LIXDA
14.01.2017 • Views
Share Embed Flag

LIXDA

FINAL-FINAL-SIX-PILLERS-REPORT

FINAL-FINAL-SIX-PILLERS-REPORT

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
hehassansheikh

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

START NOW

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

<strong>LIXDA</strong><br />

EE MADAXWEYNaha XASAN SHEEKH mahamuud<br />

WAX QABADKII 2012-2016<br />

XASILINTA DALKA IYO<br />

SARREYNTA SHARCIGA<br />

DIB U HABAYNTA<br />

DHAQAALAHA<br />

MIDNIMADA IYO<br />

WAADAJIRKA<br />

UMMADDA<br />

NABADEYNTA<br />

IYO DIB U<br />

HESHIISIINTA<br />

ILAALINTA & DHAQANGELINTA<br />

XIRIIRRADA CAALAMIGA<br />

SIYAASADDA ARRIMAHA<br />

DIBADDA<br />

DIB U HABAYNTA<br />

ADEEGYADA BULSHADA

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

2

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

XAFIISKA MADAXWEYNAHA<br />

JAMHUURIYADDA<br />

FEDERAALKA SOOMAALIYA<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR ee Madaxweynaha:<br />

Waa Saldhigga Dawlad Hanaqaad ah oo<br />

Dalka Gaarsiisa Xasilooni iyo Baraare<br />

2016<br />

TUSMADA<br />

11.<br />

Tiirka 1aad ee xasilinta Dalka iyo Sarreynta Sharciga<br />

22.<br />

Tiirka 2aad ee Dib U habaynta Dhaqaalaha<br />

33.<br />

Tiirka 3aad ee Nabadaynta iyo Dib U Heshiisiinta<br />

44.<br />

Tiirka 4aad ee Dib U Habaynta Adeegyada Bulshada<br />

55.<br />

Tiirka 5aad ee Ilaalinta iyo Dhaqangelinta Xiriirada Caalamiga<br />

Page 3<br />

Page 8<br />

Page 14<br />

Page 18<br />

Page 27<br />

ee Siyaasada Arrimaha Dibada<br />

66.<br />

Tiirka 6aad ee Midnimada iyo Wadajirka Ummada<br />

Page 37<br />

1

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR EE<br />

MADAXWEYNAHA<br />

XASAN SHEEKH<br />

MAHAMUUD<br />

HORDHAC<br />

Dalkeena Soomaaliya waxaa uu soo maray marxalado kala duwan tan iyo markii ay<br />

buurburtay dawladdii dhexe sanadkii 1991. Waxaa dedaallo badan oo noocyo iyo heerar<br />

kala duwan leh loo galay sidii dib loogu soo celin lahaa xasiloonidii iyo kala dambayntii,<br />

taasoo gundhigeedu ahaa dib u dhiska hanaan dawladeed oo horseeda sinaan, cadaalad<br />

iyo midnimo xaqiijisa himilooyinka uu higsanayo dalkeennu.<br />

Afar sano kadibna<br />

waxa suura<br />

gashay in<br />

Madaxweyne<br />

Xasan uu ku<br />

guuleysto<br />

hirgelinta<br />

siyaasado iyo<br />

qorshayaal badan<br />

oo ku qotoma<br />

qodobadaa lixda<br />

ah, taa oo<br />

saameyn<br />

ballaaran ku<br />

yeelatay<br />

xasiloonida iyo<br />

horumarka ka<br />

hirgalay dalka<br />

mudadaa kooban.<br />

Dedaaladaa faraha badan natiijadeedu waxaa ay noqodeen dhismaha xukuumado ku<br />

meel gaar ah sanadihii 2000-2012 oo qeyb ka ahaa geeddi socodka nabadda iyo hana<br />

qaadka hanaan dawladeed oo soo celiya sharafta iyo karaamdii ummaddeenu lahayd.<br />

Bishii Sebtembar 10keedii Soomaaliya waxaa u baryay waa cusub, waxaa Madaxweyne<br />

Xasan Sheekh Maxamuud loo doortay inuu noqdo madaxwaynaha Jamhuuriyadda<br />

Federaalka ah ee Soomaaliya.<br />

Madaxweyne Xasan oo ah hogaamiye leh aragti siyaasadeed oo cad iyo qorshe fulineed oo<br />

ku aadan xal u helidda dhibaatooyinka siyaasadeed, dhaqaale iyo bulsho ee hortaagan<br />

dawladnimadeenna waxa uu soo bandhigay 6 qodob oo aasaas u ah dib u yagleelidda<br />

dawlad Somaaliyeed oo hana qaad ah oo ka baxda kumeel gaarnimada. Qodobadaa lixda<br />

ah waxa ay noqdeen kuwa loo riyaaqay oo si weyn looga soo dhaweeyay dalka gudihiisa<br />

iyo dibadiisa. Afar sano kadibna waxa suura gashay in Madaxweyne Xasan uu ku guuleysto<br />

hirgelinta siyaasado iyo qorshayaal badan oo ku qotoma qodobadaa lixda ah, taa oo<br />

saameyn ballaaran oo mug leh ku yeelatay xasiloonida iyo horumarka ka hirgalay dalka<br />

mudadaa kooban.<br />

Haddaba waxaan qoraalkan kooban ku soo bandhigi doonnaa guulihii ka dhashay<br />

hirgelinta qodobadaa lixda ah iyo saameynta wanaagsan ee ay ku yeelatay dhinacyada<br />

siyaasadda, amniga, dhaqaalaha, arri-maha bulshada iyo xiriirka caalamiga ah.<br />

Xafiiska Madaxweynaha<br />

2

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

aad<br />

TIIRKA<br />

Xasilinta<br />

Dalka iyo<br />

Sarreynta<br />

Sharciga3

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

XASILINTA DALKA IYO<br />

SARREYNTA SHARCIGA<br />

2012<br />

Madaxweyne<br />

Xasan Sheekh<br />

waxa uu talada<br />

dalka kala<br />

wareegay dawlad<br />

ku meel gaar<br />

ahayd oo tabardarreyd,waxaana<br />

dalka intiisa<br />

badan uu gacanta<br />

ugu jiray kooxda<br />

Alshabab.<br />

4<br />

Xasilinta dalka iyo Sarreynta Sharciga waa<br />

qodobka ugu horeeya uguna muhiimsan dib<br />

u yagleelidda dawlad hanaqaad ah, mudadii<br />

4ta sano ahayd ee tagtay Madaxweyne<br />

Xasan waxa uu waqti badan geliyay ka miro<br />

dhalinta qodobada kor ku xusan oo ah,<br />

xasillinta daganaanshaha dalka iyo sareynta<br />

sharciga.<br />

2012 ka hor Sidee ayuu ahaa xaaladda<br />

dalku?<br />

Sanadkii 2012 Madaxweyne Xasan Sheekh<br />

wuxuu talada dalka kala wareegay dawlad<br />

ku meel gaar ah oo taag-darnayd. Waxaana<br />

dalka intiisa badan uu gacanta ugu jiray<br />

kooxda Alshabab. Waxaana mar-kaas<br />

khasab ahayd in dawladda cusubi la timaado<br />

istaraatejiyad siyaasadeed mid amni iyo mid<br />

dhaqaale oo awood uu siisa dawladda inay<br />

xasiliso dalka, si wax looga qabto dhibaatada<br />

kooxdaasi ku hayso dadka iyo dalka, dibna<br />

loogu soo celiyo sarreynta sharciga iyo kala<br />

dambeynta.<br />

Hawsha xasilinta dalka waa hawl ay tahay in<br />

dawladda iyo shacabku iska kaashaadaan,<br />

haddana waxaa jira hay’ado si gooni ah ugu<br />

xilsaaran hawshan, waxaana ka mid ah:<br />

Ciidanka Xoogga Dalka, Ciidanka Booliiska,<br />

Nabad Sugidda Qaranka, Wasaaradda<br />

Arimaha Gudaha, Wasaaradda Amniga iyo<br />

Golaha Ammaanka Qaranka.<br />

Maxaa Qabsoomay 4 sano kadib:<br />

1. Ammaanka & Xoreynta Dalka<br />

Waxaa la sugay amaanka magaalada<br />

Caasimadda ah ee Muqdisho ee ay<br />

dawladdu ku shaqeyneysay oo lahayd<br />

goobo lama galaan ah oo dadka lagu furan<br />

jiray har iyo habeen, laguna dili jiray ciddii la<br />

doono. Haddaba dawladdu si ay xanuunkaas<br />

dadka uga dul qaaddo, waxa ay ku<br />

guuleysatay sifeynta 62 isbaaro oo bulshada<br />

lagu dhibaatayn jiray oo yaallay caasimada<br />

dhexdeeda iyo kontoroollada laga soo galo,<br />

waxaana sidoo kale la sifeeyay isbaarooyinkii<br />

yaallay wad-dooyinka Jowhar iyo Afgooye.<br />

Kadib dawladda oo kaashanaysa AMISOM<br />

waxa ay bilawday howlgal-ciidan oo xoog<br />

leh oo ay ka mid ahaayeen weeraradii loo<br />

yaqaano Gorgor iyo Badweynta-Hindiya.<br />

Waxaana lagu guuleystay in Alshabaab laga<br />

xoreeyo magaalooyin iyo deegaanno fara<br />

badan oo ay middiyo dhiig leh ku maamulayeen.<br />

Degaannadaa waxaa ka mid ah:<br />

Jowhar, Mahaddaay, Cadale, Warsheekh.<br />

Aadan Yabaal, Ruun nirgood, Baladweyne,<br />

Buulo Burte, Jalalaqsi, Matabaan, Maxaas,<br />

Ceelbuur, Galcad, Qansaxdheere,<br />

Baardheere. Marka, Jannaale, Qoryooley.<br />

Wanlaweyn, Buulomareer, Baraawe.<br />

Baydhabo, Buur Hakaba, Diinsoor, Xuddur,<br />

Waajid, Garbahaarrey, Luuq iyo Kismaayo.<br />

Sanadkii 2012 kii Alshabaab waxa<br />

aymaamulayeen 85% dalka markii<br />

Madaxweyne Xasan Sheekh la wareegay<br />

hogaanka dalka, maantana waxa ay dalka ka<br />

joogaan wax ka yar 2%.<br />

2. Saldhigyada iyo Talisyada Cidamada<br />

Xoogga Dalka.<br />

Dawladdu waxa ay dib u dhis ku samaysay<br />

dibna u furtay talisyadii qeybaha kala duwan

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

ee ciidanka xooga dalka, tillaabadan oo sare<br />

u qaadday awoodda ciidanka iyo<br />

niyaddooda, fududeysayna hawlgalada<br />

ciidamada iyo isu gurmadkooda.<br />

Si loo xoojiyo difaaca dalka waxa dawladdu<br />

ay dib u dhis iyo dib u qalabayn ku samaysay<br />

ciidankii cirka Soomaaliyeed, waxaana<br />

tabobaro dalka gudihiisa iyo dibadiisa ah loo<br />

fidayay saraakiisha, saraakiil xigeenka iyo<br />

dablayda ciidanka cirka.<br />

3. Tayeynta Ciidammada Qalabka Sida<br />

2012 - 2016.<br />

Si loo tayeeyo loona horumariyo ciidamada<br />

qalabka sida dowladdu waxay qabatay<br />

shirweynihii amniga oo lagaga tashaday dib<br />

u dhiska iyo tayeynta ciidamada, siyaasadihii<br />

iyo istiraatiijiyadihii lagu sugi la haa amniga<br />

dalka. Waxaa la xoojiyay maxkamadii<br />

ciidanka lana gaarsiiyay gobollada dalka iyo<br />

meelaha ay ka howl galaan ciidmada xogga<br />

dalka. Noocyada kala duwan ee ciidamada;<br />

milatariga, booliska, asluubta iyo nabad<br />

sugiddu, mudadii 4ta sano ahayd ee la soo<br />

dhafay tiro ahaan iyo tayo ahaanba way u<br />

kordheen.<br />

Dhanka tababarada ciidammadu waxay<br />

markii hore tababarro aan badneyn loogu<br />

diri jiray dalalka deriska ah sida Uganda,<br />

Djibouti iyo Ethiopia. Dawladda Madaxweyne<br />

Xasan Sheekh waxay tabobarada saraakiisha,<br />

saraakiil xigeenka iyo dablayda u soo<br />

wareejisay dalka gudihiisa iyadoo ay<br />

tabobarada bixinayaan khubaro ciidan oo<br />

Soomaali iyo ajnabi leh, waxaana ciidanka<br />

hadda la baraa casharo xoojinaya<br />

waajibaadka kaga aadan shacabkooda iyo<br />

sidii ay u difaaci lahaayeen midnimada iyo<br />

Qaranimada dalka.<br />

Weli waxaa jira tababarro heer sare ah oo<br />

saraakiisha ciidamdu ku qaataan dalalka ku<br />

horumaray dhinaca ciidammada sida<br />

Maraykanka, Talyaaniga, Turkiga, Imaaraadka<br />

iyo kuwo kale. Waxaa Xusid mudan in<br />

dawladdu ka shaqaysay hannaan kor loogu<br />

qaadayo tababarrada, tayada iyo<br />

mushaaraadka ciidanka. Waxaana la<br />

qorsheeyey barnaamijka Guulwade oo<br />

loogu talagalay in lagu qalabeeyo ciidan<br />

dhan 10,900 askari.<br />

c. Dugsiyadaas oo 5 ka mid ahi ay yihiin<br />

dugsiyo casri ah oo si hufan u fulin kara<br />

10<br />

Dhanka<br />

dugsiyada<br />

tababarrada<br />

ciidanka,<br />

markii hore<br />

waxaa jiray hal<br />

dugsi oo<br />

tababar,<br />

laakiin hadda<br />

waxaa jira 10<br />

dugsi oo lagu<br />

tababaro<br />

ciidammada<br />

5

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

1824<br />

Waxaa la abuuray<br />

gargaar garsoor<br />

(legal Aid) oo si<br />

caddaalad ah oo<br />

loo siman yahay<br />

ay u heli karaan<br />

dadweynuhu ha<br />

noqoto mid<br />

dhaqaale ku<br />

baxayo ama mid<br />

lacag la’aan<br />

ahba.<br />

tababarka iyo xirfadaha looga baahan yahay<br />

askariga Soomaaliyeed.<br />

Waxaa dib loo dhisay oo hadda si rasmi ah u<br />

shaqeeya Isbitaalkii Xoogga Dalka oo<br />

ciidammadu ay ka helaan daaweyn lacag<br />

la’aan ah. Waxaa sidoo kale si lacag la’aan ah<br />

loogu daweeyaa ciidamada Isbitaallada<br />

Muqdisho ee Sheekh Khalifa iyo Digfeer oo<br />

ah Isbitaallo casri ah, taas oo kor u qaadeysa<br />

niyadda iyo kalsoonida ciidanka.<br />

4. Iskudhafka Ciidamada Qalabka Sida<br />

Dawladdu waxa ay ka hawl gashayisku<br />

dhafka ciidamada Soomaa-liyeed ee jooga<br />

deegaanada kala duwan ee dalka, si loo<br />

wada hoos keeno hal talis,taasoo laga<br />

gaaray horumar aad u weyn. Dawladduna<br />

wey ka go’an tahay in la sameeyo ciidan loo<br />

dhan yahay oo ka hawlgali kara goobtii la<br />

doono isaga oo leh talis mideysan iyo<br />

hogaan sare oo ay amarradu ka soo fulaan.<br />

Dhinaca kale Madaxweynuhu wuxuu ballan<br />

qaaday in degma kasta oo laga xoreeyo<br />

cadowga laga sameeyo Shanta lama<br />

huraanka ah:<br />

B. Saldhig Boliis.<br />

T. Xarun Caafimaad<br />

J. Goob Waxbarasho<br />

X. Xarunta Maamulka Degmada<br />

Kh. Ceel ay dadku ka cabbaan biyaha xilli<br />

kasta.<br />

5. Dib u Eegida Cunaqabataynta Hubka<br />

Dawladdu waxay ka hawl gashay kuna<br />

guuleysatay in lafududeeyo cunaqabateynta<br />

Qarammada Midoobay ee dhanka hubka ee<br />

saaran Soomaaliya, iyada oo ku qancisay<br />

Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay<br />

(QM) in dawladdu fasax u hesho inay dalbato<br />

hubka ay u baahan tahay. Golaha Amaankuna<br />

waxa uu ansixiyay xeer caalami ah oo faraya<br />

caalamka in taakuleyn iyo agab la siiyo<br />

ciidanka Dowladda.<br />

6

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

6. Sarreynta Sharciga iyo cadaaladda<br />

Sarreynta sharciga iyo u hoggaan sanaantiisa<br />

iyo hirgelinta garsoor cadaalad ku dhisan<br />

waa gundhigga hanaqaadka hanaanka<br />

dawladnimo. Dowladdu waxey ku<br />

guuleysatay in dib u habeyn lagu sameeyo<br />

hay’adaha garsoorka oo muhiim u ah<br />

sarreynta Sharciga, iyada oo la kaashanaysa<br />

hay’adaha ay khuseyso sida kuwa caalamiga<br />

ah, golayaasha dawladda, hogaamiyayaasha<br />

bulshada iyo ururrada bulshada rayidka ah.<br />

Waxaa la abuuray gargaar garsoor (legal<br />

Aid) oo si caddaalad ah oo loo siman yahay<br />

ay u heli karaan dadweynuhu ha noqoto mid<br />

dhaqaale ku baxayo ama mid lacag la’aan<br />

ahba. Sidoo kale waxay maxkamadaha<br />

wareegaa ay<br />

qaadeen 1,824<br />

dacwo.Waxaa la<br />

abuuray hannaanka<br />

dhaqanka oo isagana<br />

lagu xalliyo ismaan<br />

dhaafka bulshada. Waxaa<br />

la qabtay shirkii<br />

Caddaallada iyo Garsoorka oo ay kaqeyb<br />

galeen qeybaha kala duwan ee dawladda<br />

ee ku hawlan cadaaladda iyo garsoorka,<br />

aqoonyahanno iyo khubaro ku xeeldheer<br />

arrimaha garsoorka , waxaana ka soo baxay<br />

tilmaamo muhiim ah oo loo baahnaa si<br />

caddaalad loo sugo.<br />

7

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

aad<br />

TIIRKA<br />

DIB U HABAYNTA<br />

DHAQAALAHA<br />

8

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

DIB U HABAYNTA<br />

DHAQAALAHA<br />

Dib u Habaynta iyo kobcinta dhaqaalaha<br />

dalka waa qodob aasaas u ah hanaanka<br />

dawladnimo, waana qodob uu mudnaan<br />

gooni ah siiyay Madaxweyne Xasan Sheekh<br />

mudadii 4ta sano ahayd ee uu hogaaminayay<br />

dalka.<br />

Sidee ayeey ahayd xaaladda dalku?<br />

Wixii ka horreeyay 2012 dalku ma lahayn<br />

miisaniyad cad oo ku salaysan kharashaadka<br />

dawladda iyo dakhligeeda, ilaha dakhliguna<br />

ma ahayn kuwa habaysan, mana jirin tuse<br />

caddaynya koboca dhaqaalaha dalka iyo<br />

kororka heerarka ganacsi, hay’adaha<br />

dawladda ee maareeya dhaqaaluhuna ma<br />

ahayn kuwa habaysan oo isku dubaridan,<br />

waxaana gebi ahaan meesha ka maqnaa<br />

sharciyada maalgashiga, kaabayaasha<br />

dhaqaaluhuna waxaa ay ahaayeen kuwa<br />

aad u liita, sidaa awgeed dawladdu waxaa<br />

ay dedaal dheeraad ah ku bixisay in ay la<br />

timaaddo hanaan lagu nooleeyo dhaqaalaha<br />

dalka, lana abuuro jawi dadku ay ku<br />

shaqeysan karaan, iyada oo xoogga la<br />

saarayo in la helo dhaqaale ay dawladdu ku<br />

maareyso hawlaha baaxadda weyn ee<br />

horyaallay.<br />

Miisaaniyadda Dawladda<br />

Hawshii ugu horeysayee dawladda cusubi<br />

qabatay waxa ay ahayd in ay hawlgelisay<br />

khubaro Soomaaliyeed oo aqoon sare oo<br />

heer caalami ah u leh diyaarinta<br />

miisaaniyadda, kuwaa oo diyaariyay<br />

miisaaniyaddii ay ku hawlgeli lahayd<br />

dawladdu bilihii yaraa ee ka harsanaa<br />

sannadkii 2012, waxayna noqotay<br />

miisaaniyaddii ugu horreysay ee ay dawlad<br />

Soomaaliyeed ugu shaqayso sidii ay ahayd<br />

tan iyo burburkii dawladdii dhexe 1991kii.<br />

Miisaniyaddii 2012 iyo Tan 2016<br />

Dowladda Madaxweyne Xasan Sheekh<br />

waxa ay mudnaanta siisay hormarinta iyo<br />

kobcinta dhaqaalaha dalka. Taas oo loo<br />

maray in si hufan loo maareeyo ilaha<br />

dhaqaale ee dalka. Meelaha ugu muhiimsan<br />

ee uu dakhliga dowladdu ka soo xaroodo<br />

waxaa ka mid ah dekadda iyo garoonka<br />

caalamiga ah ee Muqdisho. Hasa yeeshee,<br />

waxaa jiray in caalamku aamminsanaa in<br />

musuqmaasuqu yahay caqabadda ugu<br />

weyn ee haysatay dawladdihii KMG ahaa.<br />

Sidaas darteed dawladdan cusub waxa ugu<br />

horreeya ee ay qabaneyso waxaa ay ka<br />

dhigtay in la helo hannaan maaliyadeed oo<br />

leh la xisaabtan iyo hufnaan, waxaana la<br />

dhaqangeliyey Habdhiska Xogta Maamulka<br />

Dhaqaalaha Soomaaliyeed (Somalia<br />

Financial Management Information System-<br />

SFMIS) oo qeyb ka ah mashruuca Maareynta<br />

Maaliyadda Guud PFM (Public Finance<br />

Management).<br />

Mashruuca PFM waxaa maaligeliyey<br />

Bangiga Adduunka waana hannaan lagu<br />

xoojinayo hufnaanta iyo is la xisaabtanka<br />

maamulka iyo isticmaalka maaliyadda<br />

qaranka.<br />

Mashruucan oo runtii ah mid dawladda lagu<br />

ammaanay wuxuu si hufan u muujiyaa<br />

dhaammaan dakhliga iyo kharashyada<br />

dawladda. Hanaankani waxa uu wax weyn<br />

ka taray xal u helidda musuqmaasuqa sida<br />

joogtada ah dalka loogu eedeey nayey,<br />

iyada oo ay dawladdu si cad ula socoto<br />

dhammaan kharashyada baxa iyo waddada<br />

ay ku baxaan iyo dakhliga soo xarooda iyo<br />

meelaha uu ka soo xaroodo.<br />

Waxaa kale oo uu mashruucani wax weyn<br />

ka taray bixinta mushaaraadka shaqaalaha<br />

oo laga dhigay “biometricsystem”, tan oo qof<br />

walba xisaabta uu ku leeyahay bangiga<br />

loogu shubo waxa uu shaqaysto bisha<br />

dhammaadkeeda.<br />

Ilaha Dakhliga Dawladda<br />

Ilaha ay dawladda federaalku ka hesho<br />

dakhliga waa Dekadda iyo Garoonka<br />

dayuuradaha ee Muqdisho iyada oo hadda<br />

lagu soo kordhiyey canshuuraha berriga oo<br />

laga qaado ganacsato iyo shacab.<br />

Dhaqaalahaas oo qayb ka ah miisaaniyadda<br />

2013<br />

Waxa ay<br />

dowladu<br />

diyaarisay<br />

miisaaniyaddii<br />

ugu horreysay<br />

ee ay dawlad<br />

Soomaaliyeed<br />

dejisay tan iyo<br />

burburkii<br />

dawladdii dhexe<br />

1991kii.<br />

9

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

50%<br />

Si loo dhiirigeliyo<br />

ganacsiga waxay<br />

Wasaaradda<br />

Ganacsiga ku<br />

dha-qaaqday in<br />

qiima dhimis<br />

boqolkiiba<br />

konton (50%) ah<br />

ay u samaysay<br />

shatiyada kala<br />

gaddisan ee<br />

ganacsiga.<br />

10<br />

dawladda ee lagu maamulo hawlaha ay<br />

dawladdu ka waddo dalka.<br />

Dekadda iyo Garoonka caalamiga ah ee<br />

Muqdisho, waxaa lagu sameeyay dib u dhis<br />

weyn, waxaana lagu wareejiyay shirkado<br />

caalami ah oo u dhisay hannaanka ay<br />

garoomada iyo dekadaha caalamiga ah u<br />

dhisan yihiin. Dib u dhiska casriyeynta iyo<br />

hagaajinta maamulka dekadda iyo garoonka<br />

Muqdisho, wuxuu horseeday in uu si weyn u<br />

kordho dakhliga ka soo xarooda.Waxaana la<br />

dardar geliyay howlaha dejinta iyo rarista<br />

maraakiibta ku soo xirata dekadda. Halka<br />

markii hore dejinta hal markab ay qaadan<br />

jirtay 5 maalmood, hadda dejinta iyo rarka<br />

markabka ugu weyn waxa uu qaataa wax ka<br />

yar 26 saacadood. Halkaan waxaa ka<br />

muuqda isbeddalka xawliga leh ee ku<br />

dhacay dakhliga dekadda:<br />

Kororka Ganacsiga Dalka<br />

Si loo dhiirigeliyo ganacsiga waxay<br />

Wasaaradda Ganacsiga ku dhaqaaqday in<br />

qiima dhimis boqolkiiba konton (50%) ah ay u<br />

SANNADKA DAKHLIGA KORORKA<br />

2012 27,725,618 _<br />

2013 50,824,363 83.31%<br />

2014 57,299,474 106.67%<br />

2015 61,061,612 120.24%<br />

samaysay shatiyada kala gaddisan ee<br />

ganacsiga.<br />

Taasi waxay dadejisay isla markaana<br />

dhiirrigalisay koboca iyo kororka ganacsi.<br />

Waxaa taas markhaati ka ah hay’adaha<br />

qiimeeya kororsiimada ganacsi ee dalalka<br />

dunida sida hey’adda Lacagta Adduunka<br />

IMF oo sheegtay in dhaqaalaha Soomaaliya<br />

uu kordhay sannadkii tagay ee 2015 seddex<br />

dhibic toddoba boqolkiiba (3.7%), iyada oo<br />

saadaasha isla IMF sameysay ay ku sheegtay<br />

in sannadkan socdaa uu noqonayo kororka<br />

dhaqaaluhu saddex dhibic afar boqolkiiba<br />

3.4% tan oo runtii ah wax lagu farxo.<br />

Tayo Dhowrka Badeecadaha<br />

Markii ugu horeysay 25 sano waxaa la<br />

hirgaliyay dalka hanaanka tayo-dhowrka<br />

badeecooyinka ka soo dega dekadaha iyo<br />

garoomada dalka. Halka 4 sano ka hor la<br />

keeni jiray badeecooyin dhacay oo u badan<br />

cuntooyin iyo daawooyin oo halkii la<br />

dheefsan lahaa lagu dhiman jiray. Taasna<br />

waxaa mahadaddeeda leh Allah (SWT) ka<br />

sokow dawladda uu hogaamiyo<br />

Madaxweyne Xasan Sheekh.<br />

Bulshada Soomaaliyeed waxay arrintaani ka<br />

furatay walwal badan iyo dhib ay ku qabi<br />

jireen badeecooyinka dhaca ee dalka la

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

keeno, waxaana hawshan gacanta ku haya<br />

shirkad laga leeyahay dalka Turkiga oo aad<br />

ugu xeeldheer shaqada tayodhowrka inta ay<br />

shirkad Somaliyeed awoodi doonto in ay<br />

kala wareegto.<br />

Xasiloonida Amniga ayaa Saamaxay<br />

Ganacsiyo Cusub<br />

Xasilloonida dhinaca ammaanka ah ee ay<br />

dowladdu abuurtay, waxay horseedday in ay<br />

dalka ka hana qaadaan ganacsiyo kala<br />

duwan oo aad u fara badan. Ganacsatada<br />

yaryar oo ay ku adkeyd in ay suuqa soo<br />

galaan waxaa u fududaatay in ay<br />

ganacsadaan, taas oo ka dhalatay ka dib<br />

markii ay ka maarmeen dabley ilaalisa oo<br />

kharash badan oo aan wax ka soo noqod<br />

lahayni uga bixi jiray. Waxaa taas<br />

mahaddeeda leh dawladda uu hogaamiyo<br />

Madaxweyne Xasan Sheekh.<br />

Bangiyo Gaar ah oo leh ATM Caalamiya<br />

Waxaa dalka laga furay Bangiyo casri ah, oo<br />

ku shaqeynaya nidaamyada Bangiyada<br />

caalamka. Markii ugu horreysay ayay dadka<br />

Soomaaliyeed kaararkooda debitka iyo<br />

Creditka (Debit and Credit Cards) wax uga<br />

iibsan karaan dunida meeshii ay doonaan.<br />

Waxaa taasi ay meesha ka saartay oo ay<br />

ganacsatadu ka maarantay in ay qaataan<br />

lacag badan oo bac ku xiran, oo keeni jirtay<br />

in lagu dhibo garoomada iyo dekadaha<br />

dunida.<br />

Bangiyada cusubi waxay Soomaaliya ku soo<br />

celiyeen fagaarayaasha nidaamyada lacag<br />

dirista, halka markii hore ay booskaas ku<br />

jireen xawaaladaha oo caqabado badani ay<br />

heysteen. Bangiga Dhexe ee dalku isaga oo<br />

dhiirri gelinaya koboca dhaqaalaha iyo<br />

horumarka ayuu sharciyad iyo oggolaansho<br />

ay ku shaqeeyaan siiyay Bangiyada gaarka<br />

loo leeyahay ee soo buuxiyay shuruudaha<br />

laga doonayo.<br />

Tiknolojiyadda Casriga ah<br />

Marka dib loo eego 2012 ma jirin internet<br />

sidaan u xawaara badan, WiFi meel walba<br />

yaalla, iyo mid aan meel ku rakibneyn oo uu<br />

uu qofku jeebka ku sito, facebook saacad<br />

kasta la geli karo, email iyo macaluumad<br />

mar walba aad la socotid. Isticmaalka<br />

Teknolojiyadda, Soomaaliya waxay heshay<br />

adeeg internet xawaare badan oo mug weyn<br />

Fibre Optic, oo ah midka ugu xawaaraha<br />

badan<br />

uguna<br />

casrisan<br />

dunida. Wuxuu<br />

dalka soo gaaray<br />

muddadii ay<br />

dowladdani jirtay.<br />

Adeeggan Internet ee<br />

dalka u soo kordhay, waxaa<br />

uu wax badan ka daboolay<br />

baahida ka jirtay dhinacyada<br />

Ganacsiga, Waxbarashada,<br />

Isgaarsiinta, Warbaahinta, Cilmibaarista,<br />

Caafimaadka iyo isku xirnaanta bulshada<br />

dalka gudihiisa iyo xiriirka ay la leeyihiin iyo<br />

dunida inteeda kale. Waxaa meelo badan oo<br />

dalka ah ka jira Wi-Fi aan lacag ahayn oo inta<br />

aad cunteyneysid ama aad shaaha cabeysid<br />

aad adeegssanayso.<br />

Caasimadda Xamar oo Ballaaratay<br />

Waxaa horumar laga gaaray dhanka<br />

dhismaha iyada oo Muqdisho ay aad u<br />

balaaratay. Ballaca Magaaladu wuxuu ahaa<br />

5km, dherekeeduna wuxuu ahaa 10km.<br />

Maanta ballaca Caasimadda waa 15km,<br />

halka dhererkuna uu yahay 25km sida lagu<br />

xaqiijiyay daraasad rasmi ah oo laga soo<br />

saaray NewYork, USA. Taasi waxay<br />

caasimadda dalka ee Muqdisho ka dhigtay<br />

magaalada 2aad ee ugu kobaca badan<br />

dunida, waxaana arrintaas saamaxay rajada<br />

ay abuurtay dowladda Xasan Sheekh<br />

Maxamuud muddadii 4ta sano ahayd ee ay<br />

dalka maamuleysay iyada oo wax badan ay<br />

dhiman yihiin, lana arki doono muddada<br />

dhow in dalku noqdo dal lugahiisa isku taaga<br />

oo qof kasta oo joogaa uu ku noolaado nolol<br />

uu ku qanacsan yahay.<br />

Waxaa hadda qorshuhu yahay in noloshan<br />

wanaagsan ee la billaabay la gaarsiiyo<br />

gobollada iyo degmooyinka dalka. Waana<br />

qorshaha dawladda ee xilliga soo socda in<br />

isbadalladaan loo gudbiyo degmooyinka<br />

dalka badankood.<br />

Goobaha lagu Nasto<br />

Ka dib markii dadku ay dareemeen in<br />

15km<br />

Ballaca<br />

Magaaladu<br />

wuxuu ahaa 5<br />

km, dherekeeduna<br />

wuxuu ahaa<br />

10km. Maanta<br />

ballaca<br />

Caasimadda waa<br />

15km, halka<br />

dhererkuna uu<br />

yahay 25km sida<br />

lagu xaqiijiyay<br />

daraasad rasmi<br />

ah oo laga soo<br />

saaray NewYork,<br />

USA.<br />

11

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

400<br />

Bakaraha iyo<br />

Rugsan Mall oo<br />

ka koo-ban ku<br />

dhawaad 400 oo<br />

dukaan oo laga<br />

hir geliyay<br />

Suuqbacaad iyo<br />

Muqdisho Mall<br />

oo ka kooban<br />

300<br />

todobaadka oo dhan la shaqeysan karo<br />

06:00 aroornimo ilaa 01:00 saqda dhexe si<br />

aan cabsi lahayn ayay dadku ugu baahdeen<br />

sida lagu yaqaan magaalooyinka waaweyn<br />

ee casriga ah in la helo goobo lagu nasto oo<br />

ay caruurtu ku cayaaraan, waayeelkuna ku<br />

nastaan. Haddaba si baahidaas looga<br />

jawaabo waxay dawladdu dhiirigelisay in ay<br />

dhismaan beero dalxiis iyo jardiinooyin casri<br />

ah oo loo nasiina tago. Waxay taasi<br />

muujineysaa nabadgalyada iyo horumarka<br />

uu dalku ku tallaabsaday dhinaca<br />

xasilloonida iyo dibu dhiska. Waxaad<br />

arkeysaa dad aad u badan oo camiraya<br />

galab iyo habeen ilaa saqda dhexe goobahaa<br />

lagu nasto. Waxaana intaa is dhaafaya<br />

mootooyinka bajaajka oo aad isleedahay<br />

mid waliba hal qof miyaa loogu talagalay tiro<br />

badnidooda awgeed.<br />

Dukaamada iyo goobaha ganacsigu waxay<br />

furan yihiin ilaa saq dhexe. Halka<br />

Maqaayaduhu ay furan yihiin ilaa 01:00<br />

saqda dhexe, qaarkoodna ka dib.<br />

Xaafado Casri ah<br />

Waxaa laga dhisay magaala madaxda dalka<br />

xaafado (guryo) casri ah iyo hoteello 4 (stars)<br />

ah sida xaafadda weyn ee Salaam city iyo<br />

Safari apartments oo la soo gabagabeyay<br />

iyo xaafadda Jaziira oo dhismaheedu socdo.<br />

Suuqyo-waawayn oo casri ah ayaa laga<br />

hirgaliyay magaalada Muqdisho sida Suuqa<br />

Khaliifa, Bakaraha iyo Rugsan Mall oo ka<br />

kooban ku dhawaad 400 oo dukaan oo laga<br />

hir geliyay Suuqbacaad iyo Muqdisho Mall<br />

oo ka kooban 300 oo dukaan oo laga dhisay<br />

Xamar Wayne iyo xarumo laga dukaameysto<br />

oo yar yar oo casri ah. Sidoo kale Suuqyo<br />

(supermarket) casri ah ayaa la hirgaliyay oo<br />

aad u tiro badan, waxayna taasi muujineysaa<br />

in dawladdu ay ammaanka iyo xasilloonida<br />

si rasmi ah u sugtay taasoo dhiiri gelisay hal<br />

abuurka ganacsiga oo ka hana qaaday<br />

caasimadda Jamhuuriyada Federaalka<br />

Soomaliyeed ee Xamar.<br />

Shidaalka Gaadiidka iyo Mashiinnada<br />

Korontada<br />

Afarsano ka hor shidaalku wuxuu ku soo<br />

dagi jiray fuustooyin waxaana suuqyada<br />

looga iibsan jiray fuustooyin iyo jirigaanno<br />

taas oo sababi jirtey in suuqyadu ay gubtaan,<br />

dadkuna ay khatar ku galaan oo naf lagu<br />

waayo. Maanta waxaa magaalada laga<br />

hirgaliyey 42 kaalin shidaal oo casri ah oo<br />

