi pocztki pimiennictwa. 

Nie suyy do czytania – sobie lub innym – lecz jedynie do informowania 

lub dokumentowania zdarze czy stanu rzeczy. Z naszej wiedzy o wielkich 

cywilizacjach Mezopotamii wynika, e niebawem (w drugiej poowie 

IIItysiclecia p.n.e.) ryto pismem klinowym take inne ju teksty: 

„O ty, Rzeko, która stworzya wszystkie rzeczy, 

Kiedy bogowie wielcy spoczywali w twym onie – 

Bogosawiestwo rozleli po twych awicach, 

A do chwili, gdy Ea, król gbiny, stworzy swoj siedzib! 

Potopu nie zesali, dopóki ty bya. 

Ogie i gniew, i blask, i zgroz – 

Ea i Marduk 2 pozostawili poza tob! 

Ty osdzia spraw ludzkoci, 

Rzeko potna, Rzeko najwysza, Rzeko sprawiedliwa!” 

›› Przekad Antoni Lange 

39 

od autora 

1 

An – sumeryjski bóg nieba. 

2 

Marduk – najwaniejszy bóg Babiloczyków. 

Odcisk sumeryjskiej pieczci cylindrycznej (ok. 2600 p.n.e.), przedstawiajcej 

nagiego herosa (prawdopodobnie Gilgamesza, pólegendarnego 

wadc sumeryjskiego miasta Uruk) w walce z dwoma bykami

40 

Po co staroytny autor napisa ten utwór? (Wanie: utwór, bo pisanie byo w tym wypadku 

tworzeniem – wymylaniem, ukadaniem, komponowaniem). Jego zamiar atwo 

moemy wyczyta z tekstu: to pochwaa, oddanie czci i hodu pierwotnemu bóstwu, 

wielkiemu stworzycielowi. Nie jest te dla nas tajemnic, co czu twórca sprzed kilku 

tysicy lat: szacunek, pokor wobec bóstwa (zawoanie „O ty…”), wdziczno („Ty 

osdzia…”), respekt, a moe i lk (epitety: „potna”, „sprawiedliwa”). Zza wielkiej 

zasony tysicleci przebija si do nas, wyraony pismem klinowym, odgos (echo) czyich 

myli i uczu. Byby to zatem jeden z pierwszych utworów lirycznych? Niewtpliwie tak. 

Uwany czytelnik znajdzie jednak w owym tekcie równie inne skadniki. Przecie jest 

to relacja o zdarzeniach, które zapocztkoway istnienie wiata (czasowniki: „stworzy- 

a”, „spoczywali”, „rozleli”). Kto opowiada nam o swoim wyobraeniu prapocztku. 

Ten kto, wyobraony przez nas opowiadacz – narrator*, jest wiadectwem pocztków 

rozwoju epiki – a wic opowieci w najrozmaitszych jej odmianach. 

Czyby wic liryka* i epika* rodziy si razem? Wanie tak – w opowieciach 

o pocztkach wiata, bogach i bohaterach przetrwa zapis ludzkich uczu, myli, pragnie. 

Wspóln kolebk narracji i liryzmu, jakby naczyniem czcym jedno i drugie, 

bya za poetycka forma. Kiedy, u pocztków literatury, wszystko byo poezj – modlitwa, 

mit*, opowiadanie*. Ta epicko-liryczna poezja rozbrzmiewaa na dziedzicach 

wity, paaców, tam, gdzie móg j usysze zgromadzony lud i… bogowie. 

Dlaczego (i po co) ludzko zacza tworzy literatur? Niektóre przyczyny ju znamy: 

potrzeba wyraenia swojej wiary, uczu, ch zwierzenia i utrwalenia zdarze. Nie zapominajmy 

jednak o innej jeszcze potrzebie, która zawsze bya i bdzie naszym udziaem: 

„Kiedy najdawniejsi poeci greccy zadawali sobie 

pytanie, po co istnieje sztuka, a w szczególnoci poezja, 

przewanie odpowiadali: po to eby dawa 

przyjemno. […] Król Alkinoos, mówic w Odysei 

o rozkoszach Feaków, zestawia przyjemno dawan 

przez poezj z innymi rodzajami przyjemno- 

ci, bardzo materialnymi: 

My nade wszystko kochamy uczty, cytar 1 i plsy, 

i ciep kpiel, i nowe szaty, i mikkie oe. 

[…] Poeci póniejsi od Homera podkrelali nieraz, 

e poezja moe by rodkiem przekazywania 

ludziom wanych prawd, ale równie oni zaznaczali, 

e powinna ona dawa przyjemno”. 

›› Zygmunt Kubiak 

Wdrówki po stuleciach 

Waza grecka ze scenami 

uroczystoci w Tarencie 

1 

cytara – instrument strunowy akompaniujcy do piewu.

zestaw 

zada 

W królestwie narratora, strona 

93 

JEELI CHODZI 

O MNIE… – 

Opinia i jej uzasadnienie 

1W yciu czsto wyraamy wasne 

sdy, stanowiska, opinie. Mog 

one by poparte uzasadnieniem. 

Czasem jestemy pewni naszego zdania 

(moemy je poprze dowodami), innym 

razem opieramy si tylko na wraeniach. 

Zawsze jednak powinnimy zaznaczy, 

e mówimy we wasnym imieniu. 

Wybierz sformuowania, które 

podkrelaj ten fakt. 

jeli chodzi o mnie…; 

wikszo ludzi uwaa, e…; 

wydaje mi si, e…; 

koledzy twierdz, i…; 

wedug mnie…; 

moje stanowisko jest takie…; 

inni uwaaj, e…; 

sdz, e…; 

jestem zdania, e…; 

powszechna opinia jest taka, e… 

• Sformuowania, których nie wybraa 

/ nie wybrae, przekszta w ten 

sposób, by sygnalizoway, e bdziesz 

wypowiadaa / wypowiada si w swoim 

imieniu. 

2Ten sam zamiar (podkrelenie 

osobistego spojrzenia, sdu) 

moesz wyrazi równie w inny sposób – 

poprzez uycie zaimków „ja”, 

„mój” w rónych przypadkach 

i formach, np. 

moje wraenia po przeczytaniu tego 

fragmentu s…; 

rozdzia, który przeczytaem, zdecydowanie 

zachci (zniechci) mnie do…; 

moja opinia na temat tego tekstu jest…; 

poznany fragment powieci bardzo mi si 

podoba (nie podoba); 

ksika wywara na mnie… wraenie

94 

• Nie powinna/nie powiniene jednak 

zaczyna wypowiedzi pisemnej od 

takiego zwrotu. Najpierw poinformuj 

odbiorc twego tekstu, o czym bdziesz 

mówia/mówi (o zjawisku, zdarzeniu, 

ksice, lmie, pycie itp.). 

Zaproponuj przykady takich zda 

poprzedzajcych i wprowadzajcych 

twoj opini – inne ni te zamieszczone 

poniej. 

A Na now pyt zespou XXX przyszo 

nam czeka ponad trzy lata. 

B Wpad mi w rce artyku na temat… 

C Przeczytaem wczoraj pierwszy 

rozdzia gonej powieci… 

3Podczas wymiany zda, rozmowy, 

dyskusji powinno si uzasadni 

(umotywowa, poprze argumentami) 

wasne stanowisko lub choby rozwin 

wstpn opini. Chcemy przecie, 

by traktowano powanie nasze sdy. 

Sformuuj dwa lub trzy zdania zoone, 

w których do opinii dodasz wstpny 

argument. Skorzystaj z poniszego 

schematu. 

zwroty 

zamieszczone 

w zadaniach 

1. lub 2. 

(uzupenione) 

+ 

poniewa; 

gdy; 

dlatego, e 

(do wyboru) 

+ 

tekst wietnie (fatalnie) na mnie dziaa; 

czytajc rozdzia, zapomniaem o caym 

wiecie; znakomicie si bawiem 

podczas lektury; utwór mnie rozbawi 

(znudzi, zainteresowa, zadziwi); 

porusza wane problemy; nie mówi 

niczego ciekawego (do wyboru) 

4Czsto mamy wicej argumentów 

ni jeden. Formuujc zdania 

zawierajce kolejne argumenty, moesz 

wykorzystywa zwroty: 

po drugie…; po trzecie…; 

kolejn zalet (wad) tekstu jest…; 

musz (trzeba) jeszcze wspomnie o…; 

wane jest take, e…; 

mój nastpny argument… 

Przypumy, e wygaszasz sd na temat 

jakiego tekstu. Uó zdanie, czc 

wybrany zwrot ze stwierdzeniem: 

…opowiadajc o sprawach zwykych, 

robi to w sposób budzcy zaciekawienie 

czytelnika. Docz nazwisko autora 

i tytu dziea. 

Zadbaj o to, by zdanie byo pene, 

zrozumiae, poprawnie sformuowane. 

5Czy wyraa opini trzeba 

koniecznie w taki sposób, jak 

zalecaj punkty 1., 2., 3., 4.? Nie, istnieje 

wiele innych moliwoci. Bogactwo 

naszego jzyka jest ogromne i tylko od 

ciebie zaley sposób jego wykorzystania. 

Musisz jednak dba o to, eby twoja 

wypowied bya logiczna, poprawna pod 

wzgldem jzykowym, zrozumiaa.


Nancy H. 

Kleinbaum 

Info:NANCY HOROWITZ 

KLEINBAUM (czytaj: 

nensi horowic klajnbaum, ur. 1948) – 

amerykaska dziennikarka i pisarka, 

która trudni si mao znanym w Polsce 

zajciem – pisze powieci na podstawie 

scenariuszy lmowych i tworzy 

uproszczone wersje arcydzie literatury 

dziecicej i modzieowej. 

Nancy Kleinbaum studiowaa 

dziennikarstwo oraz histori kultury 

i literatury amerykaskiej. Pocztkowo 

pracowaa jako dziennikarka. W latach 

80. XXwieku sieci telewizyjne 

i wytwórnie lmowe zaczy jej 

zleca pisanie powieci opartych 

na scenariuszach popularnych 

amerykaskich seriali telewizyjnych, 

a potem take kinowych lmów 

fabularnych. W 1989 roku 

zaproponowano jej stworzenie literackiej 

wersji scenariusza Toma Schulmana 

do Stowarzyszenia Umarych Poetów 

(Dead Poets Society, 1989, re. Peter 

Weir, czytaj: piter yjer). Podczas pisania 

autorka nie znaa jeszcze lmu, by 

w tym czasie realizowany. Ksika 

ukazaa si w roku jego premiery i od 

razu zdobya ogromn popularno, 

zarówno w Stanach Zjednoczonych, 

jak i w innych krajach. Do dzi jest 

najczciej kupowan i czytan 

powieci Nancy Kleinbaum. 

Autorka jest równie znana 

z uproszczonych wersji synnych 

opowieci dla dzieci o doktorze Dolittle 

angielskiego pisarza Hugh Loftinga. 

119 

Plakat do filmu Stowarzyszenie 

Umarych Poetów, 

re. Peter Weir (USA, 1989)

120 

pytania 

i polecenia 

 

STOWARZYSZENIE 

UMARYCH 

POETÓW 

Zadania do lektury 


1Przejrzyj swoje zapiski tworzce 

wewntrzn mow czytelnika 

(patrz: s. 8) powsta w trakcie lektury 

Stowarzyszenia Umarych Poetów. 

