ekonomiks LM yunit 4

Yunit IV 

DEPED COPY 

329

DEPED COPY 

330

YUNIT IV 

MGA SEKTOR PANG- EKONOMIYA 

AT MGA PATAKARANG PANG- EKONOMIYA NITO 

PANIMULA AT GABAY NA TANONG 

Matapos matalakay ang mga batayang konsepto sa ekonomiks, nararapat din 

na makilala ang iba’t ibang sektor ng ekonomiya. Ang mga sektor na tinalakay sa mga 

nakaraang aralin ay may kinalaman sa sektor ng pananalapi. Ang daloy ng pananalapi 

sa ekonomiya ang pinakapangunahing pokus ng naging talakayan. Samantala, ang 

mga sektor pang-ekonomiya ay nakapokus sa daloy ng mga produkto at serbisyo 

at ang kaugnayan nito sa kabuuang kita ng bansa. Ang ugnayan na nagaganap sa 

loob at labas ng mga sektor ay inaasahang nakaaapekto sa bansa. Ito ang isa mga 

indikasyon ng isang matatag at malusog na ekonomiya. Ayon na rin sa mga ekonomista, 

ang bansang may matatag na mga sektor ay may potensiyal na makapagtamo ng 

kaunlaran. Mas mataas na empleyo at malaking ambag sa pambansang kita ay 

maaaring maghatid tungo sa mas maayos, maunlad, at may kalidad na pamumuhay. 

Ngunit sa katotohanan, hindi madali ang daan para maabot ang kaunlaran. 

Hindi ito kayang gawin ng isang sektor lamang. Bawat isa ay may napakahalagang 

papel na ginagampanan upang masiguro ang maayos na takbo at daloy ng ekonomiya 

ng bansa. Sa ganitong perspektibo, patuloy na nagsisikap ang pamahalaan na 

matugunan ang mga pangangailangan ng bawat sektor. Ngunit sapat ba ang mga 

DEPED COPY 

programa at batas na isinusulong ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga 

nasabing sektor pang-ekonomiya? Ano-ano ba ang kinakaharap na hamon ng bawat 

sektor? Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa 

kanila upang maabot ang matagal nang pinapangarap na kaunlaran? 

Dahil dito, bilang isang mamamayang Pilipino na nagnanais na makaranas 

ng kaunlaran, halina at samahan mo ako sa pagtuklas at pagsuri sa kung paano 

hinaharap ng mga sektor pang-ekonomiya ang mga hamon tungo sa pambansang 

pagsulong at pag-unlad. 

PAMANTAYAN SA PAGKATUTO 

Pamantayang Pangnilalaman 

Naipamamalas ng mag-aaral ang pagunawa 

sa mga sektor ng ekonomiya 

at mga patakarang ekonomiya nito sa 

harap ng mga hamon at puwersa tungo 

sa pambansang pagsulong at pagunlad. 

Pamantayang Pagganap 

Ang mga mag-aaral ay aktibong 

nakikibahagi sa maayos na 

pagpapatupad at pagpapabuti ng mga 

sektor ng ekonomiya at mga patakarang 

ekonomiya nito tungo sa pambansang 

pagsulong at pag-unlad. 

331

Sa araling ito, inaasahang matutuhan mo ang sumusunod: 

ARALIN 1: KONSEPTO 

NG PALATANDAAN 

NG PAMBANSANG 

KAUNLARAN 

ARALIN 2: SEKTOR NG 

AGRIKULTURA 

• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa 

pambansang kaunlaran. 

• Nasisiyasat ang mga palatandaan ng pambansang 

kaunlaran. 

• Natutukoy ang iba’t ibang gampanin ng 

mamamayang Pilipino upang makatulong sa 


• Napahahalagahan ang sama-samang pagkilos 

ng mamamayang Pilipino para sa pambansang 

kaunlaran. 

• Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung 

paano makapag-ambag bilang mamamayan sa 

pag-unlad ng bansa. 

• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng 

agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa 

ekonomiya at sa bansa. 

• Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng 

sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat 

sa bawat Pilipino. 

• Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pangekonomiya 

na nakatutulong sa sektor ng agrikultura. 

DEPED COPY 

• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor 


INDUSTRIYA 


PAGLILINGKOD 

ARALIN 5: IMPORMAL 

NA SEKTOR 

ng industriya tulad ng pagmimina, tungo sa isang 

masiglang ekonomiya. 

• Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor agrikultural 

at industriyal tungo sa pag-unlad ng kabuhayan. 

• Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pangekonomiyang 

nakatutulong sa sektor ng industriya. 

• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor 

ng paglilingkod. 

• Napahahalagahan ang mga patakarang pangekonomiyang 

nakatutulong sa sektor ng 

paglilingkod: Batas na nagbibigay proteksiyon at 

nangangalaga sa mga karapatan ng Manggagawa. 

• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa 

konsepto ng impormal na sektor. 

• Nasusuri ang mga dahilan ng pagkakaroon ng 

impormal na sektor. 

• Natataya ang mga epekto ng impormal na sektor 

ng ekonomiya. 

• Napahahalagahan ang pagsunod sa mga 

patakarang pang-ekonomiya tungo sa pagkamit ng 


332

ARALIN 6: 

KALAKALANG 

PANLABAS 

• Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para sa 

kalakalang panlabas nito sa mga samahan tulad ng 

World Trade Organization at Asia-Pacific Economic 

Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng 

mga mamamayan ng daigdig. 

• Napahahalagahan ang papel na ginagampanan 

ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal 

na ipinatutupad nito. 

• Nasusuri ang mga patakarang pang-ekonomiya na 

nakatutulong sa patakarang panlabas ng bansa sa 

buhay ng nakararaming Pilipino. 

GRAPIKONG PANTULONG 

PAGLILINGKOD 

DEPED COPY 

INDUSTRIYA 

IMPORMAL NA 

SEKTOR 

AGRIKULTURA 

KAUNLARAN 

KALAKALANG 

PANLABAS 

333

PANIMULANG PAGTATAYA 

Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel. 

(K) 1. Ang sumusunod ay ang mga salik na maaaring makatulong sa pagsulong 

ng ekonomiya ng isang bansa maliban sa: 

A. likas na yaman 

B. yamang- tao 

C. teknolohiya 

D. kalakalan 

Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong sa 

ibaba nito. 

Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 porsiyento ang ekonomiya 

ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig 

ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang 

ekonomiya. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations 

(SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming 

nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang 

ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan, gumanda ang 

ekonomiya ng bansa. 

(http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless) 

DEPED COPY 

(U) 

2. Kung ang konsepto ng kaunlaran ang pagbabasehan, malinaw na inilalahad 

sa balita na: 

A. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay hindi nangangahulugan ng 

pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan. 

B. Hindi sapat na batayan ang paglago ng ekonomiya upang masabing 

ganap na maunlad ang bansa. 

C. Ang bansa ay patuloy pa ring nakaasa sa mga manggagawang 

Pilipinong nakabase sa ibayong-dagat. 

D. Hindi sapat na sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat 

gaya ng GDP. 

(U) 

3. Datapwa’t patuloy ang pagtaas ng mga pigura na nagpapakita ng paglago 

ng ekonomiya ng bansa, marami pa ring Pilipino ang hindi naniniwala rito. 

Isa sa mga dahilan nito ay ang patuloy na korapsyon. Paano kumikilos 

ang mga mamamayang Pilipino upang tuluyan nang matuldukan ang 

napakatagal na problemang ito? 

A. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang 

mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno. 

B. Idinadaan na lamang nila sa samu’t saring protesta ang kanilang mga 

hinaing ukol sa talamak na korapsyon sa pamahalaan. 

C. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsyon, maliit man 

o malaki, kaya’t nakahanda silang ipaglaban kung ano ang tama at 

nararapat. 

334

D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga 

maling nagaganap sa ating bansa. 

(U) 

4. Hindi sapat na iasa sa pamahalaan ang laban sa kahirapan at ang mithiing 

kaunlaran. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon ka ring 

dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang 

mag-aaral, ano ang bagay na maaari mong gawin upang makatulong sa 

bansa? 

A. Maging mulat sa mga anomalyang nangyayari sa lipunan. 

B. Makisangkot sa pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong 

pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad. 

C. Tangkilikin ang mga produktong sariling atin. 

D. Wala sa nabanggit 

(K) 

5. Sinasabing malaking bahagdan ng mga Pilipino lalong-lalo na sa mga 

probinsiya ang nakaasa sa agrikultura para mabuhay. Alin sa sumusunod 

ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura? 

A. pagmimina 

B. pangingisda 

C. paggugubat 

D. paghahayupan 

DEPED COPY 

6. Isang pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura ay 

(P) 

ang pagkabulok o madaling pagkasira ng kanilang mga ani o produktong 

agrikultural. Bakit nangyayari ito? 

A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka. 

B. Kawalan ng mga mamimili sa pamilihan 

C. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-market 

road) 

D. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad. 

(U) 

7. Noong Hunyo 2014, natapos na ang Comprehensive Agrarian Reform 

Program Extension with Reforms (CARPER). Kaya ang iba’t ibang 

samahan at ang Simbahang Katolika ay nagkapit-bisig upang hilingin sa 

pamahalaan na dagdagan pa ng dalawang taon ang implementasyon nito. 

Gaano ba kahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa mga 

magsasaka? 

A. Nagkakaroon ng sariling lupa ang mga magsasaka. 

B. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor 

ng agrikultura. 

C. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan ng 

maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-imprastruktura, 

redistribusyon ng lupa, at iba pa. 

D. Lahat ng nabanggit 

335

Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito. 

Talahanayan 2 

Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya 

2005 – 2010 (In-Million Pesos) 

SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010 

Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374 

Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497 

Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166 

Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011 

(P) 

8. Ang Pilipinas ang isa sa pinakamayayamang bansa kung ang pag-uusapan 

ay likas na yaman. Mataba ang mga lupain at hitik ang ating mga anyongtubig 

sa iba’t ibang yamang-dagat. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos 

sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa 

ekonomiya ng bansa mula 2005- 2010. Ano ang nais ipahiwatig nito? 

A. Kulang ang mga pasilidad at imprastruktura na tutulong sa agrikultura. 

B. Mas prayoridad ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo. 

C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga kababayan nating nasa 

sektor ng agrikultura. 


DEPED COPY 

9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga 

(K) 

hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto? 

A. agrikultura 

B. industriya 

C. paglilingkod 

D. impormal na sektor 

(P) 

10. Itinuturing ang agrikultura bilang primaryang sektor ng ekonomiya 

samantalang ang industriya naman ang tinatawag na sekondaryang sektor. 

Mahalaga ang papel na ginagampanan ng dalawang sektor na ito sa 

pagsulong ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na pahayag ang 

nagpapakita ng epektibong ugnayan o interaksiyon ng dalawang sektor? 

A. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng agrikultura 

samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal. 

B. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang 

ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya. 

C. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng agrikultura 

ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya upang gawing 

panibagong uri ng produkto. 

D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang 

agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka. 

336

(P) 

11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ng 

kaunlaran ng isang bansa. Sa pananaw na ito, nagaganap lamang ang 

kaunlaran kung nagkakaroon ng pagbabago mula sa pagiging agrikultural 

patungo sa pagiging industriyal. Ngunit marami ring limitasyon ang 

industriyalisasyon. Alin sa sumusunod na pahayag ang HINDI nagpapatotoo 

rito? 

A. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang makagawa pa ng 

mas maraming produkto at serbisyong kailangan at gusto ng mga tao. 

B. Ang malawakang paggamit ng teknolohiya katulad ng mga makinarya ay 

nakaaapekto sa availability ng hanapbuhay para sa mga manggagawa. 

C. Unti-unting nasisira ang ating kapaligiran dulot ng polusyon at 

masyadong mabilis na industriyalisasyon. 

D. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na 

rin ng mataas na pambansang kita. 

(K) 

12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo ng mga pormal na industriya tulad 

ng pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at 

pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga serbisyong 

pampamayanan, panlipunan, at personal? 


B. industriya 



DEPED COPY 

(U) 

13. Isa sa mga napakalaking problemang kinakaharap ng sektor ng 

paglilingkod ang suliranin sa kontraktuwalisasyon. Maraming kompanya 

ang humahanap lamang ng mga manggagawang handang magtrabaho 

sa kanila nang hindi lalampas sa anim na buwan. Alin sa sumusunod na 

pahayag ang dahilan kung bakit patuloy pa rin ang contractualization sa 

kabila ng kabi-kabilang protesta ng mga manggagawa? 

A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa 

ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at 

PhilHealth. 

B. Dahil mababa lamang ang mga pasahod sa mga manggagawang 

kontraktuwal, lumiliit ang gastusin ng mga kompanya. 

C. Ang mga manggagawang kontraktuwal ay hindi maaaring tumanggi 

sa mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season kahit na 

lumagpas pa ito sa itinakdang oras ng paggawa sa batas. 


337

(U) 

(K) 

14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan ang 

pangangailangan ng lipunan ay isang palatandaan ng masiglang ekonomiya 

ng bansa. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na ginagampanan ng 

sektor ng paglilingkod? 

A. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at 

serbisyo upang matugunan ang mithiin ng pangangailangan. 

B. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal. 

C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng oportunidad sa pagkakaroon ng 

trabaho sa isang bansa. 

D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa. 

15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan, hindi 

nagbabayad ng buwis mula sa kinikita sa operasyon ng negosyo, at hindi 

nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan 

para sa pagnenegosyo? 


B. industriya 



DEPED 

16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal 

COPY 

na sektor ay kabilang sa “isang 

kahig, isang tuka”. Ano naman ang positibong epekto ng paglaganap ng 

impormal na sektor? 

(P) 

A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries. 

B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa. 

C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan. 

D. Ito ay manipestasyon ng pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang 

tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay. 

(P) 

17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang paglaganap 

ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata. Laganap ang pamimirata sa 

halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong kapuluan. Ang patuloy na 

paglaganap ng pamimirata sa bansa ay maaaring bunga ng sumusunod 

MALIBAN SA ISA. 

A. kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at edukasyon 

sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito 

B. kakulangan ng mahigpit na implementasyon ng mga batas na laban sa 

pamimirata 

C. kakulangan ng mapapasukang trabaho 

D. pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa ilegal 

na pamamaraan 

338

(K) 

(U) 

18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ng 

comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang? 

A. trade embargo at quota 

B. kasunduang multilateral 

C. espesyalisasyon at kalakalan 

D. sabwatan at kartel 

19. Hindi maiiwasan na makipag-ugnayan ang mga bansa sa ibang bansa lalo 

na sa panahon ng globalisasyon. Alin sa sumusunod na pangungusap ang 

pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa daigdig 

lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan? 

A. Madaragdagan ang pantugon sa mga panustos para sa pangangailangan 

ng lokal na ekonomiya. 

B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan. 

C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring gayahin 

D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan. 

(P) 

20. Ang globalisasyon ay sumasakop sa malawak na dimensiyon ng lipunan 

at panig ng daigidig. Bagama’t hinihikayat nito ang pag-uugnayan ng mga 

bansa lalo na sa aspekto ng kalakalan, maraming mga bansang papaunlad 

pa lamang ang nakararanas ng masamang epekto nito. Alin sa sumusunod 

na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas 

ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon? 

DEPED COPY 

A. ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong 

transnasyonal 

B. ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga pamilihan 

C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa 

D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan 

339

PANIMULA 

Pinagtuunan sa nakaraang markahan ang pambansang ekonomiya 

bilang kabahagi sa pagpapabuti ng pamumuhay ng kapwa mamamayan tungo sa 

pambansang kaunlaran. Sa dahilang ito ang pinakamithiin ng lahat sa atin, lubhang 

mahalaga ang maayos na ugnayan ng lahat ng sektor ng ekonomiya upang ganap na 

matamo ang tunguhing ito. 

Ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod, gayundin ng impormal 

na sektor at kalakalang panlabas, ay may mahahalagang papel na ginagampanan 

upang maisakatuparan ang pagkakamit ng pambansang kaunlaran. Higit sa lahat, 

ikaw bilang isang mag- aaral at mamamayang Pilipino ay may mga tungkuling dapat 

gampanan. Subalit ano nga ba ang magagawa mo para sa bayan sa ngalan ng 

kaunlaran? Sa ganitong aspekto papasok ang konsepto ng aktibong pakikisangkot at 

pagsusulong nito. Kung kaya’t ang pangunahing pokus sa araling ito ay ang konsepto 

at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Pag- aaralan mo rin kung ano ang iba’t 

ibang tungkulin ng mga mamamayang Pilipino upang makatulong sa sama- samang 

pagkilos para sa pagsulong at pag-unlad ng bansa. 

Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap 

sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang 

pupukaw ng iyong interes at magbibigay sa iyo ng kaalaman. 

DEPED 

Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang 

COPY 

ikaw ay makapagbigay ng sariling 

pakahulugan sa pambansang kaunlaran at masiyasat ang mga palatandaan nito. 

Inaasahan ding matukoy mo ang iba’t ibang gampanin ng bawat mamamayan tungo 

sa sama- samang pagkilos at pagplano kung paano makapag- aambag sa mithiing ito. 

ARALIN 1 

KONSEPTO AT PALATANDAAN NG PAMBANSANG KAUNLARAN 

ALAMIN 

Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol 

sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran at kung papaano ka 

makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang mabuting mamamayan nito. 

Gawain 1: INSTA-SAGOT 

Pansinin ang mga larawan sa susunod na pahina. Suriing mabuti ang 

kalagayan ng bawat larawan. Bigyan ng malikhaing pamagat ang bawat larawan. 

340

DEPED COPY 

Pamprosesong Tanong: 

1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw ng 

iyong pansin? Bakit? 

2. Alin sa malikhaing pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang ninais 

mong maging kalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa? Ipaliwanag. 

Gawain 2 : ANG SA AMIN LANG 

Mula sa Gawain 1, bumuo ng pangkat na may tatlong miyembro. Magkaroon 

ng isang maliit na pangkatang diskusyon tungkol sa mga nakita sa larawan. Tukuyin 

ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga ito gamit ang speech balloon sa susunod 

na pahina. Anong mga konsepto tungkol sa pamumuhay ng mga tao ang maaaring 

mabuo mula sa mga larawan? 

341

Batay sa mga larawan, 

malinaw na ang buhay sa 

Pilipinas ay 

_________________________ 

_________________________ 

_________________________ 

_________________________ 

_________________________ 

_________________________ 

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na 

masukat ang iyong nalalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang 

kaunlaran. 

Gawain 3 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA 

DEPED 

Muling balikan ang mga konseptong iyong nakuha 

COPY 

mula sa gawain 1 at 2. 

- Isulat sa unang kahon kung ano lamang ang iyong nalalaman sa paksa. 

- Isulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na nais mo pang 

matutuhan. 

- Ang huling kahon naman ay sasagutin mo lamang kung tapos na ang pagtalakay 

sa paksa. Huwag kang mag-alala dahil babalikan mo ang gawaing ito sa tulong 

ng iyong guro bago matapos ang PAUNLARIN. 

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol 

sa konsepto at palatandaan ng pambansang kaunlaran, ihanda ang iyong sarili 

sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng 

kaunlaran. 

342

PAUNLARIN 

Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa 

aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong 

ng mga teksto at mga gawaing inihanda upang maging batayan mo ng 

impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo 

bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kaunlaran. 

Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang Gawain at teksto upang 

masagot kung papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa bilang 

mabuting mamamayan nito. Halina’t umpisahan mo na. 

KONSEPTO NG PAG-UNLAD 

Batay sa diksiyonaryong Merriam-Webster, ang pag-unlad ay pagbabago mula 

sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay. Isa itong kaisipang maaaring 

may kaugnayan din sa salitang pagsulong. 

DEPED COPY 

Sa aklat ni Feliciano R. Fajardo na Economic Development (1994), malinaw 

niyang inilahad ang pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad. Ayon sa kanya, ang pagunlad 

ay isang progresibo at aktibong proseso. Ang pagsulong ay ang bunga ng 

prosesong ito. Kung gayon, ang pagsulong ay produkto ng pag-unlad. Halimbawa, 

ang makabagong pamamaraan ng pagtatanim ng palay ay kinapapalooban ng isang 

proseso, at ito ang pag-unlad. Ang resulta nito ay mas maraming ani, at ito ang 

pagsulong. 

Ayon pa rin kay Fajardo, ang pagsulong ay nakikita at nasusukat. Ang mga 

halimbawa nito ay mga daan, sasakyan, kabahayan, gusali, pagamutan, bangko, 

paaralan, at marami pang iba. Ang mga ito ang resulta ng pag-unlad. Subalit hindi doon 

nagtatapos ang pag-unlad. Dapat itong makalikha ng mas marami at lalong mabuting 

produkto at serbisyo. Dagdag pa niya, ang pag-unlad ay isang progresibong proseso 

ng pagpapabuti ng kondisyon ng tao, gaya ng pagpapababa ng antas ng kahirapan, 

kawalan ng trabaho, kamangmangan, di-pagkakapantay-pantay, at pananamantala. 

Inilahad nina Michael P. Todaro at Stephen C. Smith sa kanilang aklat na 

Economic Development (2012) ang dalawang magkaibang konsepto ng pag-unlad: 

ang tradisyonal na pananaw at makabagong pananaw ukol dito. Sa tradisyonal na 

pananaw, binigyang-diin ang pag-unlad bilang pagtatamo ng patuloy na pagtaas ng 

antas ng income per capita nang sa gayon ay mas mabilis na maparami ng bansa 

ang kaniyang output kaysa sa bilis ng paglaki ng populasyon nito.Sa makabagong 

pananaw naman, isinasaad na ang pag-unlad ay dapat na kumatawan sa malawakang 

pagbabago sa buong sistemang panlipunan. Dapat na ituon ang pansin sa iba’t ibang 

343

pangangailangan at nagbabagong hangarin ng mga tao at grupo sa nasabing sistema 

upang masiguro rin ang paglayo mula sa di-kaaya-ayang kondisyon ng pamumuhay 

tungo sa kondisyon na mas kasiya-siya. 

Sa akdang “Development as Freedom” (2008) ni Amartya Sen, kanyang 

ipinaliwanag na ang kaunlaran ay matatamo lamang kung “mapauunlad ang yaman 

ng buhay ng mga tao kaysa sa yaman ng ekonomiya nito”. Upang matamo ito, 

mahalagang bigyang pansin ang pagtanggal sa mga ugat ng kawalang kalayaan tulad 

ng kahirapan, diskriminasyon at hindi pagkakapantay-pantay at ng iba pang salik na 

naglilimita sa kakayahan ng mga mamamayan. 

Gawain 4: POWER OF TWO 

Basahin at suriin ang mga nilalaman ng dayagram na “Power Thinking”. 

Humanap ng isang kamag-aral upang mabuo o makompleto ang mga kasagutan 

sa bawat kahon. Dito sinusubok ang iyong kakayahan na balangkasin ang mga 

impormasyon/ konseptong iyong nabasa . Maaaring dagdagan ang mga power box 

ayon sa pagkaunawa ng mag-aaral sa tekstong binasa. 

Konsepto ng Pag-unlad 

DEPED COPY 

Kahulugan ayon sa 

Diksyunaryo 

Kahulugan ayon kay 

Feliciano Fajardo 

Kahulugan ayon kina 

Todaro at Smith 

Kahulugan ayon 

kay Sen 

Kailan masasabing 

may pag-unlad? 















Gawain 5: TEKS-TO-SURI 

Sagutin ang sumusunod batay sa iyong binasang teksto. 

1. May pagkakatulad ba ang pagsulong at pag-unlad? Ipaliwanag. 

2. Kailan masasabing maunlad ang isang bansa? 

3. Ano ang pagkakaiba ng tradisyonal na pananaw ng pag-unlad at 

makabagong pananaw nito? 

4. Sang-ayon ka ba sa konsepto ni Todaro na ang pag-unlad ay dapat na 

kumatawan sa malawakang pagbabago sa buong sistemang panlipunan? 

Pangatwiranan. 

5. Sa iyong sariling pagtataya, maunlad na ba ang Pilipinas? Pagtibayin. 

344

Gawain 6: OO O HINDI? 

Bago dumako sa susunod na aralin, sagutin muna ang sumusunod na tanong 

na may kinalaman sa pag-unlad. Lagyan ng tsek (√) ang kolum na sinasang-ayunan 

mo. 

PAHAYAG OO HINDI 

1. May pag-unlad kung may mga nagtataasang gusali at 

naglalakihang kalsada. 

2. May pag-unlad kung lumalaki ang GNP at GDP ng isang bansa. 

3. May pag-unlad kung may mga makabagong teknolohiya at 

makinarya. 

4. May pag-unlad kung may demokrasya. 

5. May pag-unlad kung napangangalagaan ang kapaligiran. 

6. May pag-unlad kung tumataas ang export ng isang bansa. 

7. May pag-unlad kung dumarami ang dayuhang mangangalakal. 

8. May pag-unlad kung ang bayan ay naging lungsod. 

9. May pag-unlad kung may mataas na pasahod. 

10. May pag-unlad kung may trabaho ang mga mamamayan. 

Pamprosesong 

DEPED 

Tanong: 

COPY 

1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan? 

2. Sa iyong palagay, ano kaya ang nagiging mga balakid sa pagpapatuloy ng 

pag-unlad sa sumusunod na aspekto: 

• kultural 

• sosyal (lipunan) 

• politikal 

3. Balikan natin ang mga larawan sa Gawain 1. Maaari mo bang sabihin kung 

ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag. 

4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang 

kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy? 

Matapos mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran, ngayon naman 

ihanda mo ang iyong sarili upang maunawaan at suriin ang iba’t ibang palatandaan 

nito. 

Mga Palatandaan ng Pag-unlad 

Pagsulong 

Maaari kayang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Maraming 

bansa sa kasalukuyan, tulad ng China at Malaysia, ang sinasabing progresibo. 

Maraming modernong gusali ang naitatayo sa mga nasabing bansa. Maraming mga 

korporasyon ang kumikita nang malaki subalit karamihan sa mga ito ay pagmamayari 

at pinamamahalaan ng mga dayuhang mamumuhunan. Sa katunayan, sa kaunaunahang 

pagkakataon ay naiulat ng United Nations Conference on Trade and 

Development (UNCTAD) na noong 2012 ay mas malaki ang bilang ng mga dayuhang 

mamumuhunan (FDI) sa mga papaunlad na bansa kompara sa mauunlad na bansa. 

345

Developed economies 

Developing economies 

Transition economies 

Pigura 1: Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 

2000- 2012 (Billions of US dollars) 

Pinagkunan: UNCTAD. 2013. Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012. 

Retrieved from http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/webdiaeia2013d1_en.pdf on November 2, 2014 

Ang pagpasok ng mga dayuhang mamumuhunang ito ay nakapagtataguyod 

ng mas mabilis na paglago at pagsulong ng kanilang ekonomiya. Subalit, laganap pa 

rin ang kahirapan, kawalan ng sapat na edukasyon, at patuloy na pagbaba ng antas 

ng kalusugan sa mga nasabing papaunlad na bansa. 

DEPED COPY 

Maliban sa mga mamumuhunan, malaki rin ang naitulong ng mga likas na 

yaman tulad ng langis sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Karamihan ng 

mga bansa sa Gitnang Silangan tulad ng UAE, Qatar, at Saudi Arabia ay nagtamo ng 

mabilis na paglago ng ekonomiya dala ng kanilang kita mula sa langis ayon na rin sa 

ulat ng International Monetary Fund noong 2013. Nakapagpatayo sila ng maraming 

gusali at imprastraktura na talaga namang nakatulong sa pag-unlad ng mga nasabing 

bansa. Bunga nito, nakapag-angkat sila ng mga makabagong teknolohiya, magagaling 

na manggagawa, at mga dekalidad na hilaw na materyales mula sa ibang bansa. 

Bukod pa sa mga likas na yaman, may iba pang mga salik na maaaring 

makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Sa librong Economics, 

Concepts and Choices (2008) nina Sally Meek, John Morton at Mark Schug, inisa- isa 

nila ang mga ito. 

1. Likas na Yaman. Malaki ang naitutulong ng mga likas na yaman sa 

pagsulong ng ekonomiya lalong-lalo na ang mga yamang-lupa, tubig, 

kagubatan, at mineral. Subalit hindi kasiguraduhan ang mga likas na 

yaman sa mabilis na pagsulong ng isang bansa. 

2. Yamang-Tao. Isa ring mahalagang salik na tinitingnan sa pagsulong ng 

ekonomiya ang lakas-paggawa. Mas maraming output ang nalilikha sa 

isang bansa kung maalam at may kakayahan ng mga manggagawa nito. 

3. Kapital. Sinasabing lubhang mahalaga ang kapital sa pagpapalago ng 

346

ekonomiya ng isang bansa. Sa tulong ng mga kapital tulad ng mga makina 

sa mga pagawaan ay nakalilikha ng mas maraming produkto at serbisyo. 

4. Teknolohiya at Inobasyon. Sa pamamagitan ng mga salik na ito, 

nagagamit nang mas episyente ang iba pang pinagkukunang-yaman 

upang mas maparami pa ang mga nalilikhang produkto at serbisyo. 

Gawain 7: GRAPHIC ORGANIZER 

Itala ang mga salik na nakatutulong sa pagsulong ng ekonomiya ng bansa 

gamit ang concept mapping chart. Gamit ang mga salik na iyong naitala, ipaliwanag 

naman sa text box kung paano pa mapagbubuti ng Pilipinas ang pagsulong ng 

ekonomiya nito. 

? 

? 

Pagsulong ng 

Ekonomiya 

? 

DEPED 

? 

COPY 

Pag-unlad 

Masasabing ang pagsulong ay isa lamang aspekto ng pag-unlad. Sa 

pagsulong, sinusukat ang halaga ng mga produkto at serbisyong nalikha sa loob ng 

isang panahon. Sa pagsukat nito, ginagamit ang Gross Domestic Product (GDP), 

Gross National Product (GNP), GDP/ GNP per capita at real GDP/ GNP. Sa kabilang 

banda, hindi sapat na panukat ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyo 

dahil hindi nito naipakikita kung paano naipamamahagi ang kita at yaman ng bansa 

sa mga mamamayan nito. Samakatuwid, hindi sapat ang mga numero, makabagong 

teknolohiya, at nagtataasang gusali upang masabing ganap na maunlad ang isang 

bansa. 

Higit pa rito ang kahulugan ng pag-unlad. Higit pa ito sa mga modernong 

kagamitan at mga makabagong teknolohiya sapagkat kasama rito ang mga pagbabago 

sa lipunan at paraan ng pamumuhay ng mga tao. Ayon kay Fajardo, ang pagsulong 

ng isang ekonomiya dulot ng mga dayuhang mamumuhunan at ang pag-unlad na 

inangkat ay walang kahulugan sa masa kung ang mga ito ay hindi nararamdaman 

ng mga pangkaraniwang tao. Ayon pa kina Todaro at Smith sa kanilang aklat na 

Economic Development, ang pag-unlad ay isang multidimensiyonal na prosesong 

kinapapalooban ng malaking pagbabago sa istruktura ng lipunan, gawi ng mga tao at 

mga pambansang institusyon, gayundin ang pagpapabilis ng pagsulong ng ekonomiya, 

pagbawas sa di pagkakapantay- pantay at pag-alis ng kahirapan. 

347

Gawain 8: PAGKAKAPAREHO AT PAGKAKAIBA 

Sa tulong ng isang kamag- aral, ilahad ang pagkakapareho at pagkakaiba ng 

pagsulong at pag-unlad. Gamitin ang Venn diagram sa ibaba. 

PAGSULONG 

PAG-UNLAD 


1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad? 

2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Ipaliwanag. 

3. Maaari bang magkaroon ng pag-unlad kahit walang pagsulong? 

Pagtibayin. 

DEPED COPY 

Human Development Index 

Maliban sa paggamit ng GDP at GNP, ginagamit ang Human Development 

Index bilang isa sa mga panukat sa antas ng pag-unlad ng isang bansa. Ang Human 

Development Index (HDI) ay tumutukoy sa pangkalahatang sukat ng kakayahan ng isang 

bansa na matugunan ang mahahalagang aspekto ng kaunlarang pantao: kalusugan, 

edukasyon at antas ng pamumuhay. Sa pagsukat ng aspektong pangkalusugan, 

ginagamit na pananda ang haba ng buhay at kapanganakan. Ipinapahiwatig dito ang 

bilang ng taon na inaasahang itatagal ng isang sanggol kung ang mga umiiiral na 

dahilan o sanhi ng kamatayan sa panahon ng kaniyang kapanganakan ay mananatili 

habang siya ay nabubuhay. Sa aspekto naman ng edukasyon, ang mean years of 

schooling at expected years of schooling ang mga ginagamit na pananda. Ang mean 

years of schooling ay tinataya ng United Nation Educational, Scientific, and Cultural 

Organization (UNESCO) batay sa mga datos mula sa mga sarbey at sensus ukol sa 

antas ng pinag- aralan ng mga mamamayan na may 25 taong gulang. Samantala, ang 

expected years of schooling naman ay natataya base sa bilang ng mga nag-aaral sa 

lahat ng antas ng edukasyon. Itinakda ang 18 taon bilang expected years of schooling 

ng UNESCO. Ang aspekto ng antas ng pamumuhay ay nasusukat gamit ang gross 

national income per capita. 

Kahalagahan ng HDI 

Ang HDI ay nilikha upang bigyang-diin na ang mga tao at ang kanilang 

kakayahan ang dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad 

ng isang bansa, hindi lang ang pagsulong ng ekonomiya nito. Tinatangka ng HDI na 

348

ihanay ang mga bansa mula 0 (pinakamababang antas ng kaunlarang pang- tao) at 1 

(pinakamataas na antas ng kaunlarang pantao). Maaari itong gamitin upang suriin at 

busisiin ang mga patakarang pambansa ng dalawang bansang may parehong antas 

ng GNI per capita ngunit magkaibang resulta hinggil sa kaunlarang pantao. Bawat 

taon, ang United Nations Development Programme (UNDP) ay naglalabas ng Human 

Development Report ukol sa estado ng kaunlarang pantao sa mga kasaping bansa 

nito. 

Sa pinakaunang Human Development Report na inilabas ng UNDP noong 

1990, inilahad ang pangunahing saligan ng sumunod pang mga ulat na nagsasabing 

“Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa.” Sa pamamagitan ng mga 

pahayag na ito, na kinatigan pa ng maraming empirikal na datos at makabagong 

pananaw ukol sa pagsukat ng kaunlaran, ang Human Development Report ay 

nagkaroon ng mahalagang implikasyon sa pagbuo ng mga polisiya ng mga bansa sa 

buong mundo. 

Ang Human Development Report ay pinasimulan ni Mahbub ul Haq noong 

1990. Ayon sa kaniya, ang pangunahing hangarin ng pag-unlad ay palawakin ang 

pamimilian (choices) ng mga tao sa pagtugon sa kanilang mga pangangailangan. Ang 

mga pamimiliang ito ay maaaring walang katapusan at maaaring magbago. Madalas 

na pinahahalagahan ng mga tao ang mga bagay na nakamit na hindi kayang ipakita 

ng mga datos at impormasyon tungkol sa kita at pagbabago. Ilan sa mga ito ang 

mas malawak na akses sa edukasyon, maayos na serbisyong pangkalusugan, mas 

matatag na kabuhayan, kawalan ng karahasan at krimen, kasiya-siyang mga libangan, 

kalayaang pampolitika at pangkultura, at pakikilahok sa mga gawaing panlipunan. 

DEPED COPY 

Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon 

sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay. 

Ang Human Development Report Office (HRDO) ng United Nations 

Development Programme (UNDP) ay gumagamit ng mga karagdagang palatandaan 

upang masukat ang hindi pagkakapantay-pantay (Inequality-adjusted HDI), kahirapan 

(Multidimensional Poverty Index) at gender disparity (Gender Inequality Index). Ang 

Inequality-adjusted HDI ay ginagamit upang matukoy kung paano ipinamamahagi 

ang kita, kalusugan, at edukasyon sa mga mamamayan ng isang bansa. Ang 

Multidimensional Poverty Index naman ay ginagamit upang matukoy ang paulit-ulit 

na pagkakait sa mga sambahayan at indibidwal ng kalusugan, edukasyon at antas ng 

pamumuhay samantalang ang Gender Development Index ang sumusukat sa puwang 

o gap sa pagitan ng mga lalaki at babae. Ang pagbibigay pansin sa kaunlarang pantao 

ay lubhang mahalaga sa paghahanap ng pamamaraan upang mas mapabuti pa ang 

kalagayan ng mga tao. Ang human development ay hindi nakapako sa iisang konsepto 

lamang. Bagkus, habang nagbabago ang mundo ay patuloy ring nagbabago ang 

pamamaraan at konseptong nakapaloob dito. Tanging ang katotohanang ang pagunlad 

ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay 

ng mga tao. 

Pinagkunan: 

Fajardo F. (1994) Economic Development, 3rd Edition. Manila: Navotas Press; Todaro, M. P., Smith S. C.(2012) Economic Development, 

11th Edition. USA: Pearson; Meek, S., Morton, J., Schug, M.C.(2008) Economics Concepts and Choices.Canada:McDougal Mifflin 

Company; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/content/ 

human-development-index-hdi on July 28, 2014; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved 

from http://hdr.undp.org/en/humandev on July 31, 2014 

349

Gawain 9: GRAPHIC ORGANIZER 

Buuin ang graphic organizer na matatagpuan sa ibaba batay sa isinasaad ng 

tekstong iyong nabasa. Upang higit na maunawaan ay sagutin ang mga pamprosesong 

tanong na susukat sa antas ng iyong kaalaman at pang-unawa. 

Panukat ng 

Pag-unlad 

Aspekto ng HDI 

Indicator 


1. Ano ang tatlong aspektong sinusukat ng Human Development Index? 

DEPED 

2. Sa iyong palagay, sapat na kaya ang mga 

COPY 

aspekto at pananda ng HDI upang 

ganap na masukat ang antas ng pag-unlad ng isang bansa? Patunayan. 

3. Bakit mahalagang pagtuunan ng pansin ng mga pamahalaan ng iba’t ibang 

bansa ang mga aspekto at indicators ginagamit sa HDI? 

Gawain 10: JUMBLED LETTERS 

Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, tukuyin ang mga konsepto at salitang 

inilalarawan ng sumusunod na pahayag. Isulat ang nabuong salita sa kahon sa ibaba. 

1. Sangay ng United Nations na naglalabas ng ulat ukol sa estado ng human 

development sa mga kasaping bansa nito 

PNDU 

2. Ang nagpasimula ng Human Development Report. 

BAHBUM LU AQH 

3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa 

OTA 

4. Nilikha upang bigyang diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat 

na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa 

NHMUA OPETENDVMLE EDIXN 

5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang kasapi 

ng UN 

DNMMLTNUOALIISEI RTYOVER DIXNE 

350

Gawain 11: KAHON-ANALYSIS 

Basahin at suriin ang sumusunod na pahayag. Ipaliwanag ang iyong sagot sa 

loob ng kahon sa susunod na pahina. 

Ang mga tao ang 

tunay na kayamanan 

ng isang bansa 

_______________ 

_______________ 

_______________ 

_______________ 

_______________ 

Ang layunin ng pag-unlad ay 

makalikha ng kapaligirang 

nagbibigay ng pagkakataon 

sa mga tao na magtamasa 

ng matagal, malusog, at 

maayos na pamumuhay 

_____________________ 

_____________________ 

_____________________ 

Ang pag-unlad ay tunay 

na nasusukat lamang sa 

pamamagitan ng epekto nito 

sa pamumuhay ng mga tao. 

__________________ 

__________________ 

__________________ 

__________________ 

Gawain 12: PAGSUSURI NG TSART 

Ang sumusunod na tsart ay galing sa United Nations Development Programme 

(Human Development Report 2014). Dito makikita ang kasalukuyang estado ng mga 

bansa batay na rin sa iba’t ibang panukat ng pag-unlad na ginagamit ng United Nations. 

Suriing mabuti ang nilalaman ng tsart at pagkatapos ay sagutin ang sumusunod na 

katanungan. 

DEPED COPY 

Very high human 

development 

1 Norway 

2 Australia 

3 Switzerland 

4 Netherlands 

5 United States 

6 Germany 

7 New Zealand 

8 Canada 

9 Singapore 

10 Denmark 

11 Ireland 

12 Sweden 

13 Iceland 

14 United 

Kingdom 

15 Hong Kong, 

China (SAR) 

16 Korea 

(Republic of) 

High human 

development 

50 Uruguay 

51 Bahamas 

52 Montenegro 

53 Belarus 

54 Romania 

55 Libya 

56 Oman 

57 Russian 

Federation 

58 Bulgaria 

59 Barbados 

60 Palau 

61 Antigua and 

Barbuda 

62 Malaysia 

63 Mauritius 

64 Trinidad and 

Tobago 

65 Lebanon 

66 Panama 

67 Venezuela 

(Bolivarian 

Republic of) 

351 

Medium human 

development 

103 Maldives 

104 Mongolia 

103 Turkmenistan 

105 Samoa 

107 Palestine, 

State of 

108 Indonesia 

109 Botswana 

110 Egypt 

111 Paraguay 

112 Gabon 

113 Bolivia 

(Plurinational 

State of) 

114 Moldova 

(Republic of) 

115 El Salvador 

116 Uzbekistan 

117 Philippines 

118 South Africa 

Low human 

development 

145 Nepal 

146 Pakistan 

147 Kenya 

148 Swaziland 

149 Angola 

150 Myanmar 

151 Rwanda 

152 Cameroon 

153 Nigeria 

154 Yemen 

155 Madagascar 

156 Zimbabwe 

157 Papua New 

Guinea 

158 Solomon Islands 

159 Comoros 

160 Tanzania (United 

Republic of) 

161 Mauritania 

162 Lesotho

Very high human 

development 

17 Japan 

18 Liechtenstein 

19 Israel 

20 France 

21 Austria 

22 Belgium 

23 Luxembourg 

24 Finland 

25 Slovenia 

26 Italy 

27 Spain 

28 Czech 

Republic 

29 Greece 

30 Brunei 

Darussalam 

31 Qatar 

32 Cyprus 

33 Estonia 

34 Saudi Arabia 

35 Lithuania 

36 Poland 

High human 

development 

Medium human 

development 

Low human 

development 

DEPED COPY 

37 Andorra 

38 Slovakia 

39 Malta 

40 United Arab 

Emirates 

41 Chile 

42 Portugal 

43 Hungary 

44 Bahrain 

45 Cuba 

46 Kuwait 

47 Croatia 

48 Latvia 

49 Argentina 

68 Costa Rica 

69 Turkey 

70 Kazakhstan 

71 Mexico 

72 Seychelles 

73 Saint Kitts and 

Nevis 

74 Sri Lanka 

75 Iran (Islamic 

Republic of) 

76 Azerbaijan 

77 Jordan 

78 Serbia 

79 Brazil 

80 Georgia 

81 Grenada 

82 Peru 

83 Ukraine 

84 Belize 

85 The former 

Yugoslav 

Republic of 

Macedonia 

86 Bosnia and 

Herzegovina 

87 Armenia 

88 Fiji 

89 Thailand 

90 Tunisia 

91 China 

92 Saint Vincent 

and the 

Grenadines 

93 Algeria 

94 Dominica 

95 Albania 

96 Jamaica 

97 Saint Lucia 

98 Colombia 

98 Ecuador 

100 Suriname 

101 Tonga 

102 Dominican 

Republic 

119 Syrian Arab 

Republic 

120 Iraq 

121 Guyana 

122 Vietnam 

123 Cape Verde 

124 Micronesia 

(Federated 

States of) 

125 Guatemala 

125 Kyrgyzstan 

127 Namibia 

128 Timor-Leste 

129 Honduras 

130 Morocco 

131 Vanuatu 

132 Nicaragua 

133 Kiribati 

134 Tajikistan 

135 India 

136 Bhutan 

137 Cambodia 

138 Ghana 

139 Lao People’s 

Democratic 

Republic 

140 Congo 

141 Zambia 

142 Bangladesh 

143 Sao Tome 

and Principe 

144 Equatorial 

Guinea 

163 Senegal 

164 Uganda 

165 Benin 

166 Sudan 

167 Togo 

168 Haiti 

169 Afghanistan 

170 Djibouti 

171 Côte d’Ivoire 

172 Gambia 

173 Ethiopia 

174 Malawi 

175 Liberia 

176 Mali 

177 Guinea-Bissau 

178 Mozambique 

179 Guinea 

180 Burundi 

181 Burkina Faso 

182 Eritrea 

183 Sierra Leone 

184 Chad 

185 Central African 

Republic 

186 Congo 

(Democratic 

Republic of the) 

187 Niger 

352


1. Aling sampung mga bansa ang itinuturing na maunlad sa taong 2014? 

2. Saang kontinente matatagpuan ang karamihan sa mga bansang maunlad? 

3. Pang-ilan ang Pilipinas batay sa talaang inilabas ng United Nations 

Development Programme (Human Development Report 2014)? Paano 

inilarawan ng nasabing ulat ang antas ng pag-unlad ng bansa? 

4. Bilang isang Pilipino, ano ang maaaring gawin ng bawat mamamayan 

upang matamo ang pambansang kaunlaran? 

5. Ano ang maaari mong maging bahagi sa pagtatamo ng pambansang 

kaunlaran? 

Gawain 13: SURIIN NATIN! 

Bumuo ng isang triad. Muling balikan ang mga palatandaan ng pag-unlad. 

Kumuha ng mga datos mula sa inyong lokal na pamahalaan o sa mismong ahensiya 

upang lubos na makita ang tunay na kalagayan sa mga aspekto ng kalusugan, 

edukasyon, at pamantayan ng pamumuhay ng inyong komunidad at ganap na matukoy 

ang antas ng kaunlaran nito. 

