Karta pracy

Karta pracyImię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . .klasa . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Omów skonstruowany schemat obiegu węglaw ekosystemie leśnym.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Omów jak krąży energia i materia w ekosystemieleśnym.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. Wyjaśnij pojęcia: producent, konsument,destruent.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .żywne, głównie w procesie fotosyntezy. Zatem imwięcej roślinności, im jest bujniejsza, tym więcejwęgla odbierane jest z atmosfery do biomasy roślin.I odwrotnie – im mniej roślin tym przepływwęgla z atmosfery do biomasy jest mniejszy.Do atmosfery węgiel dopływa główniew procesie oddychania wszystkich organizmówżywych. Niestety, coraz większym źródłem węgladopływającego do atmosfery staje się w ostatnichczasach spalanie paliw kopalnych. W tym kierun-również zaniku i obumierania roślin. W skali globalnejwęgiel występuje w związkach tlenowych(CO 2) i jest głównym gazem cieplarnianym odpowiedzialnymza zmiany klimatyczne.Węgiel na Ziemi zawarty jest w kilku głównychzbiornikach: atmosferze, wodach oceanicznych,biomasie roślin, martwej materii organicznejw ekosystemach (próchnica w glebach,osady denne w zbiornikach wodnych), paliwachkopalnych (ropa naftowa, węgiel kamienny i brunatny,torf), wreszcie w skałach węglowych.Atmosfera. Udział procentowy węgla w powietrzujest pozornie niewielki – około 0,03%,ale ilość węgla w całej atmosferze jest ogromna.Z atmosfery węgiel odbierany jest jednym kanałem– jest przyswajany przez organizmy samoku,tzn. do atmosfery węgiel dostaje się bardzoszybko, natomiast odwrotnie – z atmosfery dopuli zasobów: ropy naftowej, węgla kamiennegoi brunatnego, skał węglowych – transfer węglatrwa miliony lat. Węgiel dostaje się do atmosferyjeszcze jednym kanałem, który działa w obu kierunkach:oceany – atmosfera i odwrotnie. Częśćdwutlenku węgla rozpuszcza się w wodach oceanów,a część uwalniana jest z wody.Oceany. To nie tylko woda, to także ekosystem,w którym żyją producenci i zużywajądwutlenek węgla w procesie fotosyntezy. Z koleiilość dwutlenku węgla w oceanach zależy odtemperatury i zasolenia, bo od tych czynnikówzależy rozpuszczalność CO 2w wodzie.Rośliny. Biomasa roślin całej kuli ziemskiejpozostaje w stanie równowagi przez stulecia.Oznacza to, że jej ilość nie rośnie ani się niezmniejsza z przyczyn wewnętrznych. Roślinyprzyswajają węgiel pobierając go z atmosfery,a przyrastająca w ten sposób biomasa jest prawiew całości zużywana w procesach fizjologiczno--ekologicznych: część rośliny zużywają na własneoddychanie, część zjadają zwierzęta, reszta przechodzido zasobów martwej materii organicznej.Znaczne zmiany zawartości węgla w puli „biomasaroślin” powodowane są zmianami z zewnątrz,np. nadmierną wycinką lasów tropikalnych.Martwa materia organiczna. Źródłemmartwej materii organicznej w ekosystemachsą obumierające rośliny i inne organizmy. Większośćmartwej materii organicznej z czasem ule-5

3. Bioróżnorodność.Zgodność z podstawą kształcenia ogólnego (rozporządzenieMENIS z dn. 26.02.2002 r. z późniejszymizmianami).Zagadnienia są zgodne z podstawą programowąkształcenia ogólnego w następującym zakresie:Biologia: C-2, Z-2, T-2, O-1Geografia: C-1, Z-3, T-8, O-5Edukacja ekologiczna: C-2, Z-2, T-2, O-1ga rozkładowi (węgiel ponownie trafia do atmosfery),a proces ten na ogół jest w równowadzez dopływem nowych zasobów.Schemat obiegu węgla w przyrodzie:Spodziewane efekty dydaktyczne:Uczeń po zajęciach:– potrafi wyjaśnić pojęcia: bioróżnorodność,ekotyp– wyjaśnia znaczenie różnorodności biologicznejdla trwałości ekosystemu leśnego– potrafi przedstawić bioróżnorodność w najbliższymekosystemie leśnymMetoda nauczania:Obserwacja w naturze – wycieczka do lasu.Przykładowe problemy do dyskusjiw klasie:Jaki wpływ ma wymieranie gatunków na zmianyw ekosystemie leśnym?Czy człowiek ma wpływ na zanik bioróżnorodności?Jaki?Przebieg:• Przedstawienie tematu i głównych tez seminarium.• Zestawienie wiadomości.• Na podstawie schematu obiegu węgla w przyrodzieuczniowie konstruują schemat obieguwęgla w ekosystemie leśnym.• Samodzielna praca w zespołach (możnawykorzystać jako podstawę zdjęcia ekosystemówleśnych).• Przedstawienie wyników.Podstawowe informacje:Bioróżnorodność oznacza zróżnicowanie życiana wszystkich poziomach jego organizacji. Pojęcieróżnorodności biologicznej najlepiej tłumaczy„Konwencja o różnorodności biologicznej”, którazostała przyjęta w roku 1992 podczas konferencjiONZ, znanej pod nazwą Szczyt Ziemi, w Rio de Janeiro.Polska ratyfikowała tę konwencję w 1994 r.Zapisano w niej: „Różnorodność biologiczna– to zróżnicowanie wszystkich żywych organizmówwystępujących na Ziemi w ekosystemachlądowych, morskich i słodkowodnych orazw zespołach ekologicznych, których są częścią;dotyczy to różnorodności w obrębie gatunku,pomiędzy gatunkami oraz różnorodności ekosystemów”.Można powiedzieć, że różnorodnośćbiologiczna to rozmaitość form życia wraz z całąich zmiennością na poziomie genów, gatunków,ekosystemów i krajobrazów.6

Bioróżnorodność ma podstawowe znaczeniedla ewolucji oraz trwałości układów podtrzymującychżycie. Szacuje się, że ok. 100 gatunkówzwierząt i roślin ginie każdego dnia z naszejplanety. Dlatego ochrona różnorodności ma kolosalneznaczenie.Różnorodność w obrębie gatunku możnaprzedstawić na przykładzie świerka. Warunki,w których rośnie świerk – klimatyczne, glebowe,biocenotyczne spowodowały, że świerk ulegazróżnicowaniu pod względem np. odporności nasuszę, rytm okresów fenologicznych czy właściwościtechniczne drewna. Takie formy ekologicznegatunku, najlepiej przystosowane do specyficznychwarunków, z dziedzicznie utrwalonymicechami, nazywane są ekotypami. Na terenieKarta pracyImię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Klasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Numer w dzienniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Arkusz obserwacyjnyPodczas zajęć w lesie obserwuj las otaczający ścieżkę, którą będziesz wędrować. Wypełnij arkusz obserwacyjny.Obiekt w lesie X Liczba obiektów Miejsce występowaniaBagniskoBrzozyBuchtowiskoBudka dla ptakówJałowceKapliczkaMrowiskoPlantacja choinekRzeka lub strumykSosnyŚwierkiDziuplaInne (wpisz jakie)x - oznacza występowanie obiektu1. Zinterpretuj obserwacje zapisane w tabeli pod kątem bogactwa i różnorodności biologicznej w odwiedzonymlesie.7

