Mjólkurvöruframleiðsla á Íslandi – Staða og horfur

Í þessu tilliti verður þó að athuga að til að fá bæði lágmarksverð mjólkur og aðra fjárhagslega
styrki er nauðsynlegt að búa yfir greiðslumarki. Líta má á greiðslumark sem eins konar kvóta
sem veitir aðgang að innlendum markaði, fyrirframákveðnu lágmarksverði og greiðslum úr
ríkissjóði. Mjólk sem framleidd er umfram greiðslumark er ekki bundin lágmarksverði og fá
bændur ekki beingreiðslur úr ríkissjóði fyrir hana. Sé greiðslumarkið skynsamlega sett mun
það draga úr þeirri óhagkvæmni sem getur myndast af völdum styrkja. Í því samhengi má
geta þess að heildargreiðslumark á að endurspegla heildarmjólkurþörf þjóðarinnar.
Hér eru því að verki tveir kraftar sem verka í gagnstæðar áttir. Fjárhagsstyrkir ýta undir
framleiðslu en framleiðslukvóti dregur úr henni. Óljóst er hvor vega þyngra. Miðað við
mjólkurskort undanfarinna tveggja ára virðist þó sem greiðslumarkið hafi takmarkað
framleiðslu um of. Þetta hefur leitt til þess að greiðslumark ársins 2015 er 12% hærra en
greiðslumark árið 2014.
Innflutningstollar ýta upp verði á mjólkurvörum á innlendum markaði. Þó að opinbert hámark
sé á heildsöluverði sumra mjólkurvara eru þær dýrari en ef um frjáls utanríkisviðskipti væri
að ræða. Tollar á mjólkurvörum eru jafnan svo háir að innflutningur er óverulegur eða jafnvel
enginn á viðkomandi vörum. Þetta dregur úr neyslu á þessum vörum og leiðir til minna
vöruúrvals.
Sem stendur eru almennir tollar á flestum mjólkurvörum svo háir að ólíklegt er að erlend
framleiðsla verði nokkru sinni ódýrari en innlend á íslenskum markaði. Sveiflur á
heimsmarkaði snerta því ekki innlendan markað. Þetta færir íslenskum framleiðendum
öryggi, en um leið hlýtur stuðningurinn sem felst í innflutningsverndinni að sveiflast mikið,
auk þess sem hann er ófyrirsjáanlegur. Stuðningur neytenda við íslenska bændur eykst þegar
verð lækkar á erlendum mörkuðum, án þess að nein ákvörðun hafi verið tekin um slíkt.
Annað einkenni tollstuðnings er að hann er ógegnsær. Efnahags- og framfarastofnunin,
OECD, og fleiri reikna út hvað tollstyrkur við bændur er mikill mældur í peningum, en hann
blasir ekki við í fjárlögum, eins og greiðslur til bænda. Þetta ógegnsæi gerir það að verkum að
erfitt er að átta sig á hve stuðningurinn er mikill í raun og veru.
Að öllu samanlögðu má leiða líkur að því að inngrip hins opinbera leiði til þess að
búvöruverð sé hærra en ella, innflutningur og neysla minni, en áhrif laganna á það hve mikið
er framleitt eru óljós.
19