WITH_spec_2_2017_promo

www.zbiam.pl 

Henschel Hs 129 

NUMER SPECJALNY 2/2017 

Marzec-Kwiecień 

cena 14,99 zł (VAT 5%) 

INDEX 409138 

ISSN 2450-3495 

W NUMERZE: 

Brytyjskie wojska 

pancerne 

Udział 1. Dywizji Pancernej i 1. Armijnej 

Brygady Pancernej w kampanii 

francuskiej 1940 r. przyniósł 

ważne wnioski co do organizacji 

i wyposażenia brytyjskich wojsk 

pancernych. Nie wszystkie mogły 

być od razu wdrożone… 

Wiek nietypowych 

czołgów 

W 1957 r. RM ZSRR przyjęła 

uchwałę „O opracowaniu nowych 

czołgów, dział samobieżnych-niszczycieli 

czołgów i uzbrojenia kierowanego 

dla nich”. W ślad za tym 

rozpoczęto prace nad czołgami 

z uzbrojeniem rakietowym… 

INDEX: 409138 

ISSN: 2450-3495

Atrakcyjna cena, w tym dwa numery gratis! 

Pewność otrzymania każdego numeru w niezmiennej cenie 

Prenumeratę można zamówić na naszej 

stronie internetowej www.zbiam.pl 

lub wpłacając należność na konto bankowe 

nr 70 1240 6159 1111 0010 6393 2976 

E-wydania dostępne są 

na naszej stronie oraz 

w kioskach internetowych 

Wojsko i Technika: 

cena detaliczna 9,90 zł 

Prenumerata roczna: 97,00 zł 

Lotnictwo Aviation 

International: 



Wojsko i Technika Historia + numery specjalne: 

cena detaliczna 14,99 


Morze: 



Skontaktuj się z nami: office@zbiam.pl 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

Biuro: ul. Bagatela 10/19 00-585 Warszawa



francuskiej 1940 r. przyniósł 

ważne wnioski co do organizacji 

i wyposażenia brytyjskich wojsk 

pancernych. Nie wszystkie mogły 

być od razu wdrożone… 

W 1957 r. RM ZSRR przyjęła 

uchwałę „O opracowaniu nowych 

czołgów, dział samobieżnych-niszczycieli 

czołgów i uzbrojenia kierowanego 

dla nich”. W ślad za tym 

rozpoczęto prace nad czołgami 

z uzbrojeniem rakietowym… 

INDEX: 409138 

ISSN: 2450-3495 

Vol. III, nr 2 (9) 

Marzec-Kwiecień 2017; Nr 2 

www.zbiam.pl 

Henschel Hs 129 

NUMER SPECJALNY 2/2017 

Marzec-Kwiecień 

cena 14,99 zł (VAT 5%) 

INDEX 409138 

ISSN 2450-3495 

NUMER SPECJALNY 2/2017 1 

W NUMERZE: 


pancerne 


czołgów 

Na okładce: niemiecki motocykl BMW R75. 

Rys. Arkadiusz Wróbel 

INDEX 409138 

ISSN 2450-3495 

Nakład: 14,5 tys. egz. 

Redaktor naczelny 

Jerzy Gruszczyński 

jerzy.gruszczynski@zbiam.pl 

Korekta 

Dorota Berdychowska 

Redakcja techniczna 

Dorota Berdychowska 

dorota.berdychowska@zbiam.pl 

Współpracownicy 

Władimir Bieszanow, Marius Emmerling, 

Michał Fiszer, Tomasz Grotnik, Wojciech Holicki, 

Andrzej Kiński, Leszek Molendowski, 

Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor, Maciej Szopa 

Wydawca 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

Ul. Anieli Krzywoń 2/155 

01-391 Warszawa 

office@zbiam.pl 

Biuro 

Ul. Bagatela 10/19 

00-585 Warszawa 

Dział reklamy i marketingu 

Anna Zakrzewska 

anna.zakrzewska@zbiam.pl 

Dystrybucja i prenumerata 


Reklamacje 


Prenumerata 

realizowana przez Ruch S.A: 

Zamówienia na prenumeratę w wersji 

papierowej i na e-wydania można składać 

bezpośrednio na stronie 

www.prenumerata.ruch.com.pl 

Ewentualne pytania prosimy kierować 

na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl 

lub kontaktując się z Telefonicznym 

Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 

801 800 803 lub 22 717 59 59 

– czynne w godzinach 7.00–18.00. 

Koszt połączenia wg taryfy operatora. 

Copyright by ZBiAM 2017 

All Rights Reserved. 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne 

rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy 

jest zabronione. Materiałów niezamówionych, 

nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo 

dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów 

i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych. 

Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie 

opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi 

odpowiedzialności za treść zamieszczonych 

ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz 

na naszej nowej stronie: 

www.zbiam.pl 

spis treści 

MONOGRAFIA LOTNICZA 

Marek J. Murawski 

Samolot szturmowy Henschel Hs 129 (1) 

SZTUKA WOJENNA 

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński 

Brytyjskie wojska pancerne 1939-1945 (2) 

MONOGRAFIA LOTNICZA 

Leszek A. Wieliczko 

Curtiss P-40 (1) 

BROŃ PANCERNA 

Bartłomiej Kucharski 

Wiek nietypowych czołgów (2) 

WOJNA W POWIETRZU 

Tomasz Szlagor 

Szturmowce MacArthura. 

„Sun Setters” i bitwa o Nową Gwineę (2) 

RUCH OPORU 

Mateusz Zielonka 

Początki polskiego podziemia narodowego (2) 

4 

22 

38 

52 

71 

82 

3

Marek J. Murawski 

Samolot szturmowy 

Henschel Hs 129 1 

Spośród wielu konstrukcji lotniczych 

używanych przez państwa biorące 

udział w II wojnie światowej Hs 129 był 

jedynym produkowanym seryjnie samolotem, 

stworzonym specjalnie do niszczenia 

broni pancernej przeciwnika. 

