2017_4_1

BOĞAZİÇİ TIP DERGİSİ 

2017; Cilt:4 Sayı:1 


Bosphorus Medical Journal 

İmtiyaz Sahibi 

Licence Owner 

Aytekin KAYMAKCI 

Editör 

Editor 

İlknur AKTAŞ 

Editör Yardımcıları 

Asistant Editor and Secretary 

Yelda Buyru ÖZKURT, Hacer Kuzu OKUR, Feyza Ünlü ÖZKAN 

Tuba Cimilli ÖZTÜRK, Burak Yağmur ÖZTÜRK, Erdem DUYAR 

Yabancı Dil Editörü 

Foreign Language Editor 

Burcu Seher ANIL 

Yayın Kurulu 

Editorial Board 

Ayhan VERİT, Eren GÖZKE, Canan AĞALAR 

Onur Kurulu 

Honor Committee 

Abdulvahit SÖZÜER, Kemal MEMİŞOĞLU, Metin ÖZAYDIN, Şuayip BİRİNCİ 

Danışma Kurulu / Advisory Committee 

Arzu TATLIPINAR 

Aydın ATAKAN 

Ayhan VERİT 

Aysu Karatay ARSAN 

Ayşe SÖNMEZ 

Ayşe Ferzan AYTUĞ 


Aziz Bora KARİP 

Banu AÇIKALIN 

Baransel SAYGI 

Barış YILMIZ 

Bora GÜRER 

Burak Yağmur ÖZTÜRK 

Burcu Seher ANIL 

Bülent KAYA 

Canan AĞALAR 

Cem NAZİKOĞLU 

Ceren KÖKSAL 

Cihangir UYAN 

Coşkun SAF 

Dilber Ayçiçek ÇEÇEN 

Dilek Erdoğan ARI 

Duygu Geler KÜLCÜ 

Elif AKSOY 

Ender ONUR 

Erdal OKUR 

Eren GÖZKE 

Erhan ÇELİKOĞLU 

Evrim Karadağ SAYGI 

Fatih URUÇ 

Fatma Alibaz ÖNER 

Fatma Nur BOY 

Fatma Nur AKGÜN 

Feyza Ünlü ÖZKAN 

Gül Nihal ÖZDEMİR 

Güldem TURAN 

Gülseren AKYÜZ 

Hacer Kuzu OKUR 

Hakan GÜNDÜZ 

Hakkı Muammer KARAKAŞ 

Hande Senem DEVECİ 

Hasan Hilmi MURATLI 

Hüseyin ÖZKURT 

Işıl Kalyoncu ASLAN 

İlker YAĞCI 

Iİlkin ZİNDANCI 


İrşadi İstemi Alp YÜCEL 

Kemal MEMİŞOĞLU 

Kenan AKGÜN 

Korhan ÖZKAN 

Levent ÖZTÜRK 

Mehmet Akif SARGIN 

Mehmet Derya ONUK 

Mehmet Müfit ORAK 

Mehmet Özgür HABEŞOĞLU 

Meral KIZILTAN 

Merih İŞ 

Metin YILMAZ 

Nalan ÇAPAN 

Nalan OKUROĞLU 

Necati ÇAKIR 

Niyazi TUĞ 

Numan Doğu GÜNER 

Nuray OLTAN 

Olcay ÜNVER 

Ozan ÖZKAYA 

Özge Ecmel ONUR 

Özgür Haki YÜKSEL 

Özgür OKUMUŞ 

Pelin DOĞAN AK 

Pınar AKPINAR 

Rabia Gönül SEZER 

Seda SANCAK 

Semra KÜLEKÇİ 

Sevda Aydın KURNA 

Sinem Eroğlu ÇİLOĞLU 

Süheyla ABİTAĞAOĞLU 

Tomris ŞENGÖR 

Tuba Cimilli ÖZTÜRK 

Tülay Erden HABEŞOĞLU 

Ümit AKYÜZ 

Yelda ÖZKURT 

Yeşim Aydın ORAL 

Her hakkı saklıdır. Bu dergide yer alan yazı, makale, fotoğraf ve illüstrasyonların elektronik ortamlarda dahil olmak 

üzere kullanma ve çoğaltılma hakları Boğaziçi Tıp Dergisine aittir. Yazılı ön izin olmaksızın materyallerin tamamının ya da bir 

bölümünün çoğaltılması yasaktır. Dergi Basım Meslek İlkeleri’ne uymaktadır. 

All rights are reserved. Rights to the use and repraduction, including in the electronic, media, of all communication, 

papers, photographs and illustrations appearing in this journal belong to journal of The BOSPHORUS 

MEDICAL JOURNAL. Repraduction without prior written permission of part on all of any material is forbidden. 

The journal complies with the Professional Principles of the Press.



DERGİ HAKKINDA 

Boğaziçi Tıp Dergisi, Sağlık Bilimleri Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi tarafından yayınlanan multidisipliner 

bilimsel bir dergidir. 

Boğaziçi Tıp Dergisi, tıbbi konular ile ilgili olabilecek retrospektif, prospektif ve deneysel araştırmalar, derlemeler, olgu sunumları, editoryal 

yorum/tartışmalar, editöre mektuplar, tıbbi eğitimler, bilimsel mektuplar, tıp gündemini belirleyen güncel konuları yayınlayan, ulusal ve 

uluslararası tüm tıbbi kurum ve personele ulaşmayı hedefleyen bilimsel dergidir. 

Boğaziçi Tıp Dergisi, yayınladığı makalelerde, konu ile ilgili en yüksek etik ve bilimsel standartlarda olmayı ve ticari kaygılardan uzak 

olmayı prensip edinmiştir. Yayınlanmak için gönderilen makalelerin daha önce başka bir yerde yayınlanmamış veya yayınlanmak üzere gönderilmemiş 

olması gerekir. Eğer makalede daha önce yayınlanmış; alıntı yazı, tablo, resim vs. mevcut ise makale yazarı, yayın hakkı sahibi 

ve yazarlarından yazılı izin almak ve bunu makalede belirtmek zorundadır.Bilimsel toplantılarda sunulan özetler, makalede belirtilmelidir. 

Dergiye gönderilen makale biçimsel esaslara uygun ise, editörler kurulu tarafından danışman hakemlere gönderilir. Hakemlerin önerileri 

doğrultusunda yazardan, yazı ile ilgili düzeltme istenebilir. Düzeltilmiş yazı, hakemler ve editöryel komite tarafından uygun görülürse 

yayınlanır. 

Makale bilimsel değerlendirme için işleme alındıktan sonra yayın hakları devir formunda belirtilmiş olan yazar isimleri ve sıralaması esas 

alınır. Bu aşamadan sonra; makale hiçbir aşamada yayın hakları devir formunda imzası bulunan yazarlar dışında yazar ismi eklenemez ve 

yazar sırası değiştirilemez. 

Makale yazarlarından herhangi birinin isminin makaleden çıkarılması için konuyla ilgili tüm yazarların açıklamalı, yazılı izinleri alınmalı 

ve yayınevine bildirilmelidir. 

Editörler ve yayınevi, derginin reklam amacı ile kullanılan sayfaları ile ilgili sorumluluk kabul etmez. Bu sayfalarla ilgili tüm sorumluluk 

reklamı veren kuruluşa aittir. 

Periyodu: Yılda 3 sayı olarak Ocak, Mayıs ve Ekim aylarında yayınlanmaktadır. 

Yayına başlama tarihi: 2014 

e-Yayına başlama tarihi: 2014 

Yayın Dili: Türkçe, İngilizce 

Temel Hedef Kitlesi: Tıp alanında tüm branşlardaki hekimler, uzman ve öğretim üyeleri, tıp öğrencileri 

Makalelerin ortalama değerlendirme süresi: 4 haftadır 

Yayın Hakları: Boğaziçi Tıp Dergisi’nin basılı ve web ortamında yayınlanan yazı, resim, şekil, tablo ve uygulamalar yazılı izin alınmadan 

kısmen veya tamamen herhangi bir vasıtayla basılamaz. Bilimsel amaçlarla kaynak göstermek kaydıyla özetleme ve alıntı yapılabilir 

Makale takibi - İletişim 

Doç. Dr. Hacer Kuzu OKUR 

hacerkuzu@hotmail.com 

Boğaziçi Tıp Dergisi 

Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi 

E5 Karayolu Üzeri İçerenköy Ataşehir, 34752 İSTANBUL 

Tel: +90 (216) 578 30 00 

Faks: +90 (216) 578 30 00 

e-posta: info@bogazicitipdergisi.com 

YAZARLARA BİLGİ 

Boğaziçi Tıp Dergisi – Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dergisine ilginize teşekkür ederiz. 

Derginin elektronik ortamdaki yayınına erişim www.bogazicitipdergisi.com adresinden serbesttir. Boğaziçi Tıp Dergisi tıbbın klinik 

ve deneysel alanlarında özgün araştırmalar, olgu sunumları, derlemeler, davet edilmiş derlemeler, mektuplar, ilginç, fotoğraflı soru-cevap 

yazıları, editöre mektup, toplantı, haber ve duyuruları, klinik haberleri ve ilginç araştırmaların özetlerini yayınlamaktadır. Yılda 3 sayı olarak 

Ocak, Mayıs ve Ekim aylarında yayınlanan Boğaziçi Tıp Dergisi hakemli ve multidisipliner bir dergidir. Gönderilen yazılar Türkçe veya 

İngilizce olabilir. 

Değerlendirme süreci: 

Dergiye gönderilen yazılar, ilk olarak dergi standartları açısından incelenir. Derginin istediği forma uymayan yazılar, daha ileri bir 

incelemeye gerek görülmeksizin yazarlarına iade edilir. Zaman ve emek kaybına yol açılmaması için, yazarların dergi kurallarını dikkatli 

incelemeleri önerilir. Dergi kurallarına uygunluğuna karar verilen yazılar Editörler Kurulu tarafından incelenir ve en az biri başka kurumdan 

olmak üzere iki ya da daha fazla hakeme gönderilir. Editör, Kurulu yazıyı reddetme ya da yazara(lara) ek değişiklikler için gönderme 

veya yazarları bilgilendirerek kısaltma yapmak hakkına sahiptir. Yazarlardan istenen değişiklik ve düzeltmeler yapılana kadar, yazılar yayın 

programına alınmamaktadır. Boğaziçi Tıp Dergisi gönderilen yazıları sadece online olarak http://bogazicitipdergisi.com adresinden kabul 

etmektedir. Yazıların bilimsel sorumluluğu yazarlara aittir. Boğaziçi Tıp Dergisi yazıların bilimsel sorumluluğunu kabul etmez. Makale değerlendirmek 

için gönderildiği sırada; yayın hakkı devir formu ve çıkar çatışması formu imzalanıp dergiye iletilmelidir. Gönderilen yazıların 

dergide yayınlanabilmesi için daha önce başka bir bilimsel yayın organında yayınlanmamış olması gerekir. Daha önce sözlü ya da poster 

olarak sunulmuş çalışmalar, yazının başlık sayfasında tarihi ve yeri ile birlikte belirtilmelidir. Yayınlanması için başvuruda bulunulan makalelerin, 

adı geçen tüm yazarlar tarafından onaylanmış olması ve çalışmanın başka bir yerde yayınlanmamış olması ya da yayınlanmak üzere 

değerlendirmede olmaması gerekmektedir. Çalışma ile ilgili herhangi bir mali ya da diğer çıkar çatışması var ise çıkar çatışması formunda 

belirtilmelidir.



MAKALE YAZIM KURALLARI 

GENEL BİLGİLER 

Boğaziçi Tıp Dergisi; Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nin resmi yayın organıdır. Yılda 3 kez yayınlanır. Yayınlanma zamanları 

Ocak, Mayıs ve Ekim aylarıdır. Boğaziçi Tıp Dergisi, tıbbi konular ile ilgili olabilecek retrospektif, prospektif ve deneysel araştırmalar, derlemeler, 

olgu sunumları, editoryal yorum/tartışmalar, editöre mektuplar, tıbbi eğitimler, bilimsel mektuplar, tıp gündemini belirleyen güncel konuları yayınlayan, 

ulusal ve uluslararası tüm tıbbi kurum ve personele ulaşmayı hedefleyen bilimsel dergidir. Boğaziçi Tıp Dergisi, yayınladığı makalelerde, konu 

ile ilgili en yüksek etik ve bilimsel standartlarda olmayı ve ticari kaygılardan uzak olmayı prensip edinmiştir. Yayınlanmak için gönderilen makalelerin 

daha önce başka bir yerde yayınlanmamış veya yayınlanmak üzere gönderilmemiş olması gerekir. Eğer makalede daha önce yayınlanmış; alıntı yazı, 

tablo, resim vs. mevcut ise makale yazarı, yayın hakkı sahibi ve yazarlarından yazılı izin almak ve bunu makalede belirtmek zorundadır. Bilimsel 

toplantılarda sunulan özetler, makalede belirtilmelidir. Dergiye gönderilen makale biçimsel esaslara uygun ise, editörler kurulu tarafından danışman 

hakemlere gönderilir. Hakemlerin önerileri doğrultusunda yazardan, yazı ile ilgili düzeltme istenebilir. Düzeltilmiş yazı, hakemler ve editörler kurulu 

tarafından uygun görülürse yayınlanır. Makale bilimsel değerlendirme için işleme alındıktan sonra yayın hakları devir formunda belirtilmiş olan yazar 

isimleri ve sıralaması esas alınır. Bu aşamadan sonra; makale hiçbir aşamada yayın hakları devir formunda imzası bulunan yazarlar dışında yazar ismi 

eklenemez ve yazar sırası değiştirilemez. Makale yazarlarından herhangi birinin isminin makaleden çıkarılması için konuyla ilgili tüm yazarların açıklamalı, 

yazılı izinleri alınmalı ve yayınevine bildirilmelidir. Editörler ve yayınevi, derginin reklam amacı ile kullanılan sayfaları ile ilgili sorumluluk 

kabul etmez. Bu sayfalarla ilgili tüm sorumluluk reklamı veren kuruluşa aittir. 

YAYIN KURALLARI 

Bilimsel Sorumluluk 

Tüm yazarların gönderilen makaleye akademik ve bilimsel olarak doğrudan katkısı olmalıdır. Yazar olarak belirlenen isim aşağıdaki özelliklerin tamamına 

sahip olmalıdır: -makaledeki çalışmayı planlamalı veya yapmalı, -makaleyi yazmalı veya revize etmeli, -son halini kabul etmelidir. Makalelerin 

bilimsel kurallara uygunluğu yazarların sorumluluğundadır. 

Etik Sorumluluk 

Dergi, ”insan” öğesinin içinde bulunduğu tüm çalışmalarda Helsinki deklerasyonu prensiplerine uygunluk ilkesini kabul eder. Yazarlar kurumlarının 

etik kurulundan aldıkları onay belgesini makale ile birlikte yazı işlerine sunmalıdırlar. Gereç ve yöntemler bölümünde etik kurul onayı aldıklarını ve 

‘’bilgilendirilmiş onam formu “ aldıklarını belirtmelidirler. Yazarlar retrospektif çalışmalar için; çalışmanın yapıldığı yer, materyal ve tarihi belirten 

yazıyı kurum yetkilisine (Eğitim Planlama Komisyonu, başhekim, bilimsel konsey gibi….) onaylatarak belgelemelidirler. Çalışmada “hayvan” ögesi 

kullanılmış ise yazarlar, makalenin YÖNTEM VE GEREÇLER bölümünde hayvan deneyleri etik kurullarından onay aldıklarını belirtmeli ve bu 

belgeyi gereği halinde dergi editörler kuruluna sunmalıdırlar. Olgu sunumlarında hastalardan “bilgilendirilmiş olur” alınmalıdır. Eğer makalede direktindirekt 

ticari bağlantı veya çalışma için maddi destek veren kurum mevcut ise yazarlar; kullanılan ticari ürün, ilaç, firma … ile ticari hiçbir ilişkisinin 

olmadığını ve varsa nasıl bir ilişkisinin olduğunu (konsültan, diğer anlaşmalar), editöre sunum sayfasında bildirmek zorundadır. Makalelerin etik 

kurallara uygunluğu yazarların sorumluluğundadır. 

İstatistik Değerlendirme 

Tüm retrospektif, prospektif ve deneysel araştırma makaleleri biyoistatiksel olarak değerlendirilmeli ve uygun plan, analiz ve raporlama ile belirtilmelidir. 

Gerek görülmesi halinde editörler kurulu istatistik yöntemle ilgili önerilerde bulunabilir. 

Yazım Dili Yönünden Değerlendirme 

Derginin yayın dili Türkçe ve İngilizcedir. Türkçe makalelerde Türk Dil Kurumunun Türkçe sözlüğü veya www.tdk.org.tr adresi, ayrıca Türk tıbbi 

derneklerinin kendi branşlarına ait terimler sözlüğü esas alınmalıdır. Ayrıca gönderilmiş olan makalelerdeki yazım ve dilbilgisi hataları için de yazarlardan 

düzeltme istenebilir. 

Yayın Hakkı 

Yayınlanmak üzere kabul edilen yazıların her türlü yayın hakkı dergiyi yayınlayan kuruma aittir. Yazılardaki düşünce ve öneriler tümüyle yazarların sorumluluğundadır. 

Yazarlar http://www.bogazicitipdergisi.com, internet adresinden ulaşacakları “yayın hakları devir formu”nu doldurup, online olarak, 

http://www.bogazicitipdergisi.com, adresinde yer alan “online makale gönder” linkindeki bölümden, makale ile birlikte göndermelidirler. 

Yazı Çeşitleri 

Dergiye yayınlanmak üzere gönderilecek yazı çeşitleri şu şekildedir; 

Orijinal Araştırma: 

Kliniklerde yapılan retrospektif-prospektif ve her türlü deneysel çalışmalar yayınlanabilmektedir. 

Yapısı: 

-Özet (ortalama 350-400 kelime; amaç, yöntem ve gereçler, bulgular ve sonuç bölümlerinden oluşan, Türkçe ve İngilizce) 

-Anahtar kelimeler (İtalik harfte olmalı ve 3 kelimeyi geçmemelidir, Türkçe ve İngilizce) 

-Giriş 

-Yöntem ve Gereçler 

-Bulgular 

-Tartışma 

-Sonuç 

-Teşekkürler (varsa) 

-Kaynaklar 

Derleme: 

Doğrudan veya davet edilen yazarlar tarafından yazılır. Tıbbi özellik gösteren her türlü konu için son tıp literatürü de taranarak hazırlanmalıdır. 

Yapısı: 

-Özet (ortalama 350-400 kelime, bölümsüz, Türkçe ve İngilizce) 


-Konu ile ilgili başlıklar 

-Kaynaklar



Olgu Sunumu: 

Nadir görülen, tanı ve tedavide farklılıklar gösteren olgularla ilgili makalelerdir. Yeterli sayıda fotoğraflarla ve şemalarla desteklenmiş olmalıdır. 

Yapısı: 

-Özet (ortalama 250 kelime, bölümsüz, Türkçe ve İngilizce) 


-Giriş 

-Olgu sunumu 

-Tartışma 

-Kaynaklar 

Editoryal Yorum/Tartışma: 

Yayınlanan orijinal araştırma makaleleri ile ilgili, araştırmanın yazarları dışında, o konunun uzmanı tarafından değerlendirilmesidir. Konu ile 

ilgili makalenin sonunda yayınlanır. 

Editöre Mektup: 

Son bir yıl içinde dergide yayınlanan makaleler ile ilgili okuyucuların değişik görüş, tecrübe ve sorularını içeren en fazla 500 kelimelik yazılardır. 

Başlık ve özet bölümleri yoktur. Kaynak sayısı 5 ile sınırlıdır. Hangi makaleye (sayı, tarih verilerek) ithaf olunduğu belirtilmeli ve sonunda 

yazarın ismi, kurumu, adresi bulunmalıdır. Mektuba cevap, editör veya makalenin yazarları tarafından, yine dergide yayınlanarak verilir. 

Yazım Kuralları 

Dergiye yayınlanması için gönderilen makalelerde aşağıdaki biçimsel esaslara uyulmalıdır: 

Kısaltmalar: 

Kelimenin ilk geçtiği yerde parantez içinde verilir ve tüm metin boyunca o kısaltma kullanılır. Uluslararası kullanılan kısaltmalar için “bilimsel 

yazım kuralları” kaynağına başvurulabilir. 

Şekil, Resim, Tablo ve Grafikler: 

-Şekil, resim, tablo ve grafiklerin metin içinde geçtiği yerler ilgili cümlenin sonunda belirtilmelidir. Şekil, resim,tablo ve grafiklerin açıklamaları 

makale sonuna eklenmelidir. 

-Şekil, resim/fotoğraflar ayrı birer .jpg, veya .gif dosyası olarak sisteme eklenmelidir. 

-Şekil, resim, tablo ve grafiklerde geçen kısaltmalar; şekil, resim, tablo ve grafiklerin alt satırında açıkça yazılmalıdır. 

-Daha önce basılmış şekil, resim, tablo ve grafik kullanılmış ise izin alınmalıdır ve bu izin açıklama olarak şekil, resim, tablo ve grafik açıklamasında 

belirtilmelidir. 

-Resimler/fotoğraflar renkli, ayrıntıları görülecek derecede kontrast ve net olmalıdır. 

Editöre Sunum Sayfası: 

Gönderilen makalenin kategorisi, daha önce başka bir dergiye gönderilmemiş olduğu, varsa çalışmayı maddi olarak destekleyen kişi ve kuruluşlar 

ve varsa bu kuruluşların yazarlarla olan ilişkileri belirtilmelidir. 

Kapak Sayfası: 

Makalenin başlığı (Türkçe ve İngilizce), tüm yazarların ad-soyadları, akademik ünvanları, kurumları, iş telefonu-GSM, e-posta ve yazışma 

adresleri belirtilmelidir. Makale daha önce tebliğ olarak sunulmuş ise tebliğ yeri ve tarihi belirtilmelidir. 

Özetler: 

“Yazı Çeşitleri” bölümünde belirtilen şekilde hazırlanarak, makale metni içerisine yerleştirilmelidir. 

Anahtar Kelimeler: 

En az 3-5 adet, Türkçe ve İngilizce yazılmalıdır. İngilizce anahtar kelimeler “medical subject headings (MESH)”e uygun olarak verilmelidir. 

Türkçe anahtar kelimeler MESH terimlerinin aynen çevirisi olmalıdır. 

Teşekkür: 

Eğer çıkar çatışması, finansal destek, bağış ve diğer bütün editoryal (istatiksel analiz, İngilizce/Türkçe değerlendirme) ve/veya teknik yardım 

varsa, metnin sonunda sunulmalıdır. 

Kaynaklar: 

Orijinal basımı Türkçe olan kaynakların başlığı [] içinde ve İngilizce olarak yazılmalıdır. Kaynaklar makalede geliş sırasına göre yazılmalı ve 

metinde cümle sonunda noktalama işaretlerinden hemen önce “parantez içinde ( )” sayı olarak belirtilmelidir. Makalede bulunan yazar sayısı 6 

veya daha az ise tüm yazarlar belirtilmeli, 7 veya daha fazla ise ilk 6 isim yazılıp” ve ark.et al” eklenmelidir. Kaynak yazımı için kullanılan format 

index medicus’ta belirtilen şekilde olmalıdır. (bakınız: www.icmje.org). Kongre bildirileri, kişisel deneyimler, basılmamış yayınlar, tezler 

ve internet adresleri kaynak olarak gösterilemez. 

Kaynakların yazımı için örnekler (noktalama işaretlerine dikkat ediniz): 

Makale için: 

Yazarların soyadları ve isimlerinin baş harfleri, makale ismi, dergi ismi, yıl, cilt, sayı, sayfa numarası belirtilmelidir. (Yee AJ, Bae HW, Friess 

D, Roth SM, Whyne C, Robbin M,et al. The use of simvastatin in rabbit posterolateral lumbar intertransverse process spine fusion. Spine J 

2006;6:391-6.) 

Kitap için: 

Yazarların soyadları ve isimlerinin baş harfleri, bölüm başlığı, editörlerin ismi, kitap ismi, kaçıncı baskı olduğu, şehir, yayınevi, yıl ve sayfalar 

belirtilmelidir. (Francis XC. Arthrodesis of the spine. In: Canale ST, Beaty JH, editors. Campbell’s operative orthopaedics. Vol. 2. 11th 

ed.Philadelphia: Mosby; 2008. p. 1851-53). 

Yazar ve editörün aynı olduğu kitaplar için: 

Yazarların/editörün soyadları ve isimlerinin baş harfleri, bölüm başlığı, editörlerin ismi, kitap ismi, kaçıncı baskı olduğu, şehir, yayınevi, yıl ve 

sayfalar belirtilmelidir. (Kumar V, Cotran RS, Robbins SL. Basic pathology. 5th ed.Philadelphia: W.B. Saunders; 1992. Çeviri Editörü: Çevikbaş 

U. Temel patoloji. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevi ve Yüce Yayınları; 1994. s. 47-60.) 

Sadece on-line yayınlar için; DOI tek kabul edilebilir on-line referanstır.



Editörden; 

Sağlık Bilimleri Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma 

Hastanesi bilimsel yayın organı ‘Boğaziçi Tıp Dergisi’ nin 2017 yılı ilk sayısı ile 

sizlerleyiz. Multidisipliner tıp dergimiz sizlerin yoğun ilgisi ile her geçen gün 

büyümeye devam etmektedir. 

Yeni yılda ilginizi çekeceğini düşündüğümüz ‘görsel tanı’ yazı tekniği ile 

yazılmış kısa vaka sunumlarına yer verilecektir. Daha çok radyolojik görüntülerin 

yer aldığı bu tip yazıların özellikle asistan arkadaşlarımızın eğitiminde önemli 

yer alacağını düşünmekteyiz. Ayrıca bu sayımızdan sonraki sayılarımızda 

makalelerinize DOI numarası verilecektir. Yazarlarımıza bu gelişmeyi duyurmak 

isteriz. 

Yılın ilk sayısı olması itibariyle verimli ve başarılı bir akademik yıl geçirmenizi 

ve 2017 yılında umutlarınızın gerçekleşmesini diliyoruz. 

Prof. Dr. İlknur Aktaş 

Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Kliniği, Eğitim Sorumlusu



Cilt (Volume) 4 Sayı (Number) 1 

2017 Ocak 

İÇİNDEKİLER (Contents) 

İmtiyaz Sahibi 


Editör 


Editör Yardımcıları 

Yelda Buyru ÖZKURT 

Hacer Kuzu OKUR 

Feyza Ünlü ÖZKAN 

Tuba Cimilli ÖZTÜRK 

Burak Yağmur ÖZTÜRK 

Erdem DUYAR 

İstatiksel Danışma 

EMPİAR 

info@empiar.com 

Kapak Tasarım 

Burak BALCI 

Burak MENGİ 

Grafik Tasarım 

Yaşar ÖZER 

Baskı 

Arena Dijital 

İletişim 

E5 Karayolu Üzeri, İçerenköy 

Ataşehir, 34752 İSTANBUL 

Tel: +90 (216) 578 30 00 

Faks: +90 (216) 578 30 00 

iaktas@hotmail.com 

B e d e l s i z d a ğ ı t ı l ı r 

KLİNİK ARAŞTIRMA (Clinical Research) 

Cranial MRI Findings in Patients with Hemifacial Spasm 

Hemifasiyal Spazm Olgularında Kranial MRI Bulguları 

Eren GÖZKE, Zehra AKTAN, Sıdıka S. TAŞDEMİR, Hilal T. TOZ, Pelin D. AK, Burcu S. ANIL 

Piriformis Sendromu Tedavisinde Ultrason Eşliğinde Enjeksiyonun Kısa Dönem Etkinliğinin 

Değerlendirilmesi 

Evaluation of Short-term Effectiveness of Ultrasound-guided Injection in Treatment of Piriformis Syndrome 

Duygu G. KÜLCÜ, Nilgün MESCİ, Sevilay Ç. BATIBAY, Aslıhan TARAKTAŞ, İlknur AKTAŞ 

D-DİMER’in Aci̇ l Servi̇ ste Kullanım Alanları ve Pulmoner Emboli̇ de Yaş ile İli̇ şkisi 

Usage Area of D-Dimer in Emergency Service and Relation of Dimer with Pulmonary Embolia 

Senem BIÇAKÇI, Fatma S. DOĞAN, Özlem GÜNEYSEL 

Retina Ven Tıkanıklığına Bağlı Tekrarlayan Makula Ödemi Olan Olgularda Deksametazon İmplantın 

6 Aylık Sonuçları 

A Six-month Experience with Dexamethasone Implant for Recurrent Macular Edema Secondary to Retinal 

Vein Occlusion 

Ayşe Y. KANRA, Meltem G. ALTINEL, Sevil A. YAYLALI, Aylin A. AKÇAKAYA 

Parsiyel Protez ile Tedavi Edilen Kalça Kırıklı Hastalarda Ameliyat Öncesi Aneminin Hastanede Kalış 

Süresi Üzerine Etkisi 

The Effect of Preoperative Anemia in Treatment of Hip Fractures with Partial Hip Arthroplasty On Hospital 

Length of Stay 

Serkan AKÇAY, Akif ALBAYRAK, Hakan BAHAR, Salih SÖYLEMEZ, Murat DEMİROĞLU, Necati 

EMİRHAN, Bülent KILIÇ 

Lateral Epikondilitli Hastalarda Ağrı, Eklem Hareket Açıklığı ve Kas Kuvvetinin Günlük Yaşam Aktiviteleri 

Üzerine Etkisi 

The Effect of Pain, Range of Motion and Muscle Strength on Activities of Daily Living in Patients with Lateral 

Epicondylitis 

Hülya Ç. HARTEVİOĞLU, Melek G. YAVUZER, Pınar AKPINAR 

OLGU SUNUMU (Case Report) 

Uvular Edema Due to Ecbalium Elaterium: A Case Report 

Ecbalium Elaterium Kullanımına Bağlı Gelişen Uvular Ödem: Olgu Sunumu 

Fatma S. DOĞAN, Merve GÜNEŞ, Özlem GÜNEYSEL, Vehbi ÖZAYDIN, Merve DEMİRELLER 

Acute Dyspnea After Subarachnoid Hemorrhage: Is it Neurogenic Pulmonary Edema? 

