slika politike - Jovan Despotović

Restitucija kulturnih dobaraRestitucija, u opštem smislu, podrazumeva vraćanje, povratak, povraćaj u prethodno stanje. Kada seovaj termin specifikuje odrednicom ’kulturna dobra’, tada se ima na u vidu vraćanje ranijim izakonskim vlasnicima umetnički, istorijski, sakralni predmeti koji su raznim načinima i uzrocimapromenili mesto, ili instituciju, ili imaoca koji ih je posedovao i čuvao. U mirnodopskom periodurestitucija se obavlja uobičajenom sudskom odlukom ako je u pitanju krađa, nasledstvo, razmena, ito je, mogli bismo reći uobičajena praksa u civilnom sektoru u kome država i njeni organi arbitrirajuna osnovu oblikatorne legislative.Potpuno je drugačija stvar u procesu restitucije kultrnih dobara posle ratnih sukoba, ili konflikatakoji ne moraju biti ratni, ali imaju karakter promene administrativne nadležnosti nad nekomteritorijom. Ovom prilikom imaćemo u vidu ratne sukobe koji su se devedesetih godina vodili ubivšim jugoslovenskim republikama, pre svega, u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, kao i promenuadministarcije na Kosovu i Metohiji posle NATO intervencije 1999. godine kada je u njihovinadležnost došla i oblast zaštite kulturnih dobara, odnosno restitucija onih umetničkih, istorijskih isakralnih predmeta koji su promenili mesto prvobitnog čuvanja.Zbog važnosti ovog problema koji ne zaokuplja ćesto pažnju šire javnosti, a može uzrokovatičak teško narušavanje međudržavnih odnosa ili internih tenzija, ovom nadasve kompleksnom iosetljivom političkom i stručnom pitanju posvetićemo naredne redove.Mnoga uobičajena pravila ratovanja u poslednjem jugoslovenskom primeru nisu bilа poštovana.Naravno da su najteže bila kršena ona protiv civilnog stanovništva i ratnih zarobljenika, ali nistandardi koji su se ticali očuvanja kulturnih dobara nisu imala bolji tretman. Iako su i u toj oblastipropisi jasno definisani, naročito oni koji su doneti posle Drugog svetskog rata (UNESCO-va'Konvencija o zaštiti kulturnih dabara u slučaju oružanih sukoba' doneta u Hagu 1954. godine,’Venecijanska povelja o arhitektonskoj baštini' iz 1964. godine i 'Konvencija o zaštiti arhitektonskognasleđa Evrope’ iz Granade 1985.) upravo zbog ogromnih šteta nanetih kulturnoj baštini na mnogimevropskim ali i izvanevropskim ratištima, bilo je evidentno da se oni nimalo ne poštuju ni u našimratovima devedesetih godina. Kada se jednog dana budu istraživali uzroci, naravno da će se ispitati iznanje komandnog vojnog kadra o ovim pitanjima, kao i civilnih službi koje su odgovorne za stanjeu ovoj oblasti. Moramo istaći da ni aktuelna zakonska regulativa nije ni izdaleka dovoljno dobroregulisala ovu oblast.Da ovo nije samo naš problem već univerzalni, ovom prilikom ćemo se samo podsetiti uzaludnognastojanja svojevremenog ministra kulture Republike Grčke svetski poznate pevačice MileneMerkuri koja je pokušala ne samo da u bilateralnim odnosima dve države, već i na međunarodnimforumima izdejstvuje povrat antičkih spomenika kulture koji se nalaze u Britanskom muzeju, a uEngesku su odneti tokom 19. veka. Ili, u široj javnosti je veoma dobro poznat i primer sapovraćajem umetničkih dela Nemačkoj koje su sovjeti 1945. godine kao ratni plen preneli umoskovske i petrogradske muzeje. Tek je pre nekoliko godina, u vreme ’perestrojske’ ovaj problempočeo da se rešava i time je ovo pitanje skinuto sa liste smetnji za uspostavljanje dobrihdiplomatskih i političkih odnosa između Ruske federacije i Savezne republike Nemačke.Ogromna ratna razaranja koja nisu poštedela ni ustanove kulture ni crkvene objekte, kao i masovnopreseljavanje stanovništva, uzrokovali su ogromno izmeštanje pokretnih kulturnih dobara (daklemuzejskih predmeta bez obzira da li su oni bili čuvani u državnim i crkvenim ustanovama ili su pakbili u privatnom posedu građana). Još za vreme trajanja rata u Hrvatskoj započela je polemika okotoga da li su se predmeti kulturne baštine uopšte smeli iznositi sa teritorije tek uspostavljeneRepublike Hrvatske, a posebno pitanje je bilo na koji je to način bilo urađeno. A radilo se oartefaktima koji su pripadali i hrvatskoj povesti umetnosti, ali i srpskoj na teritoriji te države, jer je usvim pozitivnim zakonskim propisma jasno navedeno da je država na čijoj se teritoriji nalazeumetnički predmeti dužna da se o njima stara bez obzira na nacionalno ili religijsko poreklo ipripadnost.Svakako da je najpoznatiji primer bio zahtev Hrvatske za bezuslovnom restitucijom tzv.’Vukovarskog blaga’ koje je iz najpoznatijih muzeja ovog grada – Gradskog, biskupskog, zbirkeBauer i drugih bilo preneto u Srbiju i posle privremenog smeštaja u Beogradu, ono je bilo čuvano unekoliko novosadskih institucija zaštite, poput Vojvođanskog muzeja i Muzeja grada Novog Sada.Ako se malo prisetimo, jedan od najvažnijih uslova Republike Hrvatske za noramlizaciju poltičkih idiplomatskih odnosa da Saveznom republikom Jugolsavijom, a za koju je od životnog interesaponajpre bio povratak prognanog srpskog stanovništva u hrvatskim vojnim akcijama ’Olija’ i’Bljesak’, bila je upravo restitucija kulturnih dobara, odnosno, povratak u prvobitno stanje iznetih