lasów beskidzkich wykształcił się ekotyp zwanyświerkiem istebniańskim. W celu ochronytego cennego ekotypu, utworzono drzewostanynasienne i Karpacki Bank Genów w NadleśnictwieWisła.Lasy beskidzkie obfitują w różnorodność gatunkówroślin i zwierząt. Nadleśnictwo Ustroń,nazywane czasem „zagłębiem storczykowym”,słynie z 33 gatunków storczyków. Szacuje się,że w Polsce występuje ich ok. 50 gatunków.Miejscem, gdzie możemy podziwiać te rzadkiei chronione rośliny jest Góra Tuł. Rośliną herbowąNadleśnictwa Ustroń jest rzadka, objętaochroną gatunkową, cieszynianka wiosenna.Poza Beskidami roślina ta występuje jedyniew Alpach i na południu Europy. Cieszyniankęwiosenną można znaleźć na terenie NadleśnictwaUstroń w rezerwatach przyrody: „LasekMiejski nad Olzą”, „Kopce” oraz w lasach okolicDzięgielowa i Ogrodzonej.W Nadleśnictwie Ujsoły warto zobaczyć unikatowefragmenty pierwotnej puszczy karpackiej– las dolnoreglowy z dominacją buka i jodły,z niezwykłymi, kilkusetletnimi okazami jawora,jodły i buka. Na szczycie Muńcol, w rezerwacieo tej samej nazwie, występuje na niespotykanąskalę śnieżyczka przebiśnieg. Na stoku Fachowcarośnie dolnoreglowa świerczyna odmiany istebniańskiejo niezwykłych walorach, cenionychna całym świecie, a stoki Rycerzowej porastabuczyna karpacka.W Nadleśnictwie Węgierska Górka w rezerwacie„Romanka” ochroną objęty jest fragmentpierwotnej Puszczy Karpackiej w postaci górnoreglowegoboru świerkowego. W rezerwacie„Kuźnie”, na wysokości 850 m n.p.m., rośnie bórjodłowo-świerkowy charakterystyczny dla reglaśrodkowego.Na obszarze Nadleśnictwa Wisła w rezerwacie„Barania Góra” rośnie fragment lasu o puszczańskimcharakterze, ze zbiorowiskami ziołorośli,mszarą oraz źródliskami Białej i Czarnej Widełki.Występują tu także naturalne drzewostany jodłowo-bukowo-świerkowe,których wiek szacuje sięna ponad 150 i 200 lat. W potokach Czarna i BiałaWisełka, a także w Malince występuje pstrągpotokowy. To właśnie tu, w leśnictwie Bukowiecwystępuje ekotyp świerka zwany istebniańskim.Jest to jeden z najpiękniejszych w Europie i naświecie drzewostan świerka istebniańskiego, liczącyok. 160 lat. Najokazalszym świerkiem byłtzw. świerk Andersena (wys. 53 m), który zostałpowalony w trakcie wichury w 2004 roku.Z uwagi na walory genetyczno-hodowlaneświerka istebniańskiego, obok Muzeum Świerkapowstał Karpacki Bank Genów, którego zadaniemjest m.in. zbiór nasion tego bezcennegoekotypu, produkcja sadzonek i przenoszenie ichw inne rejony Karpat.W Nadleśnictwie Bielsko, w rezerwacie „Rotuj”na 41 ha występują mszyste torfowiskaw otoczeniu borów bagiennych. Tutejsze lasyobfitują w zwierzynę: jelenie, sarny, dziki, lisy,kuny, zające, kuropatwy i bażanty. Do zwierzątchronionych należą m.in.: niedźwiedź brunatny,wilk, ryś, gronostaj, wydra, zaskroniec, żmija,padalec, traszka, salamandra, puchacz, myszołów,kruk, pluszcz, zimorodek, bocian czarny,trzmielojad i głuszec.Przebieg:• Zaplanowanie wycieczki do lasu.• Podanie celu i sposobu prowadzenia obserwacjiróżnorodności biologicznej w ekosystemieleśnym.• Podanie niezbędnych definicji.8

Część IIFunkcjeekosystemówleśnych1. Gospodarcze funkcje lasu– czy produkty z lasu możnazastąpić?Zgodność z podstawą kształcenia ogólnego (rozporządzenieMENIS z dn. 26.02.2002 r. z późniejszymizmianami).Zagadnienia są zgodne z podstawą programowąkształcenia ogólnego w następującym zakresie:Biologia: C-5, Z-2, T-8, O-5Geografia: C-2, Z-2, T-4, O-4Edukacja ekologiczna: C-1, Z-1, T-1, O-1Spodziewane efekty dydaktyczne:Uczeń po zajęciach:– potrafi wyjaśnić pojęcie: gospodarcze funkcjelasu– omawia poszczególne z funkcji– potrafi omówić korzyści płynące z zastosowaniadrewna w różnych gałęziach gospodarkiMetoda nauczania:Metoda aktywizująca – burza mózgówPrzykładowe problemy do dyskusjiw klasie:Co oznacza stwierdzenie, że drewno jest surowcemodnawialnym?Czy drewno jest surowcem ekologicznym?Podstawowe informacje:Rozwój gospodarczy świata zależy od żelaza,węgla, ropy naftowej i drewna. Drewno maszczególne właściwości, które sprawiają, że jestużywane w wielu dziedzinach życia i gospodarki.Wśród zalet drewna jako materiału możemywymienić:Drewno jest materiałem lekkim, a przy tymbardzo wytrzymałym (tzw. względna wytrzymałośćdrewna jest równa wytrzymałości stali).Wykazuje małe przewodnictwo cieplne (ścianadrewniana jest czterokrotnie „cieplejsza” niż z cegły).Drewno jest materiałem dźwiękochłonnymi izolacyjnym, a także ma wyjątkowe właściwościakustyczne (dlatego wykorzystywane jestprzez lutników). Oprócz walorów estetycznych,drewno jest łatwe w obróbce. Jest podstawowymsurowcem w przemyśle celulozowo-papierniczymi chemicznym, jest też surowcemenergetycznym.Największą jednak zaletą drewna jest to, żejest to surowiec odnawialny. W przeciwieństwiedo innych surowców (węgiel, gaz ziemny, ropa)drewno nigdy się nie wyczerpuje, jeżeli jest pozyskiwanew sposób racjonalny. Światowe zasobylasów kurczą się i jest to zjawisko bardzo niepokojące,ale na szczęście nie dotyczy ono Europy.Nasz kontynent jest jedynym, na którym lasówcorocznie przybywa. Ekologiczność drewna jakosurowca wynika m.in. z tego powodu, że przyjego „produkcji” nie tworzą się żadne zanieczyszczenia.Wprost przeciwnie, rosnące drzewa wytwarzajątlen, oczyszczają wodę, chronią glebę.Można zatem powiedzieć, że las jest najbardziejekologiczną fabryką. Każdy z nas potrzebujei zużywa bardzo dużo drewna, czasami nie zda-9

Karta pracyImię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . .klasa . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Wymień kilka zastosowań drewna i omów je.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Wymień kilka przykładów zastosowań innych niżdrewno produktów pochodzących z lasu.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .jąc sobie z tego sprawy. Codziennie korzystamyz papieru: czytamy gazety, drukujemy, kserujemy,chodzimy do toalety i smarkamy. Obliczono,że aby wyprodukować jedną tonę papieru trzebawyciąć szesnaście drzew. Drewno wykorzystujemydo budowy domów, na więźby dachowe,stolarkę okienną. Powszechnie wykorzystuje siędrewno do produkcji mebli czy przedmiotów domowegoużytku. Także energia elektryczna powinnapochodzić z odnawialnych źródeł energii– wiatru, słońca czy spalania biomasy – m.in.drewna. W Polsce do 2020 roku 14% energiielektrycznej powinno pochodzić z odnawialnychźródeł energii. Jeżeli rozejrzymy się wokołookaże się, że drewno towarzyszy nam prawiezawsze. I bardzo dobrze, bo jest materiałemekologicznym, zdrowym i niezastąpionym.Drewno to niejedyny dar z lasu. Wśród tzw.ubocznych produktów użytkowania lasu możemywymienić: grzyby, jagody oraz inne owoce leśne,a także zioła, żywicę, korę, igliwie i choinki świąteczne.Dość powiedzieć, że w polskich lasachwystępuje ponad 1000 jadalnych gatunkówgrzybów, których roczne zasoby wynoszą około20 tys. ton. Choć maliny, jeżyny, róże, głóg,bez czarny czy orzechy laskowe rosną takżew ogródkach, to z lasu z reguły są bogatszew witaminy, zdrowsze i trwalsze.Święta Bożego Narodzenia kojarzą się nieodmienniez choinką. Wbrew obiegowej opinii,te z lasu, w przeciwieństwie do sztucznych, niezanieczyszczają środowiska. Świąteczne choinkipochodzą ze specjalnych leśnych plantacji.Sadzi się je tam, gdzie pełnowartościowy lasrosnąć nie może, np. pod linami wysokiegonapięcia.Las jest jedną wielką apteką. Wśród 150gatunków roślin leczniczych występującychw Polsce, aż 20% pochodzi z lasu. Surowcamizielarskimi są te części rośliny, które zawierająnajwiększe ilości tzw. związków czynnych – kora,kwiaty, owoce, pączki drzew i krzewów, korzeniei kłącza. Najbardziej popularne zioła z lasu to:kora dębu, kora kruszyny, owoce dzikiej róży,kwiaty i owoce dzikiego bzu czarnego, kwiatygłogu jednoszyjkowego, ziele jemioły pospolitej,kozłka lekarskiego, macierzanki piaskowej, liściemaliny właściwej oraz ziele nawłoci pospolitej.Przebieg:• Pobudzenie do artykułowania pomysłów, np.przez zadawanie pytań:– jakie znacie zastosowania drewna?– jakie inne produkty można pozyskaćz lasu?– czy choinki sztuczne są „bardziej” ekologiczneod żywych?• Wybór moderatora, który notuje (np. na tablicy)pomysły.• Podsumowanie i wyciągnięcie wniosków.10