Odszukaj na licie i zakrel pytania, na 

które wci poszukujesz odpowiedzi, 

oraz notatki odnoszce si do 

szczególnie wanych – wedug ciebie – 

kwesi poruszanych w powieci. 

2Sporód czonków Stowarzyszenia 

wybierz bohatera, który zyska 

twoj najwiksz sympa, lub tego, 

którego najlepiej zapamitaa / 

zapamitae. Co sprawia, e wskazujesz 

wanie t posta (np. jej cechy, 

postawa, zachowania)? 

3Wartoci, zasady i codzienno 

Akademii Weltona – czym si 

odznaczaa szkoa i co wyróniao 

tworzc j spoeczno? Czy byoby to 

waciwe miejsce dla ciebie – dlaczego 

tak lub nie? 

4John Keang na tle innych 

nauczycieli: przedstaw sylwetk 

bohatera jako pedagoga i – szerzej – 

jako czowieka. To posta wyjtkowa czy 

typowa, sympatyczna czy odpychajca? 

Przypomnij zachowania bohatera 

i zdarzenia z jego udziaem. 

5W jakim stopniu róni bohaterowie 

oddaj si pasji tworzenia 

Stowarzyszenia Umarych Poetów? 

Kto jest najmocniej, kto sabiej 

zaangaowany w dziaania zwizku? 

Postaraj si wyjani przyczyny tego 

zrónicowania, odwoujc si do 

fragmentów powieci. 

6Dlaczego Neil Perry tak mocno 

zaangaowa si w szkolny teatr? 

Odszukaj fragmenty, które rzucaj 

wiato na przyczyny tej decyzji. 

(Zwró uwag i na dialogi postaci, i na 

komentarze narratora). 

7Przypomnij sobie trzy nastpujce 

po sobie zdarzenia: wystp Todda 

na rodku klasy (przy okazji recytacji 

wasnych wierszy uczniów), koncert 

saksofonowy Charliego w grocie 

i rozmow telefoniczn Knoxa z Chris. 

Co czy te wydarzenia? Wyjanij, dla 

kogo byy one wane i dlaczego. 

8Dlaczego Charlie-Nuwanda 

zamieci w gazetce szkolnej 

kontrowersyjny artyku, a potem 

zaartowa z dyrektora Nolana podczas 

apelu? A moe to nie by tylko art? 

Przedstaw swoj hipotez wyjaniajc 

zachowanie bohatera.


121 

9Co ci zastanawia (dziwi, porusza) 

w historii Neila Perry’ego? 

Sformuuj kilka pyta, przedstaw racje 

Neila i jego ojca. 

Wyobra sobie, e jeste 

10 kronikarzem weltoskiego 

oddziau Stowarzyszenia Umarych 

Poetów. Napisz kronik dziaa grupy 

w postaci krótkiej opowieci lub planu 

zdarze. Zastanów si i powiedz, 

czy indywidualne historie chopców 

zaliczysz do historii zwizku. 

• Zaznacz kolorem wydarzenia kluczowe 

(najistotniejsze, przeomowe). Dlaczego 

wybierasz wanie te? 

Co ostatecznie zdecydowao 

11 o odejciu Keanga ze szkoy? 

Czy ostatnie sceny powieci wiadcz 

o klsce bohatera jako nauczyciela? 

‣ Budynek Dartmouth College, 

Hanover w stanie New Hampshire 

(Stany Zjednoczone), gdzie powstay 

zdjcia do filmu Stowarzyszenie 

Umarych Poetów 

MYL, WIC JESTEM (W KRGU 

YCIOWYCH WARTOCI) 

Podczas jednej z lekcji 

12 angielskiego Keang omawia 

przekonanie poety Walta Whitmana 

(czytaj: olta itmana) o koniecznoci 

dopuszczenia do gosu prawdziwej 

natury kadego czowieka. Jak 

rozumiesz te sowa? Przypomnij, jakim 

zachowaniem zilustrowa je Keang, 

i sformuuj swój komentarz do takiej 

postawy. 

W jaki sposób mamy, tak jak uj 

to poeta, zezwoli przemówi 

prawdziwej naturze? Jak pozby si 

uprzedze? Mylowych nawyków? 

Wpywu innych osób? Otó… jest 

na te pytania odpowied. Musimy 

nieustannie i uparcie poszukiwa 

nowego, innego punktu widzenia. 

›› Prze. Pawe Laskowicz

122 

pytania 

i polecenia 

 

Wedug sów dyrektora Nolana 

13 wartociami kluczowymi 

w Akademii Weltona byy: tradycja, 

honor, dyscyplina, doskonao. 

Przypomnij, jak rozumiano te pojcia 

w szkole. Zastanów si, jak ty je 

rozumiesz. 

• Czy uwaasz, e dyrekcja szkoy bya 

wierna tym ideaom? Uzasadnij swoje 

zdanie. 

• Czy wymienione wartoci powinny 

regulowa ycie spoecznoci takich jak 

szkoa? 

Czego brakowao Akademii 

14 Weltona, by staa si szko 

blisk uczniom? We pod uwag wizj 

nauczania Keanga i ideay, które stara 

si zaszczepi swoim podopiecznym 

(np. przekonanie anglisty o tym, 

e podstaw ksztacenia modych 

ludzi powinno by zachcanie ich do 

formuowania wasnego zdania). 

Potraktuj powie Nancy 

15 Kleinbaum jako inspiracj do 

wasnych reeksji o roli szkoy w yciu 

czowieka. Zastanów si nad pytaniami: 

– Po co waciwie istnieje szkoa? 

Co jest jej kluczowym zadaniem? 

– Czy szkoa powinna uwzgldnia 

zainteresowania i pasje modych 

ludzi? Dlaczego tak lub nie? 

– Czy sensem istnienia szkoy jest 

odkrywanie przed uczniami istoty 

takich poj, jak poszukiwanie, 

przygoda, eksperyment, wolno, 

przekraczanie granic? Jakie inne 

pojcia warto – twoim zdaniem – 

doczy do tego zestawu? 

• Przedstaw swoje przemylenia 

w formie tekstu argumentacyjnego, 

przygotowanego do wygoszenia. 

Zadbaj o logik i interesujcy ksztat 

wypowiedzi. Wykorzystaj wybrane 

fragmenty powieci, np. ten zacytowany 

poniej. 

– Zawsze uwaaem, e ksztacenie 

polega na tym, by uczy prawa do 

wasnego zdania. […] 

– W ich wieku? […] Wasne zdanie? 

Co takiego nie moe si powie. 

Tradycja, John! Dyscyplina! […] 

Przygotuj ich do college’u 1 . Reszty 

nauczy ich ycie. 

Ojciec […] zaplanowa ca reszt 

16 mojego ycia, kady miesic, 

kady dzie… i nigdy nie zapyta mnie 

o zdanie – mówi Neil Perry. Czy starsi 

powinni ukada ycie modszym? 

Rozwa ten problem w tekcie 

argumentacyjnym. 

MOJE ODCZUCIA, MOJE 

WRAENIA (PO CO LITERATURA, 

PO CO POEZJA?) 

Czytamy poezj, bo naleymy 

do ludzkiego gatunku – mówi 

17 

1 

college (czyt. koled) – w amerykaskim systemie edukacji pierwszy etap studiów.


123 

Kadr z filmu Stowarzyszenie 

Umarych Poetów, re. Peter Weir 

(USA, 1989) 

uczniom Keang. Odszukaj w tekcie 

wypowied, z której pochodzi to zdanie. 

Wyjanij, jak rozumiesz argumenty 

nauczyciela przemawiajce na rzecz 

czytania literatury. Czy zgadzasz si z tak 

argumentacj? Dlaczego tak lub nie? 

Zastanów si nad sowami 

18 Keanga na temat poezji. 

Co – wedug nauczyciela – stanowi jej 

istot, czym ona waciwie jest? Napisz 

w dwóch zdaniach, jak rozumiesz 

wypowied bohatera. 

[…] musimy zmierzy si z rzeczami, 

które s w naszym yciu wane, 

z mioci, z piknem, z prawd, 

ze sprawiedliwoci… […] Poezji 

nie mona ogranicza jedynie 

do tworzywa, jakim jest sowo. 

Poezj moemy znale w muzyce, 

w fotograi, nawet w posiku, 

przygotowanym w wyranowany 

sposób. We wszystkim, w czym 

uda si wam odkry co nowego, 

w czym znajdziemy jakie 

objawienie. Co takiego moe 

zdarzy si w zwykym dniu, 

samo w sobie zwykym nie bdc. 

Oczywicie, piszcie o niebie, 

o umiechu dziewczyny, ale jeli 

to robicie, niech wasza poezja 

wyczaruje sd ostateczny albo 

zbawienie, albo co jeszcze bardziej 

nadzwyczajnego. Niewane co, 

byle wzruszao, oczarowywao, 

przenikao do gbi, budzio 

dreszcze! I eby sprawiao, e 

poczujemy si niemiertelni.

124 

pytania 

i polecenia 

 

• Gdzie, w jaki sposób lub w jakich 

okolicznociach – wedug sów 

Keanga – rodzi si poezja? Co jest jej 

niezbdnym atrybutem? (Czy moliwa 

jest poezja bez udziau czowieka?) 

Jak powinno si czyta poezj, 

19 czego natomiast nie naley z ni 

robi? Skomentuj zacytowane niej 

sowa Keanga, sformuuj wynikajce 

z nich wnioski. 

College w bardzo krótkim czasie 

zniszczy wasze zamiowanie do 

poezji […] Dokonaj tego dugie 

godziny drobiazgowych analiz 

i niekoczcych si interpretacji. 

Wiersz bdzie dla was istnia tylko 

jako rymy, zgoski i metafory… 

Sporód wierszy czytanych przez 

20 Keanga i chopców (podczas 

lekcji i na spotkaniach Stowarzyszenia) 

wybierz ten, który wyraa bliskie ci 

widzenie (odczuwanie) wiata, ycia, 

rónych spraw ludzkiej egzystencji. 

W duszej wypowiedzi uzasadnij swój 

wybór. 

Przeszukaj t cz podrcznika, 

21 która zawiera utwory liryczne. 

Wska jeden lub kilka, które – wedug 

ciebie – mogyby si znale w zbiorze 

poezji zostawionym Neilowi przez 

Keanga. Dlaczego wybierasz te wanie 

teksty? 

POZNAJ NARRATORA 

(I TAJNIKI PRACY PISARZA) 

Czy masz wraenie, e 

22 o zdarzeniach opowiada 

osoba, która wyraa w jaki sposób 

swoje emocje, sympae, wasny 

punkt widzenia? A moe narrator 

jest cakowicie „przezroczysty” i nie 

ujawnia adnych „ludzkich cech”? Swoj 

odpowied zilustruj fragmentami tekstu. 

Zbadaj, jak jest zbudowany 

23 rozdzia opowiadajcy midzy 

innymi o mierci Neila. Jak konstrukcj 

ma akcja w tym rozdziale? Co istotnego 

wówczas si dzieje? W jaki sposób 

narrator relacjonuje zdarzenia i jaki 

wpyw wywiera tym na czytelnika? 

