Mjólkurvöruframleiðsla á Íslandi – Staða og horfur

að mjólkurframleiðslu, því að þær falla niður ef úr henni dregur að nokkru ráði.
Breytingin sem hér er lýst er af tvennum toga. Í fyrsta lagi munu greiðslur sem tengjast
mjólkurframleiðslu falla niður og í öðru lagi verða tollar sem nú eru lagðir á mjólkurvörur úr
sögunni. Við þetta hækka mjólk, súrmjólk, smjör og skyr í verði en verð annarra mjólkurvara
lækkar. Árið 2014 hefði verð á mjólkurvörum til íslenskra neytenda að jafnaði hækkað
lítillega við þessa breytingu, en í meðalári mætti gera ráð fyrir 5-10% verðlækkun á
mjólkurvörum af þessum sökum.
Ef marka má þá útreikninga sem liggja að baki mynd 7.5 verður aðeins hagkvæmt að
framleiða mjólk og súrmjólk hér á landi ef allir styrkir til mjólkurframleiðslu verða úr
sögunni. Landsmenn munu að auki halda áfram að kaupa íslenskt skyr. Ef gert er ráð fyrir að
Íslendingar haldi áfram að neyta íslenskrar nýmjólkur, léttmjólkur, undanrennu, súrmjólkur
og skyrs munu hérlendir bændur framleiða um 35% af þeirri mjólk sem þeir leggja nú inn hjá
mjólkurbúum. Þá er gert ráð fyrir að neysla á einstökum tegundum mjólkurafurða skiptist í
svipuðum hlutföllum og 2013. 141 En ýmislegt bendir til þess að framleiðslan dragist minna
saman ef opinber stuðningur hverfur. Í fyrsta lagi er reynsla frá öðrum löndum sú að
landsmenn vilji greiða meira fyrir innlendar búvörur en erlendar. 142 Í öðru lagi eru kúabú
mishagkvæm. Ef verð á mjólk til bænda fellur heltast óhagkvæmustu búin fyrst úr lestinni.
Þau sem eftir standa standast betur samkeppni við ódýran innflutning. Fræðimenn eru ekki á
einu máli um það hvernig framboð á mjólk breytist til langs tíma litið þegar verð lækkar. Í 9.
kafla eru nefnd dæmi um mat á langtímaframboðsteygni í mjólkurframleiðslu sem eru á
bilinu frá 0,2 upp í 2,5 og jafnvel hærra. Ef lægra matið er rétt minnkar framboð aðeins um
10-15% ef verð til kúabænda lækkar um helming. Ef teygnin er 2 er samdrátturinn nær þrem
fjórðu hlutum. Samdráttur í heildarframleiðslu mundi breyta forsendum söfnunar og
frumvinnslu mjólkur og forsendum um fjölda búa og stærð þeirra. Ekki er víst að
kostnaðarforsendur héldust óbreyttar ef stór hluti mjólkurafurða yrði fluttur inn.
Tollar sem lagðir eru á í stórum löndum hafa ekki aðeins áhrif á verðlag heima fyrir, heldur
draga þeir svo að um munar úr eftirspurn eftir innflutningsvörunni á heimsmarkaði. Þannig
þokast verð á heimsmarkaði niður á við og viðskiptakjör heimalandsins batna. Þess vegna
vilja yfirvöld í stórum löndum oft ekki lækka tolla hjá sér nema tollar séu einnig lækkaðir í
viðskiptalöndum þeirra. Að öðrum kosti eru kjör í viðskiptum við útlönd í hættu. Með
þessum rökum er oft mælt gegn því að lönd sem eru stórveldi í viðskiptum lækki tolla
einhliða. Þau eigi fremur að semja um gagnkvæmar tollalækkanir. Slík rök eiga síður við um
lönd eins og Ísland, sem lítið munar um í heimseftirspurn. Fyrir slík smáríki borgar sig jafnan
að lækka innflutningstolla, hvort sem það er gert einhliða eða með samningum við önnur ríki
141 Byggt á tölum frá Auðhumlu um framleiðslu einstakra tegunda.
142 Sjá til dæmis skýrslu Daða Más Kristóferssonar og Ernu Bjarnadóttur (ártal vantar): Staða íslensks
landbúnaðar gagnvart aðild að Evrópusambandinu.
68