Głównym zadaniem samolotu szturmowego 

Hs 129 miało być niszczenie z powietrza 

radzieckich czołgów, które całymi masami 

przełamywały niemiecką obronę na froncie wschodnim. 

Maszyny te, pomimo wielu niedoskonałości 

technicznych, okazały się niezwykle skutecznym 

środkiem walki. Personel Luftwaffe z szacunkiem mówił 

o nich „Panzerknacker” (zgniatacz czołgów) albo 

„Büchsenöffner” (otwieracz puszek), a za ich sterami 

latało kilkunastu pilotów, z których każdemu udało się 

zniszczyć więcej niż 50 czołgów. 

Pomimo sukcesów odniesionych przez nieliczne 

niemieckie samoloty szturmowe podczas I wojny 

światowej dowództwo Luftwaffe początkowo nie było 

zainteresowane utworzeniem specjalnych jednostek 

wsparcia pola walki. W Niemczech panowało wówczas 

przekonanie o niezwykłej skuteczności bombowców 

nurkujących, które to miały zapewniać bezpośrednie 

wsparcie lotnicze jednostkom lądowym. 

Dopiero działania bojowe prowadzone podczas 

wojny domowej w Hiszpanii przez niemiecki Legion 

Condor wykazały, że zastosowane tam bombowce 

nurkujące Junkers Ju 87 wprawdzie sprawdzają się 

w roli bombowców przeznaczonych do niszczenia 

punktowych celów, takich jak węzły komunikacyjne 

czy zgrupowania wojsk nieprzyjaciela, lecz są zupełnie 

nieprzydatne w roli samolotów bezpośredniego 

wsparcia na polu walki. 

Od kiedy lotnictwo republikańskie zaczęło używać 

na szeroką skalę samolotów myśliwskich produkcji radzieckiej 

Polikarpow I-15, a później również Polikarpow cję wersji szturmowej tego samolotu, oznaczonej 

I-16, dwupłatowe myśliwce Heinkel He 51 użytkowane He 51 C-1, która mogła przenosić pod skrzydłami 

przez Legion Condor musiały zostać zastąpione przez cztery bomby o masie po 50 kg. 

nowoczesne dolnopłaty Messerschmitt Bf 109. Pozostałe 

w służbie He 51 zamieniono w samoloty bezpo- 

w Hiszpanii w roli szturmowca był Henschel Hs 123. 

Kolejnym niemieckim samolotem zastosowanym 

średniego wsparcia pola walki. Już wcześniej używali Ten niewielki dwupłat został skonstruowany jako lekki 

bombowiec nurkujący, szybko okazało się jednak, 

ich do tego celu hiszpańscy nacjonaliści, którzy wypracowali 

nawet specjalną taktykę, nazwaną „Cadena” (łańcuch), 

zgodnie z którą lecące w rzędzie He 51 po kolei bezpośredniego wsparcia na polu walki. Charaktery- 

że znacznie lepiej sprawdza się w charakterze maszyny 

ostrzeliwały z broni pokładowej pozycje obronne nieprzyjaciela. 

Kiedy prowadząca maszyna kończyła atak, zakresie obrotów, przypominał do złudzenia odgłos 

styczny grzechot cylindrów, pracujących w określonym 

wykonywała w powietrzu stromą półbeczkę i wracała strzelających karabinów maszynowych – dzięki temu 

na koniec szyku formacji. W rezultacie trwający nieprzerwanie 

ostrzał z powietrza uniemożliwiał skuteczne mi marszowymi nieprzyjaciela wzbudzały panikę i za- 

Hs 123 przelatujące na małej wysokości nad kolumna- 

prowadzenie ognia przez obrońców i pozwalał atakującym 

na zdobycie pozycji lub okopów wroga. 

jona zwykle w cztery bomby o masie po 50 kg oraz 

mieszanie samym rykiem silników. Maszyna ta, uzbro- 

Piloci 1. i 2./J88 Legionu Condor przejęli taktykę 

„Cadena”, a dodatkowo pod kadłubem He 51 B-1 się tak niezwykle efektywna i skuteczna, że pozostała 

dwa karabiny maszynowe MG 17 kal. 7,92 mm, okazała 

montowali wyrzutnik Vemag 6C10-IX, pozwalający w służbie Luftwaffe aż do 1944 r. 

na podwieszenie sześciu bomb o masie po 10 kg. Doświadczenia nabyte podczas walk w Hiszpanii 

Z uwagi na skuteczność He 51 w działaniach szturmowych 

pod koniec 1937 r. rozpoczęto produk- 

(Technisches Amt) Ministerstwa Lotnictwa Rzeszy wiosną 

doprowadziły do stworzenia przez Wydział Techniczny 

Drewniana atrapa niekonwencjonalnego projektu samolotu szturmowego Fieseler Fi 168. 

4

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński 


pancerne 1939-1945 2 



francuskiej 1940 r. przyniósł ważne 

wnioski co do organizacji i wyposażenia 

brytyjskich formacji pancernych. Nie 

wszystkie mogły być od razu wdrożone, 

nie wszystkie też zostały właściwie 

zrozumiane. Trzeba było kolejnych strat 

i żołnierskiej krwi, by wprowadzić kolejne, 

bardziej radykalne zmiany. 

Ewakuowane z Francji brytyjskie jednostki pancerne 

utraciły praktycznie cały sprzęt, dlatego 

trzeba je było organizować od nowa. Na przykład 

z ewakuowanych dywizyjnych dywizjonów rozpoznawczych 

sformowano bataliony karabinów maszynowych, 

połączonych następnie w dwie brygady karabinów 

maszynowych. Formacje te wyposażono w ciężarówki, 

karabiny maszynowe oraz improwizowane i zwykłe 

samochody pancerne. 

Nowy wzór organizacyjny dywizji pancernej nadal 

przewidywał jej podział na dwie brygady pancerne 

i grupę wsparcia, jednakże do każdej z brygad pancernych 

– poza trzema batalionami czołgów – włączono też 

zmechanizowany batalion piechoty z czterema kompaniami 

na transporterach opancerzonych Universal Carrier 

(trzy plutony w kompanii, razem 44 w batalionie) 

i na lekkich kołowych transporterach rozpoznawczych 

Humber (pluton zwiadu kompanii) oraz plutonem dowodzenia, 

w którym była m.in. sekcja dwóch moździerzy 

76,2 mm. Każdy z nowych batalionów czołgów miał 

się składać z trzech kompanii po cztery plutony po trzy 

czołgi szybkie (16 w kompanii – wraz z dwoma czołgami 

szybkimi i dwoma czołgami wsparcia, z haubicą 

zamiast armaty w sekcji dowodzenia), co łącznie dawało 

52 czołgi z czterema czołgami szybkimi w plutonie 

dowodzenia batalionu. Dodatkowo każdy batalion miał 

pluton rozpoznawczy z 10 lekkimi kołowymi transporterami 

rozpoznawczymi. Brygada pancerna, mając trzy 

bataliony i 10 czołgów szybkich w kompanii dowodzenia, 

dysponowała nominalnie 166 czołgami (i 39 lekkimi 

kołowymi samochodami pancernymi, w tym 9 w dowództwie 

brygady), w dwóch brygadach dywizji było 

więc zgodnie z etatem 340 czołgów, w tym osiem czołgów 

w dowództwie dywizji. 

Duże zmiany zaszły natomiast w grupie wsparcia. 

Był w niej teraz jeden batalion piechoty zmotoryzowanej 

w całości na ciężarówkach (bez Universal 

Carrierów), dywizjon artylerii polowej, dywizjon artylerii 

przeciwpancernej i dywizjon artylerii przeciwlotniczej 

(jako oddzielne pododdziały w miejsce 

jednego, połączonego), a także dwie kompanie saperów 

i park mostowy. W dywizji dodano też dywizjon 

rozpoznawczy na samochodach pancernych 

i czołgach lekkich. 

Dywizja pancerna o nowej strukturze etatowej, 

wprowadzonej w październiku 1940 r., liczyła 

13 669 żołnierzy (w tym 626 oficerów), 340 czołgi, 

58 samochodów pancernych, 145 lekkich kołowych 

transporterów rozpoznawczych, 109 transporterów 

Universal Carrier, 3002 samochody (głównie 

ciężarowe) i 918 motocykli. 

Powstanie „Szczurów Pustyni” 

Formowanie kolejnej dywizji mobilnej w Egipcie ogłoszono 

jeszcze w marcu 1938 r. We wrześniu 1938 r. 

do Egiptu przybył jej pierwszy dowódca, gen. mjr Percy 

Hobart, a miesiąc później zaczęło się formowanie 

związku taktycznego. Jej trzonem została Lekka Brygada 

Pancerna w składzie: 7 th Queen’s Own Hussars 

– batalion czołgów lekkich, 8 th King’s Royal Irish Hussars 

– batalion piechoty zmotoryzowanej i 11 th Hussars 

(Prince Albert’s Own) – batalion samochodów pancernych 

Rolls-Royce. Drugą brygadą dywizji została 

Heavy Armoured Brigade, mająca dwa bataliony: 

1 st Battalion RTC i 6 th Battalion RTC, oba wyposażone 

w czołgi lekkie Vickers Light Mk VI oraz średnie Vickers 

Medium Mk I i Mk II. Dodatkowo w dywizji była grupa 

wsparcia z dywizjonem artylerii polowej 3 rd Regiment 

Royal Horse Artillery (24 haubice kal. 94 mm), batalion 

piechoty 1 st Battalion King’s Royal Rifle Corps, 

a także dwie kompanie saperów. 

Zaraz po wybuchu wojny, we wrześniu 1939 r., 

jednostka zmieniła nazwę na Dywizja Pancerna (bez 

22

SZTUKA WOJENNA 

go były dowódca 1. DPanc (którą jesienią 1941 r. wysłano 

do Egiptu), gen. por. C. Willoughby M. Norrie. Oba 

wymienione korpusy tworzyły sformowaną we wrześniu 

8. Armię, której dowódcą został gen. por. Sir Alan 

G. Cunningham (1887-1983). 

W oblężonym Tobruku też zaszły zmiany. Głównie 

australijski garnizon wzmocniono nowo przeformowaną 

z 6. Dywizji Piechoty z Palestyny 70. DP, którą przetransportowano 

do twierdzy. Jednocześnie w Tobruku 

sformowano 32. Armijną Brygadę Czołgów w składzie 

1 st , 4 th i 7 th Royal Tank Regiment, które wyposażono 

w dostarczone do Tobruku czołgi piechoty Matilda 

i Valentine. Dodatkowy przerzut polskiej Brygady 

Strzelców Karpackich do Tobruku pozwolił na wycofanie 

z Tobruku australijskiej 9. DP do Palestyny – w celu 

uzupełnienia i odpoczynku. 

Siły państw Osi były nieznacznie słabsze, choć 

składały się z trzech korpusów: niemieckiego DAK 

(15. i 21. DPanc, Afrika Division, włoska 55. DP „Savoia”), 

włoskiego XX Korpusu (132. DPanc „Ariete”, 

101. DPZmot „Trieste”) i włoskiego XXI Korpusu 

(102. DPZmot „Trento”, 17. DP „Pavia”, 25. DP „Bologna”, 

27. DP „Brescia”). Mimo to gen. Rommel planował atak 

na Tobruk, mający złamać obrońców. 

Brytyjczycy go jednak uprzedzili. Operacja „Crusader”, 

której celem było zniesienie blokady Tobruku, rozpoczęła 

się 18 listopada 1941 r. Atak całkowicie zaskoczył 

wojska Osi; gen. Rommel przebywał w tym czasie 

w Rzymie. Brytyjski plan przewidywał związanie walką 

niemieckich jednostek pancernych przez 7. DPanc, 

której południowe skrzydło miała osłaniać południowoafrykańska 

1. DPZmot, podczas gdy XIII Korpus, dodatkowo 

wzmocniony 4. Brygadą Pancerną z 7. DPanc 

niewielkim przeciwdziałaniu Luftwaffe i Regia Aeronautica. 

19 listopada doszło do starcia włoskiej dywizji 

pancernej 132. DPanc „Ariete” z 22. BPanc w rejonie Bir 

el Gubi. Gwałtowna wymiana ognia między czołgami 

przyniosła spore straty po obu stronach – mniej więcej 

po 40-50 czołgów. W tym czasie 7. BPanc zajęła lotnisko 

Sidi Rezegh, zdobywając na nim 18 niemieckich samolotów 

i biorąc do niewoli personel Luftwaffe. Do kontrataku 

na lotnisko 20 listopada skierowano piechotę z Afrika 

Division, ale 7. BPanc odparła te ataki. Z kolei 4. BPanc 

Amerykańskie czołgi Grant (brytyjska wersja M3 Lee) zaczęły napływać do brytyjskich batalionów pancernych 

na początku 1942 r. 

Po lewej: pod koniec kampanii w Afryce Północnej do uzbrojenia dywizjonów przeciwpancernych dywizji pancernych zaczęły wchodzić działa samobieżne Archer, wkrótce zastąpione 

importowanymi amerykańskimi M10. Po prawej: czołg przeciwlotniczy Crusader uzbrojony w dwa działka kal. 20 mm stanowił sprzęt dowództw batalionów pancernych. 

(obok własnej 1. Armijnej Brygady Czołgów – 1. ABCz), 

miał nacierać wzdłuż wybrzeża w kierunku Tobruku. 

Garnizon twierdzy miał również wyprowadzić natarcie 

na wschód siłami 70. DP i 32. ABCz. 

7. Dywizja Pancerna pierwszego dnia przekroczyła 

granicę egipsko-libijską około 80 km na południe 

od Sidi Omar. Dalej w kierunku Tobruku posuwała się 

7. BPanc po prawej i 22. BPanc po lewej. Brytyjskie lotnictwo 

udzieliło wojskom skutecznego wsparcia – przy 

starła się z niemiecką 21. DPanc, skierowaną do kontrataku 

na południowym skrzydle XIII Korpusu. Ponieważ 

żaden brytyjski czołg nie dysponował działem o odpowiedniej 

sile rażenia pocisków odłamkowo-burzących, 

ataki na pozycje dział przeciwpancernych przeciwnika 

wykonywano metodą „szarży lekkiej brygady”, czyli 

natarcia na pełnej prędkości, by jak najszybciej „rozjechać” 

wrogie działa gąsienicami. Szybkie czołgi Stuart 

z 4. BPanc nieco lepiej się do tego nadawały, ale i tak 

w tego typu atakach ponoszono wielkie straty. Niemieckie 

czołgi miały tu przewagę, działo Pz IV kal. 75 mm 

bowiem – choć krótkolufowe – dysponowało silnym pociskiem 

odłamkowo-burzącym, mogącym niszczyć pozycje 

armat przeciwpancernych z większych odległości, 

zmniejszając prawdopodobieństwo straty własnego 

czołgu. Nawet armata kal. 50 mm z czołgu Pz III miała pocisk 

odłamkowo-burzący ważący 1,82 kg – ponad dwa 

razy więcej od masy pocisku odłamkowo-burzącego 

brytyjskiej dwufuntówki kal. 40 mm (0,86 kg) czy amerykańskiej 

armaty kal. 37 mm z czołgu Stuart (0,73 kg). 

Zaangażowanie 22. i 4. BPanc w walki z włoskimi 

i niemieckimi czołgami spowodowało, że na Tobruk ruszyła 

samotnie 7. BPanc i 7. Grupa Wsparcia 7. Dywizji 

Pancernej. Powszechnie uważa się, że to rozproszenie 

brytyjskich formacji pancernej było błędem, osłabiającym 

siłę brytyjskiego natarcia. 

21 listopada natarcie z Tobruku podjęła brytyjska 

70. DP, wsparta czołgami Matilda z 4 th RTR z 32. ABCz. 

28

Leszek A. Wieliczko 

Curtiss P-40 1 

Skonstruowany w firmie Curtiss w 1938 r. samolot myśliwski P-40 był połączeniem 

płatowca Model 75 (P-36) z silnikiem rzędowym Allison V-1710. Mimo przeciętnych 

osiągów i pojawienia się znacznie lepszych myśliwców, P-40 sukcesywnie 

rozwijano i wytwarzano aż do 1944 r. Był jednym z najliczniej produkowanych 

amerykańskich myśliwców tego okresu. Służył w siłach powietrznych wielu krajów 

na wszystkich frontach II wojny światowej – na Pacyfiku, Alasce, w Ameryce Środkowej, 

Birmie, Chinach, Afryce Północnej, Europie i na froncie wschodnim. 

Ze względu na obecność rozbudowanego układu 

chłodzenia (chłodnic, rur, zbiorników, pomp) silniki rzędowe 

chłodzone cieczą były wprawdzie bardziej skomplikowane 

i wrażliwe na uszkodzenia niż silniki gwiazdowe 

chłodzone powietrzem (przestrzelenie instalacji 

i utrata płynu chłodzącego wyłączała samolot z walki), 

ale za to miały znacznie mniejszą powierzchnię przekroju 

poprzecznego, a co za tym idzie pozwalały na lepsze 

opracowanie aerodynamiczne płatowca i zmniejszenie 

oporu. Wiodące w rozwoju techniki lotniczej kraje 

Zamówienie w czerwcu 1936 r. w firmie Seversky 

Aircraft Corporation partii 77 myśliwców P-35 

nie wyczerpało w US Army Air Corps (USAAC) 

chęci pozyskania nowych maszyn o jeszcze lepszych 

osiągach. Zainteresowanie dowództwa USAAC wzbudził 

chłodzony cieczą 12-cylindrowy silnik rzędowy 

w układzie V Allison V-1710, opracowywany od początku 

lat trzydziestych na zamówienie US Navy. Pierwotnie 

miał służyć do napędu sterowców, ale po rezygnacji 

z rozwoju tej kategorii statków powietrznych Marynarka 

Wojenna straciła zainteresowanie również samym 

silnikiem. Tymczasem USAAC uznał go za podstawową 

perspektywiczną jednostkę napędową dla nowej generacji 

samolotów bojowych (zwłaszcza myśliwców) 

i wyłożył na jego rozwój pół miliona dolarów. Opracowany 

specjalnie na potrzeby USAAC prototypowy silnik 

V-1710 serii C, mający zmodyfikowaną konstrukcję tłoków 

i komór spalania oraz zwiększony do 6:1 stopień 

sprężania, w 1937 r. przeszedł pomyślnie 150-godzinną 

próbę na hamowni, uzyskując moc trwałą 1000 hp 

na poziomie morza przy 2600 obr./min. 

Prototyp XP-37 (s/n 37-375) został oblatany 20 kwietnia 1937 r. Samolot ten był pierwszą próbą połączenia płatowca 

Model 75 (P-36) z 12-cylindrowym silnikiem rzędowym Allison V-1710 z turbosprężarką. 

38

Bartłomiej Kucharski 


czołgów 

2 

Druga wojna światowa przyniosła 

bogate doświadczenia, związane 

z opracowaniem i użyciem czołgów. 

Taktyka oraz klasyczny trójkąt parametrów: 

manewr – siła ognia – osłona 

mogły być teraz niemal dowolnie 

zgrywane, bez wojennego pośpiechu 

i improwizacji. Znalazło się także 

miejsce na wybujałą fantazję inżynierów 

projektujących i budujących 

opancerzone wozy bojowe. 

W 

pierwszych powojennych latach nadal 

rozwijano i produkowano czołgi średnie 

i ciężkie. Rola czołgów lekkich została ograniczona 

do rozpoznania i wsparcia wojsk powietrznodesantowych. 

Główny ciężar realizacji zadań stawianych 

przed wojskami pancernymi spoczął na czołgach 

średnich (Centurion, T-54, T-55, T-62, M46, M47, M48), 

wspartych czołgami ciężkimi (T-10, M103, Conqueror). 

Wprowadzane do użytku w końcowym okresie drugiej 

wojny światowej lub bezpośrednio po wojnie armaty 

o coraz większym kalibrze, miotające coraz cięższe pociski 

z coraz większą prędkością, wymusiły na konstruktorach 

pogrubienie opancerzenia. Dynamiczny rozwój 

pocisków przeciwpancernych kumulacyjnych HEAT 

(High-Explosive Anti-Tank) stworzył dla czołgistów bardzo 

trudną sytuację. Starano się także zwiększyć szanse 

na trafienie – dzięki stosowaniu coraz lepszej optyki 

układów obserwacyjnych i celowniczych, systemów 

stabilizacji uzbrojenia głównego, nocnych systemów 

celowniczych itp. Wzrost grubości pancerza, będący 

odpowiedzią na wzrost skuteczności środków przeciwpancernych 

(w tym tych podręcznych, dostępnych 

piechocie), prowadził do zwiększania mocy silników, 

doskonalenia przekładni, układów jezdnych. Słowem: 

poprawiano wszystko, co się dało. 

Wprowadzane zmiany techniczne przyniosły rewolucję 

w myśleniu na temat roli i zasad konstruowania 

czołgów. Zbudowanie czołgu uniwersalnego, mogącego 

zastąpić czołgi średnie i ciężkie dzięki stosunkowo 

silnemu uzbrojeniu i opancerzeniu przy jednocześnie 

wysokich charakterystykach manewrowych, stało się 

możliwe. Potrzeba było tylko odpowiedniej decyzji. 

Kraje NATO na konferencji w Quebec w 1957 r. ogłosiły, 

że czołgi średnie i ciężkie zostaną zastąpione nową 

kategorią opancerzonych wozów bojowych: czołgami 

podstawowymi MBT (Main Battle Tank). W pewnym 

uproszczeniu można napisać, że miały one być czołgami 

o masie niewiele wyższej niż czołgi średnie – ale 

o uzbrojeniu i opancerzeniu wystarczającym, by nie potrzebowały 

wsparcia potężniejszych czołgów ciężkich. 

Także w ZSRR w 1960 r. podjęto decyzję o rezygnacji 

z rozwoju czołgów ciężkich na rzecz silniej uzbrojonych 

czołgów średnich, o charakterystykach zgodnych z zachodnią 

definicją czołgu podstawowego. 

W ślad za tym czołgi zbudowane w pierwszym piętnastoleciu 

po wojnie zaliczono do I generacji czołgów, 

natomiast pierwsze czołgi zbudowane według nowych 

założeń dały początek II generacji czołgów, które dodatkowo 

wyróżniało zastosowanie elektromechanicznych 

przeliczników balistycznych, udoskonalonych 

przyrządów noktowizyjnych itp. (T-64, T-72, T-80, M60, 

Chieftain, AMX-30, Leopard 1). III powojenna generacja 

czołgów pojawiła się wraz z szerokim wprowadzeniem 

pancerzy specjalnych, armat gładkolufowych miotających 

bardzo szybkie pociski przeciwpancerne podkalibrowe 

z odrzucanym sabotem APFSDS (Armour- 

-Piercing, Fin Stabilised, Discarding Sabot), cyfrowych 

systemów kierowania ogniem itp. (dwa pierwsze rozwiązania 

były znane już wcześniej i w ZSRR stosowano 

je szeroko). Do III generacji zaliczamy czołgi: T-80U, 

T-80UD, T-90, M1 Abrams, Challenger, Leclerc i Leopard 

2. Po dziś dzień stanowią one podstawowe wyposażenie 

wojsk pancernych wszystkich liczących się 

państw świata. Jednocześnie trwają prace nad IV generacją 

czołgów, której pierwszym seryjnym przedstawicielem 

jest rosyjski czołg T-14. 

Należy w tym miejscu także wspomnieć o ogólnych 

zasadach konstruowania czołgów „mainstreamowych” 

w okresie zimnej wojny. W pewnym uproszczeniu 

T28 – amerykański superciężki czołg przełamania z końcowego okresu II wojny światowej – był przeznaczony 

do niszczenia umocnień Linii Zygfryda. Uzbrojenie główne stanowiła armata T5E1 kalibru 105 mm z zapasem amunicji 

62 nabojów (załoga 4, silnik 500 KM, prędkość 13 km/h, zasięg 160 km). 

52

BROŃ PANCERNA 

i Przykarpackiego Okręgu Wojskowego, gdzie były 

eksploatowane przez trzy lata (1968-1970). W międzyczasie 

bowiem powstał czołg podstawowy T-64A, 

rewolucyjny wóz Morozowa – nie tylko uzbrojony w armatę 

gładkolufową 2A46 kal. 125 mm z automatem 

ładowania, ale także osłonięty pancerzem specjalnym 

Kombinacja K (korundowe kulki zatopione we wkładzie 

z lekkiego metalu). Nowy pancerz zapewniał skokowy 

wzrost przeżywalności czołgu na polu walki w konfrontacji 

z uzbrojeniem rakietowym, chociaż tylko w przypadku 

trafienia w przednią strefę. Wysokie koszty 

amunicji również miały swój udział w pogrzebaniu prac 

nad czołgami czysto rakietowymi. 

W uzupełnieniu można dodać, że w ZSRR powstał 

także inny, bardzo podobny opancerzony wóz bojowy 

– Obiekt 287, zbudowany w zakładzie im. Kirowa 

w Leningradzie, pod kierunkiem Józefa Kotina. Oparty 

był na podwoziu czołgu podstawowego T-64, a jego 

główne uzbrojenie stanowił zestaw rakietowy Tajfun 

z zapasem 15 pocisków przeciwpancernych 3M15, kierowanych 

ręcznie, radiokomendowo, z optycznym śledzeniem 

za celem. Uzupełnienie stanowiły dwie armaty 

niskociśnieniowe 2A25 Mołnja kal. 73 mm z automatami 

ładowania mieszczącymi po 8 pocisków przeciwpancernych 

kumulacyjnych PG-15 lub odłamkowych 

OG-15; drugie tyle znajdowało się w zapasie drugiego 

rzutu (amunicja ta jest klasyfikowana jako armatnia, 

chociaż posiada silnik rakietowy, który włącza się 

w odległości kilkudziesięciu metrów od przewodu lufy 

po wystrzeleniu pocisku za pomocą ładunku miotającego 

i zwiększa prędkość pocisku). Z armatami były 

sprzężone karabiny maszynowe PKT kal. 7,62 mm, z zapasem 

amunicji 3000 nabojów (2 x 1500). Miał on masę 

36,5 t i był napędzany silnikiem wysokoprężnym 

5DTF o mocy 700 KM, rozwijał prędkość maksymalną 

65 km/h, a zasięg wynosił 500 km na drodze utwardzonej. 

O rok młodszy od czołgu rakietowego IT-1 przegrał 

rywalizację z projektem Karcewa. Jak się okazało, 

bez wielkiej straty dla historii konstrukcji… 

Sowieccy inżynierowie postanowili sprawdzić 

równolegle inną opcję. Kierowane pociski rakietowe 

były zdecydowanie zbyt drogie, by mogły stanowić 

Chociaż program „czysto rakietowego” czołgu IT-1 (Obiekt 150), uzbrojonego w przeciwpancerne pociski kierowane 

3M7 Drakon, okazał się ślepą uliczką (jego trwającą tylko kilka lat eksploatację rozpoczęto w 1968 r.) – to bez wątpienia 

miał olbrzymi wpływ na rozwój broni pancernej w ZSRR. 

W 1959 r. francuskie czołgi lekkie AMX-13 T75 zostały dozbrojone w przeciwpancerne pociski kierowane SS-11. Cztery 

wyrzutnie pocisków tego typu umieszczono z przodu wieży; były one kierowane ręcznie, radiokomendowo z optycznym 

śledzeniem za celem. Odległość prowadzenia ognia – 800-3500 m. 

jedyną amunicję dla uzbrojenia czołgu rakietowego. 

