Mjólkurvöruframleiðsla á Íslandi – Staða og horfur

12 Hvað ber að gera?
Fyrir þrjátíu árum námu styrkir Íslendinga við framleiðslu búvara um 5% af landsframleiðslu,
en samkvæmt nýjustu tölum er hlutfallið um 1%. 162 Gera má ráð fyrir að það haldi áfram að
lækka. Enn munar samt um stuðninginn. Að mati Efnahags- og framfarastofnunarinnar,
OECD, nam stuðningur ríkis og neytenda við mjólkurframleiðslu 8 milljörðum króna á ári frá
2011 til 2013. Rétt er því að skoða hvort ná megi þeim markmiðum sem hann á að þjóna á
hagkvæmari hátt en nú er gert.
Eins og fyrr getur eru markmið stuðnings við landbúnað um margt óljós. Sum atriði virðist þó
vera eining um:
Að kerfið styðji sem mest við byggð í sveitum.
Að breytingar á kerfinu gerist í hægum skrefum, þannig að ekki verði kollsteypur í
efnahag þeirra sem hafa reitt sig á það.
Stór hluti af stuðningi við mjólkurframleiðslu rennur nú þegar til fjármálastofnana og þeirra
sem áður stunduðu búskap. Ekki verður annað séð en að bændur sjálfir njóti með tímanum æ
minni hluta stuðningsins. Þetta stafar af því að stuðningurinn eigngerist í greiðslumarki og
jarðaverði (sjá umfjöllum um styrkjagildruna hér að framan). Hér er lagt til að stuðningur við
mjólkurframleiðslu taki á sig annað form, þó þannig að þeir sem nú njóta stuðnings fái eftir
því sem hægt er svipaðar greiðslur og áður. Ýmiss konar greiðslur gætu stutt við byggð í
dreifbýli án þess að bindast eignum:
Hreinir byggðastyrkir, til dæmis í formi skattaafsláttar til þeirra sem eiga heima á
tilteknum svæðum.
Gripagreiðslur, til dæmis fyrir að eiga tiltekinn fjölda nautgripa.
Greiðslur fyrir magn af heyi sem aflað er, sem ekki eru tengdar því landi sem heyjað
er á.
Nú þegar munar á útsvarsgreiðslum frá einum hrepp til annars hér á landi og í grannlöndum
eru skattar lægri á svæðum sem standa að einhverju leyti höllum fæti en þar sem þéttbýlla er.
En því verður ekki neitað að erfitt er að halda til haga traustum upplýsingum hvar menn eiga í
reynd heima. Ef miklu munar á skattheimtu eftir búsetu er hætta á misnotkun. Nautgripaeign
krefst hins vegar fastrar búsetu í sveit og heyskapur einnig, að minnsta kosti að vissu marki.
Greiðslur fyrir heyfeng hafa þann kost að þær geta nýst mörgum búgreinum. Þær væru líka í
anda þess markmiðs búvörulaga að nota innlend aðföng. En mikilvægt er að greiðslur fyrir
hey verði ekki bundnar tilteknu landi. Þá er lítil hætta á að þær hafi áhrif á jarðaverð. Svo
víða er hægt að rækta tún hér á landi að ólíklegt er að greiðslurnar breyti miklu um
markaðsverð jarða þar sem tún eru mikil. Þetta ætti að koma í veg fyrir að núvirði styrkjanna
hafni allt hjá þeim sem fyrst hljóta þá. Þá verða heildargreiðslur fyrir heyfeng að verða
162 Sjá 5. kafla.
82