DEPED 

Palatandaan 

COPY 

Paliwanag 

Upang matamo ang kaunlaran, bawat isa sa atin ay mayroong kakayahan 

na makatulong sa pagkakamit nito. Basahin at unawaing mabuti ang teksto. 

Iminumungkahing isulat sa iyong kuwaderno ang mga importanteng salita o konseptong 

iyong mababasa. 

Sama-Samang Pagkilos para sa Pambansang Kaunlaran 

Hindi uunlad ang isang bansa kung hindi tutulong ang kaniyang mga 

mamamayan. Bawat isa ay may gampanin sa pag-unlad ng bansa. Maaaring ang 

pagbibigay ng kontribusyon sa pag-unlad ng bansa ay sa pamamagitan ng pansariling 

pagsisikap o sama-samang pagtutulungan. Ang paglaya sa kakapusan ng bawat 

isa ay isang paraan na maaaring gawin ng isang indibidwal sa pamamagitan ng 

matalinong pamamahala ng pananalapi. Kailangan ng sama-samang pagkilos ng 

lahat ng mamamayan. Maaaring gawin ang sumusunod bilang ilan sa mga estratehiya 

na makatutulong sa pag-unlad ng bansa: 

MAPANAGUTAN 

1. Tamang pagbabayad ng buwis. Ang pagkakaroon ng kultura ng tamang 

pagbabayad ng buwis ay makakatulong upang magkaroon ang pamahalaan 

ng sapat na halagang magagamit sa mga serbisyong panlipunan tulad ng 

libreng edukasyon, murang programang pangkalusugan, at iba pa. 

353

2. Makialam. Ang mali ay labanan, ang tama ay ipaglaban. Paglaban sa 

anomalya at korapsyon maliit man o malaki sa lahat ng aspekto ng lipunan 

at pamamahala. Mahalagang itaguyod ng mga mamamayan ang kultura 

ng pagiging tapat sa pribado at publikong buhay. Hindi katanggap-tanggap 

ang pananahimik at pagsasawalang-kibo ng mamamayan sa mga maling 

nagaganap sa loob ng bahay, sa komunidad, sa paaralan, pamahalaan, at 

sa trabaho. 

MAABILIDAD 

1. Bumuo o sumali sa kooperatiba. Ang pagiging kasapi ng kooperatiba 

ay isang paraan upang magkaroon ng pagkakataon ang bawat isa na 

maging kasapi sa paglikha ng yaman ng bansa. Ang kooperatiba ay ang 

pagsasama-sama ng puhunan ng mga kasapi upang magtayo ng negosyo 

na ang makikinabang at tatangkilik ay mga kasapi rin. Ang kanilang kita 

ay sa pamamagitan ng pagkakaroon ng dibidendo o hati sa kita batay sa 

bahagi sa kooperatiba. Ang nagpapatakbo ng kooperatiba ay mga kasapi 

ring naniniwala sa sama-samang pag-unlad. 

2. Pagnenegosyo. Hindi dapat manatiling manggagawa lamang ang Pilipino. 

Dapat nating sikapin na maging negosyante upang tunay na kontrolado ng 

Pilipino ang kabuhayan ng bansa at hindi ng mga dayuhan. 

DEPED COPY 

MAKABANSA 

1. Pakikilahok sa pamamahala ng bansa. Ang aktibong pakikilahok sa 

pamamahala ng barangay, gobyernong lokal, at pambansang pamahalaan 

upang maisulong ang mga adhikain at pangangailangan ng mga Pilipino 

ay kailangang gawin ng bawat mamamayan upang umunlad ang bansa. 

2. Pagtangkilik sa mga produktong Pilipino. Ang yaman ng bansa ay 

nawawala tuwing tinatangkilik natin ang dayuhang produkto. Dapat nating 

tangkilikin ang mga produktong Pilipino. 

MAALAM 

1. Tamang pagboto. Ugaliing pag-aralan ang mga programang pangkaunlaran 

ng mga kandidato bago pumili ng iboboto. Dapat din nating suriin ang mga 

isyung pangkaunlaran ng ating bansa upang masuri kung sinong kandidato 

ang may malalim na kabatiran sa mga ito. 

2. Pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa 

komunidad. Ang pag-unlad ay hindi magaganap kung ang pamahalaan 

lamang ang kikilos. Maaaring manguna ang mga mamamayan sa pagbuo 

at pagpapatupad ng mga programang pangkaunlaran. Dapat ay magkaroon 

tayo ng malasakit sa ating komunidad upang makabuo at makapagpatupad 

ng mga proyektong magpapaunlad sa ating komunidad. 

Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS. 

354

Gawain 14: AKO BILANG MAG- AARAL 

Sagutin ang sumusunod na tanong gamit ang mga konseptong iyong natutuhan 

mula sa binasang teksto. 

1. Datapwat seryoso ang pamahalaan na labanan ang korapsyon, patuloy pa 

rin ang maling paggasta ng kaban ng bayan. Bilang isang mapanagutang 

mag- aaral, paano ka makatutulong upang masugpo ito? 

2. Maraming tao na ang nagpatunay na hindi hadlang ang kahirapan upang 

magtagumpay sa kahit anumang negosyo. Ilan sa mga ito sina Lucio Tan, 

Henry Sy, at Manny Villar. Bilang isang maabilidad na mag-aaral, paano ka 

makapag-aambag sa ekonomiya ng bansa kahit sa maliit na pamamaraan? 

3. Maliban sa mga nabanggit na halimbawa, paano mo ipinakikita ang iyong 

pagiging makabansa? 

4. Ang pagboto ay isang obligasyon ng mga mamamayan ng bansa. Hindi 

natatapos sa pagboto ang obligasyong ito. Kinakailangang makilahok ang 

bawat isa sa mga proyektong pangkaunlaran. Bilang isang mag- aaral, 

DEPED 

paano mo ginagamit ang iyong pagiging 

COPY 

maalam sa pagpili ng mga pinuno 

at pakikilahok sa mga gawaing pampaaralan at pampamayanan? 

Gawain 15: KAPIT- BISIG! 

Bumuo ng apat na pangkat. 

• Unang Pangkat- Mapanagutan 

• Ikalawang Pangkat- Maabilidad 

• Ikatlong Pangkat- Makabansa 

• Ikaapat na Pangkat- Maalam 

Balikan muli ang tekstong binasa. Magsagawa ng brainstorming upang masuri 

nang mabuti ang paksa. Ipakita sa klase ang resulta ng pagsusuri ng ilan sa mga 

estratehiyang makatutulong sa pag-unlad ng bansa sa pamamagitan ng: 

• Role Playing - para sa unang pangkat 

• Jingle - para sa ikalawang pangkat 

• Interpretative Dance - para sa ikatlong pangkat 

• Pantomime - para sa ikaapat na pangkat 

Gamiting batayan sa pagsasagawa ng mga gawain ang mga tanong sa Gawain 

14. Gawin ring batayan ang rubrik sa susunod na pahina. 

355

RUBRIK PARA SA PAGTATANGHAL 

Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang 

Puntos 

Nilalaman 

Pagkamalikhain 

Mensahe 

Pamagat 

Naipakita sa pamamagitan ng ginawang 

pagtatanghal ang pagsusulong sa samasamang 

pagkilos para sa pambansang 

kaunlaran. 

Ang mga konsepto at simbolismong 

ginamit ay naging makabuluhan upang 

lubos na maipakita ang sama-samang 

pagkilos sa aktibong pakikisangkot tungo 

sa pambansang kaunlaran. 

Ang mensahe ng ginawang pagtatanghal 

ay direktang nakatugon sa mga 

estratehiyang inilahad sa aralin. 

Pakikisangkot 

DEPED COPY 

sa grupo 

Gawain 16: ANG PANATA KO 

Naipaloob nang wasto ang konsepto 

ng sama-samang pagkilos tungo sa 

pambansang kaunlaran sa pamagat ng 

ginawang pagtatanghal. 

Ginawa ng bawat kasapi ng grupo 

ang mga iniatang na gawain para sa 

ikagaganda ng pagtatanghal. 

30 

20 

20 

15 

15 

KABUUANG PUNTOS 100 

Ang pagkakaroon ng maunlad na ekonomiya ang hangarin ng maraming 

bansa sa daigdig.Ilan lamang sa maraming gampanin ang inilahad sa teksto. Sa mga 

gampaning inisa-isa sa iyong tekstong binasa, pumili ka ng isang gampanin. Gumawa 

ka ng isang panata at isulat mo ito sa loob ng status box sa ibaba. 


1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin? 

2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan ? 


3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang mapanagutan, 

maabilidad, makabansa, at maalam na mamamayan ng Pilipinas sa 

hinaharap? 

356

Gawain 17 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA 

Sa pamamagitan ng mga talakayan sa klase at mapanghamong mga gawain, 

inaasahang makokompleto mo na ang huling kahon sa gawain. Isulat ang iyong 

mahahalagang pang-unawang natutuhan mo sa ating aralin sa loob ng titik L. 

Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa iba’t ibang palatandaan 

ng kaunlaran at mga gampanin mo bilang isang mamamayang Pilipino, maaari ka 

nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa 

mas malalim na pag-unawa ng mga ito. 

DEPED COPY 

PAGNILAYAN 

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang 

mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa konsepto at palatandaan 

ng pambansang kaunlaran. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay 

sa mga konsepto at palatandaang ito upang maihanda ang iyong sarili sa 

pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. 

Gawain 18: MAGSURI! 

Basahin at unawain ang editoryal. Gamit ang mga pamprosesong tanong, 

bigyang puna ang nilalaman ng artikulo. Tara na’t magbasa! 

EDITORYAL - Umangat ang ekonomiya, dumami ang jobless 

(Pilipino Star Ngayon) | Updated February 13, 2014 

Hindi tugma ang nangyayari sa bansa kung ang kalagayan ng buhay ng mga 

Pilipino ang pag-uusapan. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 percent ang 

ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig 

ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya. 

Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan 

357

na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi 

makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa 

laging sinasabi 

ng pamahalaan, 

gumanda ang 

ekonomiya ng 

bansa. Noong 

2012, umangat 

daw ng 6.6% 

ang ekonomiya. 

Tuwang-tuwa 

ang pamahalaan 

sapagkat 

ngayon lamang 

umigpaw nang 

malaki ang 

ekonomiya ng 

bansa. Sabi, 

ang pag-angat 

ng ekonomiya ay dahil sa maayos at mabuting pamamahala. 

DEPED 

Maaaring tama na kaya gumaganda ang 

COPY 

ekonomiya ay dahil sa maayos 

na pamumuno pero ano naman kaya ang dahilan at marami ang walang trabaho 

sa kasalukuyan. Noong Martes na magdaos ng meeting sa Malacañang, maski si 

President Noynoy Aquino ay nagtaka kung bakit tumaas ang unemployment rate. 

Hiningan niya ng paliwanag ang mga miyembro ng Cabinet kung bakit maraming Pinoy 

ang jobless. Katwiran ng isang miyembro ng Cabinet, ang sunud-sunod na kalamidad 

na tumama sa bansa ang dahilan kaya tumaas ang bilang ng mga walang trabaho. 

Binanggit ang pananalasa ng Yolanda sa Visayas at pagtama ng lindol sa Bohol. 

Ang problema sa unemployment ang nagbubunga ng iba pang problema. 

Tiyak na tataas ang krimen at marami ang magugutom. Sa nangyayaring ito, dapat 

nang tutukan ng pamahalaan ang pagpapaunlad sa agricultural sector para makalikha 

ng mga trabaho. Sa sector na ito maraming makikinabang. Nararapat din namang 

rebisahin o ibasura ang contractualization. Maraming kompanya ang hanggang anim 

na buwan lamang ang kontrata sa manggagawa kaya pagkatapos nito wala na silang 

trabaho. Lalo lang pinarami ng contractualization ang mga walang trabaho. 

Pinagkunan: http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumamiang-jobless 

Retrieved on January 5, 2014 


1. Ano ang nilalaman ng editoryal? 

2. Sa iyong palagay, ano-ano ang posibleng dahilan kung bakit maraming 

Pilipino pa rin ang walang trabaho sa kabila ng sinasabing pag-angat ng 

ekonomiya ng bansa? 

3. Batay sa iyong nabasang artikulo, masasabi bang may pag-unlad sa 

bansa? Ipaliwanag ang sagot. 

358

Gawain 19: AWITIN MO AT GAGAWIN KO! 

Maraming mamamayang Pilipino ay patuloy na umaasang matatamo ng bansa 

ang hinahangad nitong kaunlaran. Patuloy tayong nangangarap na minsan ay makaahon 

ang karamihan sa atin sa kahirapan at magkaroon ng maayos na pamumuhay. Ngunit 

bago ito mangyari, kinakailangang magising tayo sa katotohanang may obligasyon 

o responsibilidad tayong dapat gawin. Upang matamo ang pambansang kaunlaran, 

napakahalaga na magtulungan tayo at magbahagi ng ating panahon at kakayahan 

tungo sa pag-abot nito. 

Sa gawaing ito, susuriin mo ang isang awiting pinasikat ni Noel Cabangon. 

Inilahad sa awitin ang mga simpleng pamamaran upang matawag tayong “Mabuting 

Pilipino”. Ang mga simpleng bagay na ginagawa natin sa araw-araw ay maaaring 

makatulong sa unti-unti nating pag-abot sa pinapangarap nating kaunlaran. Bawat isa 

sa atin, kahit ano pa man ang papel mo sa lipunan, ay may magagawa upang maabot 

ang mithiing ito. 

Gawing gabay ang mga pamprosesong tanong sa gilid ng mga kahon sa pagunawa 

at pagninilay sa ating aralin. 

Ako’y Isang Mabuting Pilipino 

Noel Cabangon 

Ako’y isang mabuting Pilipino 

DEPED 

Minamahal ko ang bayan ko 

COPY 

Tinutupad ko ang aking mga 

tungkulin 

Sinusunod ko ang kanyang mga 

alituntunin 

Tumatawid ako sa tamang tawiran 

Sumasakay ako sa tamang sakayan 

Pumipila at ‘di nakikipag-unahan 

At ‘di ako pasiga-siga sa lansangan 

Maaaring panoorin ang video sa 

Youtube upang masundan ang himig ng 

awit. 

http://www.yo.utube.com/watch?v=hkfO 

uCzJl78 

Sumasakay at 

bumababa ka ba 

sa tamang sakayan 

at babaan? 

Ano- anong mga 

tuntunin at 

alituntunin sa 

paaralan ang 

sinusunod mo? 

Bumababa’t nagsasakay ako sa tamang 

sakayan (Nagbababa ako sa tamang 

babaan) 

‘di nakahambalang parang walang 

pakialam 

Pinagbibigyan kong mga tumatawid sa 

kalsada 

Humihinto ako ‘pag ang ilaw ay pula 

[chorus] 

‘pagkat ako’y isang mabuting Pilipino 

Minamahal ko ang bayan ko 

Tinutupad ko ang aking mga tungkulin 

Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin 

359

Paano ka 

makatutulong sa 

pangangalaga ng 

ating kapaligiran? 

‘Di ako nangongotong o nagbibigay 

ng lagay 

Tiket lamang ang tinatanggap kong 

ibinibigay 

Ako’y nakatayo doon mismo sa kanto 

At ‘di nagtatago sa ilalim ng puno 

‘Di ako nagkakalat ng basura sa 

lansangan 

‘Di bumubuga ng usok ang aking 

sasakyan 

Inaayos ko ang mga kalat sa 

basurahan 

Inaalagaan ko ang ating kapaligiran 

Gaano kahalaga 

[repeat chorus] 

ang pag- aaral 

Lagi akong nakikinig sa aking mga 

sa iyo? 

magulang 


Kaya’t pag-aaral ay aking 

pinagbubutihan 

‘di ako gumagamit ng bawal na gamot 

DEPED 

O kaya’y 

COPY 

tumatambay at sa eskwela’y 

‘di pumapasok 

Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan 

‘pagkat ito lamang ang tangi kong 

kayamanan 

‘di ko ibinebenta ang aking kinabukasan 

Ang boto ko’y aking pinahahalagahan 

[repeat chorus] 

Ako’y isang tapat at totoong lingkod ng 

bayan 

Pabor o lagay ay ‘di ko pinapayagan 

Tapat ang serbisyo ko sa mamamayan 

‘Di ko ibinubulsa ang pera ng bayan 

Bakit mahalaga ang 

pagkakaloob ng 

tapat na serbisyo 

sa mga tao? 

Ipinagtatanggol ko ang mamamayang 

Pilipino 

Mga karapatan nila’y kinikilala ko 

Iginagalang ko ang aking kapwa-tao 

Ipinaglalaban ko ang dangal ng bayan ko. 

[repeat chorus twice] 

360

Nasagot mo ba ang katanungan? Kumusta ang iyong kasagutan? Bilang 

panghuling gawain, muli mong balikan ang mga sagot mo sa mga pamprosesong 

tanong sa awit. Pagkatapos, punan ang inilaang patlang sa ibaba ng mga kaalamang 

iyong natutuhan mula sa ating aralin. 


1. Ano ang pangkalahatang mensahe ng awitin? Paano mo maiuugnay ito sa 

pagtatamo ng kaunlaran? Ipaliwanag. 

2. Kanino kayang mga tungkulin ang inilahad sa awitin? Ano ang implikasyon 

nito sa pambansang kaunlaran? 

3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng bansa bilang isang mabuting 

Pilipino? Pagtibayin. 

Gawain 20: IKAMPANYA MO NA! 

Bilang isang Pilipino, papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa 

bilang mabuting mamamayan nito? Ilahad ang iyong kasagutan gamit ang isang 

campaign slogan. Gamiting gabay ang rubrik sa susunod na pahina sa pagsasagawa 

ng 

DEPED 

gawain. 

COPY 

361

RUBRIK SA PAGMAMARKA NG CAMPAIGN ISLOGAN 

Pamantayan Deskripsiyon Puntos 

Nakuhang 

Puntos 

Nilalaman 


Ang ginawang campaign slogan ay 

mabisang nakapanghihikayat sa mga 

makababasa nito. 

Ang paggamit ng mga angkop at 

malalalim na salita (matalinghaga) 

ay akma sa mga disenyo at biswal 

na presentasyon upang maging mas 

maganda ang islogan. 

20 

15 

Kaangkupan sa 

tema 

Angkop sa tema ang ginawang 

islogan. 

10 

Kalinisan Malinis ang pagkakagawa ng islogan. 5 


DEPED COPY 

MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain! 

Transisyon sa Susunod na Aralin 

Inilahad sa aralin na ito ang konsepto at palatandaan ng pambansang 

kaunlaran. Natalakay rin ang iba’t ibang gampanin ng mamamayang Pilipino at 

sama-samang pagkilos ng mga ito tungo sa inaasam na pambansang kaunlaran. 

Bilang mga mamamayan ng Pilipinas, nararapat lamang na makiisa at aktibong 

makisangkot sa mga gawain at tungkulin ng bawat mamamayan upang makapagambag 

tayo sa pag-unlad ng bansa. 

Sa mga susunod na aralin, ating tutuklasin at aalamin ang iba’t ibang sektor ng 

ating ekonomiya at ang mga patakarang pang-ekonomiyang maaaring makatulong 

sa bawat sektor. 

Ngayon ay may sapat kang kaalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng 

kaunlaran. Gamit ang mga konsepto at pag-unawang iyong natutuhan mula sa mga 

gawain sa araling ito, magiging madali na lamang para sa iyo ang mga susunod 

pang aralin! Napagtagumpayan mo ang unang aralin kaya mas paghusayan mo pa 

sa mga susunod na gawain! 

362

PANIMULA 

Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang kahulugan at palatandaan ng 

kaunlaran. Ipinaunawa sa atin ang kahulugan at mahahalagang impormasyong dapat 

makita upang masukat ang kaunlaran ng isang bansa. Ipinakilala rin ang iba’t ibang 

elemento sa buhay at kapaligiran bilang indikasyon ng kalidad sa pamumuhay ng 

mga tao. Kaugnay nito, ating kikilalanin at aalamin ang kalagayan ng mga sektor ng 

ekonomiya na batayan sa pagsukat ng mga produkto at serbisyo na nagagawa ng 

bansa, gayundin ang kontribusyon ng mga ito sa pagtatamo ng kaunlaran. 

Sisimulan natin ang pagtalakay sa Sektor ng Agrikultura. Ating susuriin kung 

ano ang kahalagahan ng sektor na ito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. 

Iisa-isahin din natin ang mga suliraning kinakaharap nito at ang mga patakarang pangekonomiyang 

itinataguyod ng pamahalaan upang mapalakas ang sektor. Sama-sama 

nating unawain ang papel ng agrikultura at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng 

matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan. 

Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong mga 

paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano, handa ka na ba? Tara at umpisahan na! 

DEPED 

ARALIN 2 

COPY 

ALAMIN 

SEKTOR NG AGRIKULTURA 


sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor na 

ito sa ekonomiya ng bansa. 

Gawain 1: KANTANG BAYAN – ALAM KO! 

Mag-isip ng limang bagay o anoman na pumapasok sa isip mo kapag binabasa, 

naririnig o inaawit ang ‘Magtanim ay ‘Di Biro’? 

Magtanim ay di biro 

Maghapong nakayuko 

Di naman makatayo 

Di naman makaupo 

Kay-pagkasawing-palad 

Ng inianak sa hirap, 

Ang bisig kung di iunat, 

Di kumita ng pilak 

Halina, halina, mga kaliyag, 

Tayo’y magsipag-unat-unat. 

Magpanibago tayo ng lakas 

Para sa araw ng bukas 

Bisig ko’y namamanhid 

Baywang ko’y 

nangangawit. 

Binti ko’y namimintig 

Sa pagkababad sa tubig. 

Sa umagang pagkagising 

Lahat ay iisipin 

Kung saan may patanim 

May masarap na 

pagkain. 

(Braso ko’y namamanhid 

Baywang ko’y nangangawit. 

Binti ko’y namimintig 

Sa pagkababad sa tubig.) 

Pinagkunan: Retrieved from http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-di-biro.html on January 13, 2015 

363


1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting “Magtanim 

ay Di Biro”? 

2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit ang “Magtanim 

ay Di Biro”? 

3. Anong sektor ng ekonomiya nabibilang ang tema ng awitin? Ipaliwanag. 

Gawain 2: KILALA KO ANG SEKTOR NA ITO! 

Balikan natin ang awiting “Magtanim ay ‘Di Biro”. Kumuha ng isang bagay sa 

loob ng silid-aralan o paaralan na sa iyong palagay ay maglalarawan o nagmula sa 

sektor ng agrikultura. Humanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang 

kaugnayan nito sa sektor. 


1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay? 

2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura? 

3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa 

upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan. 

DEPED COPY 

Gawain 3: IDEYA-KONEK! 

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang inisyal 

na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng agrikultura. 

Ihalintulad ang sarili sa isang puno na nasa larawan. Sukatin natin ang iyong kaalaman 

tulad sa lalim ng ugat ng puno. Kung gaano kalalim ang ugat ng isang puno, 

ganoon din kalalim ang kaalaman mo sa sektor ng agrikultura. Sagutin ang tanong 

sa ibaba. 

Ano ang alam ko sa 

sektor ng agrikultura? 

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa 

sektor ng agrikultura, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang 

higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito. 

364

PAUNLARIN 

Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol 

sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa 

tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo 

ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutunan 

mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor 

ng agrikultura. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain 

at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang bahaging 

ginagampanan ng sektor ng agrikultura sa ekonomiya ng bansa. Halina’t 

umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa ibaba. 

ANG SEKTOR AGRIKULTURA 

Humigit kumulang na 7,100 isla ang bumubuo sa Pilipinas. Dahil sa lawak 

at dami ng mga lupain, napabilang ang Pilipinas sa mga bansang agrikultural dahil 

malaking bahagi nito ang ginagamit sa mga gawaing pang-agrikultura. Sa katunayan, 

malaking bilang ng mga mamamayan ang nasa sektor na ito ng ekonomiya tulad ng 

ipinakikita 

DEPED 

sa Talahanayan 1. Makikita na sa taong 

COPY 

2010, nasa mahigit 12 milyong 

Pilipinong manggagawa ang kabilang dito, pangalawa sa sektor ng paglilingkod na 

nakapagbibigay ng hanapbuhay sa mga Pilipino. 

Talahanayan 1. Kabuuang Trabaho ayon sa Sektor at Kabuuang Lakas 

Paggawa (Total Employment by Industry and Total Labor Force) 

2000-2010 (numbers in thousands) 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 

Total Labor 

Force 

Total 

Employed 

30,908 33,354 33,674 35,120 35,629 35,494 35,806 35,919 37,058 38,196 39,289 

27,775 30,085 30,251 31,553 31,741 32,875 33,185 33,671 34,533 35,478 36,489 

Agriculture 10,401 11,253 11,311 11,741 11,785 12,171 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260 

Industry 4,444 4,682 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364 

Services 12,929 14,151 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865 

Pinagkunan: Labour Force Survey, National Statistics Office. www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_ 

jrga_agri.asp. Retrieved on October 12, 2014 

Malaking bahagi ng ekonomiya ay nakadepende sa sektor ng agrikultura. 

Sinasabing ito ang nagtataguyod sa malaking bahagdan ng ekonomiya dahil ang 

lahat ng sektor ay umaasa sa agrikultura upang matugunan ang pangangailangan sa 

pagkain at mga hilaw na sangkap na kailangan sa produksiyon. 

Nahahati ang sektor ng agrikultura sa paghahalaman (farming), paghahayupan 

(livestock), pangingisda (fishery), at paggugubat (forestry). 

365

• Paghahalaman. Maraming mga pangunahing pananim ang bansa tulad ng 

palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape, mangga, tabako, at abaka. Ang 

mga pananim na ito ay karaniwang kinokonsumo sa loob at labas ng bansa. 

Ayon sa National Statistical Coordination Board (NSCB), tinatayang umabot 

ang kabuuang kita ng sekondaryang sektor na ito sa Php797.731 bilyon noong 

2012. Ito ay nagmula sa mga produktong palay, mais, at iba pang pangunahing 

pananim ng Pilipinas. Kasama rin dito ang produksiyon ng gulay, halamanggubat, 

at halamang mayaman sa hibla (fiber). Gayundin ang mani, kamoteng 

kahoy, kamote, bawang, sibuyas, kamatis, repolyo, talong, at kalamansi. 

• Paghahayupan. Ang paghahayupan naman ay binubuo ng pag-aalaga ng 

kalabaw, baka, kambing, baboy, manok, at pato. Ang paghahayupan ay 

nakatutulong sa pag-supply ng ating mga pangangailangan sa karne at iba pang 

pagkain. Ang paghahayupan ay gawaing pangkabuhayang kinabibilangan ng 

ating mga tagapag-alaga ng hayop. Mayroon ding mga pribadong korporasyon 

na nasa ganitong hanapbuhay. 

• Pangingisda. Itinuturing ang Pilipinas bilang isa sa mga pinakamalaking 

tagatustos ng isda sa buong mundo. Isa sa pinakamalalaking daungan ng mga 

huling isda ay matatagpuan sa ating bansa. Samantala, ang pangingisda ay nauuri 

sa tatlo - komersiyal, munisipal at aquaculture. Ang komersyal na pangingisda 

ay tumutukoy sa uri ng pangingisdang gumagamit ng mga bangka na may 

kapasidad na hihigit sa tatlong tonelada para sa mga gawaing pangkalakalan o 

DEPED COPY 

pagnenegosyo. Sakop ng operasyon ay 15 kilometro sa labas ng nasasakupan 

ng pamahalaang bayan. Ang munisipal na pangingisda ay nagaganap sa loob 

ng 15 kilometro sakop ng munisipyo at gumagamit ng bangka na may kapasidad 

na tatlong tonelada o mas mababa pa na hindi nangangailangan na gumamit 

ng mga fishing vessel. Ang pangisdang aquaculture naman ay tumutukoy sa 

pag-aalaga at paglinang ng mga isda at iba pang uri nito mula sa iba’t ibang uri 

ng tubig pangisdaan - fresh (tabang), brackish (maalat-alat) at marine (maalat) 

(BOI, 2011). Sa mga ito, ang aquaculture ang pinakamalaki ang naitala sa 

kabuuang produksiyon ng pangisdaan na umabot sa Php92,289.9 bilyon noong 

2012. Kasunod nito ang pangisdaang munisipal na may Php79,527.4 bilyon 

at komersyal na may Php65,894.2 bilyon. Bahagi din ng gawaing pangingisda 

ay ang panghuhuli ng hipon, sugpo, at pag-aalaga ng mga damong dagat na 

ginagamit sa paggawa ng gulaman. 

• Paggugubat. Ang paggugubat ay isang pangunahing pang-ekonomikong 

gawain sa sektor ng agrikultura. Patuloy na nililinang ang ating mga kagubatan 

bagamat tayo ay nahaharap sa suliranin ng pagkaubos ng mga yaman nito. 

Mahalaga itong pinagkukunan ng plywood, tabla, troso, at veneer. Bukod sa mga 

nabanggit na produkto, pinagkakakitaan din ang rattan, nipa, anahaw, kawayan, 

pulot-pukyutan at dagta ng almaciga. 

366

Makikita sa Talahanayan 2 ang natamong kita ng sektor ng agrikultura para 

sa taong 2012. Batay rito, ang 50% ng kabuuang ani ay mula sa iba’t ibang tanim 

kung saan ang may pinakamataas na bahagdan ay palay na nasa 20%. Samantala, 

nasa 6% naman ang pinagsama-samang dami ng tubo, mangga, at pinya. Ang 

paghahayupan naman ay nakapagtala ng 13% kung saan ang pagmamanukan ay 

may 11% na bahagi. Sa aspeto naman ng pangisdaan, mayroong 19% na kinita para 

sa nasabing taon. 

Sa kabuuan, nakapag-ambag ang sektor ng agrikultura ng Php1,247 bilyon 

(current prices) sa buong GDP ng bansa (Php10,565 B). Ito ay malaking bagay sa 

Pilipinas na may malaking populasyon at umaasa sa bigas at pagkaing nagmula sa 

tubig at pagsasaka. 

Talahanayan 2. Kabuuang kita ng Agrikultura sa Taong 2012 

GNI (at current prices): 

(at constant 2000 prices): 

GDP (at current prices): 

(at constant 2000 prices): 

Share of agriculture in GDP 11% 

Php12,609 billion 

Php 7,497 billion 

Php10,565 billion 


GVA in agriculture and fishing 

DEPED COPY 

(at current prices): 


(at constant 2000 prices): Php 695 billion 

Distribution by sub-sector: Crops: 50%: 

palay 20% , corn 6%, coconut 4%, banana 5% 

sugarcane 2%, mango 2%, pineapple 2%, others 9% 

Livestock: 13% 

Poultry: 11% 

Fishery: 19% 

Agricultural activities and services : 7% 

Pinagkunan: Bureau of Agriculture. 2012. Retrieved from countrystat.bas.gov.ph. on September 14, 2014 

Kahalagahan ng Agrikultura 

Ang pag-unlad ng isang bansa ay nakabatay sa laki at taas ng kita ng mga 

sektor ng ekonomiya. Mahalagang mapagtuunan ng pansin ng pamahalaan ang lahat 

ng sektor, partikular ang agrikultura sapagkat dito nagmumula ang mga pagkain na 

tumutugon sa pangangailangan ng mamamayan. 

Dahil dito, ang agrikulura ay nararapat na bigyang-pansin upang mapalakas at 

maging katuwang ng pamahalaan sa pagkakamit ng kaunlaran ayon sa sumusunod 

na kahalagahan: 

1. Ang agrikultura ay pangunahing pinagmumulan ng pagkain. Ang 

lupain ng Pilipinas ay akma na tamnan ng mga produktong tulad ng 

palay, mais, tubo, patatas, at iba pa. Mayroon ding inaaning mga prutas 

tulad ng mangga, pinya, kopra, at saging. Mainam din ang temperatura 

dito bilang lokasyon sa pag aalaga ng mga hayop na ginagamit sa mga 

pang-araw-araw na pangangailangan ng mga tao. Mayroon ding sapat na 

367

mapagkukunan ng mga pagkaing mula sa katubigan. Ang agrikultura ay 

isang napakahalagang sektor sa bansa dahil ito ang pinagmumulan ng 

mga pagkain ng mamamayan. 

2. Pinagkukunan ng materyal para makabuo ng bagong produkto. 

Nagmumula sa sektor na ito ang mga hilaw na sangkap mula sa kagubatan, 

kabukiran, at karagatan na maaaring gamitin sa produksiyon. Halimbawa, 

ang puno na pinagmumulan ng goma ay gamit para sa paggawa ng gulong; 

bulak at halamang mayaman sa hibla para sa tela at sinulid; kahoy para sa 

mga muwebles; at dahon at ugat para sa pagkain, kemikal, o gamot. 

3. Pinagkukunan ng kitang panlabas. Isang mahalagang pinagkukunan ng 

dolyar ng Pilipinas ay mula sa mga produktong agrikultural na naibebenta 

sa pandaigdigang pamilihan. Kabilang sa mga iniluluwas ng bansa na 

pinagmumulan ng kitang dolyar ang kopra, hipon, prutas, abaka, at iba pang 

mga hilaw na sangkap na ginagamit sa pagbuo ng iba’t ibang produkto. 

4. Pangunahing nagbibigay ng trabaho sa mga Pilipino. Ayon sa National 

Statistics Office (NSO) para sa taong 2012, 32% ng mga Pilipinong 

may trabaho ay nabibilang sa sektor ng agrikultura. Karaniwan silang 

nagtatrabaho bilang mga magsasaka, mangingisda, minero, o tagapagalaga 

sa paghahayupan. 

DEPED COPY 

5. Pinagkukunan ng Sobrang Manggagawa mula sa Sektor Agrikultural 

patungo sa Sektor ng Industriya at Paglilingkod. Sa patuloy na pagunlad 

ng teknolohiya na ginagamit sa agrikultura at ang patuloy na pagliit ng 

lupa para sa pagtatanim dahil sa paglaki ng populasyon, ang mga sobrang 

manggagawa ay pinakikinabangan ng sektor ng industriya at paglilingkod 

batay sa laki ng demand sa mga ito. 

Sa pangkalahatan, ipinakikita nito na ang sektor ng agrikultura ay isang 

mahalagang tagapagtaguyod ng ekonomiya ng bansa. Katuwang ito ng pamahalaan 

sa pagpapalakas at pagtugon sa mga pangunahing pangangailangan ng mamamayan 

mula sa mga pagkain hanggang sa mga sangkap ng produksiyon. Ang kasiguraduhang 

sapat ang kalakasang pisikal at kasaganaan sa bawat tahanan ay maaaring may 

positibong epekto sa isang bansa. Samantala, kung hihigit sa pangangailangan ng 

bayan ang magagawa, maaari itong maging mga produkto na ikakalakal sa labas ng 

bansa. Sa gayon, ang sektor ay magiging isang matibay na sandigan ng bayan upang 

makamit ang inaasam nitong kaunlaran. 

Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS., 

Habito C. And Briones, R Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, (2005. Retrieved from https://www. 

google.com.ph/ search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years%3A+Performan ce%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+=c 

hrome..69i57. 2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93 &ie=UTF-8 on August 11, 2014, 

Albert, J. R. (2013). How Important is Agriculture in the Economy, retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers /2013/0412 

2013_jrga_agri.asp 

Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The-Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine-Economy on August 

12,2014. 

Oxford Business Group. 2013. Retrieved from www.oxfordbusinessgroup.com/economic_updates/philippines-targets-sustainablegrowth-agriculture 

on August 13, 2014, 

National Statistics Coordination Board. (n.d.). Retrieved from www.nscb.gov.ph/secstat/d_agri.asp on August 12 2014 

Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, 

Philippines: Vibal Publishing House, Inc. 

368

Gawain 4: CONCEPT DEFINITION MAP 

Mula sa mga impormasyon tungkol sa sektor ng agrikultura, bumuo ng Concept 

Definition Map gamit ang modelo sa ibaba. 

Ano ang mga 

kahalagahan nito? 

________________ 

________________ 

______ 

________________ 

________________ 

______ 

Ano ito? 

________________ 

________________ 

________________ 

_________ 

Ano ang mga 

bumubuo dito? 

________________ 

________________ 

______ 

________________ 

________________ 

______ 

DEPED COPY 

________________ 

________________ 

________________ 

______ 

Sektor ng 

Agrikultura 

________________ 

______ 

________________ 

________________ 

______ 

________________ 

________________ 

______ 

________________ 

________________ 

______ 


1. Bakit mahalagang sektor ng ekonomiya ang agrikultura? 

2. Sa iyong palagay, paano ka magiging kaakibat upang maitaguyod ang 

sektor ng agrikultura? Ipaliwanag. 

369

GAWAIN 5: Larawan! Kilalanin! 

Batay sa iyong binasa, isulat ang bahaging ginagampanan ng bawat gawaing 

nakapaloob sa sektor ng agrikultura. 

A 

G 

R 

GAWAIN 

_________________ 

____ 

I 

K 

U 

L 

GAWAIN 

_________________ 

____ 

T 

U 

DEPED COPY 

R 

A 

GAWAIN 

_________________ 

____ 

GAWAIN 

_________________ 

____ 


1. Ano-ano ang bumubuo sa sektor ng agrikultura? 

2. Paano nakatutulong ang sektor ng agrikultura sa pamumuhay ng tao sa 

komunidad? 

3. Sa iyong palagay, sapat ba ang naitutulong o pagtugon ng sektor ng 

agrikultura sa mga pangangailangan ng maraming Pilipino? Bakit? 

4. Iugnay ang papel ng sektor ng agrikultura sa pagkakamit ng kaunlaran ng 

bansa. 

Suliranin sa Sektor ng Agrikultura 

Malaki ang kontribusyon ng agrikultura sa ating pambansang ekonomiya. 

Para sa taong 2012, ang 11% ng kabuuang kita ng ekonomiya ay nagmula sa sektor 

na ito (NSCB). Sa pangkalahatan, kung ating titingnan ang talahanayan 3, makikita 

ang naging kontribusyon ng agrikultura sa kita ng bansa sa iba’t ibang panahon. 

Gayumpaman, kapuna-puna mula rito ang mabagal na pag-unlad kung ikokompara 

sa sektor ng paglilingkod. Ilan sa kadahilanan ay ang sumusunod: 

370

Period 

Talahanayan 3. Gross Domestic Product by Industrial Origin 

1st Qtr 2000 - 4th Qtr 2010 (in million Php) 

Agriculture, 

Fishery and 

Forestry 

At Current Prices 

Industry 

Service 

DEPED COPY 

A. PAGSASAKA 

371 

Agriculture, 

Fishery and 

Forestry 

At Constant 1985 Prices 

Industry 

Service 

2000 528,868 1,082,431 1,743,428 192,457 345,041 435,462 

2001 548,739 1,191,707 1,933,241 199,568 348,165 453,982 

2002 592,141 1,308,219 2,122,334 206,198 361,167 478,718 

2003 631,970 1,378,870 2,305,562 215,273 363,486 506,313 

2004 734,171 1,544,351 2,593,032 226,417 382,419 545,458 

2005 778,370 1,735,148 2,930,521 230,954 396,882 583,616 

2006 853,718 1,909,434 3,268,012 239,777 414,815 621,564 

2007 943,842 2,098,720 3,606,057 251,495 442,994 672,137 

2008 1,102,465 2,347,803 3,959,102 259,410 464,502 693,176 

2009 1,138,334 2,318,882 4,221,702 259,424 460,205 712,486 

2010 1,182,374 2,663,497 4,667,166 258,081 515,751 763,320 

Details may not add up to totals due to rounding. Data are as of 31 January 2011. 

Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013.Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp 

on September 12, 2014 

1. Pagliit ng lupang pansakahan. 

Ang patuloy na paglaki ng populasyon, paglawak ng panirahan, 

komersiyo, at industriya ay nagdudulot ng pagliit ng mga takdang lupain 

para sa pagsasaka. Dahil dito, kinakailangang mapalakas ang pagiging 

produktibo ng mga natitirang lupain sa agrikultura upang makaagapay 

sa patuloy na paglobo ng populasyon ng bansa na nasa 100 milyon 

ngayong 2014. Kaakibat ng suliraning ito ang conversion o pagpapalit ng 

mga kagubatan at kabundukan upang maging pansakahan na nagiging 

dahilan sa pagkasira ng natural na tahanan (natural habitat) ng mga 

hayop at halaman (Adler, 2002). Ang ganitong sistema ay nakapagdudulot 

ng higit pang mga suliranin kung hindi magkakaisa ang mamamayan at 

pamahalaan na mapabuti ang kalagayan ng ating kapaligiran. 

2. Paggamit ng teknolohiya. 

Ang kakayahang mapataas ang produksiyon ng lupa ay higit na 

makakamit sa pamamagitan ng paggamit ng teknolohiya. Ang makabagong 

kaalaman sa paggamit ng mga pataba, pamuksa ng peste, at makabagong 

teknolohiya sa pagtatanim ay magiging kapaki-pakinabang lalo sa hamon 

ng lumalaking populasyon. Ayon kay Cielito Habito (2005), ang kakulangan 

ng pamahalaan na bumalangkas ng isang polisiya na magbibigay-daan sa 

isang kapaligirang angkop sa pagpapalakas ng ating agrikultura ang isa sa 

mga kahinaang dapat matugunan. Dahil dito, ang pagpapatatag sa antas 

ng teknolohiya sa sektor ng agrikultura ay nangangailangan ng agarang 

atensiyon ng pamahalaan.

3. Kakulangan ng mga pasilidad at imprastruktura sa kabukiran. 

Isa rin sa mga dapat na mabigyan ng atensiyon ay ang kakulangan 

sa mga imprastrukturang magagamit ng ating mga magsasaka. Isa ito sa 

mga nakita nina Dy (2005), at Habito at Bautista (2005) batay sa isinulat 

nina Habito at Briones (2005) na kinakailangang matugunan. Ang Batas 

Republika 8435 (Agriculture and Fisheries Modernization Act of 1997) ay 

naghahangad ng modernisasyon sa maraming aspekto ng sektor upang 

masiguro ang pagpapaunlad dito. Inaasahang sa wastong pagpapatupad 

ay matutugunan ang ilang suliranin sa irigasyon, farm-to-market-road, at 

iba pa. Sa panahon ng panunungkulan ni Pangulong Benigno S. Aquino 

III, ang pamahalaan ay nakapagsagawa ng mga kalsada at iba pang 

kaugnay na proyektong nagkakahalaga ng P8.3 B. May kabuuang 1,147 

na pamayanan ang naikonekta sa mga pangunahing daanan mula noong 

2011. 

4. Kakulangan ng suporta mula sa iba pang sektor. 

Ang pagtutulungan sa loob at labas ng sektor ay magtutulak upang 

higit na maging matatag ang agrikultura. Ayon sa Batas Republika 8435, 

ang pagtutulungan ng iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan ay binigyangdiin 

bilang suporta sa implementasyon ng modernisasyon sa agrikultura. 

Ang pagsusulong sa batas na ito ay isang pagkilala sa napakaraming 

pangangailangang maaaring hindi kayanin ng departamento nang magisa. 

Ang suliranin sa irigasyon, enerhiya, komunikasyon, impormasyon, 

at edukasyon ay mga tungkulin na maibibigay ng mga ahensyang ang 

DEPED COPY 

pangunahing responsibilidad ay tungkol sa mga nabanggit. Halimbawa, 

ang Land Bank of the Philippines ay partikular na makatutulong upang 

makapagpautang sa mga magsasaka upang tugunan ang mga pangunahing 

pangangailangan sa pagtatanim tulad ng gastusin sa abono, butil, at iba 

pa. 

5. Pagbibigay-prayoridad sa sektor ng industriya. 

Isa sa mga nagpahina sa kalagayan ng agrikultura ayon kina Habito 

at Briones (2005) ay ang naging prayoridad ng pamahalaan sa pagbibigay 

ng proteksiyon sa mga favored import sa pandaigdigang pamilihan. Ito 

ay nabanggit din sa website na oxfordbusinessgroup.com. Ang kawalan 

at pagbibigay ng bigat sa industriya ang nagpahina sa agrikultura. Mas 

binibigyan ng pamahalaan ng maraming proteksiyon at pangangalaga ang 

industriya. Dahil dito, nawawalan ng mga manggagawa at mamumuhunan 

sa sektor ng agrikultura. Mas pipiliin pa nila ang pumunta sa industriya 

dahil sa mga insentibo rito na nagbunga sa pagbaba ng produksiyon at kita 

sa agrikultura. 

6. Pagdagsa ng mga dayuhang kalakal. 

Isang malaking kompetisyon ang kasalukuyang hinaharap ng 

bansa dulot ng pagdagsa ng mga dayuhang kalakal. Maraming magsasaka 

ang nahihirapang makipaglaban sa presyo ng mga murang produkto 

mula sa ibang bansa. Bunga ito ng pagpasok ng pamahalaan sa World 

372

Trade Organization (WTO) kung saan madaling makapasok ang mga 

produktong mula sa mga miyembro nito. Dahil dito, maraming magsasaka 

ang naapektuhan, huminto, at sa kalaunan ay ipinagbili na lamang ang 

kanilang mga lupa upang maging bahagi ng mga subdibisyon. 

7. Climate Change. 

Ang patuloy na epekto ng Climate Change ay lubhang nakaaapekto 

sa bansa tulad ng pagdating ng bagyong Yolanda na may pambihirang 

lakas noong 2013. Milyon – milyong piso ang halaga ng mga nasirang 

kabuhayan at personal na mga gamit. Maaaring mabawasan ang epekto 

ng pagbabagong ito sa klima ng mundo kung magkakaisa ang mga 

bansang iwasan ang mga dahilang nagpapalala at nagpapabago sa klima 

ng mundo. 

