Mjólkurvöruframleiðsla á Íslandi – Staða og horfur

fjárlögum. Eins og málum er nú háttað er erfitt að gera sér grein fyrir tollverndinni sem
íslenskar mjólkurvörur njóta. Um leið og opinber stuðningur við bændur verður skýrari en
áður verður auðveldara fyrir alla að mynda sér skynsamlega skoðun á því hvað hann ætti að
vera mikill.
Mynd 7.3 tekur mið af því verði sem verðlagsnefnd ákveður nú á mjólk, rjóma, undanrennu,
skyri, brauðostum og mjólkurdufti. Ekki er víst að það sé raunhæf forsenda, ef verðlagning á
mjólkurvörum verður gefin frjáls. Daði Már Kristófersson og Erna Bjarnadóttir hafa til
dæmis bent á að afkoma mjólkurvinnslu hér á landi af nýmjólk sé slök. 138 Hún kann því að
hækka í verði ef opinber verðlagning verður lögð af. Mjólkursölufyrirtæki sem eru ráðandi á
markaðinum kunna jafnvel að reyna að hækka verð á íslenskri mjólk og súrmjólk allt að verði
erlendra keppinauta. En þegar frá líður er svigrúm þeirra til þess að hækka verð takmarkað
við það forskot sem stærðarhagkvæmni í framleiðslu gefur þeim á aðra innlenda
framleiðendur. Það er varla meira en fá prósent af framleiðslukostnaði. Ef þau hækka verð
meira er hætt við að nýjar mjólkurvinnslur spretti upp hér á landi. Önnur forsenda sem hér er
miðað við er að verð á dönskum mjólkurvörum sé ekki langt frá heimsmarkaðsverði. Það er
sennilega ekki fjarri lagi ef marka má verðupplýsingar Hagstofunnar og Efnahags- og
framfarastofnuninnar, OECD.
Hér er gert ráð fyrir að engu muni á verði margra mjólkurvara sem framleiddar eru hér á landi
og líklegu innflutningsverði. Markaðsstuðningurinn sem tollar veita nú er mældur sem
mismunur á því sem innlend framleiðsla kostar, eftir að hún hefur þegið ríkisstyrki, og verði
innfluttra vara, með flutningskostnaði. Í sjálfu sér er nóg að einsleit vara sem framleidd er hér
sé krónu ódýrari en erlend, til þess að innlend framleiðsla fái 100% markaðshlutdeild. Einnig
má hugsa sér að tryggð neytenda við innlenda framleiðslu, sem er vel þekkt, nægi til þess að
þeir haldi sig að mestu við íslenskar vörur, þó að kostur gefist á erlendum vörum jafndýrum.
En þetta mundi aðeins eiga við þegar aðstæður á mjólkurmörkuðum væru svipaðar því sem
var 2014, eða hagkvæmari íslenskri framleiðslu. Ef mjólkurverð lækkar í útlöndum verða
erlendar búvörur ódýrari en íslenskar og eftirspurn beinist að nokkru leyti að innflutningi.
Íslenskir mjólkurframleiðendur verða með öðrum orðum ekki lengur ónæmir fyrir aðstæðum
á heimsmarkaði. Þeir verða að fylgjast með hreyfingum þar og taka ákvarðanir um
framleiðslu í ljósi þeirra.
Núna geta kúabændur á Íslandi látið sér að mestu leyti í léttu rúmi liggja hvað gerist utan
landsteinanna. Eins og málum er nú háttað eykst markaðsstuðningur við íslenska
mjólkurvöruframleiðslu þegar verð lækkar á mjólk á erlendum mörkuðum. Tollar eru svo háir
að þeir koma í veg fyrir innflutning, þó að mjólkurverð lækki töluvert í útlöndum. Stuðningur
neytenda við mjólkurframleiðslu eykst við þetta, án þess að stjórnvöld eða aðrir hafi tekið um
það nokkra ákvörðun. En ef markaðsstuðningur ársins 2014 breytist í fasta peningastyrki
138 Daði Már Kristófersson, Erna Bjarnadóttir, ártal vantar, Staða íslensks landbúnaðar gagnvart aðild að
Evrópusambandinu, bls. 15.
65