Reduktim, Riperdorim, Riciklim - Perreth programit PKKZH

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneGroupmenvVlerësim Mjedisi, Energji, NatyrëM.sc. Marianthi GURIREDUKTIM, RIPERDORIM, RICIKLIM3RMETODA EKOLOGJIKETË TRAJTIMIT TË MBETJEVE URBANEKy libër u bë i mundur të botohetnë sajë të financimit tëMinistrisë së Arsimit dhe ShkencësqëNë emër të Shoqates “Menv group” dhe si autor të këtij libri kemi kënaqësinët’iu shprehim mirënjohje të thellë.TIRANË, NENTOR - 2008M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 1

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneKy botim bazohet nё rezultatet e projektit “Pregatitja e katalogut praktik”Sistemi Industrial Ekologjik i Menaxhimit tё Mbetjeve Bashkiake—SIEMMB”tё realizuar nga Drejtuesi i projektit M.sc. Marianthi GURI, me pjesёmarrjen especialistёve shqiptar, si dhe me pёrkrahjen e vazhdueshme tё Drejtorisë sëKerkimeve Shkencore, pranë Ministrisë së Arsimit dhe të Shkences. Projekti umbёshtet me financim nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës nё kuadrin ePOGRAMIT KOMBËTAR PËR KËRKIM E ZHVILLIM (PKKZH).I gjithë ekipi e ka konsideruar këtë projekt si një sfidë reale, jo vetëm përzhvillimin e moduleve aplikuese të të mësuarit të studentëve të Inxhinierise sëMjedisit, por për të gjitha nivelet e qeverisjeve vendore të Shqipërisë.Paralelisht, projekti hap drejtime të reja për menaxhime të mëtejshme dhenjeherazi shërben si manual për zbatimin e metodave ekologjike të trajtimitmbetjeve urbane në të gjitha nivelet e qeverisjeve lokale dhe qendrore.Koha është për të bërë një zhvillim ndryshe, më të fokusuar, më të koordinuardhe më të përgjegjshëm. Besoj se objektivat e MSA sigurojnë një mundësi për tëbërë pikërisht këtë.Ne shpresojmë se ky botim do të jetë një burim me vlerë për të gjithë palët einteresuara. Ky libër ka për qëllim të jetë i një drejtimi, shëmbull i evolucionit tëkohës së fundit në Ekomenaxhimin e Mbetjeve Urbane në kontekstin e BashkimitEvropian.AutoriM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 2