Subaraknoid Kanama Sonrası Akut Dispne: Bu Nörojenik Akciğer Ödemi mi? 

Fatih DOĞANAY, Rohat AK, Tevfik PATAN 

Amyand Herni̇ Cerrahi̇ Tedavi̇si̇nde Apendektomi̇ ve Fıtık Onarımı Nasıl Olmalı? Olgu Sunumu 

How Should the Appendectomy and Hernia Repair be in the Surgical Treatment of Amyand’s Hernia? Case Report 

Birol AĞCA, Yalın İŞCAN, Cihan ŞAHAN, Anıl ERGİN, İksan TAŞDELEN, Kemal MEMİŞOĞLU 

Primer Malign Beyin Tümörü ve Gebelik: İki Olgu Sunumu ve Literatür Taraması 

Primary Malignant Brain Tumours and Pregnancy: Two Case Reports and Literature Review 

Mehmet A. SARGIN, Murat YASSA, Ali F. RAMAZANOĞLU, Ali BÖREKÇİ, Emrah ORHAN, Niyazi TUĞ 

Sırt Ağrısı ile Bulgu Veren Akciğer Hamartomu Olgusu 

A Case of Lung Hamartoma Presenting with Back Pain 

Serap D. TAHTASAKAL, Hacer K. OKUR, Levent ALPAY, Burcu S. ANIL 

DERLEME (Review) 

Kas İskelet Sistemi Ultrasonografisi 

Musculoskeletal System Ultrasonography 

Aslıhan TARAKTAŞ 

1-3 

4-7 

8-15 

16-20 

21-25 

26-32 

33-34 

35-36 

37-39 

40-44 

45-47 

48-54 

ISSN: 2149-0287

Eren Gözke et al. 

BOĞAZİÇİ TIP DERGİSİ; 2017; 4 (1): 1-3 

Clinical Research 

Cranial MRI Findings in Patients with Hemifacial Spasm 

Hemifasiyal Spazm Olgularında Kranial MRI Bulguları 

Eren GÖZKE 1 , Zehra AKTAN 1 , Sıdıka Sinem TAŞDEMİR 1 , Hilal Taştekin TOZ 1 

Pelin Doğan AK 1 , Burcu Seher ANIL 2 

1. University of Health Sciences, Fatih Sultan Mehmet Training and Research Hospital, Neurology Clinic 

2. University of Health Sciences, Fatih Sultan Mehmet Training and Research Hospital, Radiology Clinic 

ABSTRACT 

Background and Purpose: Clonic hemifacial spasm 

(HFS) is a disorder characterized by involuntary contractions 

of muscles innervated by facial nerve on one side 

of face and it negatively affects daily life. The aim of this 

study was to investigate cranial MRI findings in patients 

with HFS. 

Methods: Cranial MRI findings of 92 patients (53 female, 

39 male) who have HFS were evaluated radiologically. 

Results: Age range and mean ages of cases were 23-81 

and 55,5 ± 13,1, respectively. Cranial MRI was normal 

in 40 (43,4%) patients. We detected small vessel disease 

in 46 (50%), dolicoectasic basilar artery in 7 (7,6%), 

cerebral atrophy in 6 (6,5%), benign tonsillar ectopi in 

2 (2,1%), arachnoid cyst in pontocerebellar angle in 1 

(1,08%), pontocerebellar angle tumor in 1 (1,08%), and 

periventricular demyelinating plaque in 1 (1,08%) of the 

patients. 

Conclusions: Clonic HFS can occur due to any pathology 

in the course of facial nerve. In our patients cranial MRI 

showed direct irritation of facial nerve in only 9 (9,7%) 

cases (dolicoectasic basilar artery, arachnoid cyst and 

tumor in pontocerebellar angle). The presence of small 

vessel disease in half of the patients suggests relationship 

between atherosclerotic process and occurrence of clonic 

HFS. 

Keywords: clonic hemifacial spasm; facial nerve; cranial 

MRI 

ÖZET 

Amaç: Klonik hemifasiyal spazm (HFS) yüzün bir yarısında 

fasiyal sinir inervasyonlu kaslarda istemsiz çekilmelerin 

olduğu ve hastanın günlük yaşamının olumsuz olarak 

etkilendiği bir durumdur. Bu çalışmada klonik HFS tanısı 

konan olgularda kranial MR bulgularının değerlendirilmesi 

amaçlandı. 

Yöntem: Klinik olarak klonik HFS tanısı konulan 53’ü 

kadın (%57,6), 39’u erkek (%42,3) olmak üzere toplam 92 

hastanın kraniyal MR görüntülemeleri incelendi. 

Bulgular: Olguların yaş dağılımı 23-81 ve yaş ortalaması 

55,5 ± 13,1 idi. Kırk olguda (%43.4) kraniyal MR normal 

bulundu. Kırkaltı olguda (%50) küçük damar hastalığı ile 

uyumlu bulgular, 7 olguda (%7,6) dolikoektazik baziler 

arter, 6 olguda (%6,5) serebral atrofi, 2 olguda (%2,1) 

benign tonsiller ektopi, 1 olguda (%1,08) pontoserebellar 

köşede araknoid kist, 1 olguda (%1,08) pontoserebellar 

köşe tümörü, 1 olguda (%1,08) periventriküler demiyelinizan 

plaklar görüldü. 

Sonuç: Klonik HFS fasiyal sinirin seyri boyunca oluşan 

herhangi bir lezyona bağlı olarak ortaya çıkabilir. Bizim 

olgularımızın sadece 9’unda(%9,7) kranial MR ile direkt 

olarak fasiyal siniri irrite eden patolojik bulgu (dolikoektazik 

baziler arter, pontoserebellar köşede araknoid kist, 

pontoserebellar köşe tümörü) gösterilebilmiştir. Olguların 

yarısında küçük damar hastalığının varlığı aterosklerotik 

sürecin klonik hemifasiyal spazmın oluşumuna zemin hazırladığını 

göstermektedir. 

Anahtar Kelimeler: klonik hemifasial spazm; fasial sinir; 

kranial MRG 

Contact 

Corresponding Author: Eren GOZKE 

Address: Acibadem Mh. Cecen Sokak, Almond-hill Site, B-18, D:24, 

Uskudar, Istanbul, Turkiye 

Phone Number: +90 (532) 616 54 52 

E-mail: egozke@hotmail.com 

Submitted: 23.12.2016 

Accepted: 04.01.2017 

- 1 -


INTRODUCTION 

Clonic hemifacial spasm (HFS) is a condition 

characterized by involuntary twitchings 

involving hemifacial muscles innervated by facial 

nerve which also effects daily life of the 

patient adversely. Generally, it starts from periorbital 

region, and gradually spreads to the lower 

part of the face. Occasionally, tonic muscle 

contractions can emerge. Nuclear part of the 

facial nerve which is also termed as seventh 

cranial nerve is situated in the pons. It arises 

from the junction between pons, and medulla 

oblongata, and exits intracranial space through 

meatus acousticus internus . Motor fibers innervating 

mimic muscles exit through stylomastoid 

foramen, and spread all over the face. Clonic 

HFS can manifest itself with nuclear, and 

infranuclear lesion of the facial nerve (1, 2). 


Its prevalence is 14.5, and 7.4 per 100.000 

female and male populations, respectively (1, 2). 

Needle electromyograms demonstrate onset 

of irregular motor unit potential discharges 

with higher frequency during clinically observed 

clonic contractions in affected muscles. In 

its etiology, vascular compression (dolicoectasic 

basilar artery, ectasic anterior, and posterior cerebellar 

artery, venous angioma, aneurysms, fistulas), 

demyelinating diseases as multiple sclerosis, 

previously experienced Bell’s paralysis, 

structural anomalies of the posterior fossa (Chiari 

malformation), infections (otitis, meningitis), 

tumors of the cerebellopontine corner (acoustic 

neurinoma, meningioma), parotid tumors, peripheral 

inflammation, and stroke (brainstem) can 

be enumerated (3-10). 

In this study we aimed to evaluate cranial 

MRI findings in cases diagnosed as clonic 

HFS. 

METHOD 

Cranial MR images of a total of 92 [53 

(57.6%) female, and 39 (42.3%) male patients] 

cases with clinical diagnosis of hemifacial 

spasm who were under botulinum toxin 

therapy were evaluated. T1, and T2-weighted 

axial FLAIR, and T2 weighted coronal, and sagittal 

sections were examined. 

RESULTS 

Mean age of the patients was 55.5 ± 13.1 

years (range, 23-82 yrs). In 40 cases (43.4%) 

cranial MRI findings were within normal limits. 

On MRI findings consistent with microvascular 

disease (n=46; 50%), dolicoectasic 

basilar artery (n=7; 7.6%), cerebral atrophy 

(n=6; 6.5 %), mastoiditis (n=5; 5.4%), benign 

tonsillar ectopy (n=2; 2.1%), arachnoid cyst of 

the pontocerebelar corner (n=1; 1.08%), and 

periventricular demyelinating plaques (n=1; 

1.08%) were seen. Cranial MRI findings of two 

cases with clonic hemifacial spasms are seen in 

Figure 1. 

DISCUSSION 

The first case of clonic HFS was reported 

by Schultze in the year 1875, and it was described 

by Gowers in detail in the year 1884. It 

generally becomes manifest during the fifth and 

sixth decades of life. It frequently starts by affecting 

m. orbicularis oculi, and gradually spreads 

to other muscles innervated by facial nerve. It is 

not a painful clinical picture. 

Figure 1: The cranial MR samples of two cases with clonic HFS. Left: 

Small vessel disease (T2 FLAIR, axial); Right: Dolichoectasia of basilary 

arter (T2, axial). 

- 2 -



In many cases an apparent etiology cannot 

be revealed. In 40 % of the cases, hypertension is 

observed. Its pathogenetic mechanism has been 

explained by ephaptic transmission, reverberant 

activity at a nuclear level and kindling. Root entry/ 

exit zone is the most vulnerable region to myelin 

damage because of communication between 

oligodendrocytes and Schwann cells (11, 12). 

Because of its typical characteristics and 

appearance, its diagnosis can be easily established, 

while in its differential diagnosis facial 

myokymia, unilateral blepharospasm, hemimasticatory 

spasm, facial chorea, facial tics, craniofacial 

tremor, oromandibular dystonia, and 

psychogenic contractions may be considered. In 

its treatment antiepileptic drugs; mainly valproic 

acid and clonazepam, levetiracetam, and baclofen 

may be mildly beneficial. However the most 

effective alternative is botulinum toxin injections 

despite recurrent treatment sessions at an 

average of 3 monthly intervals (1, 2). Botulinum 

toxin inhibits acetylcholine release at motor end 

plate to prevent convulsions. In appropriate cases, 

surgical decompression on facial nerve may 

be planned. Clonic HFS can manifest itself secondary 

to any lesion along the course of the facial 

nerve. On cranial MR, in only our 9 (9.7%) 

cases a pathology (dolicoectasic basilar artery, 

arachnoid cyst, and tumor of the pontocerebellar 

corner) which directly irritated facial nerve 

could be demonstrated. Since MR angiography 

cannot demonstrate its vicinity with surrounding 

tissues, it cannot provide additional information. 

Thin sections obtained during cranial MR from 

the exit site of the facial nerve may provide additional 

information. 

More frequent detection of clonic HFS in 

hypertensive patients supports its association 

with atherosclerosis. Presence of microvascular 

disease in half of our patients indicates that atherosclerotic 

process predisposes to the development 

of clonic hemifacial spasms. 

REFERENCES 

1. Chaudhry N, Srivastava A, Joshi L. Hemifacial spasm: 

The past, present and future. J Neurol Sci 2015; 15:27- 

31. 

2. Yaltho TC, Jankovic J. The many faces of hemifacial 

spasm: differential diagnosis of unilateral facial spasms. 

Mov Disord 2011;1:1582-92. 

3. Jespersen JH, Dupont E, Gelineck J, Lundorf E. 

Hemifacial spasm: magnetic resonance angiography. 

Acta Neurol Scand 1996;93:35-8. 

4. Jäger L, Reiser M. CT and MR imaging of the normal 

and pathologic conditions of the facial nerve. Eur J Radiol 

2001;40:133-46. 

5. Du C, Korogi Y, Nagahiro S, Sakamoto Y, Takada 

A, Ushio Y, Hirai T, Higashida Y, Takahashi M. Hemifacial 

spasm: three-dimensional MR images in the 

evaluation of neurovascular compression. Radiology 

1995;197:227-31. 

6. Chan LL, Lee E, Fook-Chong S, Tan EK. Case control 

MR-CISS and 3D TOF MRA imaging study of medullary 

compression and hypertension in hemifacial spasm. Mov 

Disord 2008;15:1820-4. doi: 10.1002/mds.22034. 

7. Uluduz D, Karaali-Savrun F, Gunduz A, Kiziltan ME. 

An unusual case of vascular loop syndrome. J Headache 

Pain 2007;8:242-4. Epub 2007 Sep 24. 

8. Deleu D, Mesraoua B. Hemifacial spasm resulting 

from vertebral artery dolichoectasia. Neurosciences (Riyadh) 

2005;10:304-6. 

9. Tan EK, Chan LL. Clinico-radiologic correlation in 

unilateral and bilateral hemifacial spasm. J Neurol Sci 

2004;15:59-64. 

10. Garibaldi DC, Miller NR. Tortuous basilar artery as 

cause of hemifacial spasm. Arch Neurol 2003;60:626-7. 

11. Defazio G, Berardelli A, Abbruzzese G, et al: Primary 

hemifacial spasm and arterial hypertension: a multicenter 

case–control study. Neurology 2000; 54:1198-1200. 

12. Tan EK, Chan LL, Lum SY, Koh P, Han SY, Fook- 

Chong SM, Lo YL, Pavanni R, Wong MC, Lim SH. Is 

hypertension associated with hemifacial spasm? Neurology 

2003; 28:343-4. 

- 3 -

Nilgün Mesci ve Ark. 


Klinik Araştırma 

Piriformis Sendromu Tedavisinde Ultrason Eşliğinde Enjeksiyonun 

Kısa Dönem Etkinliğinin Değerlendirilmesi 

Evaluation of Short-term Effectiveness of Ultrasound-guided Injection in Treatment of Piriformis Syndrome 

Duygu Geler KÜLCÜ ¹, Nilgün MESCİ ¹, Sevilay Çüçen BATIBAY 1 

Aslıhan TARAKTAŞ ², İlknur AKTAŞ ² 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Kliniği 

2. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Kliniği 

ÖZET 

Amaç: Piriformis sendromu (PS) olan hastalarda ultrason 

(US) eşliğinde steroid ve lokal anestezik (LA) enjeksiyonunun 

kısa dönem etkinliğini değerlendirmektir. 

Yöntem ve Gereçler: Piriformis sendromlu 17 hasta 

(14/3:kadın/erkek; yaş ortalaması 56.2±10.2 yıl) çalışmaya 

dahil edildi. PS tanısı klinik anamnez, piriformis 

kası üzerinde hassasiyet, Freiberg test, Pace bulgusu ve 

fleksiyon-adduksiyon-internal rotasyon (FAIR) test sonuçları 

ile konuldu. US eşliğinde enjeksiyon öncesi ve 

enjeksiyondan 1 hafta sonra tedavinin etkinliği; uzun 

süreli oturma sonrası vizüel ağrı skalası (VAS: 0-10), piriformis 

kası üzerinde derin palpasyonla hassasiyet (var/ 

yok), Freiberg testi (pozitif/negatif), Pace bulgusu (pozitif/negatif) 

ve FAIR testi (pozitif/negatif) ile değerlendirildi. 

İstatistiksel analizlerde McNemar test ve Wilcoxon 

test kullanıldı. 

Bulgular: VAS ağrı skorlarının ortalaması 9.2±1.4’den 

3.7±0.1’e geriledi (p


GİRİŞ 

Piriformis sendromu (PS); piriformis kasının 

(PK) hipertrofi, inflamasyon ya da anatomik 

varyasyonları nedeniyle siyatik sinire 

kompresyonuyla oluşan nöromusküler bir hastalıktır 

[1]. PS olan hastalarda sıklıkla siyatalji 

özelliklerine benzer şekilde ipsilateral kalça, 

uyluk ve bacakta uyuşma, karıncalanma ve 

ağrı semptomları görülür [2]. PS’nin herhangi 

bir ayırıcı klinik bulgusu ya da spesifik tanı kriteri 

olmadığından teşhisi zordur [3]. Tedavide 

nonsteroidal antiinflamatuar ajanlar, kas gevşetici 

ilaçlar, fizik tedavi modaliteleri ve germe 

egzersizleri önerilebilir. Konservatif tedaviden 

fayda görmeyen olgularda lokal anestezik ve 

steroid, botulinum toksin enjeksiyonları yapılabilir 

[4]. Bu yöntemlerle sonuç alınamayan 

durumlarda cerrahi uygulanabilir. 

Ağrılı bölgeye anatomik landmarkları kullanarak 

yapılan kör enjeksiyonların yanı sıra 

elektromiyografi, floroskopi, bilgisayarlı tomografi 

(BT), manyetik rezonans (MR) ve son 

yıllarda kullanımı artan ultrasonografi (USG) 

ile PK lokalizasyonunu doğrulayarak enjeksiyonlar 

yapılmaktadır [4-7]. 

Biz de çalışmamızda PS’lİ hastalarda USG 

eşliğinde gerçekleştirilen lokal anestezik (LA) 

ve steroid enjeksiyonunun kısa dönem etkinliğini 

değerlendirmeyi amaçladık. 

YÖNTEM ve GEREÇLER 


USG eşliğinde yapılan enjeksiyonlarda ultrason 

cihazının (Mindray marka, DC-T6 model, 

China) 2.5-5 MHz frekanslı konveks probu kullanıldı. 

Hasta prone pozisyonda iken öncelikle 

ultrason probu transvers pozisyonda tutularak 

sakral hiatus belirlendi. Daha sonra prob lateral 

yönde trokanter majusa doğru hareket ettirildi. 

PK gluteus maksimus kasının derininde, medial 

kenardaki iliumun yüzeyinde görüntülendi (Şekil 

1). 

Tablo 1: Klinik bulguların tedavi öncesi ve tedavi sonrası 

karşılaştırılması. 

Tedavi 

öncesi 

Tedavi 

sonrası 

p 

değeri 

PK hassasiyeti (n%) 17 (%100) 3 (%18)


Ağrı değerlendirmesi için 0-10 ölçekli vizüel 

analog skala (VAS) kullanılmış ve uzun süreli 

oturma ile kalça ve/veya bacağa yayılan ağrı 

değerlendirilmişti. İstatistiksel değerlendirmede 

tanımlayıcı istatistiklerin yanısıra bağımlı değişkenler 

McNemar test ve Wilcoxon test ile analiz 

edildi. 


bölge, kalça ve bacaklarda ağrıya neden olur. 

Hastanın uzun süreli oturması bu ağrının şiddetini 

arttırır. Ağrı yürümekle ve kalça iç rotasyonu 

ile gluteal bölge ve uyluk arka yüze yayılır, 

parestezi de görülebilir. Siyataljinin eşlik ettiği 

bel ağrısı vakalarının %6-8’inin PS ile ilişkili 

olduğu bildirilmiştir [10]. Sakroiliak eklemdeki 

artritik değişikliklerin PK’ının inflamatuar 

değişimlerine ve bunun da siyataljiye neden 

olabileceği ilk defa 1928 yılında Yeoman tarafından 

bildirilmiştir [11]. Günümüzdeki PS 

tanımı, 1947’de Robinson’un 6 belirgin özelliği 

tanımlamasıyla başlamıştır; 1) Lokal travma 

öyküsü, 2) Kalça ve siyatik sinir trasesinde 

ağrı, yürümede zorluk, 3) Alt ekstremiteyi kaldırma 

ve eğilme sırasında ağrı ve kalça kaslarını 

germe sonucu rahatlama, 4) PK’ına derin 

palpasyonla hassasiyet, kasın sosis şeklinde 

palpasyonu, 5) Pozitif Lasegue testi, 6) Gluteal 

atrofi [12]. 

Şekil 1: Ultrasonografi ile piriformis kasının görüntülenmesi. 

BULGULAR 

Çalışmaya dahil edilen 17 olgunun 14’ü 

kadın, 3’ü erkek ve yaş ortalamaları 56.2±10.2 

yıl idi. VAS ağrı skorlarının ortalaması enjeksiyon 

öncesi 9.2±1.4’den enjeksiyon sonrası 1. 

hafta 3.7±0.1’e geriledi (p


Kasın direkt görüntülenmesini ve iğnenin 

doğru pozisyonlandırılmasını sağlayamaması 

başlıca limitasyonlarıdır [19]. 

Finnof ve ark. kadavra çalışmasında floroskopi 

ile kontrast madde enjekte ederek PK 

ve iğne lokalizasyonu doğruluğunun ancak 

%30 oranında sağlanabildiğini gösterdikleri 

çalışmada USG’nin %95 doğrulukla validasyonunu 

bildirmişlerdir [20]. Fabregat ve ark. 

yaptıkları fizibilite çalışmasında, PS’de botulinum 

toksin enjeksiyonu için kılavuz olarak 

kullandıkları USG’nin güvenilirliğini BT ile 

değerlendirmişler ve USG’nin kolay ulaşılabilir 

olması, radyasyon maruziyetine neden 

olmaması gibi avantajları ile daha güvenilir 

ve basit bir prosedür olduğunu belirtmişlerdir 

[21]. Çalışmamızda USG kılavuzluğunda gerçekleştirdiğimiz 

PK enjeksiyonlarımızla ağrı 

ve klinik iyileşmede başarılı sonuçlar elde ettik. 

Enjeksiyon materyali olarak ise LA, 

LA+steroid ve botulinum toksin kullanılabilir. 

LA ve steroid PK enjeksiyonu için en 

sık kullanılan ilaçlardır. Solüsyon materyali 

olarak LA’nın uzun etkili steroid ile karıştırılması 

önerilmektedir [22]. Diğer taraftan, 

Mısırlıoğlu ve ark.’nın PS tedavisinde LA ve 

LA+ steroid enjeksiyonlarını karşılaştırdıkları 

çalışmada her ikisinin de klinik olarak etkili 

olduklarını ve birbirlerine üstünlüklerinin olmadığını 

göstermişlerdir [16]. Çalışmamızda 

PK’da şişme ve inflamasyona bağlı siyatik sinir 

tuzaklanması olma ihtimaline karşı enjeksiyon 

materyali olarak LA+ steroid kombinasyonunu 

kullanmayı tercih ettik. 

Çalışmamızın en önemli limitasyonu retrospektif 

dizayn olmasıdır. Bunun yanında 

hasta sayısının göreceli olarak az olması ve 

takip süresinin kısa olması da çalışmanın limitasyonlarıdır. 

Sonuç olarak; USG eşliğinde lokal anestezikle 

kombine steroid enjeksiyonu PS’li 

hastalarda etkili ve güvenli bir tedavi seçeneğidir. 

KAYNAKLAR 

1. Hopayian K, Song F, Riera R, Sambandan S. The clinical 

features of the piriformis syndrome: a systematic review. Eur 

Spine J 2010;19:2095-109. 

2. Fishman LM, Dombi GW, Michaelsen C, Ringel S, Rozbruch 

J, Rosner B, et al. Piriformis syndrome: Diagnosis, treatment, 

and outcome – a 10-year study. Arch Phys Med Rehabil 

2002;83:295-301. 

3. Benzon HT, Katz JA, Benzon HA, Iqbal MS. Piriformis syndrome: 

anatomic considerations, a new injection technique, 

and a review of the literature. Anesthesiology 2003;98:1442-8. 


4. Hulberta A, Deyleb GD. Differential diagnosis and conservative 

treatment for piriformis syndrome: a review of the 

literature. Curr Orthop Pract 2009;20:313-9. 

5. Huerto APS, Yeo SN, Ho KY. Piriformis muscle injection using 

ultrasonography and motor stimulation – report of a technique. 

Pain Physician 2007;10:687-90. 

6. Fanucci E, Masala S, Sodani G, Varrucciu V, Romagnoli 

A, Squillaci E, et al. CT-guided injection of botulinic toxin for 

percutaneous therapy of piriformis muscle syndrome with preliminary 

MRI results about denervative process. Eur Radiol 

2001;11:2543-8. 

7. Fishman SM, Caneris OA, Bandman TB, Audette JF, BorsookD. 

Injection of the piriformis muscle by fluoroscopic 

and electromyographic guidance. Reg Anesth Pain Med 

1998;23:554-9. 

8. Boyajian-O’Neill LA, McClain RL, Coleman MK, Thomas 

PP. Diagnosis and management of piriformis syndrome: an osteopathic 

approach. J Am Osteopath Assoc 2008;108:657-64. 

9. Solheim LF, Siewers P, Paus B. The piriformis muscle syndrome 

- Sciatic nerve entrapment treated with section of the 

piriformis muscle. Acta Orthop Scand 1981;52:73-5. 

10. Hallin RP. Sciatic pain and the piriformis muscle. Postgrad 

Med 1983;74:69-72. 

11. Yeoman W. The relation of arthritis of the sacro-iliac joint to 

sciatica, with an analysis of 100 cases. Lancet 1928;212:1119- 

23. 

12. Robinson D. Piriformis muscle in relation to sciatic pain. 

Am J Surg 1947;73;355-8. 

13. Rodrigue T, Hardy RW. Diagnosis and treatment of piriformis 

syndrome. Neurosurg Clin N Am 2001;12:311-9. 

14. Vandertop WP, Bosma NJ. The piriformis syndrome, a case 

report. J Bone Joint Surg Am 1991;73:1095-7. 

15. Michel F, Decavel P, Toussirot E, Tatu L, Aleton E, Monnier 

G, et al. The piriformis muscle syndrome: an exploration of 

anatomical context, pathophysiological hypotheses and diagnostic 

criteria. Ann Phys Rehabil Med 2013;56:300-11. 

16. Misirlioglu TO, Akgun K, Palamar D, Erden MG, Erbilir 

T. Piriformis syndrome: Comparison of the effectiveness of local 

anesthetic and corticosteroid injections: A double-blinded, 

randomized controlled study. Pain physician 2015;18:163-71. 

17. Jankovic D, Peng P, and Zundert A. Brief review: Piriformis 

syndrome: Etiology, diagnosis, and management. J Can 

Anesth 2013;60:1003-12. 

18. Jeong HS, Lee GY, Lee EG, Joe EG, Lee JW, Kang HS. 

Long-term assessment of clinical outcomes of ultrasoundguided 

steroid injections in patients with piriformis syndrome. 

Ultrasonography 2015;34:206-10. 

19. Peng P, Narouze S. Ultrasound-guided interventional procedures 

in pain medicine: a review of anatomy, sonoanatomy, 

and procedures: part I: nonaxial structures. Reg Anesth Pain 

Med 2009;34:458-74. 

20. Finoff JT, Hurdle MF, Smith J. Accuracy of ultrasoundguided 

versus fluoroscopically guided contrast-controlled 

piriformis injections: a cadaveric study. J Ultrasound Med 

2008;27:1157-63. 

21. Fabregat G, Roselló M, Asensio-Samper JM, Villanueva- 

Pérez VL, Martínez-Sanjuan V, Andrés JD, et al. Computer-tomographic 

verification of ultrasound-guided piriformis muscle 

injection: a feasibility study. Pain physician 2014;17:507-13. 

22. Johansson A, Hao J, Sjolund B. Local corticosteroid application 

blocks transmission in normal nociceptive C-fibres. 

Acta Anaesthesiol Scand 1990;34:335-8. 

- 7 -

Senem Bıçakçı ve Ark. 


D-DİMER’in Aci̇ l Servi̇ ste Kullanım Alanları ve 

Pulmoner Emboli̇ de Yaş ile İli̇ şkisi 

Usage Area of D-Dimer in Emergency Service and Relation with Age in Pulmonary Embolism 

Senem BIÇAKÇI 1 , Fatma Sarı DOĞAN 1 , Özlem GÜNEYSEL 1 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Dr. Lütfi Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Acil Tıp Kliniği 


ÖZET 

Amaç: Acil servise herhangi bir nedenle başvuran ve klinik 

kuşku sonrasında D-Dimer (DD) bakılan hastalarda; 

DD kullanım alanı ve sıklığı; pulmoner emboli (PE) ön tanılı 

50 yaş üstü hastalarda DD eşik değeri için “yaş x 10” 

formülünün kullanılması ile DD’nin yaşa göre duyarlılığı 

ve özgüllüğü araştırıldı. 

Yöntem ve Gereçler: 1 Ocak–31 Aralık 2014 tarihleri 

arasında Sağlık Bilimleri Üniversitesi Kartal Dr. Lütfi 

Kırdar Eğitim ve Araştırma Hastanesi’ne başvuran 1593 

hasta çalışmaya dâhil edildi. DD immunoturbidimetrik 

yöntemle ölçüldü ve 500 ng/ml eşik değer olarak alındı. 

Bulgular: DD düzeyi olguların 747’sinde (%46,9) 500 

ng/ml altında, 846’sında (%53,1) 500 ng/ml ve üzerinde 

saptandı. DD 500 ng/ml ve üzeri olan olguların yaş ortalaması 

62,17±20,36 (15-113) yıldır. %54,1’i (n=458) kadındı. 

DD≥500 ng/ml olanların tanı dağılımında en yüksek 

oran %19.1 ile akciğer hastalıklarında, görüntüleme 

yöntemi olarak en fazla %43,9 ile (n=371) PAAC istendiği 

saptandı. DD’nin pulmoner emboli için duyarlılığı % 90, 

özgüllüğü % 88, negatif öngörü değeri ise % 99 olarak 

saptandı. Derin ven trombozu için ise DD’nin duyarlılığı 

% 93, özgüllüğü % 97, negatif öngörü değeri ise % 99 

olarak saptandı. 