B. PANGISDAAN 

1. Mapanirang operasyon ng malalaking komersiyal na mangingisda. 

Mula sa aklat nina Balitao et al (2012), ang malalaki at komersiyal 

na barko na ginagamit sa paghuli ng mga isda ay nakaaapekto at nakasisira 

sa mga korales. Bunga ito ng pamamaraang thrawl fishing na kung saan 

ang mga mangingisda ay gumagamit ng malalaking lambat na may pabigat. 

Ito ay hinihila upang mahuli ang lahat ng isdang madaanan, maliit man o 

malaki. Dahil dito, pati ang mga korales na nagsisilbing itlugan at bahay ng 

mga isda ay nasisira. Sinusugan ito ni Michael Alessi (2002) na nagsabi 

na sa kabila ng mga polisiya sa Pilipinas, bukas sa lahat at halos hindi 

DEPED COPY 

nababantayan ng mga namamahala ang mga mangingisda kaya marami 

ng reefs ang namatay o nasira. Kung hindi magbabago at mapipigilan ang 

mga mangingisdang ito, darating ang panahong mauubos ang mga isda na 

isa sa mga pangunahing pagkain ng mamamayan. 

2. Epekto ng polusyon sa pangisdaan. 

Binanggit din sa aklat nina Balitao et al (2012) ang patuloy na 

pagkasira ng Laguna de Bay at Manila Bay dahil sa mga polusyon na 

nagmumula sa mga tahanan, agrikultura, at industriya. Ang mga dumi 

ng tao, mga kemikal na sangkap sa mga abono o pataba na gamit sa 

pagtatanim, at mga kemikal na mula sa mga pabrika ay pumapatay sa 

mga anyong-tubig ng bansa. Dahil sa polusyon, ang mga yamang-tubig 

ay naaapektuhan at maaaring makaapekto rin sa mga mamamayan sa 

pagdating ng panahon. 

3. Lumalaking populasyon sa bansa. 

Ang patuloy na pagtaas sa bilang ng mga mamamayang Pilipino 

ay nagdudulot ng mataas na pressure sa yamang tubig ng bansa at sa 

lahat ng yamang-likas, sa kabuuan. Kung hindi magkakaroon ng patuloy 

na pag-unlad, halimbawa sa teknolohiya, mahihirapang makaagapay 

ang bansa sa lumalaking pangangailangan ng mamamayan dulot ng 

pagdami ng tao. Kung magkagayon, maaaring maganap ang sapantaha 

ni Thomas Malthus na ang patuloy na paglaki ng populasyon ay maaaring 

373

magdulot ng kahirapan na sa kalaunan ay kakulangan sa pagkain. Dahil 

habang lumalaki ang bilang ng populasyon, unti-unti rin ang pagbaba sa 

bilang ng mga yamang-dagat at lahat ng likas na yaman dahil sa dami ng 

kumokonsumo. 

4. Kahirapan sa hanay ng mga mangingisda. 

Ang mga magsasaka at mangingisda ay isa sa may pinakamababang 

sahod na natatanggap. Dahil dito, sila ay nabibilang sa mga pangkat na 

hikahos sa buhay. Ayon kay Jose Ramon Albert (2013), ‘hindi katakataka 

na sa lahat ng sektor, ang mga mangingisda (41.4%) at magsasaka 

(36.7%) ang may pinakamataas na poverty incidence noong 2009. Ito ay 

kapansin-pansin na mas mataas nang bahagya sa kabuuang populasyon 

ng mahihirap sa ating bansa (26.5%)’. Ang mababang kita sa uri na ito ng 

hanapbuhay ay hindi naghihikayat sa mga batang miyembro ng kanilang 

pamilya na manatili sa sektor. Dahil dito, karaniwan ng makikita ang 

kanilang pagpunta sa mga kalunsuran upang makipagsapalaran. 

C. PAGGUGUBAT 

1. Mabilis na pagkaubos ng mga likas na yaman lalo na ng kagubatan. 

Malawakan ang paggamit sa ating mga likas na yaman. Mabilis na 

nauubos ito dahil sa mga pangangailangan sa mga hilaw na sangkap sa 

DEPED COPY 

produksiyon tulad ng mga troso at mineral. 

a. Dahil dito, nababawasan ang suplay ng mga hilaw na sangkap na 

ginagamit ng mga industriya. 

b. Sa pagkawala ng mga kagubatan, nawawalan ng tirahan ang mga 

hayop kaya hindi sila makapagparami. 

c. Nagiging sanhi rin ito ng pagbaha na sumisira sa libo-libong ektaryang 

pananim taon-taon. 

d. Naapektuhan din ng pagkaubos ng mga watershed ang suplay ng tubig 

na ginagamit sa irigasyon ng mga sakahan. 

e. Ang pagkaubos ng kagubatan ay nagdudulot din ng pagguho ng lupa. 

Dahil sa kawalan ng mga puno, natatangay ng agos ng tubig ang lupa 

sa ibabaw, kasama ang sustansiya nito. Hindi nagiging produktibo ang 

mga pananim na itinatanim dito. 




Briones, Roehlano M. 2013. Philippine Agriculture to 2020: Threats and Opportunities from Global Trade. Retrieved from www.pids.gov. 

ph/dp.php?id=5145&pubyear=2013 on August 14, 2014 

Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, Habito C. And Briones, R (2005. Retrieved from https://www. 

google.com.ph/search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years% 3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+ C.+An 

d+Briones%2C+R&oq=Philippine+Agriculture+ over+the+Years%3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls %2C+Habito+C.+And+ 

Briones%2C+R&aqs=chrome..69i57.2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8 on August 11, 2014 

Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd. 

National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_ 

agri.asp on July 7, 2014 

374

Ang Kahalagahan ng Likas Kayang Paggamit sa Pangingisda at Pagtotroso 

Mula kina Balitao et al. (2012), kabilang sa kanilang iminumungkahi upang 

matiyak ang likas-kayang paggamit sa pangisdaan ay ang tuwirang ugnayan sa pagitan 

ng lokal na pamahalaan, samahang mangingisda, at ang mga miyembro ng kapulisan 

upang matiyak ang tamang paraan ng pangingisda. Ang samahang ito ay maaaring 

bumuo ng isang pangkat na ang pangunahing adbokasiya ay pangalagaan ang 

karagatan at iba pang anyong tubig na pangunahing pinagmumulan ng mga yamangtubig, 

kasama ang mga bakawan kung saan madalas na mangitlog ang mga isda. 

Kabilang sa mga dapat na mabantayan ay ang paggamit ng mga lambat na masyadong 

pino, pagbabawal sa pamaraang thrawl fishing, at paggamit ng mga pampasabog 

na nagdudulot ng malaking pinsala sa karagatan. Dapat ding maging mahigpit ang 

pamahalaan sa pabibigay ng mga lisensiya at pagkilala sa malalaking kompanya na 

pangingisda ang negosyo. Siguraduhin na sila ay susunod sa itinatakdang pamaraan 

ng pangisdaan at hindi manghuhuli ng mga isdang nanganganib nang maubos. Ito ay 

mangangahulugan ng tunay at tapat na implementasyon ng mga panuntunan upang 

masiguro ang kaligtasan ng ating katubigan. 

Sa isyu ng pagtotroso, mahalagang maipaalam sa bawat Pilipino ang 

kahalagahan sa pag-iingat ng ating mga kagubatan. Ilan sa mga inisyatibong maaaring 

gawin ay sa pamamagitan ng pagpapasok sa kurikulum tungkol sa pag-iingat at likaskayang 

paggamit sa mga produktong mula sa kagubatan. Maaari ding gamitin ang 

mga social networking sites at media upang maipabatid ang papel ng bawat isa upang 

mapangalagaan ang mga likas na yaman. 

DEPED COPY 

Muling binigyang-diin nina Balitao et al. (2012) na ang pagkakaisa ng mga 

mamamayan ay isang mahalagang hakbang upang masiguro ang kaligtasan ng ating 

mga yaman mula sa kabundukan. Kanila ring kinikilala ang kakayahan ng mga katutubo 

sa pag-aalaga sa kalikasan na nagpasalin-salin na sa maraming henerasyon. Isa sa 

mga rekomendasyon na kanilang iminungkahi ay ang gampanin ng pamahalaan na 

makabuo at tunay na maipatupad ang isang polisiya na magpoprotekta sa ating mga 

kagubatan. 

Sa lahat ng ito, inaasahan din na ang mamamayan ay maging kabahagi sa 

paggamit ng tama at matalino para sa mga susunod na salinlahi ng mga Pilipino. 

Ayon kay Michael Alessi (2002), ang pagbibigay-karapatan sa mga mamamayan na 

pangalagaan ang mga natatanging yaman bilang pangunahing pinagmumulan ng 

kanilang ikinabubuhay ay makapagtutulak sa kanila na ingatan ang mga ito. Dahil kung 

dito sila kumukuha ng kanilang kita, malaki ang kanilang interes na mapangalagaan 

ang mga ito. 

Gawain 6: CONCEPT WEB 

Batay sa binasang teksto, punan ang kahon ng mga salita sa susunod na 

pahina na may kaugnayan sa suliranin ng sektor. 

375

SULIRANIN NG 

AGRIKULTURA 


1. Ano-ano ang suliranin ng sektor ng paghahalaman, paggugubat, 

DEPED 

paghahayupan, at pangingisda? 

COPY 

2. Ano-ano ang kasalukuyang solusyong ginagawa ng pamahalaan, mga 

magsasaka, at mga nasa pribadong sektor? 

3. Sa iyong palagay, paano mahihikayat ang kabataan na gumawa ng mga 

hakbang na makatutulong sa sektor ng agrikultura? 

4. Ano ang iyong maaaring maiambag upang maging kabahagi sa pagtugon 

sa mga suliranin sa sektor ng agrikultura? 

Pinagkunan: Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The-Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine- 

Economy on August 12,201. 



Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd. 

Mga Patakaran at Programa upang Mapaunlad ang Sektor ng Agrikultura 

Maraming batas at programa ang pamahalaan na ginawa upang mapalakas ang 

sektor ng agrikultura. Hindi maitatanggi ang kasalukuyang kalagayan ng agrikultura 

at ng mga mamamayang dito umaasa. Ang mga suliraning kinakaharap nito ay bunga 

ng mga nakaraan at kasalukuyang desisyon na ginawa ng mga mamumuno ng bayan, 

gayundin ng mga mamamayan na naging mapang-abuso sa likas na yaman ng bansa. 

Dahil dito, dapat nang mapag-ibayo ang implementasyon ng mga batas at programa 

upang masiguro ang kaayusan sa sektor ng agrikultura. 

376

MGA BATAS TUNGKOL SA SEKTOR NG AGRIKULTURA 

1. Land 

Registration 

Act ng 1902 

2. Public Land 

Act ng 1902 

3. Batas 

Republika 

Bilang 1160 

MGA BATAS TUNGKOL SA LUPA 

Ito ay sistemang Torrens sa panahon ng pananakop 

ng mga Amerikano na kung saan ang mga titulo ng lupa ay 

ipinatalang lahat. 

Nakapaloob dito ang pamamahagi ng mga lupaing 

pampublilko sa mga pamilya na nagbubungkal ng lupa. Ang 

bawat pamilya ay maaaring magmay-ari ng hindi hihigit sa 16 

na ektarya ng lupain. 

Nakapaloob dito ang pagtatatag sa National 

Resettlement and Rehabilitation Administration (NARRA) na 

pangunahing nangangasiwa sa pamamahagi ng mga lupain 

para sa mga rebeldeng nagbalik loob sa pamahalaan. Kasama 

rin sa mga binibigyan nila ay ang mga pamilyang walang lupa. 

4. Batas 

Republika Blg. 

1190 ng 1954 

Ito ay batas na nagbibigay-proteksiyon laban sa pangaabuso, 

pagsasamantala, at pandaraya ng mga may-ari ng 

lupa sa mga manggagawa. 

DEPED COPY 

5. Agricultural 

Land Reform 

Code 

Ito ay simula ng isang malawakang reporma sa lupa 

na nilagdaan ng dating Pangulong Diosdado Macapagal 

noong ika-8 ng Agosto 1963. Ayon sa batas na ito, ang mga 

nagbubungkal ng lupa ang itinuturing na tunay na may-ari 

nito. Kabilang din sa inalis ng batas ang sistemang kasama. 

Ang pagbili ng pamahalaan sa mga lupang tinatamnan ng 

mga magsasaka ay sinimulan. Ang mga lupang ito ay muling 

ipinagbili sa mga magsasaka sa paraang hulugan at katulad 

ng presyong ibinayad ng pamahalaan sa may-ari ng lupa. 

6. Atas ng 

Pangulo Blg. 2 

ng 1972 

7. Atas ng 

Pangulo Blg. 

27 

Itinadhana ng kautusan na isailalim sa reporma sa 

lupa ang buong Pilipinas noong panahon ni dating Pangulong 

Marcos. 

Kaalinsabay ng Atas ng Pangulo Blg. 2 ay ipinatutupad 

ang batas na ito na sinasabing magpapalaya sa mga 

magsasaka sa tanikala ng kahirapan at paglilipat sa kanila ng 

pagmamay-ari ng lupang sinasaka. Sinakop nito ang lahat ng 

lupa na tinatamnan ng palay at mais. Hindi kasama rito ang 

malalawak na lupain na tinatamnan ng niyog, tubo, pinya, at 

iba pang pananim. 

Ang mga magsasaka ay binigyan ng pagkakataong 

magmay-ari ng limang ektarya ng lupa kung walang patubig 

at tatlong ektaryang lupa kapag may patubig. Ito ay kanilang 

bubungkalin. 

377

8. Batas 

Republika Blg. 

6657 ng 1988 

Kilala sa tawag na Comprehensive Agrarian Reform 

Law (CARL) na inaprobahan ni dating Pangulong Corazon 

Aquino noong ika-10 ng Hunyo, 1988. Ipinasailalim ng batas 

na ito ang lahat ng publiko at pribadong lupang agrikultural. 

Ito ay nakapaloob sa Comprehensive Agrarian Reform 

Program (CARP). 

Ipinamamahagi ng batas ang lahat ng lupang 

agrikultural anoman ang tanim nito sa mga walang lupang 

magsasaka. May hangganan ang matitirang lupa sa mga 

may-ari ng lupa. Sila ay makapagtitira ng di hihigit sa limang 

ektarya ng lupa. Ang bawat anak ng may-ari ay bibigyan ng 

tatlong ektarya ng lupa kung sila mismo ang magsasaka nito. 

Ang pamamahagi ng lupa ay isasagawa sa loob ng 10 taon. 

Hindi sakop ng CARP ang ginagamit bilang: 

• liwasan at parke 

• mga gubat at reforestration area 

• mga palaisdaan 

• tanggulang pambansa 

• paaralan 

• simbahan 

• sementeryo 

• templo 

• watershed, at iba pa 

DEPED COPY 

Ang pagbabayad sa lupa ng pamahalaan sa mga 

may-ari ay isinasagawa sa iba’t ibang paraan. Maaaring 

magbayad ng salapi ng ilang porsiyento at ang ilang bahagi 

ay sa panagot o bonds ng pamahalaan. Ang lupaing higit 

sa 50 ektarya ay binabayaran ng 25% na salapi at 75% ay 

panagot o bonds ng pamahalaan. Ang 24-50 ektarya ng 

lupa ay 30% ng salapi. Ang natitirang bahagi ay bonds ng 

pamahalaan. Isa pang paraan ay pagbibigay ng kredito sa 

buwis na binabayaran ng may-ari ng lupa. 

Pinagkunan: Imperial, C. (2004). Pana-panahon, Worktext para saAralingPanlipunanIkaapatnaTaonEkonomiks.Sampaloc, Manila: 

Rex Book Store 

Mga Patakaran at Programang Pangkaunlaran sa Sektor ng Agrikultura 

PAGSASAKA/PAGTATANIM 

Batay sa CARP 2003, patuloy na isinasagawa ang sumusunod upang 

maikatuparan ang nais ng pamahalaan na maiangat ang kalagayang pangkabuhayan 

ng mga magsasaka: 

Pagtatayo ng bahay-ugnayan para sa mga magsasaka upang masigurong 

mayroon suportang maibibigay sa kanila; 

Pagtatayo ng gulayan para sa mga magsasaka; 

378

Pagsisiguro na ang mga anak ng mga magsasaka ay makapag-aaral kaya 

itinayo ang Pangulong Diosdado Macapagal Agrarian Reform Scholarship 

Program; at 

KALAHI agrarian reform zones. 

Ang lahat ng mga programa/gawain ay isinaisip at isinulong upang matiyak 

ang kaayusan ng mga magsasakang tumanggap ng mga lupa sa pamamagitan ng 

reporma sa lupa. 

Pagtatayo ng mga 

daungan. Upang higit na 

mapadali ang pagdadala sa 

mga huling isda sa pamilihan 

o tahanan, nagsisilbing 

sentro o bagsakan ng mga ito 

ang mga daungan. Dahil dito, 

nagiging mas madali para sa 

mga mamamayang maabot 

ang mga produkto mula sa 

mga ito. 

PANGINGISDA 

Philippine Fisheries 

Code of 1998. Ito 

ang itinadhana 

ng pamahalaan 

na naglilimita at 

naglalayon ng 

wastong paggamit sa 

yamang pangisdaan 

ng Pilipinas. 

Fishery research. 

Ang pananaliksik at 

pagtingin sa potensiyal 

ng teknolohiya tulad 

ng aquaculture marine 

resources development, 

at post-harvest technology 

ay patuloy na ginagawa 

upang masiguro 

ang pagpaparami at 

pagpapayaman sa mga 

yamang-tubig. 

DEPED 

PAGTOTROSO 

COPY 

Community Livelihood 

Assistance Program 

(CLASP) – paglilipat 

teknolohiya o pagtuturo 

sa mga mamamayan ng 

wastong paglinang sa mga 

likas na yaman ng bansa. 

Halimbawa, ang mangrove 

farming sa Bohol, plantasyon 

ng kawayan sa La Union, at 

plantasyon ng mga halamang 

medisinal sa Penablanca, 

Cagayan. 

National Integrated 

Protected Areas 

System (NIPAS) – 

ito ay programa na 

ang pangunahing 

layunin ay maingatan 

at protektahan 

ang kagubatan. Ito 

ay paraan upang 

mailigtas ang mga 

hayop at pananim dito. 

Sustainable Forest 

Management Strategy 

– ito ay pamaraan 

upang matakdaan ang 

permanente at sukat 

ng kagubatan. Ito ay 

estratehiya ng pamahalaan 

upang maiwasan ang 

suliranin ng squatting, 

huwad at ilegal na 

pagpapatitulo ng lupa at 

pagpapalit ng gamit sa 

lupa. 

Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. 

Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. 

Sa pagdaan ng mga taon, mapupuna ang unti - unting pagbaba sa kita ng 

sektor bunsod ng mga suliraning kinakaharap nito. Nagkaroon lamang ng pag-angat 

kamakailan dahil na rin sa pagsusumikap na makamit ang progreso (tingnan ang 

talahanayan sa susunod na pahina). Sa isang banda, ang papel ng pamahalaan ay 

napakahalaga dahil malaki ang magagawa nito upang mapabuti ang kalagayan ng 

bansa. Ang mga polisiya at mga programa na maaari nitong maging prayoridad ay 

isa sa makapagpapatatag sa isang sektor. Ang maling desisyon at prayoridad ng 

pamahalaan ay makapagdudulot ng epekto sa takdang kakayahan nito. 

379

Table 12: Share of Agriculture to Economy (% of GDP) 1985-2011 

Countries 

1985 

1986 

1987 

1988 

1989 

1990 

1991 

1992 

1993 

1994 

1995 

1996 

1997 

1998 

1999 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

2007 

2008 

2009 

2010 

2011 

Vietnam 

40.2 

38.1 

40.6 

46.3 

42.1 

38.7 

40.5 

33.9 

29.9 

27.4 

27.2 

27.8 

25.8 

25.8 

25.4 

24.5 

23.2 

23.0 

22.5 

21.8 

21.0 

20.4 

20.4 

22.2 

20.9 

20.6 

22.0 

Indonesia 

23.2 

24.2 

23.3 

22.5 

21.7 

19.4 

18.3 

18.7 

17.9 

17.3 

17.1 

16.7 

16.1 

18.1 

19.6 

15.6 

15.3 

15.5 

15.2 

14.3 

13.1 

13.0 

13.7 

14.5 

15.3 

15.3 

14.7 

Philippines 

24.6 

23.9 

24.0 

23.0 

22.7 

21.9 

21.0 

21.8 

21.6 

22.0 

21.6 

20.6 

18.9 

14.8 

15.2 

14.0 

13.2 

13.1 

12.7 

13.3 

12.7 

12.4 

12.5 

13.2 

13.1 

12.3 

12.8 

Thailand 

15.8 

15.7 

15.7 

16.2 

15.1 

12.5 

12.6 

12.3 

8.7 

9.1 

9.5 

9.5 

9.4 

10.8 

9.4 

9.0 

9.1 

9.4 

10.4 

10.3 

10.3 

10.8 

10.7 

11.6 

11.5 

12.4 

12.4 

Malaysia 

19.9 

19.8 

20.0 

20.1 

18.1 

15.2 

14.4 

14.6 

13.8 

13.7 

12.9 

11.7 

11.1 

13.3 

10.8 

8.6 

8.0 

9.0 

9.3 

9.3 

8.3 

8.6 

10.0 

10.0 

9.2 

10.4 

11.9 

Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/ 

beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri.asp#tab12 on July 7, 2014 

Sa kabilang banda, ang mga mamamayan mismo ay may kritikal na 

pananagutan bilang mga kumokonsumo ng likas na yaman. Sila ang dapat na 

manguna sa pag-iingat ng mga yamang ito sa pamamagitan ng likas-kayang paggamit 

upang masigurong mayroon pang magagamit ang susunod na mga salinlahi. 

Pinagkunan: 



National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_ 

agri.asp on July 7, 2014 

DEPED COPY 

Gawain 7: I-VENN DIAGRAM NA YAN! 

Matapos ang pagbasa sa teksto tungkol sa mga patakaran at programa 

bilang paraan sa pagpapatatag ng sektor ng agrikultura, isa-isahin ang pagkakaiba at 

pagkakapareho ng mga sekundaryang sektor ng agrikultura gamit ang istratehiyang 

Venn Diagram. Gawin ito batay sa mga programang pangkaunlaran na isinasagawa 

upang matamo ang kaayusan dito. 

Pagsasaka 

Pangisdaan 

Pagtotroso 


1. Ano ang pagkakapareho at pagkakaiba sa mga naging patakaran ng 

pamahalaan sa iba’t ibang aspekto ng agrikultura? 

2. Sa iyong palagay, mayroon bang mga naging pagkukulang upang ganap 

na matamo ang layunin ng mga patakaran? Patunayan. 

3. Bilang isang mamamayang Pilipino, ano ang maaari mong maging papel 

upang maging matagumpay ang pagpapalakas sa sektor ng agrikultura? 

380

Gawain 8. RIPPLES OF KNOWLEDGE 

Punan ang hanay ng mga patakaran o programang pang-ekonomiya ayon sa 

mga naibigay na sitwasyon, inaasahang magiging epekto nito, at ang ahensiya ng 

pamahalaang nangangasiwa rito. 

Sitwasyon 

Mga Patakaran/ 

programang 

pangekonomiya 

Ahensiya ng 

pamahalaan 

Inaasahang 

magiging 

epekto 

Pagpapatayo 

ng sistema ng 

patubig, daan, at 

post harvest 

facilities 

Hamon sa 

globalisasyon 

Pagbibigay ng 

lupang sakahan 

DEPED COPY 


1. Ano-ano ang patakarang ipinatutupad ng pamahalaan sa pagpapaunlad ng 


2. Epektibo ba ang mga patakarang ito batay sa naging sagot mo sa mga 

inaasahang magiging epekto nito? Bakit? 

3. Paano magiging makabuluhan ang pagpapatupad ng mga patakarang 

nabanggit sa pag-unlad ng sektor ng agrikultura at bansa? 

Gawain 9: IDEYA - KONEK! 

Ipagpatuloy ang gawaing ito bilang pagtaya sa mga kaalamang naidagdag 

mula sa mga impormasyon na tinalakay sa bahaging ito ng aralin. Sagutin ang tanong 

sa ibaba. 



381

Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura, 

maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong 

sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito. 

PAGNILAYAN 

. 

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang magaaral 

ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura. Kinakailangan 

ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng agrikultura upang maihanda ang 

iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. 

Gawain 10: KASO-LUTASIN! 

Pangkatang Gawain: Bumuo ng mga pangkat na may limang (5) miyembro. 

Ang bawat pangkat ay bibigyan ng editoryal tungkol sa “Aangkat pa pala ng Bigas”. 

Susuriin 

DEPED 

ito batay sa mga pamprosesong tanong 

COPY 

sa ibaba ng editoryal. Pagkatapos 

ay iuulat ng pangkat sa klase ang kasagutan. Tingnan ang pamantayan sa pag-uulat. 

EDITORYAL: Aangkat pa pala ng bigas 

HINDI nagkakatugma ang 

sinasabi ng Department of Agriculture 

(DA) at National Food Authority (NFA) 

ukol sa pag-angkat ng bigas. Hindi 

malaman ng taumbayan kung sino ang 

paniniwalaan. 

Ayon sa NFA, tinatayang 

120,000 tonelada ng bigas ang bibilhin 

ng Pilipinas sa Thailand at Vietnam 

ngayong 2012. Darating ang mga bigas 

sa Hulyo. Bukod sa Thailand at Vietnam, 

posible raw umangkat din ng bigas sa 

Cambodia. Mag-uusap pa umano ang 

NFA at Cambodia para maisara ang 

usapan at maging supplier na ng bigas ang nasabing bansa. Ang pahayag ng NFA sa 

pag-aangkat ng bigas ay nagbibigay ng kalituhan sapagkat hindi pa natatagalan nang 

ihayag ni Agriculture Secretary Proceso Alcala na sa susunod na taon ay hindi na 

aangkat ang Pilipinas ng bigas. At sa 2016 umano ay maaaring ang Pilipinas na ang 

mag-eksport ng bigas. Sa halip na bumili ng bigas sa Thailand at Vietnam, ang Pilipinas 

382

na ang magluluwas katulad noong dekada ’60 na ang Pilipinas ang nangungunang rice 

exporter sa Asya. Ayon kay Alcala, hindi na aangkat ng bigas ang Pilipinas sapagkat 

pauunlarin ang sakahan ng bansa. Iri-rehabilitate umano ang mga irigasyon. Bibigyan 

ng makinarya at binhi ang mga lokal na magsasaka. Isasailalim sa pagsasanay ang 

mga magsasaka. Lahat daw ng pangangailangan ng mga magsasaka ay tutugunan. 

Pero nakapagdududa kung magkakaroon ng katotohanan ang mga sinabi ni 

Alcala sapagkat taliwas nga sa pahayag ng NFA na aangkat pa pala nang maraming 

bigas at balak pang kausapin ang Cambodia para maging supplier. Ano ang totoo? 

Kung positibo ang Kagawaran ng Pagsasak na magiging masagana ang ani, 

bakit pa dadagdagan ang supplier? Bakit kailangang damihan pa ang aangkatin 

na umaabot sa 120,000 tonelada? Hindi kaya ito mabulok kagaya ng nangyari sa 

administrasyon ni dating Pangulong Arroyo? Ipaliwanag ito sa taumbayan. 

Pinagkunan: Pilipino star Ngayon. 2012. Aangkat pa pala ng bigas Retrieved from http://www.philstar.com/ 

opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas. November 5, 2014 


1. Ano ang magkatunggaling isyu na ipinahihiwatig ng editoryal? 

DEPED 

2. Anong patakarang pang-ekonomiya ang 

COPY 

binibigyang-diin sa binasa? 

3. Ano ang kahalagahan ng sektor ng agrikultura sa pagkamit ng kaunlaran 

ng bansa? 

4. Kung ikaw ay isang magsasaka o mangingisda, anong suliranin ang dapat 

na bigyan ng pansin ng pamahalaan upang mapaunlad ang sektor ng 

agrikultura? 

5. Kung ikaw ay kasapi ng pamahalaan na nagpapatupad ng mga batas o 

programa sa sektor ng agrikultura, ano ang gagawin mo para mapaunlad 

ito? 

PAMANTAYAN SA PAG-UULAT 

Pamantayan Puntos Natamong Puntos 

Kawastuhan ng ideya batay sa paksa 5 

Organisado at malikhain na paglalahad ng ideya 

ayon sa paksa ng araling inilahad 

Kagamitang ginamit sa paglalahad 5 

Kooperasyon ng bawat kasapi ng pangkat 5 

Kabuuang Puntos 20 

Katumbas na Interpretasyon: 

Magaling 5 

Lubhang kasiya-siya 4 

Kasiya-siya 3 

Hindi gaanong kasiya-siya 2 

Dapat pang linangin 1 

383 

5

Gawain 11: Mangampanya Tayo! 

Gumawa ng advocacy campaign upang palakasin ang sektor ng agrikultura. 

I-upload sa social networking sites (halimbawa, Facebook, blogs at iba pa) upang 

maging boses ng mga kabataan at mag-aaral. 

MGA PAMANTAYAN SA GAWAIN 

INDIKADOR 

NATATANGI 

MAHUSAY 

HINDI 

MAHUSAY 

KAILANGAN 

PANG 

PAUNLARIN 

MARKA 

Nilalaman 

4 3 2 1 

Malinaw na 

nagpapahiwatig 

ng pagpapahalaga 

sa 

sektor ng 

agrikultura 

tungo sa 

pambansang 

pagsulong at 

DEPED COPY 

pag-unlad 


Ang likha ay 

orihinal. 

Hindi 

gaanong 

malinaw ang 

ipinapahiwatig 

na pagpapahalaga 

sa 

sektor ng 

agrikultura 

Ang likha ay 

orihinal subalit 

kulang sa 

kaayusan. 

Hindi 

malinaw ang 

ipinahihiwatig 

na pagpapahalaga 

sa 

sektor ng 

agrikultura 

Ang likha ay 

hindi orihinal 

at kulang sa 

kaayusan. 

Walang 

pagpapahalaga 

sa 

sektor ng 

agrikultura 

Ang likha ay 

hindi orihinal 

at walang 

tunguhin. 

Nakahihikayat 

na maging 

kabahagi sa 

pagpapalakas 

ng sektor ng 

agrikultura 

Nakahihikayat 

ngunit walang 

panahon kung 

paano maging 

kabahagi sa 

pagpapalakas 

ng sektor ng 

agrikultura 

Nakahihikayat 

ngunit hindi 

handang 

maging 

kabahagi sa 

pagpapalakas 

ng sektor ng 

agrikultura 

Nakahihikayat 

ngunit 

hindi handang 

maging 

kabahagi sa 

pagpapalakas 

ng sektor ng 

agrikultura 

Kooperasyon 

ng grupo 

Ang lahat ng 

miyembro ay 

nagsagawa ng 

mga gawain. 

Tatlo lamang 

na miyembro 

ang nagsagawa 

ng mga 

gawain 

Isang 

miyembro 

lang ang 

nagsagawa 

sa gawain. 

Walang 

nagsagawa 

sa mga 

gawain. 

384

Gawain 12: IDEYA-KONEK 

Ngayong nalinang ang kaisipan mo tungkol sa mga konsepto ng Sektor ng 

Agrikultura, isagawa naman ang pangatlong bahagi ng gawaing ito. Sagutin ang 

tanong sa ibaba. 

Bilang isang mag-aaral, paano ako 

makatutulong sa pagpapatupad ng 

mga patakarang pang-ekonomiya 

tungo sa pambansang pagsulong at 

pag-unlad? 

DEPED COPY 

MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral! 


Sa araling ito ay natutuhan mong ang sektor ng agrikultura ay binubuo ng 

paghahalaman, paghahayupan, pangingisda, at paggugubat. Ang bawat isa ay 

may malaking gampanin sa pagpapaunlad sa ekonomiya ng bansa. Nakasalalay 

rin dito ang katugunan sa mga pangunahing pangangailangan ng tao at ng buong 

bansa. Ang mga suliraning nararanasan sa sektor na ito ay mga hamon upang 

tayo ay manindigan at gumawa ng mga pamamaraan para mapaunlad ang 

nabanggit na sektor. Samantala, ang iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan ay 

nagbabalangkas ng mga batas at programa tulad ng CARP para mapaunlad ang 

antas ng produktibidad nito. 

Nabigyang-diin ang kaugnayan ng sektor ng agrikultura sa sektor ng 

industriya at iba pa. Sa susunod naman na aralin ay tatalakayin ang kahalagahan 

at kontribusyon ng industriya sa pagkakamit ng kaunlaran ng bansa. Kaya, handa 

ka na ba? 

385

PANIMULA 

Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang sektor ng agrikultura. Sinuri natin ang 

kahalagahan nito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Inisa-isa rin natin ang 

mga suliraning kinakaharap nito at ang pagbibigay diin sa matalinong paggamit ng 

mga likas na yaman para sa kapakanan ng mga susunod na Pilipino. Hindi rin natin 

nakaligtaan ang mga patakarang pang-ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan 

upang masigurong patuloy ang pagpapalakas sa sektor. 

Samantala, bilang bahagi ng yunit na ito, ang susunod na sektor na ating 

tatalakayin ay ang sektor ng industriya. Sama-sama nating unawain ang papel ng 

industriya at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng 

bawat mamamayan. Atin ding susuriin ang kahalagahan, gayundin ang kasalukuyang 

kalagayan nito at kung ano ang mga balakin ng pamahalaan upang masiguro ang 

kapakinabangan nito sa pagtatamo ng kaunlaran ng bansa. 

Kaya’t muli kitang iniimbitahang patuloy na makiisa upang ating unawain 

ang papel ng sektor ng industriya at ang kaugnayan nito sa ating buhay bilang mga 

Pilipino. Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong 

mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano handa ka na ba? Tara at umpisahan 

na! 

DEPED 

ARALIN 3 

COPY 

ALAMIN 

SEKTOR NG INDUSTRIYA 


sa sektor ng agrikultura at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng 

industriya sa ekonomiya ng bansa. 

Gawain 1. PRIMARYA – SEKONDARYA HALA! 

Tingnan at pag-aralan ang bawat larawan. Iugnay ang larawan sa kanan at 

sa kaliwa. 

1 

386

2 

SARDINAS 

3 

DEPED COPY 


1. Mula sa mga larawan, ano ang iyong mabubuong hinuha? 

2. Paano nabuo ang mga produktong papel, sardinas at furniture o muwebles? 

Ipaliwanag. 

3. Anong sekondaryang sektor ng ekonomiya nakapaloob ang transpormasyon 

ng mga produkto? 

Gawain 2: PINAGMULAN, ALAM KO! 

Maglista ng limang gamit na nasa bag mo o nasa loob ng silid-aralan at sabihin 

kung anong produktong primarya ang pinagmulan nito. 


1. Bakit mo napili ang mga isinulat mong produkto? 

2. Paano mo ito maiuugnay sa sektor ng industriya? Sa iyong palagay, bakit 

mahalaga ang sektor ng industriya sa pagtugon ng iyong pangangailangan? 

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang target ring upang inisyal 

na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng industriya. 

387

Gawain 3: ARROW IN ACTION 

Saan sa target ring aabot ang kaalaman mo? Sagutin ang arrow question sa 

ibaba para masuri ang daloy ng kaalaman sa sektor ng industriya. 

pambansang 

pag-unlad 

napagtanto 

natutunan 

Ang alam ko 


Sektor ng Industriya? 

Pinagkunan: 

https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DK 

Gonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntz 

dV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn. 

png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013 

DEPED 

Matapos mong maorganisa ang iyong mga 

COPY 

paunang kaalaman tungkol sa 

sektor ng industriya, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang 

higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito. 

PAUNLARIN 



ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng 

impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutunan mo 

bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng 

industriya. Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay 

ito sa iyo upang masagot kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng 

industriya sa ekonomiya ng bansa. Halina’t umpisahan mo na. 

ANG SEKTOR NG INDUSTRIYA 

Ang Pilipinas, ayon kay Norio Usui ng Asian Development Bank (ADB), ay 

may malusog na sektor ng paglilingkod na sandigan ng ating ekonomiya. Subalit 

kailangan ng bansa na magkaroon ng ganoon ding kalakas na sektor ng industriya 

upang makapagbukas ng mas maraming pagkakataon na makahanap ng trabaho 

388

ang mga mamamamayan. Ito ay isang pagpapatunay na ang sektor ng industriya ay 

isang mahalagang bahagi upang matamo ang kaunlaran. Pangunahing layunin nito 

ay maiproseso ang mga hilaw na materyal o sangkap na materyal upang makabuo 

ng mga produktong ginagamit ng tao. Karaniwang nagmumula sa agrikultura ang 

mga hilaw na materyal upang mabuo ang mga produktong maaaring ipagbili sa mga 

mamimili o gamitin bilang bahagi ng isang produkto tulad ng tornilyo sa kotse. Bunga 

nito, nakapagbibigay ang sektor na ito ng trabaho sa maraming Pilipino na ipinakikita 

sa Talahanayan 1. 

Talahanayan 1 Kabuuang Empleyo Ayon sa Industriya at Kabuuang Lakas 

Paggawa (libo) 2000-2010 

Kabuuang 

Lakas 

Paggawa 

Kabuuang 

lakaspaggawa 

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 

33,674 35,120 35,629 35,494 35,806 35,919 37,058 38,196 39,289 

30,251 31,553 31,741 32,875 33,185 33,671 34,533 35,478 36,489 

Agrikultura 11,311 11,741 11,785 12,171 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260 

Industriya 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364 

DEPED COPY 

Paglilingkod 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865 

Pinagkunan: Labour Force Survey, National Statistics Office.(n.d.).www.census.gov.ph retrieved on August 16, 2014 

Batay sa talahanayan, ikatlo ang industriya sa nakapagbibigay ng trabaho sa 

mga mamamayan. Higit itong mababa kompara sa agrikultura at paglilingkod. Ang 

karagdagang dami rin na napapabilang dito ay mas maliit kaysa sa potensiyal na 

kaya nitong tanggapin. Sa kabila nito, kinakailangan pa ang ibayong pagtutok upang 

maging maayos at malusog ang sektor ng industriya. Kung magiging malakas ang 

sektor, higit na maraming tao ang magkakaroon ng hanapbuhay. Ang mataas na kita 

ng ekonomiya ay higit na mararamdaman kung ang halos lahat ng mamamayan ay 

mayroong pinagkakakitaan. Ang bansa na may mataas na pag-unlad sa kanilang 

kabuuang kita ay inaasahan na makapaghahatid ng mas maayos na buhay para sa 

mga mamamayan. 

Ang sektor ng industriya ay nahahati sa sumusunod na sekondaryang sektor: 

• Pagmimina. Ang sekondaryang sektor na kung saan ang mga metal, di-metal, 

at enerhiyang mineral ay kinukuha at dumadaan sa proseso upang gawing 

tapos na produkto (halimabawa ay hikaw na gawa sa ginto) o kabahagi ng isang 

yaring kalakal (halimbawa ay tornilyo para sa kotse). Ang mismong produkto, 

hilaw man o naproseso ang nagbibigay ng kita para sa bansa. Tingnan ang 

Talahanayan 2, 3, at 4 na nagpapakita sa uri ng mineral na matatagpuan sa 

bansa, dami ng reserba at tinatayang na halaga ng mga ito. Ang pagpaplano 

at wastong paggamit ng mga yamang nasa talahanayan ay maaaring magdala 

ng higit na kaunlaran sa bansa. 

389

Talahanayan 2. Philippine Metallic Ore Reserves Profile 1973-1996 

Mineral/ Commodity 

Estimated Reserves in 

Metric Tons (Mt) 

16. Cobalt Nickel by-product n.d.a. n.d.a. 

DEPED COPY 

390 

Average Grade 

Estimated Value 

(In US $) 

1. Nickeliferous Laterite 1,569,870,000 1.1% Ni 229,326,609,600 

2. Aluminous Laterite 292,010,000 21% Al, 37% Fe 98,897,216,780 

3. Primary Gold 2,108,260,000 2.4 gm Au/Mt 73,473,199,950 

4. Primary Copper 4,052,087,000 0.4% Cu 2,489,238,173 

5. Silver* (2,108,260,000) n.d.a. 2,489,238,173 

6. Molybdenum 30,600,000 0.08% Mo 1,809,072,000 

7. Chromite 91,576,000 21.3% - 43.5% Cr 1,494,212,625 

8. Iron (lump ore / laterite/ 

magnetite sand) 

1,619,933,090 40.5% - 47% Fe 754,706,023 

9. Mercury (Quicksilver) 1,474,602 flasks 6.9 lbs Hg/Mt 365,760,280 

10. Lead 9,318,000 2.3% Pb 186,667,494 

11. Zinc 6,162,000 2.9% Zn 182,629,356 

12. Manganes 7,537,000 48% Mn 136,751,328 

13. Cadmium 47 0.10% Cd n.d.a. 

14. Platinum 942 0.08 oz/Mt Pt n.d.a. 

15. Uranium 200 0.04% U3)8 n.d.a. 

TOTAL $ 464,966,247,400 

*Commonly associated with gold ores; average ratio of gold to silver, 1:2; n.d.a. = no data available 

Source: Mines and Geo-Sciences Bureau 

Talahanayan 3. Philippine Non-metallic Mineral Reserves Profile, 1973-1996 

Mineral/ Commodity Estimated Reserves (in Metric Tons) Estimated Value (In US$) 

1. Asbestos 5,811,000 98,787,000 

2. Barite 163,000 1,304,000 

3. Bentonite 1.381.946 10,551,671 

4. Clay (all types) 450,432,000 2,815,200,000 

5. Diatomaceous Earth 4,573,000 396,326 

6. Dalamite 650,070,000 1,904,705,100 

7. Feldspar 22,706,000 123,974,760 

8. Guano 297,000 270,270 

9. Gypsum 2,438,000 25,599,000 

10. Limestone-Cement Materials 19,361,673,000 1,723,188,897 

11. Limestone-Marbleized 44,411,000 cu.m* 3,552,880 

12. Magnesite 52,276,000 398,343,120 

13. Marble 10,800,000,000 cu.m.* 52,352,000,000 

14. Pebbles 22,557,000 60,903,900 

15. Perlite 13,922,000 14,850,133 

16. Pumice and Pumiate 21,981,000 373.667,000 

17. Pyrite 13,798,000 154,399,620 

18. Rock Aggregates 1,467,166,000 cu.m.* 3,711,929,980 

19. Rock Phospate 513,000 1,698,030

20. Sand and Gravel 82,863,000 cu.m.* 299,964,060 

21. Shale 1,145,297,000 732,990,080 

22. Silica 1,793,035,000 4,357,075,050 

23. Sulphur 19,534,000 1,035,302,000 

24. Talc 512,000 1,715,040 

25. Volcanic Tuff (Adobe) 152,407,000 644,681,610 

26. Rock Asphalt 550,000 n.d.a. 

27. Saprolite 172,981,000 n.d.a. 

28. Salt n.d.a. n.d.a. 

29. Peat n.d.a. n.d.a. 

30. “Zambales Jade” et al. n.d.a. n.d.a. 

31. “Mindoro Jade” et al. n.d.a. n.d.a. 

32. Jasper/ Chart et al. n.d.a. n.d.a. 

33. Garnet et al. n.d.a. n.d.a. 

34. Petrified Wood et al. n.d.a. n.d.a. 

35. Rhodonite et al. n.d.a. n.d.a. 

36. Tektite n.d.a. n.d.a. 

37. Pearl, coral, shell, et al. n.d.a. n.d.a. 

38. Amber n.d.a. n.d.a. 

DEPED COPY 

*cu.m. refers to cubic meters; n.d.a. no data available. 

Source: Mines and Geo Sciences Bureau 

Talahanayan 4. Philippine Mineral Energy Resources Profile, 1986-1996 

Mineral Commodity / 

Location of Deposits 

1. Coal 

Cagayan Valley 

Polillo-Batan-Catanduanes 

Southern Mindoro 

Semirara 

Samar-Leyte 

Negros 

Cebu 

Surigao 

Agusan-Davao 

Cotabato 

Zamboanga del Sur 

2. Natural Gas 

Palawan 

San Antonio 

Malampaya 

3. Petroleum 

Palawan 

El Nido 

Matinloc 

N. Matinloc 

W. Linapacan 

Malampaya 

Estimated Reserves 

Total Resource - 1.5 Billion metric tons 

42% lignite (carbon @ 40-70% volume) to 

subbituminous coal (70-80% carbon) 

5.5% sub-bituminous to bituminous coal (80- 

91% carbon) 

3% bituminous to semi-anthracite coal (91-98% 

carbon) 

Recoverable wet gas reserves -- 3 to 5 trillion 

cubic feet or approx. 112.3 billion cu. m. 

Max pipeline capacity @ 650 million cu. ft. per 

day - dry gas 

Ave annual production (1979 - 2004) @ 

4,000,000 barrels of crude oil, or approx. 

100,000,000 bbl = 10% 

Total Reserves -- 1 billion bbl. 

391 

TOTAL $ 71,765,078,605 

Estimated Value 

(in US $) 

$ 26,730,000,000 

$ 1,496,959,000,000 

$ 55,000,000,000 

TOTAL $ 1,578,689,000,000 

Sources: Mines and Geo-Sciences Bureau, Luna, Telesfora W. Jr. Business World 

Pinagkunan: Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm. 

org/publications/gmo2/mpotential.htm on November 7, 2014

• Pagmamanupaktura. Ayon sa diksiyonaryong Macquarie, ang 

pagmamanupaktura ay tumutukoy sa paggawa ng mga produkto sa 

pamamagitan ng manual labor o ng mga makina. Dagdag dito, inilarawan din 

ng Australian and New Zealand Standard Industrial Classification (ANZSIC) 

na nagkakaroon ng pisikal o kemikal na transpormasyon ang mga materyal o 

bahagi nito sa pagbuo ng mga bagong produkto. Ipinakikita ng Talahanayan 

5 ang mga industriyang mayroon sa Pilipinas na karaniwang tumutugon 

sa mga pangangailangan ng mamamayan sa araw-araw at napapaloob sa 

sekundaryang sektor ng pagmamanupaktura. 

Talahayanan 5: Growth Rate of Gross Value Added 

DEPED COPY 

Pinagkunan: Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm. 

org/publications/gmo2/mpotential.htm on November 7, 2014 

• Konstruksiyon. Kabilang dito ang mga gawaing tulad ng pagtatayo ng mga 

gusali, estruktura at iba pang land improvements halimbawa ay tulay, kalsada at 

iba pa bilang bahagi ng serbisyo publiko ng pamahalaan sa mga mamamayan. 

Kasama rin sa sekondaryang sektor na ito ang probisyon sa pagbibigay ng 

serbisyong teknikal at konstruksiyon tulad ng pagsasaayos at pagmimintina 

kasama na rin ang ang personal na konstruksiyon ng mga tirahan. Ang Pigura 

2 ay nagpapakita sa distribusyon ng konstruksiyon at dami ng kabuuang lakas 

paggawa sa 901 na establisimyento. 

392

FIGURE 1 Distribution of Construction Establishments with Total Employment of 20 

and Over by Industry Group 2012 

Other specialized 

construction activities 

3.7% 

All other construction 

activities 6.2% 

Total 

establishments 

901 

Construction of utility 

projects 

5.0% 

Electrical, plumbing, 

and other construction 

installation activities 

20.6% 

Construction of 

buildings 

35.6% 

Construction of roads 

and railways 28.9% 

Pinagkunan: National StatisticsAuthority. 2012. Philippine business and industry construction sector establishments. 

Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-constructionsector-establishments-total 

on November 7, 2014 

• Utilities (koryente, gas, at tubig). Ito ay binubuo ng mga kompanyang ang 

pangunahing layunin ay matugunan ang pangangailangan ng mga mamamayan 

DEPED 

sa tubig, koryente, at gas. Sa sekondaryang 

COPY 

sektor na ito, malaki ang papel 

ng pamahalaan upang masiguro ang maayos na serbisyo. Kasama sa mga 

tungkuling ito ang paglalatag ng mga imprastruktura at angkop na teknolohiya 

upang maihatid ang nararapat na serbisyo sa lahat ng tao. Ito ay bilang 

paninigurong ang bawat mamamayan ay maaabot ng mga nasabing serbisyo. 

FIGURE 1 Distribution of Electricity, Gas, Steam, and Air Conditioning Supply 

Establishments with Total Employment of 20 and Over by Industry Group 2012 

Steam, air 

conditioning 

supply and 

production of ice 

2.5% 

Total establishments 

237 

Electric power 

generation, 

transmission, and 

distribution 

97.5% 

Pinagkunan: National Statistics Authority. (2012). Philippine business and industry construction sector establishments. 

Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-construction-sectorestablishments-total 


393

Sa pangkalahatan, ang sektor ng industriya ay isang mahalagang bahagi 

ng ekonomiya ng bansa. Ang bansa, ayon sa artikulo mula sa Economy Watch, ay 

ikatatlumpu’t dalawang (32) bansa na may pinakamalaking ekonomiya sa mundo at 

may GDP na US$188.719B noong 2010. Dahil dito, ang Pilipinas ay may napakalaking 

potensiyal upang maging ganap na industriyalisado. Dagdag ni Ginoong Usui ng 

ADB, ‘ang Pilipinas ay maaaring maging pangunahing lokasyon ng produksiyon sa 

Asya. Sa panahon na naghihigpit ang pamilihan ng manggagawa sa ibang mundo, 

at habang patuloy na bumabangon pa lamang mula sa mga kalamidad ang ibang 

bansa at sa gitna ng patuloy na pagtaas ng presyo ng Yen, ang Pilipinas ay may 

isang napakalaking pagkakataon upang makaakit ng mga dayuhang mamumuhunan. 

Inaasahang ang tagumpay ay hindi malayo para sa mga Pilipino’. 

Makikita mula sa Talahanayan 6 ang papataas na kontribusyon ng sektor sa 

kabuuang kita ng bansa. Higit ang inaasahang paglaki nito pagkalipas ng 2010 dahil 

na rin sa mataas na GDP ng bansa. Katulad ng nabanggit, ang sektor na ito, kung 

maisasaayos at mapalalakas, higit na maraming Pilipino ang mabibigyan ng trabaho, 

mula sa pinakamababa hanggang sa pinakamataas na mga posisyon. Sa gayon, 

asahang ang pagbuti ng ekonomiya ay mararamdaman ng nakararaming mamamayan 

dahil sa mga pagkakataong maibibigay sa kanila. 

Talahanayan 6. Gross Domestic Product by Industrial Origin 

DEPED 

1st Qtr 2000 - 4th Qtr 

COPY 

2010 

(in million Php) 

Period 

Agriculture, 

Fishery and 

Forestry 

At Current Prices 

Industry 

Service 

394 

At Constant 1985 Prices 

Agriculture, 

Fishery and 

Forestry 

Industry 

Service 

2000 528,868 1,082,431 1,743,428 192,457 345,041 435,462 

2001 548,739 1,191,707 1,933,241 199,568 348,165 453,982 

2002 592,141 1,308,219 2,122,334 206,198 361,167 478,718 

2003 631,970 1,378,870 2,305,562 215,273 363,486 506,313 

2004 734,171 1,544,351 2,593,032 226,417 382,419 545,458 

2005 778,370 1,735,148 2,930,521 230,954 396,882 583,616 

2006 853,718 1,909,434 3,268,012 239,777 414,815 621,564 

2007 943,842 2,098,720 3,606,057 251,495 442,994 672,137 

2008 1,102,465 2,347,803 3,959,102 259,410 464,502 693,176 

2009 1,138,334 2,318,882 4,221,702 259,424 460,205 712,486 

2010 1,182,374 2,663,497 4,667,166 258,081 515,751 763,320 

Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). (2013). Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp 


Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS. 

Australian Bureau of Statistics. (2012). Manufacturing Statistics Using Manufacturing Statistics Frequently Asked Questions What is 

Manufacturing?. Retrieved from http://www.abs.gov.au/websitedbs/c311215.NSF/88e17471717cdbc5ca25778a001d9500/616cc124f6 

101381ca2570a400119093!OpenDocument on August 21, 2014 

(2013). Retrieved from http://www.ft.com/cms/s/0/1497f650-c8d8-11e2-acc6-00144feab7de.html#axzz39ucypQ5L on August 16 2014 

Economy Watch Content. (2010). Philippine industry sectors. Retrieved from http://www.economywatch.com/world_economy/ 

philippines/industry-sector-industries.html on August 6, 2014 

Asian Development Bank. (2012). Expanding Industrial Sector Key to Philippines’ Growth, Job Creation. Retrieved from http://www. 

adb.org/news/philippines/expanding-industrial-sector-key-philippines-growth-job-creation on August 15, 2014

Gawain 4: CONCEPT MAP! 

Matapos basahin ang teksto tungkol sa sektor ng industriya, punan ang concept 

map na nasa ibaba. Tukuyin ang iba’t ibang industriya sa loob ng mga sekondaryang 

sektor at katangian ng mga ito. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa gagawing 

talakayan. 

Pagmimina 

Pagmamanupaktura 

Sektor ng Industriya 

Konstruksyon 

Utilities 

Kahalagahan ng Sektor ng Industriya 

Malaki ang paghahangad ng maraming bansa na matamo ang kaunlaran. 

Karaniwang iniuugnay ang industriyalisasyon sa kaunlaran ng isang bansa. Ito 

ay alinsunod sa modernization theory ni Walt Rostow batay sa artikulo ni Peter 

Kasanda na nagsaad na ang kaunlaran ay matatamo kung susundan ang mga 

DEPED COPY 

dinaraanang na proseso ng mga mauunlad na bansa. Ayon naman sa batayang 

aklat ng Araling Panlipunan IV nina Balitao et al. (2012) na kanilang hinalaw sa mga 

kanluraning ekonomista, ang kaunlaran ay maaaring maganap kung magkakaroon 

ng transpormasyon ang isang lipunan mula sa ‘pagiging rural, agricultural, 

atrasado, at mapamahiin patungong urban, industriyal, progresibo, at modern’. Ang 

paniniwalang ito ay naging isang mainit na paksa sa maraming panig ng mundo dahil 

sa magkakaibang paniniwala at kalagayan. Ang isang debate tungkol sa teorya ay 

batay sa hindi magkakaparehong katangian ng mga bansang papaunlad. Ngunit 

sa anumang kaparaanan, malinaw ang mensahe na ninanais ng bawat bansa, ito 

ang makamit ang kaunlaran na mayroon ang mayayamang bansa tulad ng Japan, 

Singapore, Switzerland, at iba pa. 

Ayon kina Balitao et al. (2012), may kaukulang kahulugan ang konsepto ng 

industriyalisasyon. “Hindi lamang ito nangangahulugan ng paggamit ng mga makinarya 

at pag-unlad ng mga industriya. Higit sa lahat, tinutukoy nito ang pagbabagong 

teknolohikal na sinasabayan ng mga pagbabagong pangkultura, panlipunan, at 

pansikolohiya. Nagpapakita ito ng pagtanggap ng isang kaayusang teknolohikal 

sa halip na panatilihin ang isang kaayusang tradisyonal. Pinakatiyak na katibayan 

ng industriyalisasyon ang pag-ikot ng industriyal na pagawaan. Masasabing may 

kaunlarang pang industriya kung lubos na napakilos ang lahat ng mga pabrika at may 

mataas na bahagdan ng mga taong kabilang sa lakas-paggawa.” 

Pinagkunan: Viloria, E., Cruz, N., Rillo, J. & Lim, A. (2000). Ekonomiks: Batayang Aklat para sa Ikaapat na Taon. Quezon City: SD 

Publication., http://www.academia.edu/3596310/Rostows_theory_of_modernization_development Retrieved on November 7, 2014 

395

Kahinaan ng Sektor ng Industriya 

• Policy Inconsistency. Ang kahinaan ng pamahalaan na magkaroon ng mga 

polisiyang susuporta sa pagpapalakas ng industriya ang isa sa mga dahilan 

sa pagkawala at pag-iwas ng mga mamumuhunan sa bansa. Nangyari ito sa 

panahon na ang mga bansang China at Vietnam ay mayroong murang lakaspaggawa 

at mas madaling regulasyon sa pagnenegosyo. Dahil dito, mas 

maraming mga mamumuhunan ang naging interesadong magtayo ng kanilang 

mga negosyo sa dalawang bansa. 

• Inadequate Investment. Ang pamumuhunan ay mahalaga upang malinang 

ang teknolohiya at mapalakas ang kasalukuyang industriya. Kung may sapat 

na kakayahang pinansiyal, mas madali sa isang bansa na magbago ng 

negosyo at magpokus sa mga produktong may mataas na demand. Ngunit 

dahil sa mababang antas ng pamumuhunan sa Pilipinas kompara sa mga 

karatig bansa, naging mahirap para sa mga negosyante na mapalakas ang 

teknolohiya o magbago ng mga produktong ginagawa. Ito ay sa kabila ng 

pagkakaroon ng mataas na demand sa mga makabagong gadyet sa buong 

mundo. Nagdulot ito sa mabagal na pagtaas ng kita mula sa industriya. 

• Macroeconomic Volatility and Political Instability. Ang kahinaan ng mga 

elemento ng makroekonomiks at ang kaguluhang politikal sa bansa sa iba’t 

ibang panahon ay nagtulak sa mga lokal at dayuhang mamumuhunan na huwag 

magnegosyo sa bansa. Bunga nito ang mababang antas ng pamumuhunan na 

nagresulta sa matamlay na industriya at mabuway na ekonomiya. 

DEPED COPY 

Pinagkunan: Intal, S J and See, E. (n.d.). Whither the Philippine manufacturing sector: Looking back, way forward. Retrieved from 

http://www.dlsu.edu.ph/research/centers/aki/_pdf/_concludedProjects/_volumeI/IntalSee.pd on November 7, 2014 

Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS. 

Epekto ng Industriyalisasyon 

Ang kaugnayan ng industriyalisasyon sa kaunlaran, ayon sa mga ekonomistang 

tulad nina Adam Smith (1776), Marx, Engels (1848) at John Willamson (1990), ang 

patuloy na motibasyon ng maraming bansa na mapataas ang produksiyon ng sektor 

ng ekonomiya. Ngunit ayon din sa kanila, sa kabila ng mga benepisyo na dala ng 

industriyalisasyon sa buhay ng mga mamamayan, marapat na makita rin ang epekto 

nito. Mangangailangan ng kritikal na pag-unawa at pagninilay upang mapagtimbang 

ang kahalagahan at epekto ng industriyalisasyon at ang pangmatagalang implikasyon 

nito sa lipunan at sa bawat isa. 

Ayon sa mga ekonomistang nabanggit sa itaas, ang industriyalisasyon ay 

nakapagdudulot ng mataas na antas ng polusyon, hindi pagkakapantay ng kalagayang 

pang-ekonomiko, at ang pagbaba ng pagkakaisa sa mga miyembro ng komunidad 

dahil sa paglakas ng kumpetisyon. Nabanggit din sa batayang aklat na isinulat nina 

Balitao et al. (2012) na ang polusyon at pagkasira ng kapaligiran ay masyadong 

mabilis dulot ng industriyalisasyon. Samantala, batay naman kay Williamson (1999), 

na binanggit sa dyornal nina Federman at Levine (2005), ang industriyalisasyon ay 

maaari ding maging dahilan upang bumaba ang bilang ng mga mag-aaral sa paaralan 

396

dahil nahihikayat silang magtrabaho sa halip na tapusin ang kanilang pag-aaral. 

Dahil dito, inaasahang maging mapanuri at matalino ang pamahalaan. 

Totoong maraming benepisyo kapag nakamit ng bansa ang kalagayang industriyal 

na karaniwang nakaugnay sa kaunlaran. Subalit, nangangailangan ding maunawaan 

at makilala ang mga negatibong epekto nito, higit kung ang isang bansa ay may 

kahinaan sa mga regulasyon na ipinatutupad. Tandaang ang pamahalaan ay may 

responsibilidad na pangalagaan ang limitadong likas na yaman ng bansa upang 

masiguro na maiingatan ang mga ito. Gayundin naman, dapat na maikintal sa mga 

mamamayan na ang bawat isa ay katuwang ng pamahalaan sa pagtataguyod at pagiingat 

ng ating yamang likas dahil kapag napabayaan, maaaring wala nang magamit 

pa ang susunod na henerasyon ng mga Pilipino. 


Federman, M. and Levine, D. (2005). The effects of industrialization on education and youth labor in Indonesia. Retrieved from 

http://faculty.haas.berkeley.edu/levine/papers/The%20Effects%20of%20Industrialization%20on%20School%20Enrollment%20 

and%20Youth%20Employment%20in%20Indonesia.pdf on November 7, 2014 


1. Ano ang bumubuo sa sektor ng industriya? 

2. Sa anong sektor ng ekonomiya nagmumula ang mga hilaw na sangkap na 

ginagamit ng sektor ng industriya? 

3. Paano nakakaapekto ang sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa? 

4. Batay sa mga Talahanayan 1, 2, 3, 4, at 6, ano ang naging kalagayan ng 

DEPED COPY 

sektor ng industriya? Patunayan. 

5. Ano sa iyong palagay ang mga naging dahilan sa naging kalagayan ng 

sektor? Ipaliwanag. 

Gawain 5: DATOS… DATOS… 

Ipangkat ang klase batay sa dami ng mag-aaral. Tingnan muli ang Talahanayan 

6. Hayaan ang mga bata na pag-aralan ang mga datos. Atasan ang bawat pangkat na 

gumawa ng graph batay sa Talahanayan. Siguraduhing ang bawat pangkat ay may 

takdang graph na gagawin na hindi katulad ng ibang grupo. 


1. Ano ang naging trend ng mga datos sa ginawang graph? Ano ang naging 

dahilan ng nasabing trend? 

2. Kung ikaw ang magbibigay ng isang presentasyon, paano mo gagamitin 

ang talahanayan at graph upang ipakita ang kakayahan ng industriya 

bilang isang sektor ng ekonomiya ng bansa? 

397

Gawain 6: BENEPISYO O EPEKTO? 

Halos bawat bansa ay nagsisikap na matamo ang industriyalisasyon dahil sa 

kaugnayan nito sa konsepto ng kaunlaran. Ngunit ayon mismo sa ilang mga ekonomista, 

ang industriyalisasyon ay nagdudulot din ng masamang epekto sa kapaligiran. Kaugnay 

nito, magsagawa ng debate sa klase. Ipangkat ang klase sa dalawa. Itakda ang bawat 

panig ayon sa benepisyo at masamang epekto ng industriyalisasyon. Gamitin ang 

mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng gawain. 


1. Ano ang pinakatampok na isyu sa naging debate? 

2. Ano ang iyong personal na katayuan sa isyu? Bakit? 

3. Kung ikaw ang pinuno ng bayan, ano ang iyong higit na bibigyan ng bigat 

sa paggawa ng desisyon, ang benepisyo mula sa industriyalisasyon o ang 

epekto nito sa kapaligiran at sa mga mamamayan? Pangatwiranan. 

Ugnayan ng Sektor ng Agrikultura at Industriya 

Maliwanag ang kalagayan at kontribusyon ng sektor ng industriya sa kabuuang 

kita 

DEPED 

ng Pilipinas. Kabahagi ito sa pagtatamo ng maayos 

COPY 

na ekonomiya ng bansa. Ang 

ugnayan at interaksiyon ng mga sektor ay mahalagang aspekto upang makamit ang 

ninanais na katatagan ng pamahalaan. 

Sa aspekto ng pag-uugnayan, ang sektor ng industriya at agrikultura ay may 

direktang pakinabang sa bawat isa. Sa isang banda, nagmumula sa agrikultura ang 

mga hilaw na sangkap na ginagamit sa pagbuo ng mga produkto ng industriya. Ang 

mga sangkap na ito ay nagkakaroon ng transpormasyon, nadadagdagan ng halaga, 

at nag-iiba ng anyo ayon sa magiging gamit at pakinabang dito. Ang dinadaanang 

proseso ay nangangahulugan ng maraming pangangailangan tulad ng lakas-paggawa, 

iba’t ibang sangkap sa produksiyon at iba pa. 

Sa kabilang banda, ang mga kagamitang ginagamit sa agrikultura tulad ng 

traktora, sasakyang pangisda, at iba pa ay produktong mula sa industriya. Ginagamit 

ang mga ito upang magkaroon ng mas mataas na produksiyon na magbibigay ng mas 

malaking kita sa namumuhunan at mas maraming produkto para sa mga mamimili. Ang 

ugnayang ito ay nagpapakita ng lubos na pagtutulungan sa mga sektor ng ekonomiya. 

Mula sa Talahanayan 7, makikita ang dami ng lakas-paggawa na pumapasok 

sa sektor ng industriya at agrikultura. Sa katunayan, ang malaking bahagdan ng 

mga manggagawa ay matatagpuan sa agrikultura. Ngunit sa kabila ng maraming 

hamon, patuloy na maraming mamamayan ang nabibilang dito. Hindi matatawaran 

ang malaking naiambag at patuloy na maitutulong ng agrikulura sa kabang-yaman ng 

bansa. Higit sa lahat, ito ang pangunahing pinagmumulan ng mga pagkaing tumutugon 

sa pangangailangan ng tao. 

398

Samantala, ang sektor ng industriya ay nakapagdudulot ng napakalaking 

kontribusyon sa ekonomiya. Sa bawat litro ng pintura na magagawa, nangangailangan 

ito ng maraming kemikal na sangkap sa paggawa, lalagyang lata o plastik, tatak, at 

iba pang impormasyong nakasulat dito, mga sasakyan na maghahatid sa pamilihan, 

kagamitan na maghahalo, mag-filter, at mag-store sa produkto. Maliban pa dito, 

mangangailangan din ng koryente at tubig upang mabuo ang mga ito. Gagamit ng mga 

serbisyong pinansyal, marketing, sales, at istratehiya upang masigurong maibebenta 

ang mga produkto. Dahil dito, kung magiging malusog ang kapaligiran na akma sa 

pagnenegosyo, ang sektor ng industriya ay maaaring maging tagapagpaandar ng 

ekonomiya (Batungbakal, 2011) na magbibigay ng maraming hanapbuhay para sa 

mga Pilipino. 

Ang pagmamanupaktura halimbawa ay hindi maaaring mawala dahil ito ang 

pangunahin sa sekondaryang sektor. Ito ang sektor na nagpoproseso ng mga hilaw 

na produkto. Ang mga nabubuong produkto ay karaniwang ginagamit sa araw-araw 

na pamumuhay ng mga tao. Ang krisis sa pagpapautang at ang pandaigdigang krisis 

pinansyal na naganap mula 2008 – 2012 ay nagpakita sa kahinaan ng industriya ng 

paglilingkod at dahil dito, nangangailangang makagawa ng may kalidad na hanapbuhay 

sa sektor ng industriya. 

DEPED 

Ang sekondaryang sektor ding ito ay nagtutulak 

COPY 

upang magkaroon ng mga 

inobasyon upang makabangon mula sa malawakang epekto ng mga krisis pang 

ekonomiya. Halimbawa, ang kompanya ng Apple ay hindi nag-imbento ng MP3 player, 

bagkus ay gumawa sila ng isang produktong mas simple at madaling gamitin na 

tinawag nilang iPod (Batungbakal, 2011). Sa tulong ng teknolohiya, ang produktibo ay 

napagbubuti para sa higit na kapakinabangan ng buong bansa. Ito rin ang nabanggit 

sa batayang aklat nina Balitao et al (2012), na sa pamamagitan ng sektor na ito, higit 

na nagiging mahusay ang teknolohiya at nakabubuo ng mga kagamitan at makinang 

nakatutulong nang malaki sa agrikultura. Ginamit nilang halimbawa ang traktora, mga 

makabagong pestisidyo, at iba pa. 

Samantala, malaking tulong din sa agrikultura ang pagsasaayos ng mga 

impraestruktura tulad ng mga daan, tulay, riles, daungan, paliparan, at imbakan ng mga 

produkto. Ito ay pagsisigurong makararating sa tamang panahon at pakikinabangan 

ng mga mamamayan ang kalakal mula sa sektor ng agrikultura. Ang mga produktong 

madaling masira ay naiingatan at napahahaba ang buhay dahil na rin sa mga imbakang 

ginagawa. 

Sa usapin ng mga manggagawa, sinasalo ng sektor ng industriya ang mga 

mamamayang iniwan ang gawaing pang-agrikultura dahil sa iba’t ibang kadahilanan. 

Maaaring ang dahilan ay ayon sa sumusunod: 

• Nakikipagsapalaran sila sa kalunsuran o sa lokasyon na may sonang industriyal 

upang maging mga manggagawa sa mga pabrika; 

• Unti-unting nauubos ang mga lupaing tinatamnan dahil ginagamit 

bilang residensiyal, industriyal, o panturismo. Dahil dito, limitado na ang 

399

mapagkakakitaan ng mga mamamayang nabibilang dito; 

• Malawakang pagpalit-gamit ng lupa o (mula lupang agrikultural patungong 

residensiyal,); 

• Usaping pangkapayapaan; 

• Laganap na pangangamkam ng lupa (land grabbing); 

• Mababang kita sa sektor ng agrikultura; 

• Mataas na gastusin sa sektor ng agrikultura; 

• Paglisan sa lupang sakahan bunga ng natural na kalamidad; 

• Kombinasyon ng mga nabanggit. 

Pinagkunan: 



National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan. 

neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014 

Philippine Institute for Development Studies. (n.d.), Phl needs to strengthen manufacturing sector. Retrieved from 

http://www.pids.gov.ph/index2.php?pr=129, on November 7, 2014 

Batungbacal, R. (2011). The strategic importance of the Philippine manufacturing sector. Retrieved from http://fpi.ph/fpi.cms/News/ 

The_Strategic_Importance_of_the_Philippine_Manufacturing_Sector_By_Roberto_F._Batungbacal.pdf, on November 7, 2014 

Gawain 7: VENN DIAGRAM 

Malalim ang ugnayan ng mga sektor ng agrikultura at industriya. Kinakailangan 

ang dalawa upang higit na mapabuti ang katatagan bilang mga sandigan ng ekonomiya. 

Mula sa binasang teksto, punan ang Venn Diagram ng mga hinihinging impormasyon. 

DEPED COPY 

Ugnayan: _____________________________________________________ 

Pagkakaiba: ___________________________________________________ 


1. Ano ang bahaging ginagampanan ng industriya? agrikultura? 

2. Paano nagiging mahalaga ang bawat isa sa pagtugon sa mga 

pangangailangan ng tao? bansa? 

3. Sa mga gampanin ng bawat isa, paano ka makatutulong sa pag-unlad ng 

sektor ng industriya? 

400

Mga Patakaran at Programa upang Mapaunlad ang Sektor ng Industriya at 

Pangangalakal 

Mula sa mga talahanayan tungkol sa investment, makabubuo tayo ng 

kongklusyon na ang Pilipinas ay nakapagtala ng mas mababa sa maaaring asahan 

dito. Sa pagdaan ng mga panahon, matitiyak ang unti-unting pagbaba sa kontribusyon 

ng sekondaryang sektor ng pagmamanupaktura sa ekonomiya, gayundin ang pagbaba 

sa pangkalahatang pamumuhunan. 

DEPED COPY 

Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from 

http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014 

Gayundin naman, ilan sa mga naging impresyon ng mundo sa Pilipinas ay 

hindi maikakailang hindi kaaya-aya. Ilan sa mga impresyong ito ang sumusunod: 

“In 2009, the Philippines ranked 43rd out of 57 countries and last among five 

ASEAN members; next to last in infrastructure; and 51st in economic performance 

in the IMD Global Competitiveness Report; and placed 139th out of 180 countries 

(6th among the ASEAN-6) in the Transparency International’s Corruption Perception 

Index. In 2010, the country ranked 144th among 183 countries and also last among 

the ASEAN-6 in the International Finance Corporation/ World Bank’s (IFC/WB)”. 



Batay sa mga impormasyong ito, ang pamahalaan ay bumuo ng Philippine 

Development Plan 2011-2016 bilang pagpapalakas sa ekonomiya ng bansa. Sa 

nasabing plano, ang sumusunod na aspekto ay tututukan: (a) mas maayos at akmang 

401

kondisyon sa pagnenegosyo, (b) mataas na produktibidad at maayos na paggawa; at 

(c) mas mabuting kalagayan para sa mga mamimili. 

Ang nasabing plano ng pamahalaan ay isang pagsisikap upang mapaunlad 

ang sektor ng industriya. Malinaw ang layuning nakasaad sa nasabing plano. Subalit 

tulad sa mga nakaraang panahon, ang katatagang maipatupad ang mga plano ang 

pinakamalaki pa ring balakid upang masiguro ang pangmatagalang benepisyo mula 

rito. Ilan sa direksyon ng pamahalaan ay pagsasaayos ng ilang mga polisiya upang 

masigurong ang mga ito ay magpapatatag ng industriya. Inaasahan ding ang mga 

pagbabagong ito ay magbibigay ng isang maayos at kaaya-ayang kondisyon sa 

pagnenegosyo para sa lokal at dayuhang mamumuhunan. Ilan sa mga inaasahang 

may pagbabago sa mga patakaran ang sumusunod: 

• Pagsusog (amendments) sa Executive Order (EO) No. 226 o ang Omnibus 

Investment Code of 1987 upang mapalakas ang pagtataguyod sa pamumuhunan 

at paglinang ng mga bagong industriya ng Board of Investment (BOI) 

• Pagpapatibay sa anti-trust/competition law upang malabanan ang mga gawaing 

hindi patas pagdating sa kalakalan, maiwasan ang kartel at monopolyo, at 

maparusahan ang mga opisyal ng mga kompanyang hindi sumusunod sa 

patas na pagnenegosyo. 

DEPED COPY 

• Pagsusog sa Tariff and Customs Code ng Pilipinas. Ito ay bilang suporta 

sa patas na pakikipagkalakan at mapigilan ang patuloy na paglaganap ng 

smuggling sa bansa. Pagsisiguro din ito na ang Pilipinas ay makasusunod 

sa pandaigdigang pamantayan pagdating sa panuntunan ng custom batay sa 

naging komitment ng bansa sa Kyoto Convention. 

• Pagsusog sa Local Government Code upang masiguro na ang kapaligiran sa 

bansa ay magiging kaaya-aya sa pagnenegosyo. 

• Reporma sa buwis bilang insentibo sa pribadong sektor kaugnay sa kanilang 

mga R and D na isinasagawa batay sa RA 8424. Ito ay may layuning mahikayat 

ang mga pribadong sektor na magkaroon ng inobasyon at pagtutulungan 

upang mapagbuti at mapalakas ang pagsasagawa ng R and D para sa 

kapakinabangan ng lahat 

• Pagsusog sa Intellectual Property Code bilang proteksiyon sa mga negosyante 

na ang produkto ay mga sariling likha tulad ng muwebles at iba pang gawang 

kamay 

• Pagsusog sa Barangay Micro Business Enterprises (BMBEs) Act bilang 

suporta sa pagpapalawig at pagpapalakas sa maliliit na negosyo na katuwang 

ng pamahalaan sa pagbibigay ng trabaho 

Partikular ding tinitingnan sa loob ng Philipine Development Plan ang 

pagtataguyod sa industriya. Bilang suporta, nakikita ng pamahalaan ang 

402

pangangailangan sa pagkaroon ng kalidad sa lakas paggawa na naaayon sa 

demand ng pamilihan. Kinakailangan din na malinang ang impraestraktura at ang 

mga regulasyong ipinatutupad upang ganap na mapabuti ang sosyo-ekonomikong 

kapaligiran. Nakatakdang isakatuparan ng pamahalaan ang sumusunod upang 

matamo ang nasabing mga adhikain: 

• Mapaghusay ang promosyon sa pamumuhunan at estratehiya sa paglinang 

ng industriya sa pamamagitan ng mga inisyatibo at programa ng pamahalaan 

kasama ang pribadong sektor, upang magamit nang husto ang mga likas na 

yaman. 

• Masiguro na ang mga magsisitapos sa mga paaralan ay kinakailangan ng 

industriya. 

• Maitaguyod ang paglinang sa mga manggagawa upang masiguro ang kalidad 

sa pamamagitan ng training at opportunity building. 

• Mapanatili ng pamahalaan ang pagbibigay ng insentibo (fiscal and nonfiscal) 

at manguna sa paglulunsad ng promosyon ng mga produktong industriyal sa 

ibang bansa. 

• Mapabuti ang persepsiyon ng mga mamumuhunan sa bansa bunga ng 

katanggap-tanggap na kapaligiran sa pagnenegosyo. 

• Mapalawak ang kaunlaran sa iba pang mga lungsod, katuwang ang pribadong 

sektor, upang mapalawak pa ang pagbibigay ng pagkakataon sa maraming 

Pilipino sa iba’t ibang dako ng bansa. 

DEPED COPY 

Makikita rin ang layunin ng pamahalaan na maisaayos ang kalagayan sa mga 

sekondaryang sektor ng industriya: 

• Ang sekondaryang sektor na electronics ay kinikilala bilang pangunahing 

tagapagpakilos ng ekonomiya. Upang masiguro ang pagkilala sa mga 

produktong ito na mula sa Pilipinas, ang pagkakaroon ng brand. Dapat ding 

makaakit ng mga negosyanteng maaaring ang pokus ay iba pang larawan na 

malaki ang demand tulad ng paggawa ng mga gadyet na patuloy na lumalaki 

ang pangangailangan sa buong mundo. 

• Sa tantiya ng Mines and Geosciences Bureau (MGB), maaaring nasa siyam 

(9) na milyong ektarya sa bansa ang posibleng may metallic na mineral. Dahil 

sa malaking potensiyal nito, ang pamahalaan ay naglalayong mapabuti pa ang 

sekondaryang sektor na ito ng industriya. Nais na mapalakas ang kakayahan 

nito na makabuo ng mga tapos na produkto mula sa mga hilaw na sangkap 

at maipagbili sa dayuhang pamilihan. Habang nagnanais ang pamahalaan na 

mapabuti ang kontribusyon ng pagmimina, hinahangad ding mapasunod ang 

lahat sa polisiya tungkol sa matalinong paggamit ng ating likas na yaman. Ito 

ay pagsisiguro na magiging responsable ang bawat isa sa paggamit ng mga 

yamang mayroon ang bansa habang nagkakamit ng kaunlaran. 

• Ang patuloy na pagsasaayos ng impraestrektura ng bansa ay inaasahang 

magiging isa sa mga prayoridad ng pamahalaan. Ang pagsasaayos ng mga 

kalsada, tulay, pagtatayo ng mga bagong paliparan at daungan, at iba pa ay 

isang patunay kung gaano kaseryoso ang pamahalaan sa pagpapatatag ng 

ekonomiya. 

403

• Ang patuloy na pagsuporta at pagbibigay ng mga insentibo ay magsisiguro 

upang ang iba pang mga nakapaloob na gawain sa sektor ng industriya tulad 

ng homestyle products; pag-aalahas; motor vehicle parts and components; 

tela; konstruksiyon at kaakibat na materyales, at iba pa ay magiging matibay 

na sandigan ng ekonomiya. Ang mga polisiya ng bansa at pagbuo ng pangalan 

at kalidad sa mga produktong mula sa bansa ay isang malaking hamon upang 

masiguro ang kakayahan ng industriyang makipagkompetensiya sa mga 

bansang nangunguna sa kalakalang panlabas. 



Gawain 8: ECO-SIGNS 

Ang pamahalaan ay nagpapatupad ng mga patakaran at programa dahil sa 

layunin nitong mapatatag ang ekonomiya ng bansa. Mula sa binasang teksto, hayaan 

ang mag-aaral na gamitin at sundin ang paggamit ng Eco-signs na hango sa konsepto 

ng traffic signs. Ang mga panandang ito ay STOP, GO at CAUTION. Ang STOP ay 

ilalagay kung nais ng mag-aaral na ang patakaran ay ihinto, GO kung nais ipagpatuloy 

at CAUTION kung itutuloy nang may pag-iingat. 

DEPED COPY 

Hindi dapat 

ipatupad 

Dapat 

ipatupad 

Hinay-hinay sa 

pagpapatupad 

BATAS ECO-SIGNS DAHILAN 

• Pagsusog (amendments) sa 

Executive Order (EO) No. 226 o ang 

Omnibus Investment Code of 1987 

• Pagpapatibay sa anti-trust/ 

competition law 

• Pagsusog sa Export Development 

Act 

• Pagpapabuti sa industriya ng 

Aviation 

• Pagsusog sa Tariff and Customs 

Code ng Pilipinas 

• Pagsusog sa Local Government 

Code 

404


1. Ano ang iyong palagay sa kasalukuyang kalagayan ng sektor ng industriya? 

Ipaliwanag. 

2. Makatwiran ba ang direksiyon ng pamahalaan na magsagawa ng 

pagbabago sa mga patakaran at polisiya ng bansa kaugnay sa sektor ng 

industriya? Patunayan. 

3. Paano ka makatutulong sa pag-unlad ng sektor ng industriya tungo sa 

pagkamit ng kaunlaran ng bansa? 

Gawain 9: ARROW IN ACTION! 

Ipagpatuloy ang gawaing ito sa pamamagitan ng pagsagot sa arrow question. 

pambansang 

pag-unlad 

napagtanto 

natutunan 

Ang alam ko 

DEPED 

Ano ang natutunan ko 

COPY 

sa Sektor ng Industriya? 

Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6 

Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3B 

HntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn. 


Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng industriya, 

maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong 


PAGNILAYAN 

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang 

mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng industriya. 

Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng industriya upang 

maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. 

405

Gawain 10: KNOWLEDGE POWER! 

Basahin ang hinalaw na teksto. Suriin ang mga ideya at ang nakapaloob na 

paniniwala sa sumulat. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng 

gawain. 

Ang kuwento ng grupo naming taga-UP, post-EDSA dreamers – mga nangarap 

ng magandang Pilipinas na maaaring maipagmalaki kahit saan. Noong araw, 

nagtatalo-talo lang kami tungkol sa industrialization, bakit ang Pilipinas ay hindi 

naka-take off kompara sa mga kasabayang bansa at paanong ang technology 

and know-how ng agriculture natin, several centuries behind – kompara sa ibang 

agricultural countries. Ang consensus namin noon – hindi nagkaroon ang Pilipinas 

ng land reform, totoong land reform na talagang namahagi ng lupa sa tillers of the 

land, gaya ng ginawa sa US at Japan. Ang pinag-uusapan, social policies na dapat 

gawin – para paramihin at palakihin pa ang middle class ng bansa o mga pamilyang 

may purchasing powers. Isa pa, ang tax system sa bansang masyadong skewed in 

favor ng mga may properties na at conducive para gawing idle lamang ang marami 

sa mga ari-arian. Anyway, marami sa amin ay nakapagtrabaho na sa gobyerno at 

alam namin – first-hand – hindi ganoon kadaling baguhin ang mga kalakaran at 

bagay-bagay… 

DEPED COPY 

Pinagkunan: Sasaliwngawit. 2012. Doon po sa aminm balik-tanaw- usapang pag-unlad. Retrieved from http://sasaliwngawit. 

wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik-tanaw-usapang-pag-unlad-2/ on November 7, 2014 


1. Ano ang nilalaman ng hinalaw na teksto? 

2. Anong damdamin ang mararamdaman mula sa sumulat? 

3. Ano ang naging kongklusyon ng sumulat? Bakit iyon ang naging pangwakas 

niya? 

Gawain 11: GAWAIN 2, TAKE 2 

Batay sa naging Gawain 2, muling balikan ang listahan ng mga bagay na 

inyong napili. Batay sa listahan, magsagawa ng pagsasaliksik kung ano ang estado 

ng mga sekondaryang sektor ng industriya na pinagmulan ng mga ito mula 2000 – 

2010 (isang dekada). 


1. Ano ang naging kalagayan ng mga nasabing sekundaryang sektor na 

sinaliksik? 

2. Bakit ganoon ang naging kalagayan? 

3. Ano ang kongklusyon na maaari mong mabuo mula sa naging pagtingin 

sa mga datos? 

406

4. Ano ang mga bagay na kailangan upang mapalakas o mapanatiling 

malakas ang mga ito? 

Gawain 12: Presyo ng Langis, Parang Spaghetting Pataas o Pababa? 

Noong Abril 1996, ang gasolina at diesel ay nagkakahalaga lang ng Php9.50 at 

Php7.03 bawat litro. Ang LPG naman ay Php145.15 ang bawat 11-kilong cylinder na 

karaniwang ginagamit sa mga bahay. 

Ayon sa Oil Monitor (1 February 2011) ng Department of Energy, ang price 

range ng gasolina ay Php47.55-P48.89 bawat litro, samantalang ang diesel ay 

Php39.20-P41.35 bawat litro. Sa kaso ng 11-kg LPG, ito naman ay Php686.00- 

Php743.00. Aba, nangangahulugan po ito ng mahigit 400 porsiyentong pagtaas sa 

presyo ng gasolina, diesel at LPG sa loob ng 15 taon! 

Pinagkunan: Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?. Retrieved from http://pinoyweekly.org/ 

new/2011/02/presyo-ng-langis-bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014 


DEPED COPY 

1. Ano ang ipinararating ng mensahe sa loob ng text box? 

2. Ano ang iyong mahihinuha mula rito? 

3. Sa iyong palagay, ano ang maaaring mangyari sa susunod na labinlimang 

taon? Ipaliwanag. 

Gawain 13: Pag-aralan mo ang Presyo ng langis nyo! 

Ipasaliksik sa mag-aaral ang naging pagbabago sa presyo ng gasolina sa 

pamayanan kung saan nabibilang ang mga mag-aaral sa mga taong 2012 at 2013. 

Gamit ang talahanayan at graph, hayaang ilapat nila ang nasaliksik na datos at 

takdaan ang mahahalagang panahon at pagbabago sa presyo. Kasama ring isaliksik 

ang epekto ng mga pagbabago sa araw-araw na pamumuhay ng mga negosyante, 

pamilya, simbahan, guro, at ng mga tinder o tindera. Gumawa ng pag-uulat sa 

isinagawang pagsasaliksik. 


1. Anong panahon naganap ang mga pagbabago? 

2. Paano naapektuhan ng mga pagbabago ang mamamayan? 

3. Sa iyong palagay, ano ang naging hamon sa iyong pamilya ng mga 

pagbabago sa presyo ng langis? Pangatwiranan. 

407

GAWAIN 14: INDUSTRIYA, MAYROON BA? 

Ang gawaing ito ay maglalagay sa iyo sa sitwasyong aktibo kang makikibahagi 

sa pagpapatupad ng patakarang pang-ekonomiya na magpapabuti sa sektor ng 

industriya. Hatiin ang klase sa tatlong grupo. Ang mga pangkat ay magsasagawa ng 

sarbey upang alamin ang mga industriya na mayroon sa komunidad. Kasabay nito, 

isaliksik din ang mga polisiya na sumusuporta sa mga industriyang ito. Gumawa ng 

isang balangkas sa kalagayan ng mga industriya at tingnan ang kapakinabangan ng 

mga makikitang polisiya. Matapos ito ay bumuo ng kongklusyon ayon sa: 

• Kalagayan ng mga industriya 

• Kakayahang na mapalago ang mga industriya 

• Kasapatan ng mga polisiya bilang tugon sa mga pangangailangan ng 

industriya 

• Mga dagdag na kailangan mula sa lokal na pamahalaan 

MGA PAMANTAYAN SA MGA GAGAWIN 

INDIKADOR NATATANGI MAHUSAY 

HINDI 

MAHUSAY 

KAILANGAN 

PANG 

PAUNLARIN 

MARKA 

DEPED 

4 3 

COPY 

2 1 

Panahon na 

iginugol sa 

gawain 

Hindi umabot 

sa limang 

(5) araw ang 

pagsasagawa. 

Umabot sa 

pitong (7) 

araw ang 

pagsasagawa. 

Umabot sa 

siyam (9) 

araw ang 

pagsasagawa. 

Umabot 

ng higit sa 

sampung araw 

(10+) ang 

pagsasagawa. 

Kooperasyon 

ng grupo 

Ang lahat ng 

miyembro ay 

nagsagawa ng 

mga gawain. 

Kalahati 

lamang ng 

miyembro ang 

nagsagawa ng 

mga gawain 

Isa lang na 

miyembro ang 

nagsagawa ng 

mga gawain. 

Walang 

nagsagawa ng 

mga gawain 

408

Gawain 15: ARROW IN ACTION 

Sagutin ang tanong sa bahaging ito. 

pambansang 

pag-unlad 

napagtanto 

natutunan 

Ang alam ko 

Paano ako makatutulong 

sa mga patakarang 

industriyal tungo sa 

pambansang pagsulong 

at pag-unlad? 

Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u& source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5V 

DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610# facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHn 

tzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn. 


MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral! 

DEPED COPY 

Transisyon sa Sususnod na Aralin 

Naunawaan mo ang kalagayan at kahalagahan ng sektor ng industriya sa 

ekonomiya. Malaki ang kontribusyon ng sektor na ito sa ekonomiya ng bansa. 

Maaari itong maging sandigan ng bansa upang masiguro na ang mamamayan ay 

magkaroon ng hanapbuhay at madama ang tunay na epekto ng industriyalisasyon. 

Sa isang banda, ang sektor ng industriya ay limitado kahit na malaki pa ang 

potensiyal nito na makapaghatid ng kabutihan sa bansa. Sa kabilang banda, ang 

kakayahan nito na makipag-ugnay sa iba pang sektor ay malaking tulong upang 

higit na matamo ang kaunlaran. Ang kakayahang makabuo ng mga produkto upang 

higit na mapalaki ang kita ng iba pang sektor ay isang makabuluhang inisyatibo 

para sa ekonomiya. Kaakibat nito ang kakayahan namang mapagbuti at magamit 

ng iba pang sektor ang produktong mula sa sektor ng industriya. 

Upang lubos nating maunawaan ang buong ekonomiya, ating susunod na 

titingnan ang sektor ng paglilingkod, ang kasalukuyang kalagayan at kakayahan 

nito sa pag-aambag sa kabuuang kita ng bansa. Ating aalamin kung ano ang 

kaugnayan nito sa sektor ng industriya at kung paano ito gumagalaw sa loob ng 

ekonomiya. 

409

PANIMULA 

Ang lahat ng tao ay may mga pangangailangang dapat matugunan. Kabilang 

dito ang pagkain, damit, tirahan, at edukasyon. Ang mga ito ay hindi kayang 

ipagkaloob ng iisang sektor lamang. Kailangan din natin ng mga serbisyo kagaya ng 

transportasyon, komunikasyon, at edukasyon. 

Ang mga pagkain tulad ng mga gulay, prutas, karne, at isda ay nagmumula sa 

sektor ng agrikutura. Ang mga pangangailangan natin tulad ng damit ay nagmumula 

naman sa sektor ng industriya. Subalit anong sektor naman ng ating ekonomiya ang 

nagkakaloob ng ating mga pangangailangang tulad ng transportasyon, komunikasyon, 

at edukasyon? Sa ganitong aspekto pumapasok ang bahaging ginagampanan 

ng sektor ng paglilingkod. Kung kaya’t ang pangunahing pokus ng araling ito ay 

ang bahaging ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at mga patakarang pangekonomiyang 

nakatutulong dito. 

Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap 

sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang 

pupukaw ng iyong interes at magdudulot sa iyo ng kaalaman. 

Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagsusuri ng bahaging 

ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at mapahalagahan ang mga patakarang 

pang-ekonomiya na nakatutulong dito. 

DEPED COPY 

ALAMIN 

ARALIN 4 

SEKTOR NG PAGLILINGKOD 


sa sektor ng paglilingkod at kung ano ang bahaging ginagampanan ng sektor ng 

paglilingkod sa ekonomiya ng bansa. 

Gawain 1: ON THE JOB! 

Suriin ang mga larawan na nasa ibaba. Ano ang trabaho ng mga makikitang 

tao sa larawan? Ipaliwanag ang iyong batayan. 

1 2 3 

410

4 5 6 

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang callout upang inisyal na 

masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng paglilingkod. 

Gawain 2: CALLOUT 

Sagutin mo ang una at pangalawang speech balloon. Samantala, ang 

panghuling icon ay masasagot pagkatapos ng aralin na ito. 

Ang 

DEPED COPY 

Ang aking gustong 

malaman ay ____________ 

________________________ 

________________ 

______________ 

aking paunang 

nalalalaman ay_________ 

_________________________ 

______________________ 

____ 

Ang aking mga 

nalaman ay____ 

______________ 

_____________ 

____ 

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa 

sektor ng paglilingkod, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin 

upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang sektor na ito. 

411

PAUNLARIN 



ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng 

impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo 

bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa sektor ng 

paglilingkod. Inaasahan na magagabayan ka ng mga inihandang gawain 

at teksto upang masagot ang katanungan na kung ano ang bahaging 

ginagampanan ng sektor ng paglilingkod sa ekonomiya ng bansa. Halina’t 

umpisahan mo na. 

ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD 

Sinasabing ang kaunlarang pang-ekonomiya ay nasasalamin sa paglawak at 

pag-unlad ng kakayahan ng mga kasapi sa lipunan na lumilikha ng iba’t ibang kalakal 

at paglilingkod na tumutugon sa pangangailangan ng tao. Ang pagdami ng kalakal at 

paglilingkod sa lipunan ay hudyat na ang mga tao ay makalilikha ng produktong hindi 

lamang para sa pangkasalukuyang gamit bagkus ay para na rin sa hinaharap. 

Kaalinsabay ng kaunlarang pang-ekonomiya ay ang karagdagang 

pangangailangan para sa mga taong bumubuo sa sektor ng paglilingkod. Ito ang sektor 

DEPED COPY 

na nagbibigay-paglilingkod sa transportasyon, komunikasyon, media, pangangalakal, 

pananalapi, paglilingkod mula sa pamahalaan, at turismo. Ito rin ang sektor na 

umaalalay sa buong yugto ng produksiyon, distribusyon, kalakalan, at pagkonsumo ng 

mga produkto sa loob o labas ng bansa. Kilala rin ito bilang tersarya o ikatlong sektor 

ng ekonomiya matapos ang agrikultura at industriya. 

Sa ekonomiya ng isang bansa, hindi lamang mga produkto tulad ng mga 

damit, kasangkapan, gamot, at pagkain ang pinagkakagastusan at kinokonsumo ng 

mga mamamayan. May mga pangangangailangan din sila bukod sa mga produktong 

agrikultural at industriyal. Ang sektor ng paglilingkod ay binubuo ng sub-sektor sa 

pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at pagtitingi, 

transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga paglilingkod na pampamayanan, 

panlipunan, at personal. Ang mga sektor na nabanggit ay may mahalagang papel 

sa kabuuang ekonomiya ng bansa. Importante ang sektor ng kalakalan ng pagtitingi 

(retail) at pamamakyaw (wholesale) upang tiyaking makarating sa mga mamimili ang 

mga produkto mula sa sakahan o pagawaan. Malaki rin ang naiaambag ng sektor ng 

paglilingkod sa GDP ng Pilipinas. Kapansin-pansin din ang patuloy na pagtaas ng 

porsiyento ng paglago ng sektor ng paglilingkod sa Pilipinas na nagkaroon lamang ng 

bahagyang pagbaba noong 2001. 

Isa sa mga kilalang nakatutulong sa ekonomiya ngayon ay ang paglakas ng 

business process outsourcing lalo na ang call center companies na nagkakaloob ng 

trabaho sa maraming Pilipino. Sa pangkalahatan, ang paglilingkod ay ang pagbibigay 

ng paglilingkod sa halip na bumuo ng produkto. Ang pormal na industriyang bumubuo 

412

sa sektor ng paglilingkod ay ang sumusunod: 

• Transportasyon, komunikasyon, at mga Imbakan – binubuo ito ng mga 

paglilingkod na nagmumula sa pagbibigay ng publikong sakayan, mga 

paglilingkod ng telepono, at mga pinapaupahang bodega. 

• Kalakalan – mga gawaing may kaugnayan sa pagpapalitan ng iba’t-ibang 

produkto at paglilingkod. 

• Pananalapi – kabilang ang mga paglilingkod na binibigay ng iba’t ibang 

institusyong pampinansiyal tulad ng mga bangko, bahay-sanglaan, remittance 

agency, foreign exchange dealers at iba pa. 

• Paupahang bahay at Real Estate– mga paupahan tulad ng mga apartment, 

mga developer ng subdivision, town house, at condominium. 

• Paglilingkod ng Pampribado – lahat ng mga paglilingkod na nagmumula sa 

pribadong sektor ay kabilang dito. 

• Paglilingkod ng Pampubliko – lahat ng paglilingkod na ipinagkakaloob ng 

pamahalaan. 

Sa mga nakalipas na kasaysayan ng tao sa mundo, ipinapakita rito ang 

malaking pagbabago sa paraan ng pamumuhay ng mga lipunan mula sa pangangaso 

at pangangalap ng pagkain sa kapaligiran at ekonomiyang agrikultural patungo sa 

ekonomiyang industriyal. Dahil sa pagbabagong ito, lumawak ang pangangailangan 

at kagustuhan ng tao para sa paglilingkod. Ang pagkakaroon ng espesyalisasyon sa 

paggawa sa iba’t ibang larangan ang nagturo ng landas para sa efficient na paraan 

ng pagbibigay ng paglilingkod sa mga tao. Sa tila napakabilis na takbo ng panahon, 

DEPED COPY 

kailangang umagapay ang tao sa pagbabago sa kanyang kapaligiran. Maraming 

gawain ang mga tao ang hindi nila matugunan sa sarili lamang kaya’t malaking tulong 

ang paghahatid ng iba’t ibang paglilingkod mula sa iba. 

Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. 

Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc. 

Gawain 3: TEKS-TO-GRAPH 

Batay sa iyong binasang teksto, kompletuhin ang nilalaman ng graphic 

organizer sa ibaba. Pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong tanong. 

Sektor ng 

Paglilingkod 

413


1. Ano ang ibig sabihin ng sektor ng paglilingkod? 

2. Isa-isahin ang bumubuo sa sektor ng paglilingkod. 

3. Sumasang-ayon ka bang ang malaking bilang ng sektor ng paglilingkod 

sa bansa ay maaaring isang indikasyon ng kaunlaran ng ekonomiya? 


Gawain 4 : TRI-QUESTION CHART 

Punan ang tsart sa ibaba batay sa iyong mga naunawaan. Itala ang mga ito 

ayon sa mga hinihingi sa bawat titik. Sagutin ang mga tanong sa bawat hanay. 

Ano-anong gawaing 

pang-ekonomiya ang 

nasasaklawan ng sektor ng 

paglilingkod? 

ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD 

Ano-ano ang halimbawa 

nito? 

Paano nakakatulong 

ang mga gawaing 

ito sa pambansang 

ekonomiya? 

DEPED COPY 

Gawain 5: DATOS-INTERPRET KO 

Paghambingin ang distribusyon ng mga sektor ng ekonomiya at sagutin ang 

mga pamprosesong tanong. 

Talahanayan 2 



SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010 

Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374 

Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497 

Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166 

Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp 


414


1. Aling sektor ang nagbigay ng malaking kontribusyon sa kabuuang kita ng 

ekonomiya mula 2005 hanggang 2010? 

2. Alin naman ang may pinakamaliit na kontribusyon sa ekonomiya sa 

nakalipas na mga taon? 

3. Ano ang ipinahihiwatig na patuloy na paglaki ng distribusyon ng sektor ng 

paglilingkod sa ekonomiya ng bansa? 

4. Ano ang maaaring maging epekto ng paglaki ng paglilingkod sa ekonomiya 

ng bansa kompara sa sektor ng agrikultura at Industriya? 

Gawain 6: PAGLILINGKOD KOLEK 

Gamit ang datos mula 1st Quarter 2014 Gross National Income & Gross 

Domestic Product by Industrial Origin, ikompyut ang antas ng kontribusyon ng bawat 

sub-sektor sa kabuuang GVA ng sektor ng paglilingkod para sa 2013 (Q1) at 2014 

(Q1). Pagkatapos ay tukuyin kung tumaas o bumaba ang antas ng kontribusyon nito. 

GROSS VALUE ADDED in SERVICES 

1st Quarter 2013 and 1st Quarter 2014 

DEPED 

AT CONSTANT 2000 PRICES, 

COPY 

IN MILLION PESOS 

INDUSTRY/INDUSTRY GROUP Q1 2013 Q1 2014 

Growth 

Rate (%) 

SERVICE SECTOR 885,830 946,095 6.8 

a. Transportation, Storage, and 

Communication 

b. Trade and Repair of Motor Vehicles, 

Motorcycles, Personal and Household 

Goods 

123,446 134,452 8.9 

238,463 251,792 5.6 

c. Financial Intermediation 118,743 126,118 6.2 

d. Real Estate, Renting & Business Activity 165,317 180,536 9.2 

e. Public Administration & Defense; 

Compulsory Social Security 

65,178 69,289 6.3 

f. Other Services 174,683 183,907 5.3 



415

SEKTOR NG PAGLILINGKOD 

a. Transportation, Storage, and 

Communication 

b. Trade and Repair of Motor 

Vehicles, Motorcycles, Personal 

and Household Goods 

c. Financial Intermediation 

d. Real Estate, Renting & Business 

Activity 

e. Public Administration & Defense; 

Compulsory Social Security 

f. Other Services 

2013 (Q1) 

(%) 

2014 (Q1) 

(%) 

Tumaas o 

Bumaba 


1. Anong bahagi ng sektor ng paglilingkod ang nagbigay ng malaki at maliit 

na kontribusyon sa GVA ng Q1 2013 at Q1 2014? 

2. Paano mapananatili ang potensiyal ng kabuuang sektor ng paglilingkod 

upang maging kaakibat sa pagpapaunlad ng bansa? 

DEPED COPY 

Ang mga Manggagawang Pilipino sa Sektor ng Paglilingkod 

Ang mga manggagawang Pilipino na kabilang sa sektor ng paglilingkod ay 

hindi pahuhuli sa nasabing larangan. Taglay nila ang mataas na antas na katangian 

ng isang mahusay na tagapaglingkod. Sila ay masipag, malikhain, matiyaga, at 

nakatutulong nang malaki upang umangat sa larangang ito. Sa akdang A Moral 

Recovery Program: Building a People-Building a Nation ni Patricia Licuanan, inilahad 

na ang pagiging malikhain, at mapamaraan ng mga Pilipino ay naipakikita sa kanilang 

kakayahang iangkop ang kanilang pamumuhay saan mang panig ng mundo. Bukod 

pa rito, ang kanilang pagiging bukas at handa sa pagkatuto sa iba’t ibang kasanayan 

ang isa pa sa mga katangian ng mga Pilipino na labis na hinahangaan, hindi lamang 

dito sa loob ng bansa kundi lalo’t higit pa sa ibang panig ng mundo. 

Ang matinding pagmamahal ng mga Pilipino sa kanilang pamilya kung saan 

kabilang hindi lamang ang kanilang mga anak at asawa kundi maging sa kanilang 

mga lolo, lola, tiyuhin, tiyahin, pinsan, at mga pamangkin ang nagtutulak sa kanilang 

harapin ang anumang pagsubok alang-alang sa kanila. Ang pagmamalasakit ng mga 

manggagawang Pilipino sa kanilang pamilya ang nagtutulak sa kanila na pumunta 

sa ibang bansa upang doon magtrabaho. Sa katunayan, ayon sa pinakahuling datos 

ng National Statistical Coordination Board (NSCB) mahigit 2.04 milyong Overseas 

Filipino Workers (OFWs) o tinatayang 2% ng kabuuang populasyon ng Pilipinas ang 

umalis ng bansa noong taong 2010 para magtrabaho. 

416

Marami nang parangal ang inani ng maraming Pilipino sa iba’t ibang panig ng 

daigdig na kumilala sa kanilang kahusayan sa larangan ng caregiving, bartending, 

entertainment, healthcare, at pati ang pamamahala sa tahanan bilang kasambahay. 

Lamang ang mga Pilipino sa pag-unawa at pagsasalita ng wikang Ingles kompara sa 

ibang mga nasyonalidad kaya naman mas tinatangkilik ng mga banyagang employer 

ang mga Pilipino. Sa katunayan, nangingibabaw ang Pilipinas pagdating sa business 

process outsourcing (BPO). Ang mataas na antas ng kasanayan at kasipagan ng mga 

Pilipino ang nagbibigay-daan sa de kalidad na paggawa na siya namang gustonggusto 

ng mga mamumuhunan. 

Marami ring Pilipino ay may mataas na pinag-aralan at bihasa sa paggamit 

ng mga makabagong teknolohiya. Sila ay computer literate at bihasa sa iba’t ibang 

larangan ng pagbibigay ng paglilingkod na nagpapatunay ng kanilang kahandaang 

makipagsabayan sa pandaigdigang larangan ng paglilingkod. 



http://www.crvp.org/book/series03/iii-7/chapter_iv.htm Retrieved on November 7, 2014 

Business Mirror. (2014). Large potential for bpo sector remains in Philippines. Retrieved from http://www.businessmirror.com.ph/ 

index.php/en/business/companies/28894-large-potential-for-bpo-sector-remains-in-phl on November 7, 2014 

Gawain 7: PINOY SAAN MAN SA MUNDO 

DEPED 

Kumpletuhin mo ang dayagram na naglalarawan 

COPY 

ng katangian ng mga 

manggagawang Pilipino na kinikilala sa mundo. 


1. Saang mga larangan nakikilala ang mga manggagawang Pilipino sa 

mundo? 

2. Sa iyong palagay, sa papaanong paraan mapapangalagaan ang kalagayan 

ng mga manggagawang Pilipino? 

417

Mga Ahensiyang Tumutulong sa Sektor ng Paglilingkod 

Department of Labor & Employment (DOLE) 

– nagsusulong ng malaking pagkakataon para sa pagtatrabaho, 

humuhubog sa kakayahan ng mga manggagawa, nangangalaga 

sa kapakanan ng mga manggagawa, at nagpapanatili sa 

kaayusan at kapayapaan sa industriya n g paggawa sa bansa 

Overseas Workers Welfare Administration (OWWA) 

– ahensiya ng pamahalaan na tumitingin sa kapakanan ng mga 

Overseas Filipino Workers 

Philippine Overseas Employment Administration (POEA) 

– itinatag sa bisa ng Executive Order 797 noong 1982 na 

may layuning isulong at paunlarin ang mga programa ukol 

sa paghahanapbuhay sa ibayong-dagat at pangalagaan ang 

kapakanan ng mga Overseas Filipino Workers. 

DEPED COPY 

Technical Education and Skills Development Authority 

(TESDA) 

– itinatag sa bisa ng Republic Act 7796 noong 1994. Isinusulong 

ng batas na ito na hikayatin ang buong partisipasyon ng 

industriya, paggawa, mga lokal na pamahalaan, at mga 

institusyong teknikal at bokasyonal upang sanayin at paunlarin 

ang kasanayan ng mga manggagawa sa bansa 

Professional Regulation Commission (PRC) 

– nangangasiwa at sumusubaybay sa gawain ng mga 

manggagawang propesyonal upang matiyak ang kahusayan sa 

paghahatid ng mga serbisyong propesyunal sa bansa. 

Commission on Higher Education (CHED) 

– nangangasiwa sa gawain ng mga pamantasan at kolehiyo sa 

bansa upang maitaas ang kalidad ng edukasyon sa mataas na 

antas. 

418

Gawain 8: TULONG PAGLILINGKOD 

Batay sa iyong binasang teksto, kompletuhin ang nilalaman ng graphic 

organizer sa ibaba. Pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong tanong. 

Klasipikasyon 

ng Ahensya 

Mga Ahensiya 

ng Pamahalaan 

Mga Ahensiyang 

Tumutulong 

sa Sektor ng 

Paglilingkod 

Nangangalaga 

sa kapakanan 

ng mga 

manggagawa 

Humuhubog 

sa kakayahan 

ng mga 

DEPED 

manggagawa 

COPY 

? 

? 

? 

? 

? 

? 


1. Alin sa mga ahensiya ang tumututok sa mga manggagawa sa ibang bansa? 

2. Alin sa mga ahensiya ang tumutulong sa pagsasanay sa mga 

manggagawang Pilipino? 

3. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang 

Pilipino sa ibang bansa? 

Mga Batas na Nangangalaga sa mga Karapatan ng Manggagawa 

ARTIKULO XIII 

KATARUNGANG PANLIPUNAN AT 

MGA KARAPATANG PANTAO PAGGAWA 

Sek. 3. Dapat magkaloob ang Estado ng lubos na proteksyon sa paggawa, sa lokal 

at sa ibayong dagat, organisado at di organisado, at dapat itaguyod ang puspusang 

employment at pantay na mga pagkakataon sa trabaho/empleyo para sa lahat. 

Dapat nitong garantiyahan ang mga karapatan ng lahat ng mga manggagawa 

sa pagtatatag ng sariling organisasyon, sama-samang pakikipagkasundo at 

negosasyon, mapayapa at magkakaugnay na pagkilos, kasama ang karapatang 

magwelga nang naaayon sa batas. Dapat na may karapatan sila sa katatagan sa 

419

trabaho, sa makataong mga kalagayan sa trabaho, at sa sahod na sapat ikabuhay. 

Dapat din silang lumahok sa mga proseso 

ng pagbabalangkas ng patakaran at desisyon na 

may kinalaman sa kanilang mga karapatan at 

benepisyo ayon sa maaaring itadhana ng batas. 

Dapat itaguyod ng Estado ang 

prinsipyong hatiang pananagutan ng mga 

manggagawa at mga employer at ang 

preperensiyal na paggamit ng boluntaryong mga 

pamamaraan ng pagsasaayos sa mga hidwaan, 

kabilang ang konsilyasyon, at dapat ipatupad 

ang pagtalima rito ng isa’t isa upang maisulong 

ang katiwasayang industriyal. 

Karapatan 

ng mga 

manggagawa 

na itinatadhana ng 

ating Saligang 

Batas 

Dapat regulahin ng Estado ang ugnayan ng mga manggagawa at mga 

employer, dahil sa pagkilala sa karapatan ng paggawa sa karampatang bahagi nito sa 

mga bunga ng produksiyon at sa karapatan ng mga negosyo sa makatwirang tubo sa 

mga pamumuhunan, at sa paglawak at paglago. 

Pinagkunan: http://www.gov.ph/constitutions/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/ Retrieved on November 7, 2014 

DEPED COPY 


1. Gamit ang radial cluster diagram sa gilid, isa-isahin ang mga karapatan ng 

mga manggagawang inilalahad ng ating Saligang Batas. 

2. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang 

Pilipino sa loob at labas ng bansa sa pamamagitan ng mga probisyon sa 

ating Saligang Batas? 

Noong taong 2014 ay naglabas ang Bureau of Working Conditions ng 

Department of Labor and Employment ng handbook ukol sa mga benepisyo ng mga 

manggagawa ayon sa batas. Ito ang magsisilbing gabay at makapagbibigay ng dagdag 

kaalaman tungkol sa mga umiiral na batas sa larangan ng paggawa. Narito ang ilan sa 

mahahalagang probisyon ng nasabing handbook. 

• Republic Act No. 6727 (Wage Rationalization Act) 

– nagsasaad ng mga mandato para sa pagsasaayos ng pinakamababang 

pasahod o minimum wage na naaangkop sa iba’t ibang pang-industriyang sektor 

na kinabibilangan ng sumusunod: hindi pang-agrikultura (non-agriculture), 

plantasyong pang-agrikultura at di-pamplantasyon, cottage/sining sa pagyari 

sa kamay, at pagtitingi/serbisyo, depende sa bilang ng mga manggagawa o 

puhunan o taunang kita sa ilang mga sektor. 

• DAGDAG NA BAYAD TUWING PISTA OPISYAL (Holiday Pay - Artikulo 94) 

- tumutukoy sa bayad sa isang manggagawa na katumbas ng isang (1) araw 

na sahod kahit hindi pumasok sa araw ng pista opisyal. 

420

• DAGDAG NA BAYAD TUWING ARAW NG PAHINGA O SPECIAL DAY 

(Premium Pay - Artikulo 91-93) - karagdagang bayad sa manggagawa sa 

loob ng walong (8) oras na trabaho sa araw ng pahinga at special days 

• DAGDAG NA BAYAD PARA SA TRABAHO NG LAMPAS SA WALONG 

ORAS (Overtime Pay - Artikulo 87) - karagdagang bayad sa pagtatrabaho 

na lampas sa walong (8) oras sa isang araw 

• DAGDAG NA BAYAD SA PAGTATRABAHO SA GABI (Night Shift Differential 

- Artikulo 86) - karagdagang bayad sa pagtatrabaho sa gabi na hindi bababa 

sa sampung porsiyento (10%) ng kaniyang regular na sahod sa bawat oras na 

ipinagtrabaho sa pagitan ng ikasampu ng gabi at ikaanim ng umaga 

• SERVICE CHARGES (Artikulo 96) - Lahat ng manggagawa sa isang 

establisimyento o kahalintulad nito na kumokolekta ng service charges ay may 

karapatan sa isang pantay o tamang bahagi sa walumpu’t limang porsiyento o 

bahagdan (85%) na kabuuang koleksiyon. Ang service charges ay kadalasang 

kinokolekta ng halos lahat ng hotel, kainan o restaurant, night club, cocktail 

lounges at iba pa. 

• SERVICE INCENTIVE LEAVE (SIL – Artikulo 95) - Ang bawat manggagawa na 

nakapaglilingkod nang hindi kukulangin sa isang (1) taon ay dapat magkaroon 

DEPED COPY 

ng karapatan sa taunang service incentive leave (SIL) na limang (5) araw na 

may bayad. 

• MATERNITY LEAVE (RA 1161, as amended by RA 8282) - Ang bawat 

nagdadalang-taong manggagawa na nagtatrabaho sa pribadong sektor,kasal 

man o hindi, ay makatatanggap ng maternity leave na animnapung (60) araw 

para sa normal na panganganak o pagkakunan; o pitumpu’t walong (78) araw 

para sa panganganak sa pamamagitan ng caesarian section, kasama ang mga 

benipisyong katumbas ng isang daang porsyento (100%) ng humigit kumulang 

na arawang sahod ng manggagawa na nakapaloob sa batas. 

• PATERNITY LEAVE (RA 8187) - maaaring magamit ng empleyadong lalaki sa 

unang apat (4) na araw mula ng manganak ang legal na asawa na kaniyang 

kapisan; Para sa layuning ito, ang “pakikipagpisan” ay tumutukoy sa obligasyon 

ng asawang babae at asawang lalake na magsama sa iisang bubong. 

• PARENTAL LEAVE PARA SA SOLONG MAGULANG (RA 8972) - 

ipinagkakaloob sa sinumang solong magulang o sa indibidwal na napagiwanan 

ng responsibilidad ng pagiging magulang 

• LEAVE PARA SA MGA BIKTIMA NG PANG-AABUSO LABAN SA 

KABABAIHAN AT KANILANG MGA ANAK (Leave for Victims of Violence 

Against Women and their Children - RA 9262) – Ang mga babaeng empleyado 

na biktima ng pang-aabusong pisikal, seksuwal, sikolohikal, o anumang uri ng 

paghihirap, kasama na rin dito ang hindi pagbibigay ng sustento, pagbabanta, 

421

pananakit, harassment, pananakot, at hindi pagbibigay ng kalayaang 

makisalamuha o makalabas ng tahanan mula sa kaniyang asawa, dating 

asawa o kasintahan ang may karapatang gumamit ng leave na ito. 

• SPECIAL LEAVE PARA SA KABABAIHAN (RA 9710) - Kahit sinong babaeng 

manggagawa, anoman ang edad at estadong sibil, ay may karapatan sa special 

leave benefit kung ang empleyadong babae ay mayroong gynecological 

disorder na sinertipikahan ng isang competent physician. 

• THIRTEENTH-MONTH PAY (PD 851) - Lahat ng empleyo ay kinakailangang 

magbayad sa lahat ng kanilang rank-and-file employees ng thirteenth-month 

pay anumang estado ng kanilang pagkakaempleyo at anoman ang paraan 

ng kanilang pagpapasahod. Kinakailangan lamang na sila ay nakapaglingkod 

nang hindi bababa sa isang buwan sa isang taon upang sila ay makatanggap 

ng proportionate thirteenth-month pay. Ang thirteenth-month pay ay ibinibigay 

sa mga empleyado nang hindi lalagpas ng ika-24 ng Disyembre bawa’t taon. 

• BAYAD SA PAGHIWALAY SA TRABAHO (Separation Pay - Artikulo 297-298) 

- Kahit sino mang manggagawa ay may karapatan sa separation pay kung siya 

ay nahiwalay sa trabaho sa mga dahilan na nakasaad sa Artikulo 297 at 298 ng 

Labor Code of the Philippines. Ang karapatan ng manggagawa sa separation 

pay ay nakabase sa dahilan ng kaniyang pagkakahiwalay sa paglilingkod. 

Maaaring mahiwalay sa trabaho ang manggagawa kung may makatwirang 

kadahilanan (i.e., malubha o palagiang pagpapabaya ng manggagawa sa 

DEPED COPY 

kaniyang mga tungkulin, pandaraya, o paggawa ng krimen), at iba pang 

mga kahalintulad na dahilan na nakasaad sa Artikulo 296 ng Labor Code. 

Sa pangkalahatan, maaari lamang magkaroon ng bayad sa paghihiwalay sa 

trabaho kung may mga awtorisadong kadahilanan. 

• BAYAD SA PAGRERETIRO (Retirement Pay - Artikulo 3015) - Ang sinumang 

manggagawa ay maaaring iretiro sa sandaling umabot siya sa edad na 

animnapung (60) taon hanggang animnapu’t limang (65) taong gulang at 

nakapagpaglilingkod na ng hindi kukulangin sa limang (5) taon. 

• BENEPISYO SA EMPLOYEES’ COMPENSATION PROGRAM (PD 

626) - isang programa ng pamahalaan na dinisenyo upang magbigay ng 

isang compensation package sa mga manggagawa o dependents ng mga 

manggagawang nagtatrabaho sa pampubliko at pampribadong sektor sakaling 

may kaganapang pagkakasakit na may kaugnayan sa trabaho, pinsala, 

kapansanan, o kamatayan. 

• BENEPISYO SA PHILHEALTH (RA 7875, as amended by RA 9241) - Ang 

National Health Insurance Program (NHIP), dating kilala bilang Medicare, ay 

isang health insurance program para sa mga kasapi ng SSS at sa kanilang 

dependents kung saan ang walang sakit ay tumutulong sa pananalapi sa may 

sakit, na maaaring mangangailangan ng pinansiyal na tulong kapag sila ay 

na-ospital. 

422

• BENEPISYO SA SOCIAL SECURITY SYSTEM (RA 1161, as amended by 

RA 8282) - nagbibigay ng isang pakete ng mga benepisyo sa pagkakataon 

ng kamatayan, kapansanan, pagkakasakit, pagiging ina, at katandaan ng 

empleyado. Ang Social Security System (SSS) ay nagbibigay bilang kapalit sa 

nawalang kita dahil sa mga nabanggit na contingencies. 

• BENEPISYO SA PAG-IBIG (Republic Act No. 9679) - Ang Home Development 

Mutual Fund, na kilala bilang Pag-IBIG (Pagtutulungan Sa Kinabukasan: Ikaw, 

Bangko, Industriya sa Gobyerno) Fund ay isang a mutual na sistema nang 

pag-iimpok at pagtitipid para sa mga nakaempleyo sa pribado at pamahalaan 

at sa iba pang grupo na kumikita, na suportado sa pamamagitan ng parehas 

na ipinag-uutos na mga kontribusyon ng kani-kanilang mga may-pagawa na 

ang pangunahing investment ay pabahay. 

Pinagkunan: http://www.bwc.dole.gov.ph/userfiles/file/Handbook-Tagalog.pdf Retrieved on November 7, 2014 

Samantala, isa sa pinakamabigat na suliranin ng mga manggagawang Pilipino 

sa sektor na ito kagaya ng ibang sektor ay ang lumalalang kontraktuwalisasyon sa 

paghahanapbuhay. Isa itong patakaran kung saan ang isang manggagawa ay nakatali 

sa kontrata na mayroon siyang trabaho sa loob ng 5 buwan lamang. Nagbunsod ito 

ng kawalan ng seguridad sa trabaho at pagkait sa mga benepisyo.. Ito ay dulot na 

rin ng pabago-bagong polisiya ng pamahalaan ukol sa paggawa, pagpayag sa mga 

kompanya 

DEPED 

na gamitin ito bilang iskema sa pagtanggap 

COPY 

ng mga empleyado at pagabuso 

sa probisyon ng “labor-only contracting” na pinagtibay sa Artikulo 106 ng Atas 

ng Pangulo Blg. 442 o Kodigo sa Paggawa. 

Maliban sa mga batas na nabanggit, ayon naman sa International Labor Organization 

(ILO) ang pinakamahalagang karapatan ng manggagawa ay ang sumusunod: 

Una, ang mga manggagawa ay may karapatang sumali sa mga unyon na 

malaya mula sa paghihimasok ng pamahalaan at tagapangasiwa. 

Ikalawa, ang mga manggagawa ay may karapatang makipagkasundo bilang 

bahagi ng grupo sa halip na mag-isa. 

Ikatlo, bawal ang lahat ng mga anyo ng sapilitang trabaho, lalo na ang mapangaliping 

trabaho at trabahong pangkulungan. Dagdag pa rito, bawal ang trabaho 

bunga ng ng pamimilit o ‘duress’. 

Ikaapat, bawal ang mabibigat na anyo ng trabahong pangkabataan. 

Samakatuwid mayroong minimong edad at mga kalagayang pangtatrabaho 

para sa mga kabataan. 

Ikalima, bawal ang lahat ng mga anyo ng diskrimasyon sa trabaho: pantay na 

suweldo para sa parehong trabaho. 

Ikaanim, ang mga kalagayan ng pagtatrabaho ay dapat walang panganib 

at ligtas sa mga manggagawa. Pati kapaligiran at oras ng pagtatrabaho ay 

dapat walang panganib at ligtas. 

Ikawalo, ang suweldo ng manggagawa ay sapat at karapat-dapat para sa 

makataong pamumuhay. 

Pinagkunan: http://karapatanmanggagawa.wordpress.com/kasaysayan/ Retrieved on November 7, 2014 

423

Gawain 9: BATAS-PAGLILINGKOD 

Batay sa iyong binasang teksto ukol sa mga benepisyo ng mga manggagawa 

ayon sa batas, kompletuhin ang nilalaman ng graphic organizer sa ibaba. Pagkatapos 

ay sagutin ang Guide Question Sheet. 

Batas: 

Mahalagang Probisyon: 

Batas na 

nangangalaga 

sa karapatan 

ng mga 

manggagawang 

Pilipino 

DEPED COPY 

Sagutin mo ang sumusunod na tanong at humanap ng isang kamag-aral. 

Suriin ninyo ang naging kasagutan ng bawat isa. Ilagay sa ikalawang hanay ng Guide 

Question Sheet kung kayo ay may pagkakatulad na sagot o wala. 

(May pagkakatulad) 

(Walang pagkakatulad) 

TANONG 

1. Sa mga nabanggit na probisyon, alin ang maituturing mong 

pinaka-nakabubuti sa mga manggagawa? Pangatwiranan. 

2. Paano makabubuti sa mga manggagawa ang mga napiling 

probisyon? 

3. Alin sa mga probisyon ang sa palagay mo ang nakakaligtaan 

o napapabayaan ng kinauukulan? Ipaliwanag. 

4. Ano ang kontraktuwalisasyon? At ano ang epekto nito sa 

mga manggagawang Pilipino? 

5. Alin sa mga karapatan na binanggit ng ILO ang sa palagay 

mo ay hindi naisasakatuparan sa bansa? Paano ito 

maaaring mapalakas o maipalaganap? 

424

Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng paglilingkod, 

maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong 


PAGNILAYAN 

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-aaral 

ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng paglilingkod. Kinakailangan 

ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng paglilingkod upang maihanda ang 

iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. 

Gawain 10: SULIRANIN AT DAHILAN 

Tukuyin mo ang nilalaman ng mga larawan at isulat mo sa kahon ang sa 

palagay mo ang dahilan ng mga ito. 

DEPED COPY 

425


1. Ano ang kaugnayan ng edukasyon sa pag-unlad ng bansa? 

2. Paano nakaaapekto sa isang bansa ang pagbagsak ng kalidad ng 

edukasyon? 

3. Bakit dumarami ang bilang ng mga manggagawang Pilipino na 

nangingibang-bayan partikular na ang labor skilled worker at propesyonal? 

DEPED 

4. Sa iyong palagay, magiging maunlad 

COPY 

ba ang ekonomiya ng isang bansa 

kung sisiguraduhin ng pamahalaan na mapapangalagaan ang kapakanan 

ng mamamayan? 

Gawain 11: PAGLILINGKOD-POSTAL 

Susulat ka ng isang BUKAS NA LIHAM para sa tanggapan ng Pangulo ng 

bansa. Ang liham ay dapat na maglaman ng mga natutuhan, reyalisasyon, at opinyon 

mo tungkol sa sektor ng paglilingkod sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa. Maglagay 

ka ng iyong mga mungkahing programa para sa kagalingan ng mga manggagawang 

Pilipino. 

RUBRIK PARA SA BUKAS NA LIHAM 

PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS 

Pagkilala sa sarili 

Paglalahad ng 

sariling saloobin 

sa paksa 

Maliwanag na nailahad ang lahat 

ng mga tanong at isyung nalutas 

at hindi nalutas, at nakagawa 

ng kongkreto at akmang 

kongklusyon batay sa pansariling 

pagtataya. 

Napakaliwanag ng paglalahad ng 

saloobin sa paksa. 

25 

25 

NAKUHANG 

PUNTOS 

426


NAKUHANG 

PUNTOS 

Pagpapahalagang 

natalakay sa 

aralin 

Natukoy ang lahat ng mga 

pagpapahalagang natalakay sa 

paksa. 

25 

Pagsasabuhay 

ng mga 

pagpapahalagang 

natutuhan sa 

paksa 

Makatotohanan ang binanggit 

na paraan ng pagsasabuhay 

ng mga pagpapahalagang 

natutuhan sa paksa. 

25 


Gawain 12: SALIK-ULAT: PAGSASALIKSIK AT PAG-UULAT 

Sa pamamagitan ng pagsasaliksik ay dagdagan mo pa ang iyong kaalaman 

kaugnay sa paksang tinalakay. 

Gabay sa Pagsasaliksik 

DEPED COPY 

1. Magsaliksik sa mga aklatan, magasin, o sa mga internet website ng ilang 

mga isyu tulad ng labor outsourcing at salary standardization law. 

2. Gumawa ng pagbubuod gamit ang mga graphic organizer ukol sa kanilang 

pamamaraang ginamit upang mapalakas at maproteksiyunan ang sektor 

na ito. 

3. Ibahagi sa klase ang resulta ng ginawang pananaliksik. 

RUBRIK PARA SA PAGMAMARKA NG PAGSASALIKSIK 


Nilalaman 

Kumpleto at kumprehensibo 

ang nilalaman ng pagsasaliksik. 

Wasto ang lahat ng impormasyon. 

Gumamit ng mga primarya 

at sekondaryang sanggunian 

upang mabuo ang nilalaman. 

May mga karagdagang 

kaalaman na matututunan mula 

sa pagsasaliksik. 

NAKUHANG 

PUNTOS 

427


Paglalahad ng 

pananaw 

Mensahe 

Masusing sinuri at tinimbang 

ang mga pananaw na inilahad. 

Nakabatay sa moralidad, 

ebidensiya, at sariling pagsusuri 

ang paglalahad ng pananaw. 

Hindi nagpakita ng pagpanig 

sa sino mang personalidad o 

pangkat. 

Malinaw na naipabatid ang 

mensahe ng pagsasaliksik. 

Naimulat ang mga manonood 

sa mga katotohanan at maling 

pananaw ukol sa paksa ng 

pagsasaliksik. Nakabatay ang 

mensahe sa mga nilalaman 

ng sangguniang ginamit. 

Nahikayat ang mga manonood 

na kumilos ayon sa mensahe ng 

pagsasaliksik. 

NAKUHANG 

PUNTOS 

DEPED COPY 

Presentasyon 


Organisado, malinaw, simple, 

at may tamang pagkakasunodsunod 

ang presentasyon ng 

mga pangyayari at ideya sa 

pagsasaliksik. Malinaw ang daloy 

ng istorya at organisado ang 

paglalahad ng mga argumento at 

kaisipan. 

Malikhain, malinis, at 

kumprehensibo ang nabuong 

pagsasaliksik. Gumamit ng iba 

pang midya o teknolohiya bukod 

sa hinihingi ng gawain upang mas 

maging kaaya-ayang panoorin 

ang ginawang pagsasaliksik. 

Nakatulong ang mga ginamit 

na midya o teknolohiya upang 

makakuha ng karagdagang 

impormasyon na nagpayaman sa 

pagsasaliksik. 


428

Gawain 13 : CALLOUT 

Balikan mo ang iyong inilagay sa una at pangalawang speech balloon at 

kompletuhin mo na ang callout speech balloon na ito sa pamamagitan ng paglalagay 

mo ng iyong mahalagang natutuhan sa aralin na ito. Isulat mo ito sa ikatlong speech 

balloon. 

Ang aking gustong 

malaman ay ____________ 

________________________ 

________________ 

______________ 

Ang 

aking paunang 

nalalalaman ay_________ 

_________________________ 

______________________ 

____ 

Ang aking mga 

nalaman ay____ 

______________ 

_____________ 

____ 

DEPED COPY 

MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain! 


Inilahad sa aralin na ito ang bumubuo, naging bahaging ginampanan, at 

kontribusyon ng sektor ng paglilingkod sa pambansang ekonomiya. Natalakay 

rin ang mga katangian ng mga manggagawang Pilipino na kabilang sa sektor na 

ito na kinikilala sa buong mundo at mga suliraning kinakaharap nila. Sa gitna ng 

mga hamon na ito, ang pamahalaan ay nagpatupad ng mga programa para sa 

kanilang kapakanan sa tulong ng mga ahensiyang may kaugnayan sa kanila at 

mga batas na kumikilala sa kanilang karapatan. 

Sa susunod na aralin ay tatalakayin ang isa pang sektor pang-ekonomiya 

na patuloy na lumalago sa ating bansa – ang Impormal na Sektor. Tatalakayin sa 

aralin na ito ang mga kadahilanan, epekto, at kung paano pahahalagahan ang 

sektor na ito. 

429

PANIMULA 

Ang pagkamit ng pambansang kaunlaran ay hinahangad ng bawat mamamayan. 

Ang hangaring ito ay makakamit lamang kung ang lahat ng bumubuo sa sektor ng 

ekonomiya at ang pamahalaan ay magtutulungan. 

Sa nakaraang mga aralin, iyong naunawaan ang mga bahaging ginagampanan 

ng mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod upang matugunan ang mga 

pangangailangan ng ekonomiya at makamit ang pambansang kaunlaran. Subalit, hindi 

masasabing komprehensibo ang pag-aaral ng ekonomiya ng isang bansa kung hindi 

natin maibibilang ang pagsusuri ng tinatawag nating impormal na sektor sapagkat 

maraming mga mamamayan ang kabilang dito. 

Kaugnay nito, ang pangunahing pokus ng araling ito ay ang impormal na sektor 

ng ekonomiya. Upang higit mong maunawaan ang mga konseptong nakapaloob sa 

paksang ito, ikaw ay haharap sa mga impormatibong tekstong siyang magbibigay 

sa iyo ng mga impormasyon at mga mapanghamong gawain na pupukaw sa iyong 

interes at magdudulot ng kaalaaman. 

Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagsusuri ng mga dahilan 

at epekto ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya at mapahahalagahan 

ang mga patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal na sektor. 

DEPED 

ARALIN 5 

COPY 

ANG IMPORMAL NA SEKTOR: 

MGA DAHILAN AT EPEKTO NITO SA EKONOMIYA 

ALAMIN 

Matapos mong matutuhan ang mga konsepto at kung paano 

nakatutulong ang mga sektor ng agrikultura, industriya, at paglilingkod sa 

ekonomiya ng ating bansa, ngayon naman ay iyong tutuklasin ang tungkol sa 

impormal na sektor. Upang higit na maging masaya ang iyong paglalakbay 

upang maunawaan ang tungkol sa paksang ito, halina’t simulan mo munang 

maglaro at sagutin ang mga susunod na gawain. 

Gawain 1: SHAPE’S TEXT BOX 

Ayusin ang sumusunod na titik na nasa loob ng shape box upang mabuo ang 

salita o konsepto na tumutukoy sa iba’t ibang gawain o hanapbuhay. Isulat ang iyong 

sagot sa patlang na nasa ibaba at pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong 

tanong. 

430

E A R L A N B D A 

A B U L T 

E O D R N V 

A T H O 

E V N D O R 

A B C E P I D 

R E V I D R 

K L W A I D E S 

N V O R D E 


1. Ano ang pagkakatulad ng mga nabuo mong uri ng hanapbuhay? 

2. Alin sa mga salitang ito ang bago o hindi mo ganap na nauunawaan? Bakit? 

3. Sa iyong palagay, maituturing ba silang bahagi ng ekonomiya ng bansa? 

Bakit? 

DEPED COPY 

Gawain 2: PHOTO-BUCKET 

Suriin ang photo-bucket na nasa ibaba at sagutin ang Pamprosesong Tanong: 

Pinagkunan: http://watwatworldcom.c.presscdn.com/wp-content/uploads/underground-economy.jpg Retrieved on 

November 7, 2014 


1. Patungkol saan ang mga larawan? 

2. Saang lugar mo madalas makikita ang mga ganitong sitwasyon? 

3. Paano mo maiuugnay ang mga larawang ito sa ekonomiya at pamumuhay 

ng mga tao? 

431

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat 

ang iyong nalalaman tungkol sa pamilihan. 

Gawain 3: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART 

Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran 

sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan mo ang pinakaibabang bahagi ng 

pyramid of knowledge chart upang masukat ang inisyal na kasagutan mo (initial idea) 

bilang mag-aaral sa katanungang nasa ibaba. Ang gitnang bahagi ay pupunan mo 

lamang pagkatapos ng paunlarin at ang pinakaitaas na bahagi ay pupunan mo 

lamang pagkatapos ng gawain sa pagnilayan. Iyong ingatan ang iyong pyramid of 

knowledge chart, maaari mo itong ilagay sa iyong portfolio o kuwaderno dahil ito ay 

iyong kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng araling ito. 

DEPED COPY 

Ano-ano ang dahilan at epekto ng 

pag-iral ng impormal na sektor ng 

ekonomiya? 

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa paksang 

pamilihan at mga estruktura nito, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi 

ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor. 

PAUNLARIN 


sa paksang-aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaisipan/ 

kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawaing sadyang inihanda 

upang maging sanggunian mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin 

ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya 

o konsepto tungkol sa impormal na sektor. Inaasahang magagabayan ka ng 

mga inihandang gawain at teksto upang masagot kung ano ang dahilan at 

epekto ng pag-iral ng impormal na sektor ng ekonomiya. Halina’t umpisahan 

mo sa pamamagitan ng unang babasahing nasa susunod na pahina. 

432

ANG IMPORMAL NA SEKTOR: ISANG PAGPAPALIWANAG 

Sa inilahad na economic development model ni W. Arthur Lewis sinasabing 

nagmula ang paggamit ng konsepto ng impormal na sektor. Inilarawan niya ito bilang 

uri ng hanapbuhay na kabilang sa mga bansang papaunlad pa lamang (developing 

countries). Partikular sa mga ito ang uri ng trabahong hindi bahagi ng makabagong 

sektor ng industriya. Subalit, ang pormal na pagsisimula ng mga ekonomista at iskolar 

sa paggamit ng konseptong ito ay nagsimula noong 1970’s dahil sa isinagawang 

pag-aaral ni Keith Hart, isang antropolohistang Ingles na nagsuri ng mga gawaing 

pang-ekonomiya ng mga taong naninirahan sa Acrra, Ghana. Ginamit ni Hart ang 

konseptong ito upang ilarawan ang uri ng hanapbuhay ng mga tao rito. Ito ay sinangayunan 

ng International Labour Organization (ILO) batay sa kanilang isinagawang 

First ILO World Employment Mission sa Kenya, Africa noong 1972. Batay sa resulta 

ng kanilang misyon, nalaman nilang marami ang mga may hanapbuhay na nasa labas 

ng regular na industriya o ng itinatakda ng batas. 

Kaugnay nito, ang International Labor Organization (ILO) ay gumawa ng 

resolusyon upang magkaroon ng pandaigdigang batayan sa paglalarawan ng impormal 

na sektor. Sa isinagawang 15 th International Conference of Labor Statisticians noong 

Enero 19-28, 1993 sa Geneva, Switzerland, ayon sa ILO, ang impormal na sektor ay 

nagtataglay ng malawak na katangian. Ito ay binubuo ng mga yunit na nagsasagawa 

ng pagbuo ng produkto at serbisyo na may layuning makalikha ng empleyo o trabaho 

at magdulot ng kita sa taong lumalahok dito. Ang mga gawain dito ay naisasagawa 

DEPED COPY 

dulot ng mababang antas ng organisasyon, hindi pagsunod sa itinatakdang kapital at 

pamantayan, at napakaliit na antas ng produksiyon. Ang mga kasapi sa pagsasagawa 

ng mga gawain sa produksiyon sa ilalim nito ay kadalasang mga kamag-anak o 

malalapit na kaibigan. Ito ay walang pormal na pagsunod sa mga patakarang itinakda 

ng pamahalaan. 

Kaugnay nito, noong Abril 2008, nagsagawa ang National Statistics Office 

(NSO) ng Informal Sector Survey (ISS). Ito ang kauna-unahang pambansang sarbey 

tungkol sa impormal na sektor sa Pilipinas. Batay rito, lumabas na mayroong halos 

10.5 milyong tao ang kabilang sa impormal na sektor. Ang tinatawag na self-employed 

ay humigit-kumulang 9.1 milyong katao at ang mga employers ay nasa 1.3 milyong 

katao. Maliban pa rito, sa isinagawang Labor Force Survey (LFS) ng taong ding iyon 

(Abril 2008), lumabas na mayroong 36.4 milyong tao ang kabilang sa lakas-paggawa 

at 30% nito ay kabilang sa mga informal sector operator. Sa kabuuang bilang na ito, 

2/3 ay mga kalalakihan at, kung ibabatay naman sa edad o gulang, ¾ o 75% ay nasa 

35 gulang pataas. 

Sa kabilang dako, ayon sa papel ni Cleofe S. Pastrana, isang kawani ng National 

Economic and Development Authority (NEDA), na pinamagatang “The Informal Sector 

and Non-Regular Employment in the Philippines”, sa isang kumperensiya sa Tokyo, 

Japan noong Disyembre 15-17, 2009, kaniyang binigyang-diing ang impormal na 

sektor ay nakatutulong sapagkat nakapagbibigay ito ng empleyo o trabaho sa mga 

433

mamamayan. Ito ay nagdudulot din ng pagkakalikha ng mga produkto at serbisyong 

tutugon sa ating mga pangangailangan. 

Ang kita ng impormal na sektor ay hindi naisasama sa kabuuang Gross Domestic 

Product (GDP) ng bansa subalit tinataya na ang halaga ng produkto at serbisyo 

mula rito ay nasa 30%. Ito ay mabisang maipapaliwanag gamit ang talahanayan sa 

ibaba na mula sa ulat ng Congressional Planning and Budget Department (House 

of Representatives) noong Nobyembre 2008. Ito ay nagsasaad ng Informal Sectors 

Share in Selected Asian Countries sa loob ng mga taong 2001-2006 ayon sa datos ng 

BLES NSO 2007. 

INFORMAL SECTOR SHARE IN GDP IN SELECTED ASIAN COUNTRIES 

Countries (years) 

Percent of 

Total GDP 

DEPED COPY 

na ang kabilang sa tinatawag na “isang kahig, isang tuka” upang magkaroon ng 

434 

Percent of Non- 

Agricultural GDP 

Philippines (1995) 25.4 32.5 

Philippines (2001-2006) 20-30 - 

Korea (1995) 15.9 16.9 

Indonesia (1998) 25.2 31.4 

Pakistan (1997) 21.2 28.7 

India (1990-91) 32.4 48.1 

Source: Charmes 2000, BLES, 2007 

Samantala, ayon naman sa IBON Foundation, isang non-government 

organization (NGO), na nagsasaliksik tungkol sa mga usaping sosyal, politikal, at 

ekonomiko ng bansa, ang impormal na sektor ay paraan ng mga mamamayan lalo 

kabuhayan lalo na sa tuwing panahon ng pangangailangan at kagipitan. Maliban pa 

dito, inilalarawan din nito ang pag-iral ng kawalan ng hanapbuhay at ang kahirapan 

ang siyang nagtutulak sa tao na pumasok sa ganitong uri ng sitwasyon. 

Maliban pa rito, ayon sa artikulo ni Cielito Habito sa Philippine Daily Inquirer 

(PDI) noong Enero 21, 2013, kaniyang sinabi na ang tinatayang kabuuang bahagdan 

ng impormal na sektor sa GDP ay 40%. Tinawag niya rin ang impormal na sektor 

bilang underground economy o hidden economy. 

Ilan sa mga halimbawa ng mga taong kabilang sa sektor na ito ay ang mga 

nagtitinda sa kalsada (sidewalk vendor), pedicab driver, karpintero, at mga hindi 

rehistradong operasyon ng mga pampublikong sasakyan (colorum). Kabilang din sa 

sektor na ito ang mga gawaing ipinagbabawal ng batas tulad ng prostitusyon, ilegal 

na pasugalan, pamimirata (piracy) ng mga optical media gaya ng compact disc (CD) 

at digital video disc (DVD). 

Kaugnay nito, ang sumusunod ay mga karaniwang katangian ng impormal na 

sektor: 

‣ Hindi nakarehistro sa pamahalaan; 

‣ Hindi nagbabayad ng buwis mula sa kinikita; 

‣ Hindi nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng 

pamahalaan para sa pagnenegosyo.

Sa pangkalahatan, hindi lamang sa ating bansa mayroong impormal na sektor. 

Ito ay nagaganap kahit sa iba pang bansa sa daigdig. Ayon nga kay Hedayet Ullah 

Chowdhury, Assistant Professor, Kazakhstan Institute of Management, Economics, 

and Strategic Research, sa kaniyang papel na nailathala sa Philippine Journal of 

Development, ang paglaganap ng impormal na sektor ay isang global phenomenon. 

Ang pag-iral nito sa iba’t ibang bansa ay kakikitaan lamang ng pagkakaiba-iba nito 

ayon sa lawak, dami, at pangkalahatang sistema ng operasyon. Gayumpaman, hindi 

maikakaila ang kontribusyon nito sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa, partikular na 

sa pagbibigay ng empleyo o hanapbuhay sa mga mamamayan. 

Gawain 4: PROJECT R.A.I.D. (READ, ANALYZE, INTERPRET, & DRAW) 

Batay sa tekstong iyong nabasa, sagutin mo ang pamprosesong tanong. 

Pagkatapos ay punan mo ang tri-linear model chart na nasa ibaba. 


1. Ano ang nais iparating/ipahayag ng teksto? 

2. Sumasang-ayon ka ba sa pangkalahatang mensahe o ideya ng teksto? 

Bakit? 

DEPED 

3. Mula sa datos na nakalap mo sa teksto, 

COPY 

iguhit at punan mo ng kasagutan sa 

iyong kuwaderno o papel ang dayagram na nasa ibaba. 

‣ TRI-LINEAR MODEL 

Gawain 5: WORDS/CONCEPT OF WISDOM! Sabi Nila! Isulat Mo! 

Layunin ng gawain na ito na mabigyang diin sa pamamagitan ng pagpunan 

sa boxes ang mahahalagang konseptong sinabi ng ilang piling tao o organisasyon 

tungkol sa impormal na sektor mula sa tekstong iyong nabasa. 

1 

2 

W. ARTHUR LEWIS 

HEDAYET ULLAH 

CHOWDHURY 

435

3 

4 

5 

6 

7 

8 

CLEOFE S. PASTRANA 

INTERNATIONAL LABOR 

ORGANIZATION (ILO) 

CIELITO HABITO 

IBON FOUNDATION 

HOUSE OF 

REPRESENTATIVES 

INFORMAL SECTOR 

SURVEY/ NATIONAL 

STATISTICS OFFICE (NSO) 

Matapos mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor at mga 

dahilan at epekto ng pag-iral nito sa ekonomiya ng bansa, ngayon naman ay ihanda 

mo ang iyong sarili upang maunawaan at mapahalagahan mo ang mga patakarang 

pang-ekonomiyang may kinalaman dito. 

DEPED COPY 

Dahilan at Epekto ng Impormal na Sektor sa Ekonomiya 

Maraming mga magkakaugnay na salik ang itinuturong dahilan kung bakit 

patuloy na lumalaganap ang impormal na sektor sa iba’t ibang bansa. Sa pangkalahatan, 

sinasalamin ng pag-iral ng impormal na sektor ang hindi pantay na pag-unlad ng mga 

sektor ng ekonomiya. Maliban pa rito, ang kakulangan ng sapat na hanapbuhay o 

kung hindi naman ay ang tamang pagpapatupad ng batas tungkol sa paggawa ay ilan 

sa dahilan sa pag-iral ng impormal na sektor. 

Samantala, ayon sa aklat na “Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon” (2012) 

nina Balitao et al., ang sumusunod ay ilan sa pinaniniwalaang kadahilanan kung bakit 

pumapasok ang mga mamamayaan sa impormal na sektor: 

‣ Makaligtas sa pagbabayad ng buwis sa pamahalaan; 

‣ Makaiwas sa masyadong mahaba at masalimuot na proseso ng 

pakikipagtransaksiyon sa pamahalaan o ang tinatawag na bureaucratic 

red tape. Sa aspektong ito ay pumapasok ang labis na regulasyon ng 

pamahalaan; 

‣ Kawalan ng regulasyon mula sa pamahalaan na kung saan ang mga 

batas at programa ay hindi naipapatupad nang maayos; 

‣ Makapaghanapbuhay nang hindi nangangailangan ng malaking kapital 

o puhunan; at 

‣ Mapangibabawan ang matinding kahirapan. 

Maliban pa rito, ang migrasyon ng mga tao mula sa kanayunan patungo sa 

Metro Manila at iba pang malalaking lungsod ay isa ding dahilan kung bakit patuloy na 

lumalaki ang impormal na sektor. 

436

Gayumpaman, masasabi rin nating ang paglaganap ng impormal na sektor 

ay nagpapakita ng pagkakaroon ng ugaling mapamaraan ng mga Pilipino upang 

mapaglabanan ang hamon ng kahirapan. Ipinapakita rin nito ang pagiging matatag 

laban sa mga suliraning pangkabuhayan, gaya ng mataas na presyo ng bilihin, 

kawalan ng trabaho, maliit na pasahod, at mababang antas ng edukasyon. 

Sa kabilang dako, ang pag-iral ng impormal na sektor ay nagdudulot ng 

sumusunod na epekto sa ekonomiya: 

‣ Pagbaba ng halaga ng nalilikom na buwis – Dahil ang mga kabilang sa 

impormal na sektor ay hindi nakarehistro, hindi rin sila nagbabayad ng buwis 

mula sa kanilang kinikita o operasyon. Ito ay nangangahulugan ng malaking 

pagbawas sa kabuuang koleksiyon o maaaring kitain ng pamahalaan sa 

pangongolekta ng buwis. 

‣ Banta sa kapakanan ng mga mamimili – Dahil ang mga bumubuo sa impormal 

na sektor ay hindi rehistrado at hindi sumusunod ayon sa itinatalaga ng batas 

tungkol sa kanilang operasyon, maaaring ang mga produkto o serbisyo ay 

hindi pasado sa quality control o standards ayon sa itinakda ng Consumer 

Act of the Philippines, kung kaya’t ang mga mamimiling tumatangkilik dito ay 

maaaring mapahamak, maabuso, o mapagsamantalahan. 

DEPED 

‣ Paglaganap ng mga ilegal na gawain – 

COPY 

Dahil sa kagustuhan na kumita nang 

mabilisan, ang mga tao ay nauudyok na pumasok sa impormal na sektor na 

kung minsan ay mga gawaing ilegal o labag sa batas. Halimbawa ng mga 

gawaing labag sa batas ay ang prostitusyon, pagbebenta ng ipinagbabawal na 

gamot, at ang pagkakaroon ng mga ilegal na pasugalan. Isa sa pinakamaiinit 

na isyu ngayon ay ang pamimirata partikular na ang software piracy. Ayon sa 

Microsoft Corporation, ang software piracy ay tumutukoy sa ilegal o walang 

permisong pangongopya ng mga computer software na kung saan nilalabag ng 

isang tao ang karapatang pagmamay-ari ng lumikha o orihinal na nagmamayari 

nito (Intellectual Property Rights---IPR). 

Gawain 6: TEKSTO-SURI 

Batay sa tekstong iyong binasa, sagutin ang mga pamprosesong tanong na 

nasa ibaba at punan ang radial cycle. 


1. Ano ang pangkalahatang tema ng teksto? 

2. Isa-isahin ang mga inilahad na dahilan kung bakit umiiral o lumalaganap 

ang impormal na sektor. Isulat ang iyong kasagutan sa radial cycle na nasa 

ibaba. 

437

3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga dahilan kung bakit pumapasok 

ang isang tao sa loob ng impormal na sektor? Bakit? 

4. Gamit ang cycle matrix chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga epekto ng 

DEPED 


COPY 

438

Mga Batas, Programa, at Patakarang Pang-Ekonomiya Kaugnay sa Impormal 

na Sektor 

Ang ilan sa mga batas, programa, at mga patakarang pang-ekonomiya na may 

kaugnayan sa impormal na sektor ay ang sumusunod: 

1. REPUBLIC ACT 8425 

Ang batas na ito ay kilala din bilang Social Reform and Poverty 

Alleviation Act of 1997. Ito ay nilagdaan noong Disyembre 11, 1997 at 

pormal na ipinatupad noong Hunyo 3, 1998. Itinatadhana ng batas na ito 

ang pagkilala sa impormal na sektor bilang isa sa mga disadvantaged 

sector ng lipunang Pilipino na nangangailangan ng tulong sa pamahalaan 

sa aspektong panlipunan, pang-ekonomiko, pamamahala, at maging 

ekolohikal. Isinulong ng batas na ito ang tinatawag na Social Reform Agenda 

(SRA) na naglalayong iahon sa kahirapan ang mga Pilipinong kabilang sa 

impormal na sektor. Upang maisakatuparan ang mga probisyon ng batas 

na ito ay itinatag ang National Anti-Poverty Commission (NAPC) bilang 

ahensiyang tagapag-ugnay at tagapayo tungkol sa mga usaping may 

kinalaman sa mga bumubuo sa impormal na sektor. Isa sa mga kasapi ng 

NAPC ay mula sa sektor ng mga kababaihan bilang pagkilala sa kanilang 

ambag sa ekonomiya ng bansa. 

Maliban pa rito, ayon sa Seksyon 3 ng R.A. 842,5 ang mga bumubuo 

sa basic at disadvantaged sectors ng lipunang Pilipino ay ang sumusunod; 

magsasaka, mangingisda, manggagawa sa pormal na sektor, migrant 

workers (OFW), kababaihan, senior citizens, kabataan at mga mag-aaral 

DEPED COPY 

(15-30 taong gulang), mga bata (minors - 18 taong gulang pababa), urban 

poor (mga taong naninirahan sa mga lungsod na ang kita ay lubhang 

mababa), mga manggagawa sa impormal na sektor, mga katutubo, 

mga may kapansanan (differently-abled persons), non-governmental 

organizations (NGO’s), at mga kooperatiba. 


Ang batas na ito ay nilagdaan noong Agosto 14, 2009 at kinilala 

bilang Magna Carta of Women. Ayon sa batas na ito, ang National 

Commission on the Role of Filipino Women (NCRFW) ay naging Philippine 

Commission on Women (PCW). Ito ay isinabatas bilang pandaigdigang 

pakikiisa ng ating bansa para sa layunin ng United Nations (UN) para 

sa Convention on the Elimination of all Forms of Discrimination Against 

Women’s (CEDAW). Kumikilala ito sa ambag at kakayahan ng kababaihan 

para itaguyod ang pambansang kaunlaran. Sa ilalim ng batas na ito ay 

inaalis ang lahat o anumang uri ng diskriminasyon laban sa kababaihan, 

kinikilala at pinangangalagaan ang kanilang karapatang sibil, politikal, at 

pang-ekonomiko gaya na lamang ng karapatan para makapaghanapbuhay 

at maging bahagi ng lakas-paggawa, katiyakan para sa kasapatan 

ng pagkain at mga pinagkukunang-yaman, abot-kayang pabahay, 

pagpapanatili ng kaugalian at pagkakakilanlang kultural (cultural identity) 

at iba pang panlipunang aspekto. Ang batas na ito ay malaking tulong 

439

sa impormal na sektor sapagkat ayon sa datos na inilabas ng National 

Statistics Office (NSO), halos kalahati ng mga bumubuo sa sektor na ito 

ay kababaihan. 

3. PRESIDENTIAL DECREE 442 

Ito ay mas kilala bilang Philippine Labor Code na naisabatas noong 

Mayo 1, 1974. Itinuturing ito bilang pangunahing batas ng bansa para sa 

mga manggagawa. Ito ay naglalaman ng mga probisyon para sa “espesyal 

na manggagawa”---kabilang ang mga industrial homeworker, kasambahay, 

batang manggagawa, at kababaihan---na kabilang sa impormal na sektor. 

Batay sa Book 2, Title II of the Labor Code, ito ay may probisyon tungkol sa 

pagsasanay na dapat ipagkaloob sa mga manggagawa upang mapaghusay 

pa ang kanilang mga kasanayan. 


Ito ay ang Technical Education and Skills Development Act of 1994 

na nilagdaan bilang batas noong Agosto 25, 1994. Layunin ng batas na ito 

na hikayatin ang kabuuang partisipasyon at pakikiisa ng iba’t ibang sektor 

ng lipunan gaya ng industriya, paggawa, lokal na pamahalaan, teknikal, at 

bokasyonal na mga institusyon upang mapaghusay ang mga kasanayan 

DEPED 

para sa pagpapataas o pagpapaibayo 

COPY 

ng kalidad ng yamang tao ng ating 

bansa. Sa ilalim din nito ay itinalaga ang Technical Education and Skills 

Development Authority (TESDA) bilang ahensiya ng pamahalaang itinatag 

upang makapagbigay ng edukasyong teknikal. 


Ito ay tinatawag din bilang Social Security Act of 1997. Itinatadhana 

ng batas na ito na tungkulin ng estado na paunlarin, pangalagaan, at 

itaguyod ang kagalingang panlipunan at seguridad ng mga manggagawa. 

Higit sa lahat kung sila ay dumanas ng pagkakasakit, kapansanan, 

panganganak, pagsapit sa katandaan (old age), at kamatayan. Upang 

maisakatuparan ito ipinag-utos na lahat ng mga manggagawa sa pribadong 

sektor maging ang kabilang sa impormal na sektor ay maging bahagi ng 

Social Security System (SSS) bilang ahensiya ng pamahalaan na may 

tungkulin para itaguyod ang Panseguruhan ng Kapanatagang Panlipunan 

ng mga Pilipino. Sa pamamagitan ng mga personal na kontribusyon ng 

mga manggagawa ito ay magsisilbi nilang pondo at maaaring magamit sa 

oras ng kanilang pangangailangan. 


Ito ay naging batas noong Pebrero 7, 1995 at kinilala bilang 

National Heath Insurance Act of 1995. Sa pamamagitan nito ay naitatag 

ang Philippine Health Insurance Corporation (Philhealth) na naglalayong 

mapagkalooban ang lahat ng mga mamamayang Pilipino ng isang 

maayos at sistematikong kaseguruhang pangkalusugan. Nakapaloob sa 

440

programang ito na ang pamahalaan ay magkakaloob ng subsidy sa mga 

mamamayan na walang sapat na kakayahang pinansiyal sa oras na sila 

ay magkaroon ng pangangailangang medikal at pangkalusugan gaya na 

lamang ng operasyon at hospitalization program. 

Maliban pa sa mga nabanggit na batas, may iba pang ipinatutupad para sa 

mga partikular na sektor ng manggagawang Pilipino tulad ng Magna Carta for Small 

Farmers (R.A. 7607), Magna Carta for Small Enterprises (R.A. 6977), at Barangay 

Microbusiness Enterprises Act (R.A. 9178). Samantala, ang sumusunod ay ilan sa 

mga programa at proyekto ng pamahalaan para sa mga mamamayan na bumubuo sa 

impormal na sektor: 

1. DOLE INTEGRATED LIVELIHOOD PROGRAM (DILP) 

Ang programang ito ay ipinatutupad ng Department of Labor and 

Employment (DOLE) na nauukol sa pangkabuhayang pangkaunlaran sa 

pamamagitan ng mga pagsasanay ng mga mamamayan partikular na para 

sa mga self-employed at mga walang sapat na hanapbuhay. 

2. SELF-EMPLOYMENT ASSISTANCE KAUNLARAN PROGRAM (SEA-K) 

Isa sa mga pangkabuhayang programa ng Department of Social 

Welfare and Development (DSWD) na nagbibigay ng mga gawain at 

DEPED 

pagsasanay upang mapaunlad ng mga 

COPY 

mahihirap na pamilya ang kanilang 

mga kasanayan at makapagsimula ng sariling negosyong pangkabuhayan 

at pagtatayo ng mga samahang panlipunan na maaaring magpautang sa 

mga kasapi gaya ng Self-Employment Kaunlaran Associations (SKA’s). 

3. INTEGRATED SERVICES FOR LIVELIHOOD ADVANCEMENT OF THE 

FISHERFOLKS (ISLA) 

Ang proyektong ito ay para sa mga munisipalidad o bayan na ang 

pangunahing ikinabubuhay ay pangingisda. Tinutulungan ng pamahalaan 

ang mga mangingisda sa pamamagitan ng pagkakaloob ng mga 

pagsasanay upang mas mapaghusay pa nila ang kanilang hanapbuhay. 

Maliban pa rito, nagtatayo ng mga training center para sa mga mangingisda 

at kanilang pamilya upang sanayin sa iba pang alternatibong mga gawaing 

pangkabuhayan na maaari nilang pagkunan ng karagdagang kita. 

4. CASH-FOR-WORK PROGRAM (CWP) 

Ito ay programa ng Department of Social Welfare and Development 

(DSWD), na kung saan sa ilalim nito, ang mga biktima ng kalamidad o 

mga evacuee ay bibigyan ng kabayaran kapalit ng serbisyong kanilang 

isasagawa o pagtulong sa panahon ng rehabilitasyon at rekonstruksiyon 

ng mga nasalantang lugar. Ang programang ito ay ipinatutupad ng 

pamahalaan bilang pansamantala o alternatibong mapagkukunan ng 

kabuhayan o kita ng mga taong nawalan ng hanapbuhay dulot ng mga 

nabanggit na sitwasyon. 

441

Tunay ngang maganda ang mga batas, programa, at proyekto ng 

pamahalaan para sa impormal na sektor. Ngunit, ang kaukulang implementasyon nito 

para sa kapakanan ng mga mamamayan at kabuuan ng ekonomiya ng bansa ang 

kinakailangang mabigyan ng kasiguraduhan. Kinakailangan ang pagtutulungan ng 

pamahalaan at mga mamamayan upang makamit natin ang minimithing pambansang 

kaunlaran. Gayumpaman, hindi rin natin masisi ang mga tao kung sila ay maging 

bahagi ng impormal na sektor sapagkat ayon nga kay Bernardo Villegas, isang 

kilalang ekonomistang Pilipino, “Gugustuhin pa ng mga tao ang lumabag sa batas 

kaysa magutom o mamamatay”. Kung kaya’t, upang maiwasan ito, marapat lamang na 

ang mga mamamayan at pamahalaan ay magkaisa para sa implementasyon ng mga 

magagandang batas, programa, at patakarang pang-ekonomiya para sa kabutihan ng 

lahat. 

Gawain 7: ULAT SA BAYAN: AYON SA BATAS! 

Matapos mong mabasa ang mga teksto tungkol sa mga programa at mga 

batas at mga patakarang pang-ekonomiya tungkol sa impormal na sektor, sagutin mo 

ang mga pamprosesong tanong na siyang susukat sa antas ng iyong kaalaman at 

pang-unawa. 

Pamprosesong 

DEPED 

Tanong: 

COPY 

1. Batay sa teksto, ano ang bahaging ginagampanan ng pamahalaan upang 

mabigyan ng solusyon o mapabuti ang mga mamamayang nasa impormal 

na sektor? 

2. Sa pamamagitan ng hierarchy list chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga 

batas at programa o proyekto ng pamahalaan na may kaugnayan sa 


Mga batas na may kaugnayan sa 

impormal na sektor 

Mga programa, proyekto, o patakarang 

pang-ekonomiya na may kaugnayan sa 

impormal na sektor 

442

Mahusay! Ngayong natapos mo ang mga teksto at mga gawain upang iyong 

maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor, sa puntong ito ay sukatin mo ang 

iyong kaalaman sa pamamagitan ng maikling pagsusulit. 

Gawain 8: PORMAL o IPOPORMAL:TAMA o MALI: Sagutin Mo! 

Basahin at unawain ang sumusunod na pahayag at tukuyin kung tama o mali. 

Lagyan ng salitang PORMAL kung TAMA ang mensahe at IPOPORMAL kung ito ay 

MALI. 

1. Ang pormal na pagsisimula ng paggamit ng terminong “impormal na sektor” 

ay pinasimulan ni Keith Hart noong taong 1973. 

2. Ang International Labour Organization (ILO) ay nagpalabas ng 

pandaigdigang batayan ng paglalarawan ng impormal na sektor. 

3. Ang impormal na sektor ay tumutukoy sa yunit na nagsasagawa ng 

mataas na antas ng organisasyon na may sinusunod na takdang kapital at 

pamantayan ng produksiyon. 

4. Batay sa 2008 Informal Sector Survey (ISS), mayroong halos 10.5 milyon 

ang kabilang sa impormal na sektor. 

5. Ang impormal na sektor ay nakarehistro at sumusunod sa batas at 

pamantayan ng pamahalaan. 

6. Ang Asian Development Bank (ADB) ay nagsagawa ng pag-aaral tungkol 

sa ekonomiya at impormal na sektor ng 162 bansa sa daigdig. 

DEPED COPY 

7. Ayon sa 2007 BLES NSO Report, ang impormal na sektor ay nakapagambag 

ng 10-15% sa kabuuang Gross Domestic Product (GDP) ng ating 

bansa. 

8. Inilarawan ng IBON Foundation ang impormal na sektor bilang sektor na 

binubuo ng mga taong “isang kahig, isang tuka”. 

9. Ang karaniwang katangian ng impormal na sektor ay hindi nakarehistro, 

hindi nagbabayad ng buwis, at hindi nakapaloob sa legal at pormal na 

balangkas ng pamahalaan. 

10. Ang impormal na sektor ay kilala rin bilang underground o hidden economy. 

Gawain 9: IPORMAL MO! JUMBLED LETTERS! 

Suriin ang sumusunod na pahayag o katanungan at tukuyin ang kasagutan sa 

pamamagitan ng pagsasaayos ng mga nakalaang titik. 

1. Ang bahagi ng ekonomiya na gumagamit ng mababang antas ng 

produksiyon at halos wala ang mga kondisyong legal na kinakailangan sa 

pagpapatakbo ng negosyo. MIORPALM AN ORSKET 

2. Ang tawag sa mahaba at masalimuot na proseso ng pakikipagtransaksiyon 

sa pamahalaan. CITARCUAERUB DER EATP 

3. Ito ay ang pinagmumulan o nagsisilbing badyet o pondo ng pamahalaan 

upang maisagawa ang mga program at proyektong panlipunan. ISUBW 

4. Ito ay ipinatutupad ng mga kompanya bilang proteksiyon sa mamimili 

443

laban sa mga depektibong kalakal o serbisyo na maaaring magresulta sa 

kanilang kapahamakan. ITYQAULI TRLONOC 

5. Ito ay tumutukoy sa ilegal o walang permisong pangongopya ng mga 

pelikula, musika, at iba pa sa anyong CD, VCD, o DVD. ERTFSOAW 

IRYCAP 

6. Ang programa ng pamahalaan, ayon sa itinatadhana ng R.A. 8425, na 

naglalayong iahon sa kahirapan ang mga Pilipinong kabilang sa impormal 

na sektor. ALCISO FROERM GENADA 

7. Batay sa pag-aaral at sarbey sila ang bumubuo sa halos kalahati ng 

kabuuang populasyon ng impormal na sektor. AIHKBANABA 

8. Ang itinuturing bilang pangunahing batas ng bansa para sa mga 

manggagawa. ENILIPPHP OBLRA OCDE 

9. Ang ahensiya ng pamahalaang itinatag upang makapagbigay ng 

edukasyong teknikal at kasanayan sa mga Pilipino. EDTSA 

10. Ang tawag sa programa ng pamahalaan na may kinalaman sa kalusugan, o 

serbisyong medikal para sa mga manggagawa. HTEALHILPH PGRMAOR 

Sa puntong ito, maaari mo nang sagutan ang gitnang bahagi ng Pyramid 

of Knowledge Chart na kung saan mula sa kaalaman na iyong natutuhan mula sa 

iyong mga nabasang teksto ay sasagutin mo ang gitnang bahagi ng chart. 

DEPED COPY 



sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan mo ang gitnang bahagi ng pyramid of 

knowledge chart batay sa mga kaalaman na iyong nakuha mula sa pagbabasa ng 

mga teksto. Ang pinakaitaas na bahagi ay pupunan mo lamang pagkatapos ng gawain 

sa pagnilayan. Iyong ingatan ang iyong pyramid of knowledge chart. Maaari mo 

itong ilagay sa iyong portfolio o kuwaderno dahil ito ay iyong kakailanganin hanggang 

sa dulong bahagi ng modyul na ito. 



ekonomiya? 

444

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol 

sa impormal na sektor kaugnay ang mga dahilan, epekto, at mga batas na may 

kinalaman dito, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang 

higit mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor. 

PAGNILAYAN 

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang 

mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa impormal na sektor, mga 

dahilan at epekto nito sa ekonomiya, at mga batas, programa, at patakarang 

pang-ekonomiya na may kaugnayan dito. Kinakailangan ang mas malalim na 

pagtalakay sa kahalagahan ng pamilihan upang maihanda ang iyong sarili sa 

pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. 

Gawain 11: DISCUSSION WEB! PANGATWIRANAN MO! 

DEPED COPY 

Ang layunin ng gawaing ito ay masukat ang iyong natutuhan ukol sa impormal 

na sektor at sanayin ang kasanayan mo sa sistematikong pangangatwiran. Ikaw 

ay gagawa ng katulad na pigura ng discussion web chart na nasa ibaba upang 

pangatwiranan kung nakabubuti ba o nakasasama sa ekonomiya ng bansa ang pagiral 

ng impormal na sektor. Pagkatapos nito ay sasagutin mo ang mga pamprosesong 

tanong upang mas maging kongkreto ang iyong kaalaman ukol sa impormal na sektor. 

DAHILAN / 

PALIWANAG 

NAKAKABUTI 

BA O 

NAKASASAMA 

SA EKONOMIYA 

ANG PAG-IRAL NG 

IMPORMAL NA 

SEKTOR 

DAHILAN / 

PALIWANAG 

KONGKLUSYON 


1. Ano ang naging batayan mo sa pagbibigay ng desisyon ng kabutihan at 

hindi kabutihan ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya? 

Ipaliwanag. 

445

2. Sa anong panig ka nahirapang maglahad ng mga kadahilanan? Bakit? 

3. Ano ang pangkalahatang repleksiyon o kongklusyon mong nabuo 

tungkol sa pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya ng bansa? 

Pangatwiranan ang iyong kasagutan. 

Gawain 12: FLASH REPORT: STORY MAP CHART! 

Batay sa balita sagutin mo ang mga pamprosesong tanong at bumuo ng isang 

story map chart. 

Street Vendors, legal sa Olongapo 

Posted by Online Balita on Nov 30, 2012 

Kung sa Metro Manila ay itinataboy at hinuhuli ang mga street vendor, gagawin 

nang legal sa Olongapo City ang paglalako ng paninda sa paligid ng East Bajac 

Bajac (EBB) Public Market simula sa Disyembre 1, 2012. Ito ay matapos maisaayos 

kamakailan ng pamahalaang lokal ang itinalagang paglalagyan sa mga vendor 

sa mismong palengke kung saan hindi sila magiging sagabal sa mga mamimili at 

dumaraang sasakyan. 

Ayon kay Dr. Arnold Lopez, public market administrator, tugon ito sa nais ni 

Mayor 

DEPED 

James `’Bong” Gordon, Jr. na malayang 

COPY 

makapaghanapbuhay at magkaroon 

ng patas na oportunidad ang maliliit na negosyo sa lungsod. Aniya, pangkalahatan 

pakinabang ng publiko ang nagbunsod sa Gordon administration na makaisip ng 

paraan upang maresolba ang problema ng illegal market vendors. 

Sa pamamagitan nito ay matitigil na ang reklamo ng mga konsyumer at mga 

residente sa pagsisikip ng mga kalyeng nakapaligid sa naturang pamilihan na sanhi 

ng malaking abala sa kanila gayundin sa mga sasakyang gumagamit sa mga ito. 

Ikinatuwa naman ng mga market vendors ang solusyon na ipatutupad ng city hall. 

‘’Sang-ayon po kami sa bagong set-up na naisip ni Mayor Gordon. Proteksiyon 

din po ito sa amin na nais kumita sa matinong paraan. Sawa na po kami na palaging 

ipinagtatabuyan at kinokotongan at minsan ay pinagmumura pa ng ilang abusadong 

kawani ng palengke,’’ ang sabi ni Marco Antonio, pangulo ng EBB Market Vendors 

Association. Idinagdag pa ni Dr. Lopez na basta’t susunod lamang ng maayos ang 

mga vendors sa patakaran ng pamunuan ng palengke ay tahimik at malaya silang 

makakapaghanapbuhay. – Beth Camia 


1. Tungkol saan ang balita? 

2. Sa pamamagitan ng story map chart na nasa susunod na pahina, isulat 

mo sa loob ng kahon ang mga pinakatampok na mahahalagang detalye 

ng balita. 

3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang inilalahad ng balita? Bakit? 

446

Gawain 13: PANGKATANG GAWAIN: SOCIO-POLITICAL CARICATURE 

Ang inyong pangkat ay gagawa ng isang socio-political caricature na kung saan 

maglalaman ng larawang guhit bilang representasyon o sumasalamin ng impormal na 

sektor. Ito ay dapat naglalaman ng mga elemento ng impormal na sektor sa aspektong 

kadahilanan, epekto, at mga batas o patakarang pang-ekonomiya ukol dito. Upang 

maisagawa nang maayos ang presentasyon. Isaalang-alang ang sumusunod na 

pamprosesong tanong at ang bawat presentasyon ay bibigyan ng marka o puntos 

gamit ang rubrik na nasa ibaba. 


DEPED COPY 

1. Ano-ano ang pangunahing konsepto ng impormal na sektor ang inyong 

ipinakita sa caricature? 

2. Isa-isahin at ipaliwanag ang mga simbolismong inyong ginamit para ilahad 

ang mensahe ng caricature. 

3. Sa iyong palagay, maliwanag bang naipapakita ng inyong larawan ang 

konsepto ng impormal na sektor? Pangatwiranan ang inyong sagot. 

RUBRIK PARA SA SOCIO-POLITICAL CARICATURE 

Pamantayan Indikador Puntos 

Kaangkupan sa Tema 

Akma ang kabuuang 

caricature sa hinihinging 

mensahe at tema para sa 


10 

Natamong 

Puntos 

Paglalahad ng 

Pananaw/Kaisipan 

Mahusay na nailahad ang 

pananaw/kaisipan gamit ang 

mga elemento o simbolismo. 

10 

Presentasyong Biswal 

Masining na ipinakita ang 

ideya batay sa kabuuang 

larawan. 

10 

Kabuuang Puntos 30 

447

Ngayong may sapat ka nang kaalaman tungkol sa impormal na sektor 

at mga konseptong may kaugnayan dito ay sagutan mo na ang pyramid of 

knowledge chart. 



sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan mo na ang pinakataas na bahagi ng 

pyramid of knowledge chart batay sa kabuuang mga kaalaman na iyong nakuha mula 

sa pagbabasa ng mga teksto. Iyong ingatan ang iyong pyramid of knowledge chart, 

maaari mo itong ilagay sa iyong portfolio o kuwaderno dahil ito ay iyong kakailanganin 

hanggang sa dulong bahagi ng modyul na ito. 

DEPED COPY 



ekonomiya? 

MAHUSAY! Napagtagumpayan mong isagawa ang mga iniatang na gawain!! 

448

PANIMULA 

“No man is an island.” Ito ay isang popular na kasabihang nagsasaad na walang 

tao sa mundo ang maaaring mabuhay nang mag-isa. Nagpapatunay ito na sa buhay 

ay kailangan natin ng karamay o kasama. Ang konseptong ito ay hindi lamang akma 

sa tao kundi maging sa isang bansa. Sa larangan ng mga bansa, ang kasabihang 

ito ay makikita sa pampolitika, panlipunan, at higit sa lahat sa pang-ekonomikong 

usaping na masasalamin sa pamamagitan ng pakikipagkalakalan. 

Kaugnay nito, ang araling ito ay patungkol sa kalagayan, kalakaran, 

at kahalagahan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. May mga inihandang 

mapanghamong mga gawain at mga tekstong babasahin na siyang makapagbibigay 

sa iyo ng mga kaalaman at impormasyon upang mabigyang-linaw kung ano ang 

kalakalang panlabas at bakit ito nagaganap sa pagitan ng Pilipinas at ibang bansa sa 

daigdig. 

Sa pagtatapos ng araling ito inaasahang ikaw ay nakapagtataya ng kalakaran 

o sitwasyon ng kalakalang panlabas ng Pilipinas, napahahalagahan ang bahaging 

ginagampanan ng kalakalang panlabas sa ekonomiya ng ating bansa, at nasusuri ang 

ugnayan at mga patakarang pang-ekonomiya ng Pilipinas sa iba’t ibang samahan o 

organisasyong 

DEPED 

may kinalaman sa kalakalang pandaigdig. 

COPY 

ARALIN 6 

ANG PILIPINAS AT ANG KALAKALANG PANLABAS 

ALAMIN 

Matapos mong matutuhan ang impormal na sektor at ang mga dahilan 

at epekto ng pag-iral nito, sa bahaging ito naman ay iyong tutuklasin ang tungkol 

sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Upang higit na maging makabuluhan at 

mapukaw ang iyong interes halina’t simulan mo munang gawin at sagutin ang 

susunod na gawain. 

Gawain 1: COUNTRY & FLAG HUNT 

Ayusin ang mga titik na nasa loob ng kahon sa HANAY A upang mabuo ang 

pangalan ng bansang tinutukoy at pagkatapos ay piliin ang titik ng katumbas na 

watawat nito sa HANAY B. 

449

HANAY A 

HANAY B 

DEPED COPY 

450

HANAY A 

HANAY B 

DEPED COPY 

Pinagkunan: http://www.worldatlas.com/aatlas/world. 

htm Retrieved on November 7, 2014 


1. Alin sa mga bansang ito ang naging madali o mahirap sagutin at hanapin? 

Bakit? 

2. Paano nakatulong ang iyong paunang kaalaman sa heograpiya at 

kasaysayan ng daigdig upang madali mong masagutan ang bawat bilang? 

3. Sa iyong palagay, sa paanong paraan nagkakaroon ng ugnayan ang mga 

bansang ito sa Pilipinas? 

451

Gawain 2: HANAP-SALITA 

Hanapin ang sumusunod na salita sa word box. Ang mga ito ay maaaring nasa 

anyo pababa, pahalang, pataas, o pabaliktad. 

BARTER BATAS BIGAS DOLYAR ELECTRONICS 

EXPORT GALLEON GINTO IMPORT KALAKALAN 

LANGIS PRUTAS TABAKO TARIPA QUOTA 

E K O N O P R U T A S 

S A W B A T O U Q E L 

Q L G A L L E O N S A 

W A R R W D X E A C N 

A K E T R O P M I I G 

B A X E F D G O T N I 

I L Z R O O T A T O S 

G A L L L K E K A R L 

DEPED COPY 

A N Y L U X C E R T B 

S A O D P A E D I C A 

R P O O T N I G P E T 

A R R N M E U L A L A 

P T A B A K O D A E S 


1. Alin sa mga ito ang bago o hindi gaanong pamilyar sa iyo? Bakit? 

2. Sa iyong sariling opinyon, paano kaya nagkakaroon ng ugnayan sa bawat 

isa ang mga salitang iyong hinanap? Ipaliwanag. 

Gawain 3: TOWER OF KNOWLEDGE 

Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng iyong kaunlaran 

sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay sasagutin mo ang katanungang nasa kahon. Isulat 

mo sa bahaging SIMULA ang iyong inisyal na kasagutan. Samantalang ang bahagi ng 

GITNA at WAKAS ay sasagutan mo lamang sa iba pang bahagi ng iyong paglalakbay 

sa araling ito. 

452

S 

I 

M 

U 

LA 

G 

I 

T 

N 

A 

W 

A 

K 

A 

S 

Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang 

bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan 

nito sa ekonomiya ng bansa? 

Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa kalakalang 

panlabas ng Pilipinas, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin 

upang higit mong maunawaan ang mas malalim ang paksang ito. 

DEPED COPY 

PAUNLARIN 


sa paksang-aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaisipan/ 

kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawaing sadyang inihanda 

upang maging sanggunian mo ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin 

ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang 

ideya o konsepto tungkol sa ugnayan ng pamilihan at pamahalaan. 

Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang 

mailarawan at masuri ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa 

sa larangan ng kalakalan. Umpisahan mo ito sa pamamagitan ng unang 

gawain na nasa ibaba. 

ANG PRINSIPYO NG KALAKALANG PANLABAS 

Isang batayang katootohanan na may mga produkto at serbisyong hindi 

kayang matugunan sa loob ng isang lokal na pamilihan ng isang bansa. Kung kaya’t 

nagaganap ang tinatawag nating kalakalang panlabas sa pagitan ng mga bansa. 

Ayon sa Oxford Dictionary of Economics, ang kalakalang panlabas ay tumutukoy sa 

pagpapalitan ng mga produkto at serbisyo ng mga bansa. Pangunahing layunin nito 

453

ay matugunan ang mga pangangailangan. Nagaganap ang ganitong ugnayan ng mga 

bansa dulot ng kakapusan sa likas na yaman at iba pang mga salik upang maisagawa 

ang produksiyon. Halimbawa, ang ating bansa ay sagana sa mga produktong 

agrikultural gaya ng bigas, mais, gulay, at mga prutas subalit salat naman tayo sa 

produktong langis at petrolyo kung kaya’t tayo ay umaasa sa produksiyon ng ibang 

bansa. Ang ganitong sitwasyon ang nagbibigay ng batayan kung bakit umiiral ang 

kalakalang panlabas. 

Kaugnay nito, ang pag-iral ng sistema ng kalakalang panlabas ay hindi na bago. 

Kung ating babalikan ang kasaysayan, bago pa man dumating ang mga Espanyol, ang 

mga sinaunang Pilipino ay nakikipagpalitan na ng kalakal sa ilalim ng sistemang barter 

sa mga Arabo, Tsino, Hapones, Indian, at iba pang dayuhan. Sa ilalim ng sistemang 

barter, ang batayan ng pagpapalitan ng kalakal o produkto ay nakabatay ayon sa kung 

ano ang pangangailangan at kagustuhan ng isang bansa. Nang dumating ang mga 

Espanyol, Amerikano, at Hapones kasabay ng kanilang pananakop sa Pilipinas, ay 

lumawak ang sistema ng ating pakikipagkalakalan sa ibang mga bansa. 

Sa kabilang dako, kaalinsabay ng pagbabago ng panahon at pag-unlad 

ng disiplina ng pag-aaral ng ekonomiks ay sumibol ang iba’t ibang mga teorya o 

pananaw ng mga ekonomista tungkol sa kalakalang panlabas na siyang nagdulot 

ng malawakang pagbabago mula sa sistemang barter noong sinaunang panahon. 

Ang absolute advantage at comparative advantage theory ang nagiging basehan ng 

mga bansa para sumali sa pandaigdigang kalakalan. Ang export ay tumutukoy sa 

DEPED COPY 

pagluluwas ng mga produkto o serbisyo sa pandaigdigang pamilihan, samantalang 

ang import ay tumutukoy sa pagpasok sa lokal na pamilihan ng mga produkto o 

serbisyo mula sa ibang bansa. 

Ang absolute advantage theory, ay pinanukala ni Adam Smith. Ito ay kaalinsabay 

ng pagkakalathala ng kaniyang aklat na “An Inquiry into the Nature and Causes of the 

Wealth of Nations” noong 1176. Isinasaad ng teoryang ito na ang isang bansa ay 

dapat na magpakadalubhasa sa paglikha ng mga produkto. Subalit, paano malalaman 

ng isang bansa kung anong produkto o serbisyo ang dapat niyang pagtuunan o 

pagkadalubhasaang iprodyus? Ang kaisipang ito ay mabisang mauunawaan gamit 

ang talahanayang na nasa ibaba. 

Bansa 

Dami ng 

Sapatos 

Dami ng Pantalon 

A 10 8 

B 5 24 

Kabuuan 15 32 

Ipagpalagay batay sa talahanayan na may dalawang bansa: A at B. Sila ay 

nagpoprodyus ng dalawang uri ng produkto: sapatos at pantalon. Iba’t ibang kasanayan 

ang kailangan upang makapagprodyus ng mga nabanggit na produkto. Ipagpalagay 

454

ing ang mga manggagawa sa bansang A at B ay kayang makagawa ng nabanggit 

na kabuuang dami ng sapatos at pantalon sa loob ng isang araw. Samakatuwid, 

ang pagiging produktibo ng paggawa ang siyang magsasabi kung gaano karami 

ang maaaring magawang sapatos at pantalon. Kung kaya’t ang bansang A ang may 

absolute advantage sa produksiyon ng sapatos at ang bansang B naman ay mas 

efficient sa pagprodyus ng pantalon. 

