Mjólkurvöruframleiðsla á Íslandi – Staða og horfur

takmarkaðar, ef tún eiga ekki að stækka óhóflega. Sporin frá framræslu votlendis hræða. Fáir
hafa áhuga á að allir móar og engi verði að túnum. Þá er það galli á þessari aðferð að hún
stuðlar ekki á sama hátt að hagræðingu og kvótakerfi í landbúnaði. Þetta er það verð sem
greiða þarf fyrir það að lenda ekki í styrkjagildrunni.
Hér að framan hefur komið fram að hæpið er að Íslendingar hagnist almennt á því að flytja út
búvörur, nema þá þær sem hafa einhverja sérstöðu. Útflutningur á almennum mjólkurvörum
þjónar þá einkum þeim tilgangi að mæta sveiflum í framboði og eftirspurn. Mjólkurvörur
verða þá fluttar héðan þegar framboð á íslenskum mjólkurvörum reynist vera meira en
innlend eftirspurn eftir þeim. Almennar mjólkurvörur verða ekki framleiddar gagngert til
útflutnings, enda ágóðavon lítil í slíkri framleiðslu. Innflutningstakmarkanir í viðskiptalöndum
Íslendinga takmarka möguleika landsmanna til þess að hagnast á útflutningi búvöru.
Það er því hagsmunamál Íslendinga að þessar takmarkanir hverfi. Reyna mætti að semja um
að tollar á útfluttar íslenskar búvörur lækki á móti tollalækkunum á innflutning erlendra
búvara hingað til lands. En þetta er vandmeðfarið, því að Íslendingar hefðu hag af því að
lækka tolla á innflutning einhliða, án þess að aðrir lækkuðu sína tolla. Lækkun
innflutningstolla er meira hagsmunamál fyrir Íslendinga en hagur þeirra af lækkun tolla
annarra landa á íslenskum vörum, vegna þess að ágóðavon landsmanna af útflutningi á
njólkurvörum er mjög óviss. Því er ekki hægt að réttlæta langa töf á lækkun tolla hingað til
lands með því að ekki hafi samist um lækkun tolla á flutning íslenskra mjólkurvara til annarra
landa.
Hér er lagt til að sem fyrsta skref í lækkun innflutningstolla af mjólkurvörum verði
magntollar afnumdir og verðtollar lækkaðir í 20%. Það nægir til þess að ýmsar erlendar
mjólkurvörur verði boðnar til sölu hér, en íslenskar mjólkurvörur verða þó áfram
samkeppnisfærar. Neytendur hafa þá úr fleiri vörum að velja en nú og íslenskir framleiðendur
fengju aukið aðhald. Benda má á að tollar voru aflagðir á grænmeti fyrir nokkrum árum með
ágætum árangri. Sú reynsla gefur ekki tilefni til þess að ætla annað en að tollalækkun skili sér
að fullu til neytenda. Aðhald af innflutningi mjólkurvara sem þessi tollalækkun hefur í för
með sér gerir það að verkum að óhætt verður að afnema opinbert heildsöluverð á
mjólkurvörum frá vinnslustöðvum. En Mjólkursamsalan og Kaupfélag Skagfirðinga, sem
vinna náið saman, kaupa nánast alla mjólk sem bændur selja hér á landi. Kann að vera rétt að
bíða með að leggja af opinbert lágmarksverð á mjólk til vinnslustöðva þar til samkeppni eykst
á því sviði. Ekki verður séð að ástæða sé til þess að hið opinbera tefji fyrir því, til dæmis með
því að veita vinnslustöðvum áfram undanþágur frá samkeppnislögum. Þegar samkeppni er
orðin næg milli vinnslustöðva verður opinber verðlagning lögð af þar líka. Sú breyting leiðir
sennilega til þess að mjólkurvinnslur hætta að taka flutningskostnað frá bændum á sig. Með
öðrum orðum munu þeir sem búa afskekkt ekki fá jafngott verð fyrir mjólkina og aðrir. Þetta
flýtir fyrir því að mjólkurframleiðsla leggist af á afskekktum stöðum.
Framleiðslukvótar á mjólk hafa nýlega verið lagðir af í Evrópusambandinu. Virði kvótanna
var þynnt út með því að bæta við þá á löngu árabili. Hér á landi hefur markaðsverð
mjólkurkvóta hrapað á undanförnum misserum vegna þess að eftirspurn eftir mjólk á
83