Zapewne znasz, przynajmniej 

24 z opowieci, lmow wersj 

Stowarzyszenia… Pytana o rónice 

w odbiorze lmu i ksiki autorka 

literackiej wersji powiedziaa: „Myl, e 

wicej ludzi poznaje t histori bardziej 

intymnie, prywatnie poprzez ksik, 

nie poprzez lm. Film mona zobaczy 

raz, a do ksiki mona powraca 

wielokrotnie”. 

Czy zgadzasz si z t ocen? Dlaczego 

tak lub nie? Jeli znasz obie wersje 

opowieci o Stowarzyszeniu Umarych 

Poetów, wyjanij, na czym polega 

rónica, z jak dziea oddziauj na 

odbiorc.

W gb my li i uczu , strona 

173 

DO M*** 

Precz z moich oczu!… posucham od razu, 

Precz z mego serca!… i serce posucha, 

Precz z mej pamici!… nie – tego rozkazu 

Moja i twoja pami nie posucha. 

Jak cie tym duszy, gdy padnie z daleka, 

Tym szerzej koo aobne roztoczy, – 

Tak moja posta, im dalej ucieka, 

Tym grubszym kirem 1 tw pami pomroczy. 

Na kadym miejscu i o kadej dobie, 

Gdziem z tob paka, gdziem si z tob bawi, 

Wszdzie i zawsze bd ja przy tobie, 

Bom wszdzie czstk mej duszy zostawi. 

Czy zadumana w samotnej komorze 2 

Do arfy 3 zbliysz nieumyln rk, 

Przypomnisz sobie: wanie o tej porze 

piewaam jemu t sam piosenk. 

Czy grajc w szachy, gdy pierwszymi ciegi 

miertelna zowi króla twego matnia, 

Pomylisz sobie: tak stay szeregi, 

Gdy si skoczya nasza gra ostatnia. 

Czy to na balu w chwilach odpoczynku 

Sidziesz, nim muzyk tace zapowiedzia, 

Obaczysz próne miejsce przy kominku, 

Pomylisz sobie: on tam ze mn siedzia. 

Czy ksik wemiesz, gdzie smutnym wyrokiem 

Stargane ujrzysz kochanków nadzieje, 

Zoywszy ksik z westchnieniem gbokiem, 

Pomylisz sobie: ach! to nasze dzieje… 

1 

kir – czarny materia symbolizujcy aob. 

2 

komora – tu: pokój, pomieszczenie. 

3 

arfa – harfa

174 

A jeli autor po zawiej probie 

Par mion na ostatek zczy, 

Zagasisz wiec i pomylisz sobie: 

Czemu nasz romans tak si nie zakoczy… 

Wtem byskawica nocna zamigoce, 

Sucha w ogrodzie zaszeleszczy grusza 

I puszczyk z jkiem w okno zaopoce… 

Pomylisz sobie, e to moja dusza. 

Tak w kadym miejscu i o kadej dobie, 

Gdziem z tob paka, gdziem si z tob bawi, 

Wszdzie i zawsze bd ja przy tobie, 

Bom wszdzie czstk mej duszy zostawi. 

pytania 

i polecenia 

 

MOJE ODCZUCIA, MOJE 

WRAENIA 

1Czy podoba ci si wiersz? Czy po 

pierwszej lekturze masz ochot 

przeczyta go jeszcze raz? Dlaczego tak 

lub dlaczego nie? 

2Opisz scen, która najmocniej 

oddziauje na twoj wyobrani. 

Która strofa zawiera ten obraz poetycki? 

W których sowach tkwi jego sia? 


(CO SI WACIWIE STAO?) 

3Czy utwór jest monologiem* (jeli 

tak – czyim?), czy dialogiem* (jeli 

tak – kogo z kim?)? 

• Czy twoja odpowied pomaga 

rozwiza zagadk: kim jest „M”. Tak, 

nie? Dlaczego? 

4Ustal fakty na temat osób, o których 

jest mowa w wierszu. 

• Ile jest tych postaci, kim s? 

• Czy przebywaj razem, czy osobno? 

• Jaki jest zwizek midzy postaciami? 

Odpowiedzi zilustruj fragmentami wiersza. 

Postaraj si zrekonstruowa 

5 histori, która wyania si ze sów 

osoby mówicej. Wymie okolicznoci, 

zdarzenia, chwile.


175 

• W wyjanieniu jednego z epizodów tej 

historii pomoe ci rozwizanie zagadki 

pierwszej strofy – kto powiedzia te 

sowa? Do kogo? Kiedy? 

6Czym jest wiersz – wspomnieniem 

(dotyczy przeszoci) czy 

proroctwem (dotyczy przyszoci)? 

Uzasadnij swoj opini, wykorzystujc 

fragmenty tekstu. 

WCHODZ W GB TEKSTU 

(I ROZPOZNAJ ZNACZENIA 

SÓW) 

7Zbadaj tekst, poszukujc 

odpowiedzi na pytanie: czy 

wicej jest w tej wypowiedzi relacji 

o zdarzeniach, czy raczej rozmyla, 

przey, uczu osoby mówicej? Wyniki 

przeszukiwania tekstu zapisz w tabeli 

w zeszycie (np. wg zaproponowanego 

wzoru). 

Relacja (co si wydarzyo?) 

(przykady – fragmenty wiersza) 

Rozmylania, uczucia, przeycia (jakie?) 

(przykady – fragmenty wiersza) 

8Wska te strofy, w których posta 

mówica porzuca jzyk prostego, 

rzeczowego opisu lub opowiadania. 

Wypisz przykady tego „innego” jzyka. 

• Nazwij ten inny rodzaj jzyka – czy jest 

konkretny, jasny, a moe przeciwnie? 

Opisuje, opowiada czy moe tworzy 

nastrój? 

9W jakim nastroju jest osoba, 

która wypowiada si w wierszu? 

(Zaproponuj kilka okrele). Odpowiedzi 

poszukaj w jzyku (sownictwie) oraz 

budowie utworu. 

MYL, WIC JESTEM 

(INTERPRETUJ TEKST, CZYLI 

NADAJ MU ZNACZENIA) 

Poprzednio poznawalimy 

10 histori wypowiadajcego si 

bohatera. Teraz opisz jego obecny 

stan ducha – co waciwie mówi tym 

wierszem? Co odczuwa? Moesz 

wykorzysta ponisze sformuowania. 

uskara si, zarzuca (komu, co?), 

wyznaje, wspomina, zapowiada, wyraa 

przewiadczenie, i…, ubolewa, jest 

pogrony w… 

• Czy – wedug ciebie – bohater jest 

szczliwy, czy cierpi? W uzasadnieniu 

przywoaj jego sowa. 


(I SZUKAM W NIM… MUZYKI) 

Niektóre teksty Mickiewicza 

11 wykonuje si dzi w formie 

piosenek (np. synn Niepewno 

z melodi Marka Grechuty). Postaraj 

si sprawdzi, czy wiersz Do M*** ma 

cechy melodyczne. We pod uwag: 

– regularno wersów i strof, 

– obecno lub brak refrenu. 

• Spróbuj odnale rodek wersu 

(np. w jednej ze strof), ale nie szukaj 

go matematycznie. To powinno by 

miejsce, w którym czytelnik bierze 

krótki oddech, robi krótk pauz. 

Gdzieniegdzie miejsce to sygnalizuje 

przecinek. 

• Sprawd, czy budowa utworu 

Do M*** wykazuje pewne regularnoci. 

Swoje obserwacje ilustruj fragmentami 

tekstu.

176 

SZTUKA PATRZENIA 


Kobieta w oknie (1822) 


Kobieta w oknie 

CO WARTO WIEDZIE? O AUTORZE: Caspar David Friedrich (czytaj: kaspar dawid 

fridri; 1774–1840) – niemiecki malarz z nadbatyckiego Greifswaldu (czytaj: 

grajfswald). Uwielbia surowe, pónocne pejzae, które wietnie ilustroway 

samotnicz stron jego natury. By czowiekiem penym sprzecznoci, na zmian 

ponurym i wesoym, stronicym od ludzi i towarzyskim. Ju za ycia malarza 

jego obrazy zdobyy uznanie i rozgos, dzi jego twórczo naley do najpopularniejszych 

i najatwiej rozpoznawalnych zjawisk w historii malarstwa.


177 

O DZIELE: Kobiet w oknie namalowa czterdziestoomioletni artysta, bohaterk obrazu 

jest jego dwudziestotrzyletnia wtedy ona. Karolina Friedrich stoi w oknie pracowni 

(jak mona si tego domyli?) i patrzy przez nie. Ta niewielka (44 x 37 cm) kompozycja 

jest znakomitym przykadem „mowy obrazu”, czyli malarskiego sposobu przekazu 

pewnych treci (znacze, uczu, wrae). 

JAK PATRZE NA OBRAZ? Na pocztku pozwólmy swobodnie pobdzi naszemu 

wzrokowi (na czym zatrzymao si twoje oko?). Na Kobiet w oknie warto spojrze 

najpierw z odlegoci (niezbyt duej – rozmiary!), a nastpnie z bliska. Ogólny rzut 

oka mówi nam, e w pomieszczeniu panuje pómrok, cho na zewntrz jest jasno. 

Lekko przekrzywiona gowa kobiety zdradza jej zainteresowanie widokiem za oknem, 

sylwetka zdaje si nieznacznie pochylona, jakby Karolina Friedrich opieraa si o parapet 

okna. 

PATRZC Z DALEKA… nie dostrzegamy szczególnego bogactwa kompozycji, widzimy, 

e tonacja wntrza kolorystycznie miesza si (moe czy) z sukni kobiety (w jakich 

okolicznociach mamy kopot z precyzyjnym rozpoznaniem kolorów?). Mocno przyciga 

wzrok okno – ródo wiata. 

PATRZC Z BLISKA… widzimy, jak obraz „zaczyna mówi”. Wyranie dostrzegamy 

regularne linie pionowe (które to elementy?) i poziome (gdzie je dostrzegasz?). 

Do tej gry pionów i poziomów docza si sylwetka kobiety, ale nie jest kolejnym „rymem” 

do linii pionowych, wyranie si od nich róni – czym? Powoli „smakujc” 

obraz, widzimy za oknem niewyran lini drzew i strzeliste maszty statków. Czy Karolina 

wpatruje si w morze, czy spoglda na rzek? (Poeta mieszka wtedy w Drenie, 

wic…). 

UCHWYCI SENS. Ale czy mona tu mówi o sensie w znaczeniu jakiej myli, przesania, 

jakiej historii? Zauwamy – ten obraz nie przedstawia adnego zdarzenia, 

nie jest opowieci o czym (tak – w pewnym sensie – byo przy Stworzeniu Adama). 

Poza tym, e przy otwartym oknie stoi kobieta, nic si tu nie dzieje. Obraz przemawia 

do widza kolorem (tonacj), ukadem linii, poczeniem linii prostych i falistych, 

motywem wiata. Wic moe zamiast sensu, zamiast wyranej myli, trzeba w tym 

wypadku… 

… UCHWYCI NASTRÓJ, KLIMAT, ATMOSFER, UCZUCIE, WRAENIE. Kady 

powinien zapyta sam siebie o to, czym i jak dziaa na niego obraz. Autor Waszego 

podrcznika odbiera ten obraz jako wyraz zachwytu nad delikatn, wiotk sylwetk 

modej kobiety, której wizerunek zosta wkomponowany w naturalne ramy (czy je dostrzegasz?). 

Mona mie wraenie tkliwoci, czuoci, z jak Friedrich malowa swoj 

on, nad któr umieci rozwietlone, bkitne niebo. 