2. Ekologiczne (środowiskotwórcze)funkcje lasu.Zgodność z podstawą kształcenia ogólnego (rozporządzenieMENIS z dn. 26.02.2002 r. z późniejszymizmianami).Zagadnienia są zgodne z podstawą programowąkształcenia ogólnego w następującym zakresie:Biologia: C-5, Z-3, T-8, O-5Geografia: C-5, Z-3, T-8, O-5Edukacja ekologiczna: C-2, Z-1, T-1, O-1Spodziewane efekty dydaktyczne:Uczeń po zajęciach:– potrafi wyjaśnić pojęcia: transpiracja, zamieraniedrzewostanów, kwaśne deszcze– omawia poszczególne ekologiczne funkcjelasu– potrafi wyjaśnić wpływ, jaki mają ekosystemyleśne na stabilizację klimatuMetoda nauczania:Metoda praktyczna – metoda projektuPrzykładowe problemy do dyskusjiw klasie:Czy las kształtuje lokalny klimat i w jaki sposób?Jak las wpływa na stan atmosfery?Podstawowe informacje:Las – skomplikowany ekosystem – pełni równieżfunkcje ekologiczne (środowiskotwórcze).Do najważniejszych z nich należą:• Stabilizacja obiegu wody w przyrodzieDla życia na lądzie ogromne znaczenie makrążenie wody w przyrodzie. Najważniejsze,aby lokalnie nie było jej ani za dużo, ani zamało oraz aby energia, którą wyzwala spływając,nie powodowała zniszczeń. Las możezatrzymać ogromną ilość wody. Leśne glebyi ściółka są chłonne niczym gąbka i w czasie dużychopadów czy topnienia śniegów zatrzymująwiele wody, oddając ją potem stopniowo. Lasodparowuje w ciągu letniego dnia do 40 tysięcylitrów wody (mniej więcej tyle, ile mieści małybasen pływacki).Las reguluje także stan wód w ciekach,niekiedy też zapobiega zabagnieniu terenówo wysokim poziomie wód gruntowych. Jest jednymz najważniejszych czynników sterowaniafalą powodziową. Las przeciwdziała równieżzanieczyszczeniom wód. Dzięki zdolnościomfiltracyjnym oczyszcza wody z toksycznych substancjichemicznych i szkodliwych dla zdrowiamikroorganizmów. Uważa się, że woda, którapozostawała pod lasem przez 50-100 dni jakowoda gruntowa, nadaje się do spożycia. Dlategowłaśnie zakłada się lasy wodochronne na terenachujęć gruntowych wody pitnej.Znaczenie ekosystemów leśnych w stabilizacjistosunków wodnych staje się bardzo znaczące,zwłaszcza gdy w Polsce zaczyna brakowaćwody.• Kształtowanie klimatuNajważniejszą funkcją lasów jest ochrona klimatu.Są one wielkimi fabrykami tlenu. Roślinyw procesie fotosyntezy pobierają z powietrzadwutlenek węgla, a oddają życiodajne dla resztyziemskich organizmów O 2. Jedna dorosła sosna„produkuje” tlen niezbędny do życia trzechosób! Łącznie lasy Ziemi zaspokajają połowęzapotrzebowania na tlen wszystkich ludzi i zwierząt,produkując go rocznie około 26 mld ton.Lasy także absorbują dwutlenek węgla - jedenhektar lasu wchłania rocznie 140-250 ton CO 2.Biorąc pod uwagę, że ekosystemy leśne wiążąwęgiel, możemy stwierdzić, że łagodzą one efektcieplarniany.11

Na podstawie dostępnych danych dotyczącychzasobów drzewnych, zawartość węglaw biomasie drzewnej lasów Polski zostałaoszacowana na 736 mln ton, z czego 562 mlnton przypada na biomasę nadziemną, 158 mlnton – na biomasę podziemną, a 6 mln ton– na drewno martwe. Udział polskich lasóww kompensacji krajowej emisji dwutlenku węglaszacuje się na ok. 8,8%. Dla porównania,w Szwecji wskaźnik ten sięga 88%.• Stabilizacja składu atmosfery i jejoczyszczanieKolejne zagrożenie, przed którym osłaniająnas lasy, to zanieczyszczenia przemysłowe.Lasy są naturalnym filtrem, który osłania glebęi wody gruntowe przed szkodliwymi związkamiemitowanymi przez fabryki. Drzewa wyłapująswoimi liśćmi i szpilkami cząsteczki pyłów i sadzy,a więc działają jak olbrzymie filtry. Równieższkodliwe substancje gazowe zawarte w zanieczyszczonympowietrzu są pochłaniane przezlistowie.1 ha lasu odfiltrowuje z powietrza w ciąguroku około 68 ton pyłów, tj. mniej więcej 7500worków cementu lub 300 wielkich, wypełnionychpo brzegi pojemników odpadów. Jednakzbyt wielkich emisji lasy nie neutralizują i zaczynająwymierać. Czasem przybiera to formykatastrof ekologicznych, jak np. w Sudetach,gdzie osłabione, na wpół martwe lasy zostałydobite przez owady. Na szczęście nie wszędziezamieranie lasów miało tak katastrofalny przebieg.Mimo to dziś, na skutek zanieczyszczeńprzemysłowych, blisko połowa polskich drzewostanówjest uszkodzona w stopniu silnym lubśrednim.O stanie środowiska bardzo wiele mogąnam powiedzieć zwykłe porosty. Dzięki łatwościkumulowania w sobie jonów metali, porosty odblisko czterdziestu lat wykorzystuje się jakotzw. bioindykatory zanieczyszczeń powietrzaatmosferycznego metalami ciężkimi. Ponieważsą pozbawione korzeni i tkanek przewodzącychsole mineralne, czerpią je z opadówatmosferycznych i tzw. suchej depozycji, czylizanieczyszczeń opadających na ziemię bezudziału opadów. Porosty mają dzięki temu wielezalet jako bioindykatory – są m.in. bardzoczułymi wskaźnikami, a ponadto występująpowszechnie w lasach. Ocenę zanieczyszczeniaśrodowiska można przeprowadzić przy udzialeporostów, które rosną w badanym miejscu,albo pobrać z miejsc nieskażonych i przenieśćna miejsce badań. W wielu krajach, równieżw Polsce, porosty wykorzystuje się do monitoringuśrodowiska, np. przy sporządzaniu mapskażenia lasów.• Ochrona gleb przed erozją i stepowieniem(wypłukiwaniem, zmywaniem i wywiewaniem)Las to też ochrona gleby. Lasy glebochronnezajmują w Polsce powierzchnię 321 tysięcy hektarów.Urokliwe jary i wąwozy, zbocza górskie,piękne nadmorskie czy śródlądowe wydmy beznaturalnej ochrony, jaką jest las, byłyby niszczoneprzez wodę i silne wiatry. Znakomicie jestto widoczne nad nadbrzeżem Bałtyku, gdzielas jest jedynym gwarantem utrwalenia wydmnadmorskich.• Tworzenie warunków do zachowaniapotencjału biologicznego wielkiej liczbygatunkówLasy zajmują też doniosłą pozycję w ochronieprzyrody, dzięki czemu możliwe jest zachowaniewalorów przyrodniczych, kulturowych, historycznychi patriotycznych oraz niepowtarzalnegopiękna i malowniczości krajobrazu. Lasy są12

