WiTH_spec_3_2016_short

www.zbiam.pl
NUMER SPECJALNY 3/2016
Maj-Czerwiec
cena 14,99 zł (VAT 5%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
de Havilland
Mosquito
W NUMERZE:
Obrona przeciwrakietowa
ZSRR
W 1945 r. w Akademii Inżynieryjno-Lotniczej
im. Żukowskiego
zorganizowano biuro, którego
zadaniem stało się opracowanie
tematu „Rakieta przeciw rakiecie
przy wsparciu radiolokacji”…
Francuska wojna
w Indochinach
Bezpośrednio po zakończeniu
drugiej wojny światowej rozbita
i wewnętrznie skłócona Francja
podjęła próbę odzyskania utraconych
na rzecz Japonii wpływów
w dalekowschodnich koloniach...
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495

W 1945 r. w Akademii Inżynieryjno-Lotniczej
im. Żukowskiego
zorganizowano biuro, którego
zadaniem stało się opracowanie
tematu „Rakieta przeciw rakiecie
przy wsparciu radiolokacji”…
Bezpośrednio po zakończeniu
drugiej wojny światowej rozbita
i wewnętrznie skłócona Francja
podjęła próbę odzyskania utraconych
na rzecz Japonii wpływów
w dalekowschodnich koloniach...
INDEX: 409138
ISSN: 2450-3495
Vol. II, nr 3 (4)
Maj-Czerwiec 2016; Nr 3
www.zbiam.pl
NUMER SPECJALNY 3/2016
Maj-Czerwiec
cena 14,99 zł (VAT 5%)
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
de Havilland
Mosquito
NUMER SPECJALNY 3/2016 1
W NUMERZE:
Obrona przeciwrakietowa
ZSRR
Francuska wojna
w Indochinach
Na okładce: de Havilland Mosquito FB.VI. Rys. Rafał Zalewski
INDEX 409138
ISSN 2450-3495
Nakład: 14,5 tys. egz.
Redaktor naczelny
Jerzy Gruszczyński
jerzy.gruszczynski@zbiam.pl
Korekta
Dorota Berdychowska
Redakcja techniczna
Dorota Berdychowska
dorota.berdychowska@zbiam.pl
Współpracownicy
Władimir Bieszanow, Marius Emmerling,
Michał Fiszer, Tomasz Grotnik, Wojciech Holicki,
Andrzej Kiński, Leszek Molendowski,
Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor, Maciej Szopa,
Waldemar Waligóra, Mirosław Wawrzyński
Wydawca
Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o.
Ul. Anieli Krzywoń 2/155
01-391 Warszawa
office@zbiam.pl
Biuro
Ul. Bagatela 10/19
00-585 Warszawa
Dział reklamy i marketingu
Anna Zakrzewska
anna.zakrzewska@zbiam.pl
Dystrybucja i prenumerata
Elżbieta Karczewska
elzbieta.karczewska@zbiam.pl
Reklamacje
office@zbiam.pl
spis treści
MONOGRAFIA LOTNICZA
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Samolot de Havilland Mosquito
– wersje rozpoznawcze, myśliwsko-bombowe i torpedowe 4
OBRONA PRZECIWRAKIETOWA
Tomasz Szulc
Pierwsze radzieckie systemy obrony przeciwrakietowej 22
MONOGRAFIA LOTNICZA
Marek J. Murawski
Olbrzymy z Dessau: Junkers Ju 290 i Ju 390
SZTUKA WOJENNA
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Ostatni rok Panzerwaffe: czerwiec 1944 r. – maj 1945 r. 56
38
Prenumerata
realizowana przez Ruch S.A:
Zamówienia na prenumeratę w wersji
papierowej i na e-wydania można składać
bezpośrednio na stronie
www.prenumerata.ruch.com.pl
Ewentualne pytania prosimy kierować
na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl
lub kontaktując się z Telefonicznym
Biurem Obsługi Klienta pod numerem:
801 800 803 lub 22 717 59 59
– czynne w godzinach 7.00–18.00.
Koszt połączenia wg taryfy operatora.
Copyright by ZBiAM 2016
All Rights Reserved.
Wszelkie prawa zastrzeżone
Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne
rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy
jest zabronione. Materiałów niezamówionych,
nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo
dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów
i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych.
Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie
opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi
odpowiedzialności za treść zamieszczonych
ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz
na naszej nowej stronie:
www.zbiam.pl
WOJNA W POWIETRZU
Tomasz Szlagor
F4F Wildcat – pierwszy rok na Pacyfiku:
czerwiec – sierpień 1942 r. (2) 68
BROŃ STRZELECKA
Tymoteusz Pawłowski
Przypadek: pistolety maszynowe pierwszej połowy XX wieku
ZIMNA WOJNA
Robert Czulda
Francuska wojna w Indochinach 1945-1954 (1)
78
88
3

OBRONA PRZECIWRAKIETOWA
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Samolot de Havilland Mosquito
– wersje rozpoznawcze,
myśliwsko-bombowe i torpedowe
Najpopularniejszą wersją wielozadaniowego samolotu bojowego Mosquito
był wariant myśliwsko-bombowy. Samoloty te udzielały pośredniego wsparcia
siłom lądowym (izolacja lotnicza), niszcząc ważne obiekty na zapleczu
przeciwnika. Inne maszyny tego typu skierowano do Coastal Command,
do walki z niemiecką żeglugą przybrzeżną. Z kolei samoloty rozpoznawcze
prowadziły rozpoznanie strategiczne i operacyjne, dostarczając danych dla
Bomber Command, sił lądowych i morskich. I wreszcie torpedowe Mosquito
po drugiej wojnie światowej trafiły do lotnictwa morskiego.
Chronologicznie pierwsza była wersja rozpoznawcza.
Drugi prototyp Mosquito,
który otrzymał numer RAF W4051, został
wykonany właśnie w wersji rozpoznawczej,
na podstawie decyzji Ministerstwa Lotnictwa
z 11 stycznia 1941 r. Oblot W4051 miał miejsce
10 czerwca 1941 r. – później niż myśliwskiego
W4052, ponieważ pierwszy zbudowany dla
W4051 kadłub wykorzystano do naprawy uszkodzenia
pierwszego prototypu W4050. Prototyp
samolotu rozpoznawczego otrzymał więc
pierwszy kadłub z seryjnej linii produkcyjnej.
Konstrukcyjnie rozpoznawcze Mosquito były
oparte na wersji bombowej. Miały długą komorę
bombową, oszkloną nosową część kadłuba oraz
wiatrochron w kształcie litery V, a także wejście
do kabiny w dolnej części kadłuba, przed komorą
bombową. Samolot nie miał żadnego stałego
uzbrojenia. W tylnej części komory bombowej
montowano zestaw trzech lub czterech apara-
Prototyp samolotu rozpoznawczego dalekiego zasięgu de Havilland Mosquito PR.I po raz pierwszy wzbił się
w powietrze 10 czerwca 1941 r. Konstrukcyjnie był on oparty na wersji bombowej.
tów fotograficznych – w zależności od potrzeb.
Podstawowym typem aparatu był Williamson
F24, standardowy brytyjski aparat z pierwszego
okresu wojny. Firma Williamson Manufacturing
Company Ltd, mieszcząca się w Willesden Green
na północno-zachodnich przedmieściach Londynu,
produkowała te aparaty od 1925 r. według
projektu opracowanego w Royal Aircraft Establishment
z Farnborough. Na samolocie Mosquito
dla aparatu stosowano obiektyw Dallmeyer
Pentac o ogniskowej 203 mm. Aparat wykonywał
zdjęcia na klatkach 127 x 127 mm. Zwykle
dwa takie aparaty montowano pionowo – tak,
aby zapewniały one pokrycie zdjęciami trasy,
nad którą leciał samolot. Trzeci aparat zwykle
montowano ukośnie w bok pod kątem 70°,
skierowany w lewą stronę, na stanowisku ponad
komorą bombową. Czasem montowano też
czwarty aparat w nosowej części kadłuba, skierowany
ukośnie do przodu.
Od maja 1942 r. w uzbrojeniu pojawił się
nowy typ aparatu fotograficznego produkowanego
w firmie Williamson – F52. Była to ulepszona
wersja poprzedniego, z większym filmem i klatką
216 x 178 mm. Typowe obiektywy do tego aparatu
miały ogniskowe 610 mm lub 914 mm, lepiej
dostosowane do zdjęć z większej wysokości. Aparaty
F52 montowano na Mosquito jako pionowe;
na stanowisku skośnym pozostawał F24, ale z nowym
obiektywem o ogniskowej 356 mm. Z wysokości
10 650 m aparaty F52 z dłuższymi obiektywami
o ogniskowej 914 mm fotografowały pas
terenu o szerokości około 5 km. Kolejny wariant
przewidywał cztery aparaty F52, z czego dwa
montowane w przedniej części komory bom-
4

OBRONA PRZECIWRAKIETOWA
Samolot torpedowo-rozpoznawczy bazowania pokładowego Mosquito TR.33 w stosunku do Mosquito FB.VI miał wzmocniony kadłub, hak do lądowania, stację radiolokacyjną,
nowe śmigła o wysokiej sprawności i był przystosowany do przenoszenia torpedy 457 mm na podwieszeniu podkadłubowym.
Pod kadłubem na wszystkich Mosquito
TR.33 można było podwieszać torpedę kalibru
457 mm o masie 900 kg, typu Mk XV lub
Mk XVII. Zamiast niej dało się podwiesić bombę
głębinową albo minę morską – lub też bombę
do niszczenia celów morskich 908 kg, z przeciwpancernym
ładunkiem bojowym. Na zaczepach
podskrzydłowych można było podwieszać
po jednej bombie 227 kg lub po jednym
dodatkowym zbiorniku paliwa 230 l lub 455 l.
Można też było zabierać małe zbiorniki 136 l
– wówczas pod skrzydłami dawało się jeszcze
podwiesić cztery rakiety kal. 76,2 mm (po dwie
pod jednym skrzydłem).
Na 37 samolotach późniejszej produkcji
wprowadzono też wzmocnione podwozia,
w których amortyzatory z bloków gumowych
zostały zastąpione amortyzatorami olejowo-
-powietrznymi firmy Lockheed. Zastosowano
w nich też wytrzymalsze golenie oraz mniejsze
koła z pneumatykami o wyższym ciśnieniu.
Po wyprodukowaniu partii 50 seryjnych
Mosquito TR.33 dalszą produkcję przerwano, zamówienie
na 47 kolejnych samolotów tej wersji
zostało bowiem anulowane w momencie zakończenia
wojny w Europie.
Odmiana Mosquito TR.33, wyposażona
w brytyjski radiolokator ASV Mk XIII, to wersja
Mosquito TF.37. Radiolokator był centymetrowy,
opracowany przez Royal Radar Establishment
z Malvern, o osiągach zbliżonych do amerykańskiego
AN/APS-4. Miał on jednak większą antenę
– w związku z czym nosowa część wersji TF.37
była powiększona i innego kształtu niż na TR.33.
Na prototyp wersji TF.37 został przebudowany
jeden egzemplarz Mosquito TR.33 (TW240),
po czym w drugiej połowie 1946 r. państwowy
zakład w Chester (kilkanaście kilometrów na południe
od Liverpoolu) wyprodukował 14 seryjnych
Mosquito TF.37. Owa produkcja była
prowadzona niejako „z rozpędu”, większe zamówienia
na samoloty morskie bowiem anulowano
w momencie zakończenia wojny, ale zgromadzone
materiały i dostarczony od poddostawców
osprzęt musiały zostać spożytkowane, dlatego
wspomniane samoloty opuściły zakład.
Użycie operacyjne morskich
samolotów torpedowych
Pierwsze seryjne Mosquito TR.33 zaczęły napływać
do jednostek operacyjnych w sierpniu
1946 r., kiedy to rozpoczęło się przezbrojenie
811. Dywizjonu w bazie Ford (w Royal Navy nazywanej
HMS Peregrine). Od września 1945 r.
jednostka ta używała kilku Mosquito FB.IV
do przeszkolenia na ten typ, dlatego dywizjon
szybko osiągnął gotowość bojową na Mosquito
TR.33. W styczniu 1947 r. został on przeniesiony
do bazy Brawdy, ale w lipcu 1947 r. go w tej
bazie rozwiązano. Jednocześnie jednak w bazie
Lee-on-Solent (HMS Daedalus) samoloty
te otrzymał szkolny 771. Dywizjon i wykorzystywał
je do 1950 r. Kolejną jednostką używającą
Mosquito TR.33 w latach 1946-1947 był
772. Dywizjon w bazie Arbroath (HMS Condor)
w Szkocji. W bazie tej – w latach 1946-1949
– kilku Mosquito TR.33, a później także Mosquito
TF.37 używał też doświadczalny 778. Dywizjon.
Na początku 1947 r. Mosquito TR.33 i TF.37
otrzymał również 790. Dywizjon w bazie Dale
(HMS Goldcrest) w Walii, w grudniu tego roku
przeniesiony do Culdrose (HMS Seahawk) w Kornwalii.
790. Dywizjon latał na Mosquito (przede
wszystkim TF.37) do 1950 r.
Morskie Mosquito TR.33 i TF.37 nie były
używane bojowo. Służyły w jednostkach operacyjnych
w drugiej połowie lat czterdziestych,
ćwicząc atakowanie okrętów i innych obiektów.
Wkrótce jednak nadeszła era samolotów
odrzutowych, których głównym uzbrojeniem
były bomby i rakiety; morskie torpedy
do zwalczania okrętów nawodnych przeszły
do historii w drugiej połowie lat czterdziestych,
odchodząc ze służby wraz z samolotami
Mosquito TR.33 i TF.37.
Zakończenie
Sporo Mosquito było używanych jeszcze przez
kilka lat po wojnie. Pod koniec kwietnia 1945 r.
Spośród 50 seryjnych Mosquito TR.33 trzynaście dostarczono ze stałymi skrzydłami. Oblot pierwszego seryjnego
miał miejsce 10 listopada 1945 r. Pozostałe wykonano ze skrzydłami ręcznie składanymi.
20

OBRONA PRZECIWRAKIETOWA
Tomasz Szulc
Pierwsze radzieckie systemy
obrony przeciwrakietowej
Pierwsze rakiety balistyczne zastosowane
bojowo to niemieckie A-4,
czyli V-2. Gdy tylko zaczęły spadać
na Londyn, brytyjscy eksperci podjęli
się poszukiwania sposobów walki
z nimi. Ich opinie były zgodne:
na ówczesnym poziomie rozwoju
środków przeciwlotniczych rakiet
balistycznych nie dało się efektywnie
zwalczać, w odróżnieniu od pocisków
skrzydlatych V-1. Za jedyny
sposób uznano niszczenie
ich wyrzutni, co z powodzeniem
realizowało alianckie lotnictwo.
Wprowadzenie do eksploatacji systemu A-35 broniącego Moskwę i moskiewski rejon przemysłowy przed atakiem
rakietowymi pociskami balistycznymi miało miejsce w 1971 r.
W
ZSRR pierwsze V-2 zdobyto pod sam
koniec wojny, a eksperci byli świadomi
skutków ich użycia przeciw celom
w Anglii. Dlatego już w 1945 r. na rozkaz dowódcy
wojsk lotniczych A. Nowikowa w Akademii
im. Żukowskiego zorganizowano NIBS, czyli
Naukowo-Badawcze Biuro Techniki Specjalnej
pod dowództwem płk. G. Możarowskiego, które
realizowało temat: „Rakieta przeciw rakiecie przy
wsparciu radiolokacji”. W 1948 r. zespół został
przeniesiony do Instytutu Naukowo-Badawczego
Artyleryjskiego Uzbrojenia Rakietowego nr 4,
gdzie miał opracować środki przechwytywania
rakiet balistycznych o zasięgu do 3000 km za pomocą
„torped-myśliwców”. Rezygnacja z nazwy
„rakieta” na rzecz przedwojennej „powietrznej
torpedy” była przy tym co najmniej niezrozumiała.
Planowano skonstruowanie radaru
do wykrywania celów o zasięgu 1000 km, ale
wkrótce wymagania dotyczące zasięgu podwojono.
Taki radar podjął się opracować A. Brejtberg
z NII-20 i nadał mu nazwę Pluton. Rakiety
przechwytujące, oznaczone I-32, były opracowywane
na polecenie RM (Rady Ministrów ZSRR)
z 14 lutego 1948 r. w NII-88 pod kierunkiem
E. W. Sinilszczikowa. Do obrony okrężnej obiektu
przed atakiem 20 rakiet balistycznych zamierzano
rozwinąć ponad 80 radiolokatorów różnych
typów. Wobec braku postępów jego zespół rozwiązano
w 1950 r., a opracowaną do tego czasu
22

OBRONA PRZECIWRAKIETOWA
zautomatyzowany. Ostatecznie dla kompleksu
poligonowego zrezygnowano z tego rozwiązania;
rakiety początkowo dowożono na naczepie
transportowej i ustawiano za pomocą dźwigu,
później zaś dostarczano i ustawiano z użyciem
pojazdu transportowo-załadowczego. Planowaną
strukturę kompleksu składającą się z węzła
dowodzenia, trzech RTN rozmieszczonych
w narożach równobocznego trójkąta i odległych
od stanowiska dowodzenia (SD) o około
150 km, radiolokatora Dunaj-2 i dwóch stanowisk
ogniowych – każde z dwiema wyrzutniami
i dwoma radiolokatorami RSWPR – zredukowano
o jedno stanowisko ogniowe, a na drugim
zainstalowano tylko jeden radar.