Zwrómy uwag, e kobieta jest ukazana od tyu, jej twarz pozostanie dla nas tajemnic, 

poywk dla wyobrani. 

ZACHWYCA SI, CZY NIE ZACHWYCA? To pytanie do kadego z odbiorców, 

bo kady widz (take czytelnik) powinien…

178 

… STAWIA SOBIE PYTANIA. Wiele zostao postawionych ju wyej, ale przecie mona 

zada kolejne, np.: Co maj oznacza delikatnie przechylone maszty widoczne za 

oknem? Czy widniejcy na tle szyby krzy to tylko wewntrzne okiennice? Co symbolizowa 

moe otwarte okno? Dlaczego artysta nie namalowa ony stojcej przodem do 

widza? Co – oprócz Karoliny Friedrich – jest jeszcze „bohaterem” obrazu? 

Teraz ju nie pytanie, lecz polecenie: Sporzd krótki opis wybranego fragmentu obrazu, 

ale zastosuj jzyk poetycki, podobny do tego, którym posuy si Mickiewicz 

w wierszu Do M***. 

Cyprian 

Norwid 

info:CYPRIAN NORWID 

(1821–1883) – twórca 

wszechstronny – poeta, dramaturg, 

prozaik, malarz, rzebiarz. Urodzi 

si pod Warszaw, lecz jego ojciec 

pochodzi z rodziny litewskiej, matka 

za z rodu króla Jana III Sobieskiego. 

Wczenie osierocony (ojciec zmar 

w wizieniu za dugi), wyjecha z Polski 

w wieku 21 lat. Do kraju ju nie wróci. 

Florencja, Rzym, Berlin, Pary – to 

kolejne etapy jego emigracyjnego ycia. 

Pozna Juliusza Sowackiego, Fryderyka 

Chopina, Adama Mickiewicza. Stylu 

pisania autora Dziadów nie ceni. By 

dla niego zbyt piewny, uczuciowy, 

rzewny i malowniczy. Patriotyzm Pana 

Tadeusza nazywa „kapucianym”. 

Norwid marzy o stworzeniu nowego 

stylu pisania poezji, cakowicie 

odmiennego od stylu Mickiewicza. 

Mówi, e „po mu, który uksztaca 

smak (tu: gust literacki) swojego narodu 

najgenialniejszym bywa ten, który go 

psuje”. Norwid chcia by tym 

geniuszem. Rzeczywicie stworzy nowy 

jzyk poezji – zrezygnowa z barwnych 

opisów krajobrazu, wprowadza do 

wierszy archaizmy*, neologizmy* 

(czciej ni wspóczeni mu poeci), 

zwroty zaczerpnite z mowy potocznej. 

Posugiwa si symbolami*, 

alegoriami*, ironi*. Pisa jzykiem 

oszczdnym i wieloznacznym. Zmusza 

tym odbiorców do twórczego wysiku. 

Wspóczeni mu czytelnicy tego wysiku 

nie podjli. Twórczo Norwida zostaa 

przez nich odrzucona. Za ycia poety 

niemal nic z jego utworów si nie 

ukazao. y wic, i to bardzo ndznie, 

ze sprzeday swoich prac malarskich


179 

i rzebiarskich. Nie powiód 

si poecie równie wyjazd 

„za chlebem” do Stanów 

Zjednoczonych. adna z jego 

mioci nie okazaa si szczliwa. 

Zmczony yciem, skrajnie ubogi 

i chory Norwid zamieszka 

w kocu w zakadzie 

opiekuczym w. Kazimierza 

pod Paryem. Zmar niemal 

w cakowitym zapomnieniu. 

Nieatwa twórczo literacka 

Norwida czekaa pó wieku 

na odkrycie. Dzi uwaa si tego 

twórc za poet wielkiego, wrcz 

genialnego, lecz nadal trudnego 

i wymagajcego. 

Pantaleon Szyndler Portret 

Cypriana Norwida (1882) 

FATUM 1 

I 

Jak dziki zwierz przyszo Nieszczcie do czowieka 

I zatopio we fatalne oczy… 

– Czeka – – 

Czy, czowiek, zboczy? 

II 

Lecz on odejrza 2 mu, jak gdy artysta 

Mierzy swojego ksztat modelu; 

I spostrzego, e on patrzy 3 – co? skorzysta 

Na swym nieprzyjacielu: 

I zachwiao si ca postaci wag 

– – I nie ma go! 

1 

fatum – aciska nazwa losu, przeznaczenia, take zagadki, nieszczcia. 

2 

odejrza – odpowiedzia spojrzeniem (neologizm autorstwa poety). 

3 

patrzy – tu: obmyla, oblicza, bada.

180 

pytania 

i polecenia 

 


1Przeczytaj wiersz kilkakrotnie, 

wsuchaj si w swoj wewntrzn 

mow czytelnika. Zapisz komentarze, 

pytania, reeksje, oceny. 

2Jak nazwiesz sytuacj ukazan 

w utworze? Zaproponuj kilka 

okrele (jedno- lub wielowyrazowych). 

Zwró uwag na podzia tekstu na 

czci. 

• Czy wiersz pozwala na precyzyjne 

opisanie sytuacji, czy tylko j 

sygnalizuje? Co wpywa na twoje 

wraenie? 

3Co wiesz o postaciach? – czy s 

konkretne, rozpoznawalne, czy 

niedookrelone, zagadkowe? Uzasadnij 

swoj opini. 

4Uó kilkuzdaniowy komentarz na 

temat wiersza. Moesz wykorzysta 

jedno z podanych zda pocztkowych 

oraz wybrane okrelenia. 

A Wiersz opowiada o… 

B Wiersz ukazuje… 

C Wiersz dotyczy… 

D Wiersz odsya do… 

konfrontacja, spotkanie, starcie, 

dowiadczenie, doznanie, przeycie, los, 

sens, twórczo, ycie, lozoa 


5Zastanów si nad sensem pytania: 

„Czy czowiek zboczy?”. Jak 

rozumiesz wykorzystany tu czasownik? 

Z czego i ku czemu czowiek miaby 

zboczy? 

6Dlaczego posta mówica 

porównuje zachowanie bohatera 

wiersza do postawy artysty (a nie 

np. onierza, eglarza, wdrowca)? 

Co specycznego i wyjtkowego jest 

w dziaaniu artysty, w jego kontakcie 

z rzeczywistoci? 

BAWI SI TWÓRCZO 

7Przygotuj (np. w ramach 

pracy zespoowej) sceniczn 

adaptacj wiersza. Czy Fatum mona 

uzna za materia podatny na takie 

przeksztacenie? Dlaczego tak lub nie? 

8Do której z podanych form 

literackich najbardziej zblia si 

utwór Norwida? Co sprawia, e tak 

sdzisz? 

przypowie, bajka, ba, mit 

• Przekszta tekst wiersza w taki 

sposób, by upodobni go do wybranego 

gatunku literackiego.

Zbigniew 

Herbert 


205 

info:ZBIGNIEW HERBERT 

(1924–1998) – poeta, 

którego twórczo nie doczekaa si 

ani jednej negatywnej oceny z ust 

rzetelnego krytyka. Uhonorowany 

midzynarodowymi nagrodami 

z wyjtkiem tej jednej, najcenniejszej 

– Nagrody Nobla, której przez wiele 

lat by blisko. Take autor znakomitych 

tekstów o sztuce i dramatopisarz. 

Dziecistwo i modo Herberta nie byy 

beztroskie. Jako pitnastolatek oglda 

zagarnicie rodzinnego Lwowa przez 

Zwizek Sowiecki. Potem miasto zajli 

Niemcy, Herbert studiowa polonistyk 

na tajnym uniwersytecie, pisa pierwsze 

poezje, wstpi do Armii Krajowej. 

W roku 1944 przeniós si do Krakowa. 

Po wojnie zakosztowa studiów 

malarskich, zosta magistrem ekonomii, 

uczszcza na wykady prawa i lozoi. 

Móg wic póniej, ju jako uznany 

poeta, powiedzie do modych: nie 

postanawiajcie zosta poetami, ale 

uczcie si chemii, geograi, historii. 

To wam w póniejszej pracy literackiej 

pomoe, nigdy nie zaszkodzi. 

W latach 50. Herbert nie publikowa – 

nie chcia bra udziau w ocjalnym 

yciu kulturalnym, kontrolowanym 

i ograniczanym przez wadze 

komunistyczne. Ledwie si wtedy 

utrzymywa, by urzdnikiem bankowym, 

sprzedawc, ksigowym, a nawet 

projektantem odziey ochronnej. 

Pierwszy tomik poety – Struna wiata 

– wydany ju po zmianach politycznych 

(w 1956 roku) okrzyknito sensacj, 

nastpne równie wzbudzay zachwyt. 

Studenci ogosili Herberta „Ksiciem 

Poetów”. Sawy przysporzy mu zbiór 

tekstów o sztuce Barbarzyca 

w ogrodzie. Austriacy dwukrotnie 

przyznali mu wane nagrody literackie, 

wadze polskie nie – nadal byy niechtne 

poecie, który krytykowa ustrój 

i rzdzcych. Czytelnicy za zachwycili 

si tomem wierszy Pan Cogito, 

szczególnie utworem Przesanie Pana 

Cogito, który odczytano jako apel 

o trwanie przy wartociach, takich jak 

wolno, godno, wierno tradycji 

i historii. Po wydarzeniach politycznych 

w 1980 roku poeta powróci do Polski 

z kolejnego pobytu za granic i do koca 

ycia mieszka ju w Warszawie.

206 

DWIE KROPLE 

Lasy pony – 

a oni 

na szyjach splatali rce 

jak bukiety ró 

ludzie zbiegali do schronów – 

on mówi e ona ma wosy 

w których si mona ukry 

okryci jednym kocem 

szeptali sowa bezwstydne 

litani zakochanych 

Gdy byo bardzo le 

skakali w oczy naprzeciw 

i zamykali je mocno 

Gustav Klimt Pocaunek 

(1908) 

tak mocno e nie poczuli ognia 

który dochodzi do rzs 

do koca byli mni 

do koca byli wierni 

do koca byli podobni 

jak dwie krople 

zatrzymane na skraju twarzy 

pytania 

i polecenia 

 


1Co wiemy o bohaterach wiersza? 

Spróbuj opowiedzie ich histori – 

kim byli, co przeywali, w jakim wiecie 

yli, co si z nimi stao. 

2Wska fragmenty (sformuowania, 

sowa), których zrozumienie sprawia 

kopot. Mimo to spróbuj przedstawi 

swoj wersj ich znaczenia. 

3Odszukaj w wierszu sformuowania, 

które: 

A mogyby si pojawi w opowiadaniu 

pisanym jzykiem prozy, 

B brzmi wyjtkowo, niezwykle, poetycko. 

• Czy mona precyzyjnie oddzieli jedne 

od drugich? 

• Co wnosz do tekstu sformuowania 

niezwyke, niekonwencjonalne? 

A moe take co mu odbieraj?

4Sformuuj pytanie, które chciaaby 

/ chciaby zada w zwizku 

z histori dwojga bohaterów. 


(ZAGADKI TEKSTU) 

5Pomyl: dlaczego opowie 

nie zawiera wicej szczegóów, 

konkretnych informacji? Czy to ma 

jakie znaczenie? Jeli tak, jakie? 

