WITH_SPEC_6_2016_short

www.zbiam.pl 

Henschel Hs 123 

NUMER SPECJALNY 6/2016 

Listopad-Grudzień 

cena 14,99 zł (VAT 5%) 

INDEX 409138 

ISSN 2450-3495 

W NUMERZE: 

Ostatnie brytyjskie 

czołgi krążownicze 

Od samego początku prac Cromwella 

uznano za czołg perspektywiczny 

i zaczęto rozważać jego 

daleko posuniętą modernizację. 

Mobilność była więcej niż dobra, 

postanowiono więc poprawić siłę 

ognia i opancerzenie… 

Życie prywatne marszałka 

Śmigłego-Rydza 

Pochodzenie żadnego z polityków 

II Rzeczypospolitej nie było owiane 

podobną tajemnicą, jak właśnie 

Śmigłego. A plotki potęgowało 

milczenie samego zainteresowanego. 

W jednym z wywiadów 

marszałek powiedział… 

INDEX: 409138 

ISSN: 2450-3495

Z PRENUMERATĄ TANIEJ! 

Atrakcyjna cena, w tym dwa numery gratis! 

Pewność otrzymania każdego numeru w niezmiennej cenie 

Prenumeratę można zamówić na naszej 

stronie internetowej www.zbiam.pl 

lub wpłacając należność na konto bankowe 

nr 70 1240 9159 1111 0010 6393 2976 

E-wydania dostępne są 

na naszej stronie oraz 

w kioskach internetowych 

Wojsko i Technika: 

cena detaliczna 9,90 zł 

Prenumerata roczna: 97,00 zł 

Lotnictwo Aviation 

International: 



Wojsko i Technika Historia + numery specjalne: 

cena detaliczna 14,99 


Morza i Okręty: 



Skontaktuj się z nami: office@zbiam.pl 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

Biuro: ul. Bagatela 10/19 00-585 Warszawa

Od samego początku prac Cromwella 

uznano za czołg perspektywiczny 

i zaczęto rozważać jego 

daleko posuniętą modernizację. 

Mobilność była więcej niż dobra, 

postanowiono więc poprawić siłę 

ognia i opancerzenie… 

Pochodzenie żadnego z polityków 

II Rzeczypospolitej nie było owiane 

podobną tajemnicą, jak właśnie 

Śmigłego. A plotki potęgowało 

milczenie samego zainteresowanego. 

W jednym z wywiadów 

marszałek powiedział… 

INDEX: 409138 

ISSN: 2450-3495 

Vol. II, nr 6 (7) 

Listopad-Grudzień 2016; Nr 6 

www.zbiam.pl 


NUMER SPECJALNY 6/2016 

Listopad-Grudzień 

cena 14,99 zł (VAT 5%) 

INDEX 409138 

ISSN 2450-3495 

NUMER SPECJALNY 6/2016 1 

W NUMERZE: 





Na okładce: Henschel Hs 123A-1, wrzesień 1939 r. 

Rys. Rafał Zalewski 

INDEX 409138 

ISSN 2450-3495 

Nakład: 14,5 tys. egz. 

Redaktor naczelny 

Jerzy Gruszczyński 

jerzy.gruszczynski@zbiam.pl 

Korekta 

Dorota Berdychowska 

Redakcja techniczna 

Dorota Berdychowska 

dorota.berdychowska@zbiam.pl 

Współpracownicy 

Władimir Bieszanow, Marius Emmerling, 

Michał Fiszer, Tomasz Grotnik, Wojciech Holicki, 

Andrzej Kiński, Leszek Molendowski, 

Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor, Maciej Szopa, 

Waldemar Waligóra, Mirosław Wawrzyński 

Wydawca 

Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. 

Ul. Anieli Krzywoń 2/155 

01-391 Warszawa 

office@zbiam.pl 

Biuro 

Ul. Bagatela 10/19 

00-585 Warszawa 

Dział reklamy i marketingu 

Anna Zakrzewska 

anna.zakrzewska@zbiam.pl 

Dystrybucja i prenumerata 

Elżbieta Karczewska 

elzbieta.karczewska@zbiam.pl 

Reklamacje 

office@zbiam.pl 

spis treści 

MONOGRAFIA LOTNICZA 

Marek J. Murawski 

Henschel Hs 123 (1) 

BROŃ PANCERNA 

Tymoteusz Pawłowski 

Ostatnie brytyjskie czołgi krążownicze 


Leszek A. Wieliczko 

Curtiss Model 75 (1) 

BROŃ PANCERNA 

Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński 

Czołgi. Pierwsze sto lat (2) 

4 

18 

34 

46 

Prenumerata 

realizowana przez Ruch S.A: 

Zamówienia na prenumeratę w wersji 

papierowej i na e-wydania można składać 

bezpośrednio na stronie 

www.prenumerata.ruch.com.pl 

Ewentualne pytania prosimy kierować 

na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl 

lub kontaktując się z Telefonicznym 

Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 

801 800 803 lub 22 717 59 59 

– czynne w godzinach 7.00–18.00. 

Koszt połączenia wg taryfy operatora. 

Copyright by ZBiAM 2016 

All Rights Reserved. 

Wszelkie prawa zastrzeżone 

Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne 

rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy 

jest zabronione. Materiałów niezamówionych, 

nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo 

dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów 

i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych. 

Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie 

opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi 

odpowiedzialności za treść zamieszczonych 

ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz 

na naszej nowej stronie: 

www.zbiam.pl 

OBRONA PRZECIWRAKIETOWA 

Tomasz Szulc 

Radzieckie i rosyjskie systemy przeciwrakietowe 

trzeciej generacji 

II RZECZPOSPOLITA 

Sławomir Koper 

Życie prywatne Śmigłego-Rydza 

ZIMNA WOJNA 

Robert Czulda 

Francuska wojna w Indochinach 1945-1954 (4) 

64 

76 

88 

3

WOJNA W POWIETRZU 

Marek J. Murawski 

1 


Dwupłatowy bombowiec nurkujący 

i samolot szturmowy Henschel Hs 123 

już w chwili wybuchu wojny był przestarzały 

i słabo uzbrojony. Jednakże, 

z braku alternatywy, użytkowano go 

w jednostkach szturmowych Luftwaffe 

prawie do końca działań wojennych. 

Pomimo małej prędkości tylko nieliczne 

Henschle Hs 123 padły ofiarą nieprzyjacielskich 

myśliwców. W uniknięciu ich ataków 

pomagał niezawodny, sprawdzony w różnych warunkach 

silnik oraz doskonała zwrotność. Świetne 

właściwości pilotażowe i niebywała odporność 

na uszkodzenia doprowadziły w początkach 

1944 r. do niezwykłej sytuacji, gdyż wielu pilotów 

szturmowych domagało się wycofania ze swoich 

jednostek nowoczesnych samolotów Focke- 

-Wulf Fw 190 F i powrotu do starych dwupłatów 

Henschel Hs 123. 

Wyjątkowo wytrzymała konstrukcja Hs 123 

sprawdzała się w prymitywnych warunkach 

eksploatacji na froncie wschodnim, była także 

niewiarygodnie odporna na ostrzał z ziemi 

i z powietrza. W samolocie Hs 123 brakowało 

skomplikowanych systemów elektrycznych 

i hydraulicznych wspomagających napęd 

elementów sterujących, których uszkodzenie 

lub awaria mogły doprowadzić do katastrofy 

nowocześniejsze maszyny, a prostota konstrukcji 

ułatwiała pracę obsłudze naziemnej. 

Rozwój konstrukcji 

Niemieckie lotnictwo szturmowe narodziło się 

podczas I wojny światowej. Samoloty, wykorzystywane 

początkowo wyłącznie do zadań rozpoznawczych, 

z biegiem czasu stawały się coraz 

bardziej aktywne nad polem walki. W 1916 r. 

ze składu cesarskich sił powietrznych wyodrębniono 

lotnictwo piechoty (Infanterieflieger), które 

w ramach Schutzstaffeln (eskadr ochronnych) 

użytkowało samoloty klasy CL (dwuosobowe 

dwupłatowce z silnikiem o mocy 160 KM). 

Lotnictwo niemieckie pierwszą akcję szturmową 

przeprowadziło 24 kwietnia 1917 r. w pobliżu 

Graville podczas bitwy nad Sommą. W tym 

dniu dwie maszyny, należące do Schutzstaffel 7, 

osłaniały samolot rozpoznawczy artylerii nad linią 

frontu. Dowódca Schutzstaffel 7 – Hptm. Zohrer, 

pilotujący jeden z samolotów osłony – zobaczył 

niemiecki oddział szturmowy, który zaległ pod silnym 

ogniem nieprzyjaciela. Hptm. Zohrer pozostawił 

samolot rozpoznawczy pod osłoną drugiej 

maszyny, a sam zaatakował lotem koszącym stanowiska 

nieprzyjaciela. Podczas pierwszego nalotu 

powitał go zmasowany ogień przeciwlotniczy, 

jednakże już przy drugim nalocie obrona przeciwnika 

milczała. Niemieccy piechurzy poderwali się 

do szturmu i zdobyli pozycję nieprzyjaciela. 

Naczelne dowództwo niemieckich sił zbrojnych 

wyciągnęło wniosek z tego zdarzenia i przyspieszyło 

rozbudowę lotnictwa szturmowego. 

W konsekwencji większość Schutzstaffel została 

przezbrojona i przeszkolona do wykonywania zadań 

bezpośredniego wsparcia na polu walki; przy 

tej okazji przemianowano je na Schlachtstaffeln 

(eskadry szturmowe). Początkowo eskadry szturmowe 

wyposażano w lekkie i nieopancerzone 

dwupłatowe samoloty typu Halberstadt CL IV 

i Hannover CL II i CL IIIa. Pierwszym typowym 

samolotem wsparcia na polu walki był AEG J I, 

wyposażony do ochrony żywotnych elementów 

w płyty pancerne o łącznej masie prawie 400 kg. 

Samoloty te wkrótce zastąpił całkowicie metalowy 

Junkers J I, uzbrojony w dwa stałe karabiny 

maszynowe pilota i dwa ruchome karabiny maszynowe, 

obsługiwane przez strzelca oraz sześć 

do ośmiu bomb o masie po 10 kg. 

Podczas bitwy o Flandrię 10 lipca 1917 r. 

samodzielna eskadra szturmowa wchodząca 

w skład Kampfgeschwader 1 po raz pierwszy 

przeprowadziła akcję bezpośredniego wsparcia 

Hannover CL II był lekkim dwumiejscowym samolotem użytkowanym przez Schutzstaffeln do eskortowania 

samolotów rozpoznawczych i wsparcia własnych wojsk naziemnych. 

4


nurkujących, Hs 123 pozostawiono wyłącznie 

w SFGr. 10 stacjonującym na lotnisku Tutow 

w Mecklemburg-Vorpommern. W listopadzie 

1938 r. dywizjon włączono w skład Lehrgeschwader 

2, jako II.(Schl.)/LG 2. 