Sonuç: Pulmoner emboli ve derin ven trombozu için 

DD’nin duyarlılık, özgüllük ve özellikle negatif öngörü 

değeri oldukça yüksektir. Pulmoner emboli şüphesi olan 

50 yaş ve üzeri hastalarda D-dimer eşik değeri için “yaş x 

10 ng/ml” formülü kullanıldığında DD’nin duyarlılığı ile 

özgüllüğü artmaktadır. 

Anahtar Kelimeler: acil servis; D-dimer, venöz tromboemboli 

ABSTRACT 

Aim: To investigate D-dimer’s area and frequency of use 

in patients admitted to emergency department. In addition; 

D-dimer’s sensitivity and specificity by age with the 

use of the formula “age x 10” in patients older then fifty 

years old suspected of pulmonary embolism. 

Materials and Method: One thousand and five hundred 

and ninety three patients admitted to University of Health 

Sciences Kartal Dr. Lütfi Kırdar Education and Research 

Hospital Emergency Department between 1st January 

and 31st December 2014 were included in the study. Plasma 

D-dimer levels were measured by immunoturbidimetric 

assay and cut-off value is considered 500 ng/ml. 

Results: Plasma D-dimer level of 747 patients’ (46,9%) 

were less than 500 ng/ml, 846 patients (53,1%) had a 

D-dimer above 500 ng/ml. In the high measured D-dimer 

group, the mean age of the patients 62,17±20,36 (15-113) 

years. 54,1% (n=458) were female. Pulmonary disease 

(19.1%) was the most frequent diagnosis and most required 

imaging modality was chest x-ray (43,9%) in the 

high measured D-dimer group. Sensitivity, specificity and 

negative predictive value of D-dimer for pulmonary embolism 

were 90%, 88% and 99%, respectively. Sensitivity, 

specificity and negative predictive value of D-dimer for 

deep vein thrombosis were 93%, 97% and 99%, respectively. 

Conclusion: Sensitivity, specificity and especially negative 

predictive value of D-dimer for pulmonary embolism 

and deep vein thrombosis are very high. In patients older 

than fifty years old suspected of pulmonary embolism, the 

formula “age x 10 ng/ml” can be used for the D-dimer’s 

cut-off value therefore sensitivity and specificity of 

D-dimer’s are increased. 

Keywords: emergency department; D-dimer; venous 

thromboembolism 

İletişim Bilgileri: 

Sorumlu Yazar: Senem BIÇAKÇI 

Adres: SBÜ Kartal Dr Lütfi Kırdar Eğt. ve Arş. Hast. Acil Tıp Kliniği, Şemsi 

Denizer Caddesi, E-5 Karayolu Cevizli Mevkii 34890 Kartal, İstanbul 

Tel: +90 (536) 263 80 73 

E-Posta: senembicakci@yahoo.com 

Makale Geliş: 10.01.2017 

Makale Kabul: 11.01.2017 

- 8 -



GİRİŞ ve AMAÇ 

D-dimer (DD); herhangi bir nedenden 

dolayı pıhtılaşma sisteminin aktifleşmesi ile 

meydana gelen çapraz bağlı fibrinin, plazmin 

tarafından parçalanması sonucu oluşan bir fibrin 

yıkım ürünüdür. Tromboliz ile fibrinolizin 

eş zamanlı aktivasyonu nedeniyle, akut pıhtı 

varlığında plazmadaki DD düzeyleri artmaktadır. 

İleri yaş, gebelik, kanser, travma gibi pek 

çok klinik tabloda DD düzeyinde artış saptanmaktadır 

(1). Plazma DD yarılanma ömrü yaklaşık 

8 saattir ve semptomatik pulmoner emboli 

(PE) sonrası muhtemelen en az üç gün anormal 

yüksek seyreder (2). Tanı için, klinik bulgu 

ve semptomlar yetersiz kaldığından; objektif 

testlere ihtiyaç duyulmaktadır. Non-invaziv ve 

objektif olduğu için DD; klinik skorlamalar ile 

beraber düşük riskli hastalarda derin ven trombozu 

(DVT) ve PE tanısını dışlamakta sıklıkla 

kullanılmaktadır. Ayrıca son yıllarda PE saptanan 

hastalar üzerinde yapılan çalışmalarda (3- 

5) DD eşik değerinin yaş ile korelasyon gösterdiği 

saptanmıştır. 

DD’nin, acil servislerde (AS) en yaygın 

kullanım alanı venöz tromboemboli (VTE) (1, 

6) ve yaygın damar içi pıhtılaşma (DİK) tanısıdır 

(7). AS’lere son yıllarda ileri yaşta, kanser 

hastalığı olan ayrıca cerrahi, travma öyküsü ve 

hareket kısıtlılığı olan; altta yatan bu risk faktörlerinden 

dolayı tromboz eğilimi daha yüksek 

hastaların başvurusu artmaktadır. Bu hastalarda 

DD bakıldığında yüksek saptanmakta; ayırıcı 

tanı olarak VTE ve PE düşünüldüğünde kesin 

tanıya gidilmesi için ileri tetkik gerektireceğinden 

AS hekimlerinin iş yükünü arttırmaktadır. 

Bununla beraber, AS’de yapılan DD analizinin 

tanı grupları, görüntüleme yöntemleri ile hastaneye 

yatış, sevk ve mortalite oranları ile ilgili 

yapılmış çalışma sayısı oldukça azdır. Klinik 

takipte tanı koydurucu olarak DD, en sık olarak 

VTE tanısı ve takibinde kullanılır. Hastanede 

yatan, ileri yaşta ve eşlik eden hastalıkları olan 

hastalarda DD testinin güvenilirliği düşüktür. 

Yaşa göre DD testinin özgüllüğü değişmektedir. 

Genç-erişkin (


DD değeri 500 ng/ml ve üzeri olan olguların 

yaşları 15 ile 113 yıl arasında değişmekte 

olup, ortalama yaş 62,17±20,36 yıl olarak saptanmıştır. 

DD değeri 500 ng/ml ve üzeri olan 

olguların %54,1’i (n=458) kadındı. 

DD 500 ng/ml altında olanların ortalama 

değerlerinin dağılımında en yüksek değer sepsis; 

en düşük değer ise intoksikasyon tanılı olgularda 

saptanmıştır (Şekil 1). 

DD 500 ng/ml ve üzerinde olan olgularda 

görüntüleme yöntemi olarak en fazla 

%43,9’una (n=371) PAAC istenmiştir (Şekil 

2). Tanı dağılımında en yüksek oran %19.1 ile 

akciğer hastalıklarında saptanmıştır (Şekil 3). 

Şekil 4’de DD yüksek saptanan grupta ortalama 

değerlerin dağılımında en yüksek değer; 

pre-eklampsi tanılı olgularda 9022,00±4351,54 

ng/ml olarak saptanmıştır. Bu olguların DD 

düzeyleri 5945 ile 12099 ng/ml arasında değişmektedir. 

En düşük değer ise 2139,55±2945,78 

ng/ml olarak intoksikasyon tanılı olgularda 

saptanmıştır. Bu olguların DD ölçümleri 500 

ile 10.000 ng/ml arasında değişmektedir. 

Hastaların yatırıldığı servisler bazında sırasıyla 

en sık Göğüs Hastalıkları, İç Hastalıkları 

ve Genel Cerrahi Kliniği gelmektedir (sırasıyla 

%21,5; %20,9; %11,6) (Şekil 5). DD yüksek 

saptanan grupta 50 yaş altı olan olgularda yaş 


ile DD arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki 

saptanmazken (r=0,043; p=0,514; p>0,05); 

yaş >51 olan grupta, yaş ile DD ilişkisi incelendiğinde 

aralarında istatistiksel olarak pozitif 

yönde zayıf düzeyde anlamlı ilişki saptanmıştır 

(r=0,110; p=0,006; p



Şekil 2: D-dimer 500 ve Üzerinde Olan Olgularda Kullanılan Görüntüleme Yöntemleri. 

Şekil 3: D-dimer’ı 500 ve Üstü Olan Olguların Son Tanılara Göre Dağılımları. 

- 11 -



Şekil 4: Son Tanılara Göre D-dimer (500 ve Üzeri) Ortalama Değerlerinin Dağılımları. 

Şekil 5: D-dimer 500 ve Üzerinde Olan Olguların Kliniklere Göre Yatış Dağılımları. 

- 12 -



Şekil 6: Pulmoner Emboli Tanısı Alan Olgularda Yaş ile D-dimer (ng/ml) İlişkisi. 

Tablo 1: Yaş Gruplarına Göre D-dimer Dağılımları. 

D-dimer (ng/ml) 

YAŞ 

N 

Ortalama SD Medyan Minimum Maksimum 

81 184 3759,81 3420,01 2635 506 18771 

Toplam 846 3406,30 3760,75 1832 500 49013 

Tablo 2: Derin Ven Trombozu İçin Ön Tanı ile Son Tanı Uyumu. 

Son Tanı 

DVT (+) DVT (-) Toplam 

n % n % n % 

DVT (+) 14 1,7 20 2,4 34 4,0 

Ön tanı DVT (-) 1 0,1 811 95,9 831 98,2 

Toplam 15 1,8 812 96,0 846 100 

Duyarlılık 93,33 

Özgüllük 97,59 

Pozitif prediktif değeri 41,17 

Negatif prediktif değeri 99,88 

Tablo 3: Pulmoner Emboli İçin Ön Tanı İle Son Tanı Uyumu. 

Son Tanı 

PE (+) PE (-) Toplam 

n % n % n % 

PE (+) 29 3,4 96 11,3 125 14,8 

Ön tanı PE (-) 3 0,4 718 84,6 814 96,2 

Toplam 32 3,8 721 85,2 846 100 

Duyarlılık 90,62 

Özgüllük 88,21 

Pozitif prediktif değeri 23,20 

Negatif prediktif değeri 99,58 

- 13 -


TARTIŞMA 

DD, AS’lerde oldukça sık istenen tetkiklerden 

olup NPD’si yüksek; ancak PPD’si düşüktür 

(7). Tanı algoritmalarında düşük ve orta 

riskli hastalarda VTE dışlanması ve DİK tanısının 

teyit edilmesinde kullanılmaktadır (2, 10, 

11). AS’de geniş kapsamda son tanıya ulaşma 

yönünde yardımcı olmamakla beraber; DVT, 

PE gibi ayırıcı tanıları dışlamak için ek görüntüleme 

yöntemleri gerektiğinden klinisyene iş 

yükü olarak geri dönüşü olmaktadır. 


ise olguların %1,8’ine DVT tanısı konulmaktadır. 

Ön tanıda olguların %41’i doğru olarak 

DVT şeklinde tahmin edilebilmiştir. DVT için 

DD’nin duyarlılığı %93, özgüllüğü %97 olarak 

saptanmıştır. PPD %41, NPD ise %99’dur. 

Farklı çalışmalarda benzer sonuçlar bildirilmiş 

olsa da; en yüksek NPD çalışmamıza aittir. Sartori 

ve Larsen’in çalışmalarında bu oranlar bizim 

çalışmamıza göre daha düşük bildirilmiştir 

(sırasıyla %98 ve 84) (17-18). Oranlar arasındaki 

bu fark büyük olasılıkla hasta sayıları arasındaki 

değişkenlikten kaynaklanmaktadır. 

Elde ettiğimiz verilerde ön tanıda olguların 

%14,8’i PE tanısı alırken; son tanıda 

%3,8’ine PE tanısı konulmaktadır. Ön tanıda 

olguların %23,2’si doğru olarak tahmin edilebilmiştir. 

DD’nin PE için duyarlılığı %90, özgüllüğü 

%88 olarak saptanmıştır. PPD %23, 

NPD ise %99’dir. Çeşitli çalışmalarda benzer 

sonuçlar bildirilmiş olsa da; en yüksek NPD 

çalışmamıza aittir. Sanjuán, NPD %99 olarak 

belirtmiş; ancak Deonarine ile Yin Z NPD’yi 

sırasıyla %93 ve %91 olarak bildirmişlerdir. 

Oranlar arasındaki bu fark büyük olasılıkla 

hasta sayısından kaynaklanmaktadır. Bizim 

çalışmamız ve Sanjuán’ın çalışmalarında binli 

sayılarda hastalarda veri değerlendirmesi yapılırken; 

Deonarine yüzlü, Yin Z ise onlu basamaklı 

hastalardan sonuç elde etmiştir (12-14). 

Çalışmamızda DD’nin PE için duyarlılığı %90 

iken; benzer olarak Sanjuán ile Deonarine sırasıyla 

%98 ve %95 saptamışlardır. 

Yin Z, duyarlılığı %82 olarak bildirmiştir. 

Bir önceki paragrafta da belirtildiği gibi oranlar 

arasındaki bu fark büyük olasılıkla hasta sayıları 

arasındaki değişkenlikten kaynaklanmaktadır. 

Ek olarak DD’nin ölçüm yöntemleri farklılık 

göstermektedir. DD ölçümü kalitatif (KL) ve 

kantitatif (KN) yöntemlerle yapılmaktadır (15). 

KN analiz için en sık kullanılan ELISA ile immünoturbidimetrik 

(Liatest, Tinaquant, Plus, 

MDA, IL-test) yöntemler iken; KL analiz için 

ise tam kan aglütinasyon (SimpliRED) ile lateks 

aglütinasyondur. ELISA ve turbidimetrik test en 

duyarlı olanlardır (12, 15, 16). Bizim, Sanjuán’ın 

(HemosIL HS 500) ve Yin Z’nin (Sysmex CA- 

7000) çalışmalarında DD, immünoturbidimetrik 

yöntemle analiz edilmiştir. Deonarine’de ise 

Accuclot (semi-kantitatif lateks aglütinasyon) 

yöntemi kullanılmıştır. DD için alınan eşik değer 

de sonuçlar için önem taşımaktadır. 

Bizim ve Sanjuán’ın çalışmalarında DD 

eşik değeri 500 ng/ml olarak kabul edilirken; 

Deonarine ve Yin Z‘de eşik değer sırasıyla 190 

ng/mL ile 1820 ng/ml (birimler göz önünde 

bulundurulmuştur) olarak alınmıştır. Ön tanıda 

olguların % 4’ü DVT tanısı alırken; son tanıda 

- 14 - 

DD’nin ölçüm yöntemi farklılık göstermektedir. 

Bizim ve Sartori’nin çalışmalarında 

DD immünoturbidimetrik yöntem ile analiz 

edilmiştir. Larsen ise üç farklı ELISA yöntemi 

[VIDAS New©, Auto Dimer© (KN lateks) ve 

Nycocard© (KN, hızlı)] kullanmıştır. Yukarıda 

da belirtildiği üzere DD için alınan eşik değer 

de sonuçlar için önem taşımaktadır. Bizim ve 

Sartori’nin çalışmalarında DD eşik değeri 500 

ng/ml olarak kabul edilmiştir. Larsen, 150-600 

ng/ml aralığında değişen sayılarda birkaç eşik 

değer belirtmiştir. DUS’un kullanıcı bağımlı 

olması gibi ek faktörler de elde edilen veriler 

arasında farklılık yaratabilmektedir. 

DD≥ 500 ng/ml olan hastalarda istenen 

görüntüleme yöntemlerinin analizinde en yüksek 

oranda görüntüleme yöntemi olarak PAAC 

gözlenirken, BTPA ve EKO’nun sayıca azlığı 

dikkat çekmektedir. Tanı algoritmasında yer 

almamasına rağmen (10); PAAC’in kısa süreli, 

maliyeti az, kolay, non-invaziv ve radyasyonu 

düşük olmasının bu sonucu etkilediğini düşünmekteyiz. 

PE için gebelerde DUS, PAAC ve 

V/Q kullanılabilmektedir (10,19). Çalışmamızda 

gebe hastalar da yer aldığı için DUS ve 

PAAC oranını etkilemektedir. PE için yüksek 

riskli/stabil olmayan hastalarda, EKO algoritmada 

hasta başı tanı yöntemi olarak yer alırken 

(10); hastanemiz AS’de EKO yapılmamaktadır. 

Bu faktör EKO’nun sayıca azlığının nedenini 

açıklayabilir. Yüksek riskli hastalarda tanı 

algoritmalarında önerilen görüntüleme yöntemi 

BTPA iken (10), sayıca az olmasında hastanemizde 

BTPA yapılmaması ve BTPA çekimi 

için dış merkeze ambulans ile sevk gerekmesi 

büyük rol oynamaktadır. EKO ve BTPA çekimi 

10 hastaya yapılmasına rağmen; PE tanısı ile 

göğüs hastalıkları servisine 65 hasta yatışı olmuştur. 

Bu da klinik şüphe ile yüksek riskli ve 

DD sonucu yüksek hastalar için antikoagülan 

tedavisinin düzenlendiğini düşündürmektedir. 

Sonuçlarda olguların en çok Göğüs Hastalıkları 

ve İç Hastalıkları servisine yatışı gözlenmektedir. 

Bu da DD’nin VTE tanı algoritmalarında 

olması gerektiğini düşündürmektedir ancak bu



başka bir çalışma konusudur. Bununla beraber, 

böbrek ve karaciğer yetmezliği gibi pıhtılaşma 

faktörleri, fibrin üretimi ile yıkımının etkilendiği, 

kanama eğiliminin arttığı, inflamatuvar sitokinlerin 

salınımının arttığı klinik durumlarda 

DD’nin arttığını desteklemektedir. 50 yaş altı 

ve DD≥500 ng/ml olanlarda, yaş ile DD arasında 

istatistiksel olarak anlamlı ilişki saptanmazken; 

51 yaş üstü grupta; yaş ile DD ilişkisi incelendiğinde 

aralarında istatistiksel olarak pozitif 

yönde zayıf düzeyde anlamlı ilişki saptanmıştır 

(r=0,110; p=0,006; p

Ayşe Yağmur Kanra ve Ark. 



Retina Ven Tıkanıklığına Bağlı Tekrarlayan Makula Ödemi Olan Olgularda 

Deksametazon İmplantın 6 Aylık Sonuçları 

A Six-month Experience with Dexamethasone Implant for Recurrent Macular Edema Secondary to Retinal Vein Occlusion 

Ayşe Yağmur KANRA 1 , Meltem Güzin ALTINEL 2 , Sevil Arı YAYLALI 3 

Aylin Ardagil AKÇAKAYA 3 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Ümraniye Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Göz Hastalıkları Anabilim Dalı 

2. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Göz Hastalıkları Anabilim Dalı 

3. Medeniyet Üniversitesi, Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Göz Hastalıkları Anabilim Dalı 

ÖZET 

Amaç: Retina ven tıkanıklığına (RVT) bağlı tekrarlayan 

makula ödemi olan olgularda uygulanan bir intravitreal 

deksametazon implant (IDI) sonrası 6 aylık sonuçların 

değerlendirilmesi. 

Yöntem ve Gereçler: RVT’ye bağlı makula ödemine sahip 

naif olmayan 20 gözde IDI sonrası santral makula kalınlığı 

(SMK), en iyi düzeltilmiş görme keskinliği (EİDGK) 

ve diğer yan etkiler 1. hafta, 1.ay ve nüksten dolayı (3-6 

ay arası) enjeksiyon tekrarı yapılana kadar her ay olmak 

üzere retrospektif olarak incelendi. Nüks kararı 1 sıra 

EİDGK kaybına eşlik eden OCT’de sıvının tekrar belirmesi 

olarak belirlendi. 

Bulgular: Çalışmadaki 14 göz retina ven dal tıkanıklığı 

(RVDT) ve 6 göz retina ven kök tıkanıklığına (RVKT) sahipti. 

Ortalama yaş 63.7±10.3 iken hastaların %60’ı kadındı. 

Hem ortalama EİDGK hem de SMK değerleri 1. 

hafta, 1, 2, 3 ve 4. aylarda (p


GİRİŞ 



Retina ven tıkanıklığı (RVT) retinanın oldukça 

yaygın rastlanan damarsal bir hastalığıdır 

ki gelişmiş ülkelerde diyabetten sonra görme 

kaybına yol açan en yaygın sebeptir (1). 

Maküler ödem (MÖ) de hem retina dal hem de 

kök tıkanıklıklarında oluşan en sık komplikasyondur 

(2-3). 

Önceki çalışmalarda MÖ; artmış venöz 

basınçtan kaynaklanan hidrostatik etkilere ve 

vasküler tıkanma sonucu meydana gelen iskeminin 

tetiklediği vasküler endotelyal büyüme 

faktörü (VEGF) ve interlökin-6 (IL-6) gibi 

antienflamatuar sitokinlerin salınmasına bağlanmıştır. 

Böylece vasküler geçirgenlikte artış, 

vazodilatasyon ve iç kan-retina bariyerinde bozulma 

meydana gelir (4-6). 

Steroidler oldukça kuvvetli anti-enflamatuar 

ve anti-ödematöz etkilere sahiptir. Hem 

prostaglandin ve lökotrienlerin oluşumunu 

hem de VEGF üretiminin inhibisyonu, vasküler 

geçirgenliğin azaltılması, lökosit migrasyonunun 

engellenmesi ve endotelyal sıkı 

bağlantıların stabilize edilmesi gibi oldukça 

potent yolaklarla MÖ azaltmada oldukça etkilidirler. 

İskemik olmayan RVKT’ye bağlı 

makula ödemi tedavisinde intravitreal olarak 

uygulanan triamsinolon ile hem görme keskinliğini 

artırmada hem de retina kalınlığını 

azaltmada olumlu sonuçlar elde edince gözlem 

daha fazla kabul edilebilir bir seçenek olmaktan 

çıkmıştır (7). 

RVDT olgularında ise uygulanan standart 

tedavi olan grid lazerle triamsinolon arasında 

benzer etkinlik ortaya çıkmıştır (8). Fakat bu 

çalışmalarda steroide bağlı yan etkiler olan 

katarakt oluşumu ve glokom gelişimi yüksek 

oranda görülünce daha güvenli bir ilaç arayışı 

başlamıştır. Ozurdex, biyoyıkıma uğradığında 

karbondioksit ve suya dönüşen bir polimer 

matriks içinde prezervansız 0.7 mg deksametazon 

içerir. İlk bir iki ay içinde hızlı salınır, 

daha sonra daha yavaş salınım ile 6 aylık ilaç 

etkisi elde edilmeye çalışılır (9-10). Deksametazonun 

diğer steroidlere göre lens ve trabeküler 

ağda daha az tutulması ve aynı zamanda 

yavaş ve sürekli salınımı sayesinde ilacın konsantrasyonunun 

vitreusta aniden yükselmesi 

engellenmekte ve tekrarlayan enjeksiyonlara 

bağlı riskler azaltılmaktadır. 

Biz de bu çalışmada RVT’ye bağlı MÖ tedavisinde 

kullandığımız tek doz 0.7 mg deksametazon 

implantın daha önceden tedavi uygulanmış 

gözlerde 6 aylık klinik etkinliğini tespit 

etmeyi amaçladık. 

- 17 - 

Bu retrospektif çalışmada RVT’ye bağlı 

makula ödemi için önceden tedavi almış [laser 

ya/ya da anti-VEGF (bevacizumab ya da 

ranibizumab)] ve tekrar nüks etmiş 20 göz 

IDI ile tedavi sonrasında değerlendirildi. Dahil 

edilmeme kriterleri 18 yaşın altında olmak, 

iskemik makulopati, epiretinal membran, naif 

gözler, diğer makulopati ve retinopatilerin varlığı 

(AMD ve üveit gibi), ciddi ortam opasitesi 

varlığı, IDI öncesi 1 aydan az süre içinde intravitreal 

antivegf yapılmış olması ve 3 aydan az 

sürede maküler lazer yapılmış olmasıdır. 

Çalışmaya alınan tüm hastalar tam bir oftalmolojik 

muayeneden geçti. EİDGK her vizitte 

4 metreden ETDRS harf skorlaması ile 

yapılmış olup istatistiksel değerlendirme için 

Logarythm of Minimum Angle of Resolution 

(logMAR) birimlerine çevrildi. 

Biyomikroskopi ile ön segment ve fundus 

muayenesi yapılırken GIB ise aplanasyon tonometrisi 

ile ölçüldü. GIB yükselmelerinde topikal 

tedaviye başlama kriterimiz GIB değerinin 

25 mmHg ve üzeri olmasıydı. Olguların tümüne 

fundus fluoresein anjiyografi çekilip makula iskemisi, 

perifer iskemisi ve neovaskülarizasyon 

varlığı değerlendirildi. Makuler OCT ise kliniğimizdeki 

Topcon 3D OCT-2000 System cihazı 

ile yapılarak nüks kararı verildi. Sonlanım ölçütleri 

olarak santral makula kalınlığı (SMK), 

en iyi düzeltilmiş görme keskinliği (EİDGK) 

ve diğer yan etkiler 1. hafta, 1.ay ve nüksten 

dolayı (3-6 ay arası) enjeksiyon tekrarı yapılana 

kadar her ay olmak üzere incelendi. Nüks kararı 

1 sıra EİDGK kaybına eşlik eden OCT’de 

sıvının tekrar belirmesi olarak belirlendi. 

Bütün hastalara IDI enjeksiyonu ameliyathane 

koşullarında ve subkonjonktival anestezi 

altında uygulandı. Topikal moksifloksasin içerikli 

damlalar hastalara bir hafta boyunca günde 

4 kere tavsiye edildi ve 1. gün hem GIB hem 

ön kamara reaksiyonu ve indirekt oftalmoskopi 

ile fundus muayenesi yapıldı. 

Çalışmamız Helsinki deklarasyonu prensiplerine 

uygun yürütülmüş, yerel etik kurul 

tarafından onaylanmış ve işlem öncesi hastalardan 

yazılı onamları alınmıştır. İstatistiksel analiz 

SPSS Statistics 20.0 programı kullanılarak 

yapıldı. Tüm grupta yapılan ölçümlerin normal 

dağılıma uygun olup olmadığı Shapiro-Wilk 

testi ile değerlendirildi. Bakılan parametrelerin 

pre ve postinjeksiyon arasındaki kıyaslanması 

paired-t testi ve Wilcoxon testi ile yapıldı ve 

p değerinin 0.05 ve altında olması istatistiksel 

anlamlılık için kullanıldı.



Grafik 1: Deksametazon implant sonrası santral makula kalınlığının zaman içinde değişimi. 

Grafik 2: Deksametazon implant sonrası zaman görme keskinliğinin zaman içinde değişimi. 

BULGULAR 

Çalışmaya ardışık yirmi olgunun (12 tanesi 

kadın) 20 gözü alındı. Ondört göz RVDT ve 6 

göz RVKT’ye sahipti. Ortalama yaş 63.7±10.3 

idi. Hastaların 12’sine (%60) önceden anti- 

VEGF tedavi; 4 (%20) tanesine maküler laser 

ve kalan 4 (%20) kişiye de her ikisi de uygulanmıştı. 

İskemik retinaya lazer (panretinal ya 

da sektöryel) ise 6 (%30) hastaya uygulanmıştı. 

8 (%40) hasta pseudofakik iken geri kalanların 

hepsi fakikti. 

Preinjeksiyon ortalama SMK 527±181 

µm iken 1. hafta, 1, 2, 3 ve 4. aylarda sırasıyla 

326±97 µm (p=0.001), 259±94 µm ve 221±85 

µm (p0.05). SMK değişimlerine 

- 18 - 

benzer şekilde ortalama preinjeksiyon EİDGK 

değeri 0.71±0.29 logMAR iken 1. hafta, 1, 2, 

3 ve 4. aylarda sırasıyla 0.56±0.27 logMAR, 

0.51±0.29 logMAR, 0.47±0.28 (p0.05). IDI’ya maksimum yanıt 

görüldüğü gibi 2. ayda alınmış olup görme 

keskinliği ve retina kalınlığında elde edilen bu 

olumlu gelişmeler 3. aydan itibaren azalmaya 

başladı . Hastalarda yukarıda belirtilen kriterlere 

göre nüks ortaya konduğunda tekrar enjeksiyon 

öncesi görme keskinlikleri bazal değerine 

göre 14 gözde (%70) artmış olarak kaldığı izlendi. 

5 gözde (%25) azalmış ve 5 gözde (%25) 

ise 3 sıra ve üzeri bir görme kazancı elde edilmesine 

rağmen bunu muhafaza etmek için enjeksiyon 

tekrarına gidilmişti.



Nükslerden dolayı 9 hastaya (%45) 3. ayda; 

6 hastaya ise (%30) 4.ayda enjeksiyon tekrarı 

gerekmişti. 

İlk 3 ayda ortalama GIB değeri bazal değerine 

göre istatistiksel anlamlı bir şekilde yükselmiştir 

(Tablo 1). Tespit edilen maksimum 

GIB değeri 34 mmHg olup; pik değere ulaşma 

süresi olan 2.ayda gözlenmiştir. GIB değeri 

≥25 mmHg olan 6 (%30) hasta; bazale göre 10 

mmHg ve üzerindeki artışa sahip 3(%15) hasta 

mevcuttu. Herhangi bir gözde yara yeri sızdırması 

ya da hipotoni (GIB



Shasta çalışmasında yazarlar GIB değerinin 

%12.8 hastada 35 mmHg üzerine çıktığını 

belitmişlerdir (15). Bizim 20 hastada saptadığımız 

en yüksek GIB değeri ise 34 mmHg idi 

ve 2. ayda ölçülmüştü. GENEVA çalışmasında 

GIB yükselmelerinin özellikle 2. ayda; MEAD 

çalışmasında ise 6. haftada pik yaptığı belirtilmiştir 

(20). Coscas ve ark. da IDI’yı takiben 

4-8 hafta aralığında GIB değerinin mutlaka 

aile hekimi ya da en yakın klinikte bir hemşire 

tarafından ölçülmesi gerektiğini belirtmişlerdir. 