Próby rozpoczęto od sprawdzenia, czy radiolokator
rzeczywiście jest w stanie śledzić
niewielki i szybki cel, taki jak głowica rakiety
balistycznej. Po to zbudowano trzy urządzenia
doświadczalne. Pierwsze, oznaczone RE i pracujące
w zakresie 10 cm, stanowiło kompilację
już istniejących komponentów. Nadajnik
o mocy 2 MW pochodził z radaru B-200 systemu
S-25. Antenę, wykorzystującą komponenty
typowego wysokościomierza, skonstruowano
w Gorkowskiej fabryce maszyn. Radar był naprowadzany
na głowicę przez wielostopniowy
układ: po sygnale o starcie rakiety uruchamiał
Anteny aparatury RSWPR.
się przyrząd zgrubnego naprowadzania, programowany
zgodnie z przewidzianą trajektorią lotu
celu. Naprowadzał on na przybliżoną pozycję
celu radar Binokl-M, odbierający sygnały z nadajnika,
umieszczonego w głowicy rakiety-celu
i zapewniający większą dokładność określenia
pozycji głowicy. Według określonych przez radar
współrzędnych śledzenie celu przejmował
Bloki nadajnika anteny RS-11.
teleskop KT-50, którego dokładne wskazania
służyły do naprowadzenia na cel anteny RE.
Potem radar ten miał śledzić głowicę samodzielnie,
bez wspomagania przez pozostałe
urządzenia. RE został uruchomiony na poligonie
w maju 1957 r. Kolejnym krokiem był radar RE-2,
pracujący w docelowym zakresie 15 cm. Moc
nadajnika zwiększono do 20 MW, ale zachowano
antenę z RE. Od lata 1958 r. śledził on z powodzeniem
rakiety balistyczne R-2, R-5 i R-12.
W 1959 r. uruchomiono na Kamczatce radar
RE-3 (tym razem był to przebudowany prototyp
radaru RTN), który śledził dolatujące tam głowice
strategicznych rakiet R-7.
Równocześnie z testami pierwszych radarów
budowano na poligonie kompleks doświadczalny.
Prace przyspieszyło stworzenie
w Moskwie stanowiska testowego aparatury
MKS, na którym instalowano, sprawdzano
i strojono kolejne elementy kompleksu, z autopilotem
i układem sterowania rakiety włącznie.
W przypadku radiolokatorów RTN wszystkie
trzy precyzyjnie zestrojono i dopiero wtedy
wysłano na poligon.
Na pierwszym etapie prób najwięcej problemów
sprawiała zawodna maszyna obliczeniowa,
dla której nie było aparatury dublującej zdolnej
do przejęcia procesu wypracowywania danych
do strzelania w przypadku awarii pierwszej.
Przygotowanie aparatury do odpalenia przeciwpocisku
wymagało czasami nawet ponad
doby nieprzerwanej pracy licznych brygad techników.
Stacja Dunaj-2 po raz pierwszy śledziła
w trybie automatycznym rakietę balistyczną
6 listopada 1958 r.
Pierwsze odpalenie rakiety, oznaczonej
1BA, której drugi stopień był tylko makietą masową,
a pierwszy miał znikomą moc, odbyło
się 13 października 1957 r. i służyło wyłącznie
sprawdzeniu, czy pocisk poprawnie zejdzie
z prowadnicy wyrzutni. Odpalenie rakiety z atrapą
drugiego stopnia i tymczasowym silnikiem
startowym PRD-23, czyli pakietem czterech
silników PRD-18 skonstruowanych dla W-750,
nastąpiło rok później. Próby rakiety z działającymi
silnikami obu stopni rozpoczęto dopiero
jesienią 1959 r. Pierwsze odpalenie rakiety w kierunku
umownego celu miało miejsce 12 maja
1960 r. Dla zwiększenia prawdopodobieństwa
trafienia przyjęto, że kurs rakiety W-1000
musi być dokładnie zbliżeniowy, czyli ma się
ona poruszać po trajektorii takiej samej jak cel,
tyle że w przeciwnym kierunku.
24 listopada 1960 r. dokonano pierwszej
próby przechwycenia realnego celu – głowicy
rakiety R-5 za pomocą rakiety W-1000, zaopatrzonej
w głowicę odłamkową konstrukcji Woronowa.
Wybuch nastąpił podobno w odległości
25

MONOGRAFIA LOTNICZA
Marek J. Murawski
Olbrzymy z Dessau:
Junkers Ju 290 i Ju 390
Junkers Ju 290 był jednym z największych
samolotów użytkowanych
przez Luftwaffe podczas II wojny
światowej. Służył na wielu teatrach
operacyjnych, zarówno jako maszyna
transportowa, jak i morski
samolot rozpoznawczy dalekiego
zasięgu. Jego następca, sześciosilnikowy
Junkers Ju 390, otoczony był
przez wiele lat po wojnie legendą,
która mówiła, że samolot ten wykonał
lot rozpoznawczy do Nowego
Jorku i z powrotem, a także dokonał
przelotu z Niemiec do Japonii.
Prototypy
i wersja Junkers Ju 290 A-1
Projektowaniem nowego, czterosilnikowego samolotu
Junkers zajmował się zespół, którym kierował
Dipl.-Ing. Karl Kraft. Wstępny projekt sporządził
Dipl.-Ing. Bernhard Cruse, zaangażowany
również w projektowanie samolotów Ju 188,
Ju 388 i Ju 488, kierownikiem budowy prototypu
został Dipl.-Ing. Konrad Eichenholz, a kierownikiem
rozwoju typu – Ing. Erich Wolf.
Po raz pierwszy wzmianka o następcy Junkersa
Ju 90 pojawiła się w lutym 1941 r., gdy w zakładach
Junkers zapadła decyzja o przygotowaniu
prototypu oznaczonego Junkers Ju 90 V11, który
miał nosić numer seryjny W.Nr. 900011. Kilka
miesięcy później, w październiku 1941 r., oznaczenie
nowego samolotu zmieniono na Junkers
Ju 290 V1, a numer seryjny na W.Nr. 290000001;
maszynie przypisano też oznaczenie wojskowe
BD+TX. Prototyp Ju 290 V1 swój pierwszy lot wykonał
16 lipca 1942 r. – pilotował go Flugkapitän
Hans-Joachim Pancherz 1) .
Najważniejszymi zmianami w stosunku
do Ju 90 był nowy, zdecydowanie korzystniejszy
aerodynamicznie kształt przedniej części
kadłuba oraz lepiej rozplanowane wnętrze ka-
Junkers Ju 290 V1, W.Nr. 290000001, BD+TX przed startem do pierwszego lotu 16 lipca 1942 r.
biny. Rozwiązanie to, nazwane Einheitsführerraum
(całościowa kabina pilota), zastosowane
zostało również w samolotach Ju 252 i Ju 352.
W miejsce okrągłych okien w kadłubie zamontowano
okna prostokątne. Kadłub przedłużono
o 18 cm, z 28,50 m w Ju 90 V8 do 28,68 m
w Ju 290 V1. Znacząco zwiększyła się masa samolotu
– z 16 020 kg w Ju 90 V6 do 20 860 kg
w Ju 290. Maksymalna masa startowa
z 26 770 kg w Ju 90 V6 wzrosła do imponujących
40 500 kg w Ju 290 V1. Napęd zapewniały cztery
silniki BMW 801 A o maksymalnej mocy startowej
1560 KM każdy. Zbiorniki mieściły 10 200 kg
paliwa, zapas paliwa był więc prawie trzy razy
większy niż w samolocie Ju 90 V6.
Po przeprowadzeniu testów fabrycznych maszyna
wzięła udział w działaniach operacyjnych:
najpierw w basenie Morza Śródziemnego, a później
na froncie wschodnim w operacji zaopatrywania
kotła pod Stalingradem. Samolot po raz
pierwszy wylądował w kotle 10 stycznia 1943 r.,
gdzie po wyładowaniu zaopatrzenia zabrał
w drogę powrotną 78 rannych. Drugi lot z zaopatrzeniem
odbył się dwa dni później, a o godzinie
00.45 13 stycznia 1943 r. maszyna wystartowała
z lotniska Pitomnik z 80 rannymi na pokładzie,
kierując się w stronę Charkowa. Krótko po starcie
samolot poderwał ostro nos do góry i zaczął
wznosić się pod bardzo ostrym kątem, a następnie
przewalił się przez plecy i roztrzaskał o ziemię.
Prawdopodobnie po wystartowaniu – wskutek
przyspieszenia – położone na podłodze nosze
z rannymi przesunęły się w stronę ogona prze-
38

SZTUKA WOJENNA
Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński
Ostatni rok Panzerwaffe:
czerwiec 1944 r. – maj 1945 r.
Niemieckie wojska pancerne pozostały
groźne do ostatniego dnia
wojny, choć w końcowych miesiącach
konfliktu brakowało dosłownie
wszystkiego: nowych pojazdów,
amunicji, a zwłaszcza paliwa. Opracowane
w połowie wojny nowe typy
czołgów i dział samobieżnych wciąż
górowały nad większością swoich
alianckich odpowiedników, jednakże
wyprodukowano je w niewielkiej
liczbie. Zarówno Armia Czerwona,
jak i armie sojuszników
zachodnich dysponowały
przytłaczającą przewagą ilościową.
W
sierpniu 1944 r. Inspektorat Wojsk
Pancernych potwierdził organizację
dywizji pancernych opracowaną
w kwietniu tego roku. W każdej dywizji nadal
miał być dwubatalionowy pułk pancerny, składający
się z dowództwa i sztabu, pułkowej kompanii
dowodzenia, plutonu przeciwlotniczego,
batalionu czołgów PzKpfw V Panther, batalionu
czołgów Pz IV i kompanii remontowej. Każdy
batalion miał być zorganizowany w dowództwo,
sztab, kompanię dowodzenia i cztery kompanie
czołgów, które teraz miały liczyć po 17 czołgów
(trzy plutony po pięć czołgów i dwa czołgi w dowództwie
kompanii). Wszystkie pododdziały zorganizowano
w myśl koncepcji Freie Gliederung,
w ramach której pojazdy transportowe zabrano
z każdej kompanii i zgromadzono w kolumnach
transportowych na szczeblu batalionu. Zgodnie
z tą koncepcją zapotrzebowanie na pojazdy miało
się zmniejszyć – dzięki zoptymalizowanemu,
scentralizowanemu ich wykorzystaniu. W istocie
jednak taka organizacja była dość kłopotliwa,
a żołnierze kompanii nie mieli np. ciągłego
dostępu do swoich rzeczy osobistych, transportowanych
na ciężarówkach nie będących
w ich kompanii.
Organizacja ta okazała się jednak nierealna
wobec braków sprzętowych, a także kadrowych.
A tymczasem należało odtworzyć wykrwawione
w walkach dywizje – zarówno na froncie
wschodnim, jak i zachodnim. W najgorszym
stanie były 6., 19. i 25. Dywizja Pancerna, które
zostały niemal całkowicie zniszczone. Wycofano
je do Niemiec w celu odbudowy, ale sowiecka
ofensywa „Bagration” z czerwca 1944 r.
spowodowała, że resztki 25. DPanc – w składzie
batalionu przeciwpancernego z jedną kompanią
14 Pz IV, jednego batalionu grenadierów
pancernych i dywizjonu artylerii, wraz z dwukompanijnym
batalionem saperów i kompanią
łączności – odesłano na Front Wschodni. Ostatecznie
jednak dywizja została użyta do tłu-
mienia Powstania Warszawskiego. Pozostałe
dywizje odbudowywano albo z pułkiem pancernym
w składzie dwóch batalionów czołgów,
ale z kompaniami po 14 wozów (64 czołgi w batalionie),
albo z jednym batalionem czołgów
z kompaniami po 17 czołgów (wówczas było
76 czołgów w batalionie).
Epizod z brygadami pancernymi
Klęska niemieckich wojsk na Białorusi, jaka zaczęła
się rysować pod koniec czerwca 1944 r.,
skłoniła Adolfa Hitlera do wysunięcia propozycji
zorganizowania brygad pancernych. W założeniu
miała to być stosunkowo niewielka, ale dzięki
temu szybka i mobilna jednostka pancerna,
którą można by błyskawicznie kierować do prowadzenia
kontrataków przeciwko włamującym
się w niemiecką obronę wojskom przeciwnika.
Propozycję zorganizowania takich brygad Hitler
przedstawił generałom z Oberkommando
der Wehrmacht (OKW, Naczelne Dowództwo Sił
Zbrojnych Niemiec) na naradzie 2 lipca 1943 r.,
nakazując im zaprezentowanie propozycji struktury
organizacyjnej takich brygad.
Na polecenie Führera Oberkommando des
Heeres (OKH; Dowództwo Wojsk Lądowych) zaproponowało
przeformowanie w brygady zdziesiątkowanych
i odtwarzanych w Niemczech 6.,
9., 11., 19., 25. i 116. DPanc, ale Hitler nakazał formowanie
takich brygad „od zera”. 11 lipca 1944 r.
wydano rozkaz o zorganizowaniu pierwszych
56

LOTNICTWO MORSKIE
Tomasz Szlagor
2
F4F Wildcat – pierwszy rok na Pacyfiku:
czerwiec – sierpień 1942 r.
Nieudana inwazja na Port Moresby w maju 1942 r. nie zniechęciła Japończyków
do kolejnych ofensywnych posunięć. W czerwcu podjęli próbę zdobycia
atolu Midway, która doprowadziła do wielkiej bitwy lotniskowców. W sierpniu
rozgorzały walki o Guadalcanal. Obie strony ponownie włączyły do działań lotniskowce,
efektem czego była bitwa u wschodnich wybrzeży Wysp Salomona.
Bitwa na Morzu Koralowym dowiodła ponad
wszelką wątpliwość, że pokładowe
grupy lotnicze US Navy potrzebują więcej
myśliwców. Wprowadzenie do służby wersji
F4F-4 ze składanymi skrzydłami (dzięki czemu
samoloty zajmowały mniej miejsca pod pokładem)
pozwoliło na zwiększenie liczby Wildcatów
w dywizjonie: z 18 do 27. Lotniskowce Task
Force 16 – Enterprise i Hornet, które przybyły
do Pearl Harbor 26 maja, miały już na stanie
wymaganą liczbę samolotów w swoich dywizjonach
myśliwskich (odpowiednio VF-6 i VF-8).
Yorktown, który zawinął do Pearl Harbor dzień
później, musiał być gotowy do wyjścia w morze
w ciągu trzech dni, dlatego zabrał na pokład
już przezbrojony w nowe Wildcaty VF-3 Lt.Cdr
Johna Thacha. Niemniej jednak Thach, któremu
brakowało pilotów, uzupełnił stan kadrowy
swojego dywizjonu pilotami VF-42, weteranami
bitwy na Morzu Koralowym, którzy teraz stanowili
ponad połowę składu VF-3.
Bitwa o Midway
Rankiem 28 maja Enterprise i Hornet wyszły
w morze, biorąc kurs na atol Midway, według
doniesień wywiadu mający być celem kolejnej
operacji inwazyjnej Japończyków. Na Midway
stacjonował dywizjon myśliwski Marines
VMF-221, który oprócz 21 Buffalo miał na stanie
siedem Wildcatów F4F-3. W nadchodzącej bitwie
miały więc uczestniczyć cztery dywizjony
myśliwskie US Navy i Marines, ale siły przeciwnika
też były dwukrotnie większe – cztery lotniskowce
floty (Akagi, Kaga, Hiryu i Soryu).
Późnym popołudniem 2 czerwca do Task Force
16 (dowodzonego przez kadm. Spruance’a)
dołączył Yorktown i reszta okrętów Task Force 17
pod komendą kadm. Fletchera. Rankiem następnego
dnia latające łodzie PBY Catalina z Midway
zlokalizowały, 700 mil na zachód od atolu, konwój
transportowców z wojskami inwazyjnymi
i w południe bombowce B-17 przeprowadziły
pierwszy nalot. Japończycy nie mogli więc już
liczyć na element zaskoczenia, niemniej jednak
trwali w przekonaniu, że kiedy zdobędą atol,
przeciwnik spróbuje go odbić i dopiero wtedy
sprowadzi swoje lotniskowce. Tymczasem o świcie
4 czerwca okręty Spruance’a i Fletchera znajdowały
się około 200 mil na północny wschód
od Midway. Razem mogły wystawić do walki
221 samolotów, w tym 79 Wildcatów. Lotniskowce
Kido Butai, które zbliżały się do Midway z północnego
zachodu, miały na stanie 228 sprawnych
samolotów, w tym 73 myśliwce Zero. Oba
zespoły dzieliło około 200 mil. O 4.30 nieświadomi
zagrożenia Japończycy wysłali do ataku
na atol 108 samolotów, w tym 36 myśliwców.
Zanim dotarły nad cel, zespół okrętów Kido Bu-
tai został zlokalizowany przez Catalinę z Midway.
Amerykańskie lotniskowce mogły więc przeprowadzić
uderzenie z zaskoczenia – ale zanim ono
nastąpiło, pierwszy, miażdżący cios musieli przyjąć
broniący atolu Marines.
VMF-221 wysłał na przechwycenie sześć
Wildcatów i 19 Buffalo. Do starcia doszło o 6:20,
około 30 mil od Midway. Dywizjon został kompletnie
rozbity, tracąc dwa Wildcaty i 13 Buffalo.
Zginął jego dowódca, Maj. Floyd Parks,
który po skoku ze spadochronem wylądował
w wodzie i został rozstrzelany przez japońskich
pilotów. Z dziesięciu samolotów VMF-221, które
wróciły na lotnisko, tylko dwa (po jednym
z każdego typu) nadawały się jeszcze do użytku.
Niemniej jednak nalot na Midway kosztował Japończyków
11 samolotów, w tym dwa myśliwce.
Pierwszy padł ofiarą ognia przeciwlotniczego;
drugiego zestrzelił Capt. Marion Carl – jeden
z przyszłych czołowych asów lotnictwa Marines.
Ofiarą jego ataku padł bosman Hiromi Ito
z dywizjonu myśliwskiego Kagi.