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbanePËRMBAJTJAPARATHËNIE......................................................................................................................4HYRJE....................................................................................................................................5I. ADMINISTRIMI AKTUAL I MBETJEVE URBANE NË SHQIPËRI.... .....................61.1. Administrimi aktual………………………………………………………………………………………….…61.2. Konstatimet…………………………..……………………………………………………………………….….6II. METODAT EKOLOGJIKE TË TRAJTIMIT TË MBETJEVE URBANE…….…........82.1. Metodat ekologjike të trajtimit të m.u. sot në botë …………………………………………………….…...82.2.Pozicioni dhe rëndësia e 3R në hierarkinë e trajtimit të Mbetjeve urbane…....………………………….9III. TRAJTIMI EKOLOGJIKO‐EKONOMIK.......................................103.1. Reduktim i mbetjeve………………………………………………………………………………………….103. 2. Riperdorimi i mbetjeve………………………………………………………………………………….....…11IV. RICIKLIMI .......................................................................................124.1.Të përgjithëshme.................................................................................................................................................12.4.2. Përfitimet nga Riciklimi në përgjithësi...........................................................................................................12V. LLOJET E MATERIALEVE TË RICIKLUESHËM.....................................................145.1. Të pëgjitheshme………………………………………………………………………………………..…..…..145.2. Llojet e materialeve të riciklueshme……………………………………………………………………...….15VI. ZHVILLIMI I NJË PROGRAMI RICIKLIMI.............................................................206.1.Të përgjithëshme..................................................................................................................................................206.2. Karakteristikat e Riciklimi...............................................................................................................................216.3.Vlerësimi i Tregjeve dhe Zhvillimi i Strategjive të Tregëtimit të Riciklimeve…………..…..........…..216.4. Tiparet strukturale…………………………………………………………………………….………............226.5. Vlerësimi dhe Zgjedhja e Teknologjive të Trajtimit…………………………………….……….............246.6. Mënyrat e mbledhjes së riciklimeve……………………………………………………..…...........……….26VII. QENDER TRAJTIMI DHE STOKIMI PER RICIKLIMIN.....................................34VIII. PROGRAMI PËR RICIKLIMIN E MBETJEVE URBANE...................................398.1 Te pergjithshme……………………………………………………………………………………….…………398.2. Fazat e programit pёr mbёshtetjen e riciklimit tё mbetjeve...........................................................398.3. Elementet e Programit të riciklimit tё mbetjeve............................................................................................... 408.4. Siguria publike…………………………………………………………………………………………………..428.5. Tregjet për materialet e ricikluara……………………………………………………………………………..43IX. PROGRAM INFORMIMI PËR PUBLIKUN.............................................................449.1. Inkurajimin e Tregut që të punojë për Mjedisin………………………………………………….…………...449.2. Bashkëpunimi miqësor me sipёrmarrjet private…………………………………………………….……..…449.3. Gjetja e rrugëve të reja duke punuar pranë tregut nëpermjet biznesit dhe konsumatoreve……….………469.4. Perfshirja e qytetareve dhe ndryshimi i mёnyrës së të sjellurit………………………………………………47X. POLITIKAT PËR TË FUQIZUAR TREGUN PËR RICIKLIMET.............................4910.1. Politika më e mirë për të stimuluar riciklimin…………………………………………………………………49XI. RICIKLIMI I MBETJEVE NË VENDET E ZHVILLUARA....................................... 5111.1. Te pergjithshme................................................................................................................... .5111.2. Efekshmeria e riciklimit…………………………………………………………………………………..……5311.3. Modelet e zakonshme…………………………………………………………………………………….……..54PËRKUFIZIM TERMASH .................................................................................................................. …….56LITERATURA................................................................................................................... 58M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 3

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneParathënieNjё ambient i pastër dhe i shёndetshёm ёshtё pjesё dhe ngastër e begatisë dhe cilësisë sёjetёs, qё ne dёshirojmё pёr vehten tonё tani dhe pёr fëmijёt tanё nё tё ardhmen. Shkallët qëngjisim e zbresim përditë në pallatin tonë, rrugët e shtëpisë, oborri i shkollës, përtej qytetitetj., kërkojnë dashuri e kujdes prej nesh, në mënyrë që të bëhen për ne mjedisi, ku tëbashkëjetojmë me ajër të pastër, ushqim të shëndetshëm, duke u kthyer në hapësiramikëpritëse të bashkëjetesës tonë qytetare.Mbeturinat nuk janё vetёm gjёra tё cilat ne nuk na nevojiten mё, as gjёra qё na mbesin ngaprodhimi i mallrave tё ndryshme. Ato janё edhe gjёra me tё cilat ne mund të përfitojmë.Eliminimi i mbeturinave urbane përbën një hallkë jetike në konceptin fillim‐përfundim tëmenaxhimit të mbeturinave urbane. Theksi i tanishëm mbi parandalimin e ndotjes, si dhezhvillimi i teknologjive të trajtimit ka si rezultat pakësimin e volumit të mbeturinaveurbane, të cilat duhet të eliminohen. Volumet e mbeturinave janё parashikuar tё rritenvazhdimisht pёrderisa mos tё merren veprime qё ta zgjidhin këtë problem. Të gjithëprodhojnë mbetje. Sasia e përgjithshme e tyre rritet çdo vit me 3%. Parandalimi imbeturinave do të jetë një element kyç i një politike të integruar. Masa të forta fillimishtnevojiten për të nxitur ripёrdorimin (reuse), zvogëlimin (reduction) dhe riciklimin (recycle)dhe përpunimin e mbetjeve, e cila quhet ndryshe edhe “hierarkia e mbetjeve”.Riciklimi i mbetjeve është një mundësi ekologjike dhe fitimprurëse në menaxhimin embetjeve ndaj mundësive të tjera, si landfill (vendgroposje) ose incenerim (djegie). Edukimii qytetarëve për të reduktuar, ricikluar mbetje urbane nuk është zgjidhja e plotë, por ështënjë fillim i mbarë. Riciklo për të kursyer energji, material, sipërfaqe…..! Sistemimi iMbetjeve Bashkiake është kryer dhe vazhdon të kryhet, në mënyrë primitive. Atoshkarkohen në vende të papërshtatshëm e të ndaluara. Aktualisht, në vendin tonë endenuk po kryhet ndonjë lloj ndarje apo trajtimi.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 4