Eğer anlamlı bir değişiklik saptanırsa GIB 

normal değerine dönene kadar aylık takip edilmesini 

tavsiye etmişlerdir(19). Bizim çalışmamızda 

da 1. hafta,1. ay, 2. ay ve 3. ayda bazale 

göre anlamlı istatistiksel değişiklikler saptandı. 

Dolayısıyla GIB açısından diğer birçok çalışmada 

olduğu gibi GIB değerinin nükslerden 

bağımsız olarak pik yaptığı 1-2. ayda değerlendirilmesini 

tavsiye etmekteyiz. Yükselen GIB 

için herhangi bir hastada ek lazer ya da cerrahi 

gereksinimi olmadığı ve topikal antiglokomatöz 

damla ile rahatlıkla kontrol altına alındığını 

saptadık; dolayısıyla normotansif gözlerde GIB 

yüksekliğinin IDI yapmada bir engel olarak görülmemesi 

gerektiğini düşünmekteyiz. Elbette 

steroid kullanılıyorsa katarakt oluşumu ya da 

ilerlemesi her zaman göz önünde bulundurulmalıdır 

ancak çalışmamız süresi boyunca biomikroskobik 

muayenede belirgin bir katarakt 

progresyonu izlemedik. 

SONUÇ 

Çalışmamız hasta sayısının az olması, takip 

süresinin kısa olması gibi dezavantajlara sahip 

olmasına rağmen intravitreal deksametazon 

implantın RVT’ye bağlı tekrarlayan makula 

ödemi tedavisinde anatomik ve fonksiyonel başarı 

sağladığını saptadık. Kısa dönemde medikal 

tedaviyle kontrol edilebilen GİB yüksekliği 

ve ciddi herhangi bir komplikasyona yol açmadığı 

için güvenli bir ilaç olduğu kanaatindeyiz. 

İlacın etkinliği özellikle bu zor hasta grubunda 

3. aydan itibaren giderek azalmakta ancak 6. 

aya kadar uzayabilmektedir. Aylık enjeksiyonların 

hem hasta yükünü hem maliyeti artırdığı 

göz önünde bulundurulduğunda etkinliğini 

maksimum 2. ayda ortaya çıkaran ve 6. aya 

kadar devam ettirebilen güvenilir bir ilaç oldukça 

akıllıca bir tercih olarak görünmektedir. 

KAYNAKLAR 

3. Rehak J, Rehak M. Branch retinal vein occlusion: pathogenesis, 

visual prognosis, and treatment modalities. Curr Eye Res 

2008; 33: 111-131 

4. Silva RM, Faria de Abreu JR, Cunha-Vaz JG. Blood-retina 

barrier in acute retinal branch vein occlusion. Graefes Arch Clin 

Exp Ophthalmol 1995; 233: 721-6. 

5. Noma H, Minamoto A, Funatsu H, et al. Intravitreal levels 

of vascular endothelial growth factor and interleukin-6 are correlated 

with macular edema in branch retinal vein occlusion. 

Graefes Arch Clin Exp Ophthalmol 2006; 244:309-15. 

6. Campochiaro PA, Hafiz G, Shah SM, et al. Ranibizumab for 

macular edema due to retinal vein occlusions: implication of 

VEGF as a critical stimulator. Mol Ther 2008;16: 791-799 

7. Ip MS, Scott IU, VanVeldhuisen PC et al. A randomized trial 

comparing the efficacy and safety of intravitreal triamcinolone 

with observation to treat vision loss associated with macular 

edema secondary to central retinal vein occlusion: the Standard 

Care vs Corticosteroid for Retinal Vein Occlusion (SCORE) 

study report 5. Arch Ophthalmol 2009;127:1101-14 

8. Scott IU, Ip MS, VanVeldhuisen PC et al. A randomized trial 

comparing the efficacy and safety of intravitreal triamcinolone 

with standard care to treat vision loss associated with macular 

Edema secondary to branch retinal vein occlusion: the Standard 

Care vs Corticosteroid for Retinal Vein Occlusion (SCORE) 

study report 6. Arch Ophthalmol 2009;127:1115-28. 

9. Kwak HW, D’Amico DJ. Evaluation of the retinal toxicity and 

pharmacokinetics of dexamethasone after intravitreal injection, 

Arch Ophthalmol 1992;110:259-66. 

10. Haller JA, Kuppermann BD, Blumenkranz MS, et al. Randomized 

controlled trial of an intravitreous dexamethasone drug 

delivery system in patients with diabetic macular edema. Archives 

of Ophthalmology 2010;128(3):289–296. 

11. Haller JA, Bandello F, Belfort R Jr, et al OZURDEX GE- 

NEVA Study Group. Randomized, sham -controlled trial of dexamethasone 

intravitreal implant in patients with macular edema 

related to branch or central retinal vein occlusion: Twelve month 

study results Ophthalmology. 2011;118(12): 2453-2460 

12. Brown D, Campochiaro P, Singh R, et al. Efficacy and safety 

of ranibizumab in the treatment of macular edema secondary to 

central retinal vein occlusion: 6-month results of the phase III 

Cruise study. Ophthalmology 2010; 117(6):1124–1133. 

13. Campochiaro P, Heier J, Feiner L, et al. Ranibizumab 

for macular edema following branch retinal vein occlusion: 

6-month primary endpoint results of a phase III study. Ophthalmology 

2010;117(6):1102–1112. 

14. Chang-Lin JE, Attar M, Acheampong AA, et al. Pharmacokinetics 

and pharmacodynamics of a sustained-release dexamethasone 

intravitreal implant. Invest Ophthalmol Vis Sci. 

2011;52:80-6. 

15. Capone A, Jr., Singer MA, Dodwell DG et al. Efficacy and 

safety of two or more dexamethasone intravitreal implant injections 

for treatment of macular edema related to retinal vein occlusion 

(Shasta study). Retina 2014; 34:342-51. 

16. Querques L, Querques G, Lattanzio R et al. Repeated intravitreal 

dexamethasone implant (Ozurdex(R)) for retinal vein 

occlusion. Ophthalmologica 2013; 229:21-5. 

17. Parravano M, Oddone F, Boccassini B et al. Exploring the 

morphological and functional retinal changes after dexamethasone 

intravitreal implant (Ozurdex(R)) in macular edema due to 

retinal vein occlusion. Ophthalmic Res 2014; 51:153-60. 

18. Maggio E, Polito A, Guerriero M, Pertile G Intravitreal 

dexamethasone implant for macular edema secondary to retinal 

vein occlusion: 12-month follow-up and prognostic factors. 

Ophthalmologica. 2014; 232(4):207-15. 

1. Rogers S, McIntosh RL, Journ GD, et al.The prevalence of 

retinal vein occlusion: pooled data from population studies from 

the United States, Europe, Asia and Australia. Ophthalmology 

2010; 117:313-319 

2. Central Vein Occlusion Study Group. Natural history and 

clinical management of central retinal vein occlusion. Arch Ophthalmol 

1997; 115: 486-491 

- 20 - 

19. Coscas G, Augustin A, Bandello F, et al. Retreatment with 

Ozurdex for macular edema secondary to retinal vein occlusion. 

Eur J Ophthalmol. 2014; 24(1):1-9. 

20. Boyer DS, Yoon YH, Belfort R Jr, et al; Ozurdex MEAD Study 

Group. Three-year, randomized, sham-controlled trial of dexamethasone 

intravitreal implant in patients with diabetic macular 

edema. Ophthalmology. 2014; 121: 1904–1914.

Murat Demiroğlu ve Ark. 



Parsiyel Protez ile Tedavi Edilen Kalça Kırıklı Hastalarda Ameliyat Öncesi 

Aneminin Hastanede Kalış Süresi Üzerine Etkisi 

The Effect of Preoperative Anemia in Treatment of Hip Fractures with Partial Hip Arthroplasty On Hospital Length of Stay 

Serkan AKÇAY 1 , Akif ALBAYRAK 2 , Hakan BAHAR 2 

Salih SÖYLEMEZ 3 , Murat DEMİROĞLU 4 , Necati EMİRHAN 2 , Bülent KILIÇ 5 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Baltalimanı Kemik Hastalıkları Hastanesi, Reyap Hastanesi, Ortopedi ve Travmatoloji Kliniği 

2. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Baltalimanı Kemik Hastalıkları Hastanesi, Ortopedi ve Travmatoloji Kliniği 

3. Bingöl Devlet Hastanesi, Ortopedi ve Travmatoloji Kliniği 

4. Medeniyet Üniversitesi, Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Ortopedi ve Travmatoloji Kliniği 

5. Gelişim Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi 

ÖZET 

Preoperatif ve postoperatif düşük hemoglobin değerlerinin 

kalça cerrahisi sonrası morbidite, mortalite, 

erken fonksiyonel sonuçlara ve yürüme mesafesine olan 

etkisine dair farklı sonuçlar bildirilmiştir. Biz bu çalışmada 

ameliyat öncesi aneminin kalça kırıklı hastalarda cerrahi 

sonrası mortalite ve hastanede kalış süresi üzerinde 

etkisi olup olmadığını inceledik. Çalışmaya kliniğimizde 

parsiyel protez yapılarak tedavi edilen 135 kalça dahil 

edildi. Hasta dosyaları retrospektif olarak incelendi ve 

hastalara ameliyat öncesi anemisi olanlar ve olmayanlar 

olarak iki gruba ayrıldı. Her iki hasta grubu ortalama yaş, 

morbidite dağılımı, preoperatif ve postoperatif hemoglobin 

değerleri, cerrahi öncesi ve sonrası hastane yatış 

süreleri ve transfüzyon gerekliliği açısından istatistiksel 

olarak değerlendirildi. Yaptığımız çalışmada anemisi olan 

hastalarda preoperatif dönemde yatış süresinin anemisi 

olmayan gruba göre anlamlı derecede fazla olduğunu, ancak 

iki grup arasında postoperatif yatış süresi arasında 

anlamlı fark olmadığını saptadık. 

Anahtar Kelimeler: kalça kırığı; parsiyel protez; anemi; 

mortalite 

SUMMARY 

Objective: The objective of this study was analysing the 

correlation between preoperative anemia and duration 

of hospitay stay at preoperative and postoperative stage 

among patients that had been treated with partial endoprosthesis 

for treatment of pertrochanteric femoral fractures. 

Methods: Medical records of 152 individuals were reviewed 

retrospectively and 135 patients were included to the 

study. Preoperative anemia was detected in 87 of patients. 

Remaining 48 patients hemoglobin levels were within normal 

ranges. Both patient groups were statistically examined 

with respect to mean age, distribution of morbidity, 

preoperative and postoperative hemoglobin values, duration 

of hospital stay before and after surgery and transfusion 

requirement. 

Results: When hypertension, coronary artery disease, 

diabetes mellitus, Alzheimer’s disease and transfusion 

ratios are examined, no statistically significant difference 

was found between groups (p>0,05). No statistically significant 

difference was found between the age averages of 

anemic and non-anemic patients (p>0,05). Preoperative 

and postoperative hemoglobin values of patients in the 

anemic group were found to be significantly low compared 

to the averages of patients in the non-anemic group 

(p



GİRİŞ 

Kalça kırığı günümüzde giderek artan hızda 

özelikle yaşlı populasyonda mortalitenin ve 

morbiditenin ana nedeni olmaya devam etmektedir 

(1, 2). Yaşlılarda yüksek oranda görülen 

anemi kalça kırığının yol açtığı mortalite ve 

morbiditeyi arttırmaktadır (3-5). Preoperatif 

ve postoperatif düşük hemoglobin değerlerinin 

kalça cerrahisi sonrası morbidite, mortalite, 

erken fonksiyonel sonuçlara ve yürüme mesafesine 

olan etkisine dair farklı sonuçlar bildirilmiştir. 

Hastaneye başvuru sırasında ölçülen 

düşük hemoglobin düzeyinin, artmış hastanede 

kalış süresi ile ve buna paralel olarak yüksek 

hemoglobin düzeyinin kısa hastane kalış süresi 

ile ilişkili olduğu bildirilmiştir (6, 7). Literatürde 

anemi ile hastanede kalış süresi ile herhangi 

bir ilişki saptamayan yayınlar olduğu gibi (8) 

sadece postoperatif aneminin uzamış hastane 

kalış süresi ile ilişkili olduğunu belirten yayınlar 

da mevcuttur (9-11). Bizim bu çalışmadaki 

amacımız hastaneye başvuru sırasında ve kalça 

cerrahisi sonrası anemi varlığının hastanede 

kalış süresi ile olan ilişkisini incelemektir. 

MATERYAL ve METOD 

2006-2012 yılları arasında kliniğimizin 

acil servisine kalça kırığı tanısıyla başvuran 

152 hastanın kayıtları incelendi. Retrospektif 

olarak dizayn edilen çalışmada ICD 10 tanı 

kodlama sistemine göre femur boyun kırığı 

(ICD-10 820.0,820.1) ve femur intertrokanterik 

(ICD-10 820.2,820.3) kodlamaları yapılan 

hastalar incelendi. Çalışmaya dahil olma kriterleri 

65 yaş üstü olmak, parsiyel kalça protezi 

ile tedavi edilmiş olmak olarak belirlendi. Çalışmadan 

çıkarılma kriterleri patolojik kırık tanısı 

almış olmak ve hastane yatış süresi içinde 

eksitus olması olarak belirlendi. 

Tablo 1: Gruplara göre yaş, HT, KAH, DM, alzheimer, transfüzyon ve kırık çeşidi oranları dağılımı. 

Hipertansiyon 

KAH 

DM 

ALZEİMER 

Transfüzyon 

Kırık Çeşidi 

- 22 - 

Buna göre 135 hasta çalışmaya dahil edildi. 

Olguların 107’si kadın ve 28’i erkekti. 

Olgular hastaneye başvuru sırasında yapılan 

kan tetkiklerinde anemisi olup olmamalarına 

göre ikiye ayrıldı. Anemi tanısı hemoglobin 

değerlerinin erkek olgularda



Tablo 2: Gruplara göre Hb ve preop-postop Hb farkları ortalama dağılımı. 

Anemik grup 

Ort.±SS 

Postoperatif dönemde stabil olan ve ek 

hastalığı olmayan hastalar en az 2 gün takip 

edildi. Ek hastalığı bulunan veya başka bir nedenle 

takip gerektiren hastalar vital bulgularının 

stabil olduğu gözlenip ek hastalıkları ve 

yapılan cerrahi için stabil hale geldikten sonra 

taburcu edildi. 

İSTATİKSEL ANALİZ 

Anemik olmayan grup 

Ort.±SS 

Preop Hb 10,47±1,23 13,15±0,91 0,001 

Postop Hb 9,91±0,89 10,55±1,24 0,003 

Fark -0,57±1,38 -2,6±1,06 0,001 

* İndependent sample t test, Hb: Hemogobin. 

Tablo 3: Olguların gruplara göre preoperatif ve postoperatif yatış süreleri 

ortalama dağılımı. 

Preop 

yatış 

süresi 

Postop 

yatış 

süresi 

p* 

n Ort.±SS Min Max p* 

Anemik olanlar 87 5,18±3,28 1 17 

Anemik olmayanlar 48 3,8±2,58 1 14 

Total 135 4,66±3,1 1 17 

Anemik olanlar 87 6,35±4,54 2 31 

Anemik olmayanlar 48 5,33±3,01 2 20 

Total 135 5,97±4,06 2 31 

*Mann Whitney U analizi. 

0,008 

0,171 

Tablo 4: Anemisi olan ve anemik olmayan olguların preoperatif ve postoperatif 

yatış süreleri ortalama dağılımı. 

Anemisi 

olanlar 

Grup Ort.±SS Min. Max. p* 

Preop yatış süresi 5,18±3,28 1 17 

Postop yatış süresi 6,35±4,54 2 31 

Anemisi 

olmayanlar 

Preop yatış süresi 

Postop yatış süresi 

3,80±2,58 

5,33±3,01 

1 

2 

14 

20 

* Wilcoxon signed ranks analizi. 

0,125 

0,001 

Tablo 5: Anemisi olan ve anemisi olmayan olgularda preoperatif-postoperatif 

Hb farklarına göre yatış süreleri ortalama dağılımı. 

Fark 

Yatış süresi 

n Ort. SS Ort.±SS 

Anemisi olan hastalarda pre-postoperatif Hb değerleri değişimi 

Eksi yönde 58 6,34 4,23 6,34±4,23 

Artı Yönde 29 5,62 1,97 5,62±1,97 

Anemisi olan grupta ise 69’u kadın ve 

18’i erkek olmak üzere 87 olgu mevcuttu. 

Her iki grup arasında kan transfüzyon ihtiyacı 

ile hipertansiyon (HT), koroner arter hastalığı 

(KAH), diabetes mellitus (DM) Alzheimer 

ve kırık çeşidi gibi ek mordiditelerin dağılımı 

Tablo1’de ayrıntılı olarak görülmektedir. 

Grupların homojen dağılımı olduğu tespit 

edildi. 

p 

0,280* 

Anemisi olmayan hastalarda pre-postoperatif Hb değerleri değişimi 

2g/dl’den az düşüş 14 6,09 5,11 6,09±5,11 

0,266** 

2g/dl ve üzeri düşüş 34 5,82 2,44 5,82±2,44 

* Independent sample t test, **Mann Whitney U, Hb: Hemoglobin. 

Verilerin istatistiksel analizi SPSS 15.0 

Windows paket programında %95 güvenle yapıldı. 

Preop ve postop hastanede yatış süreleri 

Kolmogrov-Smirnov analizi ile değerlendirildiğinde 

verilerin normal dağılıma uygun olmadığı 

saptandı. Bu nedenle, iki grup arasındaki 

karşılaştırmada Preoperatif ve postoperatif yatış 

süreleri ortalama dağılımı için Mann Whitney 

U analizi, grup içi preoperatif –postoperatif 

değerler arasındaki karşılaştırmada Wilcoxon 

Signed Ranks istatistiksel analizleri kullanıldı. 

Gruplara göre yaş, Hb ve preoperatif- postoperatif 

Hb farkları ortalama dağılımı için independent 

sample t test, anemisi olan ve olmayan 

grupların preoperatif –postoperatifHb ortalama 

dağılımı için Paired sample t test ve anemisi 

olan ve olmayan gruplar arası preperatif-postoperatif 

Hb farklarına göre yatış süreleri ortalama 

dağılımı için independent sample t test ve 

Mann Whitney U testi kullanıldı. P0,05). Anemik grupta transfüzyon yapılan 

64 hastanın 29 tanesi preop transfüze edildi. 

Grupların preoperatif ve postoperatif hemoglobin 

değerleri dağılımı Tablo 2’de incelendi. 

Anemisi olan grup olgularının preoperatif 

ve postoperatif hemoglobin değerleri 

ortalamaları anemisi olmayan grup olgularının 

ortalamalarından istatistiksel olarak anlamlı 

düşük bulundu (p



Anemisi olan ve anemisi olmayan olguların 

preopertif ve postoperatif yatış süreleri 

Tablo 4’te görülmektedir. Anemisi olan olguların 

preop yatış süreleri ile postop yatış süreleri 

arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmazken 

(p>0,05); anemisi olmayan olguların 

postop yatış süreleri, preop yatış sürelerinden 

istatistiksel olarak anlamlı yüksek bulundu 

(p0,05). Anemik grupta preop transfüze edilen 

29 hastanın 28’inde ve transfüze edilmeyen 

1 hastada postop hemogramda artış saptandı. 

Anemik olmayan grupta postop tüm hemogramlarda 

düşüş saptandı. 

TARTIŞMA 

Ortalama yaşam sürelerinin tüm dünyada 

artmasıyla beraber en fazla cerrahisi yapılan 

kalça kırıkları çok ciddi bir ekonomik yük oluşturmaktadır. 

Bu nedenle bu hasta gruplarında 

kırıkların oluşmasını önlemek, tedavisini basit, 

ucuz ve kolay ulaşılabilir hale getirmek için 

çok yaygın çalışmalar yapılmıştır. Ancak bu 

hasta grubunun genellikle çok fazla ek hastalığı 

olması bizim serimizde de görüldüğü gibi preoperatif 

ve postoperatif dönemde çok uzun yatış 

süreleri gerektirebilmektedir. Yatış sürelerini 

kısaltabilmek için hastaların birçok laboratuvar 

değeri incelenmiş ve tartışmalı birçok sonuca 

varılmıştır (7-9). Literatürde kalça kırığı sonrası 

hastanede yatış süresine ile hem preoperatif 

hem de postoperatif hemoglobin değerlerinin 

ilişkisini inceleyen yayınlarda mevcuttur. Bu 

bildirilerde de perioperatif hemoglobin değerlerinin 

hastanede kalış süresine olan etkisine 

dair tam bir görüş birliğine varılmadığı görülmektedir 

(10-11). 

Literatürde kalça kırığı tanısıyla başvuran 

hastaların %30-45 arasında anemisi olduğu bildirilmiştir 

(12). Bu yüksek oran, perioperatif 

aneminin özellikle geriatrik hasta popülasyonunun 

oluşturduğu kalça kırıkları için cerrahi 

sonrası mortaliteye, morbiditeye, erken fonksiyonel 

sonuçlara ve hastanede yatış sürelerine 

olan etkilerinin incelenmesine neden olmuştur. 

Gruson ve ark. Yaptıkları çalışmada başvuru sırasında 

anemik olan hasta grubunun olmayan 

- 24 - 

gruba göre hastanede kalış süresinin uzun olduğunu 

ve aneminin hastanede kalış süresini 

arttıran öngörülebilen bir faktör olarak tanımlamışlardır 

(10). Dunne ve arkadaşları cerrahi 

uygulanan hastalarda perioperatif aneminin 

etkisini inceledikleri çalışmada da preoperatif 

düşük hematokrit değerlerinin hastanede yatış 

süresini arttırdığını tespit etmişlerdir (13). 

Halm EA ve arkadaşlarının çalışmalarında da 

yüksek hemoglobin değerlerinin kısa hastanede 

kalış süresi ile ilişkili bulmuşlardır (6). Bizim 

çalışmamızda ise başvuru sırasında anemi 

tespit edilen grubun preop yatış süresi anemisi 

olmayan gruba göre istatistiksel olarak anlamlı 

düzeyde yüksek bulundu. 

Postoperatif aneminin hastane kalış süresine 

olan etkisi incelendiğinde Foss NB ve arkadaşları 

ile Halm EA çalışmalarında posoperatif 

anemi ile hastane yatış süresinin uzaması 

arasında belirgin bir ilişkiden söz etmişlerdir 

(6, 9). Willems JM ve arkadaşlarının çalışmalarında 

benzer olarak postoperatif hemoglobin 

değerleri ile hastanede kalış süresi ile ters 

oranlı bir ilişkiden söz etmişlerdir (11). Bizim 

çalışmamızda ise yukarıda belirttiğimiz iki çalışmanın 

aksine postoperatif anemisi olan grup 

ile anemisi olmayan grup arasında postoperatif 

hastanede kalış süresi arasında anlamlı bir 

farklılık saptanmadı. Bununla birlikte Vochteloo 

JH ve arkadaşlarının preop anemisi olan ve 

olmayan kalça kırığı cerrahisi geçiren 1262 olguyu 

inceledikleri çalışmalarında, anemisi olan 

olguların, anemik olmayan gruba göre daha 

kısa hastane yatış süresi olduğunu bildirmişlerdir 

(14). Parker MJ’nin çalışmasında preoperatif 

anemisi olan olgularda, postoperatif kan 

transfüzyonu yapılan ile yapılmayan grup arasında 

hastanede yatış süresi açısından anlamlı 

bir fark bildirilmemiştir (15). 

Nitekim bizim çalışmamızda da her iki 

grup için postoperatif transfüzyon gerektirmediği 

sürece hemogramdaki 2g/dl’nin üzerindeki 

düşüşlerin bile postoperatif yatışı uzatmadığı 

görülmektedir. Gene aynı tabloda (Tablo 5) görüldüğü 

üzere anemisi olan grupta 29 hastada 

preoperatif dönemde transfüzyon yapılmış ve 

postop yatış süreleri preop transfüzyon yapılmayan 

58 diğer anemik hastayla karşılaştırıldığında 

anlamlı fark saptanmamıştır. 

Hagino başvuru anında anemisi olan 

ve olmayan hastaları değerlendirdiği çalışmasında 

hastane yatış süresi açısından değerlendirildiğinde 

her iki grup arasında istatistiksel 

anlamlı farklılık saptamadıklarını 

bildirmiştir (15). Lawrence ve arkadaşları postoperatif 

hemoglobin değerleri ile hastanede 

yatış süresini karşılaştırdıkları çalışmalarında


hemoglobin düzeyi gruplandırılmış olguların 

hastanede yatış süresi arasında istatistiksel 

farklılık saptamadıklarını bildirmişlerdir (16). 

Yaptığımız çalışmada preop anemisi olan olguların 

postoperatif hemoglobin değerlerini 

artan ve azalan olarak iki gruba ayırıp incelediğimizde 

postop hastanede kalış süresi açısından 

Lawrence ve arkadaşlarının sonuçlarıyla 

uyumluydu. 

Çalışmamızdaki preop anemisi olan ve olmayan 

hasta grubunun postoperatif hastanede 

yatış süresi incelendiğinde Hagino ve arkadaşlarının 

sonuçlarıyla uyumlu olarak anlamlı istatistiksel 

farklılık saptanmadı. 

ÇIKARIMLAR 

Yaptığımız çalışma preoperatif anemisi 

olan ve olmayan olmak üzere iki ana grup içermekle 

birlikte grupların hem preop ve postop 

hemoglobin değerleri ile hastanede yatış sürelerini 

preoperatif ve postoperatif olarak incelemesi 

literatürdeki sonuçlara göre farklılık 

oluşturmuştur. Çalışmamızın zayıf yönü gruplardaki 

olgu sayısının azlığı ve retrospektif olmasıdır. 

Sonuçları açısından anemik olguların preop 

yatış süresinin anemik olmayanlara göre 

uzun olması literatürde pek değinilmemiş olması 

nedeniyle değerlidir. Özelikle cerrahi öncesi 

preoperatif hastane yatış süresinin postoperatif 

mortaliteyi arttırdığına dair yayınlar göz 

önüne alındığında bu sonucu önemsemekteyiz. 

Postop yatış süresi açısından değerlendirildiğinde 

anemisi olan ve olmayan gruplar arasında 

istatistiksel fark saptanmaması literatürle 

uyumlu bulunmuştur. 

Ayrıca çalışmamız anemiyi endikasyon 

(Hgb

Hülya Çağlıyan Hartevioğlu ve ark. 



Lateral Epikondilitli Hastalarda Ağrı, Eklem Hareket Açıklığı ve 

Kas Kuvvetinin Günlük Yaşam Aktiviteleri Üzerine Etkisi 

The Effect of Pain, Range of Motion and Muscle Strength on Activities of 

Daily Living in Patients with Lateral Epicondylitis 

Hülya Çağlıyan HARTEVİOĞLU 1 , Melek Güneş YAVUZER 2 , Pınar AKPINAR 1 


2. Haliç Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Yüksek Okulu Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü 

ÖZET 

Amaç: Lateral epikondilit (LE)’li hastalarda ağrı, eklem 

hareket açıklığı ve kas kuvvetinin günlük yaşam aktiviteleri 

üzerine olan etkisini değerlendirmek. 

Yöntem ve Gereçler: Çalışmaya Fatih Sultan Mehmet 

Eğitim ve Araştırma Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon 

Kliniğinde Ocak-Nisan 2014 tarihleri arasında, 

LE tanısı almış 60 olgu dahil edildi. Olguların gece, istirahat, 

aktivite ve zorlu kullanımdaki ağrı şiddeti Vizüel 

Anolog Skala (VAS) ile, eklem hareket açıklığı gonyometre 

ile, kas kuvveti el kavrama kuvvetinin dinamometrik ölçümü 

ile aktivite ve katılım Kol Omuz ve El Yaralanması 

Anketi Kısa Form (Quick-DASH) ve Hasta Bazlı Önkol 

Değerlendirme Anketi (HBÖKDA) ile ve yaşam kalitesi 

ise Kısa Form-36 (SF-36) ile değerlendirildi. 

Bulgular: Olguların yaşları 19-64 yıl arasında değişmekte 

olup yaş ortalaması 47,95±8,6 yıldı. Ağrı şiddeti 

ile Quick-DASH, DASH-W, HBÖKDA ve SF-36 arasında 

anlamlı ilişki bulundu (p˂0,05). Eklem hareket açıklığı 

ile Quick-DASH, DASH-W, HBÖKDA ve SF-36 arasında 

anlamlı ilişki görülmedi (p˃0,05). Sağ dirsek etkilenen 

olgularda; el kavrama kuvveti ile HBÖKDA’nın ağrı bölümü, 

sol dirsek etkilenen olgularda; el kavrama kuvveti 

ile Quick-DASH, DASH-W ve HBÖKDA’nın işlev bölümü 

arasında anlamlı ilişki bulundu (p0,05), sol dirsek 

etkilenen katılımcılarda; el kavrama kuvveti ile SF-36’nın 

canlılık bölümü hariç tüm bölümleri arasında anlamlı ilişki 

bulundu (p 0,05). There was a significant relationship 

between the hand grip strength and the pain section 

of HBÖKDA in subjects whom right elbow was affected 

and there was a significant relationship between the hand 

grip strength and the Quick-DASH, DASH-W, and function 

section of HBÖKDA in subjects whom left elbow was 

affected (p< 0,05). There wasn’t any significant relationship 

between the hand grip strength and the SF-36 scores 

in subjects whom right elbow was affected (p> 0,05) but, 

there was a significant relationship between the hand grip 

strength and the SF-36 scores other than vitality scores in 

subjects whom left elbow was affected (p< 0,05). 

Conclusions: Pain and weakness in grip strength cause 

limitation at the activities of daily living and decrease the 

quality of life in patients with lateral epicondylitis. 

İletişim Bilgileri 

Sorumlu Yazar: Hülya Çağlıyan HARTEVİOĞLU 

Adres: Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Fiziksel Tıp 

ve Rehabilitasyon Kliniği, H Blok Ataşehir, İstanbul 

Tel: +90 (533) 486 27 11 

E-Posta: huyla_cagliyan@yahoo.com 

Makale Geliş: 23.12.2016 

Makale Kabul: 04.01.2017 

- 26 - 

Keywords: pain; range of motion; hand grip strength; lateral 

epicondylitis



GİRİŞ 

Lateral epikondilit (LE) üst ekstremitenin 

sık rastlanılan ağrılı lezyonlarından biridir. 

Kavrama sırasında oluşan şiddetli ağrı ve güçsüzlük, 

kişilerin günlük yaşam aktivitelerini kısıtlar 

(1). 

LE ilk olarak 1800’lerde tanımlanmış olup 

“Tenisçi Dirseği” olarak da adlandırılır. El bilek 

ekstansörlerinin orjin aldığı, lateral epikondil 

ve ön kolun ekstansör kas yüzeyinde ağrı 

mevcuttur (2, 3). Tenisçi dirseği olarak adlandırılmasına 

rağmen LE, yalnızca sporcularda 

değil spor yapmayan bireylerde de yaygın olarak 

görülmektedir. Genelde tekrarlayıcı el bilek 

ekstansiyonu içeren aktiviteleri yapan kişilerde 

görülür (4, 5). Bu kadar yaygın olmasına karşılık 

etiyolojisi, patogenezi ve tedavisi konusunda 

henüz tam bir fikir birliği yoktur (6). Genel 

popülasyonda görülme sıklığı %1-3 olup, 35- 

50 yaş aralığında ve dominant ekstremitede 

daha sık rastlanır. 40 yaş üzeri kadın ve beyaz 

ırkta daha yaygındır (7, 8). Özellikle üst ekstremitenin 

tekrarlı kullanımını gerektiren işlerde 

çalışanlarda görülme riski daha yüksektir ve sigara 

kullanımı da risk faktörleri arasındadır (9, 

10). 

Tanı, anamnez ve klinik muayene bulgularına 

dayanır. Hastalar genellikle dirseğin lateralinden 

önkola yayılan ağrıdan yakınırlar. 

Ağrıdan ve kavrama kuvvetindeki azalmadan 

dolayı, çanta taşıma, el sıkma, kavanoz kapağı 

açma gibi basit günlük yaşam aktiviterinde 

kısıtlanmalar olur ve kişilerin yaşam kaliteleri 

olumsuz yönde etkilenir (6). Çalışma hayatında 

ise performansı etkileyerek iş gücü kaybına ve 

maliyet artışına neden olmaktadır (11). 

LE tedavisine yönelik çok sayıda uygulama 

mevcut olmakla birlikte tedavinin temel prensipleri 

ağrının giderilmesi, iyileşme sürecinin 

hızlandırılması, kola yönelik aşırı yüklenmelerin 

azaltılması ve hastanın günlük yaşam aktivitelerine 

geri dönüşünün sağlanmasıdır (6, 12). 

Tablo 1: Olguların mesleki dağılımları. 

Meslek Kişi ayısı (%) 

Ev kadını 24 40 

İşçi 12 20 

Emekli 12 20 

Memur 5 8,2 

Muhasebeci 2 3,3 

Diş hekimi 1 1,6 

Öğrenci 1 1,6 

İş makinası operatörü 1 1,6 

Serbest meslek 1 1,6 

Öğretmen 1 1,6 

- 27 - 

Tablo 2: Olguların SF-36 Ort±SS ve Türk Toplumu Ort±SS değerleri. 

Ort±SS 

Türk Toplumu 

Ort±SS 

Fiziksel fonksiyon 43,0± 9,2 86,6±25,2 

Fiziksel rol 37,3± 10,8 89,5±29,6 

Vücut ağrısı 36,7± 9,0 86,1±20,6 

Genel sağlık durumu 45.3± 8,2 73,9±17,5 

Canlılık 46,6± 9,9 67,0±13,8 

Sosyal fonksiyon 40,6± 12,7 94,8±14,2 

Emosyonel rol 38,7± 13,6 94,7±20,9 

Ruh sağlığı 43,0± 10,5 73,5±11,6 

Fiziksel sağlık durumu 38,5± 8,2 

Mental sağlık durumu 43,8± 11,5 

Çalışmamızda, lateral epikondilitli hastalarda 

ağrı, eklem hareket açıklığı (EHA) ve 

kas kuvvetinin günlük yaşam aktiviteleri üzerine 

etkisini araştırarak, ağrıyı engellemenin, 

EHA’nı ve kas gücünü artırmanın önemini 

vurgulamayı amaçladık. 


Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma 

Hastanesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon 

Kliniğinde Ocak 2014-Nisan 2014 tarihleri 

arasında, LE tanısı almış 60 olgu alındı. Olguların 

yaş, cinsiyet, meslek, dominant ekstremite, 

sigara öyküsü, aktivite ve egzersiz durumu 

kaydedildi. 

Çalışmaya, bilateral semptomu servikal 

veya diğer üst ekstremite problemi olan, osteoporoz, 

hemofili, malignite, inflamatuar, 

enfeksiyoz veya nörolojik hastalık öyküsü bulanan 

ve daha önce LE nedeniyle fizik tedavi 

modaliteleri uygulanmış olan olgular dahil 

edilmedi. 

Olguların ağrı şiddeti Vizüel Anolog Skala 

(VAS) ile, EHA gonyometre ile, kas kuvveti 

el kavrama kuvvetinin ölçümü ile, üst ekstremite 

dizabilite düzeyi Kol Omuz ve El Yaralanması 

Anketi Kısa Form (Quick-DASH) 

ve Hasta Bazlı Önkol Değerlendirme Anketi 

(HBÖKDA) ile, günlük yaşam aktiviteleri ise 

Kısa Form-36 (SF-36) ile değerlendirildi. 

Ağrı şiddeti, VAS gece, istirahat, aktivite, 

zorlu (zorlu kullanımda) olarak sorgulandı. 

Eklem hareket açıklığı nötral sıfır yöntemine 

göre standart gonyometre ile ölçüldü (13). 

El kavrama kuvveti değerlendirmesi, Jamar 

marka dinamometre (Smith and Nephewi 

Irwington, NY 10533, USA) ile Amerikan El 

Terapistleri Derneği (AETD) tarafından önerilen 

şekilde yapıldı.



Tablo 3: Ağrı şiddeti ile Quick-DASH, DASH–W ve HBÖKDA arasındaki ilişki. 

VAS Quick-DASH DASH-W 

HBÖKDA 

(et.k.ağrı) 

HBÖKDA 

(et.k.işlev) 

HBÖKDA 

(gün.akti) 

HBÖKDA 

(toplam) 

Gece 

rˢ=0,413** 

p=0,001 

rˢ=0,465** 

p=0,001 

rˢ=0,535** 

p=0,001 

rˢ=0,492** 

p=0,001 

rˢ=0,450** 

p=0,001 

rˢ=0,527** 

p=0,001 

İstirahat 

rˢ=0,261** 

p=0,044 

rˢ=0,315** 

p=0,014 

rˢ=0,484** 

p=0,001 

rˢ=0,268** 

p=0,038 

rˢ=0,359** 

p=0,005 

rˢ=0,402** 

p=0,001 

Aktivite 

rˢ=0,435** 

p=0,001 

rˢ=0,567** 

p=0,001 

rˢ=0,503** 

p=0,001 

rˢ=0,498** 

p=0,001 

rˢ=0,494** 

p=0,001 

rˢ=0,543 

p=0,001 

Zorlu 

rˢ=0,530** 

p=0,001 

rˢ=0,638** 

p=0,001 

rˢ=0,688** 

p=0,001 

rˢ=0,649** 

p=0,001 

rˢ=0,599** 

p=0,001 

rˢ=0,697** 

p=0,001 

* Spearman Testi. 

Tablo 4: Ağrı şiddeti ile SF-36 arasındaki ilişki. 

VAS 

Fiziksel 

fonksiyon 

Fiziksel rol 

Vücut 

ağrısı 

Genel sağlık 

durumu 

Canlılık 

Sosyal 

fonksiyon 

Emosyonel 

rol 

Ruh 

sağlığı 

Fiziksel 

sağlık 

durumu 

Mental 

sağlık 

durumu 

Gece 

rˢ= -,325* 

p= 0,011 

rˢ= -,219 

p= 0,092 

rˢ= -,415* 

p= 0,001 

rˢ= -,194 

p=0,137 

rˢ= -,160 

p= 0,223 

rˢ= -,149 

p= 0,256 

rˢ= 0,253 

p= 0,051 

rˢ= -,069 

p= 0,603 

rˢ= ,363** 

p= 0,004 

rˢ= -,119 

p= 0,364 

İstirahat rˢ= -,227 

rˢ= -,133 

rˢ= -,319* 

rˢ= -,217 

rˢ= -,262* 

rˢ= -,202 

rˢ= -,222 

rˢ= -,191 

rˢ= -,264* 

rˢ= -,219 

p= 0,082 

p= 0,312 

p= 0,013 

p= 0,095 

p= 0,043 

p= 0,121 

p=0,125 

p= 0,143 

p= 0,041 

p= 0,104 

Aktivite 

rˢ= -,266* 

p= 0,040 

rˢ= -,407* 

p=0,001 

rˢ=-,398** 

p= 0,002 

rˢ= -,306* 

p= 0,017 

rˢ= -,235 

p= 0,071 

rˢ= -,181 

p= 0,167 

rˢ= -,352* 

p= 0,006 

rˢ= -,213 

p= 0,103 

rˢ= -,418* 

p= 0,001 

rˢ= -,254 

p= 0,050 

Zorlu 

rˢ= -,324* 

p= 0,012 

rˢ=-,382** 

p= 0,003 

rˢ=-,517** 

p= 0,001 

rˢ=-,377** 

p= 0,003 

rˢ=-,378** 

p= 0,003 

rˢ= -,128 

p= 0,330 

rˢ= -,276* 

p= 0,033 

rˢ= -,230 

p= 0,077 

rˢ=-,499** 

p= 0,001 

rˢ= -,211 

p= 0,106 


Tablo 5a: Sağ dirsek etkilenen olgularda el kavrama kuvveti ile Quick-DASH, DASH-W ve HBÖKDA arasındaki ilişki. 

SAĞ taraf etkilenmiş 

(n=34) 

Quick-DASH 

DASH-W 

HBÖKDA 1 

(etkilenmiş 

koldaki ağrı) 

HBÖKDA 2 

(etkilenmiş 

koldaki işlev) 

HBÖKDA 3 

(günlük aktiviteler) 

HBÖKDA 

(toplam) 

Sağ el kavrama 

kuvveti 

rˢ=-,109 

p=0,539 

rˢ=-,178 

p=0,314 

rˢ=-,386* 

p=0,024 

rˢ=-,184 

p=0,297 

rˢ=-,296 

p=0,090 

rˢ=-,307 

p=0,077 

Sol el kavrama 

kuvveti 

rˢ=-,051 

p=0,775 

rˢ=-,081 

p=0,650 

rˢ=-,464* 

p=0,006 

rˢ=-,274 

p=0,116 

rˢ=-,364* 

p=0,034 

rˢ=-,381* 

p=0,026 


Hasta sandalyede otururken, omuz adduksiyon 

ve nötral rotasyonda, dirsek 90° 

fleksiyonda, ön kol nötral pozisyonda, el bileği 

0-30° ekstansiyonda ve 0-15° ulnar deviasyonda 

desteklenmiş şekilde 3 ölçüm yapıldı. Her 

kavramada hastalardan yapabildikleri maksimum 

kavramayı yapmaları ve 5 sn süreyle 

tutmaları istendi. Her ölçüm sonrası ise 30 sn 

dinlenme arası verildi. Değerlendirmeler ilk 

olarak sağlam kolda, daha sonra LE olan kolda 

tekrarlandı (14, 15). 

Quick-DASH tüm üst ekstremite bozukluklarında, 

aktivite ve katılım kısıtlılıklarını 

ölçen bir değerlendirme anketidir. Ankette 11 

soruyla hastaların günlük yaşam aktiviteleri sırasındaki 

zorlanmaları sorgulanır. 

- 28 - 

Likert skalası ile her cevap 1 ile 5 arasında 

iyiden kötüye doğru puanlandırılır. İsteğe bağlı 

olarak doldurulan ve 4 sorudan oluşan İş Modeli 

(DASH-W) ve 4 sorudan oluşan Spor ve 

Müzisyenler Modeli (DASH-SM) bölümleri de 

vardır. Türkçe geçerlilik ve güvenilirliği Düger 

ve ark. tarafından yapılmıştır (16, 17). 

LE’ye özel bir değerlendirme anketi olan 

HBÖKDA iki bölümden oluşur. Birinci bölümde 

etkilenmiş koldaki ağrı, ikinci bölümde ise 

fonksiyonellik düzeyi değerlendirilir. İkinci 

bölümde fonksiyonellik düzeyi de spesifik aktiviteler 

ve günlük aktiviteler olarak iki bölüme 

ayrılır. Toplamda en iyi skor 0, en kötü skor 100 

olarak değerlendirilir. Türkçe geçerlilik ve güvenilirliği 

Altan ve ark. tarafından yapılmıştır (18).


SF-36, sağlık alanında kullanılan en yaygın 

yaşam kalitesi ölçeklerinden birisi olup, 

herhangi bir yaş, hastalık ya da tedavi tipine 

özgü değildir. Sağlık durumunun yalnızca 

olumsuz olduğu yönleri değil, olumlu yönlerinin 

de değerlendirilmesi ölçeğin avantajları 

arasında görülmektedir. Yüksek puan yaşam 

kalitesi düzeyinin iyi, düşük puan ise yaşam 

kalitesi düzeyinin kötü olduğunu gösterir. 

Türkçe geçerlilik ve güvenilirliği Koçyiğit ve 

arkadaşları tarafından yapılmıştır (19). 

İstatiksel Yöntemler 

Elde edilen verilerin istatistiksel analizi, 

SPSS 15.0 programıyla yapıldı. Örneklemin 

demografik ve klinik özellikleri için tanımlayıcı 

istatistikler kullanıldı ve ortalama±standart 

sapma (ort±ss) değerleri saptandı. Parametreler 

arasındaki ilişkiye Spearman Testi ile bakıldı. 

EHA’ları karşılaştırılması Mann-Whitney-U 

testiyle yapıldı. İstatistiksel anlamlılık p



Quick-DASH (50,40±20,06), DASH-W 

(53,30±23,11) ve HBÖKDA (55,45±18,31) 

ortalama değerlerine bakıldığında, olguların, 

aktivite ve katılım düzeyinin orta derecede kısıtlanmış 

olduğu görüldü. Olguların SF-36 tüm 

alt bölümleri ve SF-36 Türk Toplumu ortalama 

ve standart sapma değerleri Tablo 2’de verilmiştir. 

Ağrı şiddeti ile Quick-DASH, DASH-W 

ve HBÖKDA arasındaki ilişki Tablo 3’ de, SF- 

36 arasındaki ilişki ise Tablo 4’de gösterilmektedir. 

LE’de ağrı en önemli problemdir, kişiler genellikle 

aktivite ve kavrama sırasındaki ağrıdan 

yakınırlar. Çalışmamızda en fazla ağrı şiddetini 

zorlu aktivitelerde saptadık. Yapılan çalışmalarda 

ağrının, kişileri fiziksel olarak kısıtlayarak, 

psikolojik olarak zorlayarak ve uyku kalitesini 

bozarak yaşam kalitesini etkilediği bildirilmiştir 

(20). Biz de çalışmamızda ağrı şiddeti arttıkça, 

üst ekstremite aktivite-katılım kısıtlılık düzeyinin 

arttığını saptadık. LE’de ağrıdan dolayı kısıtlanmış 

üst ekstremite aktivite-katılım düzeyi 

ile azalmış günlük yaşam aktivitelerinin, vücudun 

ağrıya tepkisi olarak da değerlendirilebiliz. 

Çalışmamızda gece ağrısının SF-36’nın fiziksel 

fonksiyon, vücut ağrısı ve fiziksel sağlık bölümlerini 

etkilediğini saptadık. LE’de gece ağrısı, 

uyku kalitesini düşürebilir. Çalışmalarda birkaç 

gün boyunca uyku kısıtlanmasının, kişilerin 

bilişsel ve fiziksel performansını bozabileceği 

gösterilmiştir (21). Çalışmamızda gece ağrısından 

dolayı uyku kısıtlanmasının, gün içindeki 

performans üzerine etki ettiğini ve bununda yaşam 

kalitesini etkilediğini düşünmekteyiz. LE 

üzerine yapılacak yeni araştırmalarda, uyku kalitesinin 

de değerlendirilmesinin doğru olacağı 

görüşündeyiz. 

Hem sağ dirsek etkilenen hem de sol dirsek 

etkilenen olgularda, sağ ve sol el bilek fleksiyon 

ve ekstansiyon EHA karşılaştırıldığında, 

etkilenen tarafta EHA’nın etkilenmeyen tarafa 

göre istatistiksel olarak anlamlı düzeyde kısıtlı 

olduğu tespit edildi (p



anlamlı ilişki tespit edildi. Sol dirsek etkilenen 

26 kişinin 23’ünde dominant ekstremite sağ taraftı. 

Dominant sağ taraf, daha iyi propriyosepsiyon 

ve kinestetik his ve daha fazla kullanımdan 

dolayı sola göre daha kuvvetlidir. Sol dirsek etkilenen 

katılımcılarda, zayıf olan sol tarafa bir 

de LE kaynaklı şikayetlerin eklenmesi ile aktivite-katılımda 

kısıtlılık olduğu görüldü. Çalışmalarda, 

LE’de ev egzersiz programı verilen hasta 

grubunda daha kısa sürede kavrama kuvvetinde 

artma, VAS ve Quick-DASH skorlarında azalma 

olduğu ve tüm bunlarında üst ekstremite fonksiyonellik 

düzeyini arttırdığı bildirilmiştir (25). 

Sağ dirsek etkilenen olgularımızda, etkilenmemiş 

sol kollarındaki kavramalarla HBÖKDA 

arasında da anlamlı ilişkili bulundu. Bu bulgu, 

dominant olan sağ kolun LE’den etkilenmesiyle, 

zayıf olan sol kola aşırı yüklenmenin o tarafta 

ağrıyı tetiklediği ve bunun sonucunda günlük 

aktivitelerin etkilendiğini düşündürdü. 

Çalışmamızda, sol dirsek etkilenen olgularda, 

sağ el kavrama kuvveti ile SF-36’nın fiziksel 

sağlık ve ruh sağlığı bölümü, sol el kavrama 

kuvveti ile SF-36’nın canlılık hariç tüm bölümleri 

arasında anlamlı ilişki saptandı. Bu durumu, 

iki el birlikte kullanılarak yapılan iş ve aktivitelerdeki 

kısıtlanma ile birlikte, katılımcıların 

LE’den önceki ruh sağlığı ve sosyal durumları 

ile ilişkilendirdik. Alizadehkhaiyat ve ark. yaptıkları 

çalışmada, LE’li kişilerde ağrı şiddeti ve 

fonksiyonel kısıtlılık düzeyi ile depresyon ve 

anksiyete düzeyleri arasında kuvvetli ilişki tespit 

etmişler ve LE’li kişilerin psikolojik yönden 

değerlendirmesinin de önemli olduğunu belirtmişlerdir 

(26). Ayrıca Fan ve ark. psikososyal 

faktörlerin, sosyal destek, iş yükü ve iş memnuniyetinin 

LE gelişimi üzerine etkisi olduğunu 

bildirmişlerdir (11). LE üzerine yapılacak yeni 

çalışmalarda kişilerin psiko-sosyal düzeylerinin 

ayrıntılı değerlendirilmesinin doğru olacağı görüşündeyiz. 

Demirel ve ark. SF-36’nın Türk Toplumu’ndaki 

ortalama değerlerini tespit etmişlerdir 

(27). Olgularımızın SF-36 ortalama değerlerine 

bakıldığında, Türk Toplum’u ortalama değerlerinden 

oldukça düşük olduğunu saptadık. LE’de 

sağ veya sol etkilenimin üst ekstremitede yaratacağı 

kısıtlılığın, kişinin aktiviteye ve yaşama 

katılımını etkileyerek sadece fiziksel fonksiyonu 

değil, aynı zamanda sosyal, mental ve psikolojik 

durumu da etkileyip yaşam kalitesi azalttığını 

düşünmekteyiz. 

Sonuç olarak, LE’de ağrı ve zayıflamış el 

kavrama kuvveti üst ekstremitenin aktivitelere 

katılımını sınırlayarak, günlük yaşam aktivitelerinde 

kısıtlılığa neden olmakta ve yaşam kalitesini 

azaltmaktadır. 

- 31 - 

KAYNAKLAR 

1. Pienimaki T, Tarvainen T, Siira P, Mamivaara A, Vanharanta 

H. Associations between pain, grip stength, and 

manuel test in the treatment evaluation of chronic tennis 

elbow. The Clinical Journal of Pain. 2002: 18(3);164- 

70. 

2. Ekstrom R.A, Holden K. Examination of and intervention 

for a patient with the chronic lateral pain with signs 

of nerve entrapment. Phys Ther. 2002:82;1077-86. 

3. Pienimaki T, Karinen P, Kemilla T, Koivukangas P. 

Long-term follow-up of conservatively treated chronic 

tennis elbow patients. A prospective and retrospective 

analysis. Scand J Rehab Med, 1998:30;159-66. 

4. Waugh JE, Jaglal BS, Davis MA, Tomlinson G, Verrier 

CM. Factors associated with prognosis of lateral epicondylitis 

after 8 weeks of physical therapy. Arch Phys 

Med Rehabil, 2004:85;308-18. 

5. Stasinopoulos D, Johnson MI. Cyriax physioterapy 

for tennis elbow/lateral epicondylitis. Br J Sports Med, 

2004:38;675-7. 

6. Ölmez N, Memiş A. Lateral epikondilitte kanıta dayalı 

veriler. Türkiye Klinikleri J Med Sci, 2010:30(1); 303-1. 

7- Bagayoka ND, Brockmeler SF. Current controversies 

in the management of lateral epicondylitis. Cur Ort 

Practise. 2012:23(5);480-5. 

8. Shiri R, Viikari-Juntura E, Varonen H, Heliövaara M. 

Prevalance and determinants of lateral and medial epicondylitis; 

a population study. A m J Epdemiol, 2006:164 

(11);1065-74. 

9. Herd CR, Meserve BB. A systematic review of the effectiveness 

of manipulative therapy in treating lateral 

epicondylalgia. J Man and Manip Ther, 2008:16(4);225- 

37. 

10. Blanchette MD, Normand MC. Impairment assessment 

of lateral epicondylitis through electromyography 

and dynamometry. J Can Chiropr Assoc, 2011:55(2);96- 

106. 

11. Fan JZ, Silverstain BA et al. Quantitavia exposureresponse 

relations between physical workload and 

prevalance of lateral epicondylitis in a work population. 

AJ Industrial Medicine 2009:52;479-90 

12. Palacio EP, Schiavetti RR, Kanematsu M, Ikeda 

TM, Mizobuchi RR, Galbiatti JA. Effects of plateletrich 

plasma on lateral epicondylitis of the elbow: prospective 

randomized controlled trial. Rev Bras Ortop. 

2016;51(1):90-5. doi: 10.1016/j.rboe.2015.03.014. 

13. Otman S, Demirel H, Sade A. Tedavi Hareketlerinde 

Temel Değerlendirme Prensipleri. 2. Baskı, Hacettepe 

Üniversitesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Yüksek Okulu 

Yayınları, Ankara: 2003 s 15 

14. Fess EE, Moran CA. Clinical Assessment Recommendations. 

In: Casanova JS, editör. American Society 

of Hand Therapist; 2nd Edition, Chicago, USA: 1992. 

p 41–5



15. Narin S, Demirbükey İ, Özyürek S, Eraslan U. 

Dominant El Kavrama Kuvvetinin Önkol Antropometrik 

Ölçümlerle İlişkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Tıp Fakültesi 

Der. 2009: 23(2). 

16. Düger T, Yakut E, Öksüz Ç, Yörükan S, Bilgütay B, 

Ayhan Ç ve ark. Kol, omuz, el sorunları (disabilities 

of the arm, sholder and hand-DSAH) anketi Türkçe 

uyarlamasının güvenilirliği ve geçerliliği. Fizyoter Rehabil, 

2006:17;99-107. 

17. Angst F, Schwyzer HK, Aeschlimann A, Sımmen BR, 

Goldhahn J. Measures of adult sholder function. Arthritis 

care and research, 2011: 63(11);174-88. 

18. Altan L, Ercan İ, Konur S. Reliabilitiy and validity of 

Turkish vesion of the patient rated tennis elbow evalution. 

Rheumatol Int, 2010:30(8);1049-54. 

19. Koçyiğit H, Aydemir Ö, Fişek G, Ölmez N, Memiş 

A. Kısa form SF-36 (KF-36)’nın Türkçe versiyonunun 

güvenilirliği ve geçerliliği. Romatizmal hastalığı 

olan bir grup hasta ile çalışma. İlaç ve Tedavi Dergisi, 

1999:12; 102-6. 

20. Kostanoğlu A, Yeldan İ, Zengin A, Tekeoğlu A, Tarakçı 

D, Kuru T ve ark. Hastane çalışanlarında ağrının lokalizasyonu 

ve yoğunluğunun aktivite ile ilişkisi. Genel tıp 

derg 2010:20(3);81-85. 

21. Guyton ve Hall. Tıbbi Fizyoloji. Nobel Kitabevleri, 

11.baskı, 2007 48:598-607. 

22. Tarsuslu T, Yümin Tütün E, Öztürk A, Yümin M. Kronik 

fiziksel özürlü bireylerde ağrı, depresyon, anksiyete 

ve fonksiyonel bağımsızlık ile yaşam kalitesi arasındaki 

ilişki. Ağrı, 2010: 22(1);30-36. 

23. Akın C, Öken Ö, Köseoğlu BF. Short-term effectiveness 

of ultrasound treatment in patients with lateral 

epicondylitis: randomized, single-blind, placebo-controlled, 

prospective study. Turkish Journal of Rheumatology, 

2010:25(2);50-5. 

24. Evcik D, Kızılay B. Geriatrik hastalarda el kavrama 

gücü ve günlük yaşam aktivitelerindeki yetersizlik düzeyi 

ile ilişkisi. Turkish Journal of Geriatrics. 200: 4;11-14. 

25. Karayağız S, Bal S, Bayram KB, Koçyiğit H, Gürgen 

Alev. Lateral epikondilit tanılı hastalarda egzersiz tedavisinin 

etkinliği, 23.Ulusal fiziksel tıp ve rehabilitasyon 

kongresi. Türk Fiz Rehab Derg, (2011) 57. Özel sayı, 

s:247 

26. Alizadehkhaiyat O, Fisher AC, Kemp GJ, Frostick 

SP. Pain Functional Diasbility, and Physical Status in 

Tennis Elbow. Clinical Journal of Pain. 2007:23(6);482- 

89 

27. Demiral Y, Ergör G, Ünal B, Semin S, Akvardar Y, 

Kıvırcık B, ve ark. Normative data and discriminative 

propertiesof short form 36 (SF-36) in Turkis urban population. 

BMC PublicHealth. 2006: 9;247. 

- 32 -

Fatma Sarı Doğan et al. 


Case Report 

Uvular Edema Due to Ecbalium Elaterium: A Case Report 

Ecbalium Elaterium Kullanımına Bağlı Gelişen Uvular Ödem: Olgu Sunumu 

Fatma Sarı DOĞAN 1 , Merve GÜNEŞ 1 , Özlem GÜNEYSEL 1 

Vehbi ÖZAYDIN 2 , Merve DEMİRELLER 2 

1. University of Health Sciences, Dr. Lütfi Kırdar Kartal Training and Research Hospital, Emergency Medicine Clinic 

2. Medeniyet University, Göztepe Training and Research Hospital, Emergency Medicine Clinic 

SUMMARY 

CASE 

Ecbalium elaterium belongs to Cucurbitaceae 

family whose juice is used in the treatment of 

rhinosinusitis. In this paper, severe uvular edema 

case after using E. Elaterium for the treatment of 

sinusitis is presented. 

Keywords: uvular edema; ecbalium elaterium; sinusitis; 

emergency 

ÖZET 

Ecbalium elaterium, Cucurbitaceae ailesinden 

olup bitkinin meyvasının suyu, halk arasında 

rinosinüzit tedavisinde kullanılmaktadır. Yazımızda; 

sinüzit tedavisi amacıyla E. Elaterium kullanımı 

sonucu ciddi uvula ödemi gelişen bir olgu sunulmuştur. 

Anahtar Kelimeler: uvula ödemi; ecbalium elaterium; 

sinuzit, acil 

INTRODUCTION 

Alternative medicine is used for the treatment 

of several diseases worldwide. Numerous 

publications, about the complications of different 

plant usage for different treatment goals 

are present in literature. Ecbalium elaterium 

(Picture 1), belongs to Cucurbitaceae family, 

takes place in alternative medicine because of 

cytotoxic, analgesic and purgative effects of the 

bioactive materials included. (1, 2). The plant’s 

juice is used as diluted nose drip for the treatment 

of rinosinusitis in the community. Uvula 

edema is a life-threatening condition that occurs 

as a result of several reasons such as trauma, 

infection and allergic reactions (3). In this 

paper, a severe uvula edema case, after using E. 

Elaterium for sinusitis treatment is presented. 

Contact 

Corresponding Author: Fatma Sarı DOĞAN 

Address: Emergency Medicine Clinic, Dr Lutfi Kirdar Kartal Training and 

Research Hospital, Istanbul, Turkiye 

Phone Number: +90 (544) 335 95 65 

E-mail: fatmasdogan@gmail.com 

Submitted: 20.12.2016 


- 33 - 

34 years old male patient was referred 

to the emergency department with difficulty 

in swallowing and shortness of breath. Pulse 

rate: 88/min, respiratory rate: 14/min, oxygen 

saturation was 97%. In the physical examination, 

uvula was hyperemic and edematous 

(Picture 2). Chest examination was normal, 

there was no bronchospasm. Other systemic 

examination was normal. In detailed history, 

it is understood that he had chronic sinusitis, 

he put 5-6 drops of Ecbalium elaterium plant’s 

juice, which is knowns as squirting cucumber 

in community, in his nose for the treatment 

of sinusitis because of friend advise and the 

shortness of breath occured after 30 minutes. 

The patient was monitorized, IV line was obtained. 

In biochemical parameter, electrolytes, 

liver and kidney function tests were normal. 

50 mg defenhydramin, 80 mg metilprednisolon 

and 40 mg pantaprozol was applied via 

intravenous (IV) route. 

The patient was consulted to otorhinolaryngolgist 

because uvular edema was not regressed. 

80 mg extra dose of metilprednisolone was 

applied to the patient with the advise of otorhinolaryngologist, 

who had no extra patology. 

After 12 hours follow-up in the emergency 

room, uvular edema was regressed and patient 

was discharged with recommendations. 

DISCUSSION 

Uvular edema, frequently seen with hives, 

angioedema, anaflaxıa, is often idiopathic and 

can ocur secondary to infection, trauma and allergens 

(3). Patients present with shortness of 

breath and difficulty in swallowing. Ecballium 

elaterium has a cucumber like fruit which is a 

weedy plant that belongs to the Cucurbitacea 

family growing in Mediterranian countries (1, 

2). Alkoloid content of the plant named cucurbitacain 

is responsible for the allergic reactions 

(1). This bioactive contents are reported as antitumoral, 

cytotoxic, analgesic and purgative 

against jaundice (1).

Fatma Sarı Doğan et al. 


The fruit juice is used as diluted nose drop 

for the symptomatic treatment of sinusitis (1, 2). 

In literature, the cases, who developed allergic 

reactions, uvular edema, periorbital edema, allergic 

conjuctivitis, nasal mucosal necrosis after 

usage, are present (1, 4). There is no history 

of allergy in our patient. Shortness of breath and 

difficulty in swallowing developed after using 

E. Elaterium fruit juice as nose drop. Shortness 

of breath and difficulty in swallowing occurred 

secondary to uvular edema that systemic allergic 

reaction did not observed. Salhab (1) collected 

the cases in literature and evaluated the 

reason of use, main complaint and emergency 

treatment. In Vlachos and friends’ case, death 

occured as a result of cardiac and renal failure, 

and in other cases edema in smooth palate is 

reported (1, 5). 

Cardiac or renal patology was not observed 

in our patient. Oxygen, antihistaminic, methylprednisolone 

are frequently used in treatment 

as in allergic reactions, adrenalline is necessary 

if it is with anaflaxia. Oxygen, antihistaminic 

and methylprednisolone are applied to our patient. 

Patient with uvular edema should be fallowed 

carefully for the safety of respiratory tract, 

early intubation should be thought in severe 

upper respiratory tract infection. 

RESULT 

Picture 1: Ecbalium Elaterium. 

Patients referred to emergency department 

with shortness of breath and difficulty in swallowing 

should be carefully examined for the purpose 

of uvular edema. Detailed history should 

be received for local herbal agent usage with 

drugs that can lead to allergic reactions. 

REFERENCES 

1. Salhab A S. Human Exposure to Ecballium elaterium 

Fruit Juice: Fatal Toxicity and Possible Remedy. Pharmacology 

& Pharmacy, 2013, 4, 447-50. 

2. Satar S, Gokel Y, Toprak N, Sebe A.Life-threatening 

uvular angioedema caused byEcbalium elaterium. Eur J 

Emerg Med. 2001 Dec;8(4):337-9. 

3. Alcoceba E1, Gonzalez M, Gaig P, Figuerola E, Auguet 

T, Olona M. Edema of the uvula: etiology, risk factors, diagnosis, 

and treatment. J Investig Allergol Clin Immunol. 

2010;20(1):80-3. 

4. Eken C, Ozbek C, Yıldırım CK, Eray O. Severe uvular 

edema and nasal mucosal necrosis due to Ecbalium elaterium 

(squirting cucumber):An allergic reaction or direct 

toxic effect? Clinical Toxicology (2008) 46, 257–58. 

Picture 2: Hyperemic and edematous uvula. 

- 34 - 

5. Vlachos P, Kanitsakis NN, Kokonas N. Fatal cardiac 

and renal failure due to Ecbalium elaterium (squirting cucumber). 

J Toxicol Clin Toxicol. 1994; 32(6): 737-8.

Rohat Ak et al. 


Case Report 

Acute Dyspnea After Subarachnoid Hemorrhage: 

Is It Neurogenic Pulmonary Edema? 

Subaraknoid Kanama Sonrası Akut Dispne: Bu Nörojenik Akciğer Ödemi mi? 

Fatih DOĞANAY 1 , Rohat AK 1 , Tevfik PATAN 1 

1. University of Health Sciences, Fatih Sultan Mehmet Training and Research Hospital, Emergency Medicine Clinic 

ABSTRACT 

Neurogenic pulmonary edema (NPE) is a clinical 

diagnosis based upon the occurrence of pulmonary 

edema in the appropriate setting and in the 

absence of a more likely alternative cause. NPE is 

defined as an increase in pulmonary interstitial and 

alveolar fluid caused by an acute central nervous 

system injury. Pulmonary edema in patients with 

subarachnoid hemorrhage (SAH) has been associated 

with high-grade SAH, increased mortality. 

Early infiltrates, which treated effectively, did not 

affect mortality, mostly . In this case report, we aimed 

to present a patient who developed NPE due to 

SAH in the emergency department. 

Keywords: neurogenic pulmonary edema; subarachnoid 

hemorrhage; dsypnea 

INTRODUCTION 

Neurogenic pulmonary edema (NPE) is 

defined as an increase in pulmonary interstitial 

and alveolar fluid caused by an acute central 

nervous system injury (1). It has been reported 

in patients with subarachnoid hemorrhage 

(SAH), traumatic brain injury, intracerebral 

hemorrhage, status epilepticus, meningitis, spinal 

cord injury, intracranial tumors, ischemic 

stroke and multiple sclerosis (2). But still NPE 

is underdiagnosed after serebrovascular accidents 

although it may course mortally if it is 

not treated early. We presented a patient who 

developed NPE in emergency department due 

to SAH and we revealed the presentation and 

diagnosis for ED doctors in this case report. 

CASE 

ÖZET 

Nörojenik pulmoner ödem (NPE), uygun ortamda 

pulmoner ödem oluşumuna ve daha olası 

bir alternatif neden bulunmadığına dayalı klinik bir 

tanıdır. NPE akut merkezi sinir sistemi hasarının 

yol açtığı pulmoner interstisyel ve alveoler sıvıda 

bir artış olarak tanımlanır. Subaraknoid kanamalı 

(SAK) hastalarda pulmoner ödem, yüksek dereceli 

SAK ile ilişkili olup mortaliteyi arttırmaktadır. Etkili 

bir şekilde tedavi edilen erken infiltratlar çoğunlukla 

mortaliteyi etkilemez. Bu olgu sunumunda 

acil serviste SAK nedeniyle NPE gelişen bir hastayı 

sunmayı amaçladık. 

Anahtar Kelimeler: nörojenik pulmoner ödem; subaraknoid 

kanama; dispne 

Contact 

Corresponding Author: Rohat AK 

Address: Istanbul Fatih Sultan Mehmet Training and Research Hospital, 

Icerenkoy, 34752 Atasehir, Istanbul, Turkiye 

Phone Number: +90 (506) 821 31 36 

E-mail: rohatakmd@gmail.com 

Submitted: 03.01.2017 


- 35 - 

A 82-year-old man presented to emergency 

department (ED) with fatigue and headache. 

His symptoms began about 5 hours ago. 

On initial presentation, his Glascow Coma Scale 

(GCS) was 15; blood pressure was 170/90 

mmHg, pulse rate was 78 bpm, oxygen saturation 

98%, body temperature was 36,4°C. 

His physical and neurological examination 

revealed no pathology including normal breath 

sounds. His electrocardiography and his 

laboratory results were normal, too. He was 

sent to computed tomography (CT) of brain 

for intracranial hemorrhage because of having 

the worst headache in his life. His CT scan in 

the emergency department revealed diffuse subarachnoid 

hemorrhage (Figure 1). During his 

wait in angiography, after an hour in his followups, 

suddenly he had dyspnea. In his repeated 

physical examination, bibasillary crepitant rales 

were developed in his lung auscultation. His 

vital signs were as his presentation except oxygen 

saturation measured 88% and respiratory 

rate was 32/min. He had oxygen therapy, he 

was sent to CT for scaning thorax. Thorax CT 

revealed bilateral pulmonary edema (Figure 2). 

Half an hour later, his GCS score regressed to 

8 in spite of supportive therapy. After endotracheal 

intubation, the patient was sent to intensive 

care unit for further therapy and follow-up.

Rohat Ak et al. 


Figure 1: Brain CT scan of subarachnoid hemorrhage. 

DISCUSSION 

NPE is a clinical diagnosis based upon the 

occurrence of pulmonary edema in the appropriate 

setting and in the absence of a more 

likely alternative cause (3). In our patient sudden 

dyspnea and hypoxia developed after 6 

hours of SAH symptoms. The lack of diagnostic 

markers for special etiologies contributes 

to poor recognition and diagnosis wordwide. 

The reported prevalences for NPE after SAH 

are changing between 10%-40% (4). This range 

may be minimized by more recognition of 

ED doctors. The pathophysiologic mechanisms 

are thought to be pulmonary capillary pressure 

increase by transient pulmonary vasoconstriction 

after cerebrovascular accident, and/or in 

the pulmonary capillary bed, increased permeability 

reproduced by inflammatory mediators. 

In addition contributions of the hypothalamus, 

elevated intracranial pressure, and activation of 

the sympathoadrenal system may play role (5). 

In emergency departments, physicians should 

be alert of clinical presentation consisting of 

signs of oxygenation failure, such as dyspnea, 

tachypnea, tachycardia, cyanosis, pink frothy 

sputum, and crackles and rales on auscultation 

in patients with SAH (6). NPE must be kept 

in mind if bilateral, symmetric, smooth and 

diffuse, alveolar edema-like infiltrates were 

present in the chest radiography or thorax CT 

and PaO2/fraction of inspired oxygen is

Birol Ağca ve ark. 


Olgu Sunumu 

Amyand Herni̇ Cerrahi̇ Tedavi̇ si̇ nde Apendektomi̇ ve 

Fıtık Onarımı Nasıl Olmalı? (Olgu Sunumu) 

How Should the Appendectomy and Hernia Repair be in the Surgical Treatment of Amyand’s Hernia? (Case Report) 

Birol AĞCA 1 , Yalın İŞCAN 1 , Cihan ŞAHAN 1 , Anıl ERGİN 1 

İksan TAŞDELEN 1 , Kemal MEMİŞOĞLU 1 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi Genel Cerrahi Kliniği 

ÖZET 

Amyand herni; fıtık kesesi içerisinde apendiksin 

bulunduğu nadir görülen bir inguinal herni tipidir. 

İnsidansı %1 düzeyinde olan bu durumun ameliyat 

öncesi tanısı zordur. İlk kez Clauidius Amyand 

tarafından 1735 tarihinde tanımlanmıştır. Fizik muayenesinde 

sağ inguinal herni olduğu tespit edilen 

77 yaşındaki erkek hastanın yapılan ameliyatında 

herni kesesi içerisinde apendiks olduğu görülmüştür. 

Amyand herni tanısı ameliyat esnasında konulan 

hastamıza herni kesesi içerisinden apendektomi 

yapıldı. Ortamda infekte materyal saptanmaması 

üzerinde Lichtestein yöntemi ile herni onarımı 

uygulandı. Bu yazıda peroperatuar Amyand herni 

tanısı konan ve apendeksin patolojik durumuna uygun 

olarak meshli onarım uyguladığımız olgu ve bu 

konu literatür ışığında irdelenmiştir. 

Anahtar kelimeler: amyand hernisi; apendektomi 

GİRİŞ 

Amyand herni, ilk kez Claudius Amyand 

tarafından 1735 tarihinde tarif edilmiş olup herni 

kesesi içerisinde apendiks bulunması olarak 

adlandırılmıştır (1, 2). Amyand herni tüm inguinal 

herniler arasında %1 oranında görülmektedir. 

Akut apandisit nedeniyle ameliyat edilen 

olgularda ise görülme oranı yaklaşık %0,1’dir 

(3, 4). Amyand herni tanısı ameliyat öncesinde 

zor konulabilmekte,tanı daha çok ameliyat 

esnasında konmaktadır.Bu durumda tedavide 

farklı yaklaşımlara neden olabilmektedir (5). 

Biz bu çalışmada inguinal hernilerin bir 

tipi olan ve çok nadir görülen Amyand hernisi 

olgusunu güncel literatür eşliğinde değerlendirdik. 

OLGU 

ABSTRACT 

Amyand’s hernia is a rare type of inguinal hernia 

in which the vermiform appendix located with 

in the hernial sac. It is seen in nearly %1 and it 

is difficult to make diagnose pre-operatively.First 

time it defined by Claidius Amyand in 1735. An 77 

year-old man who had a right inguinal hernia in 

physical examination operated and appendix vermiformis 

seen in hernia sac during the operation. 

Amyand hernia diagnosed during the operation 

and we did the appendectomy from inside of hernia 

sac. There is no infected material at the operation 

area so we applied Lichtenstein hernia repair. In 

this report, Amyand hernia and our case, which diagnosed 

during the operation and applied inguinal 

hernia repair with mesh , investigated in the light of 

literature. 

Keywords: amyand hernia; appendectomy 


Sorumlu Yazar: Birol AĞCA 

Yazışma Adresi: Barbaros Mah. Uphill Court Site, A8-14, Ataşehir, 

İstanbul 

Tel: +90 (533) 347 27 24 

E-Posta: birolagca@yahoo.com 

Makalenin Geliş Tarihi: 17.11.2016 

Makalenin Kabul Tarihi: 20.11.2016 

- 37 - 

Sağ kasık ağrısı ve şişlik nedeniyle polikliniğimize 

başvuran 77 yaşındaki erkek hasta 

da yapılan fizik muayenede; sağ inguinal bölgede 

şişlik ve redükte edilebilen indirek inguinal 

herni saptandı. Özgeçmişinde herhangi bir 

ameliyatı ve sistemik hastalığı yoktu. Laboratuar 

ve biyokimyasal parametreleri normaldi. 

Yüzeysel ultrasonografide sağ kasık bölgesinde 

yaklaşık 35 mm çapında Valsalva manevrası 

ile daha da belirginleşen herni kesesi ve kese 

içerisinde barsak anslarının görüldüğü rapor 

edildi. 

Hasta bunun üzerine elektif koşullarda 

preoperatif hazırlığı takiben ameliyata alındı. 

Sağ Bassini insizyonu ile inguinal eksplarasyona 

başlanıldı. Yapılan eksplarasyonda spermatik 

kordunun antero-lateralinde indirek herni 

kesesi saptandı. Kese diseksiyonu ve uygulanan 

herniotomide fıtık kesesine yapışık yaklaşık 

10 cm uzunluğunda apendiks vermiformis 

izlendi (Resim 1, 2). Apendiksin fıtık kesesi 

duvarlarından birini oluşturduğu saptandı. 

Apandisit hali izlenmeyen ve etraf dokularda 

lokal infekte alan görülmeyen olgu da apendiks 

mezosundan itibaren fıtık kesesinden ayrılarak 

kese içerinden apendektomi gerçekleştirildi.



Resim 1: Fıtık kesesi içerisinde apendiks vermiformis. 

Resim 2: Fıtık kesesi içerisinden apendektomi hazırlık. 

İnguinal herni ise Lichtenstein yöntemi 

ile gerilimsiz şekilde prolen mesh kullanılarak 

onarıldı. Ameliyat sonrası komplikasyon izlenmeyen 

hasta ayaktan takip edilmek üzere 2. 

günde taburcu edildi. 

TARTIŞMA 

Karın duvarının zayıflamış bölgelerinde 

periton ve içerisindeki bazı organların yer değiştirmesi 

sonucu ortaya çıkan inguinal hernilerde 

fıtık kesesi içerisinde genellikle omentum 

ve ince bağırsaklar bulunmaktadır (5). Amyand 

hernide ise fıtık kesesi içerisinde apendiks vermiformis 

yer almaktadır (1). Tüm inguinal hernilerde 

görülme oranı %1, tüm apandisit olgularında 

ise bu oran %0,1’dir (3, 4). Priego ve 

ark. 4752 apandisitli olguda apendiksin inguinal 

herni kesesinde saptanma oranını %0,126 

olarak bildirmişlerdir (6). 

Amyand herni tanısını ameliyattan önce 

koymak oldukça zordur. Herni kesesi içerisinde 

apendiksi göstermek amacıyla bilgisayarlı 

tomografi ve ultrasonografiden yararlanırsa da 

kesin tanı ameliyat esnasında konmaktadır (7, 

8). Olgumuzda ameliyattan önce tanı konulamamış 

olup tanı fıtık kesesi açıldıktan sonra 

konulabilmiştir. 

Tablo 1: Amyand Hernide Losanoff ve Basson sınıflaması. 

Tip 1 

Tip 2 

Tip 3 

Tip 4 

Herni Tipi Tedavi Yöntemi 

Normal apendiks 

Redüksiyon veya apendektomi+meshli onarım 

Akut Apandisit (lokalize) 

Fıtık kesesinden apendektomi+anatomik onarım 

Akut apandisit (peritonit) 

Laparotomi ile apendektomi+anatomik onarım 

Akut apandist (diğer organ patolojisi) 

Apendektomi(diagnostik veya diğer prosedürlerle) 

Fıtık kesesi içerisinde apendiks saptanması 

durumunda tedavi yaklaşımının ne olacağı 

da tartışmalı bir konudur. Bu konudaki tartışma 

bu tip fıtıkların son derece nadir görülmesinden 

kaynaklanmaktadır. Literatürde daha çok 

olgu sunumu şeklinde karşımıza çıkan bu tip 

fıtıklarda tedavi yöntemi daha çok apendiksin 

inflamasyon durumu ve hastanın yaşı göz 

önüne alınarak yapılmaktadır. Losanoff ve ark 

bir çalışmada Amyand herniler dört farklı tipe 

ayrılarak bunlarda uygulanacak tedavi şekilleri 

sınıflandırılmıştır (Tablo 1) (9). Uygulanacak 

tedavi yöntemleri ameliyattan önce tanı konulması 

zor olduğundan bu tabloda yer alan 

özellikler dikkate alınarak yapılmasında fayda 

olacaktır. Biz olgumuzu Tip 1 Amyand herni 

grubunda değerlendirip cerrahi tedavisini kese 

içerisinden apendektomi ve meshli fıtık onarım 

şeklinde uyguladık. 

Kahramanca ve ark. 15 vakalık Amyand 

herni serilerinde tüm olgulara apendektomi 

yapmıştır. Bu olguların sadece 4’ü akut apandisit 

olup diğerlerinde apandisit saptanmamıştır. 

Buna rağmen bu çalışmada sadece 3 olguda 

meshli onarım tercih edilmiştir. Diğer 12 olguda 

ise anatomik onarım yapılmıştır (5). Sözen 

ve ark ise 21 olguluk serilerinde fıtık kesesi 

içerisinden apendektomi ve apendiks doğalsa 

sentetik materyal kullanarak onarımı önermektedir 

(10). 

Bazı çalışmalarda hastanın yaşı ve yaşa 

paralel görülebilecek ek hastalıkların da tedavi 

seçiminde önemli olduğu söylenmektedir (11, 

12). Buradaki durum yaştan daha çok ek hastalıklar 

ve ameliyat zamanının yaratabileceği 

olumsuzluklar olarak görülmektedir. Olgumuzun 

77 yaşında olmasına rağmen, ek bir hastalığı 

olmaması ve ameliyat süresinin makul bir 

zaman aralığında olması dolayısıyla apendektomi 

işlemi uygulanmıştır. 

- 38 -



Son yıllarda inguinal herni tedavisinde laparoskopik 

yaklaşımın daha fazla olması Amyand 

herni tedavisinde “laparoskopiyi de gündeme 

getirir mi?” sorusuna litaratürde cevap 

aradık. Bu amaçla yapılmış az sayıda çalışmaya 

rastladık. Genelde olgu sunumu şeklinde olan bu 

çalışmaların birinde Diwakar S ve ark üç olguda 

transabdominal preperitoneal (TAPP) yöntemle 

apendektomi uyguladıktan sonra meshli onarım 

uyguladıklarını bildirmişlerdir (13). 

Sonuç olarak; Amyand herni özellikle 

komplike inguinal hernilerde her yaşta olabileceği 

akılda tutulması gereken bir durumdur. 

Tedavi seçiminin apendiksin patolojik durumu, 

hastanın yaşı ve ek hastalığı göz önüne alınarak 

yapılması gerektiğini önermekteyiz. 

KAYNAKLAR 

1. Amyand C.Of an inguinal rupture,with a pin in the appendix 

caeci,incrusted with Stone;and some observation on 

wounds in the guts.Philos Trans R Soc Land 1736;39:329- 

336. 

2. Eser M,Kılınç İ,Kıyak G.Olgu sunumu:Amyand herni. 

Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Degisi 2011;37:33-35. 

3. Ryan WJ. Hernia of the vermiform appendix. Ann Surg 

1937;106:135–9. 

4. Kwok CM, Su CH, Kwang WK, Chiu YC. Amyand’s hernia: 

case report and review of the literature.Case Rep Gastroenterol 

2007;1:65–70. 

5. Kahramanca Ş,Kaya O,Güzel H,Özgehan G, Bostancı H, 

et al. Amyand Herni ve Cerrahi: Apendektomi Gerekli mi? 

Fıtık Onarımı Nasıl Yapılmalı? Dokuz Eylül Üniversitesi 

Tıp Fakültesi Dergisi.2013;27:75 – 80 

6. Priego P, Lobo E, Moreno I, et al. Acute appendicitis in 

an incarcerated crural hernia: analysis of our experience. 

Rev Esp Enferm Dig 2005; 97: 707-705. 

7. JS,Halpern D,Katz DS.Amyand’s hernia:prospective CT 

diagnosis.J Comput Assist Tomogr 2000;24:884-886. 

8. Solecki R,Matyja A,Milonowski W. Amyand’s hernia: Areport 

of two cases.Hernia 2003;7:50-51. 

9. Losanoff JE, Basson MD. Amyand hernia: a classification 

to improve management. Hernia 2008;12:325-326. 

10. Sözen S,Alıcı A,Tükenmez M ve ark. Amyand fıtığı:Olgu 

serisi ve deneyimimiz.Ulusal Cerrahi Dergisi 2010;26:212- 

215. 

11. Carey LC.Acut appendicitis occuring in hernias:a report 

of 10 cases.Surgery 1967;31:236-238. 

12. Anagnostopoulou S,Dimitroulis D,Troupis TG, et 

al.Amyand’s hernia:a case report.World J Gastroenterol 

2006;29:4761-4763.). 

13. Diwakar S, Sudeepta S, Majid W, Prasanna KR. Amyand’s 

hernia: Our experience in the laparoscopic era. J 

Minim Access Surg. 2015;11:151-153. 

- 39 -

Mehmet Akif Sargın ve ark. 


Olgu Sunumu 

ÖZET 

Erişkinlerde en sık görülen primer malign 

beyin tümörü glioblastoma multiformedir (GBM). 

Bu tümörler glial tümörlerin en sık görüleni ve en 

malign olan formudur. Tedavisinde cerrahi, radyoterapi 

ve kemoterapi kullanılmaktadır. Gebeliğin 

kendisi GBM için bir risk faktörü değildir. Ancak 

gebelerde glial tümörler davranış değişikliğine gidebilir, 

böylelikle gebelik seyrine etki edebilirler. 

Gebelikte görülen GBM’de yönetim hem hasta, hem 

fetüs hem de doktorlar açısından oldukça zor bir 

durumdur. Gebelik sırasındaki tedavi seçenekleri 

arasında cerrahi ve radyoterapi yer alır. Bu tedavilerden 

hangisinin uygulanacağına gebelik haftası, 

nörolojik semptomlar ve nörolojik semptomların 

ilerleyici olup olmamasına göre karar verilir. Bu 

olgu sunumlarında acil servise başvuru sonrasında 

GBM tanısı alan iki gebenin yönetimiyle ilgili tecrübemizin 

sunulması amaçlandı. 

Anahtar kelimeler: glioblastoma; kraniotomi; radyoterapi 

ABSTRACT 

Primer Malign Beyin Tümörü ve Gebelik: İki Olgu Sunumu ve 

Literatür Taraması 

Primary Malignant Brain Tumours and Pregnancy: Two Case Reports and Literature Review 

Mehmet Akif SARGIN 1 , Murat YASSA 1 , Ali Fatih RAMAZANOĞLU 2 , Ali BÖREKÇİ 2 

Emrah ORHAN 1 , Niyazi TUĞ 1 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği 

2. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Beyin ve Sinir Cerrahisi Kliniği 

Glioblastoma multiforme (GBM) is the most 

common primary malignant brain tumour in adults. 

GBM is the most malignant and the most common 

form among glial tumours. Surgery, radiotherapy 

and chemotherapy are the available treatment modalities. 

Pregnancy itself is not a risk factor for 

GBM, however, the nature course of glial tumours 

can be changed in pregnancy and thus may 

affect the management. The management of GBM 

in pregnants is a challenge for the patients, fetus 

and also clinicians. Surgery and radiotherapy are 

the treatment options in pregnancy. The choice of 

treatment depends on the gestational age, neurological 

symptoms and the progress of the symptoms. 

These case reports aimed to share our experience 

with two pregnant women whom were diagnosed 

with GBM after applying to the emergency service. 

Keywords: glioblastoma; craniotomy; radiotherapy 


Sorumlu Yazar: Mehmet Akif SARGIN 

Yazışma Adresi: Balıkesir Cad. Soğanlık Yeni Mahalle Uprise Elite Sitesi 

C 2 Blok D:1 34880 Kartal, İstanbul 

Tel: +90 (505) 350 82 59 

E-Posta: drmehmetakifsargin@yahoo.com 

Makalenin Geliş Tarihi: 05.01.2017 

Makalenin Kabul Tarihi: 05.01.2017 

- 40 - 

GİRİŞ 

Glial tümörlerin en sık görüleni ve en 

malign olan formu glioblastoma multiformedir 

(GBM). Erişkinlerde en sık görülen primer 

malign beyin tümörüdür (1). Birçok olguda 

GBM’nin etiyolojisi bilinmemekle birlikte 

DNA tamir genlerindeki tekli nükleotid polimorfizmine 

olan genetik yatkınlık, teröpatik 

iyonizan radyasyon, sigara, vinil klorid, pestisit, 

N-nitrosa bileşenlerine maruziyet, kafa 

travması, petrol ürünleri veya sentetik kauçuk 

gibi mesleklerde çalışanlar, elektromanyetik 

alan maruziyeti, olası ırk ve cep telefonları kullanımı 

hala tartışmalı bir konu olmakla birlikte 

etiyolojide ileri sürülen nedenlerdendir (2-4). 

Gebeliğin kendisi GBM için bir risk faktörü 

değildir (5). Ancak gebelerde glial tümörler 

davranış değişikliğine gidebilir ve böylelikle gebelik 

seyrine etki edebilirler (5). Tedavi edilmiş 

ileri evre GBM gebelikle beraber nadiren görülebilir. 

Bunun başlıca iki nedeni vardır. Birincisi 

GBM’nin standart tedavisinde kullanılan 45 

Gy dozunun üzerinde verilen radyoterapi gonadotropin 

sentezini bozarak fertiliteyi olumsuz 

yönde etkilemesidir (6). İkinci önemli neden 

ise temozolomid gibi alkilizan ajanlarla yapılan 

kemoterapilerin ovaryen fonksiyonları bozarak 

prematür menapoza neden olmasıdır (6). 

Gebelikte görülen GBM’de yönetim hem 

hasta, hem fetüs hem de doktorlar açısından oldukça 

zor bir durumdur (7). Ayrıca cerrahinin 

zamanlanması, gebelikte radyoterapi ve kemoterapinin 

kullanımı ile ilgili kanıta dayalı veriler 

halen sınırlıdır. Antikonvülzan ilaçların gerekliliği 

ve kullanımı, doğum zamanlaması ve 

doğum şekli tartışmalıdır. Anne için potansiyel 

fayda ve fetus açısından söz konusu olabilecek 

riskler dengelenmelidir (8). İki olguyu içeren 

yazımızda hastanemiz acil servisine başvuru 

sonrasında GBM tanısı alan iki gebenin yönetimiyle 

ilgili tecrübemizi sunmak istedik. Miad 

gebelikler olması nedeniyle yönetimleri nispeten 

diğer trimesterlere göre kolay olsa da, tüm 

trimesterler için gebelikte GBM yönetimini literatür 

eşliğinde tartışmak istedik.



Resim 1: Hastanın acil serviste çekilen Beyin-Diffüzyon MR tetkiki görüntüleri. Sağ serebral hemisfer frontal lobda yerleşimli, 

yaklaşık 60x57x54 mm boyutlu ve solid komponentlerinde yaygın heterojen kontrastlanma gösteren glioblastom. Tümör dokusu 

sağ lateral ventrikülü belirgin komprese etmekte olup orta hat yapılarında 12-13 mm sola kayma izlenmektedir. 

OLGU 1 

- 41 - 

35 yaşında gravida 3 ve 2 vajinal doğum 

hikayesi olan hasta 38 gebelik haftasında acil 

servisimize baş ağrısı, bulantı, kusma ve uyku 

hali şikayetleriyle başvurdu. Alınan anamnezde 

bir gün önce özel bir hastaneye yürüyememe, 

bilinç bulanıklığı şikayetleri ile başvurduğu ve 

obstetrik muayenesinde patoloji izlenmeyerek 

hastanın evine geri gönderildiği öğrenildi. Ertesi 

gün şikayetleri artan gebenin hastanemize 

başvurusunda baş ağrısı, kusma ve uyku hali 

şikayetlerinin de eklenmesi üzerine; hastadan 

mevcut gebeliği nedeniyle öncelikli olarak 

Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniğimizden 

konsültasyon istendi. Hastanın yapılan vajinal 

muayene ve ultrasonografi incelemesine göre; 

aktif doğum eyleminde olmayan, 35-36 hafta 

ölçülerinde, tahmini 2700 gr ağırlığında, plasentası 

intakt tek canlı gebelik izlendi. Klinik 

durum nedeniyle ağır pre-eklampsi tanısının 

ekartasyonu için hastadan tahlil istendi. Tansiyon 

arteryel değerleri 120/70 mm/Hg, lökosit 

15600 hücre/mL, hemoglobin 11.5 gr/dl, trombosit 

333000 hücre/mL, tam idrar tahlilinde 

protein negatif, keton 3+ bulundu. Karaciğer 

ve böbrek fonksiyon testleri, serum elektrolit 

değerleri normal sınırlarda bulundu. Hastanın 

bilinen sistemik rahatsızlığı yoktu. Mevcut 

muayene ve laboratuar bulgularıyla obstetrik 

patoloji düşünülmeyen hasta nörolojik hastalıklar 

ve intrakranial patolojiler açısından tetkik 

için tekrar acil servise gönderildi. Hastadan 

istenen beyin MR’ında; sağ serebral hemisfer 

frontal lobda yerleşimli, yaklaşık 60x57x54 

mm boyutlu, santrali büyük ölçüde kistik-nekrotik 

vasıfta, superolateral kesiminde duvar 

kalınlaşması formunda düzensiz solid komponentler 

barındıran kitle görüntülendi (Resim 1). 

İstenen beyin cerrahisi konsültasyonu sonucu 

kitlenin “orta hat kayması” yapması nedeniyle 

hastaya acil kraniotomi kararı alındı. Klinikler 

arası yapılan konsültasyonlar sonucu hastaya 

sezaryen yapılması ve aynı seansta kraniotomi 

uygulanmasına karar verildi. Hasta genel anestezi 

altında ilk olarak usulüne uygun yöntemle 

sezeryan yapılarak canlı kız bebek doğurtuldu. 

Sezeryan operasyonun bitimi akabinde Beyin 

Cerrahisi uzman doktorları tarafından yapılan 

kraniotomide frontal lobda, kortekste solid kısımları 

parankim dokusundan belirgin olarak 

ayrılan, kistik komponenti de bulunan kitle total 

olarak çıkarıldı. Postoperatif dönemde Kadın 

Hastalıkları ve Doğum Kliniği ve Beyin 

Cerrahisi Kliniği tarafından ortak takip edilen 

hastada herhangi bir komplikasyon görülmedi. 

Postoperatif onuncu gün taburcu edilen hastanın 

patoloji sonucu sarkamatöz değişiklikler 

gösteren glioblastoma multiforme, WHO 

grade IV şeklinde raporlandı. Hasta Onkoloji 

Kliniği’ne takip ve tedavi için yönlendirildi. 

OLGU 2 

39 yaşında gravida 2 ve 1 sezeryan doğumu 

olan hasta 37-38 gebelik haftasında acil 

servisimize yüz bölgesi de dahil olmak üzere 

vücudun sol tarafında uyuşukluk şikayetleriyle 

başvurdu. Anamnezinde şikayetlerinin dört gün 

önce sol elde ve kolda uyuşma, karıncalanma 

şeklinde başladığını belirtti. Bilinen nörolojik 

hastalığı olmadığı için evde şikayetlerinin 

geçmesini beklemiş ve hastaneye hemen başvurmamış 

olduğu öğrenildi. Ancak şikayetleri 

yüz bölgesinin sol tarafını da içine alacak şekilde 

giderek şiddetlenmesi üzerine hastaneye



başvurmuş. Yapılan muayenesinde Glaskow 

Koma Skalası puanı 15, bilinç açık, oryante, 

koopere olan hastanın ışık refleksleri her iki 

gözde pozitif bulunmuş. Ense sertliği ve lateralizan 

bulgusu olmayan hastada ilk etapta nörolojik 

muayene doğal olarak değerlendirilmiş. 

Gebelik nedeniyle Kadın Hastalıkları ve Doğum 

Kliniğimizden konsültasyon istenen hastanın 

yapılan vajinal muayene ve ultrasonografi 

incelenmesine göre; aktif doğum eyleminde 

olmayan, 37-38 hafta biyometrik ölçülerinde, 

tahmini 3100 gr ağırlığında, plasentası intakt 

tek canlı gebelik izlendi. Tansiyon arteryel değerleri 

100/70 mmHg, lökosit 10400 hücre/mL, 

hemoglobin 11.8 gr/dl, trombosit 277000 hücre/mL, 

tam idrar tahlilinde protein negatif bulundu. 

Karaciğer ve böbrek fonksiyon testleri, 

serum elektrolit değerleri normal sınırlarda bulundu. 

Acil obstetrik patoloji izlenmeyen hastadan 

kraniyal MR istenmesine karar verildi. 

Kontrastlı MR incelemesi sonucunda sağ pariyetal 

bölgede subkortikal ak maddede geniş 

perilezyonel ödem alanı barındıran, 26x18mm 

ve 6x5mm büyüklüğünde nodüler lezyonlar 

izlendi (Resim 2). Beyin Cerrahisi konsültasyonu 

sonucu sağ pariyetal bölgede ödem ve 

şift yapmış tümöral kitlenin erken cerrahi girişim 

ile çıkarılması planlandı. Hasta kraniotomi 

onayı için düşünmek istedi. Klinikler arası 

yapılan konsültasyonlar sonucu hastanın nöbet 

riski olduğu ve kraniyal kitle nedeniyle acil 

operasyona alınabileceğinden hastaya sezeryan 

ile doğum yapılmasına karar verildi. Usulüne 

uygun sezeryan doğum yaptırılarak 3000 gr 

ağırlığında canlı bir erkek bebek doğurtuldu. 

Hasta onamı olmadığından kraiotomi aynı seansda 

yapılamadı. 

Postoperatif 16. saatte hasta ve yakınları 

Beyin Cerrahisi uzmanı tarafından operasyon 

yapılmasına onay verdi. Yapılan kranitomide 

sağ gyrus superior marjinalis ile sağ gyrus angülaris 

bileşkesinden transkortikal tümöre ulaşılarak 

eksize edildi. Peroperatif gelişen subdural 

hematom ayrıca drene edildi. Postoperatif 

dönemde Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği 

ve Beyin Cerahisi Kliniği tarafından ortak 

takip edilen hastada cerrahi bir komplikasyon 

görülmedi. Postoperatif 8. günde taburcu edilen 

hastanın patoloji sonucu glioblastom multiforme, 

WHO grade IV şeklinde raporlandı. 

Hasta takip ve tedavi için Onkoloji Kliniğine 

yönlendirildi. 

TARTIŞMA 

GBM en agresif ve en kötü prognozlu primer 

beyin tümörüdür. Nüks eden tümörlerde 

hastalık daha kötü seyreder. Gebelik durumunda 

hastalık hem tümörün tanı ve tedavisi açısından 

hem de fetal etkiler ve doğum zamanlaması 

açısından daha da karmaşık bir hal alır 

(7). Gebelikte GBM semptomları hafiften ağıra 

geniş bir spektrumda görülebilir (8). Bunlar baş 

ağrısı, mide bulantısı, kusma, senkop ve konvülsiyon 

gibi jeneralize semptomlar şeklinde 

ya da daha sık olarak görsel, dil, motor veya 

duyusal defisitler şeklinde fokal olabilir. Olgularımızın 

ikisinde de bu semptomlar ve ilerleyici 

nörolojik bulgular mevcuttu. GBM’li gebeye 

yaklaşım için kesin bir yönetim rehberi yoktur. 

Hasta yönetimi olgu sunumları ve literatürdeki 

küçük serilere dayanılarak yapılır (7, 9). Yönetim 

ve tedavide; cerrahi, radyoterapi ve doğum 

daha yoğun tartışılmıştır. 

Resim 2: Hastanın acil serviste çekilen Beyin MR görüntüleri. Sağ pariyetal bölgede subkortikal ak maddede geniş perilezyonel 

ödem alanı barındıran 26x18mm ve 6x5mm büyüklüğünde nodüler lezyonlar. 

- 42 -



Kemoterapi daha çok gebelik dışı GBM’de 

tercih edilmektedir. Çünkü bir çok kullanılan 

kemoterapi ajanı 600 kd dan daha küçük boyutlu 

olduğundan plasentadan kolayca geçebilir 

(10). Artmış hepatik oksidasyon, artmış böbrek 

klirensi ve ilacın serum albümine bağlanma düzeyinin 

azalması gibi gebeliğin bazı fizyolojik 

değişikliklerine bağlı olarak kemoterapötiklerin 

farmakokinetik ve farmakodinamik davranışlarının 

daha karmaşık bir hale gelebilir. En 

sık kullanılan kemoterapi ilaçları temozolomid, 

bevacizumab, prokarbazin, lomustin ve vinkristindir. 

Bevacizumab, tekrarlayan GBM tedavisinde 

ilk basamak ajan olarak kullanılan bir 

anjiyogenez inhibitörüdür. Gebelik kategorisi 

C olarak değerlendirilir. Gebelik boyunca kemoterapi 

uygulanması özellikle ilk trimesterde 

riskli olup hem anne hem de fetus için zararlı 

etkiler bırakabilir. Son öneriler hayvan deneyleri 

ve epidemiyolojik çalışmalar üzerine kuruludur 

(3, 11). Fetus için özellikle organogenez 

döneminde major konjenital anomali, organ 

toksisitesi, spontan düşük, büyüme gelişme geriliği, 

düşük doğum ağırlıklı doğum, prematüre 

doğum, ölü doğum nedeni olabilir (8, 12, 13). 

Zararın büyüklüğü genelde gestasyonel 

yaşa ve ilaca maruziyet süresine bağlıdır. Ayrıca 

doğum sonrası neonatal kemik iliği depresyonu/karsinogenezis, 

uzun dönemde sterilite, 

nörolojik ve davranışsal bozukluklara neden 

olabilir (13). 

Radyoterapi GBM tedavisinin önemli bir 

bölümünü teşkil etse de 1 yıldan daha az süre 

verilmesi mümkün değildir. Gebelikte radyoterapinin 

zararlı etkileri fetüsün absorbe ettiği 

iyonizan radyasyon dozu ve gebelik haftasına 

bağlıdır (14). Radyoterapinin başlıca fetal etkileri; 

malformasyon, büyüme gelişme geriliği, 

zeka geriliği, onkojenik etki ve in utero 

fetal ölümdür (14). Radyoterapinin etkileri de 

hayvan deneyleri ve epidemiyolojik çalışmalar 

üzerine kuruludur. Ayrıca Hiroshima and 

Nagasaki’ye atılan atom bombalarından sonra 

iyonizan radyasyonun etkilerine maruz kalan 

gebelerin doğan çocuklarında zeka geriliği, 

düşük IQ skoru, lösemi ve çocukluk çağı kanserlerinde 

artışa neden olmuştur (15). Radyoterapinin 

gebelikte GBM tedavisinde kullanımı 

bazı yazarlar tarafından geç ikinci veya üçüncü 

trimester gebelerde ilerleyici nörolojik defisitin 

palyatif tedavisinde önerilmiştir (16). Bizim 

olgularımıza da doğum sonrası dönemde radyoterapi 

uygulanmıştır. 

- 43 - 

Cerrahi tedavi ve doğum zamanlaması tartışmalı 

olmakla beraber nörolojik semptomların 

ciddiyetine ve gebelik haftasına göre karar 

verilmesi önerilmektedir. Tewari ve ark., birinci 

trimester veya erken ikinci trimesterde tespit 

edilen, nörolojik bozukluk belirtisi olmayan 

stabil durumdaki gebelere cerrahi müdahale 

yapılmadan gebeliğin izlenmesini önermişlerdir 

(16). Genel durumu stabil olmayan ve beyin 

herniasyon bulguları olan hastalarda, gebelik 

kaybı göz ardı edilerek kraniyotomi yapılması 

gerektiğini de vurgulamışlardır (16). Özellikle 

asemptomatik hastalarda geç ikinci trimester 

ve üçüncü trimester gebelerde, artmış maternal 

intravasküler hacime bağlı intrakranial hemoraji 

riskinden dolayı cerrahiden kaçınılması 

önerilmiştir. Bu haftalardaki gebelerin stabil 

olanlarında rutin gebelik izlemi ile fetal maturasyonun 

beklenmesi önerilirken, genel durum 

bozukluğu olan gebelerde ise ilerleyici nörolojik 

defisit görülüyorsa radyoterapi uygulanması 

önerilmiştir. Fetal maturasyonun tamamlandığı 

gebelerde, genel durum bozukluğu ve beyin 

herniasyon riski/bulgusu varsa genel anestezi 

altında sezeryan doğum ve ardından karaniyotomi 

ile dekompresyon cerrahisi uygulanması 

önerilmiştir (16). Bizim olgularımızın MR görüntülerinde 

orta hat şift ve herniasyon bulguları 

izlendiğinden acil kraniyotomi gerekliliği 

doğmuştur. Stabil olan gebelerde vajinal doğum, 

doğumun ikinci evresinin kısa sürmesi 

şartıyla denenebilir. Çünkü vajinal doğumda 

intrakranial basınç artışından kaçınılması gerekmektedir 

(16). Lynch ve ark. her trimesterde 

cerrahi yapılıp malign tümörün çıkarılmasını 

önermişlerdir (12). Bodiabaduge ve arkadaşları 

ise cerrahinin mümkün oldukça ilk trimesterden 

sonra, erken ikinci trimesterden itibaren 

yapılmasını önermişlerdir (17). 

Olgularımız miad gebelikte izlendiğinden 

doğum yönetimleri açısından güçlük yaşanmamıştır. 

Klinikler arası yapılan konsültasyonlar 

sonrası hastaların ikisine de önce sezeryan doğum 

yaptırılıp akabinde orta hat şifti ve herniasyon 

bulguları nedeniyle kraniotomi ile dekompresyon 

cerrahisi uygulanmıştır. 

SONUÇ 

GBM en sık görülen primer malign beyin 

tümörüdür. Gebelikte yönetim daha karmaşıktır 

ve multidisipliner olmalıdır. Tanı konulduktan 

sonraki gebelik haftası, gebelik takibi için 

olası riskler ve tedavilerin komplikasyonları 

açısından gebenin ve eşinin detaylı olarak bilgilendirilmesi 

gerekmektedir. Tedavi şeklini 

belirleyen başlıca parametreler gebelik haftası, 

hastanın stabilite durumu, nörolojik semptomların 

varlığı ve hastalığın progresyonudur. Doğum 

şekli olarak intrakraniyal basınç artışından 

kaçınmak için sezeryan doğum veya doğumun 

ikinci evresinin kısa sürmesi şartıyla vajinal 

doğum denenebilir.



KAYNAKLAR 

1. Mahaley MS, Mettlin C, Natarajan N, Laws ER,Peace BB. 

National survey of patterns of care for brain-tumor patients: 

J Neurosurg 1989;71:826-36. 

2. Staedtke V, Bai RY, Laterra J. Investigational New Drugs 

for Brain Cancer. Expert Opin Investig Drugs 2016;17:1-20. 

3. Alifieris C, Trafalis D. Glioblastoma multiforme: Pathogenesis 

and treatment. Pharmacol Ther 2015;152:63-82. 

4. Wrensch M, Minn Y, Chew T, Bondy M, Berger MS. Epidemiology 

of primary brain tumors: current concepts and 

review of the literature. Neurooncology 2002;4:278-99. 

5. Michaud DS, Gallo V, Schlehofer B, Tjønneland A, Olsen 

A, Overvad K, et al. Reproductive factors and exogenous 

hormone use in relation to risk of glioma and meningioma in 

a large European cohort study. Cancer Epidemiol Biomarkers 

Prev 2010;19:2562–9. 

6. McGrane J, Bedford T, Kelly S. Successful pregnancy and 

delivery after concomitant temozolomide and radiotherapy 

treatment of glioblastoma multiforme. Clin Oncol (R Coll 

Radiol) 2012;24:311. 

7. Zwinkels H, Dörr J, Kloet F, Taphoorn MJ, Vecht CJ. 

Pregnancy in women with gliomas: a case-series and review 

of the literature. J Neurooncol 2013;115:293-301. 

8. Jayasekera BA, Bacon AD, Whitfield PC. Management 

of glioblastoma multiforme in pregnancy. J Neurosurg 

2012;116:1187-94. 

9. Wu J, Ma YH, Wang TL. Glioma in the third trimester of 

pregnancy: Two cases and a review of the literature. Oncol 

Lett 2013;5:943-6. 

10. Pentheroudakis G, Pavlidis N. Cancer and pregnancy: 

poena magna, not anymore. Eur J Cancer 2006;42:126–40. 

11. Stupp R, Mason WP, Van Den Bent MJ, Weller M, Fisher 

B, Taphoorn MJ, et al. Radiotherapy plus concomitant and 

adjuvant temozolomide for glioblastoma. N Engl J Med 

2005;352:987-96. 

12. Lynch JC, Gouvêa F, Emmerich JC, Kokinovrachos 

G, Pereira C, Welling L, et al. Management strategy for 

brain tumour diagnosed during pregnancy. Br J Neurosurg 

2011;25:225-30. 

13. Cardonick E, Lacobucci A. Use of chemotherapy during 

human pregnancy. Lancet Oncol 2004;5:283–91. 

14. Brent RL. Saving lives and changing family histories: 

appropriate counseling of pregnant women and men and 

women of reproductive age, concerning the risk of diagnostic 

radiation exposures during and before pregnancy. Am J 

Obstet Gynecol 2009;200:4–24. 

15. Miller RW. Discussion: severe mental retardation and 

cancer among atomic bomb survivors exposed in utero. Teratology 

1999;59:234–5. 

16. Tewari KS, Cappuccini F, Asrat T, Flamm BL, Carpenter 

SE, Di Saia PJ, et al. Obstetric emergencies precipitated 

by malignant brain tumors. Am J Obstet Gynecol 

2000;182:1215–21. 

17. Jayasekera BA, Bacon AD, Whitfield PC. Management 

of glioblastoma multiforme in pregnancy: A review. J Neurosurg 

2012;116:1187-94. 

- 44 -

Serap Diktaş Tahtasakal ve ark. 


Olgu Sunumu 

Sırt Ağrısı ile Bulgu Veren Akciğer Hamartomu Olgusu 

A Case of Lung Hamartoma Presenting with Back Pain 

Serap Diktaş TAHTASAKAL 1 , Hacer Kuzu OKUR 1 , Levent ALPAY 2 , Burcu Seher ANIL 3 

1. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Göğüs Hastalıkları Kliniği 

2. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Süreyyapaşa Göğüs Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Göğüs Cerrahisi Bölümü 

3. Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Fatih Sultan Mehmet Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Radyoloji Kliniği 

ÖZET 

Pulmoner Hamartom en sık görülen benign 

tümördür. Nadiren bulgu verirler. Çoğunlukla tesadüfen 

tespit edilirler. Sırt ağrısı ile başvuran periferik 

yerleşimli hamartom olgusu sunulmuştur. 

Anahtar kelimeler: hamartom; benign tümör; sırt 

ağrısı 

SUMMARY 

Pulmonary hamartoma is one of the most 

commonly seen benign tumor, which very rarely 

manifests symptoms, and usually recognized incidentally. 

A patient peripheric with complaints of 

hamartoma, who applied with the complaints of 

back pain has been presented in this case. 

Keywords: hamartoma; benign tumor; back pain 

GİRİŞ 

Hamartom tüm iyi huylu tümörlerin yaklaşık 

dörtte üçünü ve tüm soliter akciğer nodüllerinin 

%4’ ünü oluşturmaktadır (1). Akciğerin en 

sık görülen benign tümörüdür. Bronşun fibröz 

bağ dokusundan gelişir ve çoğunlukla kıkırdak 

dokusu içerir. Orta yaş erişkinlerde ve erkeklerde 

sıktır. Pulmoner hamartomların yaklaşık 

%90’ı parankimde ve genellikle periferik yerleşimli 

olup çoğunlukla asemptomatiktir ve tesadüfen 

saptanırlar. 

OLGU 

43 yaşında bayan hasta kliniğimize 3-4 

gündür olan sırt ağrısı yakınması ile başvurdu. 

Ek şikayeti olmayan hastanın öz geçmişinde 

20 paket-yıl sigara kullanımı dışında 

özellik yoktu. Fizik muayenede; genel 

durumu iyi, vital bulgularıvitaller stabildi. 

Solunum sistemi muayenesinde her iki hemitoraks 

solunuma eşit katılıyordu, ek ses 

duyulmadı. Laboratuar incelemede özellik 

saptanmadı. Çekilen PA akciğer grafide sol 

akciğer alt zonda orta alanda düzgün sınırlı 

homojen dansitede opasite izlendi (Resim 1 ). 

Hastanın çekilen bilgisayarlı tomografisinde, 

sol akciğer lingula inferior segmentte, 

plevraya oturan, 12*13*12 mm boyutunda 

mikro kalsifikasyonların eşlik ettiği heterojen 

yapıda nodüler lezyon izlendi (Resim 2). 

Takibe alınan hastanın ağrısının devam 

etmesi üzerine 2 ay sonra çekilen tomografisinde 

nodül boyutlarının arttığı 14*12,5 mm 

izlendi (Resim 3). Hastaya göğüs cerrahisi 

kliniğinde videotorakoskopik yöntem (VATS) 

ile linguladaki nodüle wedge rezeksiyon uygulandı. 

Patoloji sonucu pulmoner hamartom 

olarak raporlandı. Postoperatif 3. ay kontrolünde 

ağrı yakınması olmayan hastanın kontrol 

tomografisinde sorun yoktu (Resim 4). 

Endobronşial yerleşimli olanlar öksürük, 

hemoptizi gibi semptomlar ile tekrarlayan akciğer 

enfeksiyonlarına neden olabilir (1-3). Sırt 

ağrısı yakınması ile başvuran hamartom olgusu 

sunulmuştur. 


Sorumlu Yazar: Serap Diktaş TAHTASAKAL 

Yazışma Adresi: Fatih Sultan Mehmet E.A. Hastanesi, Göğüs Hastalıkları 

Bölümü, İstanbul 

Tel: +90 (505) 701 94 12 

E-Posta: serapdiktas@gmail.com 



- 45 - 

Resim 1



görüntülemelerde 2,5 cm altındaki boyutlarda 

tespit edilirler. Ortalama yıllık çap artışı 3-5 

mm olabilir (4, 5). Nadiren dev boyutlara ulaşabilir 

(6). Küçük boyutta olanlar genellikle 

bulgu vermezler. Bizim olgumuzda parankimde, 

subplevral yerleşimli ve 13x12 mm boyutunda 

olmasına rağmen başvuru şikayeti sırt 

ağrısı idi. 

Resim 2 

Hamartomlarda endobronşial yerleşim 

daha az görülmektedir. Pulmoner hamartomu 

olan 215 vakalık seride %1,4‘ünün endobronşial 

lokalizasyon gösterdiği bildirilmiştir (7). Öksürük, 

balgam, nefes darlığı, ateş en sık görülen 

bulgulardır. Obstrüksiyona bağlı atelektazi, 

pnömoni veya abse formasyonu görülebilir (5). 

Hamartomların tipik radyolojik görünümleri 

düzgün sınırlı veya hafif lobüle kenarlı 

soliter pulmoner nodül şeklindedir. Lezyonun 

yağ içermesi temel yapıyı oluşturmaktadır ve 

olguların yarısında izlenmektedir. Patlamış mısır 

(popcorn) görünümündeki kalsifikasyonun 

eşlik etmesi patognomik olmakla beraber olguların 

yalnızca %5-50 ‘sinde izlenebilmektedir 

(4, 8). 

Bizim olgumuzda yağ içeriği yoktu, mikrokalsifikasyon 

görünümü mevcuttu. 

Resim 3 

Resim 4 

Radyolojik görüntüleme ile beraber tanı 

için iğne aspirasyon biyopsisi, cerrahi yöntemler, 

endoskopik hamartomlar için bronkoskopik 

işlemler önerilir. İnce iğne aspirasyon biyopsisinin 

(İİAB) torakotomide azalma sağlamakla 

beraber çalışmalarda tanı koydurma oranları 

değişken saptanmıştır. 

Hansen ve arkadaşlarının yaptığı 89 vakalık 

bir çalışmada İİAB’nin tanı koydurma oranı 

%85 olarak bildirilmiştir (9). Tözüm ve arkadaşlarının 

yaptığı bir diğer çalışmada ise 15 

olgu değerlendirilmiş ve İİAB tanı oranı %25 

olduğu saptanmıştır (10). Bizim hastamıda periferik 

yerleşimli olmasına rağmen nodül çapı 

küçük olduğu için İİAB önerilmedi. 

TARTIŞMA 

Pulmoner hamartom %0.025-%0.32 görülme 

oranıyla akciğerin en yaygın bening 

tümörüdür (3). Akciğerde bulunan matür mezenkimal 

hücrelerin anormal dizilmesi ile bir 

araya gelmesi olarak tanımlanır. Başlıca kıkırdak 

komponenti içerse de, bağ dokusu, yağ ve 

düz kas elemanları da görülebilir (4, 5). 

İntraparankimal yerleşimli hamartomlar 

çoğunlukla rastlantısal olarak çekilen radyolojik 

- 46 - 

Tanısı önceden bilinen hamartomlar için 

cerrahi önerilmemektedir. Fakat takipler sırasında 

büyüklüğü artan veya semptomatik olan 

olgularda cerrahi önerilmektedir (10, 11). 

Hastamızda hem tanı hem de tedavi amacıyla 

yapılan VATS son yıllarda tercih edilen 

bir uygulamadır (12). 

Sonuç olarak akciğer hamartomu küçük 

boyutlarda, büyüme eğilimde olduğunda ve 

semptom verdiğinde tedavi edilmelidir.



KAYNAKLAR 

1. Özlü T, Metintaş M, Karadağ M, Kaya A. Solunum sistemi 

ve hastalıkları Temel başvuru kitabı. Cilt 2. İstanmul: 

İstanbul Medikal Yayıncılık 2010;1511-12. 

2. Fraser RS, Colman N, Müller NL, Pare PD. Synopsis of 

Diseases of The Chest. Third edition. Çeviri editörü: Haluk 

Türktaş. Ankara: Güneş kitabevi ;2006 

3. Cosio BG, Villena V, Echave-Sustaeta J, de Miguel E, Alfaro 

J, Hernandez L, Sotelo T. Endobronchial Hamartoma. 

Chest 2002;122:202-5. 

4. Acar M, Özateş M, Ekici F, Şimşek M. Açiğer Hamartomu. 

Tanısal ve Girişimsel Radyoloji 2001; 7:373-375 

5. İncekara F, Aydoğdu K, Sayılır E, Gülhan E, Demirağ F, 

Fındık G ve ark. Pulmoner Hamartomlarda Cerrahi Tedavi. 

J Clin Anal Med. 2015;6(suppl1):1-4 

6. Evkan A, Kömürcüoğlu B, Kaplan G, Güvençli M, Yalnız 

E, Salık B. Astım Semptomları ile Başvuran Dev Pulmoner 

Hamartom. İzmir Göğüs Hastanesi Dergisi, Cilt xxx sayı 

1,2016;63-66 

7. Yazıcı Ü, Gündüz E, Aydın E, Altınok T, Gülhan S.Ş.E, 

Sırmalı M ve ark. Endobronşiyal Hamartoma. Solunum 

Hastalıkları 2004;15:176-179 

8. Siegelman SS, Khouri NF, Scott WW Jr, Leo FP, Hamper 

UM, Fishman EK et al. Pulmonary Hamartoma: CT findings. 

Radiology 1986;160:313-317 

9. Hansen CP, Holtveg H, Francis D, Rasch L, Bertelsen 

S. Pulmonary Hamartoma. J Thorac Cardiovasc Surg 

1992;104:674-678 

10. Tözüm H, Üçvet A, Gürsoy S, Kul C, Şirzai S, Başok O 

ve ark. Akciğer Hmartomu:15 olguluk bir analiz. Turkish J 

Thorac Cardiovasc Surg 2009;17(3):186-190 

11. Elsayed H, Abdel Hady S.M, Elbastawisy S.E. Is resection 

necessary in biopsy-proven asymptomatic pulmonary 

hamartomas? Interact Cardio Vasc Thorac Surg 

2015;21(6):773-6 

12. Ülkü R, Eren Ş, Büyükbayram H, Eren N. İnterlober Fissürde 

Hamartom Olgusu. Solunum Hastalıkları 2002;13:52- 

55 

- 47 -

Aslıhan Taraktaş 


Derleme 

Kas İskelet Sistemi Ultrasonografisi 

Musculoskeletal System Ultrasonography 

Aslıhan TARAKTAŞ 1 


ÖZET 

Ultrasonun tanısal görüntülemedeki rolü, 

ultrason teknolojisinin ilerlemesi ile birlikte genişlemeye 

devam etmektedir. Kas iskelet sistemi 

ultrasonografisi yumuşak doku yapılarının görüntülenmesinde 

önemli bir yere sahiptir. Ultrasonografi 

ile kas iskelet sistemi yapıları gerçek zamanlı 

dinamik ve statik şekilde incelenebilirken, aynı 

zamanda girişimsel işlemler için de iyi bir kılavuz 

yöntem olarak kullanılabilir. İyi bir anatomik 

bilgiyle birlikte ultrason klinik tanıda ve tedavi 

takibinde klinisyene yardımcı olacaktır. Kas iskelet 

sistemi hastalıkları ile ilgilenen klinisyenlerin 

ultrasonografi becerilerini kazanmaları hasta değerlendirilmesinde 

pozitif katkıda bulunacaktır. Bu 

derleme kas iskelet sisteminde ultrasonografinin 

temel özelliklerini özetlemektedir. 

Anahtar Kelimeler: ultrasonografi; kas; sinir; tendon 

ABSTRACT 

Role of ultrasonography in medical imaging is 

widening as technology advances. Musculoskeletal 

ultrasonography is essential for soft issue imaging. 

With ultrasonography, musculoskeletal can be viewed 

dynamically or statically in real-time, whereas 

ultrasonography can also be used as a good 

guideline for interventional procedures. In addition 

to wide anatomic knowledge, it can be helpful for 

a physician regarding clinical diagnosis and treatment. 

Gathering ultrasonography skills will improve 

the patient examination of physicians who deal 

with musculoskeletal diseases. This review summarizes 

the basic properties of ultrasonography in 

musculoskeletal system. 

Keywords: ultrasonography; muscle; nerve; tendon 


Sorumlu Yazar: Aslıhan TARAKTAŞ 

Yazışma Adresi: Fatih Sultan Mehmet Eğt. Arş. Hast. Fiziksel Tıp ve 

Reha. Bölümü E-5 karayolu üzeri 34752 Ataşehir, İstanbul 

Tel: +90 (216) 578 30 00 

E-Posta: aslihantaraktas@gmail.com 



GİRİŞ 

Ultrason (US) kas iskelet sistemi radyolojisinde 

kullanılan görüntüleme tekniklerinden 

biridir. Düşük maliyet, yüksek düzlemsel çözünürlük, 

yaygın ulaşılabilirlik, hasta tarafından 

iyi tolere edilebilmesi, konvansiyel radiografi 

ya da komputarize tomografi gibi iyonize radyasyon 

içermemesi US’yi hastalıkların tanısında 

ve takibinde ideal görüntüleme yöntemi 

yapmaktadır. Ayrıca incelenen bölgenin dinamik 

görüntülerinin de alınabilmesi US’yi bir 

adım daha öne çıkarmaktadır. 

US’nin yüksek diagnostik değeri kullanıcının 

anatomik bilgisi ve US cihazının donanımıyla 

ilişkilidir. Bu nedenle donanım ve transduser 

(prob) özellikleri önem kazanmaktadır. 

US teknolojisinin ilerlemesiyle birlikte, 

daha ileri klinik uygulamaların gelişmesiyle, 

diagnostik görüntülemedeki rolü artmaktadır. 

Yeni nesil US cihazları sayesinde probdan birkaç 

milimetre uzaklıkta olan ve diğer görüntüleme 

teknikleri ile görüntülemenin zor olduğu 

yüzeyel yapılar detaylı görüntülenebilir (1). 

TARİHÇESİ 

US medikal görüntüleme yöntemi olarak 

ilk defa Dussik tarafından 1942’de kullanılmış. 

US, Donald ve arkadaşları ilk otomatik scannerı 

üretene yani 1960’lara kadar yavaş gelişmiştir. 

Sonraki dekad boyunca kullanımı, ağırlıklı 

olarak abdominal ve pelvik hastalıkların değerlendirilmesinde 

sınırlı kalmıştır (2-4). 

Kas iskelet sistemi hastalıklarında ilk US 

uygulamasının 1972 yılında Baker kistinin 

tromboflebit ayırıcı tanısının yapılmasında kullanıldığı 

bildirilmiş (5). Birkaç yıl sonra romatoid 

artrit hastalarında sinoviti göstermek ve tedavi 

sonucunu değerlendirmek için kullanılmış 

(6). Kas iskelet sistemi hastalıklarında US’nin 

kullanımı artmaya devam etti ve çoğu kas iskelet 

sistemi hastalığının görüntüleme yöntemlerinin 

başında US uygulamaları primer modalite 

olarak yer almaya başladı. 

- 48 -


KAS İSKELET ULTRASONOGRAFİSİNİN 

AVANTAJLARI VE LİMİTASYONLARI 

Kas iskelet sistemi görüntülerinin elde 

edilmesinde US en pratik ve hızlı metoddur. 

Klinikte rahatlıkla uygulanabilirken ve aynı 

anda multiple eklem gerçek zamanlı olarak 

görüntülenebilir. Kas iskelet sisteminin hareketlerinin 

dinamik olarak incelenmesine 

olanak sağlar. Kas iskelet sistemi yapılarındaki 

değişiklikler aktif, dirençli ve pasif 

hareketler sırasında da kolayca değerlendirilebilir. 

Girişimsel işlemlerde iğneleri ve hedef 

yapıları gerçek zamanlı olarak gösterebilmesi, 

tanı ve tedavide kullanılan kılavuzlu 

işlemlerde US’yi ideal bir araç yapmaktadır 

(7). US rehberliğinde yapılan invaziv prosedürlerde, 

iğnenin konumlandırılmasına yardımcı 

olmak için kullanılabilir. Görüntüleme 

sırasında biopsi ve aspirasyon işlemleri 

güvenli bir şekilde gerçekleştirilebilir. Sinir 

ve arter gibi yapılara yakın girişimsel işlemlerde 

bu yapıların zarar görmemesi için US 

rehberliği yararlıdır. 

US teknolojisinin noninvaziv olması, 

kısa tarama süresi ve radyasyon içermemesi 

gibi avantajlarıyla hastalar tarafından da kabul 

görmektedir. En büyük limitasyonu ise 

US’nin kullanıcı bağımlı olmasıdır. Güvenli 

yorumlama yapılabilmesi için uygulayıcının 

deneyimi ve eğitimi gereklidir. Bununla birlikte 

son çalışmalarda gözlemciler arası güvenilirliğin 

orta ve iyi düzeyde olduğunun 

tespit etmiş olması güven vericidir (8-10). 

Prob çözünürlüklerindeki ilerlemelere 

karşın derinde lokalize olan yapıların görüntülenmesi 

zordur. Daha derin yapıların 

görüntülenmesinde MR, US’ye karşı açık 

avantajlara sahiptir. MR ile daha geniş alanın 

incelemesi yapılabilmektedir. Bir diğer 

dezavatajı ses dalgalarının kemik yapılara 

nüfuz edememesi nedeniyle görüş alanının 

sınırlandırılmasıdır. 

Bir ses dalgası öncelikle frekansı (f, 

Hz-Herz cinsinden) ve amplitüd (A, metre 

cinsinden) ile karakterizedir. Diğer ses dalgası 

parametreleri hız (c, m / sn cinsinden) 

ve dalga boyu (metre cinsinden d). 

Dalga boyu ise frekans ve hızdan hesaplanır 

(d = c / f). İnsanın işitmesi, yaşa 

bağlı olarak değişebilmekle birlikte 20- 

20.000 Hz aralığındadır. Medikal amaçlı 

US, 2-25 MHz frekans aralığında (1 MHz = 

1.000.000 Hz) bulunurken, 60 MHz’e kadar 

olan frekanslar araştırılmaktadır. Ses dalgaları 

farklı ortamlarda farklı hızlarla yayılır 

(Tablo 1). 

Tablo 1: Sesin farklı yapılardaki hızı. 

DOKU-MADDE 


HIZ(m/s) 

Hava 348 

Kan 1570 

Kemik 4080 

Yağ 1500 

Yumuşak dokular 1540 

Kas 1580 

Su 1480 

Bu fark iletici ortamın dansite gibi fiziksel 

özelliklerine bağlıdır. İnsan vücudunda 

da sesin yayılma hızı dokular arasında 

farklılık gösterir. Sonografik transdüserlerde 

elektrik sinyali dokulara iletilen kısa ultrasonik 

ses atımlarına (± 2 msn) dönüştürülür. 

ULTRASONOGRAFİDE TEMEL KAV- 

RAMLAR 

Ultrasonografi vücuda insan kulağının 

duyamayacağı yüksek frekanslı ses dalgalarını 

prob aracılığıyla göndererek farklı 

doku yüzeylerinden yansıyan ses dalgalarını 

(ekoları) saptama esasına dayanır. Probdan 

çıkan dalgalar nüfuz ettikleri doku tarafından 

yansıtılır ve yansıyan dalgaların bilgileri 

siyah beyaz olarak cihazın monitöründen 

gösterilir. 

- 49 - 

Bu ses dalgaları (atımlar) doku tarafından 

yansıtılır ve bu yansıyan dalgalar tekrar 

bir elektrik sinyaline dönüştürülür. Elektriksel 

bir sinyali ses haline dönüştürme yeteneği 

olan kristallerin bu özellikleri “piezo 

elektrik etki” olarak adlandırılır. Ses dalgası 

bir dokudan (a) geçerek başka bir ortamın 

(b) yüzeyini perpendiküler olarak geçerken 

ses dalgasının bir kısmı orjinal ortama (a) 

geri döner. Kalan dalgalar orjinal ses dalgalarıyla 

birlikte aynı yönde, dokuda (b) ilerlemelerine 

devam edeceklerdir (Şekil 1).



Şekil 1: Yansıma. Probdan çıkan ses dalgası (gri ok), a ve b 

arasındaki arayüze çarpıyor. Ses dalgasının bir kısmı yansır (ortam 

a’daki mavi ok), orjinal ses dalgasının daha küçük bir kısmı 

(ortam b’deki gri ok) ortam b’ye girerek ilerlemeye devam 

eder. Ortam b’deki dalganın da bir kısmı yansır (ortam b’deki 

mavi ok). 

Yayılan dalgadan daha küçük amplitudde 

dikey olarak yansıyan dalga transduser tarafından 

alınır ve görüntülenir. Bir ses dalgası 

düzensiz ancak pürüzsüz veya kaba bir yüzeye 

vurduğunda, dalgaların yansımaları farklı yönlerde 

gidecektir. Buna saçılma denir. Saçılımın 

sonucu olarak, ses dalgalarının çoğu proba 

ulaşamaz, bu yüzden hedef dokunun yüzeyi 

zayıf bir sinyalle görüntülenir. Bir yankıyı 

(ekoyu) üretmek için yansıtıcı bir arayüz mevcut 

olmalıdır. Tamamen homojen bir ortamdan 

geçen ses hiç bir arayüzeyden geçmez ve görüntü 

yankısızdır. Farklı fiziksel özelliklere sahip 

malzemelerden oluşan dokuların birleşimi 

“akustik arayüz (interface)” olarak adlandırılır 

(11-13). 

Akustik impedans maddenin temel özelliklerinden 

biri olup, sesin ilgili dokudaki yayılım 

hızı ile doku dansitesinin bir fonksiyonudur. 

Bir dokudan diğerine geçtikçe ses dalgalarının 

yansıma miktarı iki dokunun impedansları 

arasındaki fark tarafından belirlenir. Akustik 

impedans farkı ne kadar büyükse, ses yansıması 

o kadar fazla olacaktır. Hava ile yumuşak 

doku arasındaki impedans farkının fazla olması 

nedeniyle ses dalgalarının tamamına yakını 

yansıyacak ve görüntü elde edilemeyecektir. 

Bunedenle prob ile yumuşak doku arasına jel 

sürülerek impedans farkı ortadan kaldırılmaktadır. 

Akustik impedans (Z), dokunun yoğunluğu 

(p) ve sesin o dokudaki hızı (c) ile belirlenir 

(Z = p x c). Yansıma miktarı, arayüzü oluşturan 

iki materyal arasındaki akustik impedans farkı 

ile belirlenir. Çeşitli dokuların akustik impedans 

örnekleri sırasıyla yağ (Z: 1.4), kaslar (Z: 

1.7), kemik (Z: 7.8) ve hava (Z: 0.0004). 

- 50 - 

Monitördeki ekojenite yansıyan ışının 

yüzdesine bağlıdır: 

A) Hiperekoik yüksek yüzdeli yansıma, örn. 

Tendon, kemik ve hava (parlak / beyaz). 

B) Hipoekoik, düşük yansıma yüzdesi, ör. Sinovyal 

çoğalma (koyu gri). 

C) Anekoik, yansıma yok; örn. Kistler veya 

intra-artiküler sıvı (siyah). 

Ses dokulardan geçerken enerjisini kaybeder. 

Sesin amplitüdü kaynaktan daha da uzağa 

ilerledikçe azalır, atenüe olur. Ses dalgalarının 

yansıması saçılması ve absorbsiyon sırasında 

geçtiği dokuda sesin ısıya dönüşmesi US dalgalarının 

zayıflamasına katkıda bulunan faktörlerdir. 

Atenüasyon aynı zamanda dalgaların 

frekansına da bağlıdır. Yüksek frekanslar düşük 

frekanslardan daha hızlı atenüe olur (13). 

Problar US’de transdüserı taşıyan bölümlerdir. 

Ses ışınlarının oluşturulması ve geri dönen yankılarının 

saptanmasından sorumludur. Probların 

tiplerine göre üretilen ses demetinin ve 

ekran üzerindeki görüntünün şekli değişmektedir. 

Problar lineer, sektör ve konveks olarak 

adlandırılırlar. Görüntülenecek dokuya uygun 

probun seçimi öncelikle frekansa dayanmaktadır. 

Yüksek frekanslı (10–25 MHz) problar 

yüzeyel düşük frekanslı (3–10 MHz) problar 

ise derin dokuların görüntülenmesinde kullanılırlar. 

Teknolojideki hızlı ilerlemelerle birlikte 

Colour Doppler, Power Doppler ve son olarak 

Elastrografi medikal alanda yaygın olarak kullanılmaya 

başlanmıştır. 

Colour ve Power Doppler görüntüleme, 

dokuların renk haritalarını sağlar. Renk miktarı, 

vasküler kan akımı derecesine bağlıdır. 

Yumuşak doku inflamasyonunda olduğu gibi 

vaskülarizasyonu değerlendirmede kullanılabilir 

(14). Colour Doppler eritrositlerin ortalama 

hızını görüntüler. Bir renk olarak görüntülenir. 

Ortaya çıkan renkler, hareketli eritrositlerin ortalama 

hızı ve yönü ile ilgilidir, kan hızının bir 

görüntüsüdür. Power Doppler ise hızdan gelen 

enerjileri özetler. Renk tonu, hareketli eritrosit 

sayısıyla ilgilidir ve tespit edilen kan havuzunun 

bir görüntüsüdür. Hız veya yönü ölçülmez 

(15). Elastografi ise standart B-mod ve Doppler 

görüntülemeye ek olarak dokuların daha ileri 

değerlendirmesi için geliştirilmiştir. Elastografi, 

strese basınca yanıt olarak dokuların gerginliğini 

(sertlik) değerlendirir (16). 

NORMAL DOKULARIN SONOGRAFİK 

ÖZELLİKLERİ 

Kas iskelet sistemi US uygulanırken incelenen 

dokudan bağımsız olarak genel bir 

algoritimde görüntüleme yapılmalıdır. İncelenen 

dokudaki patoloji her iki planda da



görüntülenmeli (transvers ve longitudinal kesitler) 

karşı taraf ile kıyaslanmalı şekil boyut 

ekojenite ve Doppler değerlendirilmesi yapılmalıdır. 

Normal dokularin ve bazı temel patolojilerin 

US’de tanımlayıcı olabilecek tipik görüntüleri 

vardır (Tablo 2). 

Tablo 2: Bazı dokuların tipik ultrason görüntüleri. 

Doku Longitudinal Kesit Transvers Kesit 

Kas 

Tendon 

Ligament 

Periferik sinir 

CİLT 

Yaprak damarları 

Hyperechoic şeritler 

Parlak, ekojenik 

lineer 

Hipoekoik bandlarla 

ayrılan Hiperekoik 

çizgiler 

Yıldızlı gece 

görüntüsü 

Yuvarlak veya oval 

şekilde çok sayıda 

birleşmiş noktalar 

Süpürge saçağı 

görüntüsü 

Balpeteği 

görünümü 

Cildin sonografiyle görüntülenmesi için 

yüksek frekans transdüserleri (>13 MHz) gereklidir. 

Son dönem çalışmalarda yüksek frekanslı 

(>20 MHz) sonografinin Sklerodermalı 

hastalar için cilt kalınlığı ve sertliğinin (elastografi) 

ölçülmesi için uygulanabilir bir yöntem 

olduğu gösterilmiş. Bu hastaların tanı, uzun süreli 

takiplerinde sonografi önerilmektedir. 

Ses dalgaları 90 derecelik açıyla geldiğinde 

tendonların longitudinal görüntüleri US’de 

tipik doğrusal hiperekoik fibriler desen şeklindedir 

(Şekil 2a-b). Ekojen fibriller endotendinal 

ve peritendinal septanın sonografik yansımasıdır. 

Beraberinde sıvı bulunan tenosinovit 

US da tendon etrafında anekoik sıvı halkası 

şeklinde, sinovyal proliferasyon tendon çevreleyen 

hipoekoik doku olarak görüntülenir. Tendon 

dejenerasyonu (tendinozis) hipoekojenitesi 

artmış kalınlaşmış bir tendonu tanımlamak için 

kullanılır. 

Tendonda normal fibriler görüntünün 

kaybı irregüler hipoekoik ve anekoik alanlar, 

parsiyel/tam kat yırtıklar ya da anizotropiye 

bağlı olabilir. US dalgalarının dokuya geliş 

açısı 90 derece olmadığında tendonun bazı 

bölümlerinin hipoekoik (karanlık) görünebilir. 

Bu artefakta “Anizotropi” denilir. Tendon 

yırtıkları, parsiyelden tam kat yırtıklara kadar 

çeşitli büyüklüklerde olabilir (17). Tendon kalsifikasyonları 

tendinit sonucu ortaya çıkabilir. 

KAS 

Kaslar longitudinal görüntüde hipoekoik 

paralel ve oblik ekoik fibriller (endo peri ve 

epimisyuma karşılık gelen) şeklinde görülür. 

Transvers görüntüde kaslar multiple ekoik 

noktalı hipoekoiktir. Tipik görüntüsü “yıldızlı 

gökyüzü” manzarası olarak isimlendirilir (18). 

YAĞ 

Yağ, bağ dokusu lifleri içinde ince yatay 

hiperekojenik striada hipoekoiktir (Şekil 2a). 

Lipomlar çevredeki hipoekoik yağ ile karşılaştırıldığında 

çoğunlukla hiperekoiktir. 

TENDON 

Şekil 3: Ligament (SIAS: superior iliac anterior spine). 

a 

b 

Şekil 2 a-b: Cilt yağ tendon ve kemik görüntüleri (a: transvers kesit, b: longitudinal kesit). 

- 51 -



Şekil 4: Sinir. Ulnar sinirin longitudinal ve transvers görüntüleri. 

Şekil 5:: Hiyalin eklem kıkırdağı. 

LİGAMENTLER 

Ligamentler, hiperekoik kompakt fibriler 

paterndedir (Şekil 3). Ligamanları tendonlardan 

ayırt etmek için entezal bölgedeki aksiyel 

kesitte tipik “süpürge saçağı” görünümü kullanılabilir 

(19). 

Ligamentler, tendonlar gibi travma sonrası 

hasar gördüğünde şiş ve hipoekoik görünür. 

Ligamanların kopması sonografik olarak 

görüntülenebilir. 

SİNİRLER 

Periferik sinirler hiperekoik görünür. 

Longitudinal taramalarda, sinirlerin iç yapısı, 

fasiküllere karşılık gelen lineer hipoekoik 

alanlarla karakterizedir. Endonöryum ve perinöryuma 

karşılık gelen hiperekoik bantlarla 

ayrılır. 

Sinir dışında epineuryuma tekabül eden 

paralel hiperekoik bantlar bulunur. US’deki 

tipik görüntüsü “bal peteği” olarak adlandırılır 

(Şekil 4). Periferik sinirler diğer dokular 

tarafından sıkıştırıldığında, şiş ve daha az hiperekoik 

görünürler (20). 

DAMARLAR 

PERİOSTEUM 

Normal olarak periost, görülemez. Ancak 

osteomiyelitin bir parçası olarak bir hematom 

veya subperiosteal apse ile altında bulunan kemikten 

ayrıldığında, hipoekoik veya anekoik 

bir kütle üzerinde beyaz bir çizgi olarak görülebilir. 

KEMİK 

Kemik US dalgalarını çok iyi yansıttığı 

için yumuşak doku ve kemik korteksi arayüzünde 

çok parlak bir eko oluşur. Yumuşak doku 

kalsifikasyonu ve ossifikasyon durumunda da 

parlak ekolar gözlenir. Kortikal erozyonlar, direkt 

grafiden daha erken iki düzlemde (longitudinal 

ve transvers) kortikal bir defekt olarak 

görülebilir. Kemik anatomisine hakim olmak 

kas iskelet sisteminin US değerlendirmesinde 

önemlidir. Kemik landmarklar sayesinde üstteki 

yumuşak dokular kolayca değerlendirilebilir 

ve tanımlanabilir (21). 

BURSALAR 

Bursalar anekoik keselerdir ve yalnızca 

inflame olduklarında daha iyi görüntülenebilirler. 

Aşil ve distal Patellar bursalar gibi bazı bursalar 

inflamasyon olmadığında da görülebilir. 

Travmatik bursitte genellikle sadece sıvı 

(anekoik) veya kan (anekoik, çoğunlukla internal 

ekolarla birlikte) bulunurken inflamatuar 

durumlarda efüzyon, sinovyal proliferasyon 

veya her ikisi de mevcut olabilir. Bursadaki 

“kar taneciği benzeri” bir ekoik düzen gut nedeni 

ile olabilir, ancak kortikosteroidlerin intra-artiküler 

uygulanmasından sonra da aynı görüntü 

görülebilir. 

KIKIRDAK 

Hyaline eklem kıkırdağı, hiperekoik kemik 

korteksi üzerinde keskin bir anekoik taba- 

Longitudinal düzlemde uzunlamasına 

boru şeklinde anekoik yapılardır. Transvers 

ka olarak görülür (Şekil 5). Eklem kıkırdağının 

düzlemde ise sıkıştırılabilen yuvarlak bir yapı 

US görüntüsü, kıkırdaktaki su miktarına bağlıdır. 

Çocuklarda ve genç erişkinlerde kıkırdağın 

olarak görülür. Temporal arterit durumunda, damar 

duvarında karanlık bir halo tespit edilebilir. 

hipo veya anekojenikliği yaşlı insanlara kıyasla 

- 52 -



daha yüksektir. Ekojenite yaşla birlikte artma 

eğilimi gösterir. Sinovyal alan-kıkırdak arayüzünün 

normal keskinliğinin kaybedilmesi ve 

kıkırdak şeffaflığının kaybedilmesi osteoartritin 

en erken bulguları arasındadır. Daha sonraki 

işaret, kıkırdak tabakasının incelmesidir. Urat 

kristalleri, hiyalin kıkırdak yüzeyinde, kıkırdağın 

üzerinde ince bir çizgi veya noktalar olarak 

görülebilir. Bu görüntü “çift kontur” bulgusu 

olarak tanımlanır. 

Bilek, dizin menisküsü, ve omuz/ kalçanın 

labrumu gibi fibröz yapıdaki kıkırdaklar, US’de 

hiperekoik görünür. Fibroz kıkırdak kondrokalsinozise 

yatkındır (21). 

SIVI 

Sıvılar probla üzerine basınç uygulandığında 

sıkıştırılabilir ve yer değiştirebilir. Bursa, 

ganglion kistindeki sıvı ya da artritdeki efüzyon 

anekoik olarak görünür. Efüzyon enfeksiyon, 

kronik artrit veya hemofili/travma uzun süredir 

devam eden hematom durumlarında hipoekoik 

hatta hiperekoik görünüme değişebilir. 

SİNOVYUM 

Sinovyal proliferasyon, hipoekoikdir. Yer 

değiştiremez ve probla basınç uygulandığında 

zayıf olarak sıkıştırlabilir. Normalde sinovyal 

doku görülemez, ancak artrit veya tenosinovit 

durumunda sinovyal proliferasyon /sıvı görülebilir. 

Tedavi sonrasında sinovyal proliferasyondaki 

değişiklikler görülebilir. 

HAVA 

Hava bazen posterior yankılanma artefaktlarıyla 

birlikte parlak hiperekoik ekolar olarak 

görülebilir. Sonuç olarak US, kas iskelet sistemi 

hastalıklarının değerlendirilmesinde güvenli, 

hızlı, diğer görüntüleme tekniklerine kıyasla 

maliyet ve radyasyon açısından daha avantajlıdır. 

Yüksek frekanslı problar, Power Doppler 

ve elastrografideki teknolojik yeniliklerle 

birlikte US, görüntülemenin genel olarak zor 

kabul edildiği inflamatuar durumların (tenosinovit, 

enthesit gibi) incelenmesini kolaylaştıracaktır. 

Uzun öğrenim süreci bir dezavantaj olsa 

da, kas iskelet sistemi hastalıklarıyla ilgilenen 

hekimler tarafından günlük uygulamalarında 

anamnez ve fizik muayeneden sonra hastayı 

daha kapsamlı değerlendirebilmek için kullanılmalıdır. 

KAYNAKLAR 

1. Martino, F., Silvestri, E., Grassi, W., & Garlaschi, 

G. Musculoskeletal sonography: technique, anatomy, 

semeiotics and pathological findings in rheumatic diseases. 

Springer Science & Business Media, 2007.p. 1-10. 

2. Kane D, Grassi W, Sturrock R et al. A brief history 

of musculoskeletal ultrasound: ‘From bats and ships to 

babies and hips.’ Rheumatology 2004;43: 931–933. 

3. Dussik KT, Fritch DJ, Kyriazidou M et al. Measurements 

of articular tissues with ultrasound. Am J Phys 

Med 1958;37 :160–165. 

4. Dussik KT. On the possibility of using ultrasound 

waves as a diagnostic aid. Z Neurol Psychiatr 1942;174: 

153–168. 

5. McDonald DG, Leopold GR. Ultrasound B-scanning 

in the differentiation of Baker’s cyst and thrombophelebitis. 

Br J Radiol 1972;45: 729–732. 

6. Cooperberg PL, Tsang I, Truelove L et al. Gray scale 

ultrasound in the evaluation of rheumatoid arthritis of 

the knee. Radiology 1978;126:759–763. 

7. Del Cura, J.L. Ultrasound-guided therapeutic procedures 

in the musculoskeletal system. Curr Probl Diagn 

Radiol 2008;37: 203–218. 

8. Scheel, A.K., Schmidt, W.A., Hermann, K.G., Bruyn, 

G.A., D’agostino, M.A., Grassi, W. et al. Interobserver 

reliability of rheumatologists performing musculoskeletal 

ultrasonography: results from a EULAR “Train 

the Trainers” course. Ann Rheum Dis 2005b;64: 1043– 

1049. 

9. Schmidt, W.A. and Blockmans, D. () Use of ultrasonography 

and positron emission tomography in the diagnosis 

and assessment of large-vessel vasculitis. Curr 

Opin Rheumatol 2005;17: 9–15. 

10. Naredo, E., Moller, I., Moragues, C., De Agustin, 

J.J., Scheel, A.K., Grassi, W. et al. Interobserver reliability 

in musculoskeletal ultrasonography: results from a 

“teach the teachers” rheumatologist course. Ann Rheum 

Dis 200665;14–19. 

11. Jacobson JA, Holsbeeck MT van. Musculoskeletal ultrasonography. 

Orthop Clin North Am 1998;29:135-76 

12. Bouffard A, Cho KH, Cardinal E, Chhem RK. In 

Chhem RK, Cardinal E, eds. Guidelines and Gamuts 

in musculoskeletal ultrasound. Toronto: Wiley- 

Liss;1999.p.73-105 and .p.125-60 

13. Scanlan KA. Sonographic artifacts and their origins. 

Am J Roentgenol 1991; 156: 1267-72 

14. Hau M, Schultz H, Tony HP, Keberle M, Jahns R, 

Haerten R, et al: Evaluation of pannus and vascularization 

of the metacarpophalangeal and proximal interphalangeal 

joints in rheumatoid arthritis by highresolution 

ultrasound (multidimensional linear array). 

Arthritis Rheum 1999,42:2303 8. 

- 53 -



15. Burns PN. Principles of Doppler and color flow. Radiol 

Med (Torino) 1993;85 (Suppl 1):3–16. 

16. Ophir J, Alam SK, Garra BS, Kallel F, Konofagou 

EE, Krouskop T, Merritt CR, Righetti R, Souchon R, 

Srinivasan S, Varghese T. Elastography: Imaging the 

elastic properties of soft tissues with ultrasound. J Med 

Ultrason (2001) 2002; 29: 155. 

17. Özçakar, Levent; Tok, Fatih; De Muynck, Martine; 

Vanderstraeten, Guy. Musculoskeletal ultrasonography 

in physical and rehabilitation medicine. Journal of rehabilitation 

medicine, 2012, 44.4: 310-318. 

18. Pinzon EG, Moore RE. Musculoskeletal ultrasound. 

A brief overview of diagnostic and therapeutic applications 

in musculoskeletal medicine. Practical Pain Management 

2009; 1: 34–43. 

19. McDonald S, Fredericson M, Roh EY, Smuck M. 

Basic appearance of ultrasound structures and pitfalls. 

Phys Med Rehabil Clin N Am 2010; 21: 461–479. 

20. Valle M, Zamorani MP. Nerve and blood vessels. In: 

Bianchi S, Martinoli C, editors. Ultrasound of the musculoskeletal 

system. 1st ed. Berlin: Springer; 2007. 

21. O’Neill, John. Musculoskeletal ultrasound: anatomy 

and technique. Springer Science & Business Media, 

2008.p.3-17. 

- 54 -

2017_4_1

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?