6Wska fragment wiersza, który 

wydaje ci si najwaniejszy. 

Dlaczego wanie ten? Co jest jego 

treci? 

7Istnieje w polskiej tradycji 

przysowie: „Nie czas aowa ró, 

gdy pon lasy”. Pochodzi ono z dramatu 

Juliusza Sowackiego Lilla Weneda 

i oznacza, e w obliczu wielkich zagroe 

to, co mae, choby byo pikne, schodzi 

na dalszy plan, staje si nieistotne. 

Odszukaj w tekcie wiersza aluzj, 

nawizanie do tego przysowia. 

• Jak rozumiesz ten fragment wiersza 

Herberta – co jest poarem lasu, 

co ró? 


Rozwi odpowied w kilkuzdaniowy 

komentarz. 

• Czy sdzisz, e przesanie wiersza 

Dwie krople jest zgodne z potocznym 

rozumieniem przysowia? Uzasadnij 

swoje zdanie. 

8Czy moesz powiedzie: „Ten wiersz 

jest pikny”? Tak, nie, dlaczego? 

A moe zaproponujesz inne okrelenia 

nazywajce twoje wraenia 

po przeczytaniu utworu? 

MOTYW MIOCI 

9Które fragmenty wskazuj, e jest 

to wiersz o mioci? Które sugeruj 

inny temat? Rozwi zdanie: Dla mnie 

jest to wiersz o . 

Mio to zapewne 

10 najpopularniejszy temat 

literacki, któremu powicono tysice 

utworów. Co wanego, niezwykego, 

mdrego mówi o mioci wiersz 

Herberta? W swoim komentarzu moesz 

wykorzysta ponisze pojcia. 

sia mioci, mier, odwaga, 

ucieczka, zagada, wojna, przetrwanie 

207 

PAN OD PRZYRODY 

Nie mog przypomnie sobie 

jego twarzy 

stawa wysoko nade mn 

na dugich rozstawionych nogach 

widziaem 

zoty acuszek 

popielaty surdut 1 

i chud szyj 

do której przyszpilony by 

nieywy krawat 

on pierwszy pokaza nam 

nog zdechej aby 

która dotykana ig 

gwatownie si kurczy 

1 

surdut – duga, wska dwurzdowa marynarka, popularna zwaszcza na przeomie XIX i XX wieku.

208 

Lekcja przyrody w przedwojennym warszawskim 

Gimnazjum im. Stefana Batorego 

on nas wprowadzi 

przez zoty binokular 1 

w intymne ycie 

naszego pradziadka 

pantofelka 

on przyniós 

ciemne ziarno 

i powiedzia: sporysz 2 

z jego namowy 

w dziesitym roku ycia 

zostaem ojcem 

gdy po napitym oczekiwaniu 

z kasztana zanurzonego w wodzie 

ukaza si óty kieek 

i wszystko rozpiewao si 

wokoo 

w drugim roku wojny 

zabili pana od przyrody 

obuzy od historii 

jeli poszed do nieba – 

moe chodzi teraz 

na dugich promieniach 

odzianych w szare poczochy 

z ogromn siatk 

i zielon skrzynk 

wesoo dyndajc z tyu 

ale jeli nie poszed do góry – 

kiedy na lenej ciece 

spotykam uka który gramoli si 

na kopiec piasku 

podchodz 

szastam nogami 

i mówi: 

– dzie dobry panie profesorze 

pozwoli pan e mu pomog – 

przenosz go delikatnie 

i dugo za nim patrz 

a ginie 

w ciemnym pokoju profesorskim 

na kocu korytarza lici 

1 

binokular – przyrzd optyczny o charakterze mikroskopu, przystosowany do obserwacji obuocznych. 

2 

sporysz – odmiana grzyba pasoytujcego w kosach yta.


1Postaraj si rozpozna osob 

mówic. Czy ten kto jest uczniem? 

A moe to osoba dorosa? Odszukaj jak 

najwicej fragmentów, które mog by 

wskazówkami w tej kwesi. 

2Posta, która si wypowiada, mówi 

wiele o losach swoich i pana od 

przyrody. Przedstaw te losy w punktach 

albo w krótkim streszczeniu. 

3Spróbujcie w klasie rozszyfrowa 

sformuowania typu: obuzy od 

historii. Zamiast dosownej nazwy poeta 

posuy si tu przenoni. Poszukaj 

innych przenoni, postaraj si wyjani 

ich znaczenie. 

4Wymie kilka cech pana od 

przyrody, które poznaa / poznae 

dziki relacji osoby mówicej. 


5Jak sdzisz, czy bohater, który 

wspomina pana od przyrody, lubi t 

osob? A moe zaproponujesz trafniejsze 

okrelenie ni „lubi”? 

• Wska fragmenty, które pomagaj 

odpowiedzie na postawione wyej 

pytanie. 


(POZNAWANIE PRZEZ 

ZMIENIANIE) 

6Przepisz wiersz (lub choby jego 

fragment) bez podziau na wersy, 

postaw znaki interpunkcyjne i wprowad 

wielkie litery. Zastanów si, dlaczego 

poeta wyodrbni wersy w tak szczególny 

sposób. Czy domylasz si powodu, dla 


pytania 

i polecenia 

którego autor zrezygnowa ze znaków 

interpunkcyjnych? 

• Jakie okrelenie wybierzesz dla Pana 

od przyrody – jest to wiersz o budowie 

regularnej czy wiersz wolny (tzn. taki, 

w którym nie obowizuje aden 

ustalony wzorzec ani konwencja)? 

Uzasadnij swoj opini z przywoaniem 

tekstu. 

7Wska te sformuowania, które 

uwaasz za charakterystyczne dla 

jzyka poezji, a nietypowe dla jzyka prozy. 

• Czym s wskazane przez ciebie 

sowa: przenoniami*, porównaniami*, 

epitetami*? A moe w czym innym kryje 

si odmienno tych sformuowa? 

BAWI SI TWÓRCZO 

8Wyobra sobie, e posta mówica 

dziwnym trafem spotyka po latach 

pana od przyrody (ten nie zgin lub rzecz 

dzieje si we nie). Wejd w rol tej 

postaci i uó tekst wypowiedzi, 

zaczynajc, na przykad, tak: „O, pan 

profesor!!! Co za niezwyke spotkanie! 

A wanie ostatnio o panu mylaem…” 

(Nie stosuj wyrae i zwrotów z wiersza 

Herberta). 

 

209

236 

sprawdzian 

CZYTA WIERSZE, MÓWI O WIERSZACH 

I 

Przeczytaj 

fragment rozmowy ze znanym ci ju poet, Adamem Zagajewskim. 

Postaraj si zrozumie jego sowa i wykonaj polecenia od 1. do 6. 

– Czy umiaby Pan opisa stan ducha, który towarzyszy poecie podczas 

pisania? 

– To jest troch jak chodzenie po pustyni – dugie okresy posuchy, kiedy nic si 

nie daje zrobi. Pisanie jest witem – nie jest tak, e przytrafia si codziennie. 

Rado jest w samym akcie pisania, jeeli ju do niego dojdzie po dugich 

przygotowaniach i czasami po mkach. To jest rado z odnalezienia gosu. 

– Czy Pan wie, e to jest ten ton, który chcia Pan uchwyci? 

– Wiem, ale ta rado moe myli i czsto to, co si zastaje na papierze 

nastpnego dnia, okazuje si niedobre. Jest wic co zwodniczego w tej radoci – 

nie jest nieomylna… 

– A czym jest sam dar poetycki, co wyrónia poet sporód zwykych 

miertelników? 

– Midzy poet a czytelnikiem poezji rónice s niewielkie. Poeci i czytelnicy 

poezji musz mie do czynienia z yciem duchowym, musz wiedzie, co to jest – 

owo tajemnicze, ale i bardzo proste – ycie duchowe. Bo czym jest talent 

poetycki, tego nikt dokadnie nie wie. Cho, przygldajc si temu z zewntrz, 

wydaje si, e jest to dar zapisania momentu olnienia, momentu intensywnej 

duchowoci i to jest jedyna istotna rónica midzy czytelnikiem poezji a poet. 

W gruncie rzeczy i jeden, i drugi poruszaj si na tym samym terytorium, tylko 

poeta ma dodatkowe „co” – od czasu do czasu udaje mu si przez jzyk, przez 

form, przez moment natchnienia tak sformuowa swoje dowiadczenie, e 

staje si ono przedmiotem poetyckim. […] 

›› O poezji i samotnoci. Z Adamem Zagajewskim rozmawiaj 

Katarzyna Janowska i Piotr Mucharski, „Tygodnik Powszechny” 1997, nr 45 

1Powiedz, czy poeta postrzega pisanie wierszy jako czynno atw, czy okupion 

wysikiem. W odpowiedzi zacytuj waciwy fragment. 

2Odszukaj zdanie, które wyjania przyczyn uprawiania rzemiosa 

poetyckiego.


237 

3 

„ycie duchowe”, o którym mówi poeta, rozumiem jako 

A brak zainteresowania sprawami materialnymi. 

B bogate ycie wewntrzne, pene uczu, refleksji. 

C zainteresowanie duchami. 

4W jaki sposób wypowiada si w tekcie Adam Zagajewski – z poczuciem 

pewnoci, kategorycznie czy ostronie, z niepewnoci? A moe wrcz unika 

odpowiedzi? Co decyduje o twojej odpowiedzi? 

5Wybierz P, jeli uwaasz dokoczenie zdania za prawdziwe, lub F, jeli 

dostrzegasz w nim fasz. 

Adam Zagajewski jest zdania, e poeta i czytelnik poezji 

n ie maj ze sob nic wspólnego P F 

s identyczni pod wzgldem osobowoci P F 

pod wzgldem duchowym s do siebie podobni P F 

6Sformuuj jedno pytanie, na które wypowied poety 

nie daje penej odpowiedzi. 

II 

Sporód odmian poezji lirycznej znasz ju fraszk* i hymn*. By moe jest ci 

znana równie ballada* – gatunek epicko-liryczny (patrz: utwór witezianka, 

s. 60). Przed tob trzy teksty (dwa fragmenty i jeden kompletny). 

A Najwyszy, wszechmocny i dobry Panie, 

Tobie sawa, chwaa, uwielbienie 

I wszelkie bogosawiestwo: 

Tylko Tobie, Najwyszy, one przystoj 

I aden czowiek nie jest godzien 

Wzywa Twego Imienia. 

B Noc pada na las, las w mroku spa, 

Kto noc lasem na koniu gna. 

Ttnio echo wród olch i brzóz, 

Gdy ojciec syna do domu wióz. 

– Có tobie synku, e w las patrzysz tak? 

Tam, ojcze, on król olch, daje znak, 

Ma paszcz, koron i biay tren. 

– To mga, mój synku, albo sen.

238 

C Pe eska zawsze szkodzi mskiej, przyzna musz. 

Dla niej Adam wprzód ebro straci, potem dusz. 

›› Autorem tekstu A jest w. Franciszek (przekad Romana Brandstaettera); 

tekst B napisa Johann Wolfgang Goethe (przekad swobodny Wisawy Szymborskiej); 

tekst C jest autorstwa poety barokowego Jakuba Teodora Trembeckiego. 

III 

IV 

• Nazwij kady z tekstów i wska te cechy utworów, które byy dla ciebie 

wskazówk. 