Hs 123 A-1, W.Nr. 0968, 52+A13 z 2./St.G 165. 

Legion Condor 

Po wybuchu wojny domowej w Hiszpanii rząd 

Rzeszy Niemieckiej postanowił udzielić wsparcia 

generałowi Franco walczącemu przeciwko komunistycznemu 

rządowi. Wsparcie polegać miało 

na wysłaniu do Hiszpanii niemieckich doradców 

wojskowych oraz sprzętu i uzbrojenia, a w dalszej 

perspektywie również własnego kontyngentu 

zbrojnego, nazwanego Legion Condor. 

We wrześniu 1936 r. do portu Cadiz dotarł 

niemiecki frachtowiec Wigbert, który przywiózł 

w ładowni zapakowane w skrzynie elementy 

dwóch samolotów Hs 123 A-0. Maszyny zmontowano 

i oblatano na lotnisku Tablada pod Sewillą. 

Miesiąc później, w październiku 1936 r., 

do Hiszpanii dotarł trzeci samolot Hs 123 A-0, 

co pozwoliło na utworzenie klucza bombowców 

nurkujących (Patrulla de bombardeo en picado), 

który stacjonował na lotnisku Jarez de la Frontera. 

W grudniu 1936 r. klucz podporządkowano 

organizacyjnie Versuchs Jagdgruppe 88 (VJ/88), 

czyli doświadczalnemu dywizjonowi myśliwskiemu 

88 Legionu Condor. Samoloty Hs 123 A-0 

otrzymały oznaczenia kadłubowe 24●1, 24●2 

i 24●3. Dowódcą klucza mianowany został Leutnant 

Heinrich Brücker, nazywany przez hiszpańskich 

kolegów „Rubio” (blondyn). Pilotami dwóch 

pozostałych samolotów byli: Uffz. Emil Rückert 

i Uffz. August Wilmsen. 

Od początku stycznia 1937 r. samoloty klucza 

aktywnie wspierały natarcie nacjonalistów 

na miasto Malaga. Następnie jednostkę przeniesiono 

na północny zachód, gdzie Hs 123 bombardowały 

pozycje republikanów wokół Bilbao. 

Już podczas dwóch pierwszych miesięcy użytkowania 

samolotów na froncie okazało się, że nie 

sprawdzają się one w roli bombowców nurkujących. 

Problemem okazała się mała stabilność płatowca 

podczas lotu nurkowego. W związku z tym 

szef sztabu Legionu Condor, Obstlt. Manfred Freiherr 

von Richthofen, podjął decyzję o przekształceniu 

klucza bombowców nurkujących w klucz 

Klucz samolotów Hs 123 A-1 należących do St.G 165: W.Nr. 0968, 52+A13, W.Nr. 0969, 52+B13 i W.Nr. 0970, 52+C13. 

13


Tymoteusz Pawłowski 



Czołgi krążownicze narodziły się 

z powodu ograniczeń technicznych 

i technologicznych. Intensywna rozbudowa 

przemysłu podczas II wojny 

światowej doprowadziła do zlikwidowania 

większości z tych ograniczeń 

i sprawiła, że czołgi szybkie odeszły 

do lamusa historii. Ostatnie czołgi 

krążownicze Armii Brytyjskiej były 

już w gruncie rzeczy czołgami 

w pełni uniwersalnymi... 

Uznaje się powszechnie, że czołgi zadebiutowały 

na polu bitwy w 1916 r. Sprawa jest 

jednak wątpliwa: pojazdy, które uczestniczyły 

w bitwie pod Flers-Courcelette we wrześniu 

1916 r., w niewielkim stopniu przypominały to, 

co dziś nazywamy czołgami. Ani wizualnie, ani 

technicznie, ani taktycznie, ani organizacyjnie 

– przede wszystkim brakowało im ruchomej wieży, 

używano ich wyłącznie do wsparcia piechoty, 

a podlegały dowództwu karabinów maszynowych 

lub artylerii. O ile Francuzi swoje gąsienicowe 

pojazdy bojowe nazywali wprost artylerią 

szturmową, to Brytyjczycy ukryli je pod kryptonimem 

„tank” (czyli „zbiornik”). W 1916 r. na polu 

bitwy debiutowała jedynie nowa nazwa... 

Rzeczywisty debiut pancernych wozów bojowych 

o napędzie silnikowym nastąpił kilka lat 

wcześniej. W początkach pierwszej wojny światowej 

samochody pancerne – o nich tu mowa 

– pojawiły się na froncie w dużych liczbach. Czy 

samochód pancerny można uznać za czołg? Ależ 

oczywiście: obecne prawo międzynarodowe 

za czołg uznaje opancerzony wóz bojowy wyposażony 

w obrotową wieżę, niezależnie od podwozia, 

na jakim została ona zabudowana. Kołowy 

Austin z 1914 r. spełnia te kryteria o wiele lepiej 

niż gąsienicowy Mark I czy St. Chamond. 

Czym jest zresztą podwozie kołowe? Samochody 

pancerne – takie jak choćby wspomnia- 

ny Austin – zaczęto coraz częściej wyposażać 

w podwozie gąsienicowe. Było to rozwiązanie dosłownie 

połowiczne, ale po zakończeniu Wielkiej 

Wojny znalazło ono wielu naśladowców. Opracowywano 

coraz więcej tego rodzaju hybrydowych 

napędów, a największe znaczenie miało podwozie 

półgąsienicowe Johna Waltera Christiego. 

O ile w klasycznym podwoziu półgąsienicowym, 

opracowanym przez Adolphe’a Kégresse’a, „połowiczność” 

polegała na jednoczesnym korzystaniu 

zarówno z kół, jak i gąsienic, to w podwoziu 

Christiego można było korzystać albo z kół, albo 

z gąsienic. Pomysł ten stał się bazą dla zbudowania 

nowoczesnych czołgów szybkich – także 

Zawieszenie Christiego – w swojej dojrzałej formie z 1936 r. – w akcji: T3E2 skacze nad przeszkodą. 

18


Leszek A. Wieliczko 

1 

Curtiss Model 75 

Samolot myśliwski Curtiss Model 75, w amerykańskim lotnictwie znany 

pod oznaczeniem P-36, a na eksport oferowany jako Hawk 75 i 75A, został 

skonstruowany w połowie lat 30. W Stanach Zjednoczonych szybko wyparł 

go inny myśliwiec Curtissa – P-40, ale w innych krajach służył przez wiele lat 

i uczestniczył w działaniach bojowych na różnych frontach. Był pierwszym 

amerykańskim myśliwcem, na którym zgłoszono zestrzelenie niemieckiego 

samolotu – i pierwszym, którego produkcja przekroczyła 1000 egzemplarzy. 

W 

drugiej połowie lat 20. XX wieku podstawowymi 

myśliwcami US Army Air 

Corps (USAAC) były dwupłatowe P-1 

i P-6, nazywane Hawk (jastrząb). Samoloty zostały 

skonstruowane w firmie Curtiss Aeroplane and 

Motor Company (od 1929 r. Curtiss-Wright Corporation, 

Aeroplane Division) w Buffalo w stanie 

Nowy York – jednej z najstarszych amerykańskich 

wytwórni lotniczych. Na początku lat 30. pozycja 

Curtissa jako głównego dostawcy myśliwców dla 

USAAC uległa zachwianiu, gdy firma Boeing skonstruowała 

najpierw dwupłatowy myśliwiec P-12, 

a następnie jednopłatowy P-26. Ten drugi był 

pierwszym amerykańskim seryjnym myśliwcem 

w układzie jednopłata o całkowicie metalowej 

konstrukcji, jednak wieloma rozwiązaniami technicznymi 

wciąż tkwił w poprzedniej epoce: miał 

stałe podwozie, odkrytą kabinę pilota i skrzydła 

usztywnione naciągami. Szybki postęp w rozwoju 

techniki lotniczej sprawił, że P-26 okazał 

się przestarzały jeszcze zanim trafił do jednostek 

bojowych. Zaprezentowane wkrótce po nim konkurencyjne 

jednopłatowe myśliwce Boeing YP-29 

i Curtiss XP-31 nie oferowały znaczącego postępu 

i nie zostały zaakceptowane do produkcji. XP-31 

był pierwszym jednopłatowym myśliwcem skonstruowanym 

w firmie Curtiss. Jedyny zbudowany 

prototyp został wprawdzie zakupiony przez 

USAAC, ale z powodu słabych osiągów nie wzbudził 

większego zainteresowania. 

Model 75 

W październiku 1934 r. w firmie Curtiss rozpoczęto 

projektowanie nowego myśliwca, oznaczonego 

Model 75. Jego głównym konstruktorem był 

Donovan R. Berlin, który przeszedł do Curtissa 

z firmy Northrop. Berlin opracował nowoczesny 

wolnonośny dolnopłat o całkowicie metalowej 

półskorupowej konstrukcji (jedynie stery i lotki 

były kryte płótnem), z chowanym trójkołowym 

podwoziem z kółkiem ogonowym i zakrytą kabiną 

pilota. Do napędu zastosowano 14-cylindrowy 

silnik gwiazdowy Wright GR-1670-5 Twin 

Whirlwind o mocy 775 hp, z trójłopatowym 

metalowym śmigłem przestawialnym Hamilton 

Standard. Uzbrojenie miało się składać z dwóch 

karabinów maszynowych umieszczonych w kadłubie 

pomiędzy silnikiem a kabiną – jednego 

kal. 12,7 mm i jednego kal. 7,62 mm lub dwóch 

kal. 7,62 mm – ale w prototypie nie zostało za- 

instalowane. Jak większość ówczesnych myśliwców, 

Model 75 nie miał żadnej ochrony pilota 

ani zbiorników paliwa. Budowę prototypu 

(nr fabr. 11923) rozpoczęto w listopadzie 1934 r. 

Pół roku później, 15 maja 1935 r. (według innych 

źródeł w kwietniu), oznaczony cywilną rejestracją 

X17Y prototyp Modelu 75 został oblatany 

przez fabrycznego pilota doświadczalnego, 

Henry’ego Lloyda Childa. 

Tymczasem w styczniu 1935 r. Air Corps Materiel 

Division ogłosił konkurs na nowy samolot 

myśliwski (pościgowy – pursuit – jak go wówczas 

określano). Bardzo ogólnikowo sformułowane 

wymagania mówiły m.in. o wysokich osiągach, 

dobrych własnościach lotnych i zwrotności, 

a także o całkowicie metalowej konstrukcji, wolnonośnych 

skrzydłach, zakrytej kabinie i chowanym 

podwoziu. Do napędu miał służyć silnik 

o mocy około 1000 hp. Chęć udziału w konkursie 

wyraziły firmy Curtiss, Northrop i Seversky. 

Każda z nich miała na własny koszt zbudować 

i dostarczyć do prób po jednym prototypie. Firma 

Lockheed przeżywała w tym okresie kryzys 

finansowy i w ogóle nie była brana pod uwagę. 

Spośród największych wytwórni lotniczych zabrakło 

natomiast Boeinga, który po niepowodzeniu 

myśliwca YP-29 skupił się na rozwoju ciężkich 

bombowców XB-15 i B-17. 

Pod koniec maja prototyp Modelu 75 przyleciał 

do bazy Wright Field koło Dayton w Ohio 

w celu przeprowadzenia prób porównawczych. 

Ponieważ żaden z pozostałych konkurentów nie 

był gotowy w wyznaczonym na 27 maja terminie, 

więc USAAC przesunął rozstrzygnięcie konkursu 

na sierpień. Zanim to nastąpiło, 30 lipca podczas 

34


Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński 

2 

Czołgi. Pierwsze sto lat 

Druga wojna światowa przyniosła burzliwy rozwój czołgów. Istniejący w wielu krajach 

podział na czołgi wsparcia piechoty i czołgi szybkie do samodzielnych działań w głębi 

ugrupowania przeciwnika zaczął stopniowo zanikać, w miarę jak kolejne natarcia były 

prowadzone przez ugrupowania w coraz większym stopniu nasycone czołgami, które 

w zasadzie nieustannie wspierały piechotę – czy to w fazie przełamania obrony nieprzyjaciela, 

czy też działań manewrowych, prowadzonych z dużym rozmachem – tyle 

że wówczas wspierały piechotę zmechanizowaną, dotrzymującą im tempa, torując 

drogę „pieszej” piechocie, posuwającej się w ślad za pancernymi taranami. 

Już podczas pierwszych walk na froncie wschodnim 

latem 1941 r. okazało się, że przeładowane czołgami 

sowieckie korpusy zmechanizowane, są formacjami 

mało ruchliwymi i trudnymi do dowodzenia. Głębokim 

piętnem odcisnęły się braki w wykwalifikowanej 

kadrze dowódczej, zdziesiątkowanej kolejnymi czystkami. 

Największym jednak niedomaganiem korpusów 

zmechanizowanych był niemal całkowity brak środków 

łączności radiowej i to na każdym szczeblu – bazowano 

na łączności telefonicznej. W takich warunkach nie 

sposób było przeprowadzać koncentryczne uderzenia 

ani elastycznie się bronić. 

Tymczasem niemieckie dywizje pancerne mając 

w swoim składzie coraz większą ilość samobieżnych 

pojazdów wsparcia posiadały bez porównania większą 

ruchliwość. Jeśli dodamy do tego rozbudowany 

system łączności radiowej i bardzo dobre wyszkolenie 

czołgistów Wermachtu, to nie powinien nas dziwić fakt, 

że niemieckie wojska szybkie po prostu im uciekały, 

błyskawicznie posuwając się do przodu. 

Ostatecznie 15 lipca 1941 r. Naczelne Dowództwo 

Armii Czerwonej wydało rozkaz rozformowania korpusów 

zmechanizowanych. Został on zrealizowany 

w sierpniu i we wrześniu. Wszystkie pozostałe i nowo 

produkowane czołgi skierowano do samodzielnych 

brygad pancernych. Rozkaz o formowaniu takich brygad 

wydano 23 sierpnia 1941 r. i były to typowe oddziały 

wsparcia piechoty, w działaniach obronnych najbardziej 

potrzebne. Planowano sformowanie 120 brygad 

pancernych, ale ostatecznie powstało ich 41. 

Każda brygada składała się z pułku czołgów, batalionu 

piechoty zmotoryzowanej, dywizjonu przeciwlotniczego, 

kompanii rozpoznawczej, remontowej 

oraz transportowej i innych służb tyłowych. Pułk czołgów 

miał trzy bataliony: czołgów średnich i ciężkich 

oraz dwa bataliony czołgów lekkich. Do tych ostat- 

nich skierowano ocalałe T-26 i BT oraz pływające 

czołgi rozpoznawcze T-37, T-38 i T-40. Nieliczne czołgi 

lekkie T-30 (335 zbudowanych – była to uzbrojona 

w działko kal. 20 mm niepływająca odmiana T-40) 

przeszły prawie niezauważone, podobnie jak czołgi 

lekkie T-50, których produkcję także szybko zakończono. 

Zamiast tego od października 1941 r. zaczęła 

się produkcja nowego czołgu lekkiego T-60. Był 

to stosunkowo udany typ czołgu lekkiego, uzbrojony 

w działko kal. 20 mm, porównywalny z niemieckim 

Pz II. Zbudowano tych wozów 5920, kończąc ich wytwarzanie 

na początku 1943 r. 

Jeśli chodzi o czołgi średnie T-34, to w pierwszym 

batalionie brygady znajdowało się ich 22 (jeden dowódcy 

i trzy kompanie po siedem czołgów), natomiast 

ciężkich KW-1 było siedem w jednej kompanii. Jak się 

łatwo domyśleć, kompania czołgów miała dwa plutony 

po trzy czołgi plus czołg dowódcy. W batalionach 

czołgów lekkich było ich po 32 – dwa wozy dowództwa 

i trzy kompanie po 10 czołgów (czołg dowódcy i trzy 

plutony po trzy czołgi). Łącznie brygada miała więc 

T-70 – trzeci wśród czołgów sowieckich biorących udział w II wojnie światowej pod względem liczby wyprodukowanych 

egzemplarzy po T-34 i T-26. Na jego zmodyfikowanym podwoziu opracowano działo samobieżne SU-76. 

46

Tomasz Szulc 


Radzieckie i rosyjskie 

systemy przeciwrakietowe 

trzeciej generacji 

System A-135 Amur był pierwszym i jedynym na świecie zdolnym do przechwytywania 

głowic rakiet strategicznych, atakujących pod osłoną celów 

pozornych. Zapewniał ochronę Moskwy przed atakiem ze strony „państw 

nieprzewidywalnych” oraz przypadkowym atakiem ze strony któregoś z mocarstw 

atomowych (awaria, skutek przejęcia pojedynczych wyrzutni przez 

terrorystów). Był też świetną bazą do dalszego doskonalenia broni antyrakietowej. 

System, którego serce stanowił radiolokator Don-2N, osiągnął gotowość 

w 1989 r., ale oficjalnie przyjęto go na uzbrojenie sześć lat później. Obecnie 

A-135 funkcjonuje w postaci okrojonej – tylko z rakietami bliskiego zasięgu. 

W 

czerwcu 2002 r. USA wycofały się z traktatu 

ABM, motywując to koniecznością 

zabezpieczenia się przed ewentualnym 

atakiem rakietowym ze strony któregoś 

z tzw. „państw zbójeckich”, a przede wszystkim 

Korei Północnej lub Iranu. Oznaczało to, że i Rosja 

mogła wtedy oficjalnie wznowić prace nad nowymi 

środkami obrony przeciwrakietowej. Najpierw 

poinformowano jednak tylko o dopuszczanej 

przez traktat dalszej modernizacji systemu obrony 

Moskwy, polegającej na udoskonaleniu radiolokatora 

Don-2M oraz modernizacji/wymianie 

rakiet, umieszczonych w silosach na pozycjach 

wokół stolicy Rosji. Było to niezbyt zaskakujące, 

gdyż stosowne prace prowadzono jeszcze w ZSRR, 

a potem kontynuowano je na ograniczoną (przez 

minimalne finansowanie) skalę w Rosji. Rozwiązania 

były więc niemal gotowe; wystarczyło przetestować 

wszystkie komponenty i połączyć je w całość. 

Na korzyść konstruktorów działał także fakt, 

że radziecki poligon doświadczalny w Sary Szaganie 

(na terytorium Kazachstanu) utrzymywano 

w znacznie lepszej kondycji niż wiele podobnych 

obiektów na terytorium Rosji i relatywnie łatwo 

było wznowić na nim próby. Oficjalne rosyjskie 

źródła podają, że po 1990 r. (co raczej nie oznacza 

lat 90., tylko początek XXI wieku) kompleks poligonowy 

Amur-P był używany „w celu testowania 

rozwiązań kompleksów 3 generacji”. 

Wspólną cechą systemów przeciwrakietowych 

trzeciej generacji miałoby być zastosowanie 

rakiet z głowicami konwencjonalnymi, a docelowo 

wprowadzenie przechwycenia kinetycznego 

(zniszczenia celu wskutek kolizji z pozbawionym 

ładunku wybuchowego przeciwpociskiem). Nie 

oznacza to jednak całkowitej rezygnacji z użycia 

głowic jądrowych, np. w celu selekcji celów 

pozornych jeszcze w kosmosie dzięki „zdmuchnięciu” 

wybuchem lekkich, nadmuchiwanych 

imitatorów głowic. Także w przypadku częściowego 

wyłączenia z walki kompleksów precyzyjnego 

naprowadzania, co jest co najmniej prawdopodobne 

w przypadku zmasowanego ataku 

jądrowego, duży promień rażenia głowic jądrowych 

przeciwpocisków kompensowałby spadek 

precyzji ich naprowadzania. 

Informacje na temat doskonalenia rosyjskiego 

systemu antyrakietowego są fragmentaryczne 

i zapewne często celowo manipulowane dla 

ukrycia rzeczywistych kierunków i stanu prac. 

Należy jednak sądzić, że konstruktorzy w znacznym 

stopniu bazują na koncepcjach, a częściowo 

także na rozwiązaniach powstałych jeszcze w czasach 

ZSRR, o których pojawiły się już w miarę 

wiarygodne informacje, choć ich szczegółowość 

jest różna dla różnych projektów. Warto wobec 

powyższego zebrać dostępne wiadomości na temat 

systemów i kompleksów, które zaczęto opracowywać 

w ZSRR, nad którymi jednak z różnych 

powodów nie dokończono prac. 

System A-235 

W 1976 r., równocześnie z rozpoczęciem w NIIRP 

prac nad finalną postacią systemu A-135, zainicjo- 

64

OBRONA PRZECIWRAKIETOWA 

Po lewej: stacja radiolokacyjna Nieman-P. Po prawej: transport modułu anteny radaru Don-2N wewnątrz jego budynku. 

kompleksów i systemów, są praktycznie niedostępne. 

Na ich temat wiadomo znacznie mniej, 

niż na temat rakiet – co oczywiście nie znaczy, 

że nowych, zapewne nierzadko nowatorskich 

radarów nie konstruowano. 

System A-1035 

W 1978 r. wydano postanowienie nr 585-119 

dotyczące budowy systemu obrony przeciwrakietowej 

dużego obszaru A-1035. Miał on łączyć 

elementy A-135, S-225, a później ich następców, 

czyli A-235 i S-550. Nie ujawniono dotąd informacji, 

kiedy przerwano prace nad tym systemem. 

Jest niemal pewne, że w chwili rozpadu ZSRR ten 

program nie był realizowany albo realizowano 

go pod inną nazwą. W tym kontekście pojawia 

Schematyczny rysunek mobilnego radaru z aktywną anteną dla kompleksów przeciwrakietowych, ujawniony w 1997 r. 

się oznaczenie D-20, ale nie ma pewności, czy 

była to kontynuacja, czy alternatywa dla A-1035. 

Na pewno ten program nadzwyczaj wiele kosztował, 

choćby z racji planów ochrony dużego 

terytorium. Gdyby rozpoczęto jego praktyczną 

realizację – naruszałby oczywiście uzgodnienia 

traktatu ABM. Być może realizowano go niewielkim 

nakładem sił i środków na wypadek wycofania 

się USA z postanowień traktatu i dlatego decydenci 

wyrazili nań zgodę, nie obawiając się ani 

nadmiernego obciążenia budżetu, ani zadrażnień 

na forum międzynarodowym. Praktyczna realizacja 

programu miałaby nastąpić w nieokreślonej 

przyszłości i tylko w przypadku znacznego pogorszenia 

stosunków z USA. Mimo upływu prawie 

40 lat od chwili podjęcia tej decyzji próba praktycznej 

realizacji programu A-1035 pociągnęłaby 

za sobą gigantyczne wydatki. 

Systemy niestrategiczne 

Równolegle z pracami nad systemami strategicznej 

obrony przeciwrakietowej, których zadaniem 

miało być ochranianie dużych obszarów 

przed atakami jądrowymi z użyciem głowic rakiet 

strategicznych, w ZSRR analizowano możliwości 

stworzenia środków zdolnych ochronić cele 

punktowe (pojedyncze obiekty). Początkowo 

przyczyną podjęcia tych prac były rosnące lawinowo 

koszty wdrożenia systemów „klasycznych” 

oraz odsuwający się w czasie termin osiągnięcia 

przez takie systemy gotowości bojowej. Środki 

„lokalne” miały być tańsze, prostsze i łatwiejsze 

w produkcji oraz eksploatacji. Z czasem argumentem 

na rzecz ich tworzenia stały się ograniczenia 

traktatu ABM, które nie obejmowały 

środków „niestrategicznych”. 

System S-375 

KB-1 zaproponowało opracowanie systemu przeciwrakietowego, 

przeznaczonego do obrony 

obiektów o małej powierzchni – przede wszystkim 

stanowisk rakiet strategicznych. Miały go tworzyć 

wyłącznie rakiety krótkiego zasięgu kierowane 

przez wydolne radiolokatory z aktywnymi antenami 

ścianowymi, które wtedy zaczynano dopiero 

projektować. System został oznaczony S-375. 

W maju 1970 r. CKB Ałmaz rozpoczęło prace 

nad pierwszym systemem obrony przeciwrakietowej 

dla wyrzutni rakiet balistycznych. Przyjęto, 

że wobec znacznej odporności silosów rakiet 

wystarczy przechwycenie głowic na niewielkiej 

wysokości, a zastosowanie w tym celu ładunków 

jądrowych małej mocy nie wpłynie niekorzystnie 

na stan bronionych obiektów. Założono, 

że przechwycenie będzie następować na wyso- 

68




Pochodzenie żadnego z polityków II RP nie było owiane podobną tajemnicą, jak 

właśnie Śmigłego. A plotki potęgowało konsekwentne milczenie samego zainteresowanego 

– marszałek (w jednym z wywiadów) powiedział wprost, że człowieka 

powinny określać aktualne czyny, a nie pochodzenie. 

To oczywiście podsycało jeszcze zainteresowanie 

tematem. Opowiadano, że Rydz 

jest nieślubnym dzieckiem zarządzającej 

majątkiem w Łapszynie (w pobliżu Brzeżan) – inni 

utrzymywali, że wywodził się ze zubożałej szlachty 

galicyjskiej; natomiast w latach 30. XX stulecia 

(kiedy obóz rządowy szukał porozumienia z ludowcami) 

pojawiły się informacje o chłopskim 

pochodzeniu marszałka. 

Stanisław Cat Mackiewicz (nie ukrywający 

nigdy swojej niechęci do Śmigłego) pisał złośliwie, 

że Rydz jest pierwszym władcą Polski od Piasta 

i Lecha, który nie pieczętuje się żadnym herbem. 

Pochodzenie jego jest dość mętne, według prawnych 

wersji ma on być synem żandarma czeskiego 

i Ukrainki, w każdym razie jest to dziecko ludu, które 

zawdzięczamy Brzeżanom. Elity polityczne II RP 

wywodziły się z reguły ze szlachty lub inteligencji, 

zrozumiała wydaje się zatem dyskrecja Rydza 

na temat własnej rodziny. 

Ojciec przyszłego marszałka – Tomasz Rydz 

– urodził się w okolicach Wieliczki, jako syn kowala. 

Nie chciał jednak pozostać w rodzinnym zawodzie 

(kowalem był również jego dziadek) i wybrał karierę 

zawodowego podoficera w armii austriackiej, 

dochodząc do stopnia plutonowego. W Brzeżanach 

w Galicji Wschodniej stacjonowała jego macierzysta 

jednostka (7 pułk ułanów); tam też poznał 

Sławomir Koper 

niezwykle urodziwą Marię Babiak – córkę miejscowego 

listonosza (później policjanta). 

Edward Rydz przyszedł na świat 11 marca 

1886 r., na dwa lata przed oficjalnym ślubem swoich 

rodziców. Podobno para pobrała się z opóźnieniem 

ze względu na kłopoty finansowe. Ojciec 

przyszłego marszałka otrzymywał niewielki 

żołd i dopiero awans na plutonowego umożliwił 

mu oficjalne założenie rodziny. Jak było naprawdę, 

tego zapewne nigdy się nie dowiemy, jednak 

bez wątpienia przyszły Naczelny Wódz RP urodził 

się jako nieślubne dziecko. 

Edward nie pamiętał ojca. Niebawem po ślubie 

Tomasz Rydz zmarł na gruźlicę we lwowskim 

szpitalu, a wdowa musiał utrzymywać 

siebie i dziecko z symbolicznej renty. Dorabiała 

sprzątaniem w domach miejscowej inteligencji, 

co było pracą ponad jej siły. Nie cieszyła się 

dobrym zdrowiem i niebawem podzieliła los 

męża – zmarła na suchoty. Edward miał wówczas 

zaledwie dziesięć lat. 

Chłopiec wychowywał się u rodziców matki. 

Dziadek (będący już na emeryturze) dorabiał 

jako dozorca w miejscowej rzeźni, babka prowadziła 

dom. Edward podjął naukę w gimnazjum 

i chociaż w przyszłości miał zostać wzorowym 

uczniem, to jednak powtarzał pierwszą klasę. 

Możliwe, że wpływ na to miał szok wywołany 

śmiercią matki. 

W gimnazjum nawiązał znajomość, która 

odegrała decydującą rolę w jego życiu. Jednym 

z najbliższych przyjaciół Edwarda został młodszy 

o rok Edmund Urbanowicz – syn zamożnego lekarza. 

Chłopcy spotkali się w pierwszej klasie gimnazjum 

i szybko stali się nierozłączni. 

Rodzice nigdy nie brali mi korepetytora – wspominał 

po latach Urbanowicz – ale zawsze starali 

się, abym uczył się z kolegą, a ponieważ Generał 

podobał się moim rodzicom jako chłopak bardzo 

żywy, a ja byłem «Niemrawy», jak to mnie nazywano, 

przeto z chwilą rozpoczęcia roku szkolnego 

na propozycję moich rodziców zaczął przychodzić 

do nas i uczyliśmy się razem, a wtedy już nawet 

jego dziadek nie żył… 

W ostatnich klasach gimnazjum pochłonęła 

go całkowicie nowa pasja. Odkrył w sobie 

talent plastyczny i niemal cały wolny czas spędzał 

na szkicowaniu. 

Odtąd czym więcej raz malował – wspomina 

Urbanowicz – gdzie co tylko mu się trafiło, czy 

widoki, czy martwą naturę, czy osoby, a ja częstym 

byłem jego modelem, bo umiałem Mu godzinami 

pozować. 

Malarstwo całkowicie zdominowało zainteresowania 

Edwarda. Przy dobrej pogodzie niemal 

zawsze można go było spotkać na groblach pomiędzy 

rozlewiskami Złotej Lipy, gdzie malował 

lub rysował z natury. Kiedy aura uniemożliwiała 

pracę w plenerze, kreślił z upodobaniem sceny 

z powstania styczniowego lub martwe natury. 

Zainteresował się karykaturą, a udane próby przyniosły 

mu lokalny rozgłos. 

76


4 

Francuska wojna 

w Indochinach 1945-1954 

Robert Czulda 

Bolesna kapitulacja sił francuskich pod Điện Biên Phủ w maju 1954 r. nie 

oznaczała klęski strategicznej. Francja nie miała już jednak żadnej motywacji, 

by kontynuować wojnę, której nie mogła wygrać. Tym bardziej, że zbrojną 

interwencję wykluczyły Stany Zjednoczone oraz Wielka Brytania. Oznaczało 

to zwycięstwo sił północnowietnamskich. 

stycznymi lokajami amerykańskich zbrodniarzy 

wojennych a wami, synami dzielnych robotników 

Francji i innych krajów. 

Jeden z północnowietnamskich żołnierzy 

po latach mówił, że życie w obozach, oparte 

na rozmowach i dyskusjach, pomogło jeńcom 

wojennym zrozumieć, że wojna w Indochinach 

Po bitwie generał Giáp wydał rozkaz udzielenia 

pomocy w następującej kolejności: 

najpierw Wietnamczycy, później żołnierze 

francuscy z kolonii, następnie francuscy podoficerowie, 

a na końcu oficerowie. W Điện Biên Phủ 

pozostał francuski kontyngent medyczny wraz 

z obsługą, który zajmował się najciężej rannymi. 

Po zakończeniu pracy ewakuowano go drogą 

lotniczą do Hanoi. Jeńcy zostali rozdzieleni 

wśród wycofujących się północnowietnamskich 

jednostek, aby – jako żywe tarcze – uniemożliwić 

francuskiemu lotnictwu ataki. Hồ Chí Minh 

skierował list do jeńców wojennych: Czujemy 

nienawiść, świętą i potężną nienawiść wobec 

wielkich kolonizatorów. Nienawiści jednak nie 

kierujemy wobec was, ofiar przestępczej, kolonizatorskiej 

polityki, która wam przynosi niewolę, 

biedę i śmierć. Rozróżniamy pomiędzy imperiali- 

Francuscy dowódcy w Indochinach: generał dywizji 

René Cogny (sił w Tonkinie), pułkownik (generał brygady) 

Christian de Castries (sił w Điện Biên Phủ) oraz generał 

Henri Navarre (całości sił francuskich w Indochinach). 

88

WITH_SPEC_6_2016_short

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?