slika politike - Jovan Despotović

Novi ciklus Svetomira Arsića Basare i kosmetski krug osamdesetihKrajem sedamdesetih godina politička situacija u Jugoslaviji naglo je počela da se pogoršava. Njenkulminativni nivo dosegnut je neposredno nakon Titove smrti - i to na Kosmetu - tokom jedne odbrojnih i gotovo kontinuiranih posleratnih pobuna Albanaca. No, kako njihova secesionističkaaktivnost nije mogla da se odvija potpuno otvoreno oni su, budući su potpuno kontrolisaliinstitucionalni politički život u pokrajini, pribegli manjeviše otvorenim pritiscima na svemalobrojniju nacionalnu - srpsku manjinu. Izrazi tadašnje teške, svakodnevne egzistencijalne borbeza opstanak ugrožene nacije odjednom su se pojavili u tamošnjem plastičkom stvaralaštvu - presvega u skulpturi Svetomira Arsića Basare, potom u istom intenzitetu kod slikara Petra Đuze, i neštomanje vidljivo u radu Zorana Furunovića i Zorana Jovanovića Dobrotina. Ova jedinstvena tematskaformacija nekoliko kosmetskih autora unela je jednu novu i dotad nepoznatu živost u naš likovniživot sa mnogim karakteristikama koje su je izdvojile na aktuelnoj umetničkoj sceni.Centralna ličnost, praktično govoreći inspirator, promotor i glavni animator ovog neformalnogkruga umetnika bio je akademik Svetomir Arsić Basara. Dotad poznat kao predstavnikvisokomodernističkog formalizma sedme decenije u savremenoj srpskoj skulpturi koji se tokomsedamdesetih postepeno menjao u pravcu metaforičkog i simboličkog izraza, Basara je iznenadiojavnost 1984. kada je na prvoj retrospektivnoj izložbi u Umetničkom paviljonu "Cvijeta Zuzorić"pokazao najnoviji ciklus sasvim izmenjenih kreativnih shvatanja. Usred kosmetske tragedije koja jenajavila i dugoročne promene na jugoslovenskoj političkoj sceni (koji će nastupiti tek krajem tedecenije, naročito u poslednjoj dekadi veka sa događajima koju su tada začeti a konačni rezultatibiće dosegnuti definitnim raspadom Jugoslavije i egzodusom tri njene najveće nacije) Basara jestvarao svoj famozni ciklus monumentalnih skulptura inspirinanih nacionalnom istorijom i njenimjunacima.Paralelno sa njim Đuza, Furunović i Dobrotin slikaju velike, zamračene ekspresivne prizorerazaranja, destrukcije, uništavanja koji nisu bili samo slike trenutka već očigledne najave epohalnihprocesa koji će tek u punom intenzitetu uslediti desetak godina kasnije. Ovaj, gotovo kolektivni stavbio je zapažen i u tadašnjim jugoslovenskim relacijama te su oni (Basara i Đuza) našli mesta naposlednjoj jugoslovenskoj izložbi pod nazivom Umetnost za i protiv koju je Berislav Valušekpriredio 1989. godine u Banja Luci.Dževdet Džafa i devedeseteBez obzira na društvene i nacionalne konflikte koji su neprestano izbijali na Kosovu, u tamošnjimlikovnim umetnostima posleratnog perioda nisu mogli da se uoče njihovi odrazi. Likovni umetnici,bez obzira da li se radilo o Srbima ili Albancima, nisu bili spremni da se upuste u komentarisanjetakvog stanja, već upravo suprotno tome - njih je isključivo zanimao problem definisanja likovnogjezika - bližeg ili udaljenijeg od poznatih kanona poznog, sasvim onemoćalog modernizma. Sve dopojave Dževdeta Džafe u osamdesetim godinama. U isto vreme sa Basarom, Džafa je stvarao svojmunumentalni ciklus slika poznat kao Autobiografija koji je prvi put izložio u Salonu Muzejasavremene umetnosti 1984. godine. One su bile i prve naznake temeljno promenjenog, dakakoinovinarog plastičkog jezika koji je izvanredno precizno odrazio Džafino političko i ideološkostanovište otkrivajući da u njemu postoji neko ozbiljno, čak tragično i dramamtično osećanjeegzistencije kako je navedeno u izložbenom katalogu. Ovaj snažni uticaj prvog zaista savremenogslikarstva jugoslovenskih Albanaca morao je (i jeste) ostaviti trag na generacije tamošnjih autorakoje su pristizale.Ovu liniju angažovanosti u likovnoj umetnosti kosovskih Albanaca nastavila je i generacijaumetnika koji su na scenu stupili devedesetih godina, a čija smo dela mogli videti na izložbi Pertejkoja je 1997. održana u "Paviljonu Veljković" u Beogradu. Pišući predgovor, autor izložbe ŠkeljzenMalići izneo je niz dragocenih podataka upravo o autorima (i za širu javnost nepoznatih izlagačkihprostora) koji su na scenu stupili osmadesetih i devedesetih godina, dakle u vreme kada se zbiopotpuni prekid komunikacije sa albanskom populacijom na Kosovu. Na istom mestu Malići jeistakao i sledeće:Albanska umetnička scena je dve godine bila u stanju šoka i depresije, da bi negde od 1993. godine,prateći ritmove opšteg samoorganizovanja albanskog društva, započela sa novim alternativnimoblicima organizovanja umetničkog života. Ulogu galerija preuzimaju restorani, kafane i drugenezavisne albanske institucije. Ova umetnost rezistencije, premda veoma oscilirajućeg kvaliteta, nijese zadovoljavala samo otporom prema etničkom aparhejdu i kulturnom nasilju, već se usmerava i napreispitivanje smisla umetnosti, time što istovremeno zauzima svojevrsni stav otpora prema