Przed tob zapisany bez zachowania podziau na wersy fragment wiersza 

Kazimierza Wierzyskiego Gdzie nie posiej mnie… W oryginale jest to wiersz 

o regularnej budowie i skada si z trzech strof. 

Gdzie nie posiej mnie – wyrosn. Nigdzie mnie nie ma, jestem wszdzie, na 

biaym niegu sadz wiosn i wci piewaj me abdzie. Jedyna prawda ma 

w kaprysie: cho ten sam – zawsze jestem inny, kocham me kade widzimisi 

i yj sobie wci dziecinny. Tak dugo w wino zmieniam wod, a mi si urwie 

ucho dzbanka; wtedy pi bd m pogod ja: umiech, traf i niespodzianka. 

• Postaraj si przywróci tekstowi pierwotny zapis. Na pocztku kadego wersu 

postaw wielk liter. 

Rozwizujc zamieszczone niej zadania, sprawdzisz swoj umiejtno 

odróniania epiki* od liryki* i komentowania tekstu poetyckiego. 

7W tej czci podrcznika znajduje si krótki wiersz, który autor podrcznika 

niewprawnie przetumaczy na jzyk prozy (poniej). Odszukaj ten utwór, porównaj 

wraenie, jakie wywieraj oba teksty. Który bardziej ci si podoba, dlaczego? 

Wiatr ucich na chwil, nastaa cisza. Pierwsze promienie wschodzcego soca 

owietliy wzgórze fioletow barw. Grzbietem wzgórza galopowa gniady ko, 

który nagle przystan. Z pobliskiej wioski dolecia ledwo syszalny dwik 

dzwonów romaskiego kocióka. To by znak, e wie budzi si ze snu. 

• Porównujc oba teksty, wynotuj 2–3 rónice midzy jzykiem poezji i prozy. 

8Przeczytaj fragment komentarza Marii Duskiej na temat wiersza (Gdzie nie 

posiej mnie…), którego znieksztacony zapis zawiera zadanie III. 

Ju od pierwszego charakterystycznego oznajmienia: „Gdzie nie posiej mnie – 

wyrosn”, ogarnia nas nastrój beztroski i niefrasobliwoci. Oklepane wyraonko 

„ju jest (wzgldnie: ju wyrós), gdzie go nie posiali” […], zastosowane przez

Juliusz 

Sowacki 

wiat na scenie, strona 

253 

info:JULIUSZ SOWACKI 

(1809–1849) – 

najbardziej wraliwy z wielkich polskich 

poetów okresu romantyzmu 1 , a moe 

i najbardziej nieszczliwy. Przyszed 

na wiat w miasteczku Krzemieniec 

na Woyniu (dzisiejsza Ukraina). 

Matka Salomea i ojciec Euzebiusz byli 

ludmi wyksztaconymi, o ambicjach 

artystycznych. Osierocony przez 

ojca w wieku 5 lat Sowacki by 

wychowywany przez matk i ojczyma, 

doktora Augusta Bécu (czytaj: beki). 

W modoci zachwyca si Mickiewiczem 

(zna go osobicie) i dugo by pod jego 

wpywem. 

W 1829 roku (po studiach 

prawniczych w Wilnie) wyjecha 

do Warszawy – zosta urzdnikiem 

w instytucji, która bya ówczesnym 

ministerstwem nansów. Po wybuchu 

powstania listopadowego pracowa 

w powstaczym Rzdzie Narodowym. 

Pisa wtedy wiersze patriotyczne, które 

przyniosy mu saw. W marcu 1831 

roku uda si z misj dyplomatyczn 

rzdu powstaczego do Londynu. 

Powykonaniu zadania w Anglii 

Sowacki, nie mogc ju powróci do 

Polski, osiad w Paryu. Tam wyda 

pierwsze tomy poezji. Niebawem 

w Paryu zjawi si Mickiewicz, 

uznawany za pierwszego z polskich 

poetów. W cieniu jego sawy, 

nierozumiany i niedoceniany przez 

wspóczesnych, mia pozosta Sowacki 

do koca swych dni. Pragn by 

duchowym przewodnikiem narodu, 

a w powszechnym mniemaniu by nim 

autor Dziadów. 

Podróe zaprowadziy Sowackiego do 

Szwajcarii (tam powsta synny dramat 

Kordian), póniej do Woch, gdzie 

zwiedzi Neapol i wspi si na szczyt 

Wezuwiusza. Obta we wraenia i nowe 

dziea staa si podró do Grecji, Egiptu 

i Ziemi witej. Z tego okresu pochodz 

wiersze Smutno mi, Boe! i Grób 

Agamemnona. Po powrocie do Parya 

powstaa Balladyna – baniowy dramat 

o dzy wadzy i zu w naturze ludzkiej. 

1 

romantyzm – okres w kulturze europejskiej (pierwsza poowa XIX w.), kiedy postaw artysty charakteryzoway: 

bunt wobec rzeczywistoci (np. politycznej, obyczajowej), zainteresowanie natur, fantastyk, 

ludowoci, histori.

254 

W latach czterdziestych poeta si 

zmieni. Dozna – jak sam mówi – 

objawie „wiatoci niebieskiej”. 

Uzna, e do zbawienia Polski 

nieodzowna jest mka, cierpienie 

i oara (take samego poety). Te 

przekonania wyrazi w dramatach 

Ksidz Marek i Sen srebrny Salomei. 

Wiara w treci objawione wzmoga jego 

poczucie, eprzewodniczy duchowo 

narodowi. Zaawansowana grulica 

nie przeszkodzia mu przyjecha 

doogarnitego powstaniem Poznania 

(Wiosna Ludów, 1848). 

Nigdy nie zyska sawy Mickiewicza 

ani nie osign szczcia w yciu 

osobistym, cho przeywa mio kilka 

razy. Najdrosz mu osob pozostaa 

matka, do której sa pikne listy. Na 

rok przed mierci zobaczy si z ni 

weWrocawiu. 

Zmar w Paryu na grulic. 

ZANIM PRZECZYTASZ! 

Zanim przeczytasz dramat Juliusza Sowackiego 

Balladyna, zastanów si nad znaczeniem 

sowa tragiczny. Co mona okreli 

tym przymiotnikiem – zdarzenie, sytuacj, 

czowieka, co jeszcze? Pocz interesujcy 

nas przymiotnik z kilkoma rzeczownikami 

i wyjanij sens powstaych sformuowa. 

‣ Scena z inscenizacji Balladyny 

w Teatrze Narodowym w Warszawie, 

re. Artur Tyszkiewicz (2009)

BALLADYNA 

Zadania do lektury 

CZYTAM I ROZUMIEM – 

ROZPOZNAWANIE WIATA 

1Jakiego rodzaju pytania 

i wtpliwoci przychodz na myl 

podczas czytania pierwszych (a moe 

take kolejnych) scen Balladyny? 

Jakie cechy i które elementy utworu 

najmocniej ksztatuj wewntrzn 

mow czytelnika? 

2Najprostsze (i nie zawsze 

najwaniejsze) pytania o fabu 

zwykle dotycz czasu i miejsca akcji, 

a take tosamoci postaci. Czy 

w przypadku Balladyny s to pytania 

atwe? Wydaj ci si wane czy mao 

potrzebne? Uzasadnij swoje odpowiedzi 

z odwoaniem do fabuy dramatu. 

3Po co waciwie Kirkor przychodzi 

do Pustelnika? Czy otrzymuje to, 

o co prosi? 

4Dokocz zdanie odpowiednimi 

sformuowaniami we waciwej 

formie. 

Z opowieci Pustelnika dowiadujemy 

si, e jest on… 

król Popiel III, koronowany przez, 

wygnany przez, brat, ojciec, wyznaczony 

przez 

5Przedstaw w punktach dzieje 

korony Lecha. Dlaczego Pustelnik 

nazywa j wit? 

pytania 

i polecenia 

6Czym Chochlik, Skierka i Goplana 

odróniaj si od innych postaci 

dramatu? Zaproponuj kilka okrele, 

które trafnie nazywaj natur tych 

bohaterów. 

7Wska sowa Goplany, które 

rozstrzygaj o rozwoju akcji 

dramatu. Dlaczego Goplana je 

wypowiada? 

8Jaki zwizek maj losy Grabca 

i Kirkora z postaci Goplany? 

Wyjanij to, opisujc schemat. 

Grabiec 


Goplana 

 

Kirkor 

9Zastanów si nad sensem 

odpowiedzi, których Alina 

i Balladyna udzieliy Kirkorowi na 

pytanie o ich zamiary po zampójciu. 

Czego dowiadujemy si o bohaterkach 

z ich sów? 

• Jakie cechy (postawy) dziewczt 

uwidaczniaj si w ich rozmowach: 

przed wyruszeniem do lasu, w trakcie 

spotkania w lesie? (We take pod 

uwag relacj Skierki o zachowaniu 

Balladyny). 

255

256 

pytania 

i polecenia 

 

Monolog Balladyny 

10 po dokonaniu zbrodni jest 

wyrazem 

A rozpaczy i skruchy. 

B skruchy i zaamania. 

C walki wewntrznej midzy wyrzutami 

sumienia i wol ycia. 

Wyjanij swój wybór, wykorzystaj 

fragmenty dramatu. 

Jak mona interpretowa 

11 (rozumie, tumaczy, wyjania) 

rozmow Goplany z Balladyn? Czy tylko 

jako spotkanie i dialog dwóch postaci? 

Sformuuj na ten temat tez i jeden 

argument. 

‣ Scena z inscenizacji Balladyny 

w Teatrze Narodowym w Warszawie, 

re. Adam Hanuszkiewicz (1974) 

Wyjanij, co jest dla Balladyny 

12 „okolicznoci agodzc”, 

umoliwiajc jej ycie u boku Kirkora. 

Wska mówice o tym sowa bohaterki. 

„Wsuchaj si” w sowa 

13 pierwszej rozmowy Balladyny 

i Fon Kostryna – co zblia do siebie te 

postacie, jak mona okreli tworzc 

si midzy nimi relacj? 

Nazwij uczucia, które nawiedzaj 

14 Balladyn czekajc w zamku na 

powrót ma. 

Kostryn popycha Balladyn 

15 do zabicia Gralona 

A po to, by usun wiadka, który 

widzia zwoki Aliny. 

B w obronie wasnej. 

C po to, by j uzaleni od siebie 

i zdoby.


257 

Wybierz waciwe dokoczenie zdania 

(lub dokoczenia, jeli dostrzegasz ich 

wicej). Wyjanij przyczyny swojego 

wyboru. 

Co sprawia, e pod koniec uczty 

16 na zamku Kirkora Balladyna 

mówi: „Ja umieram”? Jakie zdarzenia, 

przeycia skaniaj bohaterk do 

wypowiedzenia tych sów? 

Wyjanij, w jaki sposób dochodzi 

17 do starcia wojsk Kirkora z siami 

Kostryna i Balladyny. 

Odszukaj w wypowiedziach 

18 tytuowej bohaterki stwierdzenia 

i sowa trafnie charakteryzujce j jako 

osob, która nagle zyskaa wadz. 

Jakimi przymiotnikami okrelisz postaw 

i czyny Balladyny? 

Wska te okrelenia, które 

19 najtrafniej nazywaj czas 

zdarze. Wyjanij zarówno przyczyny 

wyboru pewnych okrele, jak 

i odrzucenia innych. 

przeszo, przeszo legendarna, 

czasy pogaskie, czasy chrzecijaskie, 

konkretna epoka historyczna (jeli tak, 

to która?) 

Jak opiszesz wizj wiata 

20 ukazan w Balladynie? Wybierz 

waciwe – wedug ciebie – okrelenia 

i uzasadnij wybór, cytujc i komentujc 

fragmenty tekstu (zwró uwag na 

sceneri, postacie, zdarzenia). 

realistyczna, groteskowa, 

fantastyczna, baniowa, magiczna, 

wiat zdeformowany, inne okrelenie 

Balladyna, re. Artur Tyszkiewicz 

(2009) 

MYL, WIC JESTEM (TROPI 

ZNACZENIA, OCENIAM POSTAWY) 

Przypomnij sobie pojawiajce 

21 si w dramacie rekwizyty 

(istotne, znaczce przedmioty) i inne 

znaki (np. miejsca, elementy scenerii, 

cechy wygldu postaci). Które z nich 

s szczególnie wane dla wymowy 

i nastroju utworu? Dlaczego tak 

uwaasz? 

• Przedstaw swoj interpretacj dwóch 

elementów wiata przedstawionego: 

korony Lecha i czerwonej plamy (rany) 

na czole Balladyny. (Nie musisz si 

kierowa liczb strzaek, patrz: s. 258).

306 

od autora 

FILM, 

czyli wiat przedstawiony skondensowany. 

O gatunkach lmowych 

Czy zastanawiamy si czasem nad tym, dlaczego nie jest nam 

obojtne, jak ksik kupujemy lub na jaki film wybieramy 

si do kina? Dlaczego wybieramy z wielu propozycji oferowanych 

nam przez wiat ksiki, lmu, teatru? Przyczyn jest 

wiele. Lubimy pewnych autorów, reyserów, wykonawców, czasem wolimy 

atwiejsz ksik czy lm, innym razem co powaniejszego. Z regu- 

y jednak wybieramy odpowiadajce nam odmiany literatury lub filmu, 

czyli gatunki, których nazwy informuj nas z grubsza, o czym bdzie opowiada 

ksikowa czy ekranowa historia. Nazwami gatunków posuguj 

si krytycy literaccy i lmowi, okrelajc charakter utworu, np. w recenzjach, czy 

choby waciciele ksigar i wypoyczalni lmów, ukadajc ksiki i pyty DVD 

na pókach. Dobrze, kiedy posugujemy si nimi równie my – odbiorcy kultury. 

Zreszt, wszyscy dziel niemal wszystko na gatunki, bo musz sobie jako uporzdkowa 

otaczajcy wiat – odróni chmury pierzaste od kbiastych, koció gotycki 

od barokowego, a horror od dreszczowca. Wydaje si wic, e intuicyjnie wiemy 

co to jest gatunek, 

take lmowy. Byaby to nazwa zbioru cech odróniajcych jedn rzecz (np. lm) 

od drugiej. Albo, nieco dokadniej, gatunek obejmowaby tylko te cechy, które wystpuj 

w jednych utworach (jeli mówimy o sztuce), a nie wystpuj w innych. Ba! Ale 

‣ Daniel Craig – jako James Bond – i Léa Seydoux 

w filmie Spectre, re. Sam Mendes (2015)

wiat na ekranie, strona 

307 

Kate Winslet i Leonardo DiCaprio w filmie 

Titanic, re. James Cameron (1997) 

taka rónica wystpowaaby tylko midzy dwoma cakowicie odmiennymi gatunkami. 

Tymczasem gatunków lmowych jest wiele i pewne ich elementy wdruj po 

wszystkich odmianach lmów, wic taka idealna sytuacja nie istnieje. Na przykad 

motyw mioci jest waciwy dla melodramatu, ale podejmuje go nawet horror, lm 

science ction i krymina. Trzeba wic przyj, e dla danego gatunku istniej cechy 

waniejsze i mniej wane. Przypatrzymy si gównie tym pierwszym. 

Kiedy rodzio si kino 

pod koniec wieku XIX, nie byo jeszcze gatunków lmowych. Zaczy si tworzy 

dopiero wtedy, gdy twórcy lmów dostrzegli u widzów kinowych potrzeb wzrusze, 

miechu, a nawet lku. Produkowano wic lmy, które straszyy, mieszyy, wzrusza- 

y coraz skuteczniej. W ten sposób pragnienia widowni wpyway na ksztatowanie 

si odmian lmu – jego gatunków. 

Ponadto w momencie narodzin kina istniay ju setki gotowych do opowiedzenia 

historii, które naleay do rozmaitych gatunków powieci: obyczajowych (pokazujcych 

styl ycia i obyczaje rónych rodowisk), historycznych, awanturniczych, 

kryminalnych. Pierwsi reyserzy starali si wic przeoy literackie fabuy na jzyk 

ywych obrazów. W ten sposób pojawiy si adaptacje lmowe dzie literackich. 

Granice midzy gatunkami nie s szczelne, zwaszcza w najnowszej produkcji lmowej. 

Widownia wprawdzie przyzwyczaja si do tego, co ju zna, ale tskni te za tym, 

czego nie widziaa, za czym niezwykym i niespodziewanym. Dlatego gatunki lmowe 

nieustannie zmieniaj skór, wymieniaj si nawzajem niektórymi elementami. 

Najstarsze i najbardziej typowe 

(tzw. klasyczne) gatunki lmowe, chocia tylko niektóre, dobrze maj si take 

i dzi. Znaczy to, e ich zasadnicze cechy pozostaj te same, cho sposób krcenia 

lmów i wygld wiata przedstawionego* wci si zmieniaj.

Casablanca 

 

 

ma miliony wielbicieli i kilkaset 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Western 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(1952) 

 

 

 

Harold Lloyd w filmie 

j (1923). 

Komedia 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Plakat z Garym 

 

 

w , 

na tle napisu 

 

 

do uczestnictwa 

 

 

do Sejmu i Senatu.

przez wielu za najlepszego 

 

czasów. 

Film sensacyjny 

(film akcji) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Film science 

fiction 

(fantastycznonaukowy, 

s.f.) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Horror (film grozy) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

W ARTO WIED 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

).

310 

pytania 

i polecenia 

 

1Przyjrzyj si fotosom z lmów 

przywoanych na s. 306–310. 

Co informuje nas o gatunku lmu, 

z którego pochodz zdjcia? Co 

charakterystycznego (sytuacje, plany 

lmowe, rekwizyty) zauwaasz? 

2Znasz ju najwaniejsze cechy 

rónych gatunków lmowych. 

Zaproponuj kilka swoich tytuów, tak by 

jasno sygnalizoway gatunek lmu. 

‣ Fotos z filmu Monty Python i wity 

Graal (1975) 

3Zabaw si w scenarzyst 

lmowego i przygotuj szkic 

scenariusza z zachowaniem cech fabuy 

charakterystycznych dla wybranego 

gatunku. Twój projekt moe przyj 

form planu zdarze lub krótkiej noweli. 

4Wyobra sobie lmy czce 

pewne cechy omówionych 

gatunków. Które elementy 

poszczególnych gatunków mog 

wystpowa w jednym lmie? 

• Zaproponuj kilka okrele 

gatunkowych takich lmów 

(np. lm fantastycznonaukowy 

z wtkiem melodramatycznym). 

• Czy ogldaa / ogldae lmy 

czce w sobie elementy kilku 

gatunków? Podaj przykady, 

uzasadnij wybór.

W INFORMACJI I ARTYKULE 

nie zapomnij o tytule! 

wiat na szpaltach, strona 

Tak powinno brzmie pierwsze przykazanie dziennikarza. Wyobramy 

sobie bowiem stron gazety zadrukowan informacjami 

i artykuami pozbawionymi wyranie widocznych tytuów. Wraenie 

czytelnika to kompletna dezorientacja – nie ma pojcia, o czym 

mówi poszczególne teksty, nie wie, który z nich moe go zainteresowa. Jest 

to, rzecz jasna, sytuacja czysto hipotetyczna i nieprawdopodobna, teksty w prasie 

nie ukazuj si bez tytuów, zwanych równie nagówkami. Jednake 

nie sztuka – zatytuowa 

notatk czy artyku, sztuk jest – zrobi to dobrze! A jakie wymagania powinien 

spenia dobry tytu? 

Tytu powinien by wezwaniem, zaproszeniem do czytania, stwarza zacht, prowokowa, 

zwabia. Dobry tytu to gwarancja, e czytelnik zwróci na uwag, e bdzie 

skonny przeczyta znajdujcy si pod nim tekst. 

›› Abecado dziennikarza, red. Andrzej Niporowicz 

Tytu jest znakiem tekstu, jego wizytówk […]. Od tytuu czytelnik zaczyna lektur wypowiedzi 

[…]. Tytu przyciga, bawi, atakuje, wywouje ironiczny umiech, zaskakuje, 

ale czasami nudzi, zniechca, odstrasza. Nagówek prasowy to jakby imi artykuu […]. 

›› Stanisaw Bortnowski Warsztaty dziennikarskie 

Wiemy zatem, ile wart jest dobry tytu. Wiedzia o tym równie redaktor czasopisma, 

któremu pewien autor zaproponowa artyku pt. „Higiena i dietetyka w czasach 

staroytnych”. Redaktor opublikowa ów tekst, ale pod tytuem „Biedny stary 

Mojesz nie mia azienki” 1 . Zmieniony nagówek zabrzmia intrygujco i humorystycznie. 

Nie straci funkcji informacyjnej, cho powiadamia o treci artykuu nie 

tak precyzyjnie jak poprzedni. 

Tytu nie musi by skrótem zamieszczonego pod nim tekstu, ale powinien, oczywicie, 

pozostawa z nim w wyranym zwizku. Formuujc nagówek, autor tekstu 

moe korzysta z wolnoci, jaka przysuguje pisarzowi, moe te nawizywa do 

znanych cytatów, powiedze, innych tytuów, moe bawi si sowami, poetyzowa. 

Czego za robi nie powinien? Myli czytelników, obraa ich i zniewaa, popenia 

bdów jzykowych, wykracza poza granic dobrego smaku. 

333 

od autora 

1 

Przykad podaje Walery Pisarek w ksice Retoryka dziennikarska.

334 

Tytu to za mao? 

Zdarza si tak wtedy, gdy nagówek jest niejasny. O czym moe mówi artyku zatytuowany 

„Bitwa o czerwiec”? Trudno byoby si domyli, gdyby nie podpowiada 

tego tytu dodatkowy, tak zwany nadtytu, który w tym wypadku brzmi: „Senat 

zmieni ordynacj samorzdow”. Aha, czyli w parlamencie rozegraa si „bitwa” na 

gosy o termin wyborów i senatorowie zadecydowali o czerwcowej dacie tego wydarzenia. 

Natknwszy si z kolei na tekst pod tytuem „Dobry zwyczaj – nie poyczaj”, 

upewniamy si, o co chodzi, czytajc nadtytu „Stopy stopami, a w banku i tak drogo”. 

Artyku mówi o kredytach bankowych, nie o poyczaniu komu lub od kogo dugopisu, 

ksiki czy samochodu. A zatem co za co – tytu moe zaskakiwa, intrygowa, 

rozmiesza, ale – jeli traci przy tym na jasnoci – trzeba go uzupeni nadtytuem. 