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneFoto – 1. Pamje nga djegia në vendhedhjen e mbetjeve urbane të DurrësitHyrjeAdministrimi i Integruar i Mbetjeve Urbane është një proçes tërësor me shumë hallka dheopsione, që synon një mjedis sa më të pastër e me ndikim sa më minimal të mbetjeve nëmjedisin përreth dhe në shëndetin e njeriut. Palanifikimi i një sistemi reduktimi, riperdorimidhe riciklimi efektiv kërkon një arritje sistemi. Vendimet rreth koleksionimit, marketingut,dhe procesit të riciklimit janë të lidhur me njëri‐tjetrin. Të marrësh një vendim rreth njëelementi të programit të riciklimit pa marrë parasysh efektin e vendimit ndaj elementëve tëtjerë mund të çojë drejt një programi jo efektiv dhe të shtrenjtë, me një kritikë të shtrirë tekpubliku dhe një pjesëmarrje të dobët. Meqënëse publiku (qytetarët, familjet dhe bizneset)duhet të mbështeten në pjesëmarrje duke ndarë një përqindje të lartë të riciklimit tëmaterialeve te papërmbajtur, programi duhet të jetë i planifikuar në përputhje meleverdinë dhe mbështetjen e publikut, si objektiv kryesor. Që të sigurojë sukses, njëprogram i bashkuar riciklimi duhet të zhvillohet në një stil të bashkërenduar.Së pari, bashkitë duhet të vendosin se cilët materiale duhet të riciklohen, duke u bazuar nënjë analizë të vëllimit të materialeve të riciklueshëm të komunitetit, që mund të kthehen nëfunksionin e riciklimit dhe tregtueshmerinë dhe ekonominë mbajtjëse të këtyrematerialeve. Kur bëhen të njohura se cilët materiale do të koleksionohen dhe në çfarëvolumi, vendosen mënyrat e koleksinimit, procesi, çmimi i procesit dhe hapësira egrumbullimit. Nevojat e blerësve të fortë do të ndihmojnë vendosjen e llojeve dhe tëpaisjeve për procesin.Së dyti, programi i riciklimit duhet planifikuar, që të plotësojë kushtet e riciklimit tëbazuara në legjislacion specifik të procesit për zhvillimin dhe funksionimin e programit tericiklimit. Riciklimi siguron një mundësi për bashkpunimin midis publikut dhe sektorëveprivatë. Qëllimi i këtij libri është që të njihen dhe studjohen metodat e Reduktimit,Riperdorimit dhe Riciklimit (3R) të mbetjeve urbane për funksionimin e tyre, si edhepërcaktimin e masave për eliminimin e defekteve, sygjerimin e përmirësimin e teknologjisënë përdorim të materialeve si lëndë e parë, krijim të lehtësirave fiskale, si dherekomandime për pregatitjen e disa “amendamenteve”, që ndihmojnë direkt në këtoprocese.FalenderimeFalenderojmë Ministrinë e Arsimit dhe Shkences, Tiranë për lehtësirat që ka krijuar nëfushën e bashkëpunimit, me mbështetjen financiare për kryerjen dhe botimin e këtij libri.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 5

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneFalenderojmë specialistë jo vetëm të kësaj Ministrie, por edhe biznesin privat dhekoleksionistёt e parё, tё angazhuar me riciklimin e plastikës, letrës, duke kontribuar për njëkryerje e realizim të riciklimit të mbetjeve, një problem i madhë sot në Shqiperi.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 6

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneI. ADMINISTRIMI AKTUAL I MBETJEVE URBANE NËSHQIPËRI1.1. Administrimi aktualVend‐hedhjet janë pika kryesore të grumbullimit të plehrave, sot në Shqipëri dhe pika mëproblematike në vendin tonë. Pjesa më e madhe e mbetjeve urbane, si dhe mbeturinatspitalore grumbullohen dhe digjen në gjëndje të lirë. Mbetjet e ngurta duke u djegur nëgjendje të lirë ndotin ajrin nëpërmjet prodhimit të erërave mbytëse. Tymi dhe erërat ekëqija përhapen në një largësi me reze deri 5 km (Foto‐6,8). Nga vend‐hedhjet çlirohet gazmetan dhe grimca pluhuri me përmbajtje metalesh të rëndë, si dhe përberje të tjerainorganike dhe organike si dioksina, furane (UNEP. 2000). Në një mostër ajri të marrë ngaUNEP‐i janë gjetur derivate të benzenit, gazra të efektit serrë dhe ferone. Pra, kushtet ecilësisë së ajrit në vend‐hedhjet paraqesin kërcënime serioze për banorët rreth këtyrezonave.Foto 2. Nuk kryhet asnjë lloj përpunimi1.2. KonstatimetNga studimi i Vlerësimit të Mundësive të Riciklimit të Mbetjeve të realizuar nga Shoqata“Menvgroup” me finacim të Ministrisë së Mjedisit, është vlerësuar përbërja mercelogjike embetjeve urbane (skema 1) dhe që nga kjo përbërje vetëm 2% e mbetjeve totale tё plastikёsjanë duke u ricikluar. Në Shqipëri ekzistojnë rreth 80 linja të riciklimit të polietilenit PE përprodhimin e plastmasit të serrave, qeseve plastike për ambalazh, PVC=shapka plastike,M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 7

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbanerzervuarve të ujit, vazo lulesh, tubacine, thasë për fabrikat e këpucëve etj. Fabrikat ericiklimit të plastikës ndodhen në Durrës, Shkodër, Elbasan, Tiranë, Fier, Lushnje etj.Mungesa e informimit të publikut në problemet e menaxhimit tё mbetjeve sipas hierarkisёka sjellё pamjaftueshmëri tё njohurisë përreth ku, kur, pse dhe sa mbetje njerëzit prodhojnënë shtëpitë e tyre, dhe cilat janё mёnyrat e mbledhjes pёr tё lehtёsuar riciklimin e mbetjevenё tёrёsi. Domosdoshmёria e dhënies së informacionit për përfitimet mjedisore tëRreduktimit, Riperdorimit, Riciklimit, arritjen e sistemit të riciklimit, mёnyrat egrumbullimit tё mbetjeve ështё një nga mënyrat, për të rritur pjesëmarrjen e komunitetit nëkotributin e proçesit tё riciklimit.Përveç mungesës së informacionit dhe të një tradite, e cila vjen dhe si pasojë e kohës sëshkurtër të bashkëjetesës së banorëve, prejardhjet e ndryshme kulturore, mungesat ekoshave të ndarë, heqja jo e rregullt e plehërave, ndikojnë dhe bëjnë të pa realizueshmezhvillimin e Reduktimit, Riperdorimit dhe Riciklimit. Këto metoda ofrojnë zgjidhjemjedisore të integruara me zgjidhjen ekonomike, duke iu përmbajtur parimeve tëmenaxhimit të integruar të mbetjeve urbane, uljen e sasisё sё mbetjeve dhe njohjes sëpraktikës më të mirë.17.918.42.311.810420.814LetërTekstilPlastikëJo SolideQelqMetaleInerteTjetërSkema 1. Përbërja në % e mbetjeve në Shqipëri (viti 2006)M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 8

