Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
www.zbiam.pl<br />
Focke-Wulf Fw 189<br />
4/<strong>2016</strong><br />
Lipiec-Sierpień<br />
cena 14,99 zł (VAT 5%)<br />
INDEX 407739<br />
ISSN 2450-2480<br />
Tygrys<br />
Profesora Porsche<br />
W NUMERZE:<br />
Węgry 1938-1945<br />
Współpraca polsko-węgierska nie<br />
okazała się jednak bezowocna. Dziś<br />
zapomina się, że Czechosłowacja<br />
była przed 1938 r. sojusznikiem<br />
Związku Sowieckiego wrogo nastawionym<br />
do Polski…<br />
Jugosławia 1942-1945<br />
Najaktywniejszą i odnoszącą<br />
największe sukcesy formacją ruchu<br />
oporu w Jugosławii była komunistyczna<br />
partyzantka kierowana przez<br />
Josipa Broz Tito, stojącego na czele<br />
Komunistycznej Partii Jugosławii…<br />
ISSN 2450-2480 Index 407739
Współpraca polsko-węgierska nie<br />
okazała się jednak bezowocna. Dziś<br />
zapomina się, że Czechosłowacja<br />
była przed 1938 r. sojusznikiem<br />
Związku Sowieckiego wrogo nastawionym<br />
do Polski…<br />
Najaktywniejszą i odnoszącą<br />
największe sukcesy formacją ruchu<br />
oporu w Jugosławii była komunistyczna<br />
partyzantka kierowana przez<br />
Josipa Broz Tito, stojącego na czele<br />
Komunistycznej Partii Jugosławii…<br />
Vol. II, nr 4 (6)<br />
Lipiec-Sierpień <strong>2016</strong>; Nr 4<br />
www.zbiam.pl<br />
Focke-Wulf Fw 189<br />
4/<strong>2016</strong><br />
Lipiec-Sierpień<br />
cena 14,99 zł (VAT 5%)<br />
INDEX 407739<br />
ISSN 2450-2480<br />
14/<strong>2016</strong><br />
W NUMERZE:<br />
Węgry 1938-1945<br />
Tygrys<br />
Profesora Porsche<br />
Jugosławia 1942-1945<br />
Na okładce: Focke-Wulf Fw 189.<br />
Rys. Rafał Zalewski<br />
INDEX 407739<br />
ISSN 2450-2480<br />
Nakład: 14,5 tys. egz.<br />
Redaktor naczelny<br />
Jerzy Gruszczyński<br />
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl<br />
Korekta<br />
Dorota Berdychowska<br />
Redakcja techniczna<br />
Dorota Berdychowska<br />
dorota.berdychowska@zbiam.pl<br />
Współpracownicy<br />
Władimir Bieszanow, Marius Emmerling,<br />
Michał Fiszer, Tomasz Grotnik, Wojciech Holicki,<br />
Andrzej Kiński, Leszek Molendowski,<br />
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor, Maciej Szopa,<br />
Waldemar Waligóra, Mirosław Wawrzyński<br />
Wydawca<br />
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.<br />
Ul. Anieli Krzywoń 2/155<br />
01-391 Warszawa<br />
office@zbiam.pl<br />
Biuro<br />
Ul. Bagatela 10/19<br />
00-585 Warszawa<br />
Dział reklamy i marketingu<br />
Anna Zakrzewska<br />
anna.zakrzewska@zbiam.pl<br />
Dystrybucja i prenumerata<br />
Elżbieta Karczewska<br />
elzbieta.karczewska@zbiam.pl<br />
Reklamacje<br />
office@zbiam.pl<br />
Prenumerata<br />
realizowana przez Ruch S.A:<br />
Zamówienia na prenumeratę w wersji<br />
papierowej i na e-wydania można składać<br />
bezpośrednio na stronie<br />
www.prenumerata.ruch.com.pl<br />
Ewentualne pytania prosimy kierować<br />
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl<br />
lub kontaktując się z Telefonicznym<br />
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:<br />
801 800 803 lub 22 717 59 59<br />
– czynne w godzinach 7.00–18.00.<br />
Koszt połączenia wg taryfy operatora.<br />
Copyright by ZBiAM <strong>2016</strong><br />
All Rights Reserved.<br />
Wszelkie prawa zastrzeżone<br />
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne<br />
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy<br />
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,<br />
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo<br />
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów<br />
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.<br />
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie<br />
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi<br />
odpowiedzialności za treść zamieszczonych<br />
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz<br />
na naszej nowej stronie:<br />
www.zbiam.pl<br />
ISSN 2450-2480 Index 407739<br />
spis treści<br />
MONOGRAFIA LOTNICZA<br />
Marek J. Murawski<br />
Samolot rozpoznawczy Focke-Wulf Fw 189 Uhu (cz. 1) 4<br />
HISTORIA<br />
Tymoteusz Pawłowski<br />
Węgry 1938-1945 20<br />
BITWY I KAMPANIE<br />
Mirosław Wawrzyński<br />
Węgierskie wojska szybkie w „Barbarossie” 34<br />
MONOGRAFIA LOTNICZA<br />
Leszek A. Wieliczko<br />
Seversky P-35. Zanim zbudowano Thunderbolta 48<br />
HISTORIA<br />
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński<br />
Wojna w Jugosławii 1942-1945 62<br />
MONOGRAFIA PANCERNA<br />
Michał Lewandowski<br />
Zapomniany Tygrys. Tygrys Profesora Porsche 78<br />
BROŃ PANCERNA<br />
Leszek Molendowski<br />
Wyróżnienie za odwagę. Tygrysy w armii węgierskiej 90<br />
HISTORIA<br />
Steven J. Zaloga<br />
Czerwone psy wojny 94<br />
3
MONOGRAFIA LOTNICZA<br />
Marek J. Murawski<br />
1<br />
Focke-Wulf<br />
Fw 189 A-1,W.Nr. 0095, GI+RT na lotnisku fabrycznym.<br />
Samolot rozpoznawczy<br />