Jeszcze kilka lat temu opisana wyej praktyka bya do popularna, ale badania 

pokazay, e wikszo dzisiejszych czytelników nie lubi by zaskakiwana mao precyzyjnymi 

tytuami. Redakcje prasowe stawiaj dzi na jasno i jednoznaczno 

informacji zawartej w tytule, ale nawet wtedy liczy si pomys, literacka sia tytuu, 

adunek emocji. Tytu, którego nie trzeba objania, nie ma wic nadtytuu, ale co 

w rodzaju rozwinitego podtytuu – zapowiedzi informujcej w skrócie o zawartoci 

tekstu, np. 

WODA IDZIE JAK WODA 

Przez ostatni rok sprzeda wody wzrosa prawie o 20 proc. 

Wydajemy na ni 1,4 mld z. Przez upa wydamy jeszcze wicej. 

HISTORIA JU NIE STRASZY 

PO SONDAU „GAZETY” – „POLACY I NIEMCY: JACY JESTEMY?” 

WIELKA GRA 

Z WIDZAMI TVP 

Jesieni z drzew polec licie, 

a z telewizji publicznej – programy. 

WÓJT PROSI, 

A KSIDZ GOSI 

Ogoszenia paraalne to dla wielu 

ludzi z maych miasteczek i wsi – 

najwaniejsze ródo informacji. 

Powtórzmy – nie ma artykuu bez tytuu! Nie ma te – krótszej od artykuu – informacji 

prasowej bez nagówka. Mog si bez niego oby jedynie króciutkie notki informacyjne. 

Tytu jest – w pewnym sensie – dugowieczny, ponadczasowy; cytujc cudze teksty, 

powoujc si na nie, zawsze w przypisach podajemy ich tytuy. Widniej one 

w spisach publikacji wykorzystywanych, cytowanych (bibliograach) i polecanych, 

pozostajc tam na dugie lata. 

I ju na koniec – ukadanie tytuu to naprawd frajda! Trzeba tylko spróbowa.

S owniczek, strona 

351 

SOWNICZEK TERMINÓW 

LITERACKICH IKULTUROWYCH 

Skróty 

E – gatunek epicki 

L – gatunek liryczny 

E-L – gatunek epicko-liryczny 

D – gatunek dramatyczny 

A 

Adaptacja lmowa – lmowa wersja dziea 

literackiego, przeniesienie na ekran wiata 

przedstawionego* w utworze literackim 

zgodnie z ide i sensem utworu. 

Adaptacja sceniczna – przetworzenie tekstu 

literackiego (poza dramatycznym) na potrzeby 

teatru. 

Aforyzm – patrz: sentencja. 

Akcja – patrz: fabua. 

Akt – cz dramatu zawierajca zdarzenie 

lub zespó zdarze. Akty, których w sztuce 

jest zwykle od 3 do 5, s od siebie oddzielone 

przerwami. 

Alegoria – motyw*, który w dziele literackim 

(i w sztuce w ogóle) ma obok znaczenia 

dosownego take ukryte, domylne 

(alegoryczne). Moe to by zdarzenie, posta, 

przedmiot. Znaczenie alegorii ksztatowao 

si przez wieki i dzi wszyscy rozumiej je 

jednakowo. W bajkach alegoriami ludzkich 

cech s postacie zwierzcych bohaterów (np. 

lis – przebiego, mrówka – pracowito), 

w sztukach plastycznych sowa to alegoria 

mdroci, waga – sprawiedliwoci. Od 

symbolu* alegoria róni si tym, e symbol 

mona rozumie wielorako. 

Animizacja (oywienie) – rodzaj metafory 

polegajcej na nadaniu przedmiotom lub 

pojciom abstrakcyjnym cech istot ywych. 

Apostrofa – bezporedni, czsto uroczysty 

zwrot do osoby, pojcia, przedmiotu 

stosowany w utworze poetyckim (lub 

przemówieniu). Wykorzystuje si go w celu 

wywoania okrelonego wraenia u odbiorców, 

wprowadzenia nastroju. Najbardziej znan 

apostrof w literaturze polskiej s pierwsze 

wersy* Pana Tadeusza: Litwo, ojczyzno moja… 

Archaizm – element jzyka dawnej epoki 

historycznej, który wyszed z uycia lub zosta 

zastpiony przez inny, nowszy. Archaizmem 

moe by wyraz (np. kmie – chop, jeno 

– tylko), jego forma fonetyczna (np. sierce 

– serce), gramatyczna (np. znajdziem – 

znajdziemy), a take zwrot i konstrukcja zdania. 

W utworach literackich (np. w powieciach 

historycznych) stosuje si wszystkie typy 

archaizmów, czyli archaizuje si tekst, nadajc 

mu styl dawnej epoki. 

B 

Bajka – krótka, najczciej wierszowana, 

opowiastka z postaciami zwierzcymi (cho 

wród bohaterów wystpuj czasem ludzie, 

roliny i przedmioty). wiat przedstawiony* 

bajki jest konstruowany na zasadzie kontrastu 

(midzy postaciami, sytuacjami), a jej fabua* 

przekazuje mora – pouczenie, przestrog, 

wskazówk yciow. Wród bajek mona 

wyróni historyjki z prost fabu (bajki 

narracyjne) i bardziej zwize, pozbawione 

narracji* powiastki (bajki epigramatyczne). (E) 

Ballada – wierszowana opowie 

o niezwykych, czsto fantastycznych 

zdarzeniach, o których opowiada narrator*- 

obserwator. Utrzymana w nastroju 

tajemniczoci i grozy, cho zdarza si 

i artobliwa. Tematy czerpie z bani, legend, 

wierze ludowych; w narracji* i dialogach jzyk 

jest czasem stylizowany na gwar ludow. 

Dzi czsto wykorzystuj ballad twórcy 

kabaretowi. (E-L)

352 

Ba – opowie o treci fantastycznej, 

w której bohaterami, oprócz ludzi, bywaj 

skrzaty, krasnoludki, czarownice, wróki, 

królewny, królewicze, rycerze, czsto take 

uosobione zwierzta. W wiecie bani 

spotykamy magiczne zdarzenia i przedmioty, 

dobro rywalizuje ze zem i najczciej zwycia. 

Podobne wtki* i motywy* powracaj w wielu 

baniach (tzw. motywy wdrowne), nawet 

pochodzcych z odlegych kultur. Banie kocz 

si zazwyczaj pouczeniem (moraem). (E) 

D 

Dialog – rozmowa co najmniej dwóch osób, 

take forma tekstu literackiego w postaci 

rozmowy dwóch lub wikszej liczby postaci. 

Dialog to równie znany od staroytnoci 

typ dziea literackiego (lub lozocznego), 

napisanego w caoci w formie rozmowy. 

Didaskalia – patrz: dramat. 

Dramat – jeden z trzech podstawowych 

rodzajów literackich (obok epiki* 

i liryki*). Obejmuje wszystkie utwory, 

które przedstawiaj dziaania i wypowiedzi 

bohaterów bezporednio – bez udziau 

narratora*. Przeznaczony do wystawienia na 

scenie (widz jest wtedy wiadkiem dziaania 

postaci), jest dzieem literackim i moe by 

równie czytany. Podzielony kompozycyjnie 

na akty*, odsony* i sceny*, jako tworzywo 

wykorzystuje dialog*, który wraz z monologami 

stanowi tekst gówny. Tekstem pobocznym s 

wskazówki i wyjanienia autora – didaskalia. 

W czasie kilku tysicy lat rozwoju dramat 

wytworzy wiele gatunków (np. tragedi*, 

komedi*). 

E 

Epigramat – 1. Krótki, dowcipny utwór poetycki 

o charakterze aforystycznym (patrz: aforyzm) lub 

satyrycznym. 2. W staroytnoci – wierszowany 

napis na pomnikach, grobowcach itp. 

Epika – jeden z trzech podstawowych rodzajów 

literackich (obok liryki* i dramatu*), obejmuje 

utwory, w których narrator opowiada o wiecie 

przedstawionym*. Relacja narratora*, czyli 

narracja*, mieci w sobie opowiadanie 

o zdarzeniach (ich ukad to fabua*) 

i wszelkiego rodzaju opisy. Oprócz narratora 

w epice wypowiadaj si równie postacie 

(dialog*). W dziejach literatury rozwino si 

wiele gatunków epickich, np. opowiadania*, 

banie*, legendy, bajki*, nowele*, powieci*. 

Epilog – kocowa cz utworu literackiego, 

która informuje o dalszych losach bohaterów 

(ju po zamkniciu akcji*) lub zwraca si 

wprost do czytelników, by wyjani zamys 

autora. 

Epitet – wyraz, który w tekcie literackim 

jest okreleniem rzeczownika. Moe nim by 

przymiotnik, imiesów przymiotnikowy, a take 

rzeczownik. Jest to jeden z podstawowych 

elementów jzyka poetyckiego (rodków 

artystycznych*), czsto o charakterze 

przenonym (metaforycznym). Przykady: 

panieski rumieniec, pobielane ciany, matka 

ziemia, statek widmo. 

Epos rycerski – redniowieczna opowie (lub 

pie) o postaciach reprezentujcych idea, 

wzorzec rycerza chrzecijaskiego (wczeniej – 

konnego wojownika druyny ksicej). 

F 

Fabua – ukad wszystkich zdarze w wiecie 

przedstawionym* utworu epickiego, a take 

dramatycznego. Wydarzenia skadajce si 

na fabu biegn na ogó chronologicznie 

(nastpuj po sobie w czasie) i s ze sob 

zwizane na zasadzie: przyczyna – skutek. 

W bardziej skomplikowanych fabuach 

wydarzenia ukadaj si w kilka rónych cigów 

– wtków*, powizanych z jak spraw (np. 

spór o mur graniczny w Zemcie) lub postaci. 

W obrbie fabuy rozwija si akcja* – wyranie 

zarysowany przebieg wydarze zmierzajcych 

ku pewnemu celowi. Konstrukcja akcji 

obejmuje jej zawizanie, rozwój, punkt 

kulminacyjny, rozwizanie. 

Fantastyka – rodzaj kcji literackiej*, w której 

cakowicie lub czciowo nie obowizuje 

zasada prawdopodobiestwa; kcja 

nierealistyczna. Fantastyk spotykamy np. 

w mitach*, baniach*, powieciach* grozy, 

w prozie fantastycznonaukowej i utworach 

fantasy*. Fantastyczne wiaty przedstawione* 

kreuj nie tylko pisarze, lecz take malarze, 

twórcy lmów, ostatnio za – twórcy gier 

komputerowych.

7 

bohate 

na ato 

 

dramat 

Gatunki 

literackie 

opowiadanie 

powieSC 

nowela 

Zeszyt 

lekturowy 

epika 

liryka 

 

o 

swiat p edstawiony 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rozprawka 

argumenty 

teza 

streszczenie 

 

podanie 

wniosek 

curriculum vitae 

pamietnik 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

. 

recenzja 

ksia ki 

p edstawienia 

epo ta . 

 

 

 

wywiad 

 

 

 

 

 

7 

7 

Gramatyka 

i stylistyka 

 

 

7 

 

 

7 

 

 

Gramatyka i stylistyka 

PORADNIK 

NAUCZYCIELA 

NA DOBRY START 

7

Świat w słowach i obrazach

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?