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneII. METODAT EKOLOGJIKE TË TRAJTIMIT TË MBETJEVEURBANE2.1. Metodat ekologjike të trajtimit të M.U. sot në botëSot në botë aplikohen disa metoda për trajtimin e mbetjeve të ngurta urbane të cilat ndahennë 2 grupe të medha:A. Trajtimi ekologjiko‐ekonomikB. Trajtimi industrialNë trajtimin ekologjik përfshihen (Skema ‐ 2):1. Reduktim (strategji europiane)2. Riperdorim3. Riciklim4. Kompostim5. Vendgroposje e Kontrolluar (Landfill)Që të gjitha së bashku kontrollojnë 85% të trajtimit të MNU në botë. Në trajtimin industrialpërfshihet:• Furra termike ‐ incenerator që kontrollon 10‐15% të trajtimit të MNU• PirolizaM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 9

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneLënda e parëAktivitetetRiciklimiMbetjetReduktimRipërdorimMbeturinatKompostimiPerpunimii mbeturinaveGroposjeIncinerimiSkema 2. Trajtimi Ekologjik sipas Hierarkis së Mbetjeve2.2. Pozicioni dhe Rëndësia e 3R në hierarkinë e trajtimit të M. U.Administrimi i Integruar i Mbetjeve Urbane (Skema 5) është një proces kompleks e tërësorme shumë hallka dhe opsione, dhe jo thjesht si proces vend depozitimi të tyre në vendgroposje të kontrolluar inxhinierike (landfill). Administrimi dhe menaxhimi i integruar imbetjeve urbane përfshinë:Reduktim te mbeturinave që në burim;Ndarje, vend depozitime familjare;Riperdorim te mbeturinave;Mbledhjen dhe transportimin e mbeturinave;Riciklimin jashtë vendit të grumbullimit;Trajtimin primar të mbeturinave (biologjik, kimik/trajtim fizik, kompostim);Verifikimin e sistemit për transportin dhe venddepozitimin e mbeturinave urbaneKarakteristikat e mbeturinave urbaneVend depozitim përfundimtar (landfill);M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 10

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneRiciklimi i lëndëvetë zbërthyeshmeStandartet MjedisoreFurnitoriTransportiSkemëZhvillimiStudim TreguMarketingInformacionInformacioni i ProdhimitHeqjeRiciklimBurimProdhimMagazinimHedhjeShërbimi iTrajtimitManaxhimi iLëndëveSkema 3 Pozicioni i Riciklimit në sistemin e qarkullimit të MbetjeveM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 11

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneIII. TRAJTIMI EKOLOGJIKO-EKONOMIK3.1. Reduktim i mbetjeveZvogëlim në burim do të thotë të pakësosh sasinë ose toksicitetin e mbeturinave tëprodhuara që në burimin prodhues të tyre. Reduktimi në burim është mënyra e vetme dhemë efektive për të menaxhuar mbeturinat pa kosto, duke reduktuar efektet e dëmshëmrrjedhimisht edhe toksicitetin e mbeturinave. Një sistem industrial ekologjik është isuksesshëm, nëse redukton nevojën për materiale nga burime të virgjër. Një pikësynimtjetër duhet të jetë implementimi i proceseve që eliminojnë përdorimin e substancavetoksike si p.sh metalet e rëndë që nuk janë të biodegradueshëm dhe që janë kërcënim përambjentin atje ku shkarkohen. Strategjitë për reduktimin e materialeve të përdorur duhet tëudhëhiqen nga teknologjia, ekonomia dhe rregulli. Rrugët kryesore, në të cilat konsumi imaterialeve reduktohet janë:Dematerializimi, që nënkupton përdorimin e më pak lëndës së parë për një produkttë caktuar.Zëvendësimi, që nënkupton përdorimin e një materiali të bollshëm në natyrë dhe tësigurt për ambientin në vend të një materiali deficitar dhe/ose toksik.Ripërdorimi i produkteve/materialeve (përdorimi disa herë i qeseve plastike).Rritja e jetëgjatësisë së produkteve (p.sh. bateri të rikarikueshme).Riciklimi.Nxjerrja e materialeve të dobishme nga mbeturinat (Komposti i mbetjeve organike).Kjo metodë është efektive veçanërisht në zvogëlimin e sasisë së mbeturinave të kopshteve(parqeve, lëndinave), rrjedhimisht banorët do të zgjedhin të menaxhojnë këto mbeturinaduke i reduktuar, në mënyrë që të evitojnë pagesën e taksës për mbledhjen dhe trajtimin ekëtyre mbeturinave.Reduktim i mbetjeve do të thotë që të mos lejojmë lindjen e mbeturinave. Kjo paraqet njëmbrojtje aktive të mjedisit, ndërkohë që grumbullimi dhe trajtimi i malit të mbeturinaveështë vetëm një nevojë edhe pse e domosdoshme. Zakonet tona të blerjes ndikojne direkt nëlindjen dhe përbërjen e mbeturinave. Duke i parë në këtë plan, vendimet tona për të blerëjanë gjithmone vendime pro ose kundra mbrojtjes së mjedisit apo dhe evitimit tëmbeturinave. Evitimi i mbeturinave është masa e vetme për përballimin e mbeturinave.Marrja me Reduktimin e mbeturinave nga njëra anë sjell një njohuri mbi problemet emjedisit dhe nga ana tjeter dhe një ndjenjë përgjegjësie për ambjentin tonë.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 12

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneReduktimi i mbetjeve do të thotë:1. Blejrjen në mënyrë të ndërgjegjëshme për mjedisin(kursimi i paketimeve);2. Prodhimin e vet produkte ( p.sh. kos);3. Zgjedhjen e paketimit të ricikluar;4. Kursimin e energjisë, ujit, kimikatet;5. Mos flakjen e artikujve;6. Zgjedhjen e produkteve me paketim minimal;7. Reduktimin e qeseve plastike për të hedhur tutje, duke e zevendesuar me çantëpazari shumë përdorëmshe në supermarket;8. Ripërdorimi i poçeve të kosit për të rritur lulet;3. 2. Riperdorimi i mbetjeveËshtë rikthimi i mbeturinave nëpërmjet qarkullimit në lëndë të parë natyrore (p.sh.nëpërmjet kompostimit), ose riciklimit (p.sh. për përftimin e lëndëve të dyta ose tëenergjisë), si edhe mbeturina të cilat me një shpenzim të vogël mund të përdoren sërisht. Ripërdorimi = Recycling në një kuptim më të ngushtë (përkufizim)Grumbullimi i veçuar si dhe pregatitja e mbeturinave për ti përdorur sërisht; Përdorimi osepër një qëllim origjinal ( p.sh një fletç druri (që përdoret në kuzhinë për prerjen e qepës,domates) për kuti, një qelq i vjeter për një qelq të ri) ose për një përdorim të dytë me njëpretendim cilësie më të ngushtë (p.sh hekurishte për furrnaltat). Ripërdorimi qëndronë nëmundësinë e perfshirjes së materialeve të vjetra. Riperdorimi fillon me grumbullimin eveçuar të materialeve të vjetra në shtepi ose në ndërmarje.Ripërdorimi p.sh.përdorimi i tullave të një godine të shembur për të ndërtuardekoracione ose ndonjë godinë më të vogël.Riparimi mundëson një produkt për një jetëgjatësi më të madhe. Makineritëzakonisht riparohen shumë herë gjatë jetës së tyre. Por në disa raste makineritëshumë të sofistikuara janë të veshtira për t’u riparuar dhe këto kosto të larta dhevështirësi riparimi kushtëzojnë hedhjen poshtë të tyreRiprodhimi ‐ Industria e automobilave është shembulli më konkret, ku pjesë tëpërdorura të një makinerie përdoren për të riprodhuar pjesë të një makinerie tjetër.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 13

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneIV.RICIKLIMI4.1. Të pëgjitheshmeRiciklimi është një seri aktivitetesh, që përfshijnë: grumbullimin, ndarjen, dhe procesin e kthimit për përdorim të mbetjeve si lëndë e parë në procesin eprodhimit të produkteve te dobishme, duke kursyer energji.Riciklimi është një pjesë shumë e rëndësishme e qëndrueshmërisë së hierarkisë sëmenaxhimit të mbetjeve. Theksi i tanishëm mbi parandalimin e ndotjes, si dhe zhvillimi iteknologjive të trajtimit të mbetjeve ka si rezultat pakësimin e volumit të mbeturinaveurbane për të ricikluar 100%. Parandalimi i mbeturinave është një element kyç dherealizohet duke nxitur riciklimin e mbetjeve. Riciklimi nënkupton atë proçedurë, mendihmën e së cilës materialet e vjetra dhe mbetjet përgatiten në mënyrë që ato të mund tëpërdoren në një prodhim të ri (material‐recycling) ose në aparate të përshtatshme djegësepër përftimin e energjisë nëpërmjet djegies (energji‐recycling). Riciklimi është proçes iripërpunimit të Mbetjeve në një prodhim të ri, me dhe pa ndryshuar strukturën kimike tëmaterialit.4.2. Përfitimet nga Riciklimi në përgjithësi‐ Zvogëlon nevojën për hapësira të landfilli‐it;∙Kursen taksat;∙ Kursen harxhimin e energjinë me 2/3..;∙∙∙Zvogëlon ndotjen;Mbron burimet tona të pamjaftueshme;E bën botën një vënd të këndshëm për të jetuar;Riciklimi kontribuonë në togun e madh të mbetjeve, duke i ndarë që në shtëpi (Skema ‐ 4),njësi shitje e shërbimi ambulant!M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 14

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneSkema 4. Ndarja e mbetjeve ne shtepiM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 15

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneSkema 5M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 16

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneV. LLOJET E MATERIALEVE TË RICIKLUESHËM5.1. Të pëgjitheshmeLista potenciale e materialeve riciklues vazhdon të rritet, meqënëse zhvillimi teknologjikbën që më shumë materiale të riciklohen, duke u klasifikuar dhe grupuar në katër kategori:1. Kategoria e parë konsiston në elementë që ndodhen me shumicë dhe në sasi tëpakufizuar në produktet e konsumit. Ushqimet janë një shembull i këtij produkti,sapunët konsumohen për qëllime pastrimi, shkarkohen në tubat e shkarkimit dheprecipiton si kripë e patretshme e kalciumit dhe përfundimisht biodegradon. Materialtë kësaj kategorie të riciklueshme shkarkohen në natyrë dhe riciklohen përmesproceseve natyrorë ose me investime fare të vogla si janë p.sh llumrat e ujërave tëndotur urbanë të përdorur si pleh organik.2. Kategoria e dytë e materialeve të riciklueshme konsiston në elementë që nuk janë mepakicë por të përdorur në forma të ndryshme pengojnë riciklimin. Druri është njëshembull tipik. Të paktën ato pjesë drurësh që janë përdorur në godina që më passhëmben mund dhe duhen ricikluar. Shembulli më i mirë i kësaj klase është letra. Fibrate letrës mund të riciklohen mbi pesë herë dhe janë të një natyre të tillë që lehtësonriciklimin. Më tepër se 1/3 e produktit botëror të letrës është me origjinë nga riciklimidhe ky fraksion do të rritet mbi 50% në dekadat e ardhshme. Shkaku kryesor i riciklimittë letