Mjólkurvöruframleiðsla á Íslandi – Staða og horfur

umframeftirspurn á markaði og henni fylgir óhagkvæmni, þar sem neytendur geta ekki keypt
eins mikið og þeir vilja. Niðurstaðan verður sú að þeir neytendur sem ná að kaupa vörur fá
aukinn ábata en hins vegar missa þeir ábata sem ná ekki að kaupa þær. Hvor áhrifin eru
sterkari er óljóst og fer eftir aðstæðum hverju sinni. Þó er ljóst að heildarábati samfélagsins
dregst saman.
Framleiðslukvóti setur takmörk á framleitt magn og það leiðir til hærra verðs. Framleiðendur
framleiða minna og selja það á hærra verði en áður. Hvor áhrifin vega þyngra fer eftir
aðstæðum hverju sinni. Neytendur kaupa minna af vörum gegn hærra verði en áður og við
það dregur óhjákvæmilega úr ábata þeirra. Framleiðslukvóti dregur úr heildarábata
samfélagsins frá því sem verður við frjálsa samkeppni.
Tafla 2.1: Samantekt – Fræðileg áhrif afskipta hins opinbera af frjálsum markaði á ábata
ólíka hópa.
Neytendur Framleiðendur Ríkissjóður Samfélag
Lögbundið lágmarksverð ↓ ↑ ↓ ↓
Lögbundið hámarksverð ↑ / ↓ ↓ - ↓
Kvóti ↓ ↑ / ↓ - ↓
Framleiðslutengdir styrkir ↑ ↑ ↓ ↓
Óframleiðslutengdir styrkir ↑ ↑ / ↓ ↓ ↓
Innflutningstollar ↓ ↑ ↑ ↓
Innflutningsbann ↓ ↑ - ↓
Styrkir til framleiðenda geta verið framleiðslutengdir eða óframleiðslutengdir.
Framleiðslutengdir styrkir eru t.d. styrkur á hverja framleidda einingu. Þeir leiða til þess að
framleiðendur framleiða meira en ella og selja á lægra verði til neytenda. 11 Neytendur geta
því keypt fleiri einingar á lægra verði og ábati þeirra eykst. Framleiðendur selja nú fleiri
einingar og það verð sem þeir fá í vasann jafngildir samtölunni af því verði sem neytendur
greiða og einingastyrknum frá hinu opinbera. Framleiðendaábati eykst því líka. Hins vegar
þarf hið opinbera nú að borga styrk á hverja framleidda einingu, sem fjármagnaður er með
skatttekjum,og heildarábati samfélagsins dregst því saman. 12
Óframleiðslutengdir styrkir eru óháðir því hve mikið er framleitt. Áhrif óframleiðslutengdra
styrkja eru töluvert ólík áhrifum framleiðslutengdra styrkja. Þeir leiða ekki beint til þess að
framleiðendur kjósi að framleiða fleiri einingar en áður (þ.e. að framboðskúrfa hliðrist, sjá
nánari umfjöllun í viðauka A). Styrkirnir leiða hins vegar jafnan til þess að framleiðendur
selja vörurnar á lægra verði en áður. Umframhagnaður myndast í greininni til skamms tíma.
Sé aðgangur að markaði óheftur mun umframhagnaður mynda sóknartækifæri inn á markaði
og framleiðendum fjölgar. Það leiðir til þess að heildarframboð á markaði eykst
11 Gæðastýringargreiðslur í sauðfjárrækt og stuðningur við framleiðslu á gúrkum, tómötum og papriku hér á
landi fellur í þennan flokk.
12 Áréttað skal þó að ef greiðslunum er ætlað að leiðrétta markaðsbrest er hugsanlegt að ábati þess vegi upp
kostnað.
16