Polacy w Afganistanie

Misja dyplomatyczna do Afganistanu spowodowała, że imię Witkiewicza jest wymieniane wwielu językach w różnych dokumentach, wspomnieniach i opracowaniach na tematścierania się wpływów rosyjsko-angielskich w Azji Środkowej i w Afganistanie – piszebiograf Jana Prospera Witkiewicza Władysław Jewsiewicki w książce Batyr: o JanieWitkiewiczu 1808-1839 (Warszawa 1983).Natomiast Wacław Słabczyński w swej książce Polscy podróżnicy i odkrywcy (Warszawa1988) pisze, że Jan Prosper Witkiewicz był jednym z najwybitniejszych znawcówAfganistanu.Literatura angielska dotyczący Afganistanu i rywalizacji angielsko-rosyjskiej na tymterenie cytuje poza Witkiewiczem nazwiska kilku innych Polaków w służbie carskiej Rosji:płk R. Zakrzewskiego, por. Łopacińskliego i J.E. Jaworskiego (B. Wierzbiański). Jednakich działalnością w Afganistanie nie zainteresował się jak dotychczas żaden z historykówpolskich.Polacy z przygranicznych garnizonów dość licznie uciekali z wojska rosyjskiego. Poza tympo polskim antyrosyjskim Powstaniu Listopadowym 1830-31 wiele tysięcy jegouczestników znalazło się w Zachodniej Europie. Wielu z nich zaciągało się pod obcesztandary, często, aby w ten sposób walczyć z zaborcą rosyjskim. Już w latach 20. XIXwieku w armii tureckiej, a nawet i perskiej było wielu ochotników polskich. Np. w 1821roku w szeregach armii perskiej znalazł się Izydor Borowski (1776-1838), były uczestnikPowstania Kościuszkowskiego 1794, a następnie oficer Legionów Polskich (wojnynapoleońskie). Przybył do Persji wraz z synem Antonim (1803-1852). W Persji docenionowiedzę i doświadczenie w walkach Izydora Borowskiego, gdyż niebawem został emirem,później wezyrem i dowódcą wojsk operujących przeciw Afganom, Arabom i Turkmenom.Zreorganizował armię perską na wzór francuski. To on kierował szturmem wojsk perskichna afgańską twierdzę Herat w lipcu 1838 roku, podczas którego zginął w walce.Pochowany z honorami w Teheranie, uznawany jest za bohatera narodowego Persji (Iranu).Jego syn, Antoni, w 1850 roku odznaczył się również w walkach przeciw Afganom – przyzdobyciu twierdzy Herat, za co został mianowany generałem armii perskiej. W 1826 rokuw wojsku perskim walczącym wówczas z Rosją była nawet kompania polska, która poddowództwem następcy tronu Abbasa Mirzy walczyła ze szczególnym męstwem izawziętością przeciw Rosjanom (wikipedia.pl). Kiedy nastąpiło zbliżenie persko-rosyjskierząd carski zażądał zwolnienia Polaków z wojska. Część z nich udała się wówczas do Indii– na żołd brytyjski, a część wróciła do Europy.W oblężeniu Heratu w 1838 roku w szeregach wojsk perskich brał ponoć udział równieżpochodzący z Podola hr. Antoni Aleksander Iliński (1814-1861), późniejszy generał wojsktureckich pod nazwiskiem Iskander Pasza.Pewną rolę w historii rywializacji angielsko-rosyjskiej w Afganistanie odegrał inny Polakw służbie Rosji – generał i wielki podróżnik, badacz Centralnej Azji BronisławGrąbczewski (1855-1926), tak jak Witkiewicz pochądzący z Litwy (Kownatów k. Telsz),