Miał on bowiem nadal pozostawać czołgiem – a jednym 

z głównych zadań tych pojazdów jest niszczenie 

celów „miękkich”, wspieranie piechoty itp. Pod kierunkiem 

Pawła Isakowa w Czelabińskiej Fabryce Traktorów 

zbudowano więc prototyp czołgu Obiekt 775 

uzbrojonego w armatowyrzutnię D-126 kal. 125 mm. 

Zadecydowano o przygotowaniu projektów wstępnych 

dwóch przeciwpancernych pocisków kierowanych, 

które miała wyróżniać bardzo duża prędkość 

lotu: Astra (KB Toczmasz) i Rubin (KB Maszinostrojenija), 

z których do dalszego rozwoju 31 marca 1964 r. 

wybrano ten drugi. Pocisk kierowany Rubin był naprowadzany 

półaktywnie, radiokomendowo z optycznym 

śledzeniem za celem. 

Dwuosobowa załoga znajdowała się w specjalnej, 

izolowanej kapsule, rozmieszczonej w wieży. W czasie 

obrotu wieży kabina obracała się razem z nią. Miejsce 

kierowcy miało przy tym oddzielną, niezależną konstrukcję, 

pozwalającą mu być zawsze twarzą do przodu, 

niezależnie od tego, w którą stronę jest obrócona 

wieża czołgu. Wieża mieściła również automat ładowania 

dla 15 pocisków kierowanych Rubin oraz – co było 

nowością – dla odłamkowo-burzących rakiet niekierowanych 

Bur. Miały one znacznie mniejszy zasięg 

– do 2000 m, wobec 4000 m pocisków Rubin – także 

celność pozostawiała wiele do życzenia w stosunku 

do klasycznych pocisków artyleryjskich. Zapas rakiet 

Bur wynosił 22 sztuki. W ciągu minuty z armatowyrzutni 

można było odpalić 8 rakiet niekierowanych lub 

cztery przeciwpancerne pociski kierowane. Z uzbrojeniem 

głównym był sprzężony karabin maszynowy 

SGMT kal. 7,62 mm. Samą wieżę wykonano jako odlew 

z pancerzem o grubości od 30 do 90 mm. 

W prototypowym, konkurencyjnym czołgu rakietowym Obiekt 287 wyrzutnię przeciwpancernych pocisków kierowanych 

9M15 Tajfun uzupełniły dwie niskociśnieniowe armaty 73 mm, sprzężone z karabinami maszynowymi 7,62 mm. 

58

Tomasz Szlagor 

WOJNA W POWIETRZU 

„Green Dragons” w locie. Widoczna na zdjęciu wersja to B-25J, z górną wieżyczką przesuniętą do przodu i ogonowym 

stanowiskiem strzeleckim, fabrycznie wyposażona w osiem strzelających na wprost karabinów maszynowych. 

Szturmowce MacArthura. 

„Sun Setters” 

i bitwa o Nową Gwineę 2 

B-25 Mitchell służył na wszystkich głównych frontach II wojny światowej, ale 

nigdzie nie odegrał tak kluczowej roli, jak w walkach o Nową Gwineę. W latach 

1942-1943 stanowił trzon sił ofensywnych 5. Armii Powietrznej USAAF, które umożliwiły 

wojskom gen. MacArthura sukcesywne wypieranie Japończyków z obszaru 

południowo-zachodniego Pacyfiku. Jedną z trzech jednostek Mitchelli, które 

w tej kampanii odniosły największe sukcesy, obok „Grim Reapers” i „Air Apaches” 

była 38. Grupa Bombowa „Sun Setters”. 

Gdy na Pacyfiku wybuchła wojna, błyskawiczne postępy 

Japończyków tylko spotęgowały chaos w szeregach 

lotnictwa amerykańskiej armii, która do tej wojny 

zwyczajnie nie była gotowa. Do walki rzucano pojedyncze 

dywizjony, rozparcelowując większe jednostki, byle 

tylko zatrzymać napór przeciwnika. Nie inaczej było 

z 38. Grupą Bombową. Złożona z czterech dywizjonów, 

początkowo szkoliła się do służby na bombowcach 

Latem 1942 r. bitwa o Nową Gwineę – ostatnią 

rubież obronną aliantów na przedpolu Australii 

– weszła w krytyczną fazę. Po ponad pół roku 

od ataku na Pearl Harbor Japończycy, prąc coraz dalej 

na południe, dotarli na północno-wschodnie wybrzeże 

Nowej Gwinei, gdzie założyli lotniczo-morskie bazy 

w Lae, Salamaua i Buna. Wkrótce potem podjęli próbę 

przebicia się na drugą stronę wyspy, do Port Moresby. 

Na szczęście dla aliantów jedyna droga lądowa wiodła 

szlakiem Kokoda przez porośnięte gęstą dżunglą, wysokie 

na kilka tysięcy metrów Góry Owena Stanleya. 

Pod koniec sierpnia 1942 r., gdy do Australii przybyły 

pierwsze załogi 38. Grupy Bombowej, właśnie trwały 

zaciekłe walki o ten – liczący blisko 100 kilometrów 

– szlak, a Japończycy znajdowali się w połowie drogi 

i wciąż spychali australijską piechotę w kierunku Port 

Moresby. W tym czasie nad Nową Gwineą walczyły już 

Mitchelle 3. Grupy Szturmowej, atakując nieprzyjacielskie 

lotniska i konwoje, ale było ich zbyt mało, by przechylić 

szalę zwycięstwa na korzyść aliantów. 

„Werewolf” (Wilkołak) – jeden z Mitchelli B-25C/D ze składu 71. BS „Wolf Pack”, jeszcze przed konwersją na samolot szturmowy. 

71

Mateusz Zielonka 

2 

Początki polskiego 

podziemia narodowego 

Klęska II Rzeczypospolitej w wojnie obronnej we wrześniu 1939 r. i początek 

niemiecko-sowieckiej okupacji spowodowały powstanie i szybki rozwój dziesiątek 

mniejszych i większych niepodległościowych organizacji konspiracyjnych. 

Większość z nich była organizacjami polityczno-wojskowymi, które ideologicznie 

odzwierciedlały poglądy społeczeństwa i ugrupowania polityczne istniejące 

w przedwojennej Polsce. Znaczną część stanowiły organizacje o charakterze 

narodowo-katolickim. Po 1942 r. część z nich scaliła się z Armią Krajową; inne 

weszły w skład Narodowych Sił Zbrojnych. 

Grupa „Szańca” 

Wybuch wojny we wrześniu 1939 r. oraz okupacja niemiecka 

i sowiecka ziem polskich spowodowały początkowo 

sparaliżowanie działalności Obozu Narodowo- 

-Radykalnego „ABC”. Przed wybuchem wojny struktury 

tej organizacji działały w konspiracji ze względu na jej 

oficjalne zdelegalizowanie 10 lipca 1934 r. przez sanacyjny 

rząd, po zaledwie czterech miesiącach działalności. 

Stanowiąca jej kierownictwo Organizacja Polska 

(zwana także Organizacją Wewnętrzną) była jeszcze 

bardziej zakonspirowana i tajemnicza. Obowiązywały 

w niej cztery kolejne poziomy: Poziom S – Sekcja, Poziom 

C – Stefan Czarniecki, Poziom Z – Zakon Narodowy 

i Poziom A – Komitet Polityczny. W pierwszych 

miesiącach okupacji wielu starych przywódców ONR 

zostało zamordowanych przez okupantów (m.in Witold 

Kozłowski, Jan Korolec, Włodzimierz Sylwestrowicz, 

Jerzy Czerwiński czy Wiktor Martini), zmarło (Tadeusz 

Gluziński) lub przebywało w niewoli (Jan Jodzewicz). 

Wszystkie te czynniki zmusiły do przejścia do głębszej 

konspiracji oraz zmian w kierownictwie. 

Na początku października 1939 r. na tajnym spotkaniu 

w Warszawie powołano nowe władze Organizacji 

Polskiej Obozu Narodowo-Radykalnego. Otmar 

Wawrzkowicz ps. „Oleś” został mianowany Przewodniczącym 

Komitetu Politycznego OP, a jego członkami 

zostali: Antoni Goerne, Antoni Szperlich, Bolesław 

Sobociński, Edward Kemnitz, Jerzy Olgierd Iłłakowicz, 

Kazimierz Gluziński, Stanisław Kasznica, Stefan Nowicki, 

Tadeusz Toldtleben i Władysław Marcinkowski, 

czyli głównie młodzi działacze przedwojennego ONR. 

12 października 1939 r. Henryk Suchodolski, Jerzy Olgierd 

Iłłakowicz i Paweł Janczukowicz ogłosili chęć powołania 

do życia wojskowej organizacji konspiracyjnej, 

podporządkowanej Organizacji Polskiej. Otrzymała 

ona nazwę Organizacja Wojskowa Związek Jaszczurczy, 

co było nawiązaniem do tradycji antykrzyżackiej 

tajnej organizacji szlachty chełmińskiej, działającej 

na przełomie XV i XVI w. 

14 października podczas tajnego spotkania członkowie 

Komitetu Wykonawczego OP ONR poparli 

tę inicjatywę, powołując do życia Związek Jaszczurczy, 

mający realizować cele polityczne i wojskowe 

tej organizacji, która od tej pory stała się politycznym 

zapleczem OWZJ oraz jego organem zwierzchnim. 

W tym okresie zarówno OWZJ, jak i OP ONR skupiało 

się na działalności organizacyjnej oraz propagandowo- 

-informacyjnej, podejmując w tym zakresie współpracę 

ze Stronnictwem Narodowym i jego Narodową 

Organizacją Wojskową. 

W listopadzie 1939 r. działacze ONR Mieczysław 

Harusewicz i Edward Kemnitz oraz działacz SN Tadeusz 

Mnich rozpoczęli wydawanie tygodnika „Szaniec”. 

W grudniu 1939 r., w wyniku konfliktu, do jakiego 

doszło pomiędzy działaczami ONR i SN, „Szaniec” został 

przejęty przez narodowych radykałów. Stał się 

głównym organem prasowym OP ONR, którą od tej 

pory zaczęto nazywać Grupą „Szańca”. Wkrótce rozpoczęto 

także wydawanie innych czasopism lokalnych 

– takich jak „Na zachodnim Szańcu”, publikowanego 

w Łodzi i rozprowadzanego na ziemiach polskich 

wcielonych do III Rzeszy. Program Grupy „Szańca”, 

a co za tym idzie – także Związku Jaszczurczego, składał 

się z trzech polskich głównych celów wojny. Pierwszym 

i najważniejszym miało być zdobycie całych Prus 

Wschodnich oraz przesunięcie granicy zachodniej 

na linię Odry i Nysy Łużyckiej. 

Henryk Rossmann, współzałożyciel Obozu Narodowo- 

-Radykalnego i przywódca Obozu Narodowo-Radykalnego 

,,ABC”, z którego wywodzi się Grupa ,,Szańca”. 

82

WITH_spec_2_2017_promo

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?