Ano naman ang maaaring maganap na sitwasyon kung ang isang bansa ay 

may absolute advantage sa pagprodyus ng parehong produkto. Bakit mayroon pa ring 

kalakalan? Ipagpalagay na may dalawang bansa C at D. Ang mga produkto ay mais at 

t-shirts. Ang pagiging produktibo ng isang manggagawa ay makikita sa talahanayan. 

Bansa Sako ng Mais T-Shirts 

C 20 10 

D 4 8 

Kabuuan 24 18 

Batay sa talahanayan, kayang iprodyus ng bansang C ang mais at t-shirt na 

mas efficient kaysa sa bansang D. Samakatuwid, mayroon siyang absolute advantage 

sa pagprodyus ng mais at t-shirts. Kung tutuusin, kaya niyang magprodyus ng mais 

ng 

DEPED 

limang beses ang dami kompara sa bansang 

COPY 

D. Kaya rin ng bansang C na 

magprodyus ng 1.25 na beses sa kayang iprodyus na t-shirts ng bansang D. Ngunit 

may comparative advantage ang bansang C sa pagprodyus ng mais; ang bansang 

D naman ay may comparative advantage sa paggawa ng t-shirts. Sa kabilang dako, 

maaari ding ipaliwanag ang comparative advantage gamit ang konsepto ng opportunity 

cost. 

Para makagawa ng 10 pang t-shirts, kailangang isuko ng bansang C ang 20 

sako ng mais. Ang opportunity cost ng pagprodyus ng isang t-shirt ay dalawang sako 

ng mais. Para sa bansang D upang makagawa ng 8 pang t-shirts, kailangang isuko 

ang 2 sako ng mais. Samakatwid, ang opportunity cost ng pagprodyus ng isang t-shirt 

ay kalahating sako ng mais. May mas mababang opportunity cost sa pagprodyus 

ng t-shirt ang bansang D, kaya may comparative advantage ang bansang D sa 

pagprodyus ng t-shirt. 

Kung kaya’t masasabi nating ang isang bansa ay may comparative advantage 

sa paggawa ng isang bagay o serbisyo kapag kaya niyang gawin ang produkto 

o serbisyo nang mas efficient kompara sa ibang uri ng produkto o serbisyo sa 

larangan ng kanyang paghahambing sa ibang bansa. Ang mga bansa ay dapat na 

magpakadalubhasa at mag-export ng mga produkto o serbisyo kung saan siya ay may 

comparative advantage at mag-import na lamang ng mga produkto o serbisyo na wala 

siyang comparative advantage sa pagprodyus. 

455

Gawain 4: TEKS-TO-GRAPH LIST 

Basahin at unawain ang tekstong nasa kahon at pagkatapos, sagutin ang mga 

pamprosesong tanong gamit ang graphic organizer sa susunod na pahina. 

KALAKALANG PANLABAS 

Ito ay tumutukoy 

sa ______________ 

Ito ay nagaganap 

dahil ___________ 


1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa? 

2. Bakit nagkakaroon ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa? 

3. Paano binago ng pag-unlad ng pag-aaral ng ekonomiks ang kaisipan 

DEPED 

tungkol sa kalakalang panlabas? 

COPY 

Gawain 5: T-CHART: ABSOLUTE o COMPARATIVE 

Sa pamamagitan ng t-tsart ay paghambingin mo ang dalawang batayan o kalakaran 

ng kalakalang panlabas ng isang bansa batay sa tekstong iyong nabasa. 

A. Batay sa Paglikha ng Produkto o Serbisyo: 

ABSOLUTE 

ADVANTAGE 

COMPARATIVE 

ADVANTAGE 

B. Batay sa Pakinabang sa kalakalan: 

ABSOLUTE 

ADVANTAGE 

COMPARATIVE 

ADVANTAGE 

456

Ang Kalakalang Panlabas ng Pilipinas 

Upang maunawaan ang takbo ng kalakalang panlabas ng isang bansa ay 

sinusuri ang tinatawag nating balance of payment (BOP), na siyang nagsisilbing sukatan 

ng pandaigdigang gawaing pang-ekonomiya ng isang bansa. Ito rin ang nagpapakita 

ng talaan ng transaksiyon ng isang bansa sa iba’t ibang bahagi ng mundo. Samantala, 

ang balance of trade (BOT) naman ay makukuha sa pamamagitan ng pagbabawas ng 

halaga ng kalakal na inaangkat (import) sa halaga ng kalakal na iniluluwas (export). 

Kaugnay nito, sa paglipas ng panahon, patuloy na lumalawak ang pakikipagugnayan 

ng ating bansa sa larangan ng kalakalan. Ayon sa June 2014 na ulat na 

inilabas ng Philippine Statistics Authority (PSA) o dating kilala bilang National Statistics 

Office (NSO), tumaas ng 21.3% ang kabuuang kita ng Pilipinas mula sa pagluluwas 

(export) ng mga produkto. Batay sa June 2014 tayo ay kumita ng $5.444 bilyong 

dolyar kumpara sa $4.490 bilyong dolyar na kinita ng bansa noong June 2013. Ang 

talahanayan sa ibaba ay nagpapakita ng kabuuang datos tungkol sa ating pagluluwas 

(export). 

Merchandise Exports Performance of the Philippines as of June 2014 

June 

2014 p 2013 r 

DEPED COPY 

TOTAL EXPORTS 

FOB Value in Million 

US Dollars 

Year-on-Year Growth 

(Percent) 

Electronic Products 

FOB Value in Million 

US Dollars 

Year-on-Year Growth 

(Percent) 

5,444.41 

21.3 

2,220.56 

10.7 

4,490.20 

4.1 

2,006.19 

- 2.2 

Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 

Ayon sa PSA, ang itinuturong kadahilanan ng pagtaas na ito ay dulot ng 

paglaki at pagbuti ng kita ng bansa sa walong uri ng produktong iniluluwas. Ang 

mga produktong nagrehistro ng malaking antas ng paglago ng kita sa pagluluwas 

ay ang machinery and transport equipment, bananas (fresh), other mineral products, 

other manufactures, articles of apparel and clothing accessories, ignition wiring set 

and other wiring sets used in vehicles, aircrafts and ships, at electronic products 

and chemicals. Tanging ang cathodes and sections of cathodes at refined copper 

ang bumuo sa sampung nangungunang produktong panluwas ng Pilipinas (Top 10 

Exporting Products of the Philippines). Subalit, ang dalawang huling nabanggit na 

produkto ay walang naitalang ulat noong Hunyo 2013 kung kaya’t hindi malaman ang 

naging growth rate nito. Ang talahanayan sa ibaba ang magpapakita ng kompletong 

Top 10 Exporting Products of the Philippines as of June 2014. 

457

Top 10 Philippine Export to All Countries: June 2014 p 

(Year-on-Year Growth in Percent) 

Gainers 

Machinery & Transport Equipment 120.4 

Bananas (Fresh) 98.9 

Losers 

Woodcrafts and 

Furniture 

-9.9 

Other Mineral Products 74.2 

Other Manufactures 67.8 

Articles of Apparel and Clothing 

Accessories 

Ignition Wiring Set and Other Wiring Sets 

Used in Vehicles, Aircrafts and Ships 

a/ 

DEPED COPY 

44.5 

32.5 

Electronic Products 10.7 

Chemicals 0.1 

Cathodes & Sections of Cathodes, of 

Refined Copper 

p-preliminary, r-revised,a/ - growth rate not computed, with zero value in June 2013 

Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014 Retrieved on November 7, 2014 

Batay sa talahanayan, ayon sa PSA, ang electronics products ang siyang 

nangungunang produktong panluwas ng Pilipinas na nagrehistro ng $2.221 bilyon. Ito 

ay bumuo sa 40.8% ng kabuuang kita ng Pilipinas mula sa pagluluwas (export). Ito ay 

nagtala ng 10.7% na bahagdan mula sa kabuuang $2.006 bilyon noong June 2013. 

Samantala, ang other manufactures ang pumangalawa na may pinakalamalaking 

kita noong June 2014. Ito ay may kabuuang halagang $537.67 milyon na may pagtaas 

ng 67.8% mula sa dating $321.00 milyon noong June 2013. Ang machinery and 

transport equipment, naman ang pumangatlo na nagtala ng 7.2% sa kabuuang kita 

ng bansa. Ito ay may kabuuang halaga na $390.83 milyong dolyar at nakapagtala ng 

120.4% kung ihahambing sa $177.37 milyong dolyar noong June 2013. Pumangapat 

naman ang other mineral products na may kitang $321.31 milyon. Ito ay nagambag 

ng 5.9% sa kabuuang kita ng bansa at nagtala ng 74.2% ng pagtaas mula 

sa $184.47 milyong dolyar noong June 2013. At ang woodcrafts and furnitures ang 

siyang panglima na may kinita na $253.41 milyon o kabuuang ambag na 4.7% sa kita 

ng pagluluwas ng bansa. Subalit, ito ay nagtala ng kabuuang -9.9% ng pagbaba kung 

ihahambing sa nakaraang June 2013 na $281.12 milyon. 

Ang pigura sa susunod na pahina ay inilabas ng Philippine Statistics Authority 

(PSA) na nagpapakita ng Philippine Top Five Exports at paghahambing ng datos nito 

sa pagitan ng taong June 2013 at June 2014. 

458

Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014 

Retrieved on November 7, 2014 

Sa kabilang dako, sa larangan naman ng mga commodity group, ang 

manufactured goods ang siyang nanguna sa kabuuang kita. Ito ay nagtala ng $4.301 

bilyon at bumuo sa 79% ng kabuaang kita sa pagluluwas. Ito ay tumaas ng 15.7% 

batay sa $3.716 bilyon na kita nito noong June 2013. Ang mineral products naman ay 

mayroong 8.9% na bahagi at may pagtaas na 85.1% batay sa kinita nitong $468.03 

milyong dolyar. Ang total agro-based products naman ay may 8.5% na bahagi at may 

kabuuang kita na $464.21 milyon. Ito ay tumaas ng 44% mula sa $322.46 milyon na 

kita noong June 2013. Maliban pa dito, ang special transactions ay bumuo sa 3.4% 

at tumaas ng 98.0% batay sa kinita na $186.10 milyon kung ihahambing sa $93.99 

DEPED COPY 

milyon na kita noong June 2013. Ang forest products naman ay nagbahagi ng 0.1% 

sa kabuuang kita ng bansa at tumaas ng 24% batay sa $6.70 milyon na kinita nito 

ngayong June 2014 kumpara sa $5.40 milyon noong June 2013. At ang petroleum 

product ay nagtala ng 0.001% at bumaba ng 99.9% mula sa $89.37 milyon noong 

June 2013 sa $61 ngayong June 2014. 

Ang pigura sa ibaba ay naglalarawan ng Philippine Exports by Commodity 

Groups ayon sa ulat ng PSA. 

Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/commoditygroups-exports-performance-june-2014 


459

Kaugnay nito, kung pagbabatayan naman ang mga bansa kung saan tayo 

ay pagluluwas, batay sa June 2014 ulat na inilabas ng PSA, na ang Japan partikular 

na ang Okinawa ang siyang pinaka-nangungunang destinasyon ng mga produktong 

Pilipino. Ito ay mayroong kabuuang $955.58 milyon na kabilang sa 17.6% ng kabuuang 

kita ng ating bansa sa export ngayong June 2014. Pangalawa, ang People’s Republic 

of China (PROC) na mayroong 15.8%. Ito ay katumbas na halagang $859.38 milyon. 

Pangatlo ang United States of America na mayroong 13.8% o kabuuang $751.68 

milyon sa kabuuang kita ng bansa. Pang-apat ay ang Hongkong na mayroong 9% o 

katumbas na $487.74 milyon at panlima ang Singapore na may nairehistrong 6.9% o 

$377.97 milyon sa kabuuang kita ng bansa sa pagluluwas. 

Para sa kompletong listahan ng Philippine Top Ten Exports by Country, 

tunghayan ang pigurang nasa ibaba. 

Others 

16.9% 

Japan 

17.6% 

Taiwan 

3.5% 

DEPED COPY 

Thailand 

3.5% 

Korea, Republic of 

3.9% 

China, People’s 

Republic of 

15.8% 

Germany 

4.5% 

Australia 

4.7% 

Singapore 

6.9% 

Hong Kong 

9.0% 

United States of 

America 

13.8% 

Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine-tpten-ecports-bycountry-performance-june-2014 


Samantala, kung pagbabatayan naman ang economic bloc, ang ating bansa 

ay may pinakamalaking pagluluwas ng mga produkto at serbisyo sa mga bansa sa 

East Asia. Ito ay may katumbas na 49.9% o & 2.714 bilyong dolyar; pangalawa ay sa 

mga bansang miyembro ng ASEAN na nakapagtala ng 14.2.% o may katumbas na 

halaga na $770.46 milyong dolyar; pangatlo ay sa mga bansang kasapi ng European 

Union na mayroong 10.2% o kabuuang $556.51 milyong dolyar. 

Ito ay maipapakita ng pigura na nasa susunod na pahina. 

460

Notes: 

1/ includes China, Hongkong, Japan, Macau, Mongolia, N. Korea, S. Korea, Taiwan 

2/ includes Brunei Darussalam, Cambodia, Indonesia, Laos, Malaysia, Myanmar, Singapore, Thailand, Vietnam 

3/ includes Alaska and Hawaii 

4/ includes Austria, Belgium, Bulgaria, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Ireland, Italy, Latvia, 

Pinagkunan: Lithuania, Luxembourg, http://www.census.gov.ph/content/philippine Malta, Netherlands, Poland, Portugal, Romania, exports Slovakia, by Slovenia, economic Spain, Sweden, bloc-june-2014 and UK Great Retrieved Britain. on November 7, 2014 

Sa kabilang banda, ang import ng ating bansa ayon sa Philippine Statistical 

Authority, kung ihahambing sa nakaraang June 2013 ay bumaba ng 3.6% batay sa 

naitalang $4.716 bilyon. Ito rin ay mas mababa kumpara sa $4.890 bilyon ng nakaraang 

June 2013. Ayon sa ahensiyang nabanggit, ang pagbaba na ito ay dulot ng pagbaba 

ng tatlong pangunahing produkto. Ito ay ang industrial machinery & equipments, 

electronics products, at other food and live animals. 

DEPED COPY 

Maliban pa rito, ang balance of trade in goods (BOT-G) ng ating bansa para sa 

June 2014 ay nagtala ng surplus na $731 milyon kompara sa $399 milyon na deficit 

noong June 2013. Ito ay mabisang maipapaliwanag gamit ang pigurang nasa ibaba. 

Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine trade performances-june-2014 


Kung pagbabatayan naman ang Philippine Top Five Imports, ang mineral fuels 

at lubricants and related materials ang siyang nanguna. Ito ay nakapag-ambag ng 

kabuuang 24.7% o may katumbas na halagang $1.167 bilyon. Ito ay nagtala ng pagtaas 

na 9.4% kung ikukumpara sa $1.066 bilyon noong June 2013. Pumapangalawa 

rito ay ang electronic products na mayroong 18.1% at may halagang $1.097 bilyon 

461

ngayong June 2014. Ito ay bumaba ng 22% mula sa $1.097 bilyon noong June 2013. 

Pangatlo naman ang transport equipments, na nagrehistro ng 10.2% sa kabuuang 

imports ng bansa sa halagang $479.28 milyon. Ito ay may pagtaas ng 13.9% mula 

sa dating $420.92 milyong dolyar. Pang-apat naman ay ang industrial machinery and 

equipments na nakapagtala ng 4.5% bahagi na may kabuuang halaga na $211.97 

milyon. Ito ay bumaba ng 32.9% mula sa dating $315.81.74 milyon noong June 2013. 

Panlima ay ang other food and live animals na may 3.3% na bahagi sa kabuuang 

imports ng ating bansa sa halagang $156.23 milyon. Ito ay bumaba ng 3.3% mula 

sa dating $161.64 milyon noong June 2013. Ang pigura sa ibaba ay nagpapakita ng 

Philippine Top Five Imports. 

DEPED COPY 

Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine top five imports-june-2014 


Samantala, sa larangan naman ng ating ugnayan hinggil sa import ang 

bansang nagkakaroon tayo ng pangunahing pag-aangkat ay ang People’s Republic of 

China. Ito ay nakapagtala ng 17.2% o kabuuang $809.64 milyon ngayong June 2014. 

Nakapagtala ito ng pagtaas na 17.9% kung ihahambing sa $686.79 milyon noong 

June 2013. Ang Republic of Korea naman ang pumangalawa na nakapagtala ng 6.8% 

ng kabuuang import o may halagang $461.33 milyon. Ang Japan partikular na ang 

lungsod ng Okinawa ang pumangatlo na mayroong 9.6% o katumbas na $451.71 

milyong dolyar sa kabuuang import ng Pilipinas. Pang-apat ay ang United States 

of America na mayroong 7.6% o kabuuang $445.44 milyon at ang panlima ay ang 

Singapore na nakapagtala ng 6.8% o katumbas na $319.54 milyong dolyar ngayong 

June 2014. 

Ang kabuuang datos ng Philippine Top Ten Imports by Country ay makikita sa 

pigura sa ibaba ayon sa ulat ng Philippine Statistics Authority (PSA). 

462

Others 

23.4% 

People’s Republic of 

China 

17.2% 

Russian Federation 

4.3% 

Korea, Republic of 

9.8% 

Taiwan 

4.7% 

Malaysia 

5.3% 

Thailand 

5.5% 

Saudi Arabia 

5.8% 

Singapore 

6.8% 

Japan 

9.6% 

United States of 

America 

7.6% 

Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine top ten imports-by country-june-2014 


Gawain 6: IMPORT o EXPORT: I-VENN DIAGRAM MO! 

Basahin at unawain ang teksto tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. 

Layunin ng gawaing na ito na masuri mo ang mahahalagang datos o impormasyon 

DEPED COPY 

tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Pagkatapos ay sagutin mo ang mga 

pamprosesong tanong at punan ang Venn diagram. 

Mahahalagang Datos 

PAGKAKAIBA 

Mahahalagang Datos 

IMPORT 

EXPORT 

PAGKAKATULAD 


1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa? 

2. Paano mo ilalarawan ang takbo ng kalakalang panlabas ng Pilipinas? 

3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, pagkomparahin ang export at 

import ng ating bansa sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang 

impormasyon. 

463

Ang Ugnayan ng Pilipinas sa mga Samahang Pandaigdig: WTO; APEC, ASEAN 

Ang pagkakaroon ng ugnayan ng mga bansa sa daigdig ay mas higit na 

pinagbubuti sa pamamagitan ng kalakalang panlabas. Ito ay nagsisilbing pamamaraan 

upang ang bawat bansa ay magkaroon ng ugnayang internasyonal kasabay ng 

mabilisang pagbabago sa lahat ng aspekto ng pamumuhay ng tao, maging ito ay 

sa sistema ng edukasyon, komunikasyon, transportasyon, teknolohiya, at maging sa 

industriyalisasyon. Sa kasalukuyang panahon, higit na akma ang kasabihang “walang 

sinoman ang nabubuhay para sa sarili lamang” o sa wikang Ingles ang kasabihang 

“No Man is an Island”. 

Kaugnay nito, sa kasalukuyang panahon, ang pakikipagkalakalan ay higit na 

ginawang sistematiko. Ito ay naging ganap sa pamamagitan ng pagtatatag ng mga 

samahang pandaigdig o international organization na naglalayong palawakin ang 

ugnayan ng mga bansa sa larangan ng kalakalang panlabas. 

Ilan sa mga samahang pandaigdigang pang-ekonomiko na kabilang ang ating 

bansa ay ang sumusunod: 

DEPED 

WORLD TRADE ORGANIZATION 

COPY 

(WTO) 

Pinagkunan:http://www.brettonwoods.org/sites/default/files/photos/WTO-logo-1.png Retrieved on 


Ang pandaigdigang samahang ito ay pormal na pinasinayaan at nabuo noong 

Enero 1, 1995. Ito ang naging kapalit ng General Agreement of Tariffs and Trade 

(GATT). Ang pagkakatatag nito ay alinsunod sa naging resulta ng usapin sa Uruguay 

Round sa pamamagitan ng paglagda sa Marrakech Agreement sa Marrakech, 

Morroco noong Abril 15, 1944. Subalit, kaiba sa GATT, ang WTO ay may pormal na 

estrukturang institusyonal at ang pinakamataas na lupong nagpapasya sa WTO ay 

ang Ministerial Conference, samantalang ang GATT ay walang ganap na estruktura. 

Ang punong himpilan ng WTO ay matatagpuan sa Geneva, Switzerland. 

Ito ay kinikilala bilang samahang namamahala sa pandaigdigang patakaran 

ng sistema ng kalakalan o global trading system sa pagitan ng mga kasaping estado 

o member states. Maliban pa rito, ito rin ang siyang nagbibigay ng solusyon sa mga 

problema, usapin, sigalot, o pagtatalo ng mga kasaping estado. 

Sa kasalukuyan, ito ay binubuo ng 160 bansang kasapi. Bilang isang samahang 

internasyonal, ang pagsapi o pagpasok sa organisasyong ito ay sumusunod sa mahigpit 

na proseso. Ang isang bansang nagnais na maging kasapi ay kailangang magpasa 

ng aplikasyon sa Executive Council inilarawan ang kalagayan ng kanyang ekonomiya 

at mga patakarang pangkalakalan. Ang pagtanggap bilang kasapi ng samahang 

ito ay tumatagal ng halos ilang taon sapagkat masusing sinusuri ng samahan hindi 

464

lamang ang kalagayang pang-ekonomiko ng isang bansa kundi maging aspektong 

pampolitika at panlipunan. Kapag ito ay naaprubahan, ang isang bansa ay lalagda sa 

isang kasunduan o protocol na naglalaman ng mga alituntuning dapat sundin ng isang 

kasaping bansa. 

Ang mga pangunahing misyon ng World Trade Organization (WTO) ay ang 

sumusunod: 

99 

Pagsusulong ng isang maayos at malayang kalakalan sa pamamagitan 

ng pagpapababa sa mga hadlang sa kalakalan (trade barriers); 

99 

Pagkakaloob ng mga plataporma para sa negosasyon at nakahandang 

magbigay tulong-teknikal at pagsasanay para sa mga papaunlad na 

bansa (developing countries); 

99 

Mamagitan sa mga pagtatalo ng mga kasaping bansa kaugnay sa mga 

patakaran o magpataw ng trade sanction laban sa isang kasaping hindi 

umaayon sa desisyon o pasya ng samahan; 

Ang pagiging kasapi ng Pilipinas sa World Trade Organization (WTO) ay isang 

malaking bagay upang magkaroon ng maayos at mabilis na pakikipag-ugnayan ang 

ating bansa sa iba pang kasapi ng naturang samahan. Ito ay magdudulot sa ating 

bansa ng maayos na takbo ng sistema ng kalakalang panlabas at makatutulong 

upang magkaroon ng mababang taripa o buwis sa produktong ating iniluluwas sa 

mga 

DEPED 

bansang kasapi nito. Ayon sa aklat na “Ekonomiks: 

COPY 

Konsepto at Aplikasyon 

“nina Balitao et. al. (2012) ang World Trade Organization upang maging maayos ang 

sistema ng pakikipagkalakalan ay ipinasusunod ang sumusunod na prinsipyo: 

99 

Nararapat na ang sistemang pangkalakalan ay walang bahid ng 

diskriminasyon. 

99 

Mas kaaya-aya kung magiging malaya ang sistemang pangkalakalan sa 

pamamagitan ng pagbabawas ng mga hadlang-pangkalakalan; 

99 

Nararapat na matiyak ang kalalabasan ng sistemang pangkalakalan, 

partikular kung tiyak ang mga dayuhang kompanya at pamahalaan na 

hindi daragdagan ang mga hadlang pang-ekonomiko at manatiling bukas 

ang pamilihan; 

99 

Ang sistemang pangkalakalan ay nararapat maging mas kompetetibo; 

99 

Ito ay nararapat na mas katanggap-tanggap sa mga bansang hindi 

gaanong maunlad. 

99 

Ang larawan sa ibaba ay nagpapakita ng mapa ng mga bansang kabilang, 

hindi-kabilang, observer status, at mga bansang nasa representasyon ng 

European Union sa WTO. 

465

mga bansang kasapi 

mga bansang kinakatawan ng European Union 

observer status 

mga bansang hindi kasapi 

Pinagkunan:http://en.wikipedia.org/wiki/Member_states_of_the_World_Trade_Organization#mediaviewer/File:WTO_ 

members_and_observers.svg Retrieved on November 7, 2014 

DEPED COPY 

ASIA PACIFIC ECONOMIC-COOPERATION (APEC) 

Pinagkunan:http://clearit.ca/wp-content/uploads//2013/10/apec.jpg Retrieved on November 7, 2014 

Ito ay isang samahang may layuning isulong ang kaunlarang pang-ekonomiya 

at katiwasayan sa rehiyong Asia-Pacific kaugnay na rin ng pagpapalakas sa mga 

bansa at pamayanan nito. Ang mga bansang nasa rehiyon ng Pasipiko ay nagkakaroon 

ng ugnayan sa mga usaping pang-ekonomiya at nagsusulong ng kaunlarang 

pangkabuhayan, kooperasyon, kalakalan, at pamumuhunan. Ito ay itinatag noong 

Nobyembre 1989 at ang punong himpilan nito ay matatagpuan sa Singapore. 

Ang ating bansa ay isa sa mga orihinal na kasapi nito kabilang ang Australia, 

Brunei, Canada, Indonesia, Japan, South Korea, Malaysia, New Zealand, Singapore, 

Thailand, at United States. Samantala, noong Nobyembre 1991 ay sumapi rin ang 

China, Hongkong, at Taiwan. Noong Nobyembre 1993, ang Mexico at Papua New 

Guinea ay nakabilang din. Ang bansang Chile ay sumali noong Nobyembre 1994 at 

ang Peru, Russia, at Vietnam naman ay noong Nobyembre 1998. Sa kasalukuyan, ito 

ay binubuo ng 21 bansa. Ang samahang ito ay nagsasagawa ng taunang pagpupulong 

o economic forum upang pag-usapan ang iba’t ibang isyu partikular na ang kalakalan 

at pamumuhunan. Ang APEC ay kaiba sa WTO sapagkat walang kasunduan itong 

pinipilit sa mga kasapi o sa mga member economy. Ang desisyon ng samahan sa mga 

isyu o usapin ay ibinabatay ayon sa consensus. 

466

Kaugnay nito, ang kauna-unahang APEC Leaders’ Meeting ay isinagawa noong 

1993 sa Blake Island, Washington D.C. sa pangunguna ng dating Pangulo ng Estados 

Unidos na si Bill Clinton na kung saan ay nanawagan ang mga pinuno ng bansa upang 

bawasan ang mga hadlang sa kalakalan at pamumuhunan gaya ng taripa at quota. 

Ang taripa ay tumutukoy sa buwis na binayaran sa kalakal samantalang ang quota ay 

ang takdang dami ng mga kalakal na maaaring iluwas o ipasok sa isang bansa. 

Ayon sa aklat na “Ekonomiks; Konsepto at Aplikasyon” nina Balitao, et al, ang 

samahang ito ay mayroong tinatawag na Three Pillars na siyang sinusunod ng mga 

kasapi. Ang pinakatampok na programa nito ay ang sumusunod; 

‣ Liberalisasyon ng pakikipagkalakalan at pamumuhunan - Ito ay nakapokus 

sa pagpapalawak ng pambansang pamilihan upang makahikayat at magkaroon 

ng karagdagang pamumuhunan at negosyo mula sa kasaping bansa. 

‣ Pagpapabilis at pagpapadali ng pagnenegosyo - Sa pamamagitan ng 

itatayong imprastrukturang kailangan sa pagnenegosyo at mga kapital o 

puhunang ilalaan sa operasyon, ito ay nagpapabilis at nagiging episyente 

ang bawat gawaing pangkaunlaran. Ang mga nagluluwas at nag-aangkat 

ng mga produkto at serbisyo ay makikinabang dahil sa magiging epekto nito 

tulad ng mas mababang gastos pamproduksiyon, karagdagang trabaho, at 

pagkakaroon ng mas malawak na pamilihan. 

DEPED COPY 

‣ Pagtutulungang pang-ekonomiya at teknikal - Ito ay may layuning 

maglunsad ng mga pagsasanay upang malinang, mapahusay, at mapalawig 

ang kaalamang teknikal ng lahat ng kasaping bansa. 

Ang mga bansang kasapi ng APEC ay makikita sa larawan na nasa ibaba. 

Twenty-one member states account 

for 60 percent of the world’s gross 

domestic product 

APEC summit 

Nov 21-23 

Lima, Peru 

Members 

Australia 

Brunei 

Canada 

Chile 

China 

Hong Kong 

Indonesia 

Japan 

Malaysia 

Mexico 

New Zealand 

Papua New 

Guinea 

Pinagkunan:http://4.bp.blogspot.com/_69u2CK25Cas/SSb5euqlXxI/AAAAAAAACuU/ 

l4wVNpyqyWM/s1600/APEC%2Bmap.jpg Retrieved on November 7, 2014 

467 

Peru 

Philippines 

Russia 

Singapore 

South Korea 

Taiwan 

Thailand 

US 

Vietnam

ASSOCIATION OF SOUTHEAST ASIAN NATIONS (ASEAN) 

Pinagkunan:http://en.wikipedia.org/wiki/Association_of_Southeast_Asian_Nations#mediaviewer/ 

File:Seal_of_ASEAN.svg Retrieved on November 7, 2014 

Matapos mabigo ang pagkakatatag ng Association of Southeast Asia (ASA), 

ito ay nagbigay daan para magsimula ang Association of Southeast Asian Nations 

(ASEAN) noong August 8, 1967. Ang samahang ito ay naglalayong paunlarin ang 

ugnayan ng mga bansa sa Timog-Silangang Asya. Ito ay binuo ng mga bansang 

Indonesia, Malaysia, Pilipinas, Singapore, at Thailand na kinilala bilang mga Founding 

Countries sa bisa ng dokumentong tinawag na Bangkok Declaration. Sa kasalukuyan 

ito ay binubuo ng 10 bansa kasama ang Brunei, Cambodia, Laos, Myanmar, at Vietnam. 

Ang pagkakatatag ng samahang ito ay naglayong pagbuklurin at magkaroon ng 

pagkakaisa ang mga bansa sa Timog-Silangang Asya. Idagdag pa rito ang pagnanais 

na labanan ang pagkalat ng komunismo sa Asya at magkaroon ng kaunlarang pangekonomiko. 

Ang punong-himpilan nito ay matatagpuan sa Jakarta, Indonesia. Upang 

mas mapaghusay at tuluyang makamit ang layunin ng samahan ay napagkasunduan 

ng mga kasaping bansa ang pagtatag ng tatlong community na binubuo ng ASEAN 

Political-Security Community, ASEAN Economic Community at ASEAN Socio-Cultural 

Community. 

DEPED COPY 

Sa aspektong pang-ekonomiko, ang samahang ito ay naglalayong paunlarin 

at isulong ang malayang kalakalan sa bawat kasapi ng ASEAN pati ang mga bansang 

dialogue partner nito. Kabilang sa dialogue partners nito ay ang Australia, China, 

Estados Unidos, European Union, Japan, New Zealand, Russia, at South Korea. 

Upang maging ganap ang pagnanais na ito, ay nagkaroon ng kasunduang tinawag na 

ASEAN Free Trade Area (AFTA) na nilagdaan noong January 28, 1992 sa Singapore. 

Ito ay nakabatay sa konsepto ng Common Effective Preferential Tariff (CEPT) o ang 

programang nagsusulong ng pag-aalis ng taripa at quota upang maging ganap ang 

pagdaloy ng produkto sa mga bansang kasapi ng ASEAN. Kung kaya’t sa larangan 

ng kalakalang panlabas ng Pilipinas sa economic bloc batay sa inilabas na datos ng 

Philippine Statistical Authority (PSA), ang ASEAN ay pangalawa sa may naitalang 

$770.46 milyon para sa June 2014. Ito ay isang pagpapatunay na mas pinaiigting ng 

mga bansang kasapi ng ASEAN ang kanilang ugnayan pagdating sa kalakalan. 

Gawain 7: PHILIPPINE ECONOMIC TIES: Logo Natin, Alamin at Talakayin 

Mula sa tekstong iyong nabasa, sagutin ang mga pamprosesong tanong na 

nasa ibaba. Pagkatapos nito ay punan mo ng impormasyon ang dayagram bilang 

pagbubuod. 


1. Ano ang pangunahing diwa o mensahe ng iyong binasang teksto? 

2. Mula sa iyong binasa, bakit nakikipag-ugnayan ang ating bansa sa mga 

samahang pandaigdig? 

468

3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng mahahalagang 

impormasyon ang dayagram na nasa ibaba upang maikompara ang 

pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa mga samahang pandaigdig. 

Layunin ng 

Pagkakatatag ng 

Samahan 

Mga Samahang Pangekonomiko 

Pangunahing Tulong na 

Naidulot sa Ekonomiya 

ng Pilipinas 

DEPED COPY 

Kalakalang Panlabas ng Pilipinas: Kahalagahan, Mga Patakaran at Programa 

Ang kalakalan bilang isang mahalagang gawaing pang-ekonomiya ay 

nagdudulot ng iba’t ibang epekto sa isang bansa. Sa aspekto ng kabutihan sa 

mga gawaing ito: una, dumarami ang mga uri ng produkto o serbisyong maaaring 

pamilian o tangkilikin ng mga tao upang matugunan ang kanilang mga kagustuhan 

at pangangailangan; ikalawa, mas pinaghuhusay o pinaaangat nito ang antas ng 

produksiyon upang mas maging mahusay ang kalidad ng mga produkto; ikatlo, ang mga 

produkto ng mga bansa gaya na lamang ng Pilipinas ay nabibigyan ng pagkakataong 

makilala at tangkilin sa ibang bansa dulot sa husay at nagiging pagkakakilanlan din ng 

ating bansa; at ikaapat, ang kalakalang panlabas ay nakakatulong upang mas maging 

matibay ang ugnayan o relasyon ng mga bansa at maging episyente ang pamilihan 

para sa mga produkto at serbisyo. 

Sa kabilang dako, ang kalakalang panlabas ay nagdudulot din ng hindi 

magandang epekto. Ilan sa mga ito ay: una, nalilinang ang kaisipang kolonyal ng 

mga mamamayan sapagkat nagkakaroon sila ng pag-uugaling mas tinatangkilik ang 

mga produktong banyaga kaysa sa mga produktong lokal; ikalawa, nagiging palaasa 

469

ang mga mamamayan sa produkto ng ibang bansa kaysa lumikha o tumuklas ng 

paraan para makabuo ng sariling gawang produkto; at ikatlo, humihina ang ilang lokal 

na negosyo o industriya dahil sa mahigpit na kompetisyon laban sa mga dayuhang 

produkto at kompanya. Ang pangyayaring ito ay maaaring magdulot ng malaking 

epekto gaya na lamang ng pagkawala ng trabaho ng mga tao. 

Samantala, kung pagbabatayan naman ang mga programa at patakaran 

na ipinatutupad ng pamahalaan, ayon sa aklat na Ekonomiks: Mga Konsepto at 

Aplikasyon nina Balitao, et.al. ang ilan sa mga ito ay ang sumusunod: 

‣ Liberalisasyon sa Sektor ng Pagbabangko (R.A. 7721)-Ito ay isinabatas 

upang mapalawak ang operasyon ng mga dayuhang bangko sa pamamagitan 

ng pagtatayo ng mga sangay nito. Sa ilalim ng batas na ito, pinayagan ang 

pagpasok, pangangasiwa, at pamamahala ng kanilang mga sangay sa ating 

bansa. 

‣ Foreign Trade Service Corps (FTSC) - Ito ay ahensiyang naglulunsad 

ng iba’t ibang estratehiyang pamilihan upang lubusang makilala at 

mapatanyag ang produktong gawa ng sariling bansa. Sumasabay 

sila sa kasalukuyang kalakaran sa pagnenegosyo sa pamamagitan 

DEPED 

ng pagsali sa mga trade exposition 

COPY 

o trade exhibit. Ang pangunahing 

layunin nito ay maglunsad ng kaalaman o impormasyon tungkol sa 

kalakarang pangnegosyo sa bansa at sa imprastruktura at pakinabang 

na dulot nito sa mga nais mamuhunan o investors. 

‣ Trade and Industry Information Center (TIIC) - Ito ang nangangasiwa 

sa operasyon ng Bureau Research Center na nagpapalaganap ng 

mga datos, statistics, impormasyon tungkol sa ekonomiya, kalakalan, 

industriya, pamahalaan, at kapakanan ng mga mamimili. 

‣ Center for Industrial Competitiveness - Naglulunsad ng mga 

programang magtataas sa antas o kalidad at produktibidad ng mga 

manggagawa upang sila ay maging kompetitibo sa pandaigdigang 

pamilihan ng manggagawa, produkto, at serbisyo. Sa tulong ng 

pamahalaan ay naglulunsad ng mga training center upang mas 

lalong mapaghusay ang kakayahan at pagiging produktibo ng mga 

manggagawa. 

Tunay nga na ang kalakalang panlabas ay isang gawaing nagdudulot ng 

iba’t ibang epekto sa ating bansa subalit sa kabilang banda hindi natin maikakaila 

na ang sistemang ito ay isang kaganapang hindi natin maiiwasan higit sa lahat sa 

kasalukuyang panahon na isinusulong ang pagkakaroon ng ugnayan ng mga bansa 

sa daigdig sa pamamagitan ng globalisasyon. Nawa’y sa ilalim ng kaganapang ito ang 

ating bansa ay makinabang sa positibong dulot nito at ang pamahalaan ay marapat 

na gampanan ang kanilang tungkulin upang masiguro na bagamat may isinusulong 

470

na liberalisasyon ayon sa konsepto ng globalisasyon ay napapangalagaan pa rin ang 

interes at kapakanan ng mga mamamayan partikular na ang mga negosyante. 

Gawain 8: TEKS-TO-DATA RETRIEVAL CHART 

Batay sa tekstong binasa, sagutin mo ang sumusunod na pamprosesong 

tanong at punan ng mahahalagang datos o impormasyon ang data retrieval chart. 


1. Ano ang ipinapahayag ng teksto? 

2. Batay sa iyong binasa bakit kinakailangang ang pamahalaan ay magpatupad 

ng mga batas, patakaran, o programang may kaugnayan sa kalakalang 

panlabas? 

3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng datos ang data retrieval 

chart na nasa ibaba. 

Batas o Programang may 

Kaugnayan sa Kalakalang 

Panlabas 

Isinasaad o 

Nilalaman 

Kahalagahan 

DEPED COPY 

Gawain 9: MIND TRADE: QUIZ 

Batay sa iyong napulot na kaalaman sa mga tekstong iyong binasa, sagutin 

ang sumusunod na pahayag o katanungang nasa ibaba. 

1. Ang tawag sa sistema ng pagpapalitan ng mga produkto at serbisyo ng 

mga bansa sa daigdig. 

2. Ito ay ang buwis na ipinapataw sa mga produktong inaangkat. 

3. Ito ay tumutukoy sa ganap na kalamangan ng isang bansa sa isang 

produkto kapag mas mababa ang halaga ng produksiyon nito kaysa halaga 

ng produksiyon ng ibang bansa. 

4. Ang tawag sa pandaigdigang batayan o sukatan para sa mga gawaing 

pang-ekonomiya. 

5. Isang batayan ng pakikipagkalakalan na kung saan mas makabubuti sa 

bansa ang espesyalisasyon bilang batayan ng kalakalan at ang prinsipyo 

ng opportunity cost. 

6. Ang tawag sa batayan ng transaksiyon ng pakikipag-ugnayan ng isang 

bansa sa larangan ng kalakalang pandaigdig. 

7. Ang pagluluwas ng mga produkto patungo sa iba’t ibang bansa sa daigdig. 

471

8. Ang tawag sa pag-aangkat o pagbibili ng produkto sa ibang bansa. 

9. Ito ay ang takdang dami ng mga produkto na maaaring iluwas sa isang 

bansa. 

10. Ang patakarang nagbubunsod upang isulong ang malayang kalakalan sa 

pagitan ng mga bansa sa pamamagitan ng pag-aalis ng mga hadlang dito. 

11. Ang pangunahing bansang may mataas na pagluluwas ang Pilipinas ayon 

sa datos ng Philipppine Statistical Authority ng June 2014. 

12. Sa ilalim ng economic bloc, ito ang samahang may mataas na pagluluwas 

ang ating bansa ng mga produkto at serbisyo. 

13. Isang organisasyong pangkalakalan na itinatag upang isulong ang 

malayang kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa daigdig. 

14. Ang samahan ng mga bansa sa Asya Pasipiko na naglalayong paunlarin 

ang ekonomiya ng mga kasaping bansa sa pamamagitan ng pagiibayo ng 

kalakalan. 

15. Ang samahan ng mga bansa na nagtatag ng tatlong pangunahing 

komunidad na kinabibilangan ng Political & Security Community, Economic 

Community, at Socio-Cultural Community na siyang magiging batayan ng 

ugnayan ng mga kasaping bansa. 

Gawain 10: TOWER OF KNOWLEDGE 

DEPED COPY 


sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay sasagutin mo ang katanungang nasa kahon at 

isusulat mo na ito sa bahagi ng GITNA ng tower. Samantalang ang bahagi ng WAKAS 

ay sasagutan mo lamang sa huling bahagi ng iyong paglalakbay sa araling ito. 

W 

S 

I 

M 

U 

L 

A 

G 

I 

T 

N 

A 

A 

K 

A 

S 

Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa 

ibang bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging 

ginagampanan nito sa ekonomiya ng bansa? 

472

Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa kalakalang panlabas 

ng Pilipinas ay maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. 

PAGNILAYAN 

Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang 

mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa kalakalang panlabas ng 

Pilipinas. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa naturang paksa 

upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. 

Pinas, obligadong umangkat ng bigas 

Posted by Online Balita on Mar 25th, 2013 

Mag-aangkat pa rin ng bigas ang Pilipinas kahit abot-kamay na ng bansa ang 

rice self-sufficiency ngayong taon. 

DEPED COPY 

Ito ang sinabi ni Agriculuture Secretary Proceso Alcala, sinabing may international 

commitment ang bansa sa World Trade Organization (WTO) na minimum access 

volume ng bigas na maaaring ipasok sa alinmang bansa hanggang nababayaran ang 

kaukulang buwis para rito. Nilinaw ni Alcala na hindi matatanggihan ng Pilipinas ang 

bigas na ipapasok ng mga dayuhan sa bansa dahil bahagi ito ng nasabing kasunduan 

sa WTO. 

Sinabi ng kalihim na pinasok ng bansa ang kasunduan sa WTO noong kulang na 

kulang ang supply ng bigas sa bansa. Ito ang tugon ni Alcala sa pagkuwestiyon ng ilan 

kung bakit kailangan pa ng Pilipinas na umangkat ng bigas kung sinasabi ng gobyerno 

na sapat ang inaani ng mga lokal na magsasaka. – Jun Fabon 

Pinagkunan: Online Balita. (2013). Pinas, obligadong umangkat ng bigas. Retrieved from http://www.balita.net.ph/2013/03/25/pinasobligadong-umangkat-ng-bigas/ 


Gawain 11: BALITA-NALYSIS 

Sagutin ang mga pamprosesong tanong na nasa ibaba batay sa iyong 

pagsusuri sa binasa mong balita. 


1. Tungkol saan ang balita? 

2. Makatwiran ba ang isinasaad ng balita? Bakit? 

3. Maglista ng mga pahayag mula sa balita na siyang nagpapahayag ng 

pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa larangan ng kalakalang panlabas. 

473

Gawain 12: BRAND B—ANYAGA o BRAND L-OKAL: SURVEY 

Sa tulong ng iyong mga kagrupo magsagawa ng isang sarbey sa 10 katao gamit 

ang isang tseklis na sasagutan ng iyong mga respondents (kapwa mag-aaral, kamaganak, 

kaibigan, o kapitbahay) na naglalayong malaman at masukat ang kanilang 

mga preference o pagpili ng tao sa ilalim ng kanilang pagkonsumo ng kanilang mga 

nais bilhin o ikonsumong mga produkto o serbisyo. Gawing gabay ang halimbawang 

checklist form na nasa ibaba at pagkatapos ng gawain ay inyong sagutin ang mga 

pamprosesong tanong. 

Sa Kinauukulan: 

Ang gawaing ito ay naglalayong masukat ang inyong preference bilang isang mamimili 

pagdating sa pagpili ng mga produkto o serbisyo. Ipagpalagay na ikaw ay mamimili ng iyong gamit. 

Alin sa mga sumusunod ang iyong pipiliin? 

Mangyari po lamang na pakipunan at pakisagutan ng mahahalagang impormasyon ang mga 

sumusunod na aytem. Anomang impormasyon o datos ay mananatilng confidential. 

BATAYANG IMPORMASYON 

Pangalan: ____________________________________Kasarian: __________ Edad: __________ 

Tirahan: _______________________Hanapbuhay: ______Meron (Anong uri) ______________ 

Pinag-aralan: _____________________________ _______Wala 

PANUTO: Pakilagyan ng tsek ang mga aytem o brand na gusto mong bilhin. Maaari kang 

DEPED 

pumili ng higit sa isa. 

COPY 

‣ BRAND NG DAMIT 

_________Bench 

_________Dickies 

________Giordano 

________Polo Sport 

‣ BRAND NG SAPATOS 

__________Nike _________gawang Marikina ________Swatch 

__________Reebok _________gawang Liliw, Laguna ________Accel 

‣ BRAND NG TSINELAS/SANDALS 

__________Bantex _________Havianas ________Spartan 

__________Adidas _________Happy Feet ________Crocs 

‣ BRAND NG CHOCOLATE 

__________Chocnut _________Hershey’s _________Cloud-9 

__________Goya _________Toblerone _________Snickers 


1. Ano ang naging batayan mo sa pagpili ng respondents? 

2. Paano ka nagkaroon ng ideya kung anong mga produktong lokal o banyaga 

ang iyong isasama sa tseklis? 

3. Ano at alin sa mga aytem o brand name ang maraming pumili? Bakit kaya 

maraming pumili nito? 

4. Sa kabuuan ano ang produktong mas marami pumili gawang banyaga o 

gawang lokal? 

474

Gawain 13: EDITORIAL at CARTOON 

Katulong ang iyong kagrupo, kayo ay magsasaliksik tungkol sa kalagayan 

ng kalakalang panlabas ng Pilipinas. Batay sa mga datos o impormasyon na inyong 

makukuha ay bubuo kayo ng mahahalagang impormasyon o detalye at gagawa kayo 

ng sarili ninyong editorial at cartoon. Kinakailangang ang mabubuo ninyong balita ay 

naglalaman ng maayos na panimula kung saan ipinaalam ninyo sa mambabasa ang 

paksa, ang katawan ng balita na siyang nagpapaliwang ng paksa, at ang wakas kung 

saan mababasa ang inyong mga tagubilin o mungkahi tungkol sa paksa. Ang inyong 

output ay mamarkahan gamit ang sumusunod na rubrik. 

RUBRIK PARA SA EDITORIAL 

Pamantayan Pananda Puntos 

Kalinawan 

Ang pagkakasulat ng balita ay 

nagpapahayag ng malinaw na kaisipan 

at impormasyon tungkol sa kalagayan ng 

kalakalang panlabas ng Pilipinas. 

Natamong 

Puntos 

DEPED 

Katiyakan 

COPY 

Estilo 

Ang mga datos at impormasyong 

nakapaloob tungkol sa kalagayan ng 

kalakalang panlabas ng Pilipinas ay tama, 

may basehan, at angkop sa paksa. 

Maayos at mahusay sa pagpapaliwanag 

ang kabuuang balita at nagpamalas ito ng 

angking pagkamalikhain ng grupo. 

20 

20 

10 

RUBRIK PARA SA EDITORIAL CARTOON 

Pamantayan Pananda Puntos 

Nilalaman 


at pagkamasining 

ng 

editorial cartoon 

Kabuuang 

presentasyon at 

kahusayan ng 

editorial cartoon 

Naipakita at naipaliwanag nang 

mahusay ang kaangkupan editorial 

cartoon batay sa inilahad na balita 

tungkol sa kalagayan ng kalakalang 

panlabas ng Pilipinas. 

Maliwanag at angkop ang mensahe 

sa paglalarawan ng konsepto kung 

kailan at bakit nakikialam ang 

pamahalaan sa pamilihan. 

Malinis, maayos, at mahusay sa 

pagpapaliwanag ang kabuuang 

larawan. 

20 

20 

10 

Natamong 

Puntos 

475


1. Anong mga sanggunian ang inyong ginamit upang makakuha ng 

impormasyon tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas? 

2. Ano ang pangunahing mensahe ng nagawa ninyong balita? 

3. Ano ang mensaheng nais ipahiwatig ng nabuong ninyong editorial cartoon? 

4. Paano kayo nakabuo ng ideya o konsepto para makabuo ng editorial 

cartoon? 

5. Mula sa gawain, ano ang iyong naging pangkalahatang impresyon tungkol 

sa kalagayan ng kalakalang panlabas ng Pilipinas? 

Gawain 14 : TOWER OF KNOWLEDGE 

Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pagkatuto. 

Sa aspektong ito ay bubuuin mo na ang tower sa pamamagitan ng pagsagot 

sa WAKAS na bahagi batay sa kabuuang kaalaman at kasanayan na natutuhan mo 

sa araling ito. 

DEPED COPY 

S 

I 

M 

U 

L 

A 

G 

I 

T 

N 

A 

W 

A 

K 

A 

S 

Paano mo ilalarawan ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa 

larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan nito sa ekonomiya ng 

bansa? 

MAHUSAY! Napagtagumpayan mo nang isagawa ang mga iniatang na gawain. 

476

ISABUHAY 

Ngayong lubos na ang iyong kaalaman ukol sa kalakalang panlabas 

ng Pilipinas, sa bahaging ito ng aralin ay ilalapat mo ang iyong mga natutuhan 

sa iyong pang-araw-araw na buhay. Ano nga ba ang kahalagahan ng mga 

paksang iyong pinag-aralan sa iyong buhay bilang isang matalinong mamimili 

o kaya ay mapanagutang negosyante sa hinaharap? Upang mabigyan mo 

ito ng kasagutan, gagampanan mo ang isang gawain upang maging kapakipakinabang 

ang mga aral na iyong natutuhan. 

Gawain 15: PANATA NG MABUTING MAMAMAYAN 

Ang inyong pangkat ay aatasang bumuo ng isang “panata” na naglalaman ng 

kung papaano kayo magiging mabuting kabahagi upang mapaunlad ang ekonomiya ng 

ating bansa Gawing gabay ang talahanayan na nakabatay sa konsepto ng G.R.A.S.P. 

Makagawa ng isang panata na naglalaman ng inyong commitment 

o pangako kung paano magiging mabuting kabahagi para sa 

kaunlaran ng ekonomiya ng ating bansa. 

Goal 

DEPED COPY 

Role 

Audience 

Situation 

Product/ 

Performance 

Bahagi ka ng isang pangkat na nagpapahayag ng panata o 

pangako upang maging mabuting mamamayan na magiging 

kabahagi para sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa. 

Mga kapwa mag-aaral at guro 

Sa isang klase na kung saan kayo ay gagawa ng pangkatang 

panata at bibigkasin ito sa harap ng inyong mga kamag-aral. 

Isang mapanagutang Panata para sa Kaunlaran ng Ekonomiya. 

Bigyang-tuon ang sumusunod sa paggawa ng Panata ng Mabuting Mamamayan. 

a. Komprehensibong nagpapahayag ng mga pamamaraan kung paano 

magiging kabahagi sa kaunlaran ng bansa; 

b. Napapangatwiranan kung bakit kailangan tayong maging kabahagi 

upang isulong ang kaunlaran ng ating bansa. 

c. Kahalagahan sa pagtataguyod at paghihimok sa pagiging matalinong 

mamimili at mapanagutang negosyante. 

Binabati kita! Napagtagumpayan mong isagawa ang lahat ng gawain 

sa bahagi ng modyul na ito ukol sa demand, supply, at ang interaksiyon nito 

sa pamilihan at ugnayan ng pamilihan at pamahalaan. Nawa’y ang iyong mga 

natamong kaalaman at kasanayan ay magamit mo upang maging mapanagutang 

mamamayan kasabay ng iyong pagtugon sa iyong mga pangangailangan. 

Ngayon ay ihanda mo ang iyong sarili para sa pangwakas na pagtataya. 

477

PANGWAKAS NA PAGTATAYA 

Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel 

(K) 

(U) 

1. Maraming mga salik ang maaaring makatulong sa isang bansa upang 

umangat ang ekonomiya nito, MALIBAN sa: 

A. teknolohiya 

B. kalakalan 

C. yamang-tao 

D. likas na yaman 

2. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng konsepto ng kaunlaran? 

A. Hindi ganap na maipakikita ng paglago ng ekonomiya ang pag-unlad 

ng bansa. 

B. Sa mga OFWs lamang nabubuhay ang ekonomiya ng bansa. 

C. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay nangangahulugan rin ng 

pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan. 

D. Isang mabisang sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat 

gaya ng GDP. 

3. Isa ang korapsyon sa itinuturong dahilan ng kahirapan ng bansa. Paano 

DEPED 

kumikilos ang mga Pilipino upang labanan 

COPY 

ang hamong dulot nito? 

A. Mulat ang mga Pilipino sa mga anomalya at korapsyon kaya’t 

ipinaglalaban nila kung ano ang tama at nararapat 

(U) 

B. Hinahayaan na lamang ng mga Pilipino na ang pamahalaan at ang 

mga hukuman ang umusig sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno. 

C. Idinadaan nila sa samu’t-saring rally at protesta ang kanilang mga 

saloobin ukol sa talamak na korapsyon sa bansa. 

D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga 

maling nagaganap sa ating bansa. 

(U) 

(K) 

4. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon rin tayong dapat gawin 

upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano 

ang maaari mong gawin upang makatulong sa bansa? 

A. Tangkilikin ang mga produktong gawang Pilipino. 

B. Maging mapagmasid sa mga nangyayari sa lipunan. 

C. Maging aktibo sa pakikilahok sa mga proyektong pangkaunlaran sa 

paaralan at sa komunidad. 

D. Wala sa nabanggit 

5. Alin sa sumusunod ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura? 

A. pangingisda 

B. paggugubat 

C. paghahayupan 

D. pagmimina 

478

(P) 

(U) 

6. Ang madaling pagkasira ng mga produktong agriultural ang isa sa mga 

pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura. Ano ang 

dahilan nito? 

A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka. 

B. Kawalan ng mga konsyumer sa pamilihan 

C. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad. 

D. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-market 

road) 

7. Bakit mahalaga ang repormang agraryo ng pamahalaan para sa mga 

magsasaka? 

A. Nabibigyang-pansin ang mga magsasaka sa pamamagitan ng 

maayos na sistema ng pautang, mga proyektong pang-imprastruktura, 

redistribusyon ng lupa, at iba pa. 

B. Nagkakaroon ng sariling lupang sakahan ang mga magsasaka. 

C. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor 

ng agrikultura. 


Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito. 

DEPED COPY 

Talahanayan 2 



SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010 

Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374 

Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497 

Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166 

Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011 

(P) 

8. Lubhang napakayaman ng bansa kung likas na yaman lamang ang 

pagbabatayan. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos sa itaas na ang 

sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa ekonomiya ng 

bansa mula 2005-2010. Ano ang nais ipahiwatig nito? 

A. Kulang ang mga programa at proyektong tutulong sa sektor ng 

agrikultura. 

B. Mas binibigyang-pansin ng pamahalaan ang sektor ng industriya at 

serbisyo. 

C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga magsasakang Pilipino. 


479

(K) 

9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga 

hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto? 

A. paglilingkod 

B. impormal na sektor 

C. agrikultura 

D. industriya 

(P) 

10. Mahalaga ang papel na ginagampanan ng mga ektor ng agrikultura at 

industriya sa paglago ng ekonomiya ng bansa. Alin sa sumusunod na 

pangungusap ang nagpapakita ng epektibong ugnayan ng dalawang 

sektor? 

A. Ang mga hilaw na materyales na nagmumula sa sektor ng agrikultura 

ay lubhang mahalagang sangkap sa sektor industriya upang gawing 

panibagong uri ng produkto. 

B. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng agrikultura 

samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal. 

C. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang 

ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya. 

D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang 

agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka. 

DEPED COPY 

11. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng limitasyon ng 

industriyalisasyon? 

(P) 

A. Ang malawakang paggamit ng inobasyon katulad ng mga makinarya 

ay nakaaapekto sa pagkakaroon ng hanapbuhay para sa mga 

manggagawa. 

B. Ang mga makabagong teknolohiya ay nakatutulong sa paggawa ng 

mas maraming produkto at serbisyo. 

C. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na 

rin ng mataas na pambansang kita. 

D. Unti-unting nasisira ang kapaligiran dulot ng polusyon at masyadong 

mabilis na industriyalisasyon. 

(K) 

12. Ang sektor ng paglilingkod ay binubuo ng sumusunod maliban sa: 

A. kalakalang pakyawan at pagtitingi 

B. serbisyong pampamayanan, panlipunan, at personal 

C. sektor sa pananalapi 

D. pagmimina 

480

(U) 

(U) 

13. Alin sa sumusunod na pangungusap ang dahilan kung bakit patuloy pa rin 

problema ng kontraktuwalisasyon sa bansa? 

A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa 

ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at 

PhilHealth. 

B. Maliit lamang ang gastusin ng mga kompanya sa mga manggagawang 

kontraktuwal. 

C. Hindi maaaring tumanggi ang mga manggagawang kontraktuwal sa 

mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season. 


14. Gaano kahalaga ang papel na ginagampanan ng sektor ng paglilingkod? 

A. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal. 

B. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at 

serbisyo. 

C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng opurtunidad sa pagkakaroon ng 

trabaho sa isang bansa. 

D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa. 

15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakapaloob sa legal at pormal na 

DEPED 

balangkas na inilatag ng pamahalaan 

COPY 

para sa pagnenegosyo? 


B. impormal na sector 

(K) 

C. industriya 

D. paglilingkod 

(P) 

(P) 

16. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng positibong epekto ng 

paglaganap ng impormal na sektor? 

A. Ipinapakita nito ang pagiging mapamaraan ng mga Pilipino upang 

tugunan ang pangangailangan sa kabila ng krisis sa buhay. 

B. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries. 

C. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa. 

D. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan. 

17. Ang sumusunod na pahayag ay nagpapakita ng mga bunga ng pamimirata 

sa bansa maliban sa: 

A. kakulangan ng komprehensibong kampanya sa mga tao ukol sa 

masasamang bunga nito 

B. kakulangan ng trabaho sa bansa 

C. kakulangan ng mahigpit na pagpapatupad ng mga batas na laban sa 

pamimirata 

D. pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa ilegal 

na pamamaraan 

481

(K) 

(U) 

18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ng 

comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang? 

A. kasunduang multilateral 

B. trade embargo at quota 

C. espesyalisasyon at kalakalan 

D. sabwatan at kartel 

19. Alin sa sumusunod ang pinakaakmang dahilan ng pakikipagkalakalan ng 

mga bansa sa daigdig? 

A. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan. 

B. upang dumami ang mga produktong imported na maaaring gayahin o 

kopyahin 

C. Madaragdagan ang pantugon ng mga panustos para sa 

pangangailangan ng lokal na ekonomiya. 

D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan. 

20. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang 

lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon? 

A. ang pagkakaroon ng mga surplus sa mga pamilihan 

B. ang patuloy na paglawak ng mga korporasyong transnasyonal 

DEPED 

C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan 

COPY 

at kalakal sa mga bansa 

D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan 

(P) 

482

GLOSARI 

Agrikultura – Ito ay binubuo ng espesyalisasyon at gawaing pamproduksiyon 

na nababatay sa heograpiya ng isang lugar. 

Alokasyon – mekanismo ng pamamahagi ng mga pinagkukunang-yaman. 

Anunsyo – isang paraan ng panghihikayat ng mga prodyuser sa pamamagitan 

ng iba’t ibang media upang dumami ang tumangkilik sa produkto. 

Appropriate Technologies – tumutukoy sa mga kagamitang naisasaalangalang 

ang kaligtasan. 

Bahay - Kalakal- sektor na responsable sa pagsasama-sama ng mga salik sa 

produksyon upang mabuo ang produkto o serbisyo. 

Batas ng Demand– ito ay batas na nagsasaad na may salungat na relasyon 

o ugnayan ang presyo ng produkto at ang dami na kayang bilhin ng 

konsyumer o mamimili. 

DEPED 

Batas ng Supply – ito ay batas na nagsasaad 

COPY 

na mayroong direktang relasyon 

o ugnayan ang presyo sa quantity supplied. 

Bayaring Nalilipat – bayarin ng pamahalaan sa sambahayan tulad ng pensiyon 

ng mga nagretiro, benepisyo para sa kalusugan, at pangkalahatang 

kapakanan para sa mga mahihirap na pamilya. 

Brain drain – pagkaubos na mga propesyunal na may angking kasanayan 

o talento dulot ng kanilang pangingibang-bayan upang maghanap ng 

mas magandang oportunidad sa paghahanapbuhay. 

Business Process Outsourcing (BPO) - ang sistema ng pagkuha ng 

serbisyo ng pribadong kompanya upang gampanan ang ilang aspekto 

ng operasyon ng isang kliyenteng kompanya. 

Ceteris paribus – other things being equal o ang hinuha na walang pagbabago 

maliban sa salik na pinag-aaralan. 

Command economy – ang ekonomiya ay nasa ilalim ng komprehensibong 

kontrol at regulasyon ng pamahalaan. 

Consumer Act of the Philippines – kinapapalooban ng lahat ng karapatan 

at benepisyo na dapat makamit ng isang mamimili sa pagkonsumo ng 

mga produkto o serbisyo. 

483

Corporation o Korporasyon – ang pinakamasalimuot na organisasyon ng 

negosyo, pag-aari ng maraming indibidwal o shareholders. 

Demand – tumutukoy sa kakayahan at kagustuhan ng isang taong bumili ng 

isang produkto at serbisyo. 

Demand Curve – grapikong paglalarawan na nagpapakita ng magkasalungat 

na relasyon sa pagitan ng presyo ng produkto at quantity demanded. 

Demand Function – matematikong paglalarawan sa ugnayan ng presyo at 

quantity demanded. 

Demand Schedule – talaan na nagpapakita ng dami ng demand sa iba’t ibang 

presyo. 

Demonstration Effect – paggaya ng mga tao sa kanilang naririnig, nakikita, at 

napapanood sa iba’t ibang uri ng media. 

Dibidendo – bahagi ng kita ng korporasyon na ibinabayad sa mga may-ari ng 

saping puhunan. 

DEPED COPY 

Discounting – proseso ng pagpapautang ng bangko sentral. 

Easy money policy – layuning mahikayat ang mga negosyante na magbukas 

ng mga negosyo upang magkaroon ng empleyo at kita. 

Ekonomiks – nagmula sa salitang Greek na oikonomia. Ang oikos na 

nangangahulugang bahay at ang nomos na ang ibig sabihin ay 

pamamahala. Ito ay isang sangay ng Agham Panlipunan na nag-aaral 

kung paano tutugunan ang tila walang katapusang pangangailangan at 

kagustuhan ng tao gamit ang limitadong pinagkukunang-yaman 

Ekwilibriyo – isang sitwasyon kung saan ang mga mamimili (sa panig ng 

demand) at nagbibili (sa panig ng supply) ay nagkakasundo. 

Ekwilibriyong Dami – ang pinagkasunduang dami ng mamimili at nagbibili. 

Ekwilibriyong Presyo – ang pinagkasunduang presyo ng mamimili at nagbibili. 

Entrepreneurship – Ito ay tumutukoy sa kakayahan at kagustuhan ng isang 

tao na magsimula ng isang negosyo. 

Excess Reserves – tumitiyak na matutugunan ng bangko ang demand ng 

kanilang kliyente. 

484

Gross Domestic Product – sumusukat sa kabuuang pampamilihang halaga 

ng lahat ng tapos na produkto at serbisyo na ginawa sa isang takdang 

panahon sa loob ng isang bansa. 

Gross Domestic Product (GDP) – kabuuang produksiyon mula sa mga 

nilikhang produkto o serbisyo ng mga mamamayan, lokal man o 

dayuhan, na isinagawa sa loob ng nasasakupan ng isang bansa. 

Gross National Product (Gross National Income) – kabuuang pampamilihang 

halaga ng mga produkto at serbisyo na nagawa ng mga mamamayan 

ng isang bansa. 

Hoarding – ang tawag sa pagtatago ng mga produkto o supply ng mga 

negosyante. 

Human Development Index (HDI) – tumutukoy sa pangkalahatang sukat ng 

kakayahan ng isang bansa na matugunan ang mahahalagang aspeto 

ng kaunlarang pang- tao (human development): mahaba at malusog 

na pamumuhay, pagiging maalam at pagkakaroon ng disenteng 

pamantayan ng pamumuhay. 

DEPED COPY 

Human Development Report – ulat na inilalabas ng United Nations 

Development Programme (UNDP) tungkol sa estado ng kaunlarang 

pang-tao sa mga kasaping bansa nito. 

Impormal na Sektor (Underground Economy) – sektor na nagtataglay ng 

malawak na katangian na binubuo ng mga yunit na nagsasagawa ng 

pagbuo ng produkto at serbisyo na ang pangunahing mithiin ay makalikha 

ng empleyo at kita ang mga taong lumalahok dito. Ang mga gawain ng 

nabanggit na yunit ay naisasakatuparan sa pamamagitan ng mababang 

antas ng organisasyon na walang pagsunod sa itinatadhanang kapital, 

pamantayan, at paraan ng pagsasagawa nito sa napakaliit na antas 

ng produksiyon. Ang mga katuwang sa pagsasagawa ng gawain ay 

kadalasang mga kamag-anak at malalapit na kaibigan na walang 

pormal na pagsunod sa mga patakarang itinakda ng pamahalaan. 

Income Per Capita – sinusukat ang kalagayang pangkabuhayan ng mga 

mamamayan ng isang bansa. Makukuha ito kung hahatiin ang Gross 

Domestic Product sa kabuuang populasyon ng bansa. 

Incorporation – ang proseso ng pagiging isang korporasyon. 

Industriyalisasyon – paggamit ng mga makinarya at makabagong teknolohiya 

sa paglinang ng mga industriya at pinagkukunang-yaman. 

485

Input – mga salik na gamit sa pagbuo ng produkto.. 

Interes – kabayaran sa paghiram ng salapi bilang kapital 

Kagustuhan – mga produkto o serbisyo na hinahangad ng tao na mas mataas 

sa kanyang mga batayang pangangailangan. 

Kakapusan o Scarcity – hindi kasapatan ng pinagkukunang yaman upang 

matugunan ang walang katapusang pangangailangan at kagustuhan 

ng tao. 

Kakulangan o Shortage – nagaganap kung may pansamantalang pagkukulang 

sa supply ng isang produkto. 

Kapital – kagamitan na gawa ng tao na ginagamit sa paglikha ng panibagong 

kalakal. 

Kartel – tumutukoy sa samahan ng oligopolista na sama-samang kumikilos 

upang itaas ang presyo ng mga produkto o serbisyo sa pamilihan. 

DEPED 

Kita – kitang tinatanggap ng mga manggagawa 

COPY 

kapalit ng pagtatrabaho o 

kinita mula sa hindi produktibong gawain sa isang takdang panahon. 

Komplementaryo – mga produktong magkasabay o magkasamang 

kinukonsumo. 

Konsyumer – ang tawag sa taong bumibili ng tapos ng produkto. Siya ang 

gumawa ng plano hinggil sa dami at uri ng produkto na kanyang bibilhin 

na inilalarawan ng kanyang demand. 

Kontraktwalisasyon – isang patakaran kung saan ang isang manggagawa 

ay nakatali sa kontrata na mayroon siyang trabaho sa loob ng 5 buwan 

lamang. 

Kooperatiba – binubuo ng mga kasapi na kabahagi sa puhunan at tubo. 

Labor-Intensive Economy – uri ng ekonomiya na nagbibigay halaga sa 

yamang-tao bilang lakas-paggawa sa paglinang ng likas na yaman. 

Lakas-Paggawa – tumutukoy sa kakayahan ng tao na ginagamit sa 

produksiyon ng kalakal o serbisyo. 

Likas-Kayang Paggamit – paggamit ng renewable na yamang-likas sa 

paraang hindi ito manganganib na maubos 

486

Lupa – lahat ng yamang-likas sa ibabaw at ilalim nito, kabilang na ang mga 

yamang-tubig, yamang mineral at yamang-gubat. 

Makroekonomikong Ekilibriyo – kung ang kita sa panig ng sambahayan ay 

katumbas ng pagkonsumo o kaya sa panig ng bahay-kalakal, ang kita 

sa produksiyon ay katumbas ng pagkonsumo. 

Makroekonomiks – dibisyon ng ekonomiks na nakatuon sa pag-aaral ng 

kabuuang ekonomiya. 

Marginal Thinking – pagsusuri ng karagdagang halaga, maging ito man ay 

gastos o pakinabang na makukuha mula sa gagawing desisyon. 

Market Economy – ang produksyon at distribusyon ng mga produkto at 

serbisyo ay nagaganap sa mekanismo ng malayang pamilihan na 

ginagabayan ng isang sistema ng malayang pagtatakda ng halaga. 

Mixed Economy – isang sistema na kinapapalooban ng elemento ng market 

at command economy. 

DEPED 

Monopolistikong Kompetisyon – uri ng 

COPY 

pamilihan na maraming konsyumer 

at prodyuser subalit may kaunting kapangyarihan dahil sa ibinebentang 

produkto na similar but not exactly identical. 

Monopolyo – istruktura ng pamilihan kung saan may iisa lamang na prodyuser 

na gumagawa ng produkto na walang malapit na kahalili. 

Monopsonyo – Istruktura ng pamilihan na kung saan maraming nais 

magkaloob ng produkto at serbisyo subalit iisa lamang ang konsyumer. 

Ito ay may lubos na kapangyarihan na kontrolin ang presyo. 

Moral Suasion – paghihikayat ng bangko sentral sa mga bangko na ayusin 

ang paggamit ng reserves. 

Negosyo – tumutukoy sa anumang gawain na pang-ekonomiya na may 

layuning kumita o tumubo. 

Net Factor Income from Abroad (Net Primary Income) – Makukuha ito 

kapag ibinawas ang gastos ng mga mamamayang nasa ibang bansa 

sa gastos ng mga dayuhang nasa loob ng bansa. 

Oligopolyo – istruktura ng pamilihan kung saan may maliit na bilang ng 

prodyuser na nagbebenta ng magkakatulad o magkakaugnay na 

produkto. 

487

Open market – tumutukoy sa pamilihan ng securities na bukas sa public 

auction. 

Opportunity Cost – ang halaga ng bagay o nang best alternative na 

isinakripisyo o ipinalit sa bawat paggawa ng desisyon. 

Output – tumutukoy sa mga produkto at serbisyong nabuo. 

Pag-unlad – isang multidimensyunal na proseso na kinapapalooban ng 

malaking pagbabago.Isa itong kaisipang maaaring may kaugnayan din 

sa salitang pagsulong. 

Pag-iimpok – bahagi ng kita na hindi ginagasta at sa halip ay inilalagak sa 

bangko para sa pangangailangan sa hinaharap. 

Pagkonsumo – ang pagbili at paggamit ng produkto o serbisyo na magbibigay 

ng kapakinabangan sa tao. 

Pagsulong – sinusukat ang halaga ng mga yaring produkto at serbisyo na 

nalikha sa loob ng isang panahon. 

DEPED COPY 

Paikot na Daloy – dayagram na nagpapakita ng kitang tinatanggap at bayaring 

ginagawa ng bawat sektor sa ekonomiya. 

Pamahalaang Bono – instrumentong pampinansiyal na ginagamit ng 

pamahalaan upang makahiram ng salapi. 

Pamilihan – ang lugar/mekanismo kung saan ang konsyumer at prodyuser ay 

nagkakaroon ng transaksiyon upang magkaroon ng bentahan. 

Pamumuhunan – ari-arian o kapital na ginagamit ng mga bahay-kalakal upang 

makalikha ng kita sa hinaharap. 

Pangangailangan (needs) – mga bagay na dapat mayroon ang tao upang 

mabuhay. 

Panic Buying – maramihang pamimili ng produkto dahil sa takot na maubusan 

ng supply. 

Partnership – ay isang organisasyong binubuo ng dalawa o higit pang 

indibidwal na sumasang-ayong paghatian ang mga kita at pagkalugi 

ng isang negosyo. 

488

Patakaran sa Pananalapi – sistemang pinaiiral na may kinalaman sa 

pagkontrol ng Bangko Sentral ng Pilipinas sa dami ng salapi sa 

sirkulasyon. 

Pisyolohikal – bayohikal na pangangailangang ng katawan upang mabuhay 

tulad pagkain, hangin, kasuotan, tirahan. 

Preference – batayan ng pagpili ng tao sakanyang pangangailangan o 

kagustuhan na masusukat sa pamamagitan ng utility. 

Presyo – ang nakatakdang halaga ng isang kalakal o paglilingkod. Ito ang 

nagsisilbing tagapag-ugnay upang maging ganap ang palitan sa 

pagitan ng konsyumer at prodyuser. 

Price Elasticity of Demand – sumusukat kung gaano kasensitibo ang quantity 

demand sa pagbabago ng presyo. 

Price Elasticity of Supply – sumusukat kung gaano kasensitibo ang quantity 

supplied sa pagbabago ng presyo. 

DEPED 

Price Index – sumusukat sa average 

COPY 

na pagbabago sa presyo ng mga 

produkto at serbisyo. 

Production Possibility Frontier o PPF – modelo na kumakatawan sa 

limitasyon ng mga output na maaaring malikha mula sa mga posibleng 

kombinasyon ng mga input. 

Produksyon – proseso ng pagsasama-sama ng mga salik upang makabuo 

ng produkto. 

Prodyuser – ang nagbebenta o gumagawa ng mga produkto at serbisyo sa 

pamilihan. 

Quantity Demanded – dami ng produkto at serbisyo na handa at kayang bilhin 

ng mga mamimili sa iba’t ibang presyo. 

Quantity Supplied – tumutukoy sa dami ng produkto at serbisyo na handa at 

kayang ipagbili ng mga bahay- kalakal sa iba’t ibang presyo. 

Renta o Upa – kabayaran sa paggamit ng lupa. 

Sahod o Suweldo – kabayaran sa paggamit ng lakas-paggawa. 

Salapi – ginagamit na tagapamagitan sa transaksyon ng sambahayan. 

489

SALN (Statement of Assets, Liabilities and Net Worth) – Ito ay 

deklarasyon ng lahat ng pag-aari (assets), pagkakautang (liabilities), 

negosyo, at iba pang financial interest ng isang empleyado ng 

gobyerno, kasama ang kaniyang asawa at mga anak na wala pang 18 

taong gulang. 

Sambahayan – sektor na binubuo ng lahat ng tao na nagnanais na matugunan 

ang kanilang walang hanggang pangangailangan at kagustuhan. 

Sektor ng Industriya – tumutukoy sa iba’t ibang uri ng gawaing pangkabuhayan 

Sektor ng Paggawa – sektor na kinabibilangan ng mga manggagawa na 

nagbibigay ng serbisyo sa transportasyon, pananalapi, komunikasyon, 

media at serbisyo mula sa pamahalaan. 

Serbisyo – mga binabayarang paglilingkod na ipinagkakaloob ng tao o 

kompanya. 

Shortage – isang sitwasyon kung saan mas malaki ang dami na demanded 

kaysa sa dami ng produkto na nais i-supply. 

DEPED COPY 

Sistemang Pang-ekonomiya – sistema ng pagsasaayos ng mga yunit ng 

ekonomiya upang makatugon sa mga suliraning pangkabuhayan ng 

bawat lipunan. 

Sole Proprietorship – negosyo na pag-aari at pinamamahalaan ng iisang tao. 

Statistical Discrepancy – ang anomang kakulangan o kalabisan sa 

pagkuwenta na hindi malaman kung saan ibibilang. Ito ay nagaganap 

sapagkat may mga transaksiyong hindi sapat ang mapagkukunan ng 

datos o impormasyon. 

Substitute Goods – mga produktong maaaring ipamalit o panghalili sa isang 

produkto. 

Supply – Ito ay tumutukoy sa kakayahan at kagustuhan ng isang bahaykalakal 

o prodyuser na magbenta ng produkto at serbisyo. 

Supply Curve – kurba na nagpapakita ng direktang relasyon sa pagitan ng 

presyo at quantity supplied. 

Supply Function – matematikong paglalarawan sa ugnayan ng presyo at 

quantity supplied. 

490

Supply Schedule – talaan na nagpapakita ng dami ng supply sa iba’t ibang 

presyo. 

Surplus – isang sitwasyon kung saan mas malaki ang dami ng produkto na 

isinusuplay kaysa sa dami ng demand. 

Tight Money Policy – layuning maiwasan ang pagpasok ng karagdagang 

salapi sa sirkulasyon upang maiwasan ang implasyon. 

Trade-off – ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay na maaaring sanang 

makamit. 

Tradisyunal na Ekonomiya – sistemang nakabatay sa tradisyon, kultura, at 

paniniwala ng tao. 

Tubo – kita na natatanggap ng isang entrepreneur. 

Utilities – tumutukoy sa kuryente, gas at tubig. 

Utility – pakinabang na makukuha mula sa mga produkto o serbisyong 

DEPED 

pinagpipilian. 

COPY 

491

MGA SANGGUNIAN 

Books 

Balitao, B., Cruz, N., Rillo, J. (2004). Ekonomiks: Pagsulong at Pag-unlad 

Makabayan Serye. Quezon City: Vibal Publishing House, Inc. 

Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. 

(2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philippines: 

Vibal Publishing House, Inc. 

Case, K. E., Fair, R. C., Oster, S. M. (2012).Principles of Economics.10 th 

Edition. Boston, MA: Prentice Hall 

Fajardo F. (1994). Economic Development. 3rd Edition. Manila: Navotas 

Press. 

Farmer, R. (2002). Macroeconomics. 2 nd Edition. South-Western: 

Imperial, C. M. (2004). Pana-panahon, Worktext para sa Araling Panlipunan 

Ikaapat na Taon: Ekonomiks. Sampaloc, Manila: Rex Book Store 

Mankiw, N. (1997). Principles of Economics. 3 RD Edition. New York, USA: The 

DEPED 

Dryden Press 

COPY 

McConnell, C. R., Brue, S. L., & Barbiero, T. P. (2001). Microeconomics.(9 th 

edition. New York: McGraw- Hill. 

Meek, S., Morton, J., & Schug, M. C. (2008).Economics Concepts and 

Choices. Canada: McDougal Mifflin Company. 

Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or 

Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd. 

Todaro, M. P. & Smith S. C. (2012).Economic Development.11 th Edition. USA: 

Pearson. 

Viloria, E., Cruz, N., Rillo, J. & Lim, A. (2000). Ekonomiks: Batayang Aklat 

para sa Ikaapat na Taon. Quezon City: SD Publication. 

Websites 

2013. Retrieved from http://www.ft.com/cms/s/0/1497f650-c8d8-11e2-acc6- 

00144feab7de.html#axzz39ucypQ5L on August 16 2014 

Abante-tonite online. (2013). Retrieved from http://m.abante-tonite.com/issue/ 

dec2013/pictures/t-27-08-2.jpg on November 7, 2014 

Albert, J. R. (2013). How Important is Agriculture in the Economy, retrieved 

from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri. 

asp 

492

Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?. 

Retrieved from http://pinoyweekly.org/new/2011/02/presyo-ng-langisbilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ 


Asian Development Bank. 2012. Expanding Industrial Sector 

Key to Philippines’ Growth, Job Creation. Retrieved from http://www. 

adb.org/news/philippines/expanding-industrial-sector-key-philippinesgrowth-job-creation 

on August 15, 2014 

Australian Bureau of Statistics. (2012). Manufacturing Statistics Using 

Manufacturing Statistics Frequently Asked Questions What is 

Manufacturing?. Retrieved from http://www.abs.gov.au/websitedbs/ 

c311215.NSF/88e17471717cdbc5ca25778a001d9500/616cc124f6101 

381ca2570a400119093!OpenDocument on August 21, 2014 

Balita Online. 2013. Retrieved from http://www.balita.net.ph/2013/03/15/ 

hataw-sa-rice-production-pararangalan/. on November 7, 2014. 

Batungbacal, R. (2011). The strategic importance of the Philippine 

manufacturing sector. Retrieved from http://fpi.ph/fpi.cms/News/The_ 

Strategic_Importance_of_the_Philippine_Manufacturing_Sector_By_ 

Roberto_F._Batungbacal.pdf, on November 7, 2014 

DEPED COPY 

Briones, Roehlano M. 2013. Philippine Agriculture to 2020: Threats and 

Opportunities from Global Trade. Retrieved from www.pids.gov.ph/ 

dp.php?id=5145&pubyear=2013 on August 14, 2014 

Bureau of Agriculture. (2012). Retrieved from countrystat.bas.gov.ph. on 

September 14, 2014 

Chamber of Real Estate and Builders’ Associations, Inc. (2014). Large 

potential for bpo sector remains in Philippines. Retrieved from 

http://www.businessmirror.com.ph/index.php/en/business/ 

companies/28894-large-potential-for-bpo-sector-remains-in-phl on 


Economy Watch Content. 2010. Philippine industry sectors. Retrieved from 

http://www.economywatch.com/world_economy/philippines/industrysector-industries.html 


Elchico, A. (2014). Presyo ng Iba pang Pangunahing Bilihin, Tumaas Na Rin. 

ABS-CBN:Philippines http://dzmm.abs- cbnnews.com/news/National/ 

Presyo_ ng_iba_pang_pangunahing_bilihin,_tumaas_na_rin.html 

retrieved on July 15, 2014 

Federman, M. and Levine, D. 2005. The effects of industrialization on 

education and youth labor in Indonesia. Retrieved from http:// 

faculty.haas.berkeley.edu/levine/papers/The%20Effects%20of%20 

493

Industrialization%20on%20School%20Enrollment%20and%20 

Youth%20Employment%20in%20Indonesia.pdf on November 7, 2014 

Habito C. And Briones, R. (2005). Philippine Agriculture over the Years: 

Performance, Policies and Pitfalls, Retrieved from https://www.google. 

com.ph/ search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Ye ars%3A+Perf 

ormance%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+A nd+Briones% 

2C+R&oq=Philippine+Agriculture+over+the+Years%3A+ Performance 

%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+And+Brion es%2C+R&a 

qs=chrome..69i57.2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8 


http://tagaloglang.com/Filipino-Music/Tagalog-Folk-Songs/magtanim-ay-dibiro.html. 

Retrieved on January 13, 2015 

http://sasaliwngawit.wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-baliktanaw-usapang-pag-unlad-2/ 

Retrieved on October 15, 2014 

Intal, S J and See, E. (n.d.). Whither the Philippine manufacturing sector: 

Looking back, way forward. Retrieved from http://www.dlsu.edu.ph/ 

research/centers/aki/_pdf/_concludedProjects/_volumeI/IntalSee.pd 


DEPED COPY 

International Monetary Fund. (2013). (http://www.imf.org/external/pubs/ft/ 

survey/so/2013/car052113a.htm). Retrieved on July 2014 

Labour Force Survey, National Statistics Office.(n.d.).www.census.gov.ph 

retrieved on August 16, 2014 

National Statistics Office. (2014). Retrieved from http://www.census.gov. 

ph/content/commodity groups-exports-performance-june-2014 on 


National Statistics Authority. (2012). Philippine business and industry 

construction sector establishments. Retrieved from http://www. 

census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industryconstruction-sector-establishments-total 


National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011- 

2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan.neda.gov.ph/ 

chapter3.php, on November 7, 2014 

National Statistics Office. (2014). Retrieved from http://www.census.gov.ph/ 

content/merchandise-exports-performance-june-2014 on November 7, 

2014 

National Statistics Office. (2012). Labour Force Survey. Retrieved www.nscb. 

gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri.asp on October 

12, 2014 

494

National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http:// 

www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014 

National Statistics Coordination Board. (n.d.). Retrieved from www.nscb.gov. 

ph/secstat/d_agri.asp on August 12 2014 

National Statistics Coordination Board. (2013). Retrieved from http://www. 

nscb.gov.ph/sna/2013/3rd2013/highlights.asp#sthash.xsCOJ7DL.dpuf 

on July 16,2014 

Online Balita. (2013). Pinas, obligadong umangkat ng bigas. Retrieved from 

http://www.balita.net.ph/2013/03/25/pinas-obligadong-umangkat-ngbigas/ 


Oxford Business Group. 2013. Retrieved from www.oxfordbusinessgroup. 

com/economic_updates/philippines-targets-sustainable-growthagriculture 


Pilipino Star Ngayon. 2014. Retrieved from http://www.philstar.com/psnopinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiyadumami-ang-jobless 


DEPED COPY 

Pilipino star Ngayon. 2012. Aangkat pa pala ng bigas Retrieved from http:// 

www.philstar.com/opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas. 


Pilipino Star Ngayon online. (2014). Retrieved from http://media.philstar.com/ 

images/pilipino-star-ngayon/bansa/20140917/pork-separate-from-nonpork-products-3.jpg 


Philippine Institute for Development Studies. (n.d.), Phl needs to strengthen 

manufacturing sector. Retrieved from http://www.pids.gov.ph/index2. 

php?pr=129, on November 7, 2014 

Philippine Deposit Insurance Corporation. (n.d.) Retrieved from http://www. 

pdic.gov.ph/index.php?saver=1. on November 17, 2014 

Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the 

Philippines. Retrieved from http://www.prrm.org/publications/gmo2/ 

mpotential.htm on November 7, 2014 

Philippine Star. 2014. Retrieved from http://www.philstar.com/psnopinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiyadumami-ang-jobless 

on January 5, 2014 

Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The- 

Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine-Economy on August 

12,2001. 

495

UNCTAD. (2013). Global FDI inflows, developed, developing and transition 

economies, 2000- 2012. Retrieved from http://unctad.org/en/ 

PublicationsLibrary/webdiaeia2013d1_en.pdf 

www.nscb.gov.ph on October 20, 2013 

United Nations Development Programme. Human Development Reports. 

Retrieved from http://hdr.undp.org/en/content/human-developmentindex-hdi 

on July 28, 2014 

United Nations Development Programme. Human Development Reports. 

Retrieved from http://hdr.undp.org/en/humandev on July 31, 2014 

www.academia.edu/3596310/Rostows_theory_of_modernization_ 

development Retrieved on November 7, 2014 

www.bwc.dole.gov.ph/userfiles/file/Handbook-Tagalog.pdf Retrieved on 


watwatworldcom.c.presscdn.com/wp-content/uploads/undergroundeconomy.jpg 


DEPED COPY 

Leaflet 

Modules 

www.crvp.org/book/series03/iii-7/chapter_iv.htm Retrieved on November 7, 

2014 

www.gov.ph/constitutions/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/ 


www.nscb.gov.ph retrieved on January 5, 2015 

www.nscb.gov.ph retrieved on 30 January 2014 

www.nscb.gov. Retrieved on July 16, 2014 

www.worldatlas.com/aatlas/world.htm Retrieved on November 7, 2014 

Leaflet ng Kagawaran ng Kalakalan at Industriya (Department of Trade and 

Industry) at Bureau of Trade Regulation and Consumer Protection 

Balitao, B., Garcia, E., at Marcos L. 2006. Gabay ng Guro sa Pagtuturo 

ng Araling Panlipunan IV (Ekonomiks). Pilipinas. Department of 

Education (DepED)-Philippine Deposit Insurance Corporation (PDIC). 

Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE 

Module. Pasig City: DECS. 

496

Images 

2.bp.blogspot.com/-S-wo-MsJijQ/T8kX87eYv3I/AAAAAAAAACo/Yv_hI-kHjeg/ 

s1600/LunaJ_caltex.jpg Retrived on November 7, 2014 

3.bp.blogspot.com/-sKmZsEUVBLI/UoLK7dyZI3I/AAAAAAAAJ88/ 

FxkWDVS2f_8/s1600/telcoph+logo.png Retrieved on: November 7, 

2014 

4.bp.blogspot.com/-xEQmgJXTrRw/Uml0-KcEoII/AAAAAAAAAAw/ 

pxoQqzcIxUs/s1600/Shell-Logo.jpg Retrived on November 7, 2014 

4.bp.blogspot.com/_69u2CK25Cas/SSb5euqlXxI/AAAAAAAACuU/ 

l4wVNpyqyWM/s1600/APEC%2Bmap.jpg Retrieved on November 7, 

2014 

bigbasket.com/media/uploads/p/l/161754_1-tide-plus-detergent-powder.jpg 


blogs.worldwatch.org/nourishingtheplanet/wp-content/uploads/2012/04/Coops.jpg. 

Retrieved on July 17, 2014 

DEPED COPY 

clearit.ca/wp-content/uploads//2013/10/apec.jpg Retrieved on November 7, 

2014 

en.wikipedia.org/wiki/Association_of_Southeast_Asian_Nations#mediaviewer/ 

File:Seal_of_ASEAN.svg Retrieved on November 7, 2014 

https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=is 

ch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&v 

ed=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY 

1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252 

F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db% 

252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest. 

com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 

2013 

i1.ytimg.com/vi/GQXyH2XOcD8/hqdefault.jpg Retrieved on: November 7, 

2014 

1.ytimg.com/vi/KhKdagSq1dc/hqdefault.jpg Retrieved on: November 7, 2014 

pinoytransplantiniowa.files.wordpress.com/2011/02/micro-entrepreneur.jpg. 


www.brettonwoods.org/sites/default/files/photos/WTO-logo-1.png Retrieved 


497

www.google.com.ph/search?q=cell+phone&biw=1024&bih=499&sourc 

e=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=BQJqVPTYN4StmgXj94Iw&sqi=2 

&ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=0eFP9LFHn 

GWyNM%253A%3Bq0ofBtC7yOKtFM%3Bhttp%253A%252F% 

252Fs.tmocache.com%252Fcontent%252Fdam%252Ftmo%2 

52Fen-p%252Fcell-phones%252Fapple-iphone-5s%252Fsilver 

%252Fstills%252Fcarousel-apple-iphone-5s-silver-380x380-1. 

jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.t-mobile.com%252Fcell-phonedeals.html%3B380%3B380 


www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tb 

o=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0 

CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL 

6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F% 

252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%2 

52FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest. 

com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600. Retrieved on 


www.nacentralohio.com/wp-content/uploads/2013/03/Virtue-Vegan-Salonlogo.jpg. 


DEPED COPY 

www.qualitychairsforyou.com/rocking-chair/rocking-chair-3/. Retrieved on 


www.tummydiary.com/random-posts/happy-national-breakfast-day-heres-ourfave-pinoy-breakfast/. 


www.vegetarian-shoes.co.uk/Portals/42/product/images/prd0683d04d-faaf- 

4826-a692-45d2e5cfbe3b.jpg. Retrieved on November 7, 2014 

www.visitinclinevillage.com/wp-content/uploads/2011/11/business-crystal-bayincline-village-llc-corporation.jpg. 


www.womansday.com/cm/womansday/images/6G/05-loaf-of-bread-lgn.jpg 


498

ekonomiks LM yunit 4

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?