Podczas gdy Marines bronili Midway, okręty
US Navy skracały dystans do lotniskowców przeciwnika,
aby znalazły się one także w zasięgu
myśliwców eskorty. Niemniej jednak większość
Wildcatów zatrzymano do obrony macierzystych
okrętów, dlatego ze 116 samolotów, które
wyruszyły do ataku, tylko 20 było myśliwcami
(po dziesięć z VF-6 i VF-8). Chociaż inicjatywa
– tak ważna w bitwach lotniskowców – leżała
po stronie Amerykanów, ich pierwsza wyprawa
omal nie zakończyła się całkowitym fiaskiem.
Enterprise i Hornet zaczęły wysyłać w powietrze
swoje grupy lotnicze o 7:00, ale ostatnie
samoloty opuściły pokład Enterprise’a dopiero
godzinę później. Presja czasu i kurczącego się
68

BROŃ STRZELECKA
Tymoteusz Pawłowski
Żołnierz US Army uzbrojony w„K-Rifle”, czyli szwedzki peem Carl Gustav m/45 – szczytowe osiągnięcie ewolucji
pistoletów maszynowych wywodzących się z pm Villar-Perosa.
Pistolety maszynowe to broń, która
powstała przez przypadek,
a jej rozwój następował od przypadku
do przypadku. Nie jest nawet
pewne, kto jest odpowiedzialny
za jej powstanie – bo historia nowoczesnych
pistoletów maszynowych
zaczyna się pomiędzy Vieillem,
Maximem, Borchardtem a Revellim.
Paul Marie Eugène Vieille był francuskim
chemikiem, który w 1884 r. wynalazł nitrocelulozowy
materiał wybuchowy. Największe
znaczenie dla rozwoju broni maszynowej
miało to, że podczas spalania niemal nie
wytwarzał on substancji stałych, a jedynie gazy.
Już nie trzeba było czyścić podzespołów broni
– szczególnie lufy – co kilkanaście strzałów. Przy
zastosowaniu nowego materiału miotającego,
nazwanego – nieco błędnie – prochem bezdymnym,
można było oddać kilka tysięcy strzałów
w jednej serii, martwiąc się jedynie o to, czy wystarczy
amunicji…
I tutaj pojawia się problem natury dialektycznej.
Czy nowa broń więcej zawdzięcza Maximowi,
czy Borchardtowi? Odpowiedź zależy przede
wszystkim od języka tego, który na tak postawione
pytanie odpowiada. Dla Polaka określenie
„pistolet maszynowy” jest jednoznaczne i określa
każdy rodzaj broni maszynowej strzelającej
amunicją słabszą niż karabinowa. Dla obcokrajowca
posługującego się językiem angielskim
termin „machine pistol” oznaczać będzie z kolei
krótką broń palną, bez kolby, mogącą prowadzić
ogień seryjny. Angielski termin odpowiadający
polskiemu „pistoletowi maszynowemu” to „sub
machine gun”. W związku z ostatnimi zmianami
w polskiej nomenklaturze wojskowej – zalecanymi
przez Polską Normę – lepiej tego angielskiego
pojęcia nie tłumaczyć 1) i pozostać przy
paraleli „pistolet maszynowy” = ”SMG”. Sprawa
komplikuje się u naszych przyjaciół ze wschodu,
gdyż tam karabin maszynowy określa się
słowem „pulemiot”, pistolet maszynowy nosił
– i w chwili obecnej znów nosi – nazwę „pistolet-
-pulemiot”, ale był taki okres, kiedy używano
określenia „awtomat” (stąd był i w Polsce taki
czas, że karabinki AK-47 nazywano pistoletami
maszynowymi AK-47). Niezależnie od problemów
terminologicznych trzeba pamiętać o tym,
że to Hiram Maxim skonstruował pierwszy nowoczesny
karabin maszynowy. Z kolei Hugo
Borchardt zbudował pierwszy nowoczesny pistolet.
Uczynił to kilka lat po wynalazku sir Hirama,
wykorzystując zresztą zasadę działania
zastosowaną w karabinach maszynowych. Zasługi
Borchardta wydają się jednak większe,
gdyż zastosował w swoim pistolecie specjalnie
opracowany nabój, bez którego trudno sobie
wyobrazić pistolety maszynowe.
Trudne początki
Pistolet Borchardta (C-93, czyli Construktion
1893) nie był udany. Zbyt duży, zbyt niewygodny,
zbyt skomplikowany, zbyt drogi. Nie przyjęła
go do służby ani ojczysta Cesarska i Królewska
armia Borchardta, ani bratnia armia niemiecka.
Przedstawiciel handlowy Goerg Luger przekonstruował
pistolet Borchardta i – jeszcze
w wieku XIX – zaczął jego produkcję. Od 1900 r.
wyposażał w niego armię Szwajcarii, od 1904 r.
marynarkę kaiserowskich Niemiec, a od 1908 r.
– po wzmocnieniu naboju – także ich armię.
Przypadek: pistolety maszynowe
pierwszej połowy XX wieku
W 1914 r. pistolet Lugera, znany pod wojskowym
oznaczeniem P-08 oraz handlowym Parabellum,
trafił na front Wielkiej Wojny i zrobił tam
zawrotną karierę. Wyprodukowany w liczbie
kilku milionów egzemplarzy stał się nieodłącznym
atrybutem niemieckiego oficera w każdej
z wojen światowych. Najbardziej efektowną
wersją był „Luger artyleryjski” – Lange Pistole 08
– wyposażony w długą, 200 mm lufę, drewnianą
kolbę i wyskalowany do 800 m celownik. Można
też było zastosować 32-nabojowy magazynek
o charakterystycznej podwójnej konstrukcji,
w której pudełkową część wchodzącą w chwyt
pistoletu połączono z magazynkiem bębnowym,
zawierającym większość amunicji. Twórca
tego gadżetu nie przypuszczał, jak wielki wpływ
wywrze na rozwój pistoletów maszynowych.
Luger artyleryjski miał służyć jako lekka broń
wszystkim tym „specjalistom wojskowym”, który
nie walczyli w pierwszej linii i nie potrzebowali
podstawowego uzbrojenia żołnierza piechoty
– karabinu. Szybko jednak okazało się, że wspo-
Włoski podwójnie sprzężony pistolet maszynowy Villar Perosa został opatentowany w 1914 r. przez mjr. Abiela
Bethela Revelliego.