Focke-Wulf Fw 189 Uhu<br />
Jednym z najbardziej lubianych przez<br />
personel latający samolotów Luftwaffe<br />
był Focke-Wulf Fw 189 Uhu,<br />
popularnie nazywany „Fliegendes<br />
Auge” czyli latające oko. Maszyna<br />
ta była użytkowana od 1941 r. niemal<br />
do końca wojny w jednostkach<br />
bliskiego rozpoznania, współpracujących<br />
bezpośrednio z siłami lądowymi.<br />
Służyła jednak również jako<br />
samolot dyspozycyjny, a nawet<br />
myśliwiec nocny. Piloci cenili<br />
ją za wszechstronność, solidną<br />
konstrukcję, niezawodność oraz<br />
doskonałe właściwości pilotażowe.<br />
nych z rozwojem lotnictwa wojskowego. Dopiero<br />
zdobycie władzy przez narodowych socjalistów<br />
30 stycznia 1933 r. otworzyło nowe perspektywy<br />
przed niemieckim przemysłem lotniczym.<br />
Lotnictwo rozpoznawcze narodziło się jeszcze<br />
przed I wojną światową i po raz pierwszy<br />
w warunkach bojowych zostało zastosowane<br />
w wojnie włosko-tureckiej 1911-1912 r. oraz<br />
w drugiej wojnie bałkańskiej 1912-1913 r. W czasie<br />
I wojny światowej samoloty rozpoznawcze odgrywały<br />
kluczową rolę w działaniach na szczeblu<br />
taktycznym i operacyjnym. Niemieckie lotnictwo<br />
rozpoznawcze pierwsze sukcesy zapisało<br />
na swoim koncie już podczas walk nad Mozą<br />
21-24 sierpnia 1914 r.; w tym samym czasie jeszcze<br />
większe znaczenie miało wykrycie i śledzenie<br />
przez samoloty ruchów armii rosyjskiej w Prusach<br />
Wschodnich, co doprowadziło do zwycięstwa<br />
pod wsią Tannenberg. W kolejnych latach wojny<br />
Heinkel He 46 był pierwszym samolotem bliskiego rozpoznania odrodzonej Luftwaffe. Na zdjęciu samolot<br />
20+B31, należący do 1. (H)/Aufkl.Gr. 52.<br />
następował szybki rozwój zarówno samolotów<br />
rozpoznawczych, czego przykładem może być<br />
Rumpler C I o prędkości maksymalnej 175 km/h<br />
– czyli zbliżonej do alianckich myśliwców Nieuport<br />
17 C-1 i Sopwith Pup, jak i techniki wspomagającej<br />
obserwatorów, którzy początkowo zaznaczali<br />
wyniki rozpoznania ręcznie na mapach,<br />
a później bazowali przede wszystkim na zdjęciach<br />
wykonywanych za pomocą coraz doskonalszych<br />
aparatów fotograficznych.<br />
Po zakończeniu wojny alianci zakazali Niemcom<br />
prowadzenia jakichkolwiek prac związa-<br />
Już w 1934 r. miało powstać sześć pierwszych<br />
eskadr rozpoznawczych, a rok później dwie kolejne.<br />
Pierwszymi samolotami bliskiego rozpoznania<br />
niemieckiego lotnictwa wojskowego, które<br />
oficjalnie powołano do życia 1 marca 1935 r.,<br />
zostały maszyny Heinkel He 46. Oficjalnie określano<br />
je mianem Nahaufklärer (samolot bliskiego<br />
rozpoznania), a ich główne zadanie stanowiła<br />
4
HISTORIA<br />
Tymoteusz Pawłowski<br />
5 marca 1938 r. na zjeździe partyjnym w Győr<br />
ogłoszono remilitaryzację Węgier. Warto zwrócić<br />
uwagę na sztandary Węgierskiej Partii Narodowej<br />
(Nemzeti Egység Pártja), świadczące o sojuszu<br />
ludu pracującego miast i wsi: widnieje na nich kłos<br />
zboża i koło zębate.<br />
Węgry 1938–1945<br />
kawalerii, batalion pionierów, batalion cyklistów<br />
i batalion moździerzy, wspieranych pułkiem<br />
artylerii lekkiej. Dywizja kawalerii mogła mieć<br />
do sześciu 4-szwadronowych pułków kawalerii,<br />
wspieranych 3-bateryjnym dywizjonem<br />
artylerii konnej i dywizjonem karabinów maszynowych<br />
(z możliwym wykorzystaniem samochodów<br />
pancernych). Brygada mieszana miała<br />
mieć 2 pułki piechoty, batalion cyklistów, dywizjon<br />
artylerii, kompanię moździerzy i szwadron<br />
kawalerii (tabela 2).<br />
Węgrzy zdecydowali, że w tych warunkach<br />
najefektywniejszą formą organizacji będą brygady<br />
mieszane wspierane kawalerią. 11 maja 1922 r.<br />
wprowadzili nową organizację sił zbrojnych. Odwodem<br />
centralnym były 4 pułki jazdy – w terminologii<br />
węgierskiej „huzarów”, organizacyjnie<br />
dość podobne do pułków polskiej kawalerii:<br />
z 3 szwadronami jeździeckimi i szwadronem ciężkich<br />
karabinów maszynowych. Zorganizowano<br />
4 czerwca 1920 r. państwa Ententy<br />
podpisały z Węgrami traktat pokojowy,<br />
kończący I wojnę światową.<br />
Węgry utraciły 72% terytorium<br />
(pozostało 93 tys. km² z 325 tys. km²)<br />
i ponad 60% ludności (pozostało<br />
8 z 21 milionów). Próba rewizji<br />
tych postanowień doprowadziła<br />
Węgrów w czasie II wojny światowej<br />
do jeszcze większej tragedii.<br />
Tab.1: Maksymalna liczba broni i amunicji przypadająca na 1000 żołnierzy<br />
Sprzęt Liczba broni Liczba amunicji<br />
Karabiny 1150 500<br />
Lekkie i ciężkie karabiny maszynowe 15 10 000<br />
Lekkie moździerze piechoty 2 1000<br />
Średnie moździerze piechoty 500<br />
Działa artylerii lekkiej i górskiej 3 1000<br />
Państwo węgierskie było królestwem – Magyar<br />
Királyság – ale bez króla. Regentem<br />
wybrano w 1920 r. byłego dowódcę floty<br />
austro-węgierskiej, admirała Miklósa Horthy’ego.<br />
Choć często (szczególnie w starszych opracowaniach)<br />
przedstawiany jest jako dyktator, to jednak<br />
Węgry w latach dwudziestych i trzydziestych<br />
cieszyły się dużymi swobodami obywatelskimi.<br />
Decyzje traktatowe ograniczyły Królestwo do Budapesztu<br />
i jego rolniczego zaplecza, gospodarka<br />
państwa funkcjonowała jednak dość dobrze, choć<br />
przemysł odczuwał brak surowców.<br />
Traktat pokojowy z Trianon nakładał na Węgrów<br />
także bardzo ścisłe ograniczenia dotyczące<br />
obronności. Zniesiono i zakazano obowiązkowej<br />
służby wojskowej, a liczbę żołnierzy i oficerów ograniczono<br />
do 35 000. Nie były to jednak wszystkie<br />
ograniczenia – Węgrom narzucono również formy<br />
organizacyjne oraz maksymalną liczbę broni przypadającą<br />
na każdy 1000 żołnierzy (tabela 1).<br />
Węgierska armia mogła składać się jedynie<br />
z dywizji piechoty, brygad kawalerii lub brygad<br />
mieszanych. Dywizje piechoty miały mieć<br />
po 3 pułki piechoty (po 3 bataliony piechoty<br />
z 3 kompaniami strzeleckimi i jedną kompanią<br />
ciężkich karabinów maszynowych), szwadron<br />
je w 2 brygady: 1. stacjonowała w Budapeszcie,<br />
a 2. – w Nyíregyháza (czyt. Niredźhazo) na północnym<br />
wschodzie państwa. Były to formacje<br />
dość uniwersalne, stanowiące namiastkę nie tyle<br />
Tab. 2: Maksymalne i minimalne stany etatowe formacji węgierskich sił zbrojnych<br />
według traktatu z Trianon<br />
Formacja<br />
Stan maksymalny<br />
Stan minimalny<br />
Oficerowie Żołnierze Oficerowie Żołnierze<br />
Dywizja piechoty 414 10 780 300 8000<br />
Dywizja kawalerii 250 5380 180 3650<br />
Brygada mieszana 108 5350 140 4250<br />
Pułk piechoty 65 2000 52 1600<br />
Batalion piechoty 16 650 12 500<br />
Kompania strzelecka lub karabinów maszynowych 3 160 2 120<br />
Batalion cyklistów 18 450 12 300<br />
Pułk kawalerii 30 720 20 450<br />
Szwadron kawalerii 6 100 3 100<br />
Pułk artylerii 80 1200 60 1000<br />
Bateria artylerii polowej 4 150 2 120<br />
Kompania moździerzy piechoty 3 150 2 100<br />
Batalion pionierów 14 500 8 300<br />
Bateria artylerii górskiej 5 320 3 200<br />
20
WOJNA W POWIETRZU<br />
Po lewej: równo 20 lat po podpisaniu zawieszenia broni w Compiegne Miklos Horthy wjeżdża na białym koniu do Koszyc (słow. Košice, węg. Kassa). Po prawej: węgierski<br />
rezerwista na Rusi Zakarpackiej. Jego uzbrojenie stanowi 8 mm karabin systemu Manlichera, tu najprawdopodobniej w zmodernizowanej wersji 1895/1931.<br />
Akcję „Łom” przerwano 25 listopada 1938 r.,<br />
gdy Węgrzy doszli do wniosku, że są zbyt słabi<br />
militarnie na zbrojne zajęcie całego Zakarpacia.<br />
Pomocy mieli udzielić im Włosi – chodziło przede<br />
wszystkim o przysłanie lotnictwa myśliwskiego<br />
– ale nie zdecydowali się na to na skutek<br />
protestu III Rzeszy.<br />
Współpraca węgiersko-polska nie okazała się<br />
jednak bezowocna. Dziś zapomina się, że Czechosłowacja<br />
była przed 1938 r. sojusznikiem Związku<br />
Sowieckiego, bardzo wrogo nastawionym do Polski.<br />
W razie napaści sowieckiej na Rzeczpospolitą<br />
Czesi przyłączyliby się do agresji – tak jak uczynili<br />
to w 1919 czy 1920 r. Decyzje konferencji w Monachium<br />
doprowadziły do zerwania sojuszu<br />
czesko-sowieckiego, a skutki nowo powstałego<br />
sojuszu czesko-niemieckiego zostały zneutralizowane<br />
odzyskaniem Cieszyna przez Polskę. Tamtędy<br />
prowadziła jedna z dwóch linii kolejowych<br />
wiodących na wschód. Gdy 2 listopada 1938 r.<br />
Węgrzy odzyskali południową Słowację, opanowali<br />
drugą linię kolejową. Polskie położenie strategiczne<br />
znacznie się poprawiło...<br />
Polsko-węgierska współpraca znalazła swój<br />
epilog we wrześniu 1939 r. Słowacja stanęła wówczas<br />
po stronie Niemców, ale był to sojusznik<br />
o bardzo wątpliwej wartości, zdolny do ograniczonego<br />
działania: zajęcia Zakopanego i okolic.<br />
Niemcy chcieli zaatakować Rzeczpospolitą z terenu<br />
Słowacji i uderzyć stamtąd na Lwów, nie mogli<br />
jednak tego uczynić, nie mieli bowiem linii kolejowych,<br />
którymi mogliby zaopatrywać walczące<br />
tak daleko na wschodzie wojska. Mieli nadzieję,<br />
że uzyskają taką możliwość, gdy zajmą Cieszyn<br />
– lecz Wojsko Polskie tak dokładnie zdewastowało<br />
linię kolejową, że uruchomiono ją dopiero...<br />
w 1940 r. Berlin zwrócił się zatem z ultimatum<br />
do Węgrów, żądając pozwolenia na skorzystanie<br />
Po 17 września 1939 r. na Węgry ewakuowało się kilkadziesiąt tysięcy polskich żołnierzy, w tym cała 10. Brygada<br />
Kawalerii wraz ze sprzętem pancernym, m.in. czołgami Renault R35.<br />
z ich linii kolejowych. Rząd w Budapeszcie nie<br />
ugiął się, zmobilizował swoją nieliczną armię i zagroził<br />
wysadzeniem mostów kolejowych, gdyby<br />
Niemcy zdecydowali się na wzięcie ich siłą.<br />
Przygotowania do wojny<br />
5 marca 1938 r. premier Węgier ogłosił w Győr,<br />
że w przeciągu kolejnych 5 lat wydatki na rozbudowę<br />
armii wyniosą miliard pengő. Czy<br />
było to dużo? W tym czasie dolar kosztował<br />
5,40 pengő (albo nieco ponad 5 złotych polskich).<br />
W 1938 r. czołg lekki miał cenę około<br />
100 000 pengő (albo około 100 000 złotych). Przez<br />
całe dwudziestolecie w Polsce roczne wydatki<br />
na obronność nie były mniejsze niż 700 000 złotych,<br />
a w latach 1936–1942 na rozbudowę Wojska<br />
Polskiego przeznaczono dodatkowo blisko<br />
5 miliardów złotych. W dodatku w wyniku wojny<br />
waluta węgierska zaczęła tracić na wartości,<br />
szczególnie po włączeniu się Stanów Zjednoczonych<br />
do walk: w czerwcu 1944 r. za dolara trzeba<br />
było płacić już 33,50 pengő.<br />
Program rozbudowy zaczęto realizować jesienią<br />
1938 r. Przede wszystkim rozbudowano<br />
stany liczebne piechoty. W listopadzie 1938 r.<br />
dowództwo każdej z 7 brygad mieszanych stało<br />
się dowództwem korpusu, w którego skład<br />
wchodziły 3 nowo sformowane brygady piechoty<br />
(formalnie powstały one w styczniu 1939 r.).<br />
W każdym korpusie były 2 brygady zorganizowane<br />
z pułków piechoty i jedna z pułku Straży<br />
Granicznej. Kolejne 2 korpusy zorganizowano<br />
na Zakarpaciu (VIII KA – 15 września 1939 r.)<br />
i Siedmiogrodzie (IX KA – 4 września 1940 r.);<br />
one także miały po 3 brygady. Wiosną 1940 r.<br />
piechota węgierska liczyła 27 brygad.<br />
W skład każdej z nich wchodził pułk artylerii<br />
(o tej samej numeracji, co macierzysta brygada)<br />
oraz 2 pułki piechoty. Jeden z tych pułków miał<br />
mieć ten sam numer, co macierzysta brygada<br />
– był to pułk czynny, istniejący w czasie pokoju.<br />
Drugi pułk, istniejący jedynie w czasie wojny,<br />
miał numerację wyższą o 30 (najwyższą liczbą<br />
było więc 57). Praktyka przyniosła jednak wiele<br />
wyjątków od tej reguły – chociażby dlatego,<br />
że wojna była zjawiskiem permanentnym. Numery<br />
od 61 do 69 miały nosić formacje korpuśne<br />
(gdzie druga cyfra odpowiadała numerowi<br />
korpusu). Dowództwu węgierskiemu nie wystarczało<br />
jednak sił i środków na ich zorganizowanie;<br />
z reguły oddziałem korpuśnym był batalion straży<br />
granicznej lub batalion cyklistów. Z kolei formacje<br />
podporządkowane bezpośrednio naczelnemu<br />
dowódcy nosiły numery trzycyfrowe.<br />
Pułki artylerii brygad piechoty składały się<br />
z 2 dywizjonów: lekkiego i ciężkiego. W teorii<br />
uzbrojeniem każdej z 3 baterii dyonu lekkiego<br />
miały być 10,5 cm haubice 40 M, a 3 baterii dy-<br />
24
Mirosław Wawrzyński<br />
WOJNA W POWIETRZU<br />
Węgierskie wojska szybkie<br />
w „Barbarossie”<br />
Przywódcy węgierscy od końca<br />
lat trzydziestych ubiegłego wieku<br />
prowadzili politykę ekspansji, mającą<br />
na celu odzyskanie ziem utraconych<br />
po pierwszej wojnie światowej.<br />
Tysiące Węgrów postrzegało siebie<br />
jako ofiary bardzo niesprawiedliwego<br />
traktatu pokojowego kończącego<br />
wojnę, zawartego między Węgrami<br />
a Ententą w pałacu Grand Trianon<br />
w Wersalu 4 czerwca 1920 r.<br />
Na skutek niekorzystnego układu, karzącego<br />
ich m.in. za wywołanie Wojny<br />
Światowej, tracili oni 67,12 proc. ziem<br />
oraz 58,24 proc. mieszkańców. Populacja spadła<br />
z 20,9 mln do 7,6 mln, w tym utracono 31 proc. etnicznych<br />
Węgrów – 3,3 mln z 10,7 mln. Stan armii<br />
zredukowano do 35 tys. piechurów i kawalerzystów,<br />
bez czołgów, artylerii ciężkiej i samolotów<br />
bojowych. Zakazano powszechnego obowiązku<br />
wojskowego. W ten sposób dumna Królewska<br />
Armia Węgier (Magyar Királyi Honvédség, MKH,<br />
potocznie: węg. Honvédség, pol. królewskowęgierscy<br />
honwedzi lub honwedzi) stała się dużą<br />
„wewnętrzną siłą porządkową”. Węgry musiały<br />
zapłacić duże reparacje wojenne. W związku<br />
z tą narodową katastrofą oraz poniżającą degradacją<br />
potęgi militarnej środowiska narodowe<br />
i patriotyczne rzuciły hasło restytucji silnych Wielkich<br />
Węgier, Kraju Korony św. Stefana. Dążyły one<br />
do odzyskania statusu regionalnego imperium<br />
i szukały każdej okazji do odbicia utraconych<br />
ziem z ciemiężonymi rodakami.<br />
Administracja regenta admirała Miklósa<br />
Horthy’ego podzielała te aspiracje militarno-imperialne.<br />
Sztabowcy rozważali scenariusze lokalnych<br />
wojen z sąsiadami. Marzenia o podbojach<br />
ziściły się szybko. Pierwszą ofiarą terytorialnej<br />
ekspansji Węgrów padła w 1938 r. Czechosłowacja,<br />
którą rozebrali wspólnie z Niemcami i Polakami<br />
w wyniku I Arbitrażu Wiedeńskiego. Następnie<br />
w marcu 1939 r. zaatakowali dopiero co powstałe<br />
po aneksji Czechosłowacji nowe państwo słowackie,<br />
zagarniając „przy okazji” wyłaniające się<br />
równolegle malutkie państwo ukraińskie – Ruś<br />
Węgierskie granice państwowe w 1941 r. Rys. Piotr Wawrzkiewicz<br />
Zakarpacką, Zakarpacie. Odzyskano w ten sposób<br />
tzw. Północne Węgry (węg. Felvidék).<br />
Latem 1940 r. na skutek dużej presji politycznej,<br />
wspartej koncentracją nad granicami<br />
trzech silnych armii, Węgrzy bez walki odzyskali<br />
od Rumunii w wyniku cesji utracone, duże tereny<br />
– płn. Transylwanię. W kwietniu 1941 r. dołączyli<br />
do uderzenia niemieckiego na Jugosławię, odbijając<br />
obszary Baczki (Bačka, część Wojwodiny,<br />
tereny północnej Serbii). Do macierzy wróciły<br />
duże tereny z paroma milionami ludzi – w 1941 r.<br />
Węgry miały 11,8 mln obywateli. Spełnienie marzenia<br />
o restytucji Wielkich Węgier było prawie<br />
na wyciągnięcie ręki.<br />
Od września 1939 r. nowym sąsiadem Węgier<br />
stał się Związek Sowiecki. Ze względu na olbrzymie<br />
34
WOJNA W POWIETRZU<br />
Leszek A. Wieliczko<br />
Seversky P-35.<br />
Zanim zbudowano Thunderbolta<br />
Jednym z najsłynniejszych i najliczniej produkowanych amerykańskich myśliwców<br />
z okresu II wojny światowej był Republic P-47 Thunderbolt. Samolot ten<br />
stanowił bezpośrednie rozwinięcie wcześniejszego modelu P-43, który z kolei<br />
wywodził się z P-35 – pierwszego produkowanego seryjnie amerykańskiego<br />
samolotu myśliwskiego w układzie wolnonośnego dolnopłata o całkowicie<br />
metalowej konstrukcji, z zakrytą kabiną i chowanym podwoziem.<br />
SEV-1XP (rej. X18Y) w początkowej postaci, z silnikiem Wright GR-1670 Twin Whirlwind. Samolot powstał z przebudowy<br />
dwumiejscowego SEV-2XP. W połowie sierpnia 1935 r. SEV-1XP trafił do Wright Field w celu przeprowadzenia<br />
prób wojskowych.<br />
dziełem firmy Seversky<br />
Aircraft Corporation, zało-<br />
P-35<br />
był<br />
żonej w 1931 r. przez rosyjskiego<br />
imigranta gruzińskiego pochodzenia<br />
– byłego oficera carskiego lotnictwa Alexandra<br />
P. de Seversky’ego (właściwie Aleksandra Nikołajewicza<br />
Prokofiewa-Siewierskiego). W 1934 r.<br />
firma przeniosła swoją siedzibę z Nowego Jorku<br />
do Farmingdale na Long Island. Jej głównym konstruktorem<br />
został najpierw Michael Gregor (właśc.<br />
Michaił Leontjewicz Grigoraszwili), a po jego<br />
odejściu Alexander Kartveli (właśc. Aleksandr<br />
Michajłowicz Kartwieliszwili) – obaj także będący<br />
rosyjskimi imigrantami narodowości gruzińskiej.<br />
Ich dziełem było nowatorskie skrzydło o dość<br />
cienkim profilu Clark YH i półeliptycznym obrysie,<br />
którego uszczelnioną wewnętrzną przestrzeń wykorzystano<br />
jako integralny zbiornik paliwa.<br />
Pierwszy samolot firmy Seversky Aircraft<br />
to trzymiejscowa amfibia SEV-3 (rejestracja<br />
X2106), oblatana w czerwcu 1933 r. Ten jednosilnikowy<br />
wolnonośny dolnopłat o całkowicie<br />
metalowej półskorupowej konstrukcji (jedynie<br />
stery i lotki były kryte płótnem) wyposażono<br />
w parę pływaków firmy Edo i podwozie kołowe,<br />
dzięki czemu mógł operować zarówno z wody,<br />
jak i z lądu. W odpowiedzi na zapotrzebowanie<br />
US Army Air Corps (USAAC) w 1934 r. Seversky<br />
zaproponował SEV-3 jako samolot szkolenia<br />
podstawowego (Basic Trainer – BT). Pływaki nie<br />
wzbudziły jednak zainteresowania wojskowych,<br />
wobec czego maszynę przebudowano na wariant<br />
wyłącznie lądowy – SEV-3L, montując zamiast<br />
pływaków stałe podwozie kołowe z szerokimi<br />
owiewkami. Później, po wymianie silnika, zainstalowaniu<br />
radiostacji, przebudowie kabiny<br />
na dwumiejscową z podwójnym układem sterowania<br />
i modyfikacji osłony kabiny, oznaczenie<br />
samolotu zmieniono na SEV-3XAR (Experimental<br />
Army). W styczniu 1935 r. USAAC zamówił produkcję<br />
30 egzemplarzy, nadając im oznaczenie<br />
wojskowe BT-8. Dostawy maszyn seryjnych<br />
rozpoczęły się w lutym 1936 r.<br />
Samoloty jednomiejscowe<br />
SEV-2XP/SEV-1XP<br />
W początkach 1935 r. Air Corps Materiel Division<br />
ogłosił konkurs na nowy samolot myśliwski<br />
48
HISTORIA<br />
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński<br />
Wojna w Jugosławii 1942-1945<br />
Po tym, jak w kwietniu 1941 r. Niemcy podbili Jugosławię, państwo to zostało<br />
podzielone na różne strefy okupacyjne i rozbite na poszczególne kraje, tworzące<br />
wcześniej federację. Chorwacja stała się sojusznikiem państw Osi, Słoweńcy<br />
zachowali życzliwą obojętność, Macedonia podjęła bierny opór przeciwko<br />
okupantowi, a Serbia – największe z państw dawnej Jugosławii – walkę zbrojną.<br />
W<br />
1941 r. w wojnę zostały zaangażowane<br />
już wszystkie państwa bałkańskie.<br />
Rumunia i Bułgaria były sojusznikami<br />
III Rzeszy, choć tylko Rumunia wzięła bezpośredni<br />
udział w inwazji na ZSRR. Albania, Grecja i Jugosławia<br />
padły z kolei ofiarą włoskiej bądź niemieckiej<br />
agresji (przypadkowo chronologia wydarzeń<br />
zgadza się z porządkiem alfabetycznym).<br />
Kiedy Jugosławia została w kwietniu 1941 r.<br />
podbita przez wojska niemieckie, dokonano<br />
podziału tego państwa na poszczególne strefy<br />
okupacyjne. Słowenię podzielono na trzy części.<br />
Północno-wschodni skrawek przyłączono do Węgier.<br />
Tradycyjnie austriackie Styrię i Słoweńską<br />
Krainę (odpowiednio północną i południową Słowenię)<br />
rozdzielono, Styrię przyłączając do III Rzeszy,<br />
Słoweńską Krainę zaś – do Włoch. Dodatkowo<br />
Włochy, posiadające już od Traktatu z Rapallo<br />
z 1920 r. półwysep Pula (z miastami Pula, Rijeka<br />
i Zadar, których włoskie nazwy to jednocześnie<br />
nazwy krążowników ciężkich zatopionych w czasie<br />
bitwy koło przylądka Matapan – Pola, Fiume<br />
i Zara), otrzymały też chorwacką Dalmację, czyli<br />
długi pas wybrzeża Adriatyku, sięgający Splitu<br />
(włącznie). Większość terenów dzisiejszej Chorwacji<br />
oraz Bośni i Hercegowiny utworzyła terytorium<br />
niezależnego państwa chorwackiego, które<br />
stało się sojusznikiem państw Osi. Stolicą nowego<br />
państwa był jak dziś Zagrzeb, pozostałe duże miasta<br />
to Banja Luka, Mostar, Dubrownik. Wojwodinę,<br />
leżącą na północnym pograniczu Chorwacji i Serbii,<br />
również podzielono. Baczkę, czyli zachodnią<br />
Wojwodinę, włączono do Węgier – na terenie Banatu<br />
zaś, czyli wschodniej Wojwodiny, powstała<br />
gubernia III Rzeszy, zarządzana przez miejscową<br />
niemiecką mniejszość osadzoną tu swego czasu<br />
przez Cesarstwo Austro-Węgier. Czarnogórę i Kosowo<br />
przyłączono do Albanii okupowanej przez<br />
Włochy. Okupację Serbii podjęły Niemcy, ale nie<br />
było już ich stać na okupowanie położonej najdalej<br />
na południowy wschód Macedonii, więc kraj<br />
ten powierzono Bułgarii, która chętnie przyłączyła<br />
Macedonię (oraz grecką Trację) do własnego<br />
terytorium i podjęła tu służbę okupacyjną.<br />
W czerwcu 1941 r., kiedy sformalizowano opisane<br />
powyżej zmiany, feldmarszałek Wilhelm List,<br />
dowodzący 12. Armią na Bałkanach (dowództwo<br />
w Atenach), wyznaczył do okupacji Serbii LXV Korpus<br />
Armijny dowodzony przez gen. artylerii Paula<br />
Badera. W składzie korpusu były cztery słabe dywizje<br />
piętnastej fali formowania: 704., 714. i 717. DP<br />
stacjonujące w Serbii oraz 718. DP, która stacjono-<br />
wała na terenie teoretycznie niepodległej Chorwacji<br />
w Banja Luce (centralna Bośnia). Dodatkowo<br />
pięć batalionów ochrony (Landesschützen;<br />
447., 823., 923., 924. i 925.) rozmieszczono wzdłuż<br />
linii kolejowej Wiedeń-Saloniki, istotnej z punktu<br />
widzenia zaopatrywania wojsk Osi w Afryce Północnej.<br />
Dywizje serii „700” były jednostkami statycznymi,<br />
z niewielką ilością środków transportu<br />
mechanicznego. W ich skład wchodziły tylko dwa<br />
trójbatalionowe pułki w miejsce trzech, artyleria<br />
składała się z trójbateryjnego dywizjonu w miej-<br />
Ante Pavelić (1889-1959) – chorwacki polityk faszystowski,<br />
przywódca ustaszy i szef Niepodległego<br />
Państwa Chorwackiego (1941-1945). Odpowiedzialny<br />
za ludobójstwo na Serbach, Żydach i Cyganach.<br />
62
MONOGRAFIA PANCERNA<br />
Michał Lewandowski<br />
Zapomniany Tygrys.<br />
Tygrys Profesora Porsche<br />
Miłośnikom broni pancernej nie trzeba przedstawiać sylwetki jednego z najsłynniejszych<br />
czołgów II wojny światowej Panzerkampfwagen VI, czyli Tygrysa. Był<br />
to niemiecki czołg ciężki produkcji zakładów Henschla. Jego prototypy otrzymały<br />
oznaczenie wojskowe VK 4501 (H) 1 . Niewielu jednak wie, że bezpośrednim<br />
konkurentem projektu firmy Henschel był projekt czołgu ciężkiego autorstwa<br />
dr. Ferdynanda Porsche, oznaczony jako VK 4501 (P). Oba projekty rywalizowały<br />
w konkursie ogłoszonym przez Heereswaffenamt (Główny Urząd Uzbrojenia<br />
Wojsk Lądowych) na polecenie Wodza i kanclerza Rzeszy Adolfa Hitlera.<br />
Pomimo zakazu posiadania czołgów przez<br />
Reichswerę, narzuconego przez traktat<br />
wersalski, już w 1926 r. Heereswaffenamt<br />
przedstawił szczegółowe założenia taktyczno-<br />
-techniczne czołgu ciężkiego o masie 23 t. Początkowo<br />
plan ten nosił nazwę „Armeewagen 20”;<br />
później, od 1928 r., prototypy czołgów powstałych<br />
w ramach tego programu zaczęto określać<br />
jako „Grosstraktory”. 27 marca 1927 r. Ministerstwo<br />
Reichswery zleciło wykonanie prototypów<br />
Grosstraktorów trzem firmom: Rheinmetall-Borsig,<br />
Daimler Benz i Krupp. Każda z nich miała wyprodukować<br />
po dwie sztuki wozów pancernych.<br />
Prototypy wykonane przez powyższe przedsiębiorstwa<br />
były gotowe do prób terenowych<br />
latem 1929 r. Co ciekawe, przy projektowaniu<br />
prototypu czołgu produkcji zakładów Daimler<br />
Benz brał udział Ferdynand Porsche. Czołgi miały<br />
od 6,4 do 6,65 m długości, od 2,6 do 2,78 m szerokości<br />
i od 2,45 do 2,57 m wysokości. Ich masa<br />
wynosiła od 16 000 2 do 17 600 kg. Opancerzenie<br />
wszystkich czołgów wykonano ze stali nieutwardzonej<br />
o grubości od 10 do 14 mm. Uzbrojenie<br />
główne pojazdów stanowiła armata 7,5 cm KwK<br />
L/24 kalibru 75 mm, zamontowana w głównej<br />
stożkowej wieży, osadzonej centralnie na kadłubie.<br />
Zapas amunicji wynosił od 100 do 104 nabojów.<br />
Dodatkowo czołgi uzbrojono w trzy karabiny<br />
maszynowe Maxim MG 08 kalibru 7,92 mm,<br />
a jeden z karabinów zamontowano w wieżyczce<br />
umieszczonej z tyłu kadłuba. Załoga czołgu<br />
składała się z 6 osób. Wszystkie Grosstraktory<br />
napędzały sześciozaworowe, rzędowe, gaźnikowe<br />
silniki chłodzone cieczą. Ich moc wahała się<br />
od 250 do 255 KM. Testy prototypów przeprowadzono<br />
w Związku Radzieckim w latach 1929-1933<br />
na poligonie Kama, oddalonym o około 10 km<br />
od Kazania. Planowano wydać 3,4 mln Reichsmarek<br />
na wyprodukowanie 17 egzemplarzy czołgu,<br />
Jeden z dwóch prototypów czołgu ciężkiego Grosstraktor produkcji zakładów Kruppa jako pomnik przed koszarami<br />
5. pułku pancernego w Wünsdorfie.<br />
78
Leszek Molendowski<br />
WOJNA W POWIETRZU<br />
Wyróżnienie za odwagę.<br />
Czołgi Tygrys w armii węgierskiej<br />
W 1941 r. Związek Radziecki u boku<br />
Niemiec zaatakowała również koalicja<br />
państw z nimi sprzymierzonych,<br />
w składzie: Rumunia, Węgry,<br />
Słowacja, Finlandia i Włochy. Późną<br />
jesienią 1944 r. tylko Węgry<br />
były nadal po stronie Niemiec. Pomimo<br />
wielu zawirowań politycznych<br />
Wehrmacht nadal mógł liczyć<br />
na wsparcie armii węgierskiej.<br />
Węgierskie czołgi ciężkie Tygrys w czasie ćwiczeń w maju 1944 r. Widać zarówno wczesny (na pierwszym planie),<br />
jak i późniejszy wariant czołgu Tygrys I E.<br />
W<br />
początkach 1943 r. walcząca nad<br />
Donem węgierska 2. Armia straciła<br />
w walce z Armią Czerwoną około<br />
100 000 żołnierzy i całą broń ciężką. Po tej klęsce,<br />
w kwietniu 1943 r., Węgierski Sztab Generalny<br />
zebrał się, aby przedyskutować przyczyny i następstwa<br />
klęski na froncie wschodnim. Wszyscy<br />
oficerowie wyższego, ale i niższego szczebla zdawali<br />
sobie sprawę, że należy wdrożyć plan reorganizacji<br />
i modernizacji armii, a w szczególności<br />
wyposażenia jej w nowoczesną broń pancerną.<br />
Pierwsza faza programu miała trwać do połowy<br />
1944 r. i polegać na zwiększeniu rodzimej produkcji<br />
zbrojeniowej, nowych modeli czołgów<br />
41 M Turán II z armatą 75 mm oraz dział samobieżnych<br />
Zrinyi II z armatą 105 mm. Druga faza<br />
miała trwać do 1945 r., a jej finalnym osiągnięciem<br />
miało być uruchomienie produkcji własnego<br />
czołgu ciężkiego oraz – jeśli to będzie możliwe<br />
– niszczyciela czołgów. Ostatecznie druga faza<br />
nigdy nie weszła w życie.<br />
Jeszcze przed oficjalnym przystąpieniem<br />
Węgier do II wojny światowej planowały one<br />
zakupić od Niemców licencję na produkcję czołgów<br />
ich konstrukcji. W latach 1939-40 toczono<br />
rozmowy na temat zakupu licencji na czołg<br />
średni PzKpfw IV, jednak Niemcy nie chcieli się<br />
na to zgodzić. Dopiero w 1943 r. niemiecki sojusznik<br />
zaoferował sprzedaż licencji na ten model<br />
wozu. Węgrzy jednak wówczas uznali, że jego<br />
konstrukcja jest już przestarzała. Tym razem to oni<br />
odmówili i podjęli starania mające doprowadzić<br />
do uruchomienia produkcji licencyjnej najnowszego<br />
niemieckiego czołgu średniego PzKpfw V<br />
Pantera – jednak bez sukcesu.<br />
W pierwszej połowie 1944 r. sytuacja zmieniła<br />
się na tyle, że Niemcy postanowili sprzedać<br />
licencję na Panterę, ale zażądali za nią astronomicznej<br />
kwoty 120 milionów marek. Tymczasem<br />
coraz bardziej problematyczne stawało się<br />
znalezienie miejsca do uruchomienia produkcji.<br />
Front wschodni zbliżał się bowiem bardzo szybko<br />
do węgierskich granic. W ten sposób węgierskie<br />
jednostki pancerne musiały polegać na broni<br />
pancernej rodzimej produkcji oraz sprzęcie otrzymanym<br />
od niemieckiego sojusznika.<br />
W latach 1944-45 Niemcy dostarczyli Węgrom<br />
łącznie 72 czołgi PzKpfw IV Ausf. H (52 w 1944 i 20<br />
w 1945 r.), 50 dział szturmowych StuG III Ausf. G<br />
(1944), 75 Jagdpanzer 38 (t) Hetzer (1944-45),<br />
a także – w dużo mniejszej ilości – czołgi PzKpfw V<br />
Ausf. G Pantera, których przekazano minimum<br />
siedem egzemplarzy, oraz PzKpfw VI Ausf. E Tygrys,<br />
których węgierscy pancerniacy otrzymali<br />
prawdopodobnie trzynaście sztuk.<br />
W 1944 r. węgierska 1. Armia (generał Lajos Veress<br />
von Dálnoki [Dálnoki Veres Lajos]) została wysłana<br />
na front wschodni – wkrótce po tym, jak Niemcy<br />
przejęli pełną kontrolę polityczno-wojskową nad<br />
Węgrami 19 marca 1944 r. Została ona tam skierowana<br />
w celu zatkania luki, jaka powstała na Południowo-Zachodniej<br />
Ukrainie, u podnóża Karpat<br />
i weszła w skład dowodzonej przez feldmarszałka<br />
Waltera Modla Grupy Armii „Północna Ukraina”.<br />
Węgierscy czołgiści w czasie szkolenia pod okiem trzech niemieckich żołnierzy (czarne mundury).<br />
90
HISTORIA<br />
Steven J. Zaloga<br />
„Pies przeciwpancerny” upamiętniony na wystawie<br />
Centralnego Muzeum Artylerii i Wojsk Saperskich<br />
w St. Petersburgu; widoczna jest konfiguracja ładunku<br />
przeciwpancernego na psim grzbiecie.<br />
pancerna była dość prostym urządzeniem: składała<br />
się z brezentowej torby zaczepionej z obu<br />
stron grzbietu psa, zawierającej po obu bokach<br />
ładunki wybuchowe oraz detonator mocowany<br />
na grzbiecie zwierzęcia. Koncepcja sprawdziła<br />
się na tyle dobrze w praktyce, że W. Nitc otrzymał<br />
za swoją inwencję nagrodę pieniężną.<br />
Kiedy podstawowa koncepcja zadziałała,<br />
w 1932 r. do Szkoły Pancernej w Saratowie wysłano<br />
doświadczalny pododdział odpowiednio<br />
wyszkolonych psów i przewodników w celu przeprowadzenia<br />
prób w warunkach poligonowych.<br />
Czerwone psy wojny<br />
Jedna z najbardziej nietypowych<br />
broni przeciwpancernych II wojny<br />
światowej to radzieckie psy wyszkolone<br />
do niszczenia czołgów. Nie była<br />
to jednak desperacka improwizacja,<br />
jak się często uważa, ale przemyślany<br />
program podjęty jeszcze<br />
w latach dwudziestych. Co ciekawe,<br />
ów program kontynuowano także<br />
w okresie zimnej wojny!<br />
W<br />
czasie I wojny światowej Rosyjska<br />
Armia Imperialna wykazywała mniejsze<br />
zainteresowanie wykorzystaniem<br />
psów w wojsku, niż to się działo w pozostałych<br />
armiach: Niemiec, Francji i Wielkiej Brytanii.<br />
Jednakże po Wielkiej Wojnie sytuacja uległa<br />
zmianie – kiedy Armia Czerwona uznała, że jest<br />
armią nowego typu, wiodącą w postępie naukowo-technicznym.<br />
W 1924 r. Armia Czerwona<br />
zorganizowała pod Moskwą Centralną Szkołę<br />
Psów Wojskowych. Szkoła przygotowywała psy<br />
do tradycyjnych zadań przewidzianych w wojsku<br />
dla psów – do zadań wartowniczych czy łącznikowych.<br />
Psy były szkolone nie tylko do przenoszenia<br />
meldunków, ale też do układania linii<br />
telefonicznych ze specjalnej szpuli mocowanej<br />
do psiego grzbietu. Inne psy uczono przenoszenia<br />
klatek z gołębiami używanymi do zadań<br />
łączności. Do 1926 r. każdy pułk piechoty miał<br />
drużynę psów z sześcioma psami łącznikowymi<br />
i czterema przewodnikami psów, a w 1927 r.<br />
drużynę rozbudowano do plutonu. Użycie psów<br />
w wojsku na coraz większą skalę spowodowało,<br />
że w 1928 r. zorganizowano szkołę przewodników<br />
psów oraz Centrum Badawcze Psów Wojskowych.<br />
Większość prac badawczych koncentrowała się<br />
na kwestiach weterynaryjnych, ale także na nowych<br />
zastosowaniach psów wojskowych – w tym<br />
jako pomocy dla sanitariuszy poprzez przenoszenie<br />
pakietów pierwszej pomocy – oraz wykorzystaniu<br />
psich zaprzęgów do transportu piechoty<br />
w arktycznych rejonach Rosji.<br />
W 1930 r. Szoszin – jeden z wiodących kursantów<br />
– zasugerował szkolenie psów w zwalczaniu<br />
czołgów, by te przenosiły przeciwpancerne<br />
ładunki wybuchowe, w ten sposób stając się<br />
swoistymi kierowanymi pociskami przeciwpancernymi.<br />
Podobną sugestię przedstawił dowódca<br />
plutonu 7. Pułku Łączności, W. Nitc, składając<br />
odpowiedni meldunek swoim przełożonym. Koncepcja<br />
wydawała się być obiecująca i odpowiednie<br />
dyspozycje zostały wydane Szkole Psów Wojskowych<br />
w Okręgu Wojskowym Uljanowsk nad<br />
Wołgą. Podstawową metodą szkolenia było systematyczne<br />
karmienie psów pod czołgiem – psy<br />
zostały więc nauczone, by tam właśnie szukać<br />
pożywienia. Przed walką miały zostać przez dwa<br />
dni przegłodzone, więc z chęcią ruszały pod czołgi<br />
w poszukiwaniu jedzenia. Sama mina przeciw-<br />
Rezultaty były pozytywne, więc Centralna Szkoła<br />
Psów Wojskowych pod Moskwą została zobowiązana<br />
do podjęcia programu przygotowania psów<br />
i przewodników. Psy – Niszczyciele Czołgów (Sobaka-Istrebitel<br />
Tankov) zostały formalnie przyjęte<br />
do uzbrojenia Armii Czerwonej w 1935 r., chociaż<br />
prace badawczo-rozwojowe nad koncepcją ich<br />
użycia trwały do 1939 r. w Centralnej Szkole Psów<br />
Wojskowych pod Moskwą dla dopracowania metod<br />
ich szkolenia. Zaczęły się kursy instruktorów,<br />
którzy zapoznawali się z taktyką działania czołgów,<br />
a także – jak oswoić psy z hałasem i hukiem<br />
panującym na polu walki.<br />
Standardowy ładunek bojowy przenoszony<br />
przez psa został zmodernizowany w 1941 r. przez dr.<br />
N. M. Reinowa, znanego radzieckiego matematyka<br />
i fizyka. Ładunek przeciwpancerny opracowano<br />
tak, by był zwarty i prosty w użyciu. Pies przenosił<br />
dwie torby, z dwiema kostkami materiału wybuchowego<br />
na każdym boku. Owe cztery kostki zawierały<br />
łącznie 3 kg ładunku wybuchowego, a cała<br />
bomba ważyła 12 kg – wraz z detonatorem i innymi<br />
Zdjęcie w zbliżeniu pokazuje wyraźnie ładunek wybuchowy przenoszony przez psa, z drewnianą dźwignią<br />
na szczycie uruchamiającą zapalnik.<br />
94
Change language