ostoją rzadkich gatunków zwierząt i miejscemwystępowania chronionych gatunków roślin.• Zapewnienie lepszych warunków zdrowiai życia ludziBez lasów, bez ich przemożnego wpływu nawilgotność powietrza i zawartość w nim olejkóweterycznych trudno byłoby mówić o uzdrowiskach.W lesie są korzystne dla człowieka: wilgotnośćpowietrza, śpiew ptactwa i szum liścipowodujący nasze automatyczne wyciszenie.Lasy pełnią także funkcję wiatrochronną- zmniejszając kilkakrotnie siłę wiatru osłaniająosiedla ludzkie i uprawy rolne. Lasy wokółmiast, zajmujące powierzchnię 645 tysięcyhektarów, są naturalnym izolatorem osiedlimieszkaniowych od zakładów, hałd górniczych,hałasu, kurzu, od wszystkiego, co jest negatywnymnastępstwem technicznego działaniaczłowieka. Dlatego też coraz częściej budujemyswoje domy jak najdalej od dróg, izolujemysię ścianą drzew od zgiełku przejeżdżającychsamochodów.PrzebiegUwaga! Leśne akwarium trzeba przygotowaćwcześniej, tak aby było gotowe do obserwacjina lekcji poprzedzonej wykładem.Karta pracyImię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . .klasa . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Zapisz wszystkie obserwacje.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Opisz wnioski z obserwacji.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Celem projektu jest:1. Wykorzystanie mchu do zbadania ilościwody, którą zatrzymuje, a tym samym obserwacjajak ekosystem leśny wpływa na stabilizacjęobiegu wody.2. Założenie lasu w akwarium.Zaproponuj uczniom, aby wyhodowali swójwłasny las według instrukcji:Na wycieczkę do lasu weź ze sobą dwa woreczkifoliowe. Do jednego zbierz ściółkę, dodrugiego próchnicę. Umieść je w dużym słojulub akwarium – na dno wysyp próchnicę, późniejściółkę. Aby „las” był bardziej rzeczywistymożna go przyozdobić kępką mchu, szyszką,kawałkiem spróchniałego drewna czy zielonągałązką jakiegoś gatunku zimozielonego. Całośćutrzymuj w stanie wilgotnym. Pojemnikprzykryj gęsto tkanym materiałem – zapewniszw ten sposób wentylację i ściółka nie będziepleśniała. Obserwuj zmiany, które będą zachodziły.Wykorzystaj lupę i mikroskop. Po pewnymczasie rozwinie się w pojemniku życie – zacznąkiełkować nasiona, rozwiną się grzyby. Byćmoże w próchnicy lub ściółce przyniesionejz lasu znajdą się jaja, larwy lub poczwarki,z których wylęgną się owady.Wykonaj obserwację mchu pod mikroskopem.Roślina ta zatrzymuje duże ilości wodymiędzy łodyżkami i liśćmi oraz w specjalnychkomórkach. Zaobserwuj to.13

3. Społeczne funkcje lasu.Kto zarządza lasamiw Polsce?Zgodność z podstawą kształcenia ogólnego (rozporządzenieMENIS z dn. 26.02.2002 r. z późniejszymizmianami).Zagadnienia są zgodne z podstawą programowąkształcenia ogólnego w następującym zakresie:Biologia: C-5, Z-5, T-8, O-5Geografia: C-2,2, Z-2, T-3, O-5Edukacja ekologiczna: C-1, Z-1, T-1, O-4Spodziewane efekty dydaktyczne:Uczeń po zajęciach:– potrafi wyjaśnić co to jest Państwowe GospodarstwoLeśne Lasy Państwowe.– wymienia i omawia społeczne funkcje lasuMetoda nauczania:Metoda aktywizująca – poster (plakat)Przykładowe problemy do dyskusjiw klasie:Jaki wpływ mają lasy na zdrowie i kondycjęczłowieka?Do kogo należą lasy w Polsce?Podstawowe informacje:Funkcje społeczne lasu – służą kształtowaniuwarunków zdrowotnych i rekreacyjnych dlaspołeczeństwa, wzbogacają rynek pracy, służątworzeniu różnorodnych form użytkowania lasuprzez społeczność lokalną, zagospodarowaniuterenów zdegradowanych i gleb marginalnych,wzmocnieniu obronności kraju. Służą równieżrozwojowi kultury, oświaty i nauki oraz edukacjiprzyrodniczo-leśnej społeczeństwa.Las jest także swoistym warsztatem pracy.Umożliwia on pracę leśnikom, drwalom, a takżespołeczeństwu, które może zbierać owoce.Liczba zatrudnionych w polskim leśnictwieuspołecznionym wynosi około 130 tys. osób.Las pełni także funkcję rezerwy powierzchni.W przypadku uzasadnionej potrzeby rozbudowaniamiast, osiedli, domów, zakładów pracy czyteż budowy dróg możemy część gruntów leśnychprzeznaczyć na dany cel. W Polsce wielkość rezerwyleśnej wynosi około 2 tys. ha rocznie.Las jest również wykorzystywany jako narzędzierekultywacji, czyli odnowy biologicznej.Służy nam do przywracania szaty roślinnej naterenach zdewastowanych i zniekształconych,jak np. hałdy czy też tereny przemysłowe.Funkcje rekreacyjne i turystyczne polegają naudostępnieniu gruntów leśnych potrzebnych doodpoczynku ludzi, w tym odpoczynku czynnego(warunki do uprawiania czynnej turystyki, w tymturystyki myśliwskiej).Las zapewnia ciszę, doznania estetyczne,kształtuje korzystne warunki atmosferyczne orazmikroklimatyczne, a także daje możliwość prowadzeniaobserwacji i polowania na zwierzynęłowną, stale lub okresowo przebywającą w lesie(rekreacyjno-turystycznotwórcze funkcje lasu).Omawiane tu świadczenia stają się niematerialnymipożytkami naturalnymi lasu w takimstopniu i w takim zakresie, w jakim stają sięprzedmiotem poboru (odbioru) ze strony ludnościlub konkretnych osób fizycznych – za odpłatnościąlub w ramach powszechnej dostępnościlasów. Do świadczeń rekreacyjno-turystycznychsą szczególnie predysponowane te grunty, któreobejmują lasy ochronne, stanowione właśnie zewzględu na omawiane tu walory (lasy rekreacyjno-turystyczne).Polska przez wiele wieków słynęła z rozległychpuszcz i kniei. Porastały one niemal całyobszar naszego kraju. Jednak wskutek ekspansjirolnictwa i dużego popytu na surowiec drzewny,14

lasy uległy znacznym przeobrażeniom. Zmniejszyłasię również powierzchnia zajmowana przezlasy. Lesistość Polski pod koniec XVIII wieku wynosiłaok. 40%, już w 1945 zmalała do 20,8%.W chwili obecnej lasy zajmują w Polsce prawie30%. W strukturze własnościowej lasów w Polscedominują lasy publiczne – 82,6%, w tymlasy pozostające w zarządzie Państwowego GospodarstwaLeśnego Lasy Państwowe – 78,4%.Lasy publiczne są własnością Skarbu Państwa.Oprócz lasów Państwowego Gospodarstwa LeśnegoLasy Państwowe, zaliczane są do nichrównież lasy parków narodowych, lasy komunalnei lasy gminne.Państwowe Gospodarstwo Leśne LasyPaństwowe jest jednostką organizacyjnąo osiemdziesięcioletniej tradycji. Sprawuje zarządnad lasami stanowiącymi własność SkarbuPaństwa. W ramach tego zarządu realizuje gospodarkęleśną, gospodaruje gruntami i nieruchomościamizwiązanymi z gospodarką leśną.Nadzór na Lasami Państwowymi sprawuje ministerśrodowiska.Głównym zadaniem Lasów Państwowych jestprowadzenie trwale zrównoważonej gospodarkileśnej według planu urządzenia lasu, tj. dokumentuopracowywanego dla każdego nadleśnictwaw cyklach dziesięcioletnich. W planie urządzeniapodane są określone dla poszczególnychfragmentów lasu cele i sposoby ich osiągania.Integralną częścią planu urządzenia lasu jestprogram ochrony przyrody zawierający kompleksowyopis stanu przyrody, zadania z zakresu jejochrony i metody ich realizacji.Karta pracyImię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . .klasa . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Omów społeczne funkcje lasu.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Zaprezentuj swój plakat promujący turystykęi rekreację w lesie.Lasy Państwowe na bieżąco monitorująstan lasów, aktualizują powierzchnie i zasoby.Służby leśne śledzą i prognozują stan zagrożeniapożarowego, występowanie chorób drzewi szkodliwych owadów, mających skłonnośćdo nadmiernego rozmnażania, finansują pracebadawcze umożliwiające postęp w naukach leśnychi zapewniające naukowe podstawy działańgospodarczych. Poziom wdrażania proekologicznychzasad zagospodarowania w polskich lasachjest zgodny ze strategią leśną Unii Europejskiej.Polskie leśnictwo jest wysoko oceniane przezzagranicznych ekspertów, którzy doceniają jegorolę w upowszechnianiu zasad zrównoważonegorozwoju.Lasami Państwowymi kieruje dyrektor generalnyprzy pomocy dyrektorów regionalnych dyrekcjiLasów Państwowych, których jest 17. Podstawowymijednostkami w systemie zarządzaniasą nadleśnictwa w liczbie 430, kierowane przeznadleśniczych. W skład PGL Lasy Państwowewchodzą również zakłady o zasięgu krajowym(5) i regionalnym (26), działające na rzecz LasówPaństwowych.Przebieg• Wykonanie plakatu promującego rekreacjęi turystykę w lesie.• Praca w grupach.15

Część IIIZagrożeniaekosystemówleśnychOchrona przyrodyw lasach1. Zagrożenia ekosystemówleśnych – Ratujmy beskidzkielasy.Zgodność z podstawą kształcenia ogólnego (rozporządzenieMENIS z dn. 26.02.2002 r. z późniejszymizmianami).Zagadnienia są zgodne z podstawą programowąkształcenia ogólnego w następującym zakresie:Biologia: C-5, Z-5, T-8, O-6Geografia: C-1, Z-3, T-3, O-5Edukacja ekologiczna: C-5, Z-2, T-8, O-6Spodziewane efekty dydaktyczne:Uczeń po zajęciach:– potrafi wyjaśnić pojęcia: czynniki biotyczne,czynniki abiotyczne, antropopresja– omawia wpływ poszczególnych czynników naekosystem leśny– potrafi wymienić przykłady zapobiegania negatywnymskutkom oddziaływania człowiekana ekosystem leśnyMetoda nauczania:Metoda aktywizująca – mapa mentalna (mapamyśli)Przykładowe problemy do dyskusji w klasie:Jaki wpływ na stan lasów mają zanieczyszczeniaśrodowiska?Co to jest „Program dla Beskidów”?Podstawowe informacje:Na środowisko leśne oddziałuje wiele negatywnychczynników, które dzielimy na trzy podstawowegrupy: biotyczne, abiotyczne, antropogeniczne.Niektóre z nich wywołują nawet prawdziwekatastrofy, nazywane klęskami ekologicznymi.Zagrożenia powodowane przez czynniki biotyczne(elementy przyrody ożywionej) związane sąnajczęściej z masowym pojawieniem się owadów– szkodników (gradacją) lub grzybowych choróbinfekcyjnych. Czynnikiem negatywnym, mającymjednak mniejszy wpływ na stan ekosystemówleśnych jest nadmierne występowanie roślinożernychssaków. Czynniki abiotyczne (nieożywione),to przede wszystkim huraganowe wiatry, obfiteopady śniegu i szadzi, zakłócenia stosunkówwodnych z powodu np. długotrwałych opadówdeszczu i późnowiosenne przymrozki. W wynikuich oddziaływania powstają w lasach wiatrołomy,śniegołomy, okiście, szkody w uprawach leśnychi – sporadycznie – powodzie.Czynnikami antropogenicznymi (wywołanymiprzez człowieka lub przy jego udziale) są najczęściejpożary lasu, zanieczyszczenia powietrzaatmosferycznego i wód, szkody górnicze, szkodyod emisji przemysłowych, skutki urbanizacji przestrzeni,fragmentacja przestrzeni leśnej w wynikubudowy szlaków komunikacyjnych, linii energetycznych,rurociągów itp. oraz szkodnictwo leśne.Szkodniki. Żaden z organizmów zwierzęcychnie rodzi się szkodnikiem. Wszystkie, abyfunkcjonować, muszą żyć kosztem innych or-16

ganizmów. Pojęcie szkodnika stworzył człowiekw celu określenia tym słowem organizmów,które wyrządzają szkody w uprawach roślin,m.in. drzew i krzewów lub w zbiorach płodów,w produktach spożywczych, wyrobach z drewnaitd. Owad jest szkodnikiem, czyli szkodliwymowadem, tylko w sytuacji, kiedy z jego powodupowstają wymierne straty ekonomiczne bądźśrodowiskowe. Owady, które człowiek uznał zagospodarczo szkodliwe podzielono na:- pierwotne, czyli liściożerne (foliofagi), zasiedlającedrzewa zdrowe lub pozornie zdrowe;- wtórne, czyli łykożerne i miazgożerne (kambiofagi),atakujące drzewa osłabione i schorowane;- techniczne, czyli drzewożerne (ksylofagi).Są one sprawcami większości szkód w drzewostanach,zwłaszcza gdy występują masowow postaci tzw. gradacji (podczas największej,w latach 1978-1983, brudnica mniszka zaatakowałaaż 6 mln ha polskich lasów). Gradacja rozwijasię stopniowo przez kilka, nawet kilkanaście lat.Rozpoczyna się w tzw. ogniskach gradacyjnych.Są to drzewostany charakteryzujące się korzystnymiwarunkami do wystąpienia masowych pojawówszkodliwych gatunków i najsłabszym oporemśrodowiskowym, np. jednogatunkowe drzewostanyna ubogich siedliskach. Rozwój gradacji w tychmiejscach wyprzedza o rok lub dwa masowy pojawowadów w sąsiednich drzewostanach.Na temat przyczyn gradacji jest kilka teorii:pasożytnicza, która tłumaczy zjawisko naruszeniemrównowagi między populacją owadów a ichpasożytami; biocenotyczna, która zwraca uwagęna cały zespół oddziałujących na siebie czynników(ptaków, drapieżców, pasożytów); klimatyczna,która wskazuje jako przyczynę czynniki klimatyczne.Jednak wielu badaczy uważa, że przyczyną gradacjijest zły stan fizjologiczny drzew – żywicieli.Opady. W wyniku nagromadzenia się w koroniedrzew dużych ilości mokrego śniegu bądźśniegu suchego, który zmienił się w śnieg mokryi zamarzł, często na dość znacznych powierzchniachdrzewostanów dochodzi do masowego łamaniasię gałęzi, nawet całych drzew. To groźnezjawisko potęgowane jest długim przelegiwaniemśniegu w koronach i jego przymarzywaniemdo gałęzi i igliwia, co wyraźnie zmniejszawytrzymałość drewna na obciążenie. Wieloletniaanaliza śniegołomów w Polsce wskazuje, żeregionami, które są najczęściej dotykane przezto zjawisko są obszary Karpat i Sudetów orazPomorza Zachodniego i Środkowego.Wiatry. Huragan, który przeszedł w lipcu2002 r. nad północno-wschodnią Polską, powaliłw puszczach: Piskiej i Kurpiowskiej drzewa napowierzchni ok. 33 tys. ha. Była to największaod dziesiątków lat klęska w polskich lasach wywołanaprzez czynniki naturalne. Opracowanawkrótce koncepcja zagospodarowania terenówpohuraganowych przewidywała, że odnowieniabędą wymagać w sumie aż 136,5 mln sadzonekdrzew. Do roku 2008 odnowiono zgodniez zasadami nowoczesnej gospodarki leśnej (m.in.przy znacznie większym udziale gatunków drzewliściastych niż przed katastrofą) ok. 6200 hapowierzchni poklęskowej, zużywając do tego ponad43 mln sadzonek. Sukcesji naturalnej pozostawiononatomiast nieuprzątnięte z powalonychdrzewostanów 445 ha na terenie NadleśnictwaPisz, stwarzając tym samym niespotykany gdzieindziej w Europie poligon doświadczalny dla naukii praktyki leśnej, także dla edukacji.Zanieczyszczenie powietrza. Oddziaływanieprzemysłu na lasy jest problemem, którypojawił się w Polsce z dużą ostrością w drugiejpołowie ubiegłego wieku, dając o sobie znaćdegradacją lub zamieraniem drzewostanów naterenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego,a zwłaszcza w Sudetach Zachodnich. Głównezanieczyszczenia powietrza pochodzą z emisjidwutlenku siarki (SO 2), tlenków azotu (NO X) oraz17

amoniaku (NH 3). Większość tych emisji powstajew wyniku spalania paliw kopalnych w zakładachprzemysłowych i elektrowniach, w paleniskachdomowych, a także z transportu. Emisja amoniakuzwiązana jest z nawożeniem upraw i plantacjioraz dużymi gospodarstwami hodowlanymi zwierząt.Szkodliwe gazy, które w postaci kwaśnychroztworów lub aerozoli docierają do ekosystemówleśnych, inicjują procesy chorobowe lasów, prowadzącw skrajnych przypadkach do ich całkowitegozamierania. Gromadzenie się azotanowychi amonowych związków wywołuje eutrofizację,czyli przenawożenie ekosystemu, co w efekciemoże doprowadzić do zmiany składu gatunkowegoroślinności dna oraz przemiany siedlisk.Antropopresja – presja człowieka naśrodowisko przyrodnicze skutkiem której jest:przekształcenie składników środowiska (rzeźbaterenu, gleba, szata roślinna, stosunki wodne,szata zwierzęca, klimat).Ratujmy beskidzkie lasyObserwowane od kilkudziesięciu lat pogarszaniesię stanu zdrowotnego drzewostanówświerkowych w rejonach górskich oraz klęskaekologiczna w Sudetach zmobilizowały RegionalnąDyrekcję Lasów Państwowych w Katowicachdo opracowania działań zaradczych w odniesieniudo lasów Beskidu Śląskiego i Żywieckiego.W roku 2003 jako element Regionalnego ProgramuOperacyjnego Polityki Leśnej Państwaopracowano i wdrożono „Program dla Beskidów”.W dokumencie tym określono strategię postępowaniaochronnego i hodowlanego w lasachbeskidzkich, upatrując możliwość poprawy sytuacjiw przebudowie drzewostanów. W ramachprogramu objęto przebudową prawie 3 tys. hadrzewostanów świerkowych.Mimo intensywnych działań zaradczych,w ostatnich kilku latach zaobserwowano wzmożonezamieranie drzew, a w konsekwencji rozpadświerczyn beskidzkich. Podobnie jak w Sudetach,przyczyną jest szereg czynników: emisjeprzemysłowe, niekorzystny układ warunkówmeteorologicznych, zwiększenie areału występowaniaopieńkowej zgnilizny korzeni. Pogarszaniusię stanu zdrowotnego lasów sprzyjało występowaniuszkodników wtórnych, szczególnie kornikadrukarza. W 2006 r. w lasach państwowychBeskidu Śląskiego i Żywieckiego pozyskanow cięciach sanitarnych 0,8 mln m 3 drewna.Przebieg• Prowadzący dzieli uczestników na kilka zespołów.Każdy zespół otrzymuje duży arkusz papieru,mazaki lub kredki, materiały rzeczowe:artykuły, albumy, foldery itp.• Uczestnicy zapisują hasło główne: Zagrożeniaekosystemów leśnych, na środku arkusza.• Prowadzący wyjaśnia sposób pracy, określaczas.• Po zakończeniu pracy przez wszystkie zespoły,ich przedstawiciele prezentują kolejno własnemapy myślowe.Karta pracyImię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . .klasa . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Wymień czynniki abiotyczne, które negatywniewpływają na ekosystem leśny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Wymień czynniki biotyczne, które mają negatywnywpływ na ekosystem leśny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

• Zasady konstruowania map myśli: główne hasłopośrodku arkusza powinno być wyraźniewyeksponowane; od hasła odchodzą promieniścieramiona, każde z nich dotyczy innegoproblemu związanego z hasłem. Analiza każdegoproblemu odbywa się przez stosowaniekolejnych rozwidleń, można stosować symbole,znaki umowne, napisy.2. Formy ochrony przyrody.Leśny Kompleks PromocyjnyLasy Beskidu Śląskiego.Zgodność z podstawą kształcenia ogólnego (rozporządzenieMENIS z dn. 26.02.2002 r. z późniejszymizmianami).Zagadnienia są zgodne z podstawą programowąkształcenia ogólnego w następującym zakresie:Biologia: C-5, Z-2, T-8, O-6Geografia: C-2,2, Z-3, T-11, O-3Edukacja ekologiczna: C-2, Z-2, T-2, O-2Spodziewane efekty dydaktyczne:Uczeń po zajęciach:– potrafi wymienić i opisać jakie formy ochronyprzyrody obowiązują w Polsce– potrafi wymienić nazwy kilku form chronionychw najbliższej okolicy– potrafi wyjaśnić co to jest Leśny KompleksPromocyjnyMetoda nauczania:Metoda podająca – wykład informacyjny; aktywizująca– projekt ulotki informacyjno-promocyjnejPrzykładowe problemy do dyskusji w klasie:Po co wprowadzamy różne formy ochrony przyrody?W jaki sposób w Polsce chroni się przyrodę?Podstawowe informacje:Co chronimy?Chronimy różnorodność biologiczną, czylirozmaitość form organizmów żywych, które występująw ekosystemie. Zniknięcie choćby jednegogatunku powoduje zubożenie ekosystemu,a to czyni go mniej stabilnym i mniej odpornym.Pierwszy w Polsce akt prawny, dotyczący ochronyprzyrody, to akt o ochronie kozicy i świstakaw Tatrach: rok 1868.Jak chronimy?– ochrona ścisła to sposób ochrony całościlub części terenu rezerwatu przyrody lub parkunarodowego, polegający na nieingerowaniuw naturalne procesy i zabezpieczeniu przedwpływami zewnętrznymi;– ochrona czynna to sposób ochrony przyrodydopuszczający wykonywanie – w razie potrzeby– zabiegów ochronnych, czyli ingerowaniew naturalne procesy. Status obszaru poddanegoochronie czynnej może mieć całość lub część terenurezerwatu przyrody lub parku narodowego.Nawet na terenie poddanym ochronie czynnejnie należy jednak wykonywać żadnych działańbez wyraźnej potrzeby;– ochrona krajobrazowa to forma ochronyczęści terenu parku narodowego lub rezerwatuprzyrody, polegająca na utrzymaniu gospodarczegoużytkowania. Przy gospodarczym wykorzystaniutakiego terenu nie obowiązują zakazyobowiązujące normalnie w parku lub rezerwacie.W praktyce ten status nadaje się zwykle gruntomprywatnym w parku lub rezerwacie, a także terenomtechnicznym (drogi, parkingi, budynki itp.)Formy ochrony przyrody w Polsce– parki narodowe– rezerwaty przyrody– parki krajobrazowe19

– obszary chronionego krajobrazu– obszary Natura 2000– pomniki przyrody– stanowiska dokumentacyjne– użytki ekologiczne– zespoły przyrodniczo-krajobrazowe– ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybówPark narodowy jest to obszar wyróżniającysię szczególnymi wartościami przyrodniczymi,naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi,o powierzchni nie mniejszej niż 1000ha, na którym ochronie podlega cała przyrodaoraz walory krajobrazowe. Pierwszy i najstarszypark narodowy na świecie to Park NarodowyYellowstone w Stanach Zjednoczonych o pow.8980 km 2 (polskie parki narodowe zajmują obszar3000 km 2 ).W Polsce są obecnie 23 parki narodowe.Planuje się utworzenie m.in. Jurajskiego ParkuNarodowego.Czego nie wolno robić w parku narodowym?– poruszać się poza wyznaczonymi szlakami– wprowadzać psów– zbierać owoców runa leśnego– zakłócać ciszy– niszczyć roślin– budować i rozbudowywać obiektów budowlanychi urządzeń technicznych– gospodarczo użytkować zasobów parkuRezerwat przyrody to obszar zachowanyw stanie naturalnym lub mało zmienionym,wyróżniający się szczególnymi wartościamiprzyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lubwalorami krajobrazowymi. Obejmuje:- ekosystemy- ostoje- siedliska roślin, zwierząt, grzybów- twory i składniki przyrody nieożywionejPark krajobrazowy obejmuje obszar chronionyze względu na wartości przyrodnicze, historycznei kulturowe oraz walory krajobrazowe,w celu zachowania i popularyzacji tych wartościw warunkach zrównoważonego rozwoju. W parkukrajobrazowym można kontynuować działalnośćgospodarczą z pewnymi ograniczeniami, np. nieprzewiduje się wznoszenia nowych obiektów budowlanych(z wyjątkiem potrzebnych miejscowejludności). Park taki ma służyć rekreacji krajoznawczej,to znaczy turystyce niepobytowej,wypoczynkowi, a także edukacji.W Polsce znajduje się 120 parków krajobrazowych(stan na dzień 31 grudnia 2007 r.)o łącznej powierzchni ok. 2,5 mln ha.Obszar chronionego krajobrazu to formaochrony przyrody. Obszary takie zajmująrozleglejsze tereny niż parki krajobrazowei obejmują pełne jednostki środowiska naturalnego,takie jak doliny rzeczne, kompleksy leśne,ciągi wzgórz, pola wydmowe, torfowiska. Obszarychronionego krajobrazu są przeznaczonegłównie na rekreację, a działalność gospodarczapodlega tylko niewielkim ograniczeniom (zakazwznoszenia obiektów szkodliwych dla środowiskai niszczenia środowiska naturalnego).Natura 2000 to program utworzenia w krajachUnii Europejskiej wspólnego systemu (sieci)obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawądla tego programu jest unijna Dyrektywa Ptasia,Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa) orazszereg innych rozporządzeń i dokumentów wykonawczych.Celem programu jest zachowanieokreślonych typów siedlisk przyrodniczych orazgatunków, które uważa się za cenne i zagrożonew skali całej Europy i wymienia w załącznikachdo wyżej wymienionych dyrektyw. Wspólne działaniena rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczegoEuropy w oparciu o jednolite prawo ma20

na celu optymalizację kosztów i spotęgowaniekorzystnych dla środowiska efektów.Pomniki przyrody to pojedyncze twory przyrodyożywionej i nieożywionej lub ich skupieniao szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej,kulturowej, historycznej lub krajobrazowej orazodznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymije wśród innych tworów:okazałychrozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimychlub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska,skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.Do pomników przyrody ożywionej należą:pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczającesię sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymikształtami lub innymi cechami, a takżezabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomnikówprzyrody nieożywionej należą: największe głazynarzutowe, tzw. eratyki oraz interesujące formypowierzchni ziemi, np. źródła, wodospady, jary,skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie,odkrywki itp.Stanowiskami dokumentacyjnymi sąniewyodrębniające się na powierzchni lub możliwedo wyodrębnienia, ważne pod względem naukowymi dydaktycznym, miejsca występowaniaformacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałościlub tworów mineralnych, jaskinie lubschroniska podskalne wraz z namuliskami orazfragmenty eksploatowanych lub nieczynnychwyrobisk powierzchniowych i podziemnych.Użytkami ekologicznymi są zasługującena ochronę pozostałości ekosystemów, mającychznaczenie dla zachowania różnorodnościbiologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolnei śródleśne oczka wodne, kępy drzewi krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanejroślinności, starorzecza, wychodnieskalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodniczeoraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunkówroślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje orazmiejsca rozmnażania lub miejsca sezonowegoprzebywania. Istotnym powodem tworzeniaużytków ekologicznych jest potrzeba objęciaochroną niewielkich powierzchniowo obiektów,ale cennych pod względem przyrodniczym. Niemogły one być objęte ochroną rezerwatową zewzględu na niewielką powierzchnię i zazwyczajmniejszą rangę ich walorów przyrodniczych.Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymisą fragmenty krajobrazu naturalnegoi kulturowego zasługujące na ochronę zewzględu na ich walory widokowe i estetyczne.Zespół przyrodniczo-krajobrazowy wyznacza sięw celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentówkrajobrazu naturalnego i kulturowego, dlazachowania jego wartości przyrodniczych, kulturowychi estetycznych. Działalność na terenachobjętych tą formą ochrony uwarunkowana jestopracowaniem dla nich planu zagospodarowaniaprzestrzennego, który uwzględni postulaty przyrodnikówi historyków.Ochrona gatunkowa jest w Polsce jednąz form ochrony przyrody. Zgodnie z brzmieniemustawy o ochronie przyrody z 2004 roku na celuma zapewnienie przetrwania i właściwego stanuochrony dziko występujących roślin, grzybówi zwierząt oraz ich siedlisk, a także zachowanieróżnorodności gatunkowej i genetycznej. Ochronata dotyczy gatunków rzadko występujących,endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonychwyginięciem oraz objętych ochroną napodstawie umów międzynarodowych. Podstawyprawne ochrony gatunkowej ustala ustawao ochronie przyrody, a szczegółowe jej zasadyoraz wykazy gatunków chronionych określa MinisterŚrodowiska w rozporządzeniu publikowanymw Dzienniku Ustaw (istnieje też możliwośćobjęcia gatunków ochroną na czas określonyprzez wojewodę w granicach województwa).21

W stosunku do gatunków objętych ochronągatunkową obowiązują określone zakazy (zabijania,zbierania, przetrzymywania, niszczeniaich siedlisk, handlowania, wywożenia za granicę,płoszenia itp.). Na odstępstwa od zakazówzezwolenie wydaje Minister Środowiska w odniesieniudo gatunków chronionych ściśle i wojewodaw odniesieniu do gatunków pod ochronączęściową. W Polsce pod ochroną gatunkowąznajduje się około 400 gatunków zwierząt, 213gatunków roślin oraz 265 gatunków grzybówi porostów (stan na koniec 2002 roku).Przyroda na Górnym Śląsku potrafi zaskakiwaćswym bogactwem. Nadleśnictwa RDLP w Katowicachrealizują zadania ochronne w rezerwatachznajdujących się na terenach leśnych oraz prowadząochronę gatunkową roślin i zwierząt. W granicachRDLP w Katowicach znajduje się BabiogórskiPark Narodowy obejmujący obszar 2,5 tys. ha,zaś na obszarze zarządzanych gruntów: 96 rezerwatówprzyrody (ponad 4 tys. ha), 10 parkówkrajobrazowych (ponad 180 tys. ha), 746 pomnikówprzyrody, 133 użytki ekologiczne (672 ha),12 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych (3,8tys. ha), 7 stanowisk dokumentacyjnych, 62 strefyochronne wokół stanowisk lub kolonii lęgowychrzadkich ptaków (bociana czarnego, orła bielika,orlika krzykliwego, kani czarnej – 4 tys. ha).Leśny Kompleks Promocyjny Lasy BeskiduŚląskiego. Inicjatywa utworzenia LeśnychKompleksów Promocyjnych zbiegła się z podobną– kanadyjską – powołania tzw. lasów modelowychi została sformalizowana w zarządzeniunr 30 dyrektora generalnego Lasów Państwowychz dnia 19 grudnia 1994 roku, kiedy to utworzonopierwszych 7 kompleksów. Dziś na terenie całegokraju funkcjonuje 19 LKP.Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Beskidu Śląskiegoznalazł się wśród pierwszych siedmiu powołanychprawie piętnaście lat temu. Sprawdźmyjak w tym LKP realizowane są cele wynikające zPolityki Leśnej Państwa (1997). W skład LKP LasyBeskidu Śląskiego wchodzą cztery nadleśnictwa:Bielsko, Ustroń, Wisła i Węgierska Górka, gospodarującena prawie 40 tys. ha górskich lasówBeskidu Śląskiego, Małego i Żywieckiego.Intensywne osadnictwo, rozwój rolnictwai gospodarka pasterska doprowadziły do niszczeniadawnych siedlisk buczyny karpackiej,a rosnące zapotrzebowanie na drewno w dobierewolucji przemysłowej spowodowało wprowadzeniemonokultury świerkowej. Około 70% naturalnychsiedlisk buczyny karpackiej w Beskidachsztucznie zalesiono świerkiem. Nie dbano przytym o pochodzenie genetyczne nasion i częstosprowadzano je z odległych części Austro-Węgier.Efektem tych zabiegów jest z jednej stronywykształcenie się wyjątkowego ekotypu świerkapospolitego, zwanego świerkiem istebniańskim,a z drugiej – duża wrażliwość monokultur, obcychw tym miejscu, na emisje przemysłowe, zmianyklimatu, zjawiska atmosferyczne, jak wichuryoraz wzmożoną antropopresję. Ta wrażliwośćświerczyn objawiła się ich wymieraniem.Leśnicy podjęli walkę o ratowanie beskidzkichlasów i rozpoczęli przebudowę drzewostanów,tak aby doprowadzić do zmniejszenia w nichudziału świerka. W tym celu Regionalna DyrekcjaLasów Państwowych w Katowicach opracowaław 2002 roku „Program dla Beskidów”,który zakłada zwiększenie udziału jodły, buka,modrzewia, jawora, jarzębiny i limby. I mimolicznych przeciwności, jak choćby ostatnie susze,silne wiatry i gradacje owadów, które przyspieszyłyproces zamierania świerka, przebudowadrzewostanów w Beskidach trwa.W ten sposób realizowany jest jeden z celówLKP-ów określony w Polityce Leśnej Państwa(1994): zapewnienie trwałości lasów, ich wielofunkcyjności,restytucja i rehabilitacja składnikówekosystemów leśnych w wyniku ich stopniowej22

Karta pracyImię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . .klasa . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Wymień znane ci formy ochrony przyrodyw Polsce.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. Wyjaśnij co to jest Leśny Kompleks Promocyjny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .przebudowy z drzewostanów jednowiekowychi jednopiętrowych do drzewostanów wielogatunkowycho zróżnicowanej strukturze.Działaniom leśników z LKP Lasy BeskiduŚląskiego pomagają naukowcy. Dla zachowaniai ochrony genotypu świerka istebniańskiego, któryna terenach powyżej 1000 m n.p.m pozostaniegłównym gatunkiem, powołano Karpacki BankGenów. Wraz ze szkółką w Wyrchczadeczce jest onpoligonem doświadczalnym, gdzie pod kierunkiemprof. Janusza Sabora prowadzone są badania.Las to nie tylko drzewa, to także zwierzęta.Lasy beskidzkie kiedyś obfitowały w głuszca.Jeszcze w 1900 roku cesarsko-królewscy urzędnicynaliczyli 207 sztuk tego ptaka. Na przełomie1999-2002 populacja głuszca wynosiła tylko 10sztuk. Dlatego leśnicy z Nadleśnictwa Wisła podjęliinicjatywę reintrodukcji głuszca. W 2001 rokudo hodowli wolierowej sprowadzono z Białorusipierwsze jaja tego ptaka. Dziś pierwsze głuszcepochodzące z hodowli żyją na wolności.Innym celem, który powinien być realizowanyw LKP-ach jest stosowanie technik i technologiibezpiecznych dla środowiska i przyjaznych dlaczłowieka i przyrody. Dlatego po ataku kornikai opieńki, które zniszczyły ogromne ilości świerków,do zwózki martwych drzew zastosowanokolejkę linową. Ogranicza ona erozję glebyi zmniejsza uszkodzenia systemu korzeniowegodrzew i krzewów. Walkę ze szkodnikami drzewpodjęto stosując m.in. tzw. pułapki feromonowe,upowszechniając w ten sposób biologiczne i ekologicznemetody ochrony lasu.Leśne Kompleksy Promocyjne z założeniamają być miejscem edukacji leśników i społeczeństwa.LKP Lasy Beskidu Śląskiego jest dotego celu doskonale przygotowany. Dość wspomnieć,że na terenie LKP znajduje się RegionalnyLeśny Ośrodek Edukacji Ekologicznej „Leśnik”w Ustroniu Jaszowcu, Ośrodek Edukacji Ekologicznejw Istebnej – Dzielcu, Izby Edukacji Leśnejprzy Nadleśnictwach Wisła i Węgierska Górka.Wszystkie doskonale wyposażone w eksponaty,pomoce dydaktyczne i przede wszystkim dysponująceleśnikami-edukatorami przygotowanymido prowadzenia edukacji przyrodniczo-leśnej.Dla turystów odwiedzających lasy beskidzkieprzygotowane są ścieżki przyrodniczo-leśne:„Czantoria” (Nadleśnictwo Ustroń), „Brenna Bukowa– Karkoszczonka” (Nadleśnictwo Ustroń),„Olza” (Nadleśnictwo Wisła), „Na Baranią Górę”(Nadleśnictwo Wisła), „Dolina Zimnika”, „Trakt Cesarski”,„Gościnny Las” (Nadleśnictwo WęgierskaGórka) oraz w Nadleśnictwie Bielsko – ścieżki –„W grupie Klimczoka”, „Wapienica” i „Kołowrót”.Obiekty edukacyjne na terenie Leśnego KompleksuPromocyjnego są w pełni wykorzystane.Tutejsze lasy są bowiem miejscem wypoczynkunie tylko dla okolicznych mieszkańców, ale przedewszystkim zapleczem turystycznym dla całej aglomeracjiśląskiej.Leśny Kompleks Promocyjny Lasy BeskiduŚląskiego pokazuje jak można funkcjonowaćzachowując nowoczesne zasady zrównoważoneji wielofunkcyjnej gospodarki leśnej w szczególnietrudnych warunkach klęski zamierania drzewostanów.23

Edukacja w lasachBibliografia:Wawrzyniec Milewski - „Pytania o las” – CentrumInformacyjne Lasów Państwowych 2008Poradnik Edukacji Leśnej – Centrum InformacyjneLasów Państwowych 2003Opowieści Leśnika – Centrum InformacyjneLasów Państwowych 2003H. Będkowska – Wycieczka do lasu – Mulico OficynaWydawnicza 2005Leśny Atlas Turystyczny – Regionalna DyrekcjaLasów Państwowych w Katowicach 2008Zielona Liga – miesięcznik ekologiczny – FundacjaZielonej Ligi, KatowiceAura – miesięcznik ekologiczny – Naczelna OrganizacjaTechnicznaEkoŚwiat – miesięcznik ekologiczny – WydawcaBarbara TemplinPrzyroda Polska – miesięcznik – Liga OchronyPrzyrody• Nadleśnictwo Ustroń – Izba Przyrodniczo-Historycznaprzy nadleśnictwie, 43-450Ustroń, ul. 3 Maja 108, tel: 033 854 3521, e-mail: ustron@katowice.lasy.gov.pl,www.katowice.lasy.gov.pl/ustroń• Regionalny Leśny Ośrodek Edukacji Ekologicznej„Leśnik” w Ustroniu Jaszowcu, ul.Turystyczna 7; 43-450 Ustroń, tel. 033 85425 72, e-mail: jaszowiec@katowice.lasy.gov.plWWW.katowice.lasy.gov.pl/jaszowiec• Nadleśnictwo Bielsko – Izba Edukacji Leśnejprzy nadleśnictwie, 43-382 Bielsko-Biała, ul.Kopytko 13, tel: 033 818 31 69, e-mail: bielsko-@katowice.lasy.gov.pl www.katowice.lasy.gov.pl/bielsko• Nadleśnictwo Andrychów, 34-120 Andrychów,ul. Grunwaldzka 10, tel. 033 875 2015, e-mail: andrychow@katowice.lasy.gov.pl,www.katowice.lasy.gov.pl/andrychów• Nadleśnictwo Wisła – Izba Historyczna przynadleśnictwie, Izba Leśna na Przysłowiu pod BaraniąGórą; Muzeum Świerka – 43-460 Wisła, ul.Czarne 6, tel: 033 855 24 26, e-mail: wisła@katowice.lasy.gov.pl,www.katowice.lasy.gov.pl/wisła• Ośrodek Edukacji w Istebnej, Istebna 749; 43-470 Istebna, tel. 033 855 60 14, e-mail: oeezv.wisła@neostrada.pl,www.katowice.lasy.gov.pl/wisła• Nadleśnictwo Ujsoły, 34-371 Ujsoły, ul. Św.Huberta 2, tel. 033 864 73 52, e-mail: ujsoły@katowice.lasy.gov.pl,www.katowice.lasy.gov.pl/ujsoly• Nadleśnictwo Węgierska Górka, 34-350 WęgierskaGórka, 34-350 Węgierska Górka, ul. Zielona62, tel. 033 864 12 41, e-mail: wegiersk@katowice.lasy.gov.pl,www.katowice.lasy.gov.pl/wegiersk-gorka• Nadleśnictwo Jelenia, 34-340 Jeleśnia, ul. Żywiecka35, tel 033 863 61 31, e-mail: jelenia@katowice.lasy.gov.pl,www.katowice.lasy.gov.pl/jelesnia.24

Karta pracyczęść I, zajęcia 1 – Ekosystem leśny.Imię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Klasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Zaprezentuj swój model ekosystemu pozostałym grupom.2. Na podstawie wykonanego modelu wymień elementy biotyczne ekosystemu leśnego:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. Omów oddziaływanie wybranego czynnika abiotycznego (elementu nieożywionego) naekosystem:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4. Opisz poszczególne piętra lasu:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Karta pracyczęść I, zajęcia 2 – Krążenie materii i przepływ energii w ekosystemie leśnym – obieg węgla.Imię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Klasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Omów skonstruowany schemat obiegu węgla w ekosystemie leśnym.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Omów jak krąży energia i materia w ekosystemie leśnym.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. Wyjaśnij pojęcia: producent, konsument, destruent.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Karta pracyczęść I, zajęcia 3 – Bioróżnorodność.Imię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Klasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Arkusz obserwacyjnyPodczas zajęć w lesie obserwuj las otaczający ścieżkę, którą będziesz wędrować. Wypełnijarkusz obserwacyjny.Obiekt w lesie X Liczba obiektów Miejsce występowaniaBagniskoBrzozyBuchtowiskoBudka dla ptakówJałowceKapliczkaMrowiskoPlantacja choinekRzeka lub strumykSosnyŚwierkiDziuplaInne (wpisz jakie)x - oznacza występowanie obiektu1. Zinterpretuj obserwacje zapisane w tabeli pod kątem bogactwa i różnorodności biologicznejw odwiedzonym lesie.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Karta pracyczęść II, zajęcia 1 – Gospodarcze funkcje lasu – czy produkty z lasu można zastąpić?Imię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Klasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Wymień kilka zastosowań drewna i omów je.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Wymień kilka przykładów zastosowań innych niż drewno produktów pochodzącychz lasu.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Karta pracyczęść II, zajęcia 2 – Ekologiczne (środowiskotwórcze) funkcje lasu.Imię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Klasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Zapisz wszystkie obserwacje.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Opisz wnioski z obserwacji.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Karta pracyczęść II, zajęcia 3 – Społeczne funkcje lasu. Kto zarządza lasami w Polsce?Imię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Klasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Omów społeczne funkcje lasu.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Zaprezentuj swój plakat promujący turystykę i rekreację w lesie.

Karta pracyczęść III, zajęcia 1 – Zagrożenia ekosystemów leśnych – Ratujmy beskidzkie lasy.Imię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Klasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Wymień czynniki abiotyczne, które negatywnie wpływają na ekosystem leśny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2. Wymień czynniki biotyczne, które mają negatywny wpływ na ekosystem leśny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Karta pracyczęść III, zajęcia 2 – Formy ochrony przyrody.Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Beskidu Śląskiego.Imię i nazwisko ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Klasa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . numer w dzienniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Przedmiot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1. Wymień znane ci formy ochrony przyrody w Polsce.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3. Wyjaśnij co to jest Leśny Kompleks Promocyjny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .