udhëzues 3r–të e mbetjeve - Riciklimi.al

Përmbajtja e LëndësHyrje mbi UdhëzuesinSI TË FILLOSH Zhvillimi i një plani mbi riciklimin Formimi i një komuniteti drejtues Kontrolli i mbeturinaveFAZAT E APLIKIMIT TË SKEMËS SË RICIKLIMITTË MBETJEVE NË SHKOLLAT 9-TË VJEÇARE Faza e parë: Inventari i materialeve Faza e dytë: Objektet statistikore Faza e tretë: Marrja e të dhënave nga personat kyç Faza e katërt: Hetimi i tregjeve të riciklimitHARTIMI I PROGRAMIT TË RICIKLIMIT Materialet e synuara Specifikimi i vendndodhjes Zgjidhja e çështjes së magazinimit dhe grumbullimit Identifikimi i nevojave arsimore dhe promovimiROLET DHE PËRGJEGJËSITË E AKTORËVE KRYESORË Roli i Mësuesve Roli i Nxënësve Koordinatori i Riciklimit Administratori i Biznesit të Riciklimit Mbikqyrësi i Programit të Riciklimit në shkollëZBATIMI I PROGRAMIT Logjistika Arsimimi Përfshirja e nxënësveMIRËMBAJTJA DHE PËRMIRËSIMI I PROGRAMIT Monitorimi i programit dhe kontrolli i cilësisë Përforcimi i Programit të Riciklimit Ndjekja e Programit të RiciklimitLITERATURASHTOJCA Nr. 1 - PYETËSORËTSHTOJCA Nr. 2 - ANALIZA E TË DHËNAVE TË PËRPUNUARA NGA INTERVISTIMISHTOJCA NR. 3 - ANALIZA E MERCOLOGJIKE TË MBETJEVE TË PORDHUARA NË SHKOLLAT 9-TË VJEÇARE TË TIRANËS4

pyetësor në shkollat 9-të vjeçare (me 240 pyetësor me nxënës; 92 mësues dhe staf mbështetës;dhe 28 anëtarë te bordit të shkollave, na ndihmuan në ndërtimin e një udhezuesi praktik përaplikimin e skemave të riciklimit të mbetjeve brenda shkollës. Kështu u verejt se 61 % e mbetjevetë prodhuara në shkollat 9-të vjeçare janë të ricikueshme, ku 41% e zënë letra dhe kartoni,ndërkohë që plastika dhe metalet/alumini e pasojnë në gjenerim, respektivisht me 14% dhe 3%. Tegjitha keto jane të gatshme për tu përfshirë në tregun e riciklimit të mbetjeve. Nga kontaktimime këto target grupe me ndikim në sistemin e menaxhimit të mbetjeve në shkollë, u vërejt se 88%e nxënësve, 96% e anëtareve të bordit, dhe 90% e mësuesve ishin të gatshëm për tu përfshirë dhekontribuar në një program riciklimi të shkollës së tyre.Nisur nga të dhënat e këtij udhëzuesi, mundet të pohohet se komponentët thelbësor të rrymave tëmbetjeve të prodhuara në shkollat 9-të vjeçare të qytetit të Tiranës mund të reduktohen dhericiklohen. Kështu që mundësia e aplikimit të praktikave të menaxhimit mbetjeve brëndashkollave 9-të vjeçare të Tiranës është i mundshëmEdhe pse shkollat nuk janë gjeneratorët më të mbëdhenj të mbeturinave për frymë në Republikë,ndikimi i tyre është i rëndesishëm për shkak të numrit të madh të shkollave, nxënësve dhe stafevembështetëse. Duke bërë përpjekje për ndërtimin e sistemeve të menaxhimit të mbetjeve nëshkollat tona, do të gjenerohen fonde për shkollën, do të kemi një grup të madh brezi të ri meedukim për mbetjet në qytet dhe do të ruajmë më mirë burimet natyrore të Shqipërisë.6

B. FAZAT E APLIKIMIT TË SKEMËS SË RICIKLIMIT TË MBETJEVE NË SHKOLLAT 9-TË VJEÇAREI. Faza e parë: Inventari i materialeveKontrolli i mbeturinave fillon me një inventar të krijuar në çdo shkollë, me mësuesit dhe stafinmbështetës të shkollës, ku diskutohet për rrymën e mbeturinave që ata kanë në shkollën e tyre.Bëhet një listë e materialeve të përmendura, grupimi i tyre sipas llojit nëse ka apo jo tëriciklueshme. Edhe nëse disa prej materialeve nuk janë të riciklueshme edhe ato të përfshihen nëlistë. Për shembull, letra, kategoritë që mund të përfshihen janë ato të zyrës, letrat e printuaradhe kartoni, të tjerat nuk merren për riciklim. Ky duhet të fillojë si një dokumentacion i plotë përllojet e ndryshme të materialeve të mbeturinave të gjeneruara nga shkolla.Shtajca 2 ju paraqet rrymat e mbeturinave të prodhuara në shkollat 9-të vjeçare të Tiranës, dukeju dhënë potencialin e rrymave të mbetjeve të prodhuara në shkollë.II. Faza e dytë: Objektet statistikorePasi është diskutuar me të gjithë personelin kyç në lidhje me materialet në rrymat e mbeturinaveështë e rëndësishme që Koordinatori i Riciklimit të kontaktojë personalisht shkollën 9-të vjeçare.Funksionimi i këtij kontaktimi është i dyfishtë. Së pari, ajo ofron një mundësi vëzhgimi nga ana eKoordinatorit për materialet e përdorura në shkollë, si burimi fillestar i materialeve tëriciklueshme. Disa materiale të riciklueshme nuk përmenden gjatë anketës së mbeturinave dhemund të bëhen evidente duke kontaktuar të gjithë aktorët. Së dyti, kontaktimi i shkollave ngavetë Koordinatori i Riciklimit i jep atij mundësinë për të vëzhguar mbledhjen ekzistuese dheprocedurat e magazinimit. Koordinatori duhet të kontrollojë të gjitha lokacionet e ndërtesës sëshkollës për të përcaktuar:1) ku aktualisht janë duke u mbledhur mbeturinat; dhe2) vëndet e mundshme për vendosjen e koshave të riciklimit (sigurohet që ata nuk e shkelinrregullin e kodit të zjarrvënies).Kontaktimi duhet të përfshijë zyrat, klasat, zonat e magazinimit, sallat e mësuesve, bibliotekën,pra kudo ku gjenerohen mbeturina.III. Faza e tretë: Marrja e të dhënave nga personat kyçPasi është zhvilluar lista e materialeve dhe vëzhgimi i shkollës është përfunduar, hapi i ardhshëmështë kuptimi i detajeve për ekzistencën e mbeturinave dhe operacionet e riciklimit. Intervistimi imbikqyrësve të programit dhe administratorët për të vlerësuar mbledhjen e materialeve tëriciklueshme dhe ruajtjen e tyre deri në marrjen nga transportuesi.Sa më të detajuara të jenë intervistat aq më i lehtë do të jetë zhvillimi i planit të riciklimit.Për të marrë sa më shumë informacion duhet përfshirë:ooooLlogaritja se sa mbeturina janë gjeneruar në shkollë;Cili është orari aktual për mbledhjen e mbeturinave;Kush është përgjegjës për grumbullimin dhe çfarë pajisjesh janë përdorur për shërbimin edhënë nga transportuesi i mbeturinave;Kërkimi i sugjerimeve gjatë këtyre intervistave. Njerëzit duhet të jenë të gatshëm për tëndarë idetë se si duhet bërë mbledhja e materialeve të riciklueshme dhe mundësinë elehtësimit të saj.IV. Faza e katërt: Hetimi i tregjeve të riciklimit9

Hapi i fundit në kontrollin e mbetjeve është gjetja e një tregu për mbledhjen e materialeve tëriciklueshme.oKontaktimi i transportuesit të mbeturinave nga vetë shkolla. Transportuesi duhet të jetë nëgjëndje të ndihmojë në përcaktimin e disa materialeve të riciklueshme që janë fleksible përtu mbledhur. Koordinatori i Riciklimit duhet të kontaktojë kompaninë e transportit për njëlistë të re të materialeve të riciklueshme që ajo trajton. Shkolla gjithashtu duhet tëeksplorojë materiale të ndryshme për të shtuar tek lista e transportuesit. Transportuesi duhettë ndihmojë gjithashtu në vlerësimin e sasisë dhe madhësisë së koshave të magazinimit tënevojshëm në shkollë për programin e riciklimit. Zakonisht transportuesi do të ofrojë njëshumëllojshmëri për opsionet e magazinimit dhe mbledhjes. Si rregull duhet të vendoset njëprogram riciklimi më pak i shtrenjtë, por kjo nuk duhet të nënvlerësojë nevojat e magazinimittë shkollës. Është e këshillueshme që të vendoset një kontenier i madh magazinimi për tuzbrazur një herë në javë sesa një kontenier i vogël. Përjashtim do të jetë për koshat përmbeturinat nga ushqimet. Koshat e magazinimit duhet të jenë më pak të kushtueshëm. Mepërjashtim të shkollave që janë të vendosura në komunat ku mbeturinat mblidhen ngabashkia. Shkolla lidh kontrata me transportuesit privat ose të drejtëpërdrejt me kompanitë ericiklimit. Transportuesi të lidhë kontrata vjetore me shkollat në lidhje me programin ericiklimit, në dhënien e ofertave dhe kërkesave për propozime të mëtejshme. Të ekzistojnënegociata midis transportuesit të mbeturinave edhe pasi është nënshkruar kontrata. Kontrolli ikushteve të kontratës me administratorin e biznesit duhet të jetë i mundur.10

C. HARTIMI I PROGRAMIT TË RICIKLIMIT Materialet e synuaraVendimet në lidhje me materialet e mbledhura do të bazohen në vlerësimin e vëllimit, në aftësinëe transportuesit të mbeturinave etj. Grafiku i mëposhtëm përshkruan procedurat për disamateriale të mbledhura zakonisht. Megjithatë, çdo shkollë 9-të vjeçare duhet të jetë e përgatiturtë bëjë zgjedhjen e saj apo edhe të zgjedhë një nga listat për të përmbushur nevojat e sajindividuale. Përveç kësaj, nëse stafi i shkollës është i interesuar në një material të riciklueshemqë nuk përfshihet në tabelë (dmth bateri shtëpiake), Koordinatori i Riciklimit duhet të kontaktojnënpunësin e bashkisë/komunës për mbetjet, për gjetjen e tregut të riciklimit në zona të tjera.Tabela e mëposhtme na paraqet materialet e riciklueshme në shkollat 9-të vjeçare, pikat egjenerimit dhe teknikat e mbledhjes së mbetjeve të riciklueshme në shkollë.MaterialiPika e GjenerimitKush bën ndarjennë burim?Kush i mbledh dhe Si?Letër zyre Zyrat administrative Stafi i zyrave Hedhja në koshat ecaktuar (stafi i zyrave)Letër mikseKarton i valëzuarGazetatKlasatZyrat administrativeNga furnizimi imensësLibraria, arkivi imësim dhëniesNxënësitMësuesitStafiStafi mbështetësMësuesitHedhja në koshat ecaktuar (gjeneruesit)Paloset dhe mblidhetnë tufa (stafimbështetës)Lidhja në tufa (stafimbështetës)Ku depozitohen?Kosha të mbyllur (qënuk marrinlagështirë)Kosha të mbyllur (qënuk marrinlagështirë)Kontenier të jashtëmose bërja pirg derinë ditën e mbledhjesKosha të mbyllurKontenier (qelq,hekur, alumin,kontenier plastik)Nxënësit , mësuesit,arkivi imësimdhëniesGjeneruesitShplahen dhevendosen në kazanët eshënuar (gjeneruesit)Kosha të mbyllur Specifikimi i vendndodhjes (identifikimi i kontenierëve të mbledhjes së mbeturinave)Pasi shkolla 9-të vjeçare ka përcaktuar mbledhjen e materialeve të riciklueshme, hapi tjetër ështëtë hartojë vendndodhjen e koshave në varësi të planimetrisë dhe veprimtarisë në çdo hapësirë tëshkollës. Për këtë hap, Koordinatori i Riciklimit dhe i gjithë personeli tjetër kyç, duhet të takohenpër të diskutuar, ku duhet të mblidhen materialet e riciklueshme dhe çfarë lloj kontenierësh janëtë nevojshëm për çdo hapësirë të shkollës. Rruga e çdo materiali të mbledhur duhet tëdiagramatizohet nga koha që është vendosur koshi i riciklimit, në kohën që ai është sjellë ngatransportuesi. Koshat duhet të jenë të vendosur në klasa, zyra apo ambientë të tjera tëbrëndshme të shkollës. Megjithatë duhet të jetë e nevojshme edhe vendosja në ambiente të tjerasi magazinë, hyrje të godinës dhe jashtë saj. Për shembull vendi më i mirë për një kosh letre përnxënësin është vendi ku ata e gjenerojnë këtë letër (afër tavolinave të tyre apo në dalje tëklasës). Disa nga pajisjet duhet të merren pa pagesë. Çdo pajisje e shkollës duhet të ketë etiketënnë dispozicion nga Koordinatori i Riciklimit. Nxënësit gjithashtu mund të pikturojnë kutitë nëmënyrë që ata të jenë lehtësisht të identifikueshem si pjesë e programit të riciklimit. Zgjidhja e çështjes së magazinimit dhe grumbullimitMagazinimi është një problem i madh kur përcakton rrymën e materialeve të riciklueshme.Koordinatori i Riciklimit dhe personeli i shkollës 9-të vjeçare duhet të diskutojnë se sa kohë iduhet çdo materiali të qëndrojë në shkollë përpara se të transferohet diku jashtë ambienteve të11

shkollës. Disa materiale, të tilla si letra e përzier, ndoshta mund të qëndrojnë në shkollë derisatransportuesi t’i mbledhë ato. Të tjerat, të tilla si alumini dhe çeliku, qelqi apo shishet plastikeduhet të vendosen jashtë në ambiente të hapura për magazinim në mënyrë të përditëshme. Orari imagazinimit në shkollë duhet të jetë i përputhshëm me orarin e mbledhjes së mbeturinave ngatransportuesi. Mbikqyrësi duhet të vihet në kontakt ditë më përpara me transportuesin embeturinave. Klasat duhet të mbledhin mbeturinat e letrës ditë më përpara në një vend qëndrorpërpara se transportuesi të vijë ditën e mbledhjes së tyre. Orari i mbledhjes duhet të përcaktohetdhe të komunikohet si një nevojë për njohuritë bazë.Një pikë tjetër që duhet të merret në konsideratë në programin e riciklimit në shkollë ështëllogjistika e hedhjes së mbetjeve të riciklueshme në oborrin e shkollës. Ky hap duhet të kryhet sipjesë e shërbimit të shkollës për transportimin e mbeturinave. Pavarësisht se kush e ofron këtëshërbim, Koordinatori i Riciklimit apo personeli tjetër kyç i shkollës 9-të vjeçare duhet të sigurojëruajtjen e shkollës dhe të plotësojë nevojat e mbledhjes. Nga kontrolli i mbetjeve në shkollë, njëvlerësim i vëllimit të çdo materiali të riciklueshëm duhet të merret në konsideratë. Bazuar nëkëto vlerësime, transportuesi i mbetjeve përcakton se çfarë madhësie duhet për të mbledhurmbetjet e riciklueshme dhe kush është e përshtatshme për çdo material. Koshat e mbledhjeszakonisht duhet të jepen nga transportuesi i mbeturinave si pjesë e marrëveshjes së transportit.Frekuencat e mbledhjes dhe hapësirat e vendosjes së koshave për riciklim është një çështje erëndësishme. Duke u bazuar në vlerësimin e kontrollit të vëllimit në shkolla, transportuesi dheshkolla vendosin një orar të mirë organizuar. Shkolla duhet të ketë, të rezervojë të drejtën për tëndryshuar orarin e mbledhjes në kohë të caktuara të vitit. Kjo vjen si arsye e ndryshimit tëorareve nga shkolla 9-të vjeçare, gjatë periudhave me fluks apo pushime të ndryshme tënxënësve. Me këtë metodë, shkolla 9-të vjeçare thjesht kontakton kurdo herë kur koshat embetjeve të riciklueshme janë të mbushur plot. Ruajtja dhe mbledhja e mbeturinave mund tëketë bisedime midis shkollës dhe transportuesit. Ruajtja e fleksibilitetit për programe tëardhshme, duke insistuar në gjuhë kontraktuale lejon që shkolla të zgjerojë listën e materialevetë riciklueshme që mund të lindin me kalimin e kohës në ambientet brënda saj. Ofertat duhet tëpërshkruajnë të gjitha materialet e riciklueshme që shkolla dëshiron të mbledhë dhe ajo duhet tëkërkojë një listë nga transportuesi për mbledhjet vjetore. Nëse shkolla transporton materialet esaj të riciklueshme në një vend qëndror atëherë ajo duhet të ulë transportin në mënyrëeksponenciale. Identifikimi i nevojave arsimore dhe promovimiNxënësit duhet të ndihmojnë Koordinatorin e Riciklimit apo mbikqyrësin për krijimin dheshpërndarjen e orarit të mbledhjes së mbetjeve në shkollë. Nxënësit e klasave më të ulëta mundtë bëjnë shenjat për të identifikuar kontenierët e riciklimit ose mund të bëjnë një orë mësimoreduke shqyrtuar dhomën e magazinimit të mbetjeve dhe identifikimin e materialeve tëriciklueshme. Një tjetër element i rëndësishëm për hartimit e programit është monitorimi icilësisë së materialeve të mbledhura dhe pastërtia e produkteve për të patur një fitim sa më tëmadh të të ardhurave për shkollën nga mbetjet e riciklueshme. Materialet e riciklueshme duhet tëkonsiderohen si “produkte” të bëra nga shkolla dhe në një pjesë të proçesit të prodhimit atoduhet të kontrollohen nga ana cilësore. Nxënësit duhet të përfshihen, kur të finalizohet diagramapërmbledhëse e rrymës së materialeve të riciklueshme dhe të jetë shqyrtuar monitorimi imaterialeve. Detyrat e nxënësve janë që ata të kontrollojnë ndotjen nëpër klasa dhe tëmonitorojnë mbledhjen e materialeve të riciklueshme në çdo ambient brënda shkollës.Përmirësimi i nxënësve do të vijë me fitimin e përvojës nga programi i riciklimit dhepajtueshmëria me kërkesat e programit. Kur programi të jetë gati për promovim mund të lindënevoja për kërkesa arsimore shtesë. Nxënësit e rinj duhet të bëjnë postera për shpalljen eprogramit të shkollës dhe nxënësit më të rritur duhet të vizitojnë klasat më të ulëta për t’ju folurpër riciklimin dhe mbetjet. Nxënësit mund të krijojnë një buletin të thjeshtë riciklimi për12

prindërit e tyre dhe gjithashtu të shkruajnë artikuj për riciklimin në gazetën e shkollës apo njëletër drejtuar bashkisë/komunës.Përfshirja e reduktimit të mbeturinave në hartimin e programitMundësitë e reduktimit të mbeturinave duhet të jenë pjesë integrale në çdo hartim udhëzuesimbetjesh per shkollat 9-të vjeçare të Tiranës. Gjatë gjithë fazave të zhvillimit të programitdhe gjatë menaxhimit të vazhdueshëm të tij, duhet të krijohet mundësia edhe e reduktimit tëmbeturinave. Mundësitë e eleminimit të mbeturinave përpara se ato të gjenerohen në sasi tëmëdha, duhet të jenë të vazhdueshme dhe të pandërprera për menaxhimin e mbetjeve nëshkollë.Kjo mundësi mund të përfshijë:o Duke u siguruar që të dyja anët e letrës të jenë përdorur si në klasa ashtu edhe në zyra;o Materialet e ndryshme të blihen në masën e duhur;o Gjetja e mënyrave për ripërdorim të materialeve të krijuara në shkollë.Futja e këtyre praktikave mund të ndikojë në hartimin e programit të riciklimit. Shëmbull i mirëështë nëse shkolla zbaton një politikë për të inkurajuar përdorimin e letrës nga të dyja anët,duke e vendosur atë në klasë në koshat e mbeturinave si “ripërdor” dhe jo ta dërgosh në një pikëgrumbullimi për riciklim.13

D. ROLET DHE PËRGJEGJËSITË E AKTORËVE KRYESORËNjë program riciklimi do të ndikojë tek të gjithë aktorët e shkollës, kështu që është e rëndësishmeqë ata të dinë se shqetësimet e tyre janë duke u shqyrtuar. Kjo përfshin komunikim e qartë nëmesin e anëtarëve të komunitetit, për zgjidhjen e problemeve të riciklimit, ku të gjithë duhet tëmarrin përgjegjësinë për suksesin e projektit. Kjo nuk do të thotë se të gjitha ndryshimet që atasugjerojnë do të zbatohen. Përveç kësaj, ata mund të lehtësojnë shkollën në një shkallë të lartënë përmirësimin e programit të riciklimit të mbetjeve dhe gjenerimt të të ardhurave të shkollësnga mbetjet e riciklueshme. Roli i MësuesveMësuesit janë të rëndësishëm për përfshirjen e suksesshme të nxënësve në program. Ata do tëjenë të dobishëm në prezantimin e programit të riciklimit tek nxënësit dhe integrimin e ideve apokoncepteve në kurrikulat shkollore. Ndihma e mësuesve do të jetë e nevojshme për të asistuardhe monitoruar nxënësit në diferencimin e mbetjeve në kontenierët e shkollës 9-të vjeçare.oooooooooooLista e përgjegjësive për mësuesinNëse shkolla nuk ka një klub ekologjik, duhet të formohet një i tillë. Klubit të formuar i duhetdhënë një emër i veçantë (të tillë si “Ekipi i Gjelbërt”, “Ambjentalistët e Shkollës”,.. etj) dhepërfshirja e nxënësve në mënyrë aktive për të mbështetur programin e riciklimit është një ngadetyrat kryesore për mësuesin. Organizimi i klubit ekologjik duhet të jetë ekipi vëzhgues iriciklimit për nxënësit e tjerë të shkollës. Nëse është e nevojshme, klubi duhet të organizojënjë orar me rotacion të klasave për të ndihmuar në monitorimin e programit.Përdorimi i projekteve dhe programeve në dispozicion të riciklimit për të edukuar nxënësit nëlidhje me mbetjet. Për mësuesin, duhet theksuar se ai/ajo duhet të bëjë një përpjekje tëpërditshme për riciklimin e mbetjeve nga ana e nxënësve. Kjo duhet të arrijë deri në fazën eruajtjes dhe minimizimit të hapsirave për mbledhjen e mbetjeve për riciklim, brëndaambjenteve të shkollës.Në shkollat fillore, duhet të përfshijnë nxënësit në promovimin e programit të riciklimit dukebërë postera për korridoret, në klasë dhe në ambiente të tjera të shkollës.Mbajtja e prindërve të informuar në lidhje me programin e riciklimit në shkollë nëpërmjetgazetës së shkollës ose letrave të dërguara në shtëpi me nxënësit.Mësuesi ka detyrë qëndrore për të monitoruar nxënësit dhe parandaluar kontaminimin ekoshave.Mësuesit duhet ta përdorin temën e riciklimit për zhvillimin e orëve të lira mësimore.Lista verifikuese për mësuesitFormojë një klub ekologjik për nxënësit apo mbështet një klub ekzistues duke inkurajuarnxënësit për t’u përfshirë.Përfshijë nxënësit në monitorimin e programit të riciklimit.Të nxisi nxënësit të bëjnë postera, diskutime me nxënës të rinj në lidhje me programin ose tëgjejë mënyra të reja për programin.Edukon nxënësit në lidhje me mbetjet (sidomos gjatë javës së ngritjes së programit).Monitoron nxënësit gjatë pjesëmarrjes dhe gjithashtu kontrollon cilësinë e programit tëriciklimit nëpër klasa.14

Roli i NxënësveËshtë e rëndësishme për të filluar edukimin e nxënësve mbi riciklimin në fillim të vitit shkollor.Nxitja e nxënësve për të diferencuar mbetjet sipas klasifikimit të përcaktuar. Rekrutimi i njëgrupi prej 10-12 nxënësish për t'u bërë ekipi i programit të riciklimit. Kjo mund të konsiderohetdhe llogaitet si punë studimore apo vullnetare për nxënësit e përfshire. Me mbikëqyrjen e tërriturve, dy nxënës në ditë mund të kenë detyrën e monitormit të operacionit të riciklimit.Bisedime me Senatin e Nxënësve për marrjen e përgjegjësive të përfshirjes së nxënësve të tjerënë programin e riciklimit. Një tjetër mënyrë për të përfshirë nxënësit është për t’i ftuar ata, qëtë shërbejnë në një komision ose të marrin pjesë në një klub jashtë shkollor, që do hartojnëstimuj për të promovuar programin në mesin e nxënësve të tjerë të shkollës 9-të vjeçare. Është erëndësishme për të përfshirë aktivisht nxënësit e motivuar. Motivime të veçanta për pjesëmarrësit(shpallje publike adresa, çertifikata, shpërblime) duke vënë shenja dhe postera për të treguarprogresin e tyre në këtë program, është i rëndësishëm.ooooooooooooooLista e përgjegjësive për nxënësitBërja pjesë në ekipin e shkollës për programin e riciklimit, duke formuar ose iu bashkuar nëklubit ekologjikë të shkollës. Gjithashtu të punojnë me administratorët për zbatimin eprogramit të riciklimit në shkollë.Vendosja e një orari të monitorimit të nxënësve për të qënë të sigurt se klasat dhe koshat ericiklimit të jenë të pa ndotur nga mbeturinat.Gjetja e vullnetarve për të folur për programin e riciklimit dhe shpërndarë njoftimet nëshkollë mbi riciklimin.Mbajtja e nxënësve të tjerë entuziast për programin e riciklimit përmes posterave apoartikujve në gazetën e shkollës.Lista verifikuese për nxënësitBashkangjitja me klubin ekologjik në shkollë. Nëse shkolla nuk ka një klub, duhet të formojnënjë të tillë.Ndihmon në mbledhjen e materialeve nga klasa, kur është e përshtatshme.Vendosja e një orari të monitorimit të nxënësve për të gjitha materialet e riciklueshme ngaklasat e shkollës.Nxitja e një programi të ri të riciklimi.Përfshirja në hartimin e një nga hallkat e programit të riciklimit të shkollës;Krijon një informacion për riciklimin dhe e shfaq atë për nxënësit e tjerë;Nxit konkurencën midis klasave të shkollës për diferencimin e mbetjeve dhe bën gara tëkontrollit të cilësisë.Pikturon një poster për riciklimin e mbetjeve në shkollën e tij/saj.Shkruan artikuj për rëndësinë e riciklimit për gazetën e shkollës.I tregon prindërve në lidhje me programin e riciklimit. Koordinatori i RiciklimitKoordinatori i Ricklimit duhet të marrë përsipër përgjegjësitë për të lehtësuar të gjithë aspektet eprojektimit dhe zbatimit të programit, pasi ai është personi kryesor për programin.15

oooooooooooooooooooooLista e përgjegjësive për Koordinatorin e RiciklimitOrganizimi i një komisioni implementues për programin e riciklimit në shkollat 9-të vjeçare.Kryerjen e analizave mercologjike të mbeturinave të shkollës 9-të vjeçare.Hartimin e programit të riciklimit në shkollën 9-të vjeçare.Lehtësimin e zbatimit të programit të riciklimit në shkollën 9-të vjeçare.Siguron materialet për të monitoruar kontrollin e cilësisë së mbetjeve të riciklueshme nëshkollë.Fuqizon programin përmes përpjekjeve të vazhdueshme edukative dhe promovuese.Shërben si personi kryesor për programin e riciklimit të shkollës 9-të vjeçare.Eksploron mënyra për të përmiresuar dhe /ose zgjeruar programin e riciklimit në shkollën 9-tëvjeçare.Kryen auditime financiare për të ardhurat e gjeneruara nga mbetjet e riciklueshme tëprodhuara në shkollën 9-te vjeçare gjatë një viti kalendarik dhe dërgon këto raportimefinanciare tek drejtorët e shkollave dhe administratori i biznesit të riciklimit.Lista verifikuese për koordinatorin e riciklimitOrganizon komitetin zbatues të programit të riciklimit të mbetjeve në shkollën 9-të vjeçare.Me transportuesin, takohet me drejtorët e shkollave 9-të vjeçare për të diskutuar logjistikëndhe zhvillimin në afat kohor të programit të riciklimit të mbetjeve.Kontakton drejtorin e shkollës 9-të vjeçare, për të njoftuar transportuesit dhe punonjësit eshërbimit, në lidhje me programin e riciklimit dhe analizimin e mbeturinave të riciklueshmeqë do të prodhohen në shkollë.Kryen analizat mercologjike për mbeturinat e riciklueshme që gjenerohen në shkollën 9-tëvjeçare.Dizenjon komplet programin e riciklimit duke përfshire listën e materialeve të riciklueshme tëmbledhura, koshat e nevojshëm dhe pajisjet për magazinimin e tyre.Konfirmon se zyrtarët e shkollave dhe transportuesit kanë përcaktuar frekuencën emagazinimit, llojin e mbetjeve të riciklueshme dhe numrin e kontenierëve në çdo shkollë 9-tëvjeçare.Identifikon nevojat arsimore dhe promovuese dhe vendos datën e fillimit të programit tëriciklimit për shkollën 9-të vjeçare.Komunikon informacionin në lidhje me programin e riciklimit për të gjithë drejtorët,personelin e shkollave 9-të vjeçare dhe anëtarët e tjerë me ndikim në program.Takohet me nxënësit e klubeve ekologjike dhe /ose personelin tjetër të përshtatshëm për tëdiskutuar hapat e mundshme të fillimit të projekteve të tjera arsimore që lidhen me riciklimine mbetjeve.Siguron që: të gjitha koshat e brëndshëm të mbledhjes së mbeturinave janë të vendosur nëvëndin e duhur; janë vendosur posterat sensibilizues; dhe nxënësit e mësuesit kanëpërvetësuar detyrat e tyre, nëpërmjet monitorimit.Kujdeset për diskutimet e mësuesve dhe nxënësve mbi riciklimin e mbetjeve në shkollën 9-tëvjeçare.Kujdeset që mësuesit të dërgojnë letrat për prindërit në lidhje me programin e ri të riciklimitnë shkollë.16

oooooKontakton mediat lokale për të ndjekur ngjarjet e fillimit. Të jetë i sigurt që të përfshijëspecifika të tilla si kohën, adresat për të gjitha vëndet dhe listë prezencën për të ftuarit.Koordinon bordin e shkollës 9-të vjeçare apo ngjarje të tjera të fillimit të programit të ririciklimit në shkollë.Raporton tek drejtori i shkollës raportet e auditimit financiar për të ardhurat e gjenruara ngambejte të riciklueshme në një vit kalendarik.Krijon postera për përdorim në të gjithë shkollën 9-të vjeçare.Shpërndan njoftimin me anë të radiove apo televizoneve. Administratori i Biznesit të RiciklimitRoli i administratorit të biznesit të riciklimit vepron si koordinatori riciklimit. Ai mundet tëveprojë edhe me koordinatorin e riciklimit për negociatat me shkollat 9-të vjeçare. Ndihmongjithashtu në krijimin e buxhetit për kontenierët e shkollës për grumbullimin e mbeturinave tëriciklueshme dhe fushatën promovuese për diferencimin dhe riciklimin e mbetjeve në shkollën 9-të vjeçare. Gjithashtu, ai sjell të ardhura për shkollën 9-të vjeçare në rast se kostot e sistemit tëmenaxhimit të mbetjeve janë më të vogla se të ardhurat që gjenrohen nga mbetjet e riciklueshmetë prodhuara në shkollë, gjatë një viti kalendarik.ooooooooLista e përgjegjësive për administratorin e Biznesit të RiciklimitRishikon të dhënat e përpiluara nga analizat mercologjike të mbeturinave të shkollës 9-tëvjeçare, për të marrë vëllimin e përgjithshëm dhe vlerëson secilin material të riciklueshëm.Merr kërkesën për shërbimin e ardhshëm të transportit të materialeve te riciklueshme ose rinegocionkontratat me transportuesin (mbledhësin) aktual për përfshirjen e materialeve tëriciklueshme.Siguron koshat (kontenierët) e magazinimit. Siguron që transportuesi (mbledhësi) punon mezyrtarët e shkollës dhe mbikqyrësat në çdo shkollë për të marr materialet e riciklueshme tënevojshme për programin. Gjithashtu siguron që të gjithë koshat (kontenierët) arrijnë në kohëpër fillimin e programit të riciklimit.Rishikon stafin e punës dhe siguron që kërkesat për riciklim të shkollës 9-të vjeçare, janë tëpërfshira.Të jetë në dispozicion për kërkesat e shkollave, nga fillimi i programit të riciklimit e deri nëfund të tij. Rregullon ruajtjen e koshave apo frekuencat e marrjes së mbetjeve tëriciklueshme për secilën shkollë 9-të vjeçare.Krijon sistemin qëndror të mbledhjes së të dhënave për të shmangur sasitë e mëdha tëgjenerimit të mbeturinave.Raporton tonazhet vjetore që riciklohen nga shkollat 9-të vjeçare në Zyrën e Njësisë sëQeverisjes Vendore (Drejtorinë e Menaxhimit të Mjedisit) dhe Drejtorinë Arsimore Rajonale teQytetit/Rrethit, ose siguron që transportuesi (mbledhësi) dërgon kopje për raportin e tonazhitstafit të shkollave 9-të vjeçare.Merr raportet financiare nga koordinatori i riciklimit dhe shlyen të gjitha detyrimet financiarepër secilën shkollë 9-të vjeçare, kur ajo është e detyrueshme.Lista verifikuese për Administratorin e Biznesit të Riciklimit17

oooooMe asistencën e koordinatorit të riciklimit, përpilon informatat e auditimit të mbeturinave(analizat mercologjike të mbetjeve dhe analizat financiare) dhe përcakton nevojat për riciklimnë secilën shkollë 9-të vjeçare.Përfshinë listën e materialeve të riciklueshme dhe vlerëson vëllimin e transportit të ardhshëmose atë aktual të mbetjeve të riciklueshme të shkollës.Monitoron shpërndarjen e ndonjë pajisjeje të parashikuar nga transportuesi (mbledhësi) përshkollën 9-të vjeçare.Blen ndonjë kosh (kontenier) të nevojshëm për programin e riciklimit në shkollën 9-të vjeçare.Kontrollon në bashkëpunim me shkollat programin e riciklimit dhe siguron që shërbimi i ri iriciklimit plotëson nevojat e shkollës 9-të vjeçare. Mbikqyrësi i Programit të Riciklimit në shkollë (stafi mbështetës)Mbikqyrësi i Programit të Riciklimit në shkollë ndihmon në zbatimin dhe ruajtjen e programit të ritë riciklimit të mbetjeve. Ai/Ajo do të shërbejë si kontakt për shkollat 9-të vjeçare metransportuesit e mbeturinave të riciklueshme.ooooooooooooLista e përgjegjësive për mbikqyrësin e Programit të RiciklimitBashkëpunon me koordinatorin e riciklimit, zyrtarët kryesor të shkollës 9-të vjeçare për tëkryer një kontroll të mbeturinave të prodhuara në shkollën 9-të vjeçare.Përcakton madhësinë dhe sasinë e koshave të riciklimit të nevojshme në çdo klasë.Mbikqyr punën me mbetjet brënda shkollës 9-të vjeçare, bazuar në materialet e riciklueshmedhe orarin e mbledhjes së mbeturinave nga transportuesi.Punon me nxënësit për krijimin dhe ndarjen e detyrave të mbledhjes së materialeve tëriciklueshme brënda shkollës 9-të vjeçare, kur është e nevojshme.Vendos materialet e riciklueshme në vend-magazinimin e përcaktuar brënda shkollës 9-tëvjeçare.Siguron kontrollin përfundimtar të cilësisë për produktet e riciklueshme të shkollës 9-tëvjeçare. Nëse materialet e riciklueshme janë pjesërisht të ndotura lajmëron koordinatorin ericiklimit dhe zyrtarët e shkollës.Monitoron programin e logjistikës dhe merr oraret nga transportuesit e mbeturinave tëriciklueshme për llogari të shkollës 9-të vjeçare.Lista verifikuese për mbikqyrësin e Programit të RiciklimitAsiston në auditimin e mbeturinave në shkollë (analizave mercologjike dhe analizavefinaciare).Punon me personelin tjetër kyç për të përcaktuar madhësinë dhe sasinë e koshave tënevojshëm për riciklim.Me koordinatorin riciklimit krijon dhe shpërndan një orar për mbledhjen e materialeve tëriciklueshme për shkollën 9-të vjeçare.Siguron kontroll të vazhdueshëm të cilësisë për të gjithë materialet e riciklueshme dhemonitoron mbledhjen nga koshat (kontenierët) e magazinimit.Siguron që të gjitha materialet e riciklueshme janë diferencuar siç duhen.18

oRaporton problemet në lidhje me madhësinë e koshave (kontenierëve) të magazinimit osefrekuencat e marrjes së mbeturinave tek koordinatori riciklimit, zyrtarët e shkollës dheadministratori i biznesit.19

E. ZBATIMI I PROGRAMIT LogjistikaPajisjetHapi i parë për implementimin e programit të riciklimit në shkollat 9-të vjeçare është plotësimime të gjitha pajisjet e nevojshme për mbledhjen e mbetjeve të riciklueshme. Heqja e ndonjë prejpajisjeve duhet të konfirmohet nga koordinatori i riciklimit dhe ti bëhet me dije zyrtarëve tëshkollës për përgjegjësitë e tyre specifike në këtë drejtim. Koordinatori i riciklimit duhet tërishikojë listën dhe të bëj rekomandime specifike. Në disa raste, drejtuesit e shkollave duhet tëbëjnë sugjerimet e tyre për mënyrën më të mirë për të marrë koshat e mbeturinave. Koordinatorii riciklimit, gjithashtu duhet të mbajë në konsideratë sugjerimet e tyre për burimet dhemagazinimin e koshave (kontenierëve) të riciklimit. Disa pajisje, të tilla si koshat e vendosurjashtë duhet të sigurohen nga njësia e qeverisjes vendore (Bashkia/Komuna) apo Adminsitratori iBiznesit të Rriciklimit. Administratori i Biznesit të Riciklimit dhe Mbikqyrësi i Programit tëRiciklimit të shkollës 9-të vjeçare duhet të punojnë ngushtë me transportuesin e mbetjeve për tësiguruar pajisjet në madhësinë e duhur, që në fillim të programit.KoleksionimiHartimi i një plani paraprak për mbledhjen dhe oraret e koleksionimit është i domosdoshëm.Gjatë fazës së projektimit të programit, nxënësit duhet të kenë caktuar përgjegjësitë përmbledhjen e materialeve të riciklueshme në klasat e tyre dhe me vend-magazinimin qëndror tëriciklimit, në kuadër të programit të shkollës. Postimi i orareve të mbledhjes duhet të bëhet nëmënyrë paraprake para implementimit të programit. ArsimimiNjë fushatë arsimore është e përbërë nga dy komponentë, trajnimi fillestar dhe promovimimi ivazhdueshëm. Trajnimi udhëzon pjesëmarrësit si dhe pse për programin, pse riciklimi është irëndësishëm dhe si ata të marrin pjesë. Komponenti i dytë është promovimi. Pasi pjesëmarrësit ekuptojnë pse duhet të riciklojnë, ata kanë nevojë të dinë se kur dhe si duhet ai të përgatisinmaterialet për riciklim. Posterat, broshurat janë një materiale që i shërbejnë si kujtesë konstantepër pjesëmarrësit në trajnim. Për edukimin e nxënësve në lidhje me programin e ri të riciklimitështë e dobishme që t’i jepen atyre disa shembuj për riciklimin e mbeturinave. Përpara se shkollatë nis programin, mësuesit duhet të prezantojnë programin e riciklimit dhe duhet të bëjnë disaushtrime për nxënësit e tyre. Bashkia/Komuna lokale dhe koordinatori i riciklimit janë një burim imadh për programin dhe aktivitetet sensibilizuese. Kurrikulat e riciklimit duhet të jenë nëdispozicion nga një shumëllojshmëri burimesh. Përveç kësaj, kompanitë e riciklimit duhet tëofrojnë materiale të lira të tilla, si postera, broshura etj. Pasi bëhen të mundura të gjitha mjetete nevojshme për informim, nxënësve ju duhet dhënë informacioni se si funksionon programi iriciklimit në shkollë.PromovimiPasi programi është futur, metoda më e mirë dhe më efektive për ruajtjen e tij është mbajtja eshenjave dhe postimi i ardhshëm në të gjithë koshat (kontenierët). Shenjat e duhura jo vetëmidentifikojnë kontenierët e mbetjeve por ata nxisin pjesmarrjen dhe vazhdimësinë e programit tëriciklimit nga vetë nxënësit. Promovimi mund të marrë forma të tjera. Nxënësit duhet të bëjnëpostera për të reklamuar në të gjithë programin e shkollës, të shkruajnë artikuj për gazetat eshkollës, të krijojnë postera për riciklimin dhe ti vendosin ato në korridoret e shkollës, të20

organizojnë takime me nxënës të rinj dhe ti shpjegojnë proçedurat e reja të riciklimit. Shenjat evendosura në koshat e klasës duhet të përfshijnë informacion në lidhje me atë që është epranueshme në atë koshë dhe çfarë nuk është e pranueshme. Një shembull i mirë është që nëklasë apo në koshat e vendosura në zyra, duhet të thuhet se çfarë lloj letre është e pranueshmenë atë kosh. Biznesi i Riciklimit mund të pajisë me një listë se cilat materiale janë të pranueshmedhe të papranueshme. Gjithashtu mbi kosha të vendoset etiketa/piktura që kur të merret koshime materiale të riciklueshme nga klasa në drejtim të koshit të magazinimit, të zbrazet plotësishtdhe më pas të vendosen sërisht për materilet e riciklueshme. Përfshirja e nxënësveNëse shkolla nuk ka një klub ekologjik, Koordinatori i Riciklimit apo një mësues i shkollës i duhettë formojë një të tillë. Fillimisht, klubi mund të nxitet duke bërë postera apo poezi konkuruesepër temën e riciklimit dhe të mund të organizojë ngjarje. Nxënësit e interesuar në klubinekologjik mund të përfshihen në përpjekjet për riciklimin e mbetjeve në komunitet e tyre. Ky klubekologjik mund të veproj si një komunitet i veçantë për riciklimin e mbetjeve. Nxënësit më tëvegjël për të tu përfshirë në klubin ekologjik mund të krijojnë klubin e tyre të riciklimit brëndaklasës së bashku me ndihmën e mësuesit. Diploma të veçanta ose çmime mund ti jepen nxënësvetë cilët monitorojnë koshat e materialeve të riciklueshme, ndërtojnë projekte riciklimi aporealizojnë punime artistike për riciklimin. Në klubin ekologjik të klasës të sugjerohen ide apoaktivite për riciklimin e mbetjeve nga secili anëtar i klubit. Klubi ekologjik i klasës duhet tëhartojë një program aktivitetesh për riciklimin e mbetjeve. Gjithashtu çdo aktivitet i realizuarduhet të promovohet ne gazetën e shkollës apo në mediat lokale.Përfshirja e komunitetitNxënësit duhet të përfitojnë në qoftë se komuniteti i mbështet ata në përpjekjet e tyre përriciklimin e mbetjeve. Një lidhje e shkëlqyer mes nxenësve dhe komunitetit është bordi i shkollës,por jo vetëm. Koordinatori i Riciklimit duhet të nxisi bordin e shkollës për të qenë të gatshëm përtë mbështetur programin e riciklimit. Bordi i shkollës duhet të jenë në gjëndje për të marrëinformacionet për programin dhe të ofrojnë çmime për konkurset e riciklimit të nxënësve.Gjithashtu kontaktimi i bizneseve lokale për mbështetjen e programit është një hallkë erëndësishme. Bizneset lokale dhe shkollat mund të formojnë një partneritet të qëndrueshëm që tëjenë të përfshirë dhe përfitues në të dyja kahet. Nëpërmjet një letre nga Bordi i Shkollës,bisneset lokale mund të bëhen sponsor të programit të riciklimit të shkollës. Sponsorizimi mund tëpërfshijë çdo gjë që nga bluza të dhuruara nga një dyqan sportiv, apo një udhëtim që ofrohet nganjë biznes i riciklimi. Bizneset duhet të përfitojnë nga mundësia për të bashkëvepruar me nxënësitdhe nga marrëdhëniet pozitive publike të krijuara nga komuniteti.AktivitetetAktivitet fillimisht duhet ti prezantohet shkollës për risinë që sjellin në programin e riciklimit tëmbetjeve në shkollat 9-të vjeçare. Aktivitet duhet të kenë si informacionin ashtu edhe zbavitjen.Koordinatori i Riciklimit apo një përfaqësues tjetër nga ekipi i riciklimit të shkollës, duhet tëvendos aktivitetin dhe fillimisht të shqyrtojë risitë mbi edukimin dhe përfshirjen e nxënësve, meqëllim që ky aktivitet të ndikojë sa më shumë për programin e riciklimit që shkolla ka apo do tëpërqasë.21

F. MIRËMBAJTJA DHE PËRMIRËSIMI I PROGRAMIT Monitorimi i programit dhe kontrolli i cilësisëPërveç krijimit të materialeve të riciklueshme nga shkolla, programi duhet të përfshijë edhembledhjen e tyre në kazanët e shkollës. Koordinatori i Riciklimit duhet të punojë me të gjithëpersonelin tjetër për vazhdueshmërinë normale të programit. Materialet e riciklueshme tëmbledhura duhet të shiten si produkte të gjeneruara nga shkolla dhe jo vetëm në formën embeturinave. Një hallkë kyçe është kontrolli i sigurisë në mënyrë rutinë dhe monitorimi i të gjithëmaterialeve të riciklueshme. Në disa raste, nxënësit mund të caktohen si përgjegjës përmonitorimin e kazanëve për grumbullimet e caktuara. Monitoruesit duhet të zgjidhen çdo javë, tëpërzgjedhur nga grupi i klubit ekologjik, ose të caktuar nga çdo mësues në klasa. Pavarsisht se atajanë zgjedhur, këta nxënës duhet të dinë se si dhe në çfarë vendi duhet të hidhen materialet ericiklueshme dhe të jenë nën kujdesin e tyre. Në rastin e mbledhjes së letrës, për shembull,vëzhguesit duhet të dinë se cilat letra duhen hedhur në kazanët e riciklimit dhe cilat janëkonsideruar ndotëse. Vëzhguesit duhet të kontrollojnë kazanët e riciklimit para ditës së mbledhjesdhe për të hequr të gjithë ndotësit. Edhe materialet e riciklueshme të mbledhura ngambikëqyrësit (stafet mbështetëse të shkollës) duhet të monitorohen nga ana e tyre. Kushdo qëboshatis koshat e riciklimit duhet të trajnohet për të ditur kur materialet e riciklueshme janë tëpranueshme dhe kur ata duhet të refuzohen si mbetje. Nëse mbikëqyrësit vëren ndotës në koshate riciklimit, ai/ajo duhet të pastrojë ndotësit nga koshat, në mënyrë që materialet te jenë tëgatshëm për transportuesin. Materialet e riciklueshme të kontaminuara nga mbeturina të tjeraduhet të largohen dhe këtyre materialeve duhet t’iu ngjitet një njoftim ku thuhet pse atombeturina janë të papranueshme për transportim. Mbikëqyrësi, gjithashtu duhet të njoftojëkoordinatorin e riciklimit në lidhje me çdo problem që lind gjatë programit të riciklimit nëshkollën 9-të vjeçare. Një poster me titull “Material i pa pranueshëm për Riciklim” duhet tëkrijohet nga shkolla dhe të vendoset në çdo zyrë apo klasë.Nuk duhet nënvlerësuar fuqishëm reagimet positive. Gjithashtu duhet bërë një poster mefalenderime duke u shoqeruar me veprimet e mira që nxënës të ndryshëm në shkollë kanërealizuar për programin e riciklimit.Koordinatori i Riciklimit duhet të vizitojë shkollën në mënyrë periodike, jo vetëm për t’jupërgjigjur pyetjeve por edhe për të siguruar një raport monitorimi për programin e riciklimit tembetjeve në shkollë. Edhe programi më i mirë organizuar dhe implementuar të realizohet, nëqoftëse ai nuk ka kontroll cilesie, dështon. Përforcimi i Programit të RiciklimitPërforcimi i Programit të Riciklimit të shkollës ruan në nivel të lartë angazhimin dhe përsosmërinëpër programin e riciklimit. Ai është çelësi për arritjen e suksesit të programit të riciklimit tëshkollës.Konkurset e shpeshta janë metoda të mira për motivimin e nxënësve dhe për të rriturit gjithashtu.Posterat në mbarë shkollën, poezitë, apo konkurset miqësore mund të rinovojnë entusiazmin ehumbur. Edhe mbledhja e shumtë e materialeve nga klasat e ndryshme mund të bëhet si njëkonkurs. Klasat me volum të lartë apo material me cilësi më të mirë mund të fitojnë pikë drejtshpërblimeve apo udhëtimeve në terren të dhëna këto në fund të vitit shkollor. Rezultatet edhëna duhet të publikohen. Emrin e fituesit apo të vullnetarit duhet të publikohen në këndet eshkollës. Kjo është një mënyrë e thjeshtë për të njohur nxënësit.Metoda të tjera përfshijnë çertifikatat e arritjes, fotot në gazetën e shkollës, një poster, ku fototdhe emrat të shfaqën dukshëm. Bizneset lokale që veprojnë si sponsor i kooperimit të programittë riciklimit duhet të jenë të gatshëm për të siguruar shpërblimet shtesë.Një formë tjetër e përforcimit për të gjithë për tu përfshirë në program është vëmendja emediave lokale. Publiciteti për programin jo vetëm i jep shpërblim shkollave por edhe bën22

përhapjen e bashkëpunimit me një vullnet të mirë midis shkollës dhe komunitetit. Koordinatori iRiciklimit apo Zyrtarët e lartë të shkollës duhet të ftojnë gazetat, stacionet e radiove dhe ekipetlokale të mediave televizive për fillimin e ngjarjes të mbajtur në shkolla. Koordinatori i Riciklimit,përfaqësuesit e Bashkisë/Komunës, Shkolla 9-të vjeçare, Bordi i Shkollës, Mësuesit, Nxënësit aponjë anëtar tjetër i komunitetit, duhet të përfshijë në programin e riciklimit, stimuj të cilët vihennë dispozicion kundrejt intervistave mediatike. Mediat lokale gjithashtu duhet të jenë tëinteresuar në ngjarjet e vazhdueshme për fituesit e konkurseve apo panairet e riciklimit tëshkollave.I gjithë personeli kyç i Programit të Riciklimit, duhet ti kushtojë një vëmendje të madhe si nëkohe, ashtu edhe në energjie, implementimit dhe mbajtjes së programit të ri të riciklimit për vitine ri akademik. Mbikqyrësit e shkollës dhe zyrtarët e lartë të shkollës, mund të qarkullojnë njëmemorandum, ku të tregojnë përpjekjet dhe nevojat që kanë për zhvillimin e një programriciklimi, më të mirë. Duhet të jenë të vetëdijshëm për kontributin e veçantë në programin ericiklimit dhe të jenë të sigurt se njerzit prapa këtyre kontributeve të marrin vlerësimin emerituar. Ndjekja e Programit të RiciklimitTë gjithë programet e riciklimit janë operacione dinamike dhe fleksible. Pavarësisht nga shuma eplanifikuar paraprakisht, programi duhet të gjenerojë një të ardhur për shkollën, pasi ajo kamarrë një zhvillim. Për të lehtësuar komunikimin në lidhje me programin e riciklimit, Koordinatorii Riciklimit dhe gjithë personëli tjetër kyç duhet të planifikojnë takime periodike. Në këto takime,sukseset dhe problemet duhet të ndahen dhe të gjithë të japin ide zgjidhjeje. Pjesë e ndjekjes sëprogramit të ri të riciklimit është mbajtja në mënyrë të besueshme të shënimeve. Këto shënimeduhet të përfshijnë vlerësimin e tonazhit të të gjithë materialeve të riciklueshme të mbledhura sidhe përfitimet financiare të programit të vëna në dispozicion. Shënimet duhet të ndihmojnëplanin e shkollës në vitet në vijim, ato janë thelbësore në mënyrën që komuniteti i shkollës të dijëçka arritur dhe të kërkoje të kalojë rekordin e tij të mëparshëm.Përveç kësaj, këto të dhëna do të ndihmojnë ekipin e riciklimit të diskutojë programin e saj memediat lokale, sponsorët e mundshëm të biznesit, bordin e shkollës 9-të vjecare apo grupeve tëtjera kontribuesish për programin e riciklimit.23

G. LITERATURA- Planifikimi i Buxhetit të Fondeve të Shkollës – Qendra Shqipëtare e Asistences Arsinore.2010- Guida e Shkollës “Edukimi Mjedisor” për ciklin fillor (Projekti CLEEN), Instituti i Kurrikulësdhe Trajnimit dhe Unicef, 2010- Ligji nr.9010, date 13.02.2003 “Për Administrimin Mjedisor të Mbetjeve të Ngurta”- Ligji Nr. 10 463, date 22.9.2011 “Për Menaxhimin e Integruar të Mbetjeve”- Ligji Nr. 7952, datë 21.6.1995 “Për Sistemin Arsimor Parauniversitar”- Ligji Nr. 8387 30.07.1998 “Për disa ndryshime në ligjin 7952, datë 21.6.1995, Për SisteminArsimor Parauniversitar”- Politika e mbulimit të kostos në shërbimin e menaxhimit të mbetjeve të ngurta urbane,Konalsi Gjoka, 2011- Vleresimi i Industrise së Riciklimit në Shqiperi, IFC, 2006- Plani Kombëtar për Menaxhimin e Mbetjeve, INPAEL, 2010- Les déchets dans notre école, SADEC, 2006- Linee guida per la realizzazione di azioni nelle scuole per la mobilità sostenibile e per lariduzione e riciclaggio dei rifiut, CAST, 2010- Rekomandime për Rritjen e Përfshirjes së Prindërve në Arsim – Fondacioni Shoqwsria eHapur per Shqiperine, 2011- Ditar Pune e Klubeve tw Gjelbwrta – USAID, 2009- Recycling Guide for Minnesota Schools, Minnesota Pollution Control Agency, 2002- Waste Reduction Guide for Illinois Schools, Illinois Department of energy- and Natural Resources, 1990- Organizing Cafeteria Recycling Programs in Elementary Schools, Los Angeles CountyDepartment of Public Works, 1994- ABC’s of Recycling A Guide for Schools, Pierce County Solid Waste Department, 2008- Recycling Guide, Stopwaste, 2008- Schulen, Arbeitsgemeinschaft Abfallberatung in Unterfranke, 2000- School Recycling Program Guide, Action for Nature, 2011- How To Set Up A Recycling System: A School’s Guide, SchoolsRecycle.PlanetArk, 2012- Schulen24

SHTOJCA Nr. 1 – PYETËSORËTA. Pyetësor - për Nxënësit e ShkollaveShkolla ku zhvillohet intervista____________________________________________1. Emri Mbiemri i të intervistuar/it/ës _____________________________________________2. Data e intervistës ________________________ Ora e intervistës __________________3. Vendi i zhvillimit të intervistës Në mjediset e shkollësJashtë mjediseve të shkollës4. Klasa Në klasën e ________5. Gjinia Mashkull Femër6. Mosha ______ vjeç7. A i hidhni mbetjet (plehrat) në vendin ecaktuar?PoJo8. A keni dëgjuar mbi riciklimin e mbetjeve? Po Jo9. Nëse po, nga cilat prej alternativave tëmëposhtme ju keni mësuar mbi riciklimine mbetjeve?(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)Nga mësimet e shkollësNga një emision televizivDuke luajtur me shokët/shoqetNga prindërit dhe të afërmitTjetër, specifiko__________________________10. E dini që mbetjet mund të ndahen? Po Jo shko tek pt. 1211. Nëse po, rrethoni më poshtë llojet embetjeve në të cilat mendoni se mund tëndahen?(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)12. Cilën nga këto materiale përdorni mëshpesh gjatë ditës?(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)AluminLetërPlastikëOrganikeQelqTë tjera, specifiko: _______________________AluminLetërPlastikëOrganikeQelqTë tjera, specifiko: ______________________13. A i ripërdorni materialet? Po Jo14. Nëse po, si i ripërdorni ato?(Mund të zgjidhni më tepër se një alternativë, për secilën prej llojeve të mëposhtme)14.1 LetraShkruaj nga të dyja anëtShfrytëzoj vendet që më mbeten bosh në fletoreI përdor fletoret e përfunduara për të paketuarKrijoj piktura dhe objekte me letrën që e kampërdorur një herë25

14.2 Plastika14.3 Alumini14.4 Qelqi15. Ai i reduktoni materialet që përdornigjatë ditës?16. Nëse po, ju lutem tregoni nëç’mënyrë?(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)Kur blej në dyqan nuk marr qese plastikeSa herë që mundem nuk përdor gota plastikeNuk përdor shishe plastike por mbaj me vetegjithmonë një shishe qelqiMbaj çantë beze me veteNë festa përdor vetëm enë qelqi ose porcelaniNuk blej pije me kanaçe se kanë dhe gazPërgatis lëng frutash nga shtëpiaBlej lëng frutash me shishe qelqi për t’i ripërdorurpër ujin e pijshëmBlej nganjëherë pije freskuese dhe kanaçen e hedhnë koshKavanozat e mbetur i përdor për laboratorëtSi mbajtëse lapsashVazo për luletI pikturoj dhe përdor për zbukurimPo Jo shko tek pt. 17Marr gjithmonë ushqime pa qese plastikeMarr gjithmonë gjerat që blej me amballazhe tëvoglaBlej vetëm produkte që kam nevojëShes ose fal sendet që nuk më duhenTjetër, specifiko: ___________________________17. A e njihni termin 3R-të? Po Jo shko tek pt. 1918. Nëse po, cili nga termat e mëposhtëmështë i saktë?(Zgjidhni vetëm një alternativë)19. Është e pastër shkolla juaj?Rendit/Ripërdor/RicikloRedukto/Ripërdor/RicikloRiorganizo/Riciklo/RuajShumë e pastërE pastërE papastër20. A diskutoni në shkollë për mbetjet? Po Jo shko tek pt. 2221. Nëse po, me kë diskutoni?(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)22. A janë të mjaftueshme për junjohuritë që merrni për mbetjet?23. Në cilën nga lendët e mëposhtmemerrni njohuri mbi mbetjet?(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)Me mësuesit gjatë orës së mësimitMe shokët/shoqet në klasëMe pastruesit e shkollës gjatë minutave të pushimitnë shkollëNë aktivitete jashtëshkollore për mbetjetTjetër, specifiko: ____________________Po, janë të mjaftueshmeKam dëshirë të marr më tepër njohuriNuk marr fare njohuriDituri Natyre / BiologjiEdukatë QytetareEdukim MjedisorGjeografiTjetër, specifiko: ___________________________26

24. A keni marrë pjesë në ndonjëaktivitet mbi mbetjet dhe riciklimin?25. Nëse po, ju lutem na tregoniaktivitetet ku keni marrë pjesë:(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)26. Njohuritë që merrni në shkollë izbatoni edhe në ambientet jashtë saj?27. Nëse po, specifikoni ku i zbatoni ato:(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)28. A ju ka rastisur ndonjëherë të shihnindonjë person duke hedhur mbeturinajo në vendin e caktuar (jashtëkoshave) Specifikoni kë?Po Jo shko tek pt. 26Me rastin e ditës së tokës,Me rastin e ditës së mjedisitNuk e mbaj mendTjetër (specifiko): _______________________Po Jo shko tek pt. 28Në shtëpiNë lagjeNë këndin e lojraveKudo ku jamTjetër specifiko: ______________________MamiBabiMotraVëllaiShokët/ShoqetMësuesiI panjohurTjetër , specifiko: ______________________29. Cili ka qënë reagimi juaj? I kam tërhequr vëmendjenE kam marrë mbeturinën dhe e kam hedhur në koshNuk kam reaguarTjetër specifiko: ____________30. A i ndani mbetjet (plehrat) nështëpinë tuaj?PoJo31. Ju flasin prindërit për ndarjen embetjeve dhe riciklimin e tyre?(Zgjidhni vetëm një alternativë)32. Nëse po, cili ka qënë shkaku i këtijbashkëbisedimi?(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)33. A bisedoni me shokët /shoqet tuajambi mbetjet e riciklueshme?34. Nëse po, çfarë idesh shkëmbeni mbiripërdorimin e tyre?(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)Po, më flasin shpeshMë flasin kur i pyes unëNuk më kanë folur ndonjëherëMë qortojnë kur i diferencojë mbetjetTjetër, specifiko: _________________________Një emision televizivNjë hartim me temë ricikliminNga një konkurs i bërë nga Drejtoria ArsimoreNga një lojë e krijuar me shokët e lagjesNga një piknikTjetër, specifiko: _________________________Po Jo shko tek pt. 35Me letrat me ngjyra të krijojmë figuraMe topin e vjetër të krijojmë globinMe shishet e qelqit të krijojë punime artistikeFreskuese me kanoçeMe gomën e makinës krijojmë vazo lulesh27

Tjetër specifiko:______________________35. Si është gjendja e koshave në lagjentuaj?(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)36. A rastisni të shikoni makinën epastrimit në lagjen tuaj?(Zgjidhni vetëm një alternativë)37. E dini ku shkojnë mbetjet paspastrimit të koshave?(Zgjidhni vetëm një alternativë)38. Jeni kurioz/e të dini si funksionon njëfabrikë riciklimi?39. Nëse po, çfarë ju pëlqen të shikoniaty?(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)40. A jeni i gatshëm të përfshiheni nëndonjë aktivitet për riciklimin nëshkollën tuaj?41. Nese po, ju lutem na thoni çfarëaktivitetesh do të dëshironit tërealizoni mbi riciklimin?PoPoTë mbushur plotTë tejmbushur me mbeturina që derdhen në tokëMe plehra që digjenKa pak kosha dhe ata ndodhen larg shtëpisëPo, e shoh shpeshE kam parë disa herëNuk e kam pareNë vendgrumbullimin e qytetitNë fabrikë riciklimiDigjenTë trejaNuk e diTjetër, specifiko _____________________Joshko tek pt. 40Si ndahen mbetjetSi dizinfektohenSi punojnë makineritëÇfarë veshin punëtoretTjetër, specifiko ___________________________Jo_____________________________________________________________________________________________________________________________________________Ju Faleminderit për Bashkpunimin28

B. Pyetësor - për Mësuesit dhe Stafet Mbeshtetëse të ShkollaveShkolla ku zhvillohet intervista_________________________________________________1. Emri Mbiemri i të intervistuar/it/ës _________________________________________________2. Data e intervistës _____________________ Ora e intervistës _______________3. Vendi i zhvillimit të intervistës Në mjediset e shkollësJashtë mjediseve të shkollës4. Numri i Telefonit/Celularit*Për supervizimin e realizimit të këtijpyetësori____________________________________5. Gjinia Mashkull Femër Mosha ______ vjeç6. Profesioni Mësues (lënda:___________________ )Stafi Mbështetës (pozicioni:___________________)7. Si ju duket situata a pastërtisë në shkollëntuaj?(Zgjidhni vetëm një alternativë)Shumë e mirëE mirëE keqeShumë e keqe8. Si do t’i vlerësonit kushtet e shkollësqë ndikojnë drejtpërdrejt nëmbajtjen pastër të saj? (Ju lutemjepni vlerësimin tuaj sipas këtyrespecifikimeve: 1. Shumë të mira; 2.Të mira; 3. Të këqija; 4. Shumë tëkëqija)Numri iSanitareveNumri iKoshaveEdukimi iNxënësve9. A respektohet hedhja e mbeturinave nëvendet e caktuara nga nxënësit dhe stafi ishkollës suaj?(Zgjidhni vetëm një alternativë)GjithmonëNë shumicën e rasteveRrallëAsnjëherë10. Mendoni se është i mjaftueshëmedukimi mbi mbetjet për nxënësittuaj?PoJoshko tek pt. 1211. Nëse po, në ç’mënyrë jepet ky edukimpër mbetjet?Ekziston një lëndë e posaçme në kurrikulën eshkollës;Është e përfshirë në programin e disa lëndëve tëtjera mësimore;Nëpërmjet aktiviteteve jashtëshkollore;Mësuesit bashkëbisedojnë dhe i japin këshillanxënësve lidhur me temën;Stafet mbështetëse flasin gjithmonë me nxënësitTjetër, specifiko: ___________________________29

12. Cila nga alternativat e mëposhtme kaqënë arsyeja e lindjes së diskutimitpër riciklimin e mbetjeve me nxënësittuaj?(Mund të zgjidhni disa alternativa)13. A keni diskutuar në shkollën tuaj nëlidhje me nivelin e pastërtisë?Një vizatim i nxënësve për mbetjetNjë mësim i nxënësve për mbetjetNjë punim krijues i vetë nxënësve me mbetjet ericiklueshmeMbetjet në shtëpinë time/nxënësveMbetjet e hedhura në klasëNjë aktivitet për mbetjet i organizuar në shkollëapo qytetNga një diskutim i nxënësit/i imi me familjarët tanëpër mbetjetTjetër (specifiko) _______________________Po Jo shko tek pt. 1514. Nëse po, ju lutem specifikoni tematikatqë mund të keni diskutuar:(Zgjidhni vetëm një alternativë)15. A jeni i gatshëm për të dhënë kontributin tuajnë përmirësimin e sistemit të pastrimit tëshkollës tuaj?Në lidhje me higjenën dhe mbetjetNë lidhje me sasinë e koshaveNë lidhje me buxhetin e koshave për pastërtinëe shkollës.shko tek pt. 17Po Jo16. Nëse po, ju lutem specifikonimënyrën:(Mund të zgjidhni disa alternativa)17. A jeni angazhuar në veprimtariricikluese me nxënësit tuaj?18. Nëse po, në ç’formë?(Mund të zgjidhni disa alternativa)19. Si do ta vlerësonit cilësinë eaktiviteteve për mbetjet që janërealizuar në shkollën tuaj?(Zgjidhni vetëm një alternativë)Do të mbështes çdo skemë pastrimi për tëpërmirësuar situatën e pastrimit në shkollën timeDo të nxis prindërit e nxënësve për të përmirësuarsituatën e pastrimit në shkollën timeDo të nxis financimet e biznesit të zonës për tëpërmirësuar situatën e pastrimit në shkollën timeDo të organizoj sesione edukuese së bashku meprindërit për fëmijët për të përmirësuar situatën epastrimit në shkollën tonë.Tjetër, specifiko __________________________Po Jo shko tek pt. 19Duke i dhënë edukim të vazhdueshëm mbi riciklimine mbetjeveDuke e nxitur t’i hedhi mbetjet në vendin e duhurdhe ta bëjë këtë kudo ku ndodhetDuke realizuar punimet e dorës me mbetjet ericiklueshmeDuke marrë pjesë në aktivitetet për riciklimin embetjeve që janë zhvilluar në shkollë apo qytetTjetër, specifiko ___________________________Efiçente dhe të domosdoshmeEfiçente por jo të domosdoshmePak efiçente dhe pak të domosdoshmeJo efiçente por të domosdoshmeJo efiçente dhe jo të domosdoshme30

21. Bëhet ndarja e mbetjeve në shkollëntuaj?PoJo22.A mendoni se diferencimi i mbetjevemund të realizohet në shkollën tuaj?Nëse po, ju lutem vlerësoni secilënprej këtyre alternativave në bazë tëindikatorëve të mëposhtëm:- Shumë- Mjaftueshëm- PakPo Jo shko tek pt. 23Do të rriste edukimin e fëmijëve mbi mbetjetDo të rriste higjenën në shkollëDo të gjeneronte të ardhura për shkollënDo të ndihmonte diferencimin e mbetjeve në qytetTjetër (specifiko)________________23. Në sa lloje do të donit t’i ndanitmbetjet?(Zgjidhni vetëm një alternativë)24. Nëse mbetjet ndahen sipas llojit nëshkollë, si mendoni që duhet të vijojëmë pas?(Zgjidhni vetëm një alternativë)Letër, Plastikë, Alumin, Të tjeraOrganike, Inorganike të riciklueshme, Të tjeraLetër, Plastik, Alumin, Qelq, Organike, Të tjeraTë tjera, specifiko:___________________Ato grumbullohen në koshat e jashtëm të shkollësdhe merren në ditë të caktuara nga firma ericiklimitAto të merren ditë për ditë nga firmat e riciklimitPavarsisht se mund të kryhet ndarja brendashkollës, ato të hidhen në koshat publikTjetër, specifiko: ___________________________25. A mendoni se përfitimi i të ardhuravepër shkollën nga mbetjet ericiklueshme është i mundur?PoJo26. Ju lutem specifikoni avantazhet dhedisavantazhet e aplikimit të kësajskeme, nisur nga shkolla juaj.AvantazhetDisavantazhet27. Diskutoni mbi riciklimin nëfamiljen tuaj?28. Nëse po, sa shpesh ndodh kjo?(Zgjidhni vetëm një alternativë)29. Cilat janë burimet tuaja tëinformacionit për mbetjet nëfamiljen tuaj?(Mund të zgjidhni disa alternativa)Po Jo shko tek pt. 29Shumë shpeshShpeshNdonjëherëRrallëShumë rrallëNjë emision televizivNjë broshurë e sjellë në familjeHedhja jo në vendin e duhur e mbetjeve nga njëpjesëtar i familjesPjesëmarrja në një aktivitet për mbetjet në qytetintonëDiferencimi i mbetjeve që bën një anëtar i familjesMbetjet e hedhura në shkallën tonëKonteniret pranë shtëpisë tonë31

Tjetër specifiko,___________________________30. Cili është opinioni juaj për situatëne pastërtisë në qytetin tuaj?Shumë e mirëE mirëE keqeShumë e keqe31. Sipas jush, cili nga aktorët emëposhtëm ka më tepërndikim në situatën e pastrimitnë qytetin tuaj?(Vlerësoni secilin aktor sipasalternativave: Shumë MeNdikim; Me Ndikim; Pa ShumëNdikim; Pa Ndikim Fare)AktorëtBashkiaBiznesiDARQTMediaOJF-tëQytetarëtShumë MeNdikimMeNdikimPa ShumëNdikimPa NdikimFare32. Si e vlerësoni sjelljen ebashkëqytetarëve në lidhje membajtjen pastër të qytetit?(Zgjidhni vetëm një alternativ)33. A keni biseduar ndonjëhere meanëtarët e komunitetit tuaj përmbetjet?34. Cilat janë shqetësimet kryesorembi mbetjet në komunitetin tuaj?(Mund të zgjidhni disa alternativa)Japin kontribut vetëm në hedhjen e mbeturinave tëprodhuaraPërfshihen në aksione për pastrimin e qytetitNuk i hedhin mbetjet në vendet e caktuaraJanë indiferentëTjetër (specifiko)_______________shko tek pt. 35PoJoTejmbushja e koshave të plehraveTerreni publik nuk pastrohetMbeturinat nuk hidhen në vendin e caktuarDjegia e mbeturinave bëhet në koshTjetër (specifiko)_______________35. A është e rëndësishme për jundarja e mbetjeve sipas llojit?Po Jo shko tek pt. 3736. Nëse po, pse është e rëndësishme? Diferencimi i mbetjeve ka përfitim ekonomikDiferencimi i mbetjeve lehtëson menaxhimin e tyreDiferencimi i mbetjeve zgjat jetëgjatësinë edepozitimitDiferencimi i mbetjeve zgjeron mundësinë për tëricikluarTjetër (specifiko)_______________37. Për një qytet më të pastër, jeni igatshëm të paguani?(Zgjidhni vetëm një alternativë)Më pak taksa për pastriminTaksat që paguaj për momentinTë paguaj më shumë taksa sesa paguaj tani.Faleminderit për Bashkëpunimin!32

C. Pyetësor - për Bordet e ShkollaveShkolla ku zhvillohet intervista____________________________________________1. Emri Mbiemri i të intervistuar/it/ës ____________________________________________2. Data e intervistës _____________________ Ora e intervistës __________________3. Vendi i zhvillimit të intervistës Në mjediset e shkollësJashtë mjediseve të shkollës4. Numri i Telefonit/Celularit*Për supervizimin e realizimit të këtijpyetësori______________________________________5. Gjinia Mashkull Femër Mosha ______ vjeç6. Profesioni7. A keni informacion mbi riciklimin embetjeve?8. Nëse po, sa herë diskutoni mbi ricikliminnë familjen tuaj?(Zgjidhni vetëm një alternativë)9. A e realizoni diferencimin e mbetjeve nështëpinë tuaj?10. Nëse jo, ju lutem tregoni arsyet(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)11. A keni diskutuar ndonjëherë me fëmijëntuaj mbi riciklimin?Po Jo shko tek pt. 9Po- Shpesh herëNdonjëherë- RrallëShumë rrallëTjetër (specifiko)__________________Joshko tek pt. 11Nuk kam informacion të mjaftueshëm mbiriciklimin e mbetjeveNuk kam hapësirë të mjaftueshme në shtëpipër të vendosur kosha të diferencuarNuk ka legjislacion që më penalizon përdiferencimin e mbetjeveZona ku unë banoj nuk ka kosha publik tëdiferencuar dhe unë nuk i diferencoj mbetjetnë shtëpiMë duket proces i vështirë dhe nuk kaminteres për të diferencuarPo Jo shko tek pt. 1312. Nëse po, sa shpesh kenidiskutuar?(Zgjidhni vetëm njëalternativë)një herë në javë një herë në muaj një herë në vitTjetër (specifiko) _______________13. Cila nga alternativat e mëposhtme kaqënë arsyeja e lindjes së diskutimitpër riciklimin e mbetjeve me fëmijënNjë vizatim i fëmijës për mbetjetNjë mësim i fëmijës për mbetjetNjë punim krijues i vetë fëmijës me mbetjet e33

tuaj?(Mund të zgjidhni më tepër se njëalternativë)14. A jeni angazhuar në veprimtariricikluese me fëmijën tuaj?riciklueshmeMbetjet në shtëpinë tonëNjë aktivitet për mbetjet i organizuar në shkollë apoqytetNga një diskutim i fëmijës/i imi me të afërmit përmbetjetTjetër (specifiko) _______________________Po Jo shko tek pt. 1615. Nëse po, nëç’formë?(mund tëzgjidhni mëtepër se njëalternativë)Duke i dhënë edukim të vazhdueshëm mbi riciklimin e mbetjeveDuke e nxitur t’i hedhi mbetjet në vendin e duhur dhe ta bëjë këtë kudo kundodhetDuke realizuar punimet e dorës me mbetjet e riciklueshmeDuke i dhënë materiale për ndërtimin e objekteve me material tëriciklueshëmDuke marrë pjesë në aktivitetet për riciklimin e mbetjeve që janëzhvilluar në shkollë apo qytetTjetër (specifiko) _____________________________________________16. Sipas mendimit tuaj, cila ngaalternativat e mëposhtme ështëpërkufizimi më i saktë për riciklimin embetjeve?(Zgjidhni vetëm një alternativë)17. Cili është opinioni juaj për situatën epastërtisë në qytetin tuaj?Riciklimi është proçesi i ripërdorimit tëmbeturinaveRiciklimi është proçesi i reduktimit të mbeturinaveRiciklimi është proçesi i ripërpunimit tëmbeturinaveRiciklimi është proçesi i hedhjes së mbeturinaveShumë e mirëE mirëE keqeShumë e keqe18. Sipas jush, cili nga aktorët emëposhtëm ka më tepërndikim në situatën e pastrimitnë qytetin tuaj? (Vlerësonisecilin aktor sipasalternativave: Shumë MeNdikim; Me Ndikim; Pa ShumëNdikim; Pa Ndikim Fare)AktorëtBashkiaBiznesiMediaOJF-tëQytetarëtShumë MeNdikimMeNdikimPa ShumëNdikimPa NdikimFare19. Sipas mendimit tuaj, sa të nevojshme janë këta faktorë për përmirësimin e situatës së pastrimitpër secilin prej aktorëve të mëposhtëm: (Ju lutem jepni vlerësimin tuaj sipas këtyrespecifikimeve: 1. Shumë e nevojshme; 2. E nevojshme; 3. E panevojshme; 4. Nuk kaminformacion)BashkiaBiznesiDrejtoria Arsimoree QytetitKomunitetiMediaOJF-tëFinancat Infrastruktura KapacitetetNjerëzoreVendimmarrja34

Tjetër (specifiko)20. Si e vlerësoni sjelljen ebashkëqytetarëve në lidhje membajtjen pastër të qytetit?(Zgjidhni vetëm një alternativë)21. A keni biseduar ndonjëhere meanëtarët e komunitetit tuaj përmbetjet?22. Cilat janë shqetësimet kryesore mbimbetjet në komunitetin tuaj?(Mund të zgjidhni disa alternativa)23. A është e rëndësishme për ju ndarja embetjeve sipas llojit?24. Nëse po, pse është e rëndësishme?(Mund të zgjidhni disa alternativa)25. Për një qytet më të pastër, jeni igatshëm të paguani:(Zgjidhni vetëm një alternativë)26. A keni diskutuar në shkollën tuaj nëlidhje me nivelin e pastërtisë?27. Nëse po, ju lutem specifikoni tematikatqë mund të keni diskutuar:(Mund të zgjidhni disa alternativa)Japin kontribut vetëm në hedhjen e mbeturinavetë prodhuaraPërfshihen në aksione për pastrimin e qytetitNuk i hedhin mbetjet në vendet e caktuaraJanë indiferentëTjetër (specifiko)_______________________Po Jo shko tek pt. 23Tejmbushja e koshave të plehraveTerreni publik nuk pastrohetMbeturinat nuk hidhen në vendin e caktuarDjegia e mbeturinave bëhet në koshTjetër (specifiko)_______________Po Jo shko tek pt. 25Diferencimi i mbetjeve ka përfitim ekonomikDiferencimi i mbetjeve lehtëson menaxhimin etyreDiferencimi i mbetjeve zgjat jetëgjatësinë edepozitimitDiferencimi i mbetjeve zgjeron mundësinë për tëricikluarTjetër (specifiko)_____________________Më pak taksa për pastriminTaksat që paguaj për momentinTë paguaj më shumë taksa sesa paguaj taniPo Jo shko tek pt. 28Në lidhje me higjenën dhe mbetjetNë lidhje me sasinë e koshaveNë lidhje me buxhetin e koshave për pastërtinë eshkollës.28. Si do ta vlerësonit situatën e pastërtisënë shkollën tuaj?29.A jeni i gatshëm për të dhënëkontributin tuaj në përmirësimin esistemit të pastrimit të shkollën tuaj?PoShumë e mirëE mirëE keqeShumë e keqeJoshko tek pt. 3130. Nëse po, ju lutem specifikonimënyrën:Me votën time në bord, do të mbështes çdo skemë pastrimipër të përmirësuar situatën e pastrimit në shkollën time35

(Mund të zgjidhni disaalternativa)31. A jeni përfshirë në ndonjë aktivitet nëshkollën tuaj?Do të nxis ekspertët e komunitetit tim për të përmirësuarsituatën e pastrimit në shkollën timeDo të nxis prindërit e tjerë për të përmirësuar situatën epastrimit në shkollën tonëDo të nxis financimet e biznesit të zonës për tëpërmirësuar situatën e pastrimit në shkollën timeDo të monitoroj stafin pedagogjik dhe mbështetës për tëpërmirësuar situatën e pastrimit në shkollën timeDo të organizoj sesione edukuese së bashku me prindërit etjerë për fëmijët për të përmirësuar situatën e pastrimit nëshkollën tonë.Tjetër (specifiko)________________________________PoJoshko tek pt. 3332. Nëse po, cili ka qënë roli që keni paturnë këtë/këto aktivitete?(Mund të zgjidhni disa alternativa)33. Si do ta vlerësonit cilësinë eaktiviteteve për mbetjet, që janërealizuar në shkollën tuaj?(Zgjidhni vetëm një alternativë)34. A mendoni se diferencimi i mbetjevemund të realizohet në shkollën tuaj?35. Nëse po, ju lutem vlerësoni secilën prejkëtyre alternativave në bazë të këtyreindikatorëve: 1. Shumë; 2.Mjaftueshëm; 3. PakPoSi pjesëmarrësSi financuesSi organizatorSi sigurues fondeshTjetër (specifiko)_______________________Efiçente dhe të domosdoshmeEfiçente por jo të domosdoshmePak efiçente dhe pak të domosdoshmeJo efiçente por të domosdoshmeJo efiçente dhe jo të domosdoshmeJoshko tek pt. 36Do të rriste edukimin e fëmijëve mbi mbetjetDo të rriste higjenën në shkollëDo të gjeneronte të ardhura për shkollënDo të ndihmonte diferencimin e mbetjeve në qytetTjetër (specifiko)_________________________36. A mendoni se përfitimi i të ardhuravepër shkollën nga mbetjet ericiklueshme është i mundur?37. Ju lutem specifikoni avantazhet dhedisavantazhet e aplikimit të kësajskeme, nisur nga shkolla juaj.PoJoAvantazhetDisavantazhetJu Faleminderit për Bashkpunimin36

SHTOJCA Nr. 2 - ANALIZA E TË DHËNAVE TË PËRPUNUARA NGA INTERVISTIMINga intervistimi i kryer me aktorët me ndikim në riciklimin e mbetjeve brënda shkollës u vunë redisa sfida kryesore që lidhen me aspektin edukues, vendimarrës, financiar dhe infrastrukturor. Përtë sjellë një situatë të përditësuar, në analizën e situatës aktuale dhe nevojave të shkollës për tëpërqasur riciklimin e mbetjeve, përveç studimeve të mëparshme, kërkimeve në internet,opinioneve nga takimet direkte me aktorët e ekspertët e fushës janë marrë në konsideratëgjithashtu edhe përgjigjet e dhëna gjatë intervistave sipas tre pyetësorëve përkatës orientuar nëtre grupe të synuara. Anketimi është realizuar me tre target grupet e synuara në shkollat 9-tëvjeçare “Musine Kokalari”, “Androkli Kostallari”, “Bajram Curri” dhe “1 Qershori”. Janëintervistuar 240 nxënës; 92 mësues dhe stafe mbështetëse; dhe 28 anëtar të bordit të shkollave tëpërfshira në intervistim.Nga anketimi kanë rezultuar dhe janë përpunuar këto të dhëna:A. Anketimi i nxënësve në shkollat 9-te vjeçare të TiranësNë shkollat 9-të vjeçare të Tiranës janë intervistuar 240 nxënës nga të cilët u konstatua se rreth78% e tyre i hidhnin mbeturinat në vëndin e duhur ( shih tabela 1; grafiku 1) dhe 22% nuk i hidhninnë vendin e duhur. Nga grafiku 2 shihet qartë se informimi i nxnësve për riciklimin e mbetjeve, qëata gjenerojne gjatë gjithë kohës si në shkollë dhe në ambiente të tjera është i lartë. Rreth 32%te tyre nuk kishin asnjë lloj informacioni se mbetjet riciklohen (shih tabela 2; grafiku 2). Vihet rese nga 240 nxënës rreth 140 kanë mësimet e shkollës si burimin kryesor të informacionit mbiriciklimin e mbetjeve, 135 nxënës kanë emsionet televizive, 122 kanë prindërit dhe të afërmit dhe39 kanë shokët dhe shoqet (shih tabela 3; grafiku 3).Tabela 1. Hedhja e mbetjeve në vendine duhur nga ana e nxënësveGrafiku1. Hedhja e mbetjeve në vendine duhur nga ana e nxënësveVendin e Duhur 188 78%Jo në Vendin e Duhur 52 22%Total 240 100%Tabela 2. Informimi i nxënësve mbi ricikliminGrafiku 2. Informimi i nxënësve mbiricikliminTë informuar 163 68%Të pa informuar 77 32%Total 240 100%37

Tabela 3. Burimet e informacionit për riciklimin e mbetjeve për nxënësitMësimet e Shkollës Emisionet Televizive Shokët/Shoqet Prindërit/Të Afërm140 135 39 122Grafiku 3. Burimet e informacionit për riciklimin e mbetjeve për nxënësitEdukimi i nxënësve për llojet e rrymave kryesore të riciklueshme është i konsiderueshëm, kykonstatim vihet re nga përqindja e lartë e përgjigjeve që ata dhanë (shih tabela 4; grafiku 4). Ngaanketimi qe u bë se cila nga llojet e mbetjeve mund të ndahet, rezultoi se qelqi eshte lloji imbetjes me përqindjen më të lartë. Sipas mendimit të tyre, mbetjet organike janë ato që ndahenmë pak. Nga të gjithë nxënësit e anketuar u konstatua se 87% prej tyre përdorinin me shumë gjatëditës materialin e letrës. Materiali më pak i përdorshëm prej tyre ishte qelqi me 28% dhe aluminime 7% (shih tabela 5; grafiku 5). Ripërdorimi i materialeve të riciklueshme ishte një fenomengjerësisht i përhapur tek nxënësit, ku 79% e tyre pohuan se ripërdornin material ndërsa 21% nuk iripërdornin ato (shih tabela 6; grafiku 6).Tabela 4. Edukimi i nxënësve mbi llojet e mbetjeveAlumin Letër Plastikë Organike Qelq Lloje të Tjera98 202 173 29 211 81Grafiku 4. Edukimi i nxënësve mbi llojet e mbetjeve38

Tabela 5. Shpeshtësia e përdorimit të materialeve nga nxënsit në ditëAlumin Letër Plastikë Organike Qelq Lloje të Tjera17 209 91 86 67 158Grafiku 5. Shpeshtësia e përdorimit të materialeve nga nxënësit në ditëTabela 6. Ripërdorimi i materialeve nganxënësitGrafiku 6. Ripërdorimi i materialeve nganxënësitRipërdorin Materiale 190 79%Nuk Ripërdorin 50 21%MaterialeTotal 240 100%Duke u mbështetur në sjelljet e nxënësve kundrejt secilit prej llojeve të materialeve,konstatohet se letra është materiali që ata e përdorin më shumë gjatë ditës dhe e ripërdorin nëforma të ndryshme, ku 71% prej tyre pohojnë se shkruarjes së letrës nga të dyja anët është formame e shpeshtë e ripërdorimit. Ndërsa materiali me më pak ripërdorim është ai i plastikës, kurseblerja në dyqan pa marr qese plastike zë vetëm 23% përkundrejt zëvendësimit të enëve plastikeme enët prej qelqi apo porcelani në masën 48%. Alternativat e ripërdorimit të materialeve nganxënësit, duke marrë në konsideratë format e tyre të të sjellurit me secilin prej llojeve tëmaterialeve mundet ti shikoni në tabelën e mëposhtme (shih tabela 7).Tablea 7. Alternativat e ripërdorimit të materialeve nga nxënësitLETRA Nxënës Përqindja (%)Shkruaj nga të dyja anët 170 71%I shfrytëzoj vendet që më mbeten bosh në fletore 65 27%I përdor fletoret e përfunduara për të paketuar 98 41%39

Krijoj piktura dhe objekte me letrën që e kam përdorur një herë 74 31%PLASTIKAKur blej në dyqan nuk marr qese plastike 55 23%Sa herë që mundem nuk përdor gota plastike 41 17%Nuk përdor shishe plastike por mbaj me vete gjithmonë një shishe 0 0%qelqiMbaj çantë beze me vete 0 0%Në festa përdor vetëm enë qelqi ose porcelani 115 48%ALUMININuk blej pije me kanaçe, se kanë dhe gaz 130 54%Përgatis lëng frutash nga shtëpia 122 51%Blej lëng frutash me shishe qelqi për t’i ripërdorur për ujin e 101 42%pijshëmBlej nganjëherë pije freskuese dhe kanaçen e hedh në kosh 142 59%QELQIKavanozat e mbetur i përdor për laboratorët 52 37%Si mbajtëse lapsash 31 22%Vazo për lulet 96 40%I pikturoj dhe përdor për zbukurim 91 38%Tabela 8. Reduktimi i materialeve nga nxënësitGrafiku 7. Reduktimi i materialeve nganxënësitRedukton Materiale 197 82%Nuk Redukton Materiale 43 18%Total 240 100%Tabela 9. Alternativat e reduktimit të materialeve nga nxënësitALTERANTIVA Nxënës Përqindja (%)Marr gjithmone ushqime pa qese plastike 21 9%Marr gjithmonë gjerat që blej me amballazhe të vogla 146 61%Blej vetëm produkte që kam nevojë 202 84%Shes ose fal sendet që nuk më duhen 134 56%Alterantiva te tjera 161 67%Tabela 10. Njohja e 3R-ve nga nxënësitGrafiku 8. Njohja e 3R-ve nga nxënësitNjohin 3R-të 65 27%Nuk Njohin 3R-të 175 73%40

Total 240 100%Tabela 11. Koncepti i 3R-ve sipas nxënësveGrafiku 9. Koncepti i 3R-ve sipas nxënësveRendit/Ripërdor/Riciklo 106 44%Redukto/Ripërdor/Riciklo 72 32%Riorganizo/Riciklo/Ruaj 62 24%Total 240 100%Koncepti i reduktimit të materialeve nga nxënësit zë një përqindje të madhe të të anketuarve.Nga nxënësit e anketuar, rezultoi se 82% e tyre i reduktonin materialet që ata përdornin gjatëditës (shih tabela 8; grafiku 7). Sipas statistikave të mësipërme përqindjen më të lartë tëalternativave të reduktimit të materialeve e zë ajo e blerjes së produkteve të nevojshme. Sialternativë më pak e rëndësishme sipas mendimit të nxënësve, është marrja e ushqimeve pa qeseplastike (shih tabela 9). Koncepti i 3R-ve nga nxënësit e shkollave 9-të vjeçare të Tiranës, ështëpothuajse i pa njohur, vetëm një përqindje e vogël e tyre e njohin këtë term, rreth 27% (shihtabela 10; grafiku 8). Nga koncepti i riciklimit njihet rreth 44% nga ata (shih tabela 11; grafiku 9).Nga grafikët e mëposhtëm konstatohet se 11% e nxënësve mendojnë se shkolla është shumë epastër, 71% mendojnë që është e pastër, dhe vetem 18% mendojnë që shkolla e tyre është epapastër (shih tabela 12; grafiku 10). 86% e nënësve pohojnë se diskutojnë me njëri-tjetrin përriciklimin, dhe vetëm 14% prej tyre pohojnë se nuk diskutojnë me njëri-tjetrin (shih tabela 13;grafiku 11). Në vijmësi të marrjes së informacionit për riciklimin e mbetjeve, 16% prej nxënësvetë intervistuar pohojnë se njohuritë e tyre janë të mjaftueshme, 71% kanë dëshirë që të marrinedhe më shumë njohur, ndërkohë që 13% pohojnë se nuk janë fare të interesuar për të marrënjohuri (shih tabela 14; grafiku 12). Për 91% të nxënësve të intervistuar, Dituria e Natyrës jep mëshumë informacion për mbetjet, duke u pasuar nga Edukimi Mjedisor dhe Edukata Qytetare me56% dhe 52%, respektivisht (shih tabela 15; grafiku 13).Tabela 12. Perceptimi i pastërtisë së shkollësnga ana e nxënësveGrafiku 10. Perceptimi i pastërtisë së shkollësnga ana e nxënësveShume e Pastër 26 11%E Pastër 170 71%E Papastër 43 18%Total 240 100%41

Tabela 13. Diskutimi për mbetjet ndërmjetnxënësveGrafiku 11. Diskutimi për mbetjet ndërmjetnxënësveNxënës që diskutojnë 206 86%Nxënës që nuk diskutojnë 34 14%Total 240 100%Tabela 14. Mjaftueshmëria e njohurive përmbetjet nga nxënësitGrafiku 12. Mjaftueshmëria e njohurive përmbetjet nga nxënësitJanë të Mjaftueshme 38 16%Kam dëshirë të marr më 171 71%tepër njohuriNuk marr fare njohuri 31 13%Tabela 15. Lëndët në të cilat japin më shumënjohuri për mbetjet sipas nxënësveGrafiku 13. Lëndët në të cilat japen më shumënjohuri për mbetjet sipas nxënësveDituri Natyre/Biologji 218 91%Edukatë Qytetare 125 52%Edukim Mjedisor 134 56%Gjeografi 26.4 11%Lëndë të Tjera 226 94%42

Tabela 16. Pjesmarrja e nxënësve në aktivtete Grafiku 14. Pjesmarrja e nxënësve në aktivtetepër ricikliminpër ricikliminPjesmarrës në aktivtete 202 84%Jo Pjesmarrës në aktivtete 38 16%Total 240 100%Tabela 17. Aktivitetet ku nxënësit kanëmarrë pjesë për ricikliminGrafiku 15. Aktivitetet ku nxënësit kanëmarrë pjesë për ricikliminMe rastin e ditës së tokës 62 26%Me rastin e ditës së mjedisit 87 34%Nuk e mbaj mend 134 56%Aktivitete të tjera 163 68%Kur u pyetën nxënësit, nëse ata ishin pjesmarrës në aktivitet mbi riciklimin e mbetjeve rreth 84%e tyre u shprehën se kishin qënë pjesmarrës në këto aktivitete (shih tabela 16; grafiku 14). Arsyejae kësaj pjesmarrjeje kishin qënë aktivitete të organizuara nga shkolla. Ndërsa rreth 34% prej tyrepohuan se aktiviteti ku ata kishin qënë pjesmarrës ishte ajo e Ditës së Mjedisit (shih tabela 17;grafiku 15). Nga statistikat e mëposhtme të nxënësve të anketuar, shihet që sipas tyre personi qëhedh mbeturinat në mënyrë të papërgjegjshme jashtë vëndeve të caktuara, është një i panjohur(shih tabela 18, grafiku 16). Kur i pyet cili është reagimi yt kundrejt këtij veprimi, ata përgjigjenqë nuk kanë reaguar. Shumë pak prej tyre, rreth 34% të nxënësve të anketuar, përgjigjen se ekanë marrë letrën dhe e kanë hedhur në kosh (shih tabela 19, grafiku 17).Tabela 18. Personat e ndeshur nga nxënësitqë kanë hedhur mbeturinat jashtëvendeve të caktuaraGrafiku 16. Personat e ndeshur nga nxënësitqë kanë hedhur mbeturinat jashtëvendeve të caktuaraMami 8%Babi 13%Motra 14%Vllai 21%Shokët/Shoqet 62%Mësues 5%I/E panjohur 96%43

Tabela 19. Reagimi i nxënësve kundrejthedhjes së mbeturinave jashtë vendittë caktuarGrafiku 17. Reagimi i nxënësve kundrejthedhjes së mbeturinave jashtë vendittë caktuarI kam tërhequr vëmendjen 62 26%Kam marrë mbeturinën e kam 87 34%hedhur në koshNuk kam reaguar 134 56%Grafiku i mëposhtëm shpreh qartë se si fëmijët marrin njohuritë mbi mbetjet dhe riciklimin e tyrenga aktorë të ndryshëm. Ky komunikim i tyre me këta aktorë vjen në saj të disa variacioneve (shihtabela 20; grafiku 18). Ata e marrin informacionin kur pyesin mësuesit apo prindërit. Por kyinformacion nuk ju vjen atyre nga aktorë të tjerë siç janë të panjohurit apo vetëbashkëmoshatarët e tyre.Tabela 20. Komunikimi për riciklimin me nxënësitiu flasin gjithmon iu flasin kur i pyesinnuk iu kanë folur ndonjëherëPrindërit 36% 56% 8%Mësuesit 39% 50% 11%Shokët/Shoqet 17% 24% 59%Të panjohur 7% 46% 47%Grafiku 18. Komunikimi për riciklimin me nxënësit44

Tabela 21. Gjendja e koshave të mbeturinavesipas nxënësveTë mbushur plot 209 87%Të tejmbushur me mbeturinaqë derdhen në tokë 190 79%Me mbeturina që digjen 79 33%Ka pak kosha dhe atandodhen largshtëpisë/shkollës214 89%Grafiku 19. Gjendja e koshave të mbeturinavesipas nxënësveTabela 22. Shpeshtësia e shikimit të makinëssë pastrimit nga nxënësitGrafiku 20. Shpeshtësia e shikimit të makinëssë pastrimit nga nxënësitE shoh shpesh 84 35%E kam parë disa herë 154 64%Nuk e kam parë asnjëherë 43 18%Kur u pyetën nxënësit mbi gjëndjen e koshave të mbeturinave në lagjen ku ata jetojnë, shumëprej tyre u shprehën qartë, se ka pak kosha dhe ato ndodhen larg shtëpisë, rreth 89%; se gjendentë tejmbushur plotë, rreth 87%; të tejmbushur me mbeturina që derdhen në tokë, rreth 79% dheme mbeturina që digjen, rreth 33% (shih tabela 21; grafiku 19).Ndërsa për sa i përket sherbimit të pastrimit në qytet, rreth 64% e nxënësve të intervistuarpohojnë se kanë parë disa herë makinën e pastrimit në lagjet e tyre, përkundrejt 18% të nxënësveqë kanë pohuar se nuk e kanë parë asnjëherë (shih tabela 22; grafiku 20).Tabela 23. Informacioni i nxënësve mbivend-depozitimin e mbetjeveGrafiku 21. Informacioni i nxënësve mbivend-depozitimin e mbetjeveNë vend-depoztimin e qytetit 72 30%Në fabrikë riciklimi 43 18%Digjen 5 2%Të Treja 101 42%Nuk e di 19 8%45

Tabela 24. Edukimki i nxënësve për fabrikën e Grafiku 22. Edukimi i nxënësve për fabrikën ericiklimitriciklimitNevojë për edukim 194 81%Jo nevojë për edukim 46 19%Total 240 100%Tabela 25. Edukimki i nxënësve për fabrikën e Grafiku 23. Edukimi i nxënësve për fabrikën ericiklimitriciklimitSi ndahen mbetjet 56%Si dizinfektohen 41%Si punojnë makineritë 91%Çfarë veshin punëtoret 36%Kuriozitete të tjera 11%Tabela 26. Gadishmëria e nxënësve për tupëfshirë në aktivtetin riciklimitnë shkollëGrafiku 24. Gadishmëria e nxënësve për tupëfshirë në aktivtetin riciklimitnë shkollëTë gatshëm për tu përfshirë 211 88%Jo të gatshëm pë tu përfshirë 29 12%Total 240 100%Pyetjes që lidhet me informacionet për destinacionin final te mbetjeve, rreth 30% e nxënësveju përgjigjën se ato shkojnë në vend-depoztimin e qytetit, 18% në mendonin që ato shkoninnë fabrikën e riciklimit, 2% mendonin që ato digjeshin, por pjesa më e madhe e nxënësve tëintervistuar, rreth 42% nuk jepnin nje destinacion të përcaktuar për depozitimin e mebtjeve(shih tabela 23; grafiku 21). Kur i pyet nëse duan të shohin se si funksionon një fabrikëriciklimi, rreth 81% janë të haupr për të ditur ndërsa 19% nuk dëshirojnë për ta ditur sifunksionon (shih tabela 24; grafiku 22). Nga 81% që janë treguar të hapur për të ditur si46

funksionon një fabrikë riciklimi 91% e tyre kanë dëshirë të parë për të parë se si funksionojnëmakineritë në këto fabrika ( shih tabela 25; grafiku 23). Ndërsa pyetjes që lidhet megadishmërinë për tu përfshirë në një program riciklimi në shkollë, rreth 88% janë treguar tëgatshëm për tu përfshirë në të ( shih tabela 26; grafiku 24).47

B. Anketimi i mësuesëve në shkollat 9-të vjeçare të TiranësNë shkollat 9-të vjeçare të Tiranës janë intervistuar 92 mësues, prej të cilëve rreth 19% kanë njëpërceptim shumë të mirë për pastërtinë e shkollës, 42% kanë një perceptim të mirë, 33% e tyrekanë një perceptim të keq dhe 6% kanë një perceptim shumë të keq për pastërtinë e shkollës (shihtabela 27; grafiku 25). Vlerësimi që ata japin mbi pastërtinë e shkollës lidhet edhe me indikatorëshumë të rëndësishëm të pastërtisë së shkollës. Rreth 43% prej tyre mendojnë që numri i koshaveështë faktori kryesor që ndikon në pastërtinë e mirë të shkollave të tyre, përkundrejt 56% emësuesve që mendojnë që është numri i sanitareve apo 84% që mendojnë që është edukimi inxënësve faktori më me ndikim në pastërtinë e shkollës (shih tabela 28; grafiku 26).Tabela 27.Perceptimi i pastërtisëse shkollë nga ana e mësuesveGrafiku 25.Perceptimi i pastërtisë së shkollësnga ana e mësuesveShumë e mirë 17 19%E mirë 39 42%E keqe 30 33%Shumë e keqe 6 6%Total 92 100%Tabela 28.Vlerësimi i ndikimeve në pastërtine e shkollës sipas mësuesveShumë të mira Të mira Të këqija Shumë të këqijaIndividë Përqindje Individë Përqindje Individë Përqindje Individë PërqindjeNumri i 25 27% 51 56% 8 8% 8 9%SanitareveNumri i 28 31% 40 43% 17 18% 7 8%KoshaveEdukimi I 15 16% 77 84% 0 0 0 0NxenesveGrafiku 26. Vlerësimi i mësuesit për pastërtinë në shkollë sipas indikatorëve të ndryshëmGjithçka në shkollë do të ishte në kushte ideale, nëse edhe hedhja e mbetjeve do të respektohej.Kështu rreth 4% e mësuesve mendojnë që hedhja e mbetjeve në shkollë respektohet nga të gjithë48

gjeneruesit (nxënësit), ndërsa 81% mendojnë që respektohet në shumicën e rasteve dhe 15 %mendojnë që respektohet rrallë (shih tabela 29; grafiku 27).Sipas mësuesve të intervistuar, edukimi i nxënësve në lidhje me mbetjet është i mjaftueshëm për58% prej tyre, ndërsa 42% mendojnë të kundërtën (shih tabela 30; grafiku 28). Kjo për faktin se kanjë lëndë të posaçme në kurrikulën e shkollës që lidhet me mbetjet pohuan 20% të mësuesve tëintervistuar; tematika e mbetjeve është e përfshirë në disa lëndë të tjera mësimore pohuan 45%të mësuesve; edukimi nëpërmjet aktivteteve jashtëshkollore për nxënësit është një faktor kryesorpër 27% të mësuesve të intervistuar; dhe stafet mbështetëse flasin gjithmon me nxënësit apoforma të tjera edukimi, respektivisht për 8% dhe 10% të mësuesve të intervistuar, janë faktorëtkryesor në edukimin e nxënësve për mbetjet (shih tabela 31; grafiku 29).Tabela 29. Respektimi i hedhjes së mbetjevenë shkollë sipas mësuesveGrafiku 27. Respektimi i hedhjes së mbetjevenë shkollë sipas mësuesveGjithmonë 3 4%Në shumicën erasteve75 81%Rrallë 14 15%Asnjëherë 0 0%Total 92 100%Tabela 30. Edukimi i nxënësvenga mësuesi në lidhje me mbetjetGrafiku 28. Edukimi i nxënësvenga mësuesi në lidhje me mbetjetEdukimi është imjaftueshëmEdukimi është ipamjaftueshëm54 58%38 42%Totali 92 100%Ekziston njëlëndë eposaçme nëkurrikulën eshkollësTabela 31.Mënyra e edukimit të nxënësve nga mësuesi në lidhje me mbetjetËshtë epërfshirë nëprogramin edisa lëndëvetë tjeramësimoreNëpërmjetaktivitetevejashtëshkolloreMësuesitbashkëbisedojnëdhe i japinkëshillanxënësve lidhurme temënStafetmbështetëseflasingjithmonë menxënësitTjetër,specifik19 42 24 42 25 920% 45% 27% 45% 8% 10%49

Grafiku 29. Mënyra e edukimit të nxënësve nga mësuesi në lidhje me mbetjetNjëvizatim inxënësvepërmbetjetTabela 32. Arsyet e diskutimit të nxënësve në lidhje me riciklimin e mbetjeveNjëmësim inxënësve përmbetjetNjë punimkrijues ivetënxënësve membetjet ericiklueshmeMbetjet nështëpinëtime/nxënësveMbetjetehedhuranë klasëNjëaktivitetpërmbetjet iorganizuarnë shkollëapo qytetNga njëdiskutim inxënësitmefamiljarëttanë përmbetjetTjetër(specifiko)42 52 62 25 75 62 11 646% 56% 66% 26% 81% 67% 11% 66%Grafiku 30. Arsyet e diskutimit të mësuesit me nxënësit në lidhje me riciklimin e mbetjevePër 92 mësues të anketuar mbi arsyet e lindjes së diskutimit në lidhje me riciklimin e mbetjeveme nxënësin e tyre, 81% shprehen qartë se ky diskutim ka ardhur nga mbetjet e gjenenruara ngafëmijët në klasë. Më të pakta kanë qënë diskutimet e vetë fëmijëve me familjarët e tyre pohuan11% e mësuesve. Në një përqindje të barabartë, prej 62% konstatuan mësuesit të cilët u shprehën,50

se diskutimi ka lindur si pasojë e një punimi krijues të vetë nxënësit me mbetjet e riciklueshmedhe aktivitetet e organizuara nga shkolla (shih tabela 32; grafiku 30). Kur i pyet nëse atadiskutojnë për mbetjet me pjesën tjetër të stafit, pohojnë se “Po”, 84 nga 92 të anketuar (shihtabela 33, grafiku 31). Tematika që ne diskutojmë në stafin tonë, shprehen 89% të tyre, ështëhigjena dhe mbetjet në shkollë, ndërsa 11% prej tyre pohojnë se diskutojnë për sasinë e koshavedhe 6% për buxhetin e pastërtisë së shkollës (shih tabela 34; grafiku 32).Tabela 33. Diskutimet e mësuesëvenë lidhje me mbetjetGrafiku 31. Diskutimet e mësuesëvenë lidhje me mbetjetMësuses qëdiskutojmëMësues që nukdiskutojmë84 91%8 9%Totali 92 100%Tabela 34. Tematikat e diskutuaranë lidhje me pastërtinë nga mësuesitGrafiku 32. Tematikat e diskutuaranë lidhje me pastërtinë nga mësuesitHigjenën dhe mbetjet 83 89%Sasinë e koshave 9 11%Buxhetin e koshave përpastërtinë e shkollës 6 6%Tabela 35. Gatishmëria e mësuesve përtë kontribuar në sistemin epastrimit të shkollësGrafiku 33. Gatishmëria e mësuesve përtë kontribuar në sistemin epastrimit të shkollësGatishmëria për tëkontribuar nëpastrimin e shkollësGatishmëria për tëmos kontribuar nëpastrimin e shkollës83 90%11 10%Totali 92 100%51

Një pyetje shume sinjifikative për mësuesit ishte edhe gadishmëria për të kontribuar në sistemin epastrimit të shkollës, ku 90% e tyre tregoi një gadishmëri maksimale për të kontribuar në këtësystem nëpërmejt mënyrave të ndryshme (shih tabela 35; grafiku 33).Në lidhje me mënyrat e kontributit të mësuesve në sistemin e pastrimit të shkollës, 75% e tyrepohojnë se do të mbështesin çdo skemë pastrimi në shkollën e tyre, po aq prej tyre janë treguartë gatshëm për të nxitur prindërit për sistemin e pastrimit në shkollë, 35% kanë treguar potencialpër të nxitur biznesin për financim të sistemit të pastrimit dhe 50% prej mësuesve të intervistuarjanë treguar të gatshëm për të kontribuar nëpërmjet edukimit të grupeve me ndikim në sistemin epastrimit (shih tabela 36; grafiku 34).Tabela 36. Mënyrat e kontributittë mësuesve në sistemin epastrimit të shkollësGrafiku 34. Mënyra e kontributittë mësuesve në sistemin epastrimit të shkollësMbështesë çdo skemëpastrimi në shkollë69 75%Nxitje e prindërve 69 75%Nxitje financimi të biznesittë zonësSesione edukuese së bashkume prindërit32 35%46 50%Tabela 37. Vlerësimi i dhënë nga mësuesitnë lidhje me cilësine e aktivitetevetë organizuar nga shkollanë lidhje me mbetjetEfiçente dhe të 71% 55domosdoshmeEfiçente por jo të 12% 15domosdoshmePak efiçente dhe pak të 10% 14domosdoshmeJo efiçente por të 5% 5domosdoshmeJo efiçente dhe jo të 2% 3domosdoshmeTotal 100% 92Grafiku 35. Vlerësimi i dhënë nga mësuesitnë lidhje me cilësine e aktivitetevetë organizuara nga shkollanë lidhje me mbetjetNëse do të përmirësohej sistemi i pastrimit në shkollën e tyre nga 92 të intervistuar e 90% e tyreju përgjigjën pozitivitivisht për të qënë të gatshëm pjesë e këtij ndryshimi. ( shih tabela 35;grafiku 33). Kontributi jonë nuk do të jetë vetëm mbështetës, por ne do jemi ata që do nxisimedhe prindërit për tu përfshirë në këtë sistem pastrimi të shkollës konstatuan 75% e tyre ( shihtabela 36; grafiku 36). 35% e mësuesve të anketuar ishin të gatshëm të nxisnin financimet ebiznesit të zones ku shkolla ishte e shtrirë dhe 50% e tyre ishin të gatshëm të jepnin kontributin etyre me sesione edukuese për prindërit mbi skemën e re të pastrimit të shkollës. Përpos gjithëkësaj rëndësi kanë pasur edhe aktivitet e kryera nga shkolla në kuadër të mbetjeve dhe riciklimittë tyre konstatuan 71% e tyre ( shih tabela 37; grafiku 35). Këto aktivitete kanë qënë efiçente dhe52

të domosdoshme për nxënësit. Shumë pak prej tyre, rreth 12%, shprehën se aktivitetet e kryeranga shkolla mbi temën e mbetjeve dhe riciklimin e tyre kanë qënë efiçente por jo tëdomosdoshme për nxënësit. 10% shprehën që aktivitetet kanë qënë pa efiçente dhe pak tëdomosdoshme dhe 2% ishin skeptik mbi aktivitetet dhe domosdoshmërinë e tyre.Tabela 38. Vlerësimi ndarjes së mbetjevenga vetë shkolla sipas opinionit të mësuesveGrafiku 36. Vlerësimi i ndarjes së mbetjevenga vetë shkolla sipas opinionit të mësuesveNdarja e mbetjeve nëshkollaMos ndarja embetjeve në shkolla23 25%6975%Totali 92 100%Tabela 39. Vlerësimi i situates sipas mësuesve në bazë te faktorëve të ndryshëmRritja e dukimit tefëmijve mbi mbetjetRritja e higjienës nëshkollëGjenerim i tëardhurave për shkollënNdihmesë nëdiferencimin embetjeveShumë të mira Mjaftueshëm PakIndividë Përqindje Individë Përqindje Individë Përqindje63 69% 4 5%63 69% 4 5%38 41% 8 9% 21 23%55 60% 4 5% 9 10%Grafiku 37. Vlerësimi i situates sipas mësuesve në bazë te faktorëve të ndryshëm53

Tabela 40. Ndarja e mbetjeve sipasopinionit të mësuesveGrafiku 38. Ndarja e mbetjeve sipasopinionit të mësuesveLetër,Plastikë,Alumin, TëtjeraOrganike,Inorganike tëriciklueshme,Të tjeraLetër, Plastik,Alumin, Qelq,Organike, TëtjeraTë tjera,specifiko59% 8% 17% 5%54 8 17 5Tabela 41. Opinioni i mësuesve në lidhjeme menaxhimin e mbetjevembas grumbullimitGrafiku 39.Opinioni i mësuesve në lidhjeme menaxhimin e mbetjevembas grumbullimitGrumbulliminë koshat ejashtëm tëshkollësAto të merrenditë për ditënga firmat ericiklimitAto tëhidhen nëkoshatpublik36% 41% 21%33 37 19Infrastruktura aktuale që ekziston sot në shkollat tona, shprehen 75% të mësuesve të anketuar,nuk na jep ne fleksibilitetin për të bërë ndarjen e mbetjeve brënda në shkolla (shih tabela 38;grafiku 36). Ndërsa 23 prej tyre shprehen se shkolla e ka këtë kapacitet ndarjejes të mbeturinave.Në bazë të situatës ku ndodhemi, faktorët janë ata që bëjnë vlerësimin e çdo skeme. Nëse do tëimplementohet një skemë e re brënda në shkollë për ndarjen e mbetjeve atëherë edhe higjena dotë rritej u përgjigjën 69% prej tyre (shih tabela 39; grafiku 37). Kur pyeten se cilat mund të jenërrymat e mbetjeve që mund të ndahen 59% konstatuan se mund të ndajmë letrën, plastikën,aluminin dhe të tjera, në përqindje të pakët rreth 8% thanë se mund të ndajmëorganike,inorganike të riciklueshme, e të tjera. Sipas tyre, mbetjet që shkolla gjeneron gjatëveprimtarisë së saj janë në sasi të konsiderueshme dhe do ishte mirë nëse ato do merreshin ngafabrikat e ricikimit ditë për ditë, konstatuan 41% (shih tabela 41; grafiku 39). Në përqindje tëpakët ishin ata , rreth 21%, që mendonin se me zbatimin e sistemit të ri të ndarjes së mbetjevebrënda në shkollë, mbetjet të hidheshin në kosha publik.54

Tabela 42. Opinioni i mësuesve Grafiku 40. Opinioni i mësuesvepër të ardhurat nga mbetjetpër të ardhurat nga mbetjetTe ardhurat nga mbetjet ericiklueshme është i mundurTe ardhurat nga mbetjet ericiklueshme nuk është i mundur82 90%10 10%Totali 92 100%Opinion që kanë mësuesit nëse shkolla përfiton të ardhura nga implementimi i skemës së re tëndarjes së mbetjeve , 92% mendojnë se kjo skemë do jetë mjaft efikase dhe do të gjenerojë tëardhura të mjaftueshme për vetëmbajtjen e shkollës ( shih tabela 42; grafiku 40).Tabela 43. Burimi i informacionit për mësuesin mbi mbetjet dhe riciklimin e tyreNjëemisiontelevizivNjëbroshurëe sjellënëfamiljeHedhja jo nëvendin e duhure mbetjeve nganjë pjesëtar ifamiljesPjesëmarrjanë njëaktivitet përmbetjet nëqytetin tonëDiferencimi imbetjeve qëbën njëanëtar ifamiljesMbetjet ehedhuranëshkallëntonëKonteniretpranështëpisëtonë110 50 56 20 44 62 5091% 41% 46% 16% 36% 51% 41%Grafiku 41. Burimi i informacionit për mësuesin mbi mbetjet dhe riciklimin e tyre55

Tabela 44. Opininioni i mësuesve nëlidhje me pastërtinë e qytetitGrafiku 42. Opinionioni i mësuesve nëlidhje me pastërtinë e qytetitShumë e mirë 9 10%E mirë 56 61%E keqe 25 28%Shumë e keqe 2 1%Totali 92 100%Tabela 45. Aktorët me më ndikim sipas opinionit të mësuesit në situatën e pastrimitShumë me ndikim Me ndikim Pa shumë ndikim Pa ndikim fareIndividë Përqindje Individë Përqindje Individë Përqindje Individë PërqindjeBashkia 69 75% 13 15% 5 5% 5 5%Biznesi 10 10% 44 50% 19 20% 19 20%Darqt 14 15% 65 70% 5 5% 8 10%Media 37 40% 37 40% 18 20%Ojf 23 25% 42 45% 18 20% 9 10%Qytetarët 8 10% 28 30% 28 30% 28 30%Grafiku 43. Aktorët me më ndikim sipas opinionit të mësuesit në situatën e pastrimitTabela 46. Vlerësimi i sjelljessë qytetarëve në lidhje me mbetjetKontributvetëm nëhedhjen embeturinave tëprodhuaraAksionepërpastrimine qytetitMbetjet jonë vendete caktuaraJanëindiferentë19 6 40 4021% 6% 44% 44%Grafiku 44. Vlerësimi i sjelljessë qytetarëve në lidhje me mbetjet56

61% e mësuesve të anketuar përgjigjen se situate e pastërtisë së qytetit është në gjëndje të mirë (shih tabela 44; grafiku 42),10% mendojnë se pastërtia e qytetit është shumë e mirë, 28%mendojnë se pastërtia e qytetit është e keqe dhe vetëm 1% mendojnë se ajo është shumë keqe. Siçdo faktorë edhe situata e pastrimit në qytet ka indikatorët e saj që ndikojnë në të. 75% emësuesve mendojë se faktori më me shumë ndikim në situatën e pastrimit është Bashkia, 50%mendojnë se Biznesi është me ndikim, 70% e zë DARQT e cila është me ndikim, ndërsa 40% mendikim është Media dhe 45% e përbëjnë OJF-të. Ai që ka më pak ndikim është qytetari ( shihtabela 45; grafiku 43). Si një nga indikatorët më një nivel mesatar në ndikimin e situatës sëpastrimit, qytetarët, sipas 44% të mësuesve ( shih tabela 46; grafiku 44), janë gjenerueit kryesorëtë mbeturinave qe nuk hidhen në vëndin e caktuar dhe që kanë një indiferencë të madhe kundrejtkësaj situate.Tabela 47. Shqetësimet kryesoretë mësuesit mbi mbetjet në komunitetGrafiku 45. Shqetësimet kryesoretë mësuesit mbi mbetjet në komunitetTejmbushja ekoshavetëplehraveTerrenipubliknukpastrohetMbeturinatnuk hidhennë vendin ecaktuarDjegia embeturinavebëhet në kosh56 33 38 2361% 36% 41% 31%Tabela 48. Rëndësia e ndarjessë mbetjeve në komunitet për mësuesinGrafiku 46. Rëndesia e ndarjessë mbetjeve në komunitet për mësuesinE rëndëshishmendarja e mbetjeveE parëndësishmendarja e mbetjeve90 98%122%Totali 92 100%Tabela 49. Arsyet sipas mësuesve përndarjen e mbetjeve në komunitetGrafiku 47. Arsyet sipas mësuesve përndarjen e mbetjeve në komunitetPërfitimekonomikLehtësimnëmenaxhimin etyreZgjatjetëgjatësinëe venddepozitimitZgjeronmundësinë përtëricikluar55 84 42 6561% 91% 46% 71%57

Tabela 50. Gatishmëria e mësuesitndaj taksës së pastrimitGrafiku 48. Gatishmëria e mësuesitndaj taksës së pastrimitMë paktaksa përpastriminTaksatqëpaguajpërmomentinTë paguajmë shumëtaksa sesapaguaj tan24 38 3326% 41% 36%Shqetësimi jonë si pjesë e komunitetit ku ne jetojmë, përgjigjen 61% të tyre janë tejmbushja ekoshave të mbeturinave ( shih tabela 47; grafiku 45) dhe 41% konstatojnë se ato nuk hidhen nëvëndin e duhur. Problem për 36% të tyre është që terreni publik që nuk pastrohet. Sic duket,djegia e mbeturinave në kosh zë një përqindje të vogël të shqetësimit të komunitetit për rreth31% prej mësuesve të anketuar. Për 98% e mësuesve të anketuar është shumë e rëndësishme qëndarja e mbetjeve të bëhet nga komuniteti ( shih tabela 48; grafiku 46). 91% e tyre shprehën senëse do të fillonin ta aplikonin të gjithë ndarjen e mbetjeve, atëherë do arrinin në lehtësimin emenaxhimit të tyre ( shih tabela 49; grafiku 47). Një tjetër faktor shumë me ndikim është edhe aiqë me fillim e ndarjeve rritet mundësinë për të ricikluar konstatuan 71% e mësuesve të anketuar.Për pastërtinë e qytetit të tyre gatishmëria kundrejt taksave të përcaktuara nga bashkia vetëm36% e tyre ishin të gatshëm të paguanin më shumë për ta pare qytetin edhe sa më të pastër. Peërta pagimi i një takse më të lartë do të thotë një shëndet më i mirë si për ta edhe për pjesëntjetër të familjes. Kurse 46% e tyre shprehën se i mjaftonte taksa që paguanin për momentin, dhe26% dëshironin që taksa të ishte më e ulët për shumë arsye, ndër to ishte edhe ekonomia.58

C. Anketimi i anëtarëve të bordit në shkollat 9-te vjeçare të TiranësNë shkollat 9-të vjeçare të Tiranës janë intervistuar 28 anëtar bordi, ku 64% të tyre (shih tabela51; grafiku 49) shprehen se kanë informacion mbi riciklimin e mbetjeve por diskutimi i tyre mbikëtë çështje në familjet e tyre është i rrallë, rreth 30% të tyre (shih tabela 52; grafiku 50). Ngastatistikat e mësipërme rreth 85% e tyre realizojnë diferencimin e mbetjeve në familjet e tyre,por ka edhe nga ata që nuk e kryejnë këtë diferencim. Shkaku i mosdiferencimit është për asye tëndryshme. Ku 25% e tyre pohojnë se nuk kanë një informacion të detajuar për riciklimin embetjeve (shih tabela 54; grafiku 52), por ekziston edhe fakti që edhe nëse ata diferncojnëmbetjet nuk ka kosha për këtë qëllim. Ajo që zë më pak, rreth 7% te shkakut të mos diferencimitështë së diferencimi është një proces i vështirë dhe nuk është me interes për ta.Tabela 51. Informimi i anëtarëvete bordit mbi ricikliminGrafiku 49. Informimi i anëtarëvete bordit mbi ricikliminTë informuar 18 64%Të pa informuar 10 36%Total 28 100%Tabela 52. Shpeshtësia e diskutimitmbi riciklimin të anëtarëvetë bordit në familjeGrafiku 50. Sheshtësia e diskutimitmbi riciklimin të anëtarëvetë bordit në familjeShumë herë 8 26%Ndonjëherë 6 24%Rrallë 9 30%Shumë rrallë 5 20%Tjetër 0 0%Total 28 100%Tabela 53. Realizimi i diferencimit tëmbetjeve nga anëtarët e bordit në familjeGrafiku 50. Realizimi i diferencimit tëmbetjeve nga anëtarët e bordit në familjeRealizojnë diferencim 24 85%Nuk realizojnë diferencim 4 15%Total 28 100%59

Tabela 54. Shkaqet e mos diferencimitmbetjeve nga anëtarët e borditGrafiku 52. Shkaqet e mos diferencimit tëtë mbetjeve nga anëtarët e borditNuk kam informacion tëmjaftueshëm mbi riciklimin embetjeveNuk kam hapësirë tëmjaftueshme në shtëpi për tëvendosur kosha të diferencuarNuk ka legjislacion që mëpenalizon për diferencimin embetjeveZona ku unë banjo nuk ka koshapublic të diferencuar dhe unënuk i diferencoj mbetjet nështëpiMë duket proces i vështirë dhenuk kam interes për tëdiferencuar23 20%10 9%20 18%28 25%8 7%Kur i pyetëm antarët e bordit nëse ata diskutonin me fëmijën e tyre për çështjet e riciklimit,rreth 71% konstatuan se ata diskutonin (shih tabela 55; grafiku 53) dhe shpeshtia e këtij diskutimibëhej një herë në muaj, pohuan 22 prej tyre (shih tabela 56; grafiku 54) . Aryet e lindjes së këtijdiskutimi vinin nga faktorë të ndryshëm. Në përqindje të barabartë ishin arsyet, që diskutimi kaardhur si pjesë e mbetjeve që ata gjeneroin në shtëpi dhe nga dskutimi i fëmijës më të afërmitpër mbetjet, konstatuan 33% të tyre (shih tabela 57; grafiku 55). Përqindjen më të ulët të arsyessë lindjes së diskutimit e zënë krijimët e fëmijës, respektivisht 8% vizatimi i fëmijës për mbetjetdhe 13% një punim krijues i vetë fëmijës me materialet e riciklueshme. Rreth 68% e anëtarëve tëbordit pohuan se ata ishin të angazhuar në aktivitete ricikluese me fëmijën (shih tabela 58;grafiku 56) . Nga ky angazhim ata jo vetëm informonin, por edhe inkurajonin fëmijën e tyre për tëmarrë pjesë në aktivitete të tilla për riciklimin e mbetjeve, si në shkollë ashtu edhe në qytet.Forma më e ulet e edukimit nga ana e anëtarit të bordit, gati 16% ishte ajo e realizimit tëpunimeve të dorës me mbetjet e riciklueshme (shih tabela 59; grafiku 57).Tabela 55. Diskutimi midis anëtarittë bordit dhe fëmijës së tijGrafiku 53. Diskutimi midis anëtarittë bordit dhe fëmijës së tijAnëtarë që diskutojnë 20 71%Anëtarë që nuk diskutojnë 8 29%Total 28 100%60

Tabela 56. Shpeshësia e diskutimittë anëtarit të bordit me fëmijënGrafiku 54. Shpeshtësia e diskutimittë anëtarit të bordit me fëmijënNjë herë në javë 4 15%Një herë në muaj 22 78%Një herë në vit 2 7%Total 28 100%Tabela 57. Arsyet e lindjes së diskutimittë anëtarit të bordit me fëmijënpër riciklimin e mbetjeveGrafiku 55. Arsyet e lindjes së diskutimittë anëtarit të bordit me fëmijënpër riciklimin e mbetjeveNjë vizatim i fëmijës përmbetjet10 12%Një mësim i fëmijës përmbetjet17 20%Një punim krijues i vetëfëmijës me mbetjet e 15 18%riciklueshmeMbetjet në shtëpinë tonë 28 33%Një aktivitet për mbetjet iorganizuar në shkollë apo 20 24%qytetNga një diskutim i fëmijës/iim me të afërmit për mbetjet28 33%Tabela 58 . Angazhimi i anëtarëve të borditnë veprimtarinë riciklueseme fëmijën e tijGrafiku 56. Angazhimi i anëtarëve të borditnë veprimtarinë riciklueseme fëmijën e tijJanë angazhuar 9 32%Nuk janë angazhuar 19 68%Total 28 100%61

Tabela 59 . Format e edukimittë anëtarit të bordit me fëmijënpër mbetjet dhe riciklimin e tyreDuke i dhënë edukim tëvazhdueshëm mbi riciklimin e 24 27%mbetjeveDuke e nxitur t’i hedhi mbetjetnë vendin e duhur dhe ta bëjë 26 29%këtë kudo ku ndodhetDuke realizuar punimet e dorësme mbetjet e riciklueshmeDuke i dhënë material përndërtimin e objekteve mematerial të riciklueshëmDuke marrë pjesë në aktivitetetpër riciklimin e mbetjeve qëjanë zhvilluar në shkollë apoqytet14 16%20 22%28 31%Grafiku 57. Format e edukimittë anëtarit të bordit me fëmijënpër mbetjet dhe riciklimin e tyreNga të dhënat e grafikut të mëposhtëm, konstatojmë se koncepti i riciklimit ka një përqindje tëlartë, rreth 79%. Kjo vërteton më së miri edhe informacionin që kanë ata mbi 3R-të (shih tabela60; grafiku 58).Tabela 60. Përkufizimi i konceptittë riciklimit nga anëtarët e borditGrafiku 58. Përkufizimi i konceptittë riciklimit nga anëtarët e borditRiciklimi është proçesi iripërdorimit të mbeturinave3 11%Riciklimi është proçesi ireduktimit të mbeturinave2 7%Riciklimi është proçesi iripërpunimit të mbeturinave22 79%Riciklimi është proçesi ihedhjes së mbeturinave1 4%Total 28 100%Tabela 61. Opinioni i anëtarëve të borditmbi pastërtinë e qytetitGrafiku 59. Opinioni i anëtarëve të borditmbi pastërtinë e qytetitShumë e mirë 4 14%E mirë 17 61%E keqe 5 18%Shumë e keqe 2 7%Total 28 100%62

Tabela 62. Sjellja e bashkëqytetarëvenë lidhje me pastërtin e qytetitvlerësimi i anëtarit të borditJapin kontribut vetëm nëhedhjen e mbeturinave të 15 54%prodhuaraPërfshihen në aksione përpastrimin e qytetit2 7%Nuk I hedhin mbetjet nëvendet e caktuara7 25%Janë indiferent 4 14%Total 28 100%Grafiku 60. Sjellja e bashkëqytetarëvenë lidhje me pastërtinë e qytetitvlerësimi i anëtarit të borditTabela 63. Ndarja e mbetjeve pjesë ekomunitetit të anëtarit të borditGrafiku 61. Ndarja e mbetjev pjesë ekomunitetit të anëtarit të borditPo, kam biseduar 9 32%Jo, nuk kam biseduar 19 68%Total 28 100%Tabela 64. Vlerësimi i anëtarëve të borditpër ndikimin e secilit aktornë pastërtinë e qytetitGrafiku 62. Vlerësimi i anëtarëve të borditpër ndikimin e secilit aktornë pastërtinë e qytetitBashkiaShumë me ndikim 20 71%Me ndikim 6 21%Pa shumë ndikim 1 4%Pa ndikim fare 1 4%Total 28 100%63

BiznesiShumë me ndikim 15 54%Me ndikim 4 14%Pa shumë ndikim 6 21%Pa ndikim fare 3 11%Total 28 100%MediaShumë me ndikim 5 18%Me ndikim 18 64%Pa shumë ndikim 2 7%Pa ndikim fare 3 11%Total 28 100%OJF-tëShumë me ndikim 10 36%Me ndikim 9 32%Pa shumë ndikim 5 18%Pa ndikim fare 4 14%Total 28 100%QytetarëtShumë me ndikim 1 4%Me ndikim 19 68%Pa shumë ndikim 7 25%Pa ndikim fare 1 4%Total 28 100%Statistikat e mësipërme shprehin qartë se vlerësimi që ata i japin pastërtisë së qytetit është emirë, rreth 61% (shih tabela 61; grafiku 59). Por kur i pyet se cili nga aktorët ka më shumë ndikim64

në pastërtinë e qytetit ata shprehen mjaft qartë se secili nga aktorët ka rëndësinë e tij (shihtabela 64; grafikët 62). Rolin kryesor e ka Bashkia me 71% , ashtu sikurse biznesi me 54% dhe OJFme 36% dhe që të treja kanë shumë ndikim. Gjithashtu anëtarët e bordit ka cilësuar me shumëndikim, median për 64% dhe qytetarët për 68% prej tyre.Për sa i përket bisedave midis anetareve të bordit të shkollës me anëtarët e komunitetit të tyrepër diferencimin e mbetjeve, 32% pohojnë se kanë biseduar, ndersa 68% pohojnë se nuk kanëbiseduar ndonjëherë (shih tabela 65; grafiku 63).Shqetësimi më i pakët për ta është tejmbushja e koshave, gati 4% konstatuan këtë (shih tabela 66;grafiku 64). Nëse është apo jo i rëndësishëm për ta ndarja e mbetjeve, ata shprehen se, rreth 93%kanë pohuar se është e rëndësishëme (shih tabela 67; grafiku 65) dhe përfitimi ekonomik ështëfaktori më i rëndësishëm për 64% prej tyre për diferencimin e (shih tabela 68; grafiku 66).Tabela 65. Ndarja e mbetjeve pjesë ekomunitetit të anëtarit të borditGrafiku 63. Ndarja e mbetjeve pjesë ekomunitetit të anëtarit të borditPo, kam biseduar 9 32%Jo, nuk kam biseduar 19 68%Total 28 100%Tabela 66. Shqetësimet kryesorembi mbetjet në komunitetine anëtarëve të borditGrafiku 64. Shqetësimet kryesorembi mbetjet në komunitetine anëtarëve të borditTejmbushja e koshave të plehrave 1 4%Terreni publik nuk pastrohet 19 68%Mbeturinat nuk hidhen në vendin ecaktuar7 25%Djegia e mbeturinave bëhet në kosh 1 4%Tabela 67. Rëndësia e ndarjessë mbetjeve nga anëtarët e borditGrafiku 65. Rëndësia e ndarjessë mbetjeve nga anëtarët e borditPo, është e rëndësishme 26 93%Jo, nuk është e rëndësishme 2 7%Total 28 100%65

Tabela 68. Rëndësia e diferencimittë mbetjeve sipas anëtarit të borditDiferencimi i mbetjeve kapërfitim ekonomik18 64%Diferencimi i mbetjevelehtëson menaxhimin e tyre5 18%Diferencimi i mbetjeve zgjatjetëgjatësinë e depozitimit2 7%Diferencimi i mbetjevezgjeron mundësinë për të 3 11%ricikluarTotal 28 100%Tabela 69. Gatishmëria e anëtarit të borditbordit kundrejt taksës së pastrimitpër një qytet më të pastërGrafiku 66. Rëndësia e diferencimittë mbetjeve sipas anëtarit të borditGrafiku 67. Gatishmëria e anëtarit tëbordit kundrejt taksës së pastrimitpër një qytet më të pastërMë pak taksa për pastrimin 5 18%Taksa që paguaj përmomentin19 68%Të paguaj më shumë taksasesa paguaj tani4 14%Total 28 100%Tabela 70. Diskutimi me nivelinpastërtise në shkollë ngaanëtari i borditGrafiku 68. Diskutimi me nivelin epastërtisë në shkollënga anëtari i borditPo, kam diskutuar 24 86%Jo, nuk kam diskutuar 4 14%Total 28 100%Nga konstatimet e anëtarëve të bordit rezulton se 68% e tyre janë të gatshëm të paguajnë taksëne pastrimit që paguajnë për momentin, ndërsa një përqindje e vogël rreth 4 nga 28 te anketuarshprehen të gatshëm të paguajnë më shumë për një qytet më të pastër(shih tabela 69; grafiku67). 86% e anëtarëve të bordit shprehen se ata kanë diskutuar për nivelin e pastërtisë në shkollë(tabela 70; grafiku 68). Tematika e këtij diskutimi ka qënë niveli i higjenës dhe mbetjeveshprehen të 28 të anketuarit ( shih tabela 71; grafiku 69). Megjithëse niveli i pastërtisë në shkollëështë i mirë pohuan 18 prej tyre (shih tabela 72; grafikun 70), ne jemi të gatshëm të kontribuojmënë një sistem më të mirë pastrimi, shprehen 96% të të anketuarve (shih tabela 73; grafiku 71).66

Tabela 71. Tematika e diskutimitnë lidhje me pastërtinë e shkollësnga anëtari i borditGrafiku 69. Tematika e diskutimitnë lidhje me pastërtinë e shkollësnga anëtari i borditNë lidhje me higjenën dhembetjet28 100%Në lidhje me sasinë e koshave 20 71%Në lidhje me buxhetin e koshavepër pastërtinë e shkollës24 86%Tabela 72. Vlerësimi i situatëssë pastërtisë në shkollënga anëtari i borditGrafiku 70. Vlerësimi i situatëssë pastërisë në shkollënga anëtari i borditShumë e mirë 8 29%E mirë 18 64%E keqe 1 4%Shumë e keqe 1 4%Tabela 73. Gatishmëria e anëtarittë bordit për përmirësimine sistemit të pastrimitGrafiku 71. Gatishmëria e anëtarittë bordit për përmirësimine sistemit të pastrimitPo, jam i gatshëm 27 96%Jo, nuk jam i gatshëm 1 4%Total 28 100%67

SHTOJCA NR. 3 - ANALIZA E MERCOLOGJIKE TË MBETJEVE TË PORDHUARA NË SHKOLLAT 9-TË VJEÇARE TË TIRANËSSa mbetje krijohen nga shkollat 9-të vjeçare të Tiranës? Sa prej mbetjeve që gjenerohen nëshkollë, mundet të riciklohen?Është e thjeshtë ti shtrosh këto pyetje por e vështirë t’iu përgjigjesh. Për të dhënë një përgjigjetë saktë në lidhje me këto pyetje është e rëndësishme të realizohen analizat mercologjike tëmbetjeve për shkollat 9-të vjeçare të Tiranës.Duke vlerësuar të gjitha mbetjet e prodhuara në shkollat 9-të vjeçare, ne i japim përgjigjet përnjë sërë pyetjesh të tilla si:- Sa ëshët sasia totale e mbetjeve që gjenerohen në shkollë?- Sa prej materialeve të gjeneruara në shkollë mund të riciklohen?- Sa përqind e materialeve të riciklueshme mund të kapen nga program i riciklimit tëmbetjeve për shkollën 9-të vjeçare të përcaktuar në këtë udhëzues?Njohja e sasisë totale të gjeneruar dhe përbërjes së mbetjeve në shkollat 9-të vjeçare të Tiranës,do të ndihmojë në identifikimin e objekteve për reduktimin e mbetjeve, hartimin dhe vlerësimin eprogrameve të riciklimit të mbetjeve në shkolla.Analizat mercologjike janë përpjekur për të dhënë një tablo të plotë të prodhimit ditor tëpërgjithshëm për të dhjetë shkollat, të cilat ju nënshtruan analizave për 5 ditë rresht, e hënë epremte, nga 17 deri në 21 dhjetor 2012. Klasifikimi i mbeturinave u krye për katër ditë rresht nga22 dhjetori deri në 25 dhjetor 2012 pranë fabrikës së riciklimit të plastikës “BRecycle shpk”.Ekspertët vlerësuan mbeturinat e dhjetëshkollave 9-të vjeçare publike të qytetit tëTiranës, specifikisht shkollat 9-të vjeçare: “1Qershori”; “Ali Demi”; “Androkli Kostallari”;“Avni Rustemi”; “Bajram Curri”; “Edit’hDurham”; “Fan S. Noli”; “Mysine Kokalari”;“Sabaudin Gabrani”; “Vasil Shanto”.Këto shkolla 9-të vjeçare janë përzgjedhur nëbashkëpunim me Drejtorinë Arsimore Rajonaletë Qytetit të Tiranës, sepse stafet e çdoshkolle ranë dakord për të marrë pjesë, dhepër shkak se ata përfaqësonin një përzierje teshkollave urbane dhe suburbane (një përzierjee niveleve socio-ekonomike, karakteristikavenë aspektin e madhësisë së shkollës apoobjekteve shkollore, dhe gjenerimin embeturinave në to).Fillimisht, në secilën prej shkollave të përfshira në analizë u shpërndanë qeset e depozitimit tëmbetjeve. Më pas me anën e një makine transporti, ekspertët dhe punëtorët e analizavemercologjike grumbulluan dhe depozituan të gjithë sasitë e mbetjeve të prodhuara në 10-tëshkollat e përfshira në analizë. Kjo veprimtari u realizua për 5 ditë rresht.Më pas ekspertët realizuan filluan për katër ditë rresht analizat mercologjike të mbetjeve tëprodhuara në secilën shkollë.68

Fillimisht u peshuan mbetjet e prodhuara në secilën shkollë dhe u llogarit sasia e mbetjeve qëprodhon një nxënës në ditë.Në grafikun 1, po ju paraqesim mesataren e peshës së prodhuar në secilën shkollë të analizuar përgjatë 5 ditëveNdërsa në tablën e mëposhtme po ju paraqesim sasinë e mbetjeve që prodhon secili nxënës nëditë në secilën shkollë të analizuar.Nr:Emri i shkollësNumri iNxenesveMesatarja e Peshëssë MbetjeveSasia e Mbetjeve qëprodhon nje nxënës/ditë1 1 Qershori 759 16.05 0.0212 Ali Demi 988 13.5 0.0143 Androku Kostallari 502 11.34 0.0234 Avni Rustemi 822 26.154 0.0325 Bajram Curri 832 14.35 0.0176 Edit’h Durham 1473 34.9 0.0247 Fan S. Noli 1185 34.15 0.0298 Mysine Kokalari 1186 26.8 0.0239 Sabaudin Gabrani 1461 19.2 0.01310 Vasil Shanto 1136 30.7 0.027Nga kjo tabelë, rezulton se sasia e mbetjeve që prodhon një nxënës në shkollën 9-të vjeçare tëTiranës gjatë aktivitetit të tij ditor në shkollë, është 0.22 kg mbetje/ditë/nxënës.Duke marrë në konsideratë të dhënat statistikore të Drejtorisë Arsimore Rajonale të Qytetit tëTiranës mbi numrin e nxënësve prej 51795 nxënës të shkollave 9-të vjeçare të qytetit të Tiranësdhe 2249 mësues dhe stafe mbështetëse të 59-të shkollave 9-të vjeçare të qytetit, rezulton sesasia e mbetjeve të gjeneruara në një ditë në institucionet arsimore 9-të vjeçare të qyteti tëTiranës është 11. 890 ton mbetje/ditë.E gjitha masa e grumbulluar, pasi u peshua, filloi të fraksionohej në 9 rryma mbetjesh,specifikisht: organike, letër/karton, plastike e ricklueshme, plastikë e pa riciklueshme, qelq,tekstile, metale/alumin, mbetje inerte, të tjera.69

Nga analizat e kryera dhe përpunimi i tyre rezultoi se (shih tabelën 2; grafikët 2 dhe 3):Kategoritë e Mbetjeve Mesatarja per Kategori (kg) Mesatarja per Kategori (%)Organike 3.572 17.057Letër/Karton 9.380 41.343Plastikë e riciklueshme 3.310 14.305Plastikë e pa riciklueshme 2.515 10.413Qelq 0.356 1.198Tekstile 0.112 0.651Metale/Alumin 0.801 3.059Mbetje inerte 2.110 10.208Te tjera 0.357 1.768TOTAL 22.714 100Më poshtë po ju paraqesim grafikët e mesatares për kategori në % dhe peshë, të rrymave tëmbetjeve që prodhohen në shkollat 9-të vjeçare të Tiranës.Nga analizat mercologjike të mbetjeve të prodhuara në shkollat 9-të vjeçare të qytetit të Tiranësrezultoi se 61 % e mbetjeve të prodhuara janë të ricikueshme të gatshme për tu përfshirë në70

tregun e riciklimit të mbetjeve. Pjesën më të madhe të tyre me 41% e zënë letra dhe kartoni,ndërkohë që plastika dhe metalet/alumini e pasojnë në gjenerim, respektivisht me 14% dhe 3%.Nisur nga analizat mercologjike të realizuara, mundet të pohohet se componentët thelbësor tërrymave të mbetjeve të prodhuara në shkollat 9-të vjeçare të qytetit të Tiranës mund tëreduktohen dhe riciklohen. Pra, analizat na tregojnë mundësitë e reduktimit të prodhimit tëpërgjithshëm të mbeturinave në shkolla, duke përdorur startegji shtesë për parandalimin eprodhimit të mbetjeve dhe përdorimin e gjerë të artikujve të ripërdorshëm. Edhe pse shkollat nukjanë gjeneratorët më të mbëdhenj të mbeturinave për frymë në Republikë, ndikimi i tyre është irendësishëm për shkak të numrit të madh të shkollave, nxënësve dhe stafeve mbështetëse. Dukebërë përpjekje për ndërtimin e sistemeve të menaxhimit të mbetjeve në shkollat tona, do tëgjenerohen fonde për shkollën, do të kemi një grup të madh brezi të ri me edukim për mbetjet nëqytet dhe do të ruajmë më mirë burimet natyrore të Shqipërisë.71