qofku intuu gaarigiisa la tago uu intuu rabo<br />

kaga shuban karo. Kaallimahaas waxay la<br />

mid yihiin kuwa ku yaalla dalalka horumaray.<br />

Waxaana mahaddeeda iska leh Alle (SWT)<br />

ka sokow Dawladda Madaxweyne Xasan<br />

Sheekh oo abuurtay jawigii uu horumarkaasi<br />

ku suura galay.<br />

Dhinaca kale waxaa dib loo dhisay loona<br />

howl galiyey keydkii shidaalka Soomaaliya<br />

oo malaayiin doollar lagu maal geliyey, kan<br />

12

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

aad<br />

oo awood u leh in uu keydiyo shidaal aad u<br />

badan oo noocyo kala duwan ah, waana<br />

guul shacbiga u soo hoyatay.<br />

Kheyraadka Dabiiciga ah ee Dalka<br />

Waxay dawladdu gacanta ku haysaa sidii<br />

loo soo saari lahaa kheyraadka dhulka<br />

hoostiisa ku jira sida shidaalka iyo macdanta<br />

kala duwan ee hoos ceegaaga dalka.<br />

Waxaana intaa wadahadallo lagula jiraa<br />

shirkado waaweyn oo caalami ah, si looga<br />

gaaro guulo uu shacbiga u aayo. Soomaaliya<br />

waxaa saadaal xoog leh lagu bixiyey in<br />

muddada dhow ay noqon doonto dalalka<br />

dunida ugu shaqada badan ee loo soo<br />

shaqo doonto. Wasaaradda Betroolku waxay<br />

dhameysay xog ururin waxayna mar dhow<br />

galeysaa sidii loo furi lahaa qandaraasyadii<br />

lagu hawlgali lahaa. Waxaa la sugayaa in<br />

dhawaan la meel mariyo sharciga<br />

saamiqeybsiga kheyraadka dabiiciga ah ee<br />

dalka.<br />

Dhaqaalaha dalka waxay dowladdu siisay<br />

ahmiyad wayn. Madaxwayne Xasan Sheekh<br />

waxaa uu dareensan yahay in faqrigu uu<br />

qayb ka yahay caqabadaha dalka, sidaas<br />

awgeed dawladdu waxay dadaal galisay<br />

sidii ay u abuuri lahayd jawi ganacsatada<br />

Soomaaliyeed u saamaxaya in ay<br />

maalgashadaan dalka. Qorshahaas waxa uu<br />

soo jiitay maalqabeeno Soomaali iyo ajnabi<br />

leh oo ku dhiirraday in ay malaayiin doolar<br />

galiyaan dalka, iyaga oo fidinaya adeegyo<br />

casri ah taas oo ku soo kordhisay dalka,<br />

fursado shaqo, adeegyo hormarsan iyo bilic<br />

wanaagsan, kuwaas oo aan jirin sannado ka<br />

hor.<br />

Maxaa u Qorsheysan Dawladda<br />

Dawladda waxaa ka go’an in dalkani uu<br />

muddo yar ku noqdo dal isku filnaada oo<br />

saameyn weyn ku yeesha wadamada<br />

geeska Afrika iyo caalamka intiisa kale,<br />

waxayna dawladda iyo Madaxweyne Xasan<br />

xa-qiiqsadeen in horumar weyn la sameeyey<br />

iyada oo ay jireen caqabado badan oo aan<br />

muuqan, ka hor inta aanu hogaanka dalka<br />

qaban Madaxweyne Xasan.<br />

Afartii sano ee tagtay Dawladda<br />

Madaxweyne Xasan Sheekh waxa ay<br />

fahamtay waxa shaqeyn kara iyo wax aan<br />

shaqeyn karin tan oo aan lagu baran karin<br />

akhrin iyo baaris balse u baahan in la dhex<br />

galo, khibradaha laga helana lagu hawlgalo.<br />

Madax kasta oo cusubina waa ay la<br />

kulmeysaa dhibaatadan, hasa yee shee<br />

dawladdan waxaa la hubaa in ay dalka meel<br />

fiican gaarsiin karto afarta sano ee soo<br />

socota haddii la siiyo fursad. Waayo waxay<br />

leedahay khibrad ay si adag ku soo baratay,<br />

laakiin madax kasta oo cusub oo timaada<br />

waxay u baahan doontaa waqti ay ku barato<br />

aqoonta iyo khibradaha ay kasbadeen<br />

madaxda maanta joogta afartii ee la soo<br />

dhaafay.<br />

42<br />

Maanta waxaa<br />

magaalada laga<br />

hirgaliyey 42<br />

kaalin shidaal oo<br />

casri ah oo qofku<br />

intuu gaarigiisa la<br />

tago uu intuu<br />

rabo kaga shuban<br />

karo.<br />

Kaallimahaas<br />

waxay la mid<br />

yihiin kuwa ku<br />

yaalla dalalka<br />

horumaray.<br />

13

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

aad<br />

TIIRKA<br />

Nabadeynta<br />

iyo Dib u heshiisiinta<br />

14

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

NABADEYNTA IYO<br />

DIB U HESHIISIINTA<br />

Nabadaynta iyo dib u heshiisiinta waa udub<br />

dhexaadka dawladnimadda, iyada oo taa<br />

laga amba qaadayana waxa uu Madaxweyne<br />

Xasan Sheekh dedaal iyo waqti dheeraad ah<br />

ku bixiyay ka miro dhalinta qodobkan.<br />

Tiirkani wuxuu tilmaamaa seddex qodob oo<br />

kala ah:<br />

1. Dib u heshiisiin iyo baahinta nidaamka<br />

Federaalka ah.<br />

2. Dib u eegista dastuurka iyo diyaarintiisa.<br />

3. U Diyaarinta dalka doorasho cod iyo qof<br />

ah.<br />

Sharciyada<br />

Waxaa la sameeyey lana ansixiyey<br />

sharciyadii dawladdu ku hawlgeli lahayd<br />

iyadoo xukuumaddu ay barlamaanka u soo<br />

gudbisay in ka badan 20 sharci kuwaas oo<br />

badankood la ansixyay.<br />

Dhismaha iyo Dhameystiridda Maamul<br />

Goboleedyada<br />

Waxaa loo hawlgalay Dhismaha maamul<br />

goboleedyada Jubaland, KoofurGalbeed,<br />

Galmudug iyo Hirshabeelle. Waxay madaxda<br />

dalku gaareen shacab ay adkayd in lala<br />

hadlo laga warqabo lagana talo geliyo<br />

hanaanka siyaasdeed ee dalku yeelanayo.<br />

Iyada oo ay u ahayd farxad shacabkaas oo<br />

halkooda loogu tagay xasilin ka dib. Waxaa<br />

markii ugu horreysay laga dhageystay<br />

shacbigaas cabasho, codsi iyo talo. Waxaa si<br />

isdabajoog ah loo qabtay loona qabtaa<br />

shirar goboleedyo, kuwa Qaran iyo kuwa<br />

beeleed lagu nabadeynayo bulshada<br />

looguna gogol xaarayo dhisamaha maamul<br />

goboleedyada iyo baahinta hanaanka<br />

federaalka ah taas oo wejigeedii hore uu<br />

guul ku soo dhamaaday.<br />

Maxaa ka Dhashay Wadahadalka<br />

Waxaa la qabtay shirar badan oo dib u<br />

heshiisiineed, kuwaas oo la isugu keenay<br />

guud ahaan beelaha Soomaaliyeed ee<br />

deggan maamul goboleedyada, si ay uga<br />

arrinsadaan aayahooda iyo sidii ay maamul<br />

ay wada leeyihiin u dhisan lahaayeen.<br />

Waxaana loogu guuleystay si aad u<br />

wanaagsan. Taas macnaheedu ma aha in<br />

aysan xurgufyo yaryari aanay jirin, laakiin<br />

laguma kala tagin oo waxbaa lagu dhisay.<br />

Qorigii waxaa Beddalay Wadahadal iyo is<br />

Qancin<br />

Madaxda dowladdu waxay shirarkaas dib u<br />

heshiisiineed gelisay dedaal aad u xoog<br />

badan. Waxaa dadaalladaasi ay noqdeen<br />

kuwo miradhal ah oo guul ku dhammaaday.<br />

Waxaa shacbiga Soomaaliyeed laga<br />

gudbiyey aragti ah in marka wax lagu<br />

heshiinwaayo lagu kala cad goosto qori<br />

caaraddiis iyo ciddii xoog badan oo wax<br />

walba isku qaadata.<br />

Dawladda Xasan Sheekh waxaa laga bartay<br />

in wadahal kasta uu guul ku dhammaan karo<br />

haddii loo dulqaato, waqti la siiyo oo aan<br />

laga caajisin. Shirarkaas wadahadalka iyo<br />

dib u heshiisiinta waxay ka dheceen<br />

magaalooyin kala duwan oo ay kamid yihiin<br />

ah Dhuusamarreeb, Garoowe, Baydhabo,<br />

Baladweyne, Kismaayo, Jowhar, Marka,<br />

Galkacayo iyo Muqdisho, oo lagu qabtay<br />

kulamo kala duwan oo heer qaran ah kuwaas<br />

oo dhammaantood la xiriiray dib u heshiisiinta<br />

iyo sidii Soomaalidu wax isugu darsan<br />

lahaayeen iyaga oo isu calool fayow.<br />

Dadaalladaas waxay soo afjareen siyaasadii<br />

gacanta la isula tegi jiray, waxayna ku<br />

beddeleen wadatashi iyo wadahadal.<br />

Madaxweynaha oo Dedaal Geliyey Xalinta<br />

Khilaafaadka Adag.<br />

Madaxweyne Xasan Sheekhwaxaa ka go’an<br />

in la dhiso Soomaaliya cusub oo iyadu isku<br />

tashata haddii ay ahaan lahayd wadahadalka<br />

iyo isu tanaasulka, wax wadaqabsiga iyo<br />

istaageeridda, isuhiillinta iyo isla difaaca<br />

dalka.<br />

Madaxweynaha waxaan marnaba u muuqan<br />

qadafka, erayada siyaasadeysan ee damaca<br />

ku qotoma iyo diidmada ka soo yeereysa<br />

gudaha iyo dibaddaba. Waxaana uu mar<br />

waliba xoogga saaraa in Soomaalidu ay<br />

arrimahooda iyagu xallistaan. Tusaale ahaan<br />

20<br />

Waxaa la<br />

sameeyey lana<br />

ansixiyey<br />

sharciyadii<br />

dawladdu ku<br />

hawlgeli lahayd<br />

iyadoo<br />

xukuumaddu ay<br />

barlamaanka u<br />

soo gudbisay in<br />

la ba-dan 20<br />

sharci kuwaas oo<br />

badankood la<br />

ansixyay.<br />

15

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

16

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

ismaandhaaf ka dhashay laba maamul<br />

goboleed oo mar qura looga wada<br />

dhawaaqay magalada Baydhabo waxaa u<br />

geed fadhiistay Madaxweynaha waxaana<br />

ugu danbeyn heshiis laga gaaray laguna<br />

heshiiyay hal maamul oo seddex gobol ka<br />

kooban. Madaxweynuhu wuxuu sameeyey<br />

Madasha Wadatashiga Qaran iyada oo<br />

uusan ku khasbaneyn, hasa yeeshee waxaa<br />

uu ku kalsoonaa in Soomaalidu ay<br />

khilaafkooda xalisan karaan, haddii la siiyo<br />

fursad iyo waqti ku filan. Waxaa arrimahaas<br />

laga gaaray guulo waaweyn.<br />

Dadka Soomaaliyeed iyada oo aan qabiil iyo<br />

degaan loo eegin waxaa ay dhammaantood<br />

xaq u leeyihiin afar qodob oo asaas u ah<br />

hanaanka dawladnimada, dawladduna ay<br />

tahay inay ilaaliso:<br />

1. In ay doortaan dawladaha hoose, tan<br />

dhexe iyo wakiilladooda u matalaya<br />

aqallada sare iyo hoose ee<br />

baarlamaanka.<br />

2. In goobaha iyo degaannada ay ku nool<br />

yihiinay ku helaan adeegyada guud ee<br />

ay dawladdu bixiso.<br />

3. In ay kheyraadka dalka u qeybsadaan si<br />

siman oo caddaalad<br />

ku salaysan.<br />

4. In ay helaan<br />

damaanadqaadka<br />

dastuurkusiinayo ee<br />

dhinacyada xorriyadda<br />

hadalka, xorriyadda<br />

saxaafadda, xuquuqda<br />

baniaadamka iyo tan caalamiga<br />

ah.<br />

Dowladda Madaxweyne Xasan Sheekh<br />

waxaa ay ku dadaashay in la gaaro doonista<br />

shacbiga si kasta oo ay waddadu u dheeraato<br />

una ad-kaato, iyadoo ifafaaluhuna uu yahay<br />

mid muujinaya guul.<br />

Dhinaca kale, dowladdu waxay aad ugu<br />

dadaashay, joojinta dhiiga shacabka ee<br />

micna darrada ay ku daadinayaan kooxda<br />

Alshabaab. Waxaa kooxdaas loo fidiyey<br />

cafisyo, ciddii ka baxda argagixisonimada,<br />

cambaareeysana ficilladaasna dawladdu<br />

wey soo dhawaynaysaa. Cafiskaasna dad<br />

badan ayaa ka faa’ideystay, dowladdana isu<br />

soo dhiibay, kuwaas oo si nabad ah kula<br />

joogo reerahooda.<br />

Dowladdu waxay<br />

aad isugu<br />

taxluujisay, joojinta<br />

dhiiga micna<br />

darrada ay ku<br />

daadinayaan<br />

kooxda Alshabaab.<br />

Waxaa koox-daas<br />

loo fidiyey cafisyo,<br />

ciddii ka baxda<br />

argagixisonimada<br />

17

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

aad<br />

TIIRKA<br />

DIB U HABAYNTA<br />

Adeegyada Bulshada<br />

18

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

DIB U HABAYNTA<br />

ADEEGYADA BULSHADA<br />

Tiirkan waa kan ugu ballaaran tiirarka lixda<br />

ah ee Madaxweyne Xasan Sheekh u dejiyay<br />

hogaaminta dalka.Dawladduna waxa ay ku<br />

guuleystay in aasaaska loo dhigo dhammaan<br />

qeybaha kala duwan ee adeegga bulshada,<br />

haddana waxa ay hawluhu marayaan heer<br />

ummadda Soomaaliyeed gelineysa rajo iyo<br />

yididiilo aad u sarreysa.<br />

Sanadkii 2012 wax badan kama jirin<br />

adeegyada bulshada. Inta jirtayna ma ahayn<br />

adeeg dabooli karay baahida ay bulshadu<br />

qabtay. Hawlaha adeega bulshada waa<br />

kuwa ilaa iyo hadda aanay fari ka<br />

qodnayn,hasa yeeshee waxaa loo sameeyey<br />

aasaas laga duuli karo afarta sano ee soo<br />

socota.<br />

Ballanqaadka Madaxweynuhu wuxuu ahaa<br />

in wax laga qabto soo noolaynta adeegyada<br />

bulshada sida: Caafimaadka, tacliinta,<br />

ilaalinta deegaanka iyo fayo dhowrka guud<br />

ee bulshada, iyada oo mar walba lagu<br />

tashanayo awoodaha dhaqaale, aqooneed<br />

iyo ammaan ee la haystay.<br />

Caafimaadka<br />

Afartii sano ee uu xilka hayay Madaxweyne<br />

Xasan Sheekh waxay dowladdu xoogga<br />

saartay in wax laga qabto baahida caafimaad<br />

ee baaxadda weyn ee ka jirtay dalka. Runtii<br />

ma jirin cid gaar loogu eedeyn karo<br />

dhibaatooyinka caafimaad oo ka mas’uul<br />

ahayd marka laga reebo dawlad la’aantii<br />

dalka ka dhacday. Dawladdihii KMG ahaa<br />

waxay sameyeen intii tabartooda ahayd.<br />

2012<br />

Sanadkii 2012<br />

wax badan kama<br />

jirin adeegyada<br />

bulshada. Inta<br />

jirtay-na ma<br />

ahayn adeeg<br />

dabooli karay<br />

baahida ay<br />

bulshadu qabtay.<br />

19

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

Waxay dawladddu<br />

dib u dhistay<br />

xarumihiicaafimaad<br />

ee<br />

horay u jiray<br />

qaarkood, waxay<br />

kale oo ay dhistay<br />

xarumo cusub”<br />

Shacabka Soomaaliyeed waa gob, dun<br />

xariira ah ka sameysan waxay qaban<br />

kareenna waa ay qabsadeen. Ha yeeshee<br />

dedaaladaa iyaga ah ma dabooli karin<br />

baahida caafimaad ee dalka oo dhan.<br />

Dawladda Maxadaweyne Xasan Sheekh<br />

waxa ay go’aansatay in dedaal dheeri ah<br />

lagu bixiyo soo nooleynta xaruumaha<br />

caafimaadka ee dalka iyo abaabulid xarumo<br />

caafimaad oo cusub .<br />

Xaruumaha Caafimaad<br />

Waxay dawladddu dib u dhistay xarumihii<br />

caafimaad ee horay u jiray qaarkood, waxay<br />

kale oo ay dhistay xarumo cusub. Qaar<br />

kalena waxay dhismahooda u fududeysay in<br />

ay hay’adaha iyo shacabku dhisaan, iyada oo<br />

kuwa hor lihina ay hadda waddada ku soo<br />

jiraan. Waxaa taladaa toosan oo ay dawladdu<br />

qaadatay ku hirgalay Istibaallada ay ka mid<br />

yihiin:<br />

• Isbitaalka Difgeer oo si casri ah loo<br />

dhisay<br />

• Isbitaalka Martiini,<br />

• Isbitaalka Xoogga,<br />

• Isbitaalka Sheikh Khalifa Bin Zayed.<br />

• Isbitaalka Carruurta oo dhinaca ku haya<br />

Akeedimyada Jeneraal Kaahiye.<br />

• Istibaalka Indhaha ee Xararyaale.<br />

• Isbitaalka Hooyada iyo Dhallaanka ee<br />

Xamar Jajab,<br />

• Isbitaalka Deva.<br />

Waxaa kale oo jira xarumo caafimaad oo<br />

kale oo bixiya adeegyo caafimaad oo ay ay<br />

bulshada Soomaaliyeed si weyn ugu<br />

diirsadeen. Sidoo kale waxaa dib loo soo<br />

nooleeyey xarumaha Dhallaanka iyo<br />

Hooyada (MCH) oo laga furay degmooyin<br />

badan oo dalka ah.<br />

Xarumahan caafimaad qaarkood sida<br />

Isbitaalka Erdogan (Ex- Digfeer), kan<br />

Carruurta iyo Isbitaalka Deva, waa kuwo<br />

casri ah oo bixiya adeegyo Caafimaad oo la<br />

heer ah kuwa laga helo Isbitaallada casriga<br />

ah ee adduunka ka jira.Waxaa looga kala<br />

yimaadaa gobollada dalka oo dhan, iyada<br />

20

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

oo si farxad leh looga maarmay in badan oo<br />

ka mid ah safarradii caafimaad ee dhibka<br />

badnaa ee loo aadi jiray dalalka deriska ah<br />

ama dunida kale. Safaraddaas waxaa ku bixi<br />

jirtay lacag adag oo helitaankeeda ay dhib<br />

ka mudan jireen bukaanka iyo ehelkiisa.<br />

Dadaaladaas waxaa mahaddooda leh<br />

dawladda oo abuurtay jawigii iyo xaaladdii<br />

ay Isbitaaladdaasi ku shaqeyn lahaayeen, ka<br />

dibna kaashatay hay’ado maxalli ah iyo ku<br />

ajnabi ah oo fududeeyay dhismaha<br />

xarumahaa caafimaad.<br />

Waxbarashada<br />

Aqoontu waxay fure u tahay horumarka<br />

dalka. Madaxweyne Xasan Sheekh waa<br />

macallin, horana wuxuu u abuuray<br />

jaamacadda SIMAD oo maanta la og yahay<br />

waxa ay dalka u soo saartay. Sidaa darteed<br />

4tii sano ee la soo dhaafay dawaladdu waxay<br />

mudnaan gaar ah siisay sidii loo horumarin<br />

lahaa heerarka kala duwan ee waxbarashada,<br />

ha noqoto waxbarashada dugsiyada<br />

hoose,dhexe, sare iyo waliba waxbarashada<br />

heerka jaamacadeed.<br />

Horay dalka waxaa uga jiray dugsiyo iyo<br />

jaamacado gaar loo leeyahay oo mid walba<br />

uu dhigo wixii uu rabo, bixiyo shahaadadii uu<br />

doono, iyada oo aysan jirin wax lagu cabiro<br />

mudnaanta iyo qiimaha shahaadooyinkaas.<br />

Sidoo kale ma jirin dugsi ama jaamacad ku<br />

manhaj ah dugsiyada iyo jaamacadaha la<br />

midka ah, taasoo keentay in ay kala<br />

duwanaadaan waxyaabaha la barto,<br />

cabirkooda iyo heerka ay gaarsiisan yihiin.<br />

Dugsiyada la Dayactiray<br />

Dawladda Madaxweyne Xasan Sheekh<br />

Maxamuud waxay ka bilowday gunta hoose,<br />

waxaana la dhisay ama dib loo dayactiray<br />

dugsiyo iyo xarumo caan ahaa oo waxgarad<br />

iyo aqoonyahan badan ay wax ku soo<br />

barteen ama ay eheladooda wax ku soo<br />

bareen, xarumahaas dib loo dhisay oo aan<br />

xusuus iyo xurmo wada jirta u hayno waxaa<br />

kamida:-<br />

4<br />

4tii sano ee la soo<br />

dhaafay dawaladdu<br />

waxay mudnaan<br />

gaar ah<br />

siisay sidii loo<br />

horumarin lahaa<br />

heerarka kala<br />

duwan ee waxbarashada,<br />

ha<br />

noqo-to waxbarashada<br />

dugsiyada<br />

hoose,dhexe, sare<br />

iyo waliba waxbara-shada<br />

heerkajaamacadeed.<br />

21

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

• Dugsiga Raage Ugaas.<br />

• Dugsiga Yuusuf Alkownayn.<br />

• Dugsiga Bartamaha.<br />

• Dugsiga 15-ka May.<br />

• Dugsiga 21-ka Oktoobar.<br />

• Dugsiga Yaasiin Cusmaan.<br />

• Dugsiga Dhamme Yaasiin Cartan.<br />

• Dugsiga Cismaan Geeddi Raage.<br />

• Dugsiga Howl-wadaag<br />

• Dugsiga Muuse Galaal<br />

• Dugsiga Macallin Jaamac<br />

• Dugsiga Dhagax tuur<br />

• Dugsiga Sheekh Xasan Barsane<br />

• Dugsiga Cabdicaziiz.<br />

• Dugsiga Badda.<br />

• Dugsiga Waaberi<br />

Waxaa kale oo la dhisay xarumo waxbarasho<br />

oo dhammaantood lagu diirsaday, taas oo<br />

dadka fahmsiisay baahida loo qabo<br />

dawladnimada. Waxaana sidoo kale goobo<br />

waxbarasho laga hirgeliyey gobollada iyo<br />

degmoyinka dalka qaarkood.<br />

Barnaamijkii Aada Dugsiyada<br />

Dowladdu waxay sidoo kale hirgelisay<br />

mashaariic ay ka mid yihiin: Barnaamijka<br />

“Aada Dugsiyada”, kaasoo ay ujeedadiisu<br />

tahay in ugu yaraan hal milyan oo carruur<br />

Soomaaliyeed ah ay helaan waxbarasho<br />

lacag la’aan muddo 5 sano gudahood ah.<br />

Adeeggaas waxbarashada lacag la’aanta ah<br />

waxaa dalka ugu dambeysay 1990kii.<br />

Mashruucan oo ah mid ay dowladda<br />

Soomaaliya hindisihiisa iyo fulintiisaba<br />

lahayd waxaa laga gaaray guulo waaweyn,<br />

iyada oo lagu guuleystay in 150,000 oo<br />

carruur Soomaaliyeed ah oo ka soo jeeda<br />

qoysas dan yar ah ay helaan waxbarasho<br />

lacag la’aan ah.<br />

Sidoo kale dowladu waxaa ay dib u diiwaan<br />

galisay macalimiinta Soomaaliyeed si<br />

tiradooda iyo tayadooda loo ogaado.<br />

Macalimiintaasi waxay wax ka dhigaan<br />

dugsiyada wax lagu baro caruurta danyarta<br />

ah. Tirada Macalimiinta la diiwaan geliyay<br />

waxa ay gaaraysaa 1,400 oo macallin,<br />

waxayna mushaar ka qaataan Wasaaradda<br />

Waxbarashada si ay ugu adeegaan Qaranka.<br />

Dowladdu waxay tallaabadan uga dan<br />

lahayd in aan carruurta lacag laga qaadin iyo<br />

in shaqo loo abuuro macalimiin intaas la eg<br />

oo helay dakhli ay ku biilaan qoysas<br />

Soomaaliyeed.<br />

Shirweyne Qaran<br />

Dowladdu waxay qabatay Shirweyne Qaran<br />

oo ay ka soo qeyb galeen dhammaan<br />

hay’adaha ka shaqeeya waxbarashada,<br />

kuwaas oo ka kala yimid gobollada dalka iyo<br />

dibaddaba.<br />

Shirkan Qaran oo ahaa kii ugu horreeyay oo<br />

noociisa ah oo la qabto tan iyo burburkii<br />

dawladdii dhexe 1991kii, waxaa dadkii ka soo<br />

qeyb galay isla gorfeeyeen sida ugu<br />

habboon ee loo horumarin karo tacliinta<br />

dalka, loona sameyn karo manhaj mideysan<br />

oo uu dalku yeesho. Shirkaas waxaa ka soo<br />

baxay dardaaranno iyo talooyin muhiim ah<br />

oo fulintooda ay dowladda iyo hay’adaha<br />

waxbarashadu iska kaashanayaan sidii looga<br />

dhabeyn lahaa.<br />

Imtixaan mideysan iyo Deeq Waxbarasho<br />

Wasaaradda Waxbarashada ee dowladda<br />

Madaxweyne Xasan Sheekh waxay markii<br />

ugu horreysay muddo 25 sano ah ku<br />

guuleysatay in ay imtixaan mideysan ka<br />

qaaddo dugsiyda sare ee dalka. Imtixaanka<br />

waxaa dejisay wasaaradda, taas oo ah guul<br />

u soo hooyatay ummadda Soomaaliyeed.<br />

Sidoo kale dowladdu waxay geed gaaban<br />

22

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

iyo mid dheerba u fuushay sidii ay ardayda<br />

kaalimaha hore ka galay imtixaankii la<br />

mideeyey ee caddaaladda loo saxay ay u<br />

heli lahaayeen deeq waxbarasho. Arday<br />

Soomaaliyeed oo boqollaal ka badan ayay<br />

dowladdu u fidisay deeq<br />

waxbarashodibadeed iyo mid dalka<br />

gudihiisa ah. Dalalka ardayda loo diray si ay<br />

wax ugu soo bartaan waxaa ka mid ah<br />

Sudan, Shiinaha, Ruushka, Masar, Turki iyo<br />

Ethiopia.<br />

Jaamacadda Ummadda<br />

Hawlaha qiimaha badan ee la qabtay intaas<br />

kuma eka ee waxaa kale oo farxad weyn ah<br />

in dib loo hawlgeliyey Jaamacadda<br />

Ummadda Soomaaliyeed oo ahayd<br />

halbowlaha waxbarashada dalka iyadoo<br />

aqoonyahannada maanta dalku uu ku faano<br />

ay ka soo baxaeen. Jaamacaddaas.Qaar<br />

badan oo kamida ardaydii xilliyadii hore ka<br />

qalin jabiyay Jaaamacadda Ummaddaayaa<br />

maanta wax ka bara jaamacado waaweyn<br />

oo caalamka ah. Sannadkan 2016ka waxaa<br />

imtixaanka gelista Jaamacadda Ummadda u<br />

fariistay 1,500 oo arday.<br />

Sidoo kale tirada Jaamacadaha dalka ee<br />

gaarka loo leyahay ayaa intaa sii kordhaysa<br />

isla markaasna waxaa socota tayeynta<br />

waxbarashada dalka oo dhan, waxaana loo<br />

abuuray jawi nabadeed oo qof walba oo<br />

Soomaali ah uu heli karo waxbarashada uu u<br />

baahan yahay, waxaana socda dadaallo lagu<br />

horumarinayo laguna kormeerayo tayada<br />

waxbarsho ee jaamacadaha gaarka loo<br />

leeyahay si ay ula jaan qaadaan hanaanka<br />

waxbarsho ee jaamacadaha caalamka.<br />

Baahinta Waxbarshada ee Gobollada<br />

Si dalka loogu baahiyo tayeynta<br />

waxbarashada waxaa la aasaasay iskaashiga<br />

iyo wadashaqeynta hay’adaha waxbarashada<br />

iyo wasaaradaha waxbarashada ee heer<br />

federaal iyo heer dowlad goboleed oo si aad<br />

ah hadda u wada shaqeeya, waana guul<br />

weyn oo ay dawladda Madaxweyne Xasan<br />

Sheekh ku tallaabsatay taasoo miraheeda la<br />

arki doono mustaqbalka dhow midhahooda.<br />

Akademiyada Hiddaha iyo Dhaqanka<br />

Ummad aan hiddaheeda, afkeeda iyo<br />

dhaqankeeda aqoon waxay noqotaa baadi<br />

aan iyadu is garaneyn duniduna aanay<br />

garanayn sidaas darteed waxaa dib<br />

dhidibada loogu taagay Akademiyada<br />

Fanka, Dhaqanka & Suugaanta oo ku hawlan<br />

xilligan dib u ururinta iyo dib u habayntii<br />

sooyaalkii taariikeed iyo hiddihii iyo dhaqankii<br />

1500<br />

Sannadkan<br />

2016ka waxaa<br />

imtixaanka<br />

gelista<br />

Jaamacadda<br />

Ummadda u<br />

fariistay 1,500<br />

oo arday<br />

23

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

30ka<br />

Fanka, Dha-qanka<br />

& Suugaanta oo<br />

ku hawlan<br />

xilligan dib u<br />

ururinta iyo dib u<br />

habayntii<br />

sooyaalkii<br />

taariikeed iyo<br />

hiddihii iyo<br />

dhaqankii<br />

ummaddee-nu<br />

lahayd oo<br />

astaanta u ahaa,<br />

ummaddeenu lahayd oo astaanta u ahaa,<br />

Adeegga Isgaarsiineed ee jidadka<br />

Waxaa lagu guuleystay in la dhiso qaar ka<br />

mid ah waddooyinka hal-bowlaha u ah<br />

magaalada caasimadda ah ee Muqdisho,<br />

kuwaas oo markii hore burbursanaa.<br />

Dhismaha jidadkan qaarkood waxaa<br />

dowladda ka gacan siisay dowladda aan<br />

saaxibada nahay ee Turkey, halka qaar<br />

kalena lagu dhisay ololeyaal dowladdu<br />

hormuud ka ahayd iyo iskaa wax u qabso oo<br />

ay bulshada ka qeyb qaadatay, kadib markii<br />

ay arkeen hoggaan daacad ah oo horumar<br />

iyo isbeddal xalaal ah u horseedaya dalka.<br />

Waddooyinka la dhisay ee ay dadku sida<br />

raaxada iyo xusuusta leh habeen iyo<br />

dharaarba u maraan waxaa ka mid ah:<br />

• Wadada Makka Al Mukarama<br />

• Wadada liido ilaa ex-koontorool Balcad<br />

• Waddada airboorka ka soo bilowda ilaa<br />

warshadaha.<br />

• Waddada Cisbitaal Banaadir ilaa<br />

tarabuunka,<br />

• Waddada KM4 ilaa Dekedda weyn ee<br />

Muqdisho,<br />

• Waddada dheer ee ka bilaabata<br />

Dekedda ilaa Carwada Idko.<br />

• Waddada weyn ee ka kacda Golaha<br />

Murtida iyo Madadaalada ee Tiyaatarka<br />

Qaranka ilaa Xararyaale.<br />

• Waddada Zobe ilaa Danwadaagaha.<br />

• Waddada ka baxda Baar Fiat ilaa Xarunta<br />

dagmada Kaaraan.<br />

• Wadada Korontada (Madiina) ilaa xereda<br />

ciidanka ee Jaziira<br />

• Waddada Sayidka ilaa iyo isgoyska weyn<br />

ee Howlwadaag.<br />

• Waddada Ummadda oo loo yaqaan<br />

Wadnaha<br />

Jidka 30ka iyo kan Ciidamada oo lagu jiro in<br />

howshooda la bilaabo.<br />

Dhismaha Xarumaha Gobolka Banaadir<br />

Gobolka Banaadir oo ah xarunta dalka<br />

burbur laxaad lehna uu ka soo gaaray<br />

dagaalladii sokeeye, waxaa ay dowalddu<br />

isku howshay in dib loo dhiso xarumihii<br />

muhiimka u ahaa adeegyada bulshada,<br />

waxaana arrintaas laga gaaray horumar aad<br />

u ballaaran.<br />

Xarumo badan oo ay Banaadir caan ku<br />

ahayd ayaa dib loo dhisay, halka qaarkoodna<br />

la dayac tiray. Goobaha ugu muhiimsan ee<br />

dib u dhiska lagu sameeyay waxaa ka mid<br />

ah.<br />

• Xarunta Dowladda Hoose ee Muqdisho<br />

(Officio Governo)<br />

• Xaruntii Ilaalada Deegaanka Muqdisho<br />

• Xarunta Maxkamadda Gobolka Banaadir<br />

• Xarumaha & Saldhigyada 17-ka degmo<br />

ee gobolka Banaadir.<br />

• Dhammaan Waaxyaha iyo Laamaha<br />

degmooyinka gobolka Banaadir.<br />

• Dhamaan Xarumihii tariihkiga ahaa sida<br />

masjiddadii caanka ahaa:<br />

• Masjidka Isbahaysiga Islaamka.<br />

• Masaajidka qaddiimka ah ee Arbaca<br />

Rukun.<br />

• Masjidka taariikhiga ah ee CabdalCaziiz<br />

• Masjidka taariikhiga ah ee Shingaani.<br />

• Masjidka ka soo horjeedka Boostada<br />

demada Hodon<br />

• Masjidka Macallin Nuur ee degmada<br />

Hodon<br />

• Iyo kuwo kale oo badan<br />

24

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

Waxaa iyana dib loo taagay taallooyinka<br />

qaarkood taasina waxa ay muujineysaa<br />

dadaalka ay dawladdu gelisay 4tii sano ee la<br />

soo dhaafay ilaalinta iyo dib u soo nooleynta<br />

bilicda magaalada caasimadda ah iyo<br />

astaamaha taariikhiga ah ee muujinaya<br />

jiritaankeena ummadeed.<br />

Xarunta Taliska Booliska<br />

Dawladdu waxa dib u habayn ku samaysay<br />

xaruntii taliska ciidanka Booliska Somaliyeed<br />

iyadoo dawladdu ku sameysay dib u habayn<br />

xoog leh, waxaana lagu qalabeeyey<br />

isgaarsiin casri ah oo u sahlaya in ciidanka<br />

Booliskusi habsami leh u gutaan<br />

waajibaadkooda Qaran, har iyo habeenna<br />

ugu adeega bulshadooda baahida weyn u<br />

qabta.<br />

Xabsiga iyo Xarumaha Dhaqancelinta<br />

Sidoo kale Xabsiga Dhexe ee Muqdisho<br />

waxa lagu sameeyay dayactir ballaaran iyo<br />

qalabayn. Waxaa markii ugu horeysay 25<br />

sano ka dib laga hirgaliyay warshada tosha<br />

dharka ciidanka taas oo ay ka shaqeeyaan<br />

maxaabiistu, waxaana si fiican loo hagaajiyay<br />

nolosha maxaabiista. Xabsigani oo ah meel<br />

lagu dhaqanceliyo shakhsiyaadka dunuubta<br />

ka gala dalka iyo dadka waxaa lagu dadaalay<br />

in uusan noqon meel dambiilayaasha lagu<br />

ciqaabo ama lagu hayo oo kaliya ee waxay<br />

dawladdu ku dedaashay in kor loogu qaado<br />

garaadka iyo xirfadaha maxaabiista si markii<br />

ay ka soo baxaan xabsiga ay ula noolaan<br />

karaan bulshada inteeda kale.<br />

Sidoo kale waxaa ay dhismahiisu hadda<br />

socotaa Xabsi casri ah oo u dhigma<br />

xabsiyada caalamka oo laga hirgelinayo<br />

xaruntii hore ee Ciidanka Asluubta, xabsigan<br />

oo noqon doono xabsi lagu dhaqanceliyo<br />

dambiilayaasha, korna loogu qaado<br />

garaadkooda iyo xirfadahooda si ay uga<br />

waantoobaan dambiyadii ay ku dhaceen.<br />

Dhammaan xarumahan dib u dhiska iyo<br />

qalabeynta lagu sameeyay, maanta waxaa<br />

loogu adeegaa bulshada Soomaaliyeed oo<br />

si weyn ugu diirsatay. adeegyada loogu<br />

qabto xarumahaas. Ma wada dhameystirna<br />

adeegyada ay bulshadeennu u baahnayd,<br />

ha yeeshee dedaalka iyo waxqabadka lagu<br />

haqabtirayo baahida bulshada waa kuwa is<br />

dabajoog ah, bulshada Soomaaliyeedna<br />

iyada ayaa ka marqaati ah wixii qabsoomahay<br />

mudadaa kooban.<br />

Dib u Dhiska Wasaaradaha & Wakaaladaha<br />

Muddadii 4ta sano ahayd ee tagtay waxaa ay<br />

25

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

294.9%<br />

4 sano ka hor<br />

shaqaalaha<br />

rayidka ah ee<br />

dowladu waxay<br />

ahayeen 1,200,<br />

sanadkii la soo<br />

dhafayna waxa<br />

ay tiradoodu<br />

noqotay 4,739,<br />

(taas oo u<br />

dhiganta koro<br />

dhan 294.9%)<br />

iyadoo 1,172 ka<br />

mid ah ay yihiin<br />

haween<br />

dowladdu dhexda u xiratay in dib loo dhiso<br />

xarumihii wasaaradaha iyo hay’adaha kale<br />

duwan ee muhimka u ahaa hanaanka<br />

dowladnimo, laga maarmaankana u ahaa<br />

adeegyada bulshada. Xarumahaas waxaa<br />

loogu shaqeyn jiray bulshada si loo soo<br />

celiyo dhammaan adeegyada muhimka ah<br />

ee ku burburay dagaaladii sokeeye.<br />

Haddaba si looga mira dhaliyo tiirkan ayaa<br />

wasaaradaha iyo goobaha kale ee muhimka<br />

ah ee dib loo dhisay waxaa ka mid ah:<br />

• Wasaaradda Gaashaandhigga<br />

• Wasaaradda Howlaha Guud<br />

• Wasaaradda Hiddaha & Tacliinta Sare<br />

• Wasaaradda Gaadiidka & Dekadaha<br />

• Wasaaradda Dhallinyarada & Isboortiga<br />

• Wasaaradda Haweenka & Arrimaha<br />

Qoyska<br />

• Wasaaradda Arrimaha Dibadda<br />

• Wasaaradda Boostada & Isgaarsiinta<br />

• Wasaaradda Caddaaladda & Garsoorka<br />

• Wasaarada Kalluumaysiga iyo<br />

Kheyraadka Badda.<br />

• Wasaarada Shaqada iyo Shaqaalaha.<br />

• Dhinaca Wakaaladaha:<br />

• Xarumaha wakaaladaha ee dib u dhiska<br />

lagu sameeyay waxaa kami-da:-<br />

• Wakaaladda Wararka Soomaaliyeed ee<br />

SONNA<br />

• Wakaaladda Batroolka Soomaaliyeed<br />

• Wakaaladda Filimada Soomaaliyeed<br />

• Wakaaladda Kaluumeysiga<br />

iyo goobo kale oo muhiim ah. Xarumahaas<br />

waxaa hadda ku howl gala hay’adihii horay<br />

ugu shaqeyn jiray. Waxaana loogu adeegaa<br />

bulshada Soomaaliyeed, iyada oo intaa<br />

gacanta lagu hayo dib u dhiska goobo kale<br />

oo muhim ah oo la<br />

dhamaystiridoonodhawaan.<br />

Waxaa xusid mudan in ay kordheen tirada<br />

shaqaalaha ee ka hawlgala xarumaha<br />

dawladda kuwasoo bulshada Soomaaliyeed<br />

ugu adeega si hagar la’aan ah. Afar sano ka<br />

hor shaqaalaha rayidka ah ee dowladu<br />

waxay ahayeen 1,200, sanadkii la soo<br />

dhafayna waxa ay tiradoodu noqotay 4,739,<br />

iyadoo 1,172 ka mid ah ay yihiin haween.<br />

26

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

TIIRKA<br />

aad<br />

Ilaalinta iyo Dhaqangelinta<br />

Xiriirada Caalamiga ee<br />

Siyaasada Arrimaha Dibada<br />

27

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

28

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

ILAALINTA IYO<br />

DHAQANGELINTA XIRIIRRADA<br />

CAALAMIGA IYO SIYAASADA<br />

ARRIMAHA DIBADA<br />

Dowladda uu hoggaaminayo Madaxweyne<br />

Xasan Sheekh waxa ay noqotay dowladdii<br />

ugu horreysay ee aan KMG ahayn oo ay<br />

Soomaaliya yeelato tan iyo markii ay<br />

burburtay dowladdii dhexe ee dalka 1991.<br />

Xilligani dalku wuxuu si aad ah ugu baahnaa<br />

laba arrimood oo kala ah:-<br />

1. In xawli lagu howlgalo si Soomaaliya<br />

loogu soo celiyo saaxadda siyaasadda<br />

caalamka, iskaashina lala sameeyo<br />

dalalka caalamka oo aan dano badan la<br />

wadaagno.<br />

2. In dhaqaaqaas xawliga leh lagu daro<br />

taxaddar.<br />

siyaasadda iyo diblomaasiyadda caalamka<br />

ayaa si rasmi ah ugu dhawaaqday in ay soo<br />

celisay xiriirkii kala dhexeeyay Soomaaliya,<br />

waxayna taasi sahashay in ay dalal badan oo<br />

dunida ahi ay Soomaaliya la soo ceshadaan<br />

xirrirradii siyaasadeed, diblomaasiyadeed<br />

iyo kuwii wax wada qabsi ee kala dhexeeyay<br />

dalkeena.<br />

Madaxweynaha Mareykanka Barack Obama<br />

ayaa Aqalka Cad ku marti geliyay<br />

Madaxweyne Xasan Sheekh.<br />

Wuxuuna safiir buuxa<br />

uu u soo<br />

magacaabay<br />

Dalalka dunida iyo hay’adaha caalamiga ah<br />

ayaa iyaguna billaabay in ay Soomaaliya ula<br />

dhaqmaan sida dalalka kale ee caalamka<br />

ayna la soo ceshadaan xiriirkii kala<br />

dhexeeyay. Waxaa billaabmay heshiisyo<br />

dhinacyo badan oo rasmi ah oo Soomaaliya<br />

ay dhinac ka tahay, iyada oo aad loogu<br />

baahnaa in dawladda Somaliyeed ay la<br />

timaado aqoonyahanno iyo<br />

hawlwadeenno si siman ula xaajoon<br />

kara caalamka. Maadaama muddo<br />

dheer ay naga maqnayd khibraddadowladnimo<br />

iyo middiblomaasiyadeed<br />

caalamiga ah,<br />

howshani ma ahayn mid sahlan.<br />

Hasa yeeshee madaxda dalka<br />

hogaamineysa sida Madaxweynaha<br />

oo lahaa aqoon ku filan oo uu<br />

dhakhso ula jaanqaadi karay<br />

siyaasadaha caalamka ayaa abuuray<br />

barnaamijyo ilaalinaya danaha<br />

ummadda Soomaaliyeed abuurayana<br />

xiriiro caalami ah oo looga faa’iideeyo<br />

dalka iyo dadka Soomaaliyeed.<br />

Mareykanka iyo Soomaaliya<br />

Dowladda Mareykanka oo ah hormuudka<br />

29

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

40<br />

Taasina waxay kor<br />

u qaaday<br />

maqaamka dalka,<br />

waxaana xigay in<br />

ka badan 40<br />

Dow-ladood ay<br />

iyaguna safiirro u<br />

soo dirsadeen<br />

dalkeenna.<br />

Dowladda<br />

Soomaaliya<br />

waxaa iyadana ay<br />

maanta safiirro ku<br />

leedahay in ka<br />

ba-dan 40 dal.<br />

Soomaaliya, halka markii hore ay safaaradda<br />

Mareykan-ka ee Nairobi ay u xil saarneyd<br />

arrimaha Soomaaliya. Taasina waxay kor u<br />

qaaday maqaamka dalka, waxaana xigay in<br />

ka badan 40 Dowladood ay iyaguna safiirro<br />

u soo dirsadeen dalkeenna. Dowladda<br />

Soomaaliya waxaa iyadana ay maanta<br />

safiirro ku leedahay in ka badan 40 dal.<br />

Waxay Soomaaliya markii ugu horreysay tan<br />

iyo burburkii dawladdii dhexe 1991 ay<br />

Safaarado ka furtay Washington iyo London<br />

taas oo dhammaystirtay howgalka<br />

Safaaradaha Soomaaliya ee shanta<br />

caasimadood ee dalalka Xubnaha Joogtada<br />

ah ka ah Golaha Ammaanka ee Qarammada<br />

Midoobay. Safaarado hor lehna waxaa laga<br />

furay dalal Yurub ah, kuwa Carab ah iyo qaar<br />

kale oo Afrika iyo Aasiya ah.<br />

Bankiga Adduunka iyo Hay’adda Lacagta<br />

Adduunka (World Bank and IMF)<br />

Aqoonsiga iyo wadashaqeynta dalal ay ka<br />

mid yihiin Mareykanka, Ruushka, Ingiriiska,<br />

Shiinaha iyo Jabaan ay la yeesheen<br />

Soomaaliya waxaa xigay xiriir wadashaqeyn<br />

oo aan la yeelannay hay’adaha dunida ugu<br />

xooga badan dhinaca dhaqaalaha iyo<br />

maalgashiga sida Hey’adda Lacagta<br />

Aduunka (IMF) iyo Bankiga Aduunka.<br />

Labadaas hey’adood ee caalamiga ahi<br />

waxay hadda si wadajir ah u ammaaneen<br />

hannaanka iyo dadaalka dowladnimo ee<br />

Soomaaliya iyo horumarka dhanka<br />

qoondada iyo bixinta ee Bankiga Dhexe.<br />

Waxay shaaciyeen in Soomaaliya ay tahay<br />

dal la aammini karo dhanka maaliyadda taas<br />

oo ah guul iyo dammaanad caalami ah oo<br />

dowladda iyo dadka Soomaaliyeed u soo<br />

hoyotay.<br />

Xisaabi Xil ma Laha<br />

Seddexdii sano ee tagtay dalka waxaa<br />

imanayey oo baarayey hanti-dhowre caalami<br />

ah oo madax bannaan oo baarayey<br />

mashaariicda iyo lacagaha deeqaha ee<br />

dalka soo gala. Hantidhowrka Guud ayaa<br />

isaga-na sannad walba baara hay’adaha<br />

dawladda, waxayna ilaaliyaan in aan laga<br />

bixin miisaaniyaddii la isla qoondeeyey in<br />

lagu shaqeeyo. Labada hantidhowre waxay<br />

caddeeyeen in aan dhanna looga bixin<br />

miisaaniyadihii la sameeyey seddexdii sano<br />

ee tagay.<br />

30

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

Shirar Caalami ah oo Soomaaliya loo<br />

qabtay<br />

Afartii sano ee la soo dhaafay waxaa daafaha<br />

caalamka ka dhacay shirar caalami ah oo<br />

taageero siyaasadeed iyo mid dhaqaale<br />

loogu sameynayay Soomaaliya. London,<br />

Brusseles, Copenhagen, iyo Istanbul ayaa<br />

waxaa ka dhacay shirar caalami ah oo lagu<br />

taageerayay Soomaaliya.Madaxweyne<br />

Xasan Sheekh Maxamuud iyo Ra’iisul<br />

Wasaaraha UK David Cameron ayaa wada jir<br />

u guddoomiyay shirweyne caalami ah oo<br />

dhaqaale loogu ururinayay Soomaaliya.<br />

Madaxweynuhu waxa kale oo uu dalal kala<br />

duwan oo dunida ah uga qeyb galay shirar<br />

heerkoodu sarreeyo oo Soomaaliyada<br />

cusub lagu soo dhoweynayo, looguna<br />

yaboohay dhaqaale xooggan oo dib loogu<br />

dhiso dalka.<br />

Sidoo kale Madaxweynaha iyo Ra’iisul<br />

Wasaaraha Japan waxey laba jeer wada<br />

guddoomiyeen shirar caalami ah oo<br />

Soomaaliya lagu taageerayey. Sidaa si la eg<br />

Madaxweynaha iyo Madaxweyne Erdogan<br />

waxey wada guddoomiyeen shirar caalami<br />

ah oo lagu qabtay dalka Turkiga. September<br />

2013 Madaxweynaha iyo Madaxda Midowga<br />

31

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

2013<br />

Madaxweynaha<br />

iyo Madaxda<br />

Midowga Yu-rub<br />

waxey wada<br />

guddoomiyeen<br />

shirkii hiigsiga<br />

Soomaaliyeed<br />

oo Soomaaliya<br />

loogu yaboohay<br />

lacag gaareysa<br />

2 bilyan oo<br />

dollarka<br />

Mareykanka ah.<br />

Yurub waxey wada guddoomiyeen shirkii<br />

Somali Combat iyo New Deal oo Soomaaliya<br />

loogu yaboohay lacag gaareysa 2 bilyan oo<br />

dollarka Mareykanka ah. Sidoo kale<br />

Madaxda Dowladda Denmark iyo<br />

Madaxweynaha Soomaaliya waxay wada<br />

guddoomiyeen shirkii HLPF ee dalkaas ka<br />

dhacay. Golaha Ammaanka ee Qarammada<br />

Midoobay ayaa yimid Muqdisho oo shirar la<br />

qaatay mas’uuliyiinta Dowladda.<br />

Dalalka Fashilay (failed States)<br />

Dedaalkii ay bixisay dawladda Madaxweyne<br />

Xasan Sheekh waxaa uu keenay in<br />

Soomaaliya ay ka baxday liiska dalalka<br />

fashilmay. Waxay taasi qalbiga qofkasta oo<br />

Soomaali ah u ahayd farxad iyo raynrayn u<br />

dhiganta maalintii gobannimada la qaatay.<br />

Soomaaliya waxa ay soo ceshatay<br />

kaalinteedii heer Qarannimo iyadoo gobolka<br />

Geeska Africa iyo dalaka Carabta<br />

dhexdoodana ku yeelatay maqaam sare.<br />

waxaana markii ugu horreysay Muqdisho<br />

lagu qabtay shirkii wasiirrada arrimaha<br />

dibadda ee dalalka xubnaha ka ah Urur<br />

Goboleedka IGAD. Waxaa daba joogay shir<br />

Madaxeedka IGAD oo ka soo qeybgaleen<br />

Madaxweynayaasha dalaka Gobolka. Tani<br />

waxay dunida u muujisay in Soomaaliyada<br />

cusub ay wax badan qabsatay lana<br />

jaanqaadday dalalka la jeelka ah, ka dib<br />

markii ay dawladeeddu dadaal weyn<br />

muujisay.<br />

Colaadda Suudaanta - Koofureed<br />

Dowladda Soomaaliya waxay kaalin<br />

hormuud ah ka qaadatay xallinta colaadihii<br />

ay dadka badani ku dhinteen ee Suudaanta<br />

Koofureed. Markii colaaddaan ay gaartay<br />

heer adag waxay dawladda Soomaaliyeed<br />

billowday in ay tabarteeda isugu geyso sidii<br />

ay muwaddiniinteeda ku nool Suudaanta<br />

Koofureed uga soo qaadi lahaydhalkaa.<br />

Waana markii ugu horreysay muddo 25 sano<br />

ah oo dowlad Soomaaliyeed ay diyaarado<br />

ku soo daad-gureyso dad Soomaaliyeed oo<br />

ku go’doomay colaad dal shisheeye.<br />

Dowladdu waxay muwaaddiniinta si bedqab<br />

ah ugu soo celisay dalkooda hooyo.<br />

Waxaana qalbiga qof kasta oo Soomaali ah<br />

gashay farxad ah in ay arkeen dawlad ka<br />

warhaysa muhiimadda muwaadinka<br />

Soomaaliyeed oo ay isku halleyn karaan<br />

haddii ay xaaalad noocaas ahi la soo<br />

gudboonaato. Waxa ay Madaxweynaha iyo<br />

madaxda dawladdu ka qeyb galeen<br />

dhamaan shirarkii dawladaha IGAD iyo Afrika<br />

ay xalka ugu raadinayeen dagaalka<br />

Sookeeye ee Suudaanta Koofureed,<br />

waxayna mar walba jeedinayeen talooyin<br />

32

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

dhaxalgal ah oo ku<br />

aadan daminta<br />

colaadda iyo<br />

nabadeynta<br />

garabyadda isku haya<br />

siyaasadda dalkaas.<br />

Muranka Soohdin-<br />

Badeedka<br />

Si loo difaaco dhulka, hawada iyo<br />

badda Soomaaliya waxaa dadaal xoog leh<br />

lagu bixiyay muranka ka taagan soohdinta<br />

badeed oo na soo kala dhexgalay annaga<br />

iyo dalka Kenya ee aan jaarka nahay. Wada<br />

hadal dheer oo aan isku fahmi weynay ka<br />

dib, Dowladda Soomaaliya waxay dacwad<br />

heer caalami ah hor dhigtay Maxkamadda<br />

Caalamiga ah ee Caddaaladda ee Hague.<br />

Waxaan dacwadda u xilsaarnay Qareenno<br />

heer caalami ah oo kiisaska noocaan ah u<br />

leh khibrad gaammurtay kuna guuleystay<br />

dacwad badeedyo u dhaxeeyey dalal dhowr<br />

ah oo isla Maxkamaddaasi ay go’aamisay,<br />

Maraakiibta Shisheeya ee ka kalluumeysta<br />

baddeenna<br />

Waxaa Golaha Ammaanka ee Qaramada<br />

Midoobay loo gudbiyay dacwad ka dhan ah<br />

maraakiibta shisheeye ee sida sharci darrada<br />

ah uga kalluumeysta badaheenna. Kuwaas<br />

oo qaarkood ay<br />

badaheenna ka<br />

kaluumaysanayeen<br />

25 sano.<br />

Soomaaliya oo<br />

Guddoomisay Shir<br />

Caalami ah oo xasaasi ah<br />

Markii ugu horreysay muddo 25<br />

sano ah Madaxweyne Xasan Sheekh<br />

ayaa shir guddoomiyay shirmadaxeedka<br />

Midowga Afrika ee looga hadlayay xaaladda<br />

dalka Burundi.<br />

Waxayna dalka iyo dadka Soomaaliyeed u<br />

tahay sharaf iyo qiimeyn weyn kaalinta<br />

dalkoodu ka qaatay xal u raadinta colaadda<br />

ka taagan dalka Burundi, taa oo dhinaca<br />

kale muujinaysa sida uu sare ugu kacay<br />

maqaamka dawladda Soomaaliyeed.<br />

Yemen oo u Mahadcelisay kaalmadii<br />

dawlada federaalka Soomaliyeed u fidisay.<br />

Soomaaliya“Mahadsanid Soomaaliya”<br />

Soomaaliya maaddaama ay xubin ka tahay<br />

Jaamacadda Carabta, waxay kordhisay, siina<br />

xoojisay xiriirkii kala dhexeeyay dalalka<br />

Carabta ee aan walaalaha nahay. Soomaaliya<br />

waxay door weyn ka ciyaartay xal u helidda<br />

arrimo ay ka mid tahay mushkiladda Yemen<br />

25<br />

Waxaa Golaha<br />

Ammaanka ee<br />

Qaramada Midoobay<br />

loo gudbiyay<br />

dac-wad ka dhan<br />

ah maraakiibta<br />

shisheeye ee sida<br />

sharci darrada ah<br />

uga kalluumeysta<br />

badaheenna.<br />

Kuwaas oo<br />

qaarkood ay<br />

badaheenna ka<br />

kaluumaysanayeen<br />

25 sano.<br />

33

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

iyo la dagaallanka kooxda fallaagada ah ee<br />

Xuutiyiinta, iyada oo garab-istaagtay<br />

dowladda Sharciga ah ee dalka Yemen.<br />

Taasi waxay horseedday in sawirka<br />

Madaxweyne Xasan Sheekh laga taago<br />

magaalada Cadan, iyada oo lagu qoray “<br />

Mahadsanid Soomaaliya”.<br />

Booqashada Madaxda Caalamka<br />

Tan iyo markii Soomaaliya ay ka baxday ku<br />

meelgaarnimada, ayna si muuqata u soo<br />

hagaageen xaaladda ammaan iyo<br />

horumarka dhaqaale, wuxuu dalku noqday<br />

meel ay ku soo qul qulaan wufuud caalami<br />

ah iyo hoggaamiyayaal sare. Waxay<br />

madaxdaasu doonayeen in ay dib boorka<br />

uga jafaan xiriirkii ay la lahaayeen<br />

Soomaaliya.<br />

Waxaa dalka soo booqday Madaxweynaha<br />

Turkiga Racep Tayyip Erdogan, oo laba jeer<br />

yimid, Madaxweynaha Djibouti Ismael Omar<br />

Gelle oo sidoo kale laba jeer na soo booqday,<br />

Madaxweynaha Burundi Pierre Nkurunziza,<br />

Xogyaha Guud ee Qarammada Midoobay<br />

Ban Ki-moon, Xoghayaha Guud ee<br />

Jaamacadda Carabta Nabil alCarabi,<br />

Xogahayha Guud ee Ururka Iskaashiga<br />

Islaamka Ikmaludiin Ixsaan Oglo,<br />

Xoghayahayaasha Arrimaha Dibadda UK ee<br />

kala dambeeyay William Hague iyo Phili<br />

Hmound, Xoghayaha Arrimaha Dibadda<br />

Mareykanka John Kerry, Wasiirrada Arrimaha<br />

Dibadda ee dalalka Masar, Qadar,<br />

Imaraadka, Baxreyn, Kuweyd, Muritaaniya<br />

iyo Madax kale oo fara badan. Sidoo kale<br />

Wasiirada Xiriirka Caalamiga ee Denmark<br />

iyo Sweden, iyo wasiirada arrimaha debadda<br />

ee dawladaha IGAD ayaa soo booqday<br />

dalka.<br />

Golaha Ammaanka ee Qarammada<br />

Midoobay oo ku Shiray Xamar<br />

Waxaa farxad aad u weyn ahayd markii<br />

wakiillada 15ka dal ee xubnaha ka ah Golaha<br />

Ammaanku ay cagaha soo dhigeen ciidda<br />

Soomaaliya markii ugu horreysay muddo 40<br />

sano ka badan, kulanna ay ku yeesheen<br />

Muqdisho. Waxay qireen in Soomaaliya ay<br />

aad u soo hagaagtay ayna u dhaqaaqday<br />

dhankii xasilloonida iyo dowladnimada.<br />

Waxaa taas mahaddeeda leh hoggaanka<br />

toosan ee Madaxweyne Xasan iyo Madaxda<br />

la shaqeysay 4tii sano ee tagtay. Waxay<br />

wadajir u qabteen wax aad uga badan intii la<br />

filayey culeyska jiray dartiis.<br />

Siyaasadda Guud ee Arimaha Dibadda<br />

Soomaaliya waxay ku socotaa jid ay ku<br />

gaareyso horumar waara si ay guul uga<br />

34

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

gaarto ujeedooyinka Siyaasadda Arrimaha<br />

Dibedda iyada oo isticmaaleysa heshiisyada<br />

ganacsiga laba-geesoodka ah iyo kuwa wadar-geesoodka<br />

ah ee dhinacyada<br />

siyaasadda, deegaanka iyo dhaqanka ee<br />

dalalka iyo ururada oo dhan. Soomaaliya<br />

waxay doonaysaa in ay iskaashi la sameysato<br />

dalalka dunida iyo ururada heer caalami iyo<br />

heer gobol oo dhan si loo horumariyo<br />

danaha labada dhinac iyo in la abuuro xiriiro<br />

cusub oo ay ka faa’iideysato ummadda<br />

Soomaaliyeed. Wasaaradda arrimaha<br />

debadduna waxa ay ku guuleystay in 2015<br />

ay dejiso siyaasadda arrimaha debedda ee<br />

dalka taas oo qeexeysa noocyada xiriirada<br />

iyo iskaashiga aan u baahannahay iyo<br />

hanaanka ay dawladdu uga miro dhalinayso<br />

xiriiradaa.<br />

Soomaaliya iyo Shir-madaxeedyada Heer<br />

Gobol iyo Heer Caalami<br />

• Shirmadaxeedkii USA iyo Afrika<br />

(Mareykanka)<br />

• Shirmadaxeedkii Shiinaha iyo Afrika<br />

(Koofur Afrika)<br />

• ShirmadaxeedkiiHindiya iyo Afrika<br />

(Hindiya)<br />

• Shirmadaxeedkii Talyaaniga iyo Afrika<br />

(Talyaaniga)<br />

• Kulankii Wasiirada Arrimaha Dibadda<br />

Carabta iyo Shiinaha (Sacuudiga)<br />

• Kulankii dalalka Nordic iyo Afrika ee<br />

Wasiir Dibadadeedyada (?).<br />

Wasaaradda arrimaha dibaddu waxay<br />

caalamka u bandhigtaa horumarka dalku uu<br />

ku tallaabsanayo iyada oo wakiil ka ah<br />

wasaaradaha dowladda oo dhan. Waxay<br />

mar walba la wadaagtaa dalalka Caalamka<br />

15<br />

Waxaa farxad<br />

aad u weyn<br />

ahayd markii<br />

wakiillada 15-ka<br />

dal ee xub-naha<br />

ka ah Golaha<br />

Ammaanku ay<br />

cagaha soo<br />

dhigeen ciidda<br />

Soomaa-liya<br />

35

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

100<br />

Hoggaaminta<br />

Maxadxweyne<br />

Xasan Sheekh<br />

Majalladda TIME<br />

oo sannad walba<br />

qiimeysa dadka<br />

adduunka ugu<br />

saameyntabadan<br />

ee<br />

muujiyay dadaal<br />

aad uga badan kii<br />

laga filayey ayaa<br />

Madaxweyne<br />

Xasan Sheekhku<br />

dartay 100-ka qof<br />

ee ugu saameynta<br />

badan<br />

dunida.<br />

horumarka ka socda dalka gudihiisa iyo<br />

himilooyinka ay Soomaaliya higsaneyso<br />

iyada oo u marineysa safaaradaha ajnabiga<br />

ah ee kusugan caasimaddeenna iyo<br />

safaaradaha Soomaaliya ee ku yaalla<br />

caasimadaha adduunka.<br />

Iskaashiga Xiriir-Goboleedka Caalamiga<br />

ah<br />

Soomaaliya waxay qeyb libaax ka qaadataa:<br />

• Iskaashiga waddamada Koofur iyo<br />

waqooyi<br />

• Dhammaan Hay’adaha Qaramada<br />

Midoobay<br />

• Midowga Yurub<br />

• Ururka Iskaashiga Islaamka<br />

• Midowga Afrika<br />

• IGAD<br />

• Jaamacada Carabta<br />

• Bankiga Aduunka iyo Hey’adda lacagta<br />

Aduunka (IMF)<br />

• Midawga dalalka Bariga Afrika<br />

• COMESA oo ah suuqa ay wadaagaan<br />

Afrikada Bari iyo Afrikada Koofu-reed.<br />

Siyaasadda Dhaqaalaha<br />

Ajendaha dimblomaasiyadeed ee dawladda<br />

Soomaaliya qeyb ka mid ahi waxay ku<br />

aaddan tahay horumarinta dhaqaalaha<br />

dalka, waxaana ka mid ah:<br />

• Sare u qaadidda kororka dhaqalaaha ka<br />

soo gala dalka qurbajoogta iyo kuwa<br />

kalaba.<br />

• Dhiirrigelinta wax soosaarka suuqyada<br />

gudaha dalka iyo dhoofinta kheyraadka<br />

dalka iyo kor u qaadidda maalgashiga<br />

shirkadaha Soomaaliyeed ee gobolka.<br />

• Dhiirrigelinta iyo fududeynta in uu dalku<br />

noqdo meel ay si toos ah u<br />

maalgashadaan ajnabiga iyo suuqyada<br />

maaliyaddu (financial Markets)<br />

• Baadidoonka ilo cusub oo munaasab ah<br />

iyo technoolojiyad jaban<br />

• Dhiirrigelinta ganacsi caddaalad ku<br />

dhisan iyo heshiiyo laba geesood ah iyo<br />

ganacsi caalami ah.<br />

• Abuurista sharciyo la socon kara<br />

heerarka caalamiga ah ee hannaanka<br />

ganacsiga iyo sharciyeynta shirkadaha.<br />

• Waasaaradda arrimaha dibadda si loo<br />

dhiirrigeliyo maalgashiga waxay<br />

sameysay:<br />

• Sharciga maalgashiga Soomaaliya<br />

• Buugyare (booklet) muujinaya<br />

furasadaha maalgeshi ee dalka ka jira<br />

• Buugyare muujinaya kala mudnaanta<br />

mashaariicda ay Soomaaliya<br />

daneyneyso.<br />

Horumaarkan baaxadda weyn waxaa lagu<br />

tallaabsaday muddadii ay dawladdani dalka<br />

ka jirtay waxaana la hubaa muddada dhow<br />

in dalku uu isaga filnaan doono dhinacyo<br />

badan oo muhiim ah.<br />

Booqashadii Dhadhaab ee Madaxweynaha<br />

Madaxweyne Xasan Sheekhwaa<br />

Madaxweynihii ugu horreeyey ee booqday<br />

xerada ay ku nool yihiin qaxootiga<br />

Soomaaliyeed ee Dhadhaab, waqooyi-Bari<br />

Kenya, wuxuuna u kuurgalay xaaladda ay ku<br />

sugan yihiin qaaxootiga Soomaaliyeed ee<br />

halkaas mudada dheer ku sugnaa. Taas<br />

waxaa si aad ah ugu farxay dadkii uu ugu<br />

tagay xeryahaas maaddaama ay ahayd<br />

fursaddii ugu horreysay ee ay kula kulmaan<br />

Madaxweyne Soomaaliyeed.<br />

Hoggaaminta Maxadxweyne Xasan Sheekh<br />

Majalladda TIME oo sannad walba qiimeysa<br />

dadka adduunka ugu saameynta badan ee<br />

muujiyay dadaal aad uga badan kii laga<br />

filayey ayaa Madaxweyne Xasan Sheekhku<br />

dartay 100ka qof ee ugu saameynta badan<br />

dunida. Taasina waxay umadda Somaliyeed<br />

ee wannagga jecel u ahayd farxad kale oo<br />

lama illaawaan ah, in dunidu ay ku qanacday<br />

hoggaaminta<br />

Madaxweynaha<br />

Jamhuuriyadda Fedreraalka Soomaaliya<br />

Xasan Sheekh Maxamuud.<br />

36

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

TIIRKA<br />

aad<br />

Midnimada<br />

iyo Waadajirka ummadda<br />

37

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

MIDNIMADA<br />

& WAADAJIRKA<br />

UMMADDA<br />

Latashiyo badan ka dib iyo shirweynihii<br />

siyaasadda ee ka dhacay Muqdisho bishii<br />

Septembar 2013 ayaa si loo gaaro aragti<br />

mideysan oo ku aadan dib u dhiska<br />

Soomaaliya xasiloon, midysan, dimuqraaddi<br />

ah oo federaal ah waxaa aasaas laga dhigay<br />

seddex qodob.<br />

• Dib u eegista Dastuurka iyo<br />

dhaqangelintiisa<br />

• Dhameystirka Hannaanka Federaalka<br />

• Dimoqraadiyeynta iyo doorashooyin<br />

qaran oo qof iyo cod ah<br />

Saddexdaan Qoddob ayaa ahaa halkii loo<br />

socday in la gaaro 2016.waxaana la gaaray<br />

85% taas oo ah guul weyn oo shacbiga Soomaaliyeed<br />

u soo hoyatay, iyada oo ay jireen<br />

caqabado aad u fara ba-dan oo suurtagelin<br />

waayey in 100% howlahaas la dhameystiro<br />

sida amniga, dhaqaalaha, iyo daruufaha<br />

dalka ku jiro.<br />

Dib u Eegista Dastuurka<br />

Dastuurka dalka ayaa dib loo eegay, iyada<br />

oo la abuuray hay’adihii muhiimka u ahaa<br />

howshan oo ay ka mid yihiin guddiga madaxa<br />

bannaan ee dib u eegista dastuurka, gudi<br />

hoosaadka baarlamaanka iyo weliba<br />

wasaarada dastuurka oo howlo muhiim ah<br />

qabatay. Hase yeeshee, waxay dowladdu la<br />

kulantay caqabado fara badan oo suurto<br />

gelin waayey in dib u eegista dastuurka la<br />

dhameystiro oo loo qaado afti dadweyne.<br />

Caqabadahaas waxaa ka mid ah amniga,<br />

dhaqaalaha iyo daruufaha dalka ka jiray<br />

muddada dheer oo horistaagay in shacabku<br />

38

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

ay si xor ah wadatashiyada guud uga<br />

qeybqaataan. Mudadii dib u eegista lagu<br />

jiray waxaa soo baxay in ay qodobbo badan<br />

u baahan yihiin in ka badan waqtigii la filayey<br />

in ay dib u eegistu ku dhamaato, taas oo<br />

keentay in uu qaato waqti ka dheer kii loogu<br />

talagalay. Dawladda Madaxweyne Xasan<br />

Sheekh na waxa ay go’aansatay in ay muhiim<br />

tahay in masiirka dalka loo helo jawi saamixi<br />

kara wadajir, midnimo iyo in si wadar-oggol<br />

ah ay shacabka Soomaaliyeed, madaxda<br />

qaranka iyo kuwa dowlad goboleedyaduba<br />

ay isula aqbalaan sidii loo heli lahaa Dastuur<br />

ka tarjumaya rabitaanka shacabka.<br />

Dhameystirka Hannanka Federaalka<br />

Qodobkan waxaa la oran karaa waa lagu<br />

guuleystay oo maanta Soomaaliya waxaa<br />

dhidibada loo aasaasay Dowlad Goboleedyo<br />

arrimahooda guddaha ka tashada, sida<br />

Puntland, Jubbaland, Koofur Galbeed,<br />

Galmudug iyo Hirsha-beelle.<br />

Dimoqraadiyeynta iyo Doorashooyinka<br />

Qodobkan waxaa isaga ka dhiman in la<br />

qabto doorashooyinka golayaasha<br />

Federaalka iyo tan Madaxweynaha<br />

sannadkan 2016 gudihiisa. Inkasta oo aysan<br />

noqon sidii loo qorsheeyey oo ahayd<br />

doorasho qof iyo cod ah, haddana waxaa<br />

laga baaqsaday in muddo kordhin la<br />

sameeyo Waxaa la qabanqaabiyay<br />

doorashooyin dadban oo wakiillada codka<br />

dhiibanaya ay dadweynaha ka imaanayaan.<br />

Waxay dawladdu ku guuleysatay in si wadar<br />

oggol ah loo dejiyo barnaamijka<br />

39

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

40

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

geedisocodka doorashooyinka dadban ee<br />

2016 iyo habraaca nidaamkaas, tanoo ah in<br />

la helo doorashooyin ka sharciyad xooggan,<br />

kana matalaad baahsan doorashooyinkii<br />

2012. Sannadkan waxaa la go’aamiyay in<br />

xildhibaanka ay soo doortaan 51 xubnood oo<br />

beeshiisa ka tirsan halkii 2012 uu oday<br />

dhaqameedku soo xulay xildhibaanka. Halkii<br />

2012kii 135 oday ay soo xuleen 275 xildhibaan,<br />

sannadkan waxaa 275 xildhibaan ee aqalka<br />

hoose soo dooranaya 14,025 muwaaddin.<br />

Dawladda Federaalka iyo maamulka<br />

Soomaliland.<br />

Waxaa shirar kala duwan oo lagu xaqiijinayo<br />

midnimada Jamhuuriyada Soomaaliya lagu<br />

qabtay dalka Turkiga, taas oo looga gol<br />

lahaa xaqiijinta qodobka 6aad ee qodobada<br />

Lixda tiir oo ah midnimada iyo wadajirka<br />

dadka iyo dalka. Waxaa wadahadallo isugu<br />

yimid Dowlada Fedraalka Soomaaliya iyo<br />

mamulka Somaliland. Heshiisyo isku soo<br />

dhawaasho ah ayaana lagu xaqiijiyay<br />

shirarkaas waxayna hadda marayaan meel<br />

aad u fiican.<br />

Puntland iyo Jubaland<br />

Waxaa heshiisyo kala duwan lala galay<br />

maamulka Putland oo tabashooyin qabay si<br />

loo ilaaliyo dowladnimada iyo wadajirka<br />

umadda Soomaaliyeed. Sidoo kale waxaa ay<br />

dowladdu heshiis la gashay mamulka<br />

Jubbaland kaas oo lagu xalliyay mugdi soo<br />

kala dhexgalay maamulkaas iyo dowlada<br />

federaalka Soomaaliya. Dowladda<br />

federaalku waxey ku guuleysatay in beelaha<br />

Jubbaland heshiis la dhaxdhigo oo ay<br />

maanta si nabad iyo wadajir ah ugu mideysan<br />

yihiin Dowlad Goboleedka Jubaland.<br />

Madasha Wada Tashiga Qaran<br />

Si talada dalka loo baahiyo, loogana wada<br />

tashado aayaha dalka, loona wada-lahaado<br />

go’aanada lagu hogaaminayo dalka waxa uu<br />

Madaxweynuhu abuuray madasha<br />

wadatashiga qaran, iyada oo aysan jirin<br />

sabab sharciyeed oo ku khasbeysay balsa<br />

ay ka ahayd raadinta talowadareed iyo in<br />

talada laga qeybgeliyo hogaamiyayaasha<br />

siyaasadda ee dawlad goboleedyada dalka.<br />

Taasi waxay abuurtay jawi wadahal oo joogto<br />

ah oo u dhaxeeyey dawladda federaalka iyo<br />

madaxda maamul goboleedyada. Sidoo<br />

kale dhammaan dedaalada hannaanka<br />

siyaasadeed waxaa loo maray hab Soomaali<br />

leedahay, Soomaali hoggaamineyso, oo<br />

keenay in madaxda dowlad goboleedyada<br />

iyo madaxda qaranka ay kulamo joogta ah<br />

ku yeesheen Muqdisho, Garowe, Baydhabo<br />

iyo Kismaayo.<br />

Gunaanadka iyo Gabo-gabada<br />

Mudadii Afarta sano ahayd ee uu dalka<br />

hogaaminayay Madaxweyne Xasan Sheekh<br />

2012<br />

Waxaa kan<br />

waxaa la<br />

go’aamiyay in<br />

xildhibaanka ay<br />

soo doortaan 51<br />

xubnood oo<br />

beeshiisa ka<br />

tirsan halkii<br />

2012 uu dday<br />

dhaqameedku<br />

soo xulay<br />

xildhibaanka<br />

41

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

waxa ay dawladdu ku dedaashay in ay<br />

wax badan ka qabato caqabadihii<br />

hortaagnaa hanaanka dawladnimada<br />

Soomaaliya. Dedaalada iyo hawlaha ay<br />

dawladdu qabatay oo in badan oo<br />

kamida ah laga gaaray guulo la taaban<br />

karo waxa saldhig u ahaa oo ay ka<br />

ambaqaadyeen Lixda Tiir ee aan sare ku<br />

faahfaahinay.<br />

In badan oo kamida waxgaradka<br />

Soomaaliyeed iyo dadka falanqeeya<br />

siyaasadaha dawaladaha soo koraya oo<br />

aan kamid nahay waxa ay aaminsan<br />

yihiin in mudaddii afarta sano ahayd ee<br />

la soo dhaafay ay Soomaaliya wax badan<br />

u qabsoomeen, waxayna sidoo kale<br />

aaminsan yihiin in siyaasdda qeexan iyo<br />

qorshayaasha cad ee ku xusan Lixda Tiir<br />

ay tahay midda dhabaha u xaartay<br />

guusha iyo horumarka u soo hooyatay<br />

Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya.<br />

Guulaha aan soo xusnay ma aha kuwa<br />

ku filan inay daboolaan baahida<br />

bulshadeennu u qabto dawlad hana<br />

qaad ah oo u horseeda horumar iyo<br />

baraare, Madaxweyne Xasan Sheekh oo<br />

aqoon, khibrad iyo dulqaad ballaaran u<br />

leh xal u helidda caqabadaha hor taagan<br />

dawladnimadeenna waxa uu diyaar u<br />

yahay in uu dhamaystiro guulahaas<br />

ballaaran ee aanu wadajirka u gaarnay<br />

marxaladdii la soo dhaafay,<br />

Haddaba ballanteenu waa maalinta<br />

doorashada iyo Madaxweyne Xasan<br />

Sheekh oo diyaar idiin ah in uu mar kale<br />

hogaamiyo halganka dib u dhiska iyo<br />

dhamaystirka hanaanka dawladnimo ee<br />

aan mudadda dheer ku taamaynay.<br />

42

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

43

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

Waxaa Madaxweyne Xasan<br />

Sheekh Maxamuud loo<br />

doortay inuu ho-gaamiyo<br />

Jamhuuriyadda Federaalka<br />

ah ee Soomaaliya<br />

44

2012-2016<br />

<strong>LIXDA</strong> TIIR<br />

45

<strong>LIXDA</strong> TIIR 2012-2016<br />

FADLAN LA SOO XIRIIR:<br />

Agaasinka Warfaafinta<br />

Madaxtooyada Soomaaliyeed<br />

Email: media@presidency.gov.so<br />

Website: www.presidency.gov.so<br />

46

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!