78

ZIMNA WOJNA
Robert Czulda
1
Francuska wojna
w Indochinach
1945-1954
Tuż po zakończeniu II wojny światowej
rozbita i wewnętrznie skłócona
Francja próbowała, podobnie jak
Holandia i Wielka Brytania, odzyskać
utracone na rzecz Japonii wpływy
w dalekowschodnich koloniach.
Tym razem jednak wszystkie
państwa europejskie spotkały się
z bardzo zdecydowanym oporem
ludności miejscowej. Najtrudniejsza
i najdłuższa wojna stała się udziałem
Francji, która ciągle widziała
w sobie globalne mocarstwo.
W
przypadku Francji obszarem szczególnego
zainteresowania były tak zwane
Indochiny Francuskie (Indochine
française), które powołano jako efekt zwycięstwa
Francji nad Chinami (wojna w latach 1884-1885).
Od 1887 r. składały się z trzech regionów Wietnamu
(Nam Bộ lub Kochinchina na południu, Trung
Bộ lub Annam w części środkowej i Bắc Bộ lub
Tonkin na północy) oraz Kambodży, od 1893 r.
również z Laosu (jako rezultat wojny francusko-
-syjamskiej w tym samym roku), a od 1898 r.
także z Guangzhouwan (południowe wybrzeże
Chin w prowincji Guangdong). Francuska obecność
w tych miejscach trwała jednak dużo dłużej,
bowiem już w 1858 r. 2,5 tysiąca żołnierzy
dokonało tam inwazji. Zajęto wówczas Đà Nẵng
w środkowym Wietnamie (przez Francuzów nazywany
Tourane), a rok później Sajgon (Sài Gòn,
od 1976 r. Thành phố Hồ Chí Minh); nigdy jednak
nie udało się kontrolować całego kraju.
By zrozumieć francuskie problemy w Indochinach,
a także ideę ruchu niepodległościowego
z lat czterdziestych i pięćdziesiątych
XX wieku, należy pamiętać, że Francuzi nie zabiegali
o rozwój Indochin, lecz wykorzystywali
je wyłącznie do swych własnych celów. Większość
produkowanego przez niepiśmiennych
chłopów ryżu trafiało do Francuzów (nawet
60 proc. jako podatek). Pod koniec lat dwudziestych
XX wieku w Annamie doszło do fali
głodu, co zaowocowało ustanowieniem rad komunistycznych.
Stłumienie buntu zajęło Francji
niemal rok (rękami miejscowych sił, którymi
dowodzi francuscy oficerowie). Około siedemset
osób zostało aresztowanych i zamordowanych
bez procesu. Ponad trzy tysiące protestujących
Wietnamczyków trafiło do obozów.
Wielu uciekło wówczas do Chin.
Po kapitulacji Francji w 1940 r. obszar Indochin
znalazł się po władzą Vichy, której
z trudem przychodziło kontrolowanie tak odległych
od Europy ziem. Tę słabość starała się
wykorzystać Tajlandia. Marszałek Plaek Phibunsongkhram
wkroczył w październiku 1940 r.
do kontrolowanej przez Vichy Kambodży. W wyniku
wojny jedna trzecia terytorium Kambodży
została zagarnięta przez Tajlandię, a reszta
– w wyniku agresji z sierpnia 1941 r. – przez Japonię
(w marcu 1945 r. król Norodom Sihanouk
proklamował powstanie Królestwa Kampuczy,
które przetrwało do października 1945 r.). Tajowie
postanowili bowiem wykorzystać fakt,
iż 22 września 1940 r. do Indochin Francuskich
weszła Japonia, która z powodów politycznych
ograniczyła ofensywę i nie zajęła całego terytorium
(kontrola Hanoi i Sajgonu) aż do pełnej
inwazji 28 lipca 1941 r. Pomimo tego Vichy kontynuowało
sprawowanie nominalnej władzy,
szczególnie w zakresie administracji cywilnej.
Władza wojskowa pozostawała w rękach Japończyków,
którzy w coraz większym stopniu
borykali się z miejscowymi partyzantami, wspieranymi
w późniejszym okresie przez aliantów
(szczególnie Amerykanów). Zarówno Japończycy,
jak i Francuzi (około 50 tys. żołnierzy w Indochinach
z siłami pancernymi i lotnictwem) zwalczali
w Indochinach komunistów, z których wielu
w latach czterdziestych uciekło do Chin. Tam też,
w czerwcu 1940 r., doszło do spotkania i nawiązania
znajomości, która zaważyła później na losach
Indochin i doprowadziła do klęski Francji.
W Kunming w środkowych Chinach spotkał się
29-letni polityczny aktywista, nauczyciel historii
i sympatyk Napoleona, Võ Nguyên Giáp z Hồ Chí
Minhem, najważniejszym już wówczas pro-niepodległościowym
działaczem Wietnamu.
W 1941 r. Hồ Chí Minh powrócił Wietnamu,
gdzie rozpoczął działania polityczne. W maju
w Pác Bó (północny Wietnam, tuż przy granicy
z Chinami) odbył się ósmy kongres Komunistycznej
Partii Wietnamu. Wówczas to powołano
do życia tak zwany Việt Minh, co w skrócie oznaczało
Ligę na Rzecz Niepodległości Wietnamu
(Việt Nam Độc Lập Đồng Minh Hội). Hồ Chí Minh
zajął się wymiarem polityczno-ideologicznym,
a Giáp wojskowym. W 1942 r. ten drugi ukończył
kurs w chińskim Yenan, podczas którego poznał
tajniki walki partyzanckiej. Z jego inicjatywy
przyszłe kadry oficerskie potajemnie uczyły się
taktyki i doktryny (co ciekawe, stopnie oficerskie
wprowadzono dopiero w 1958 r.). Niewielką
armię zasilali ochotnicy – polityczni aktywiści,
a także żołnierze, którzy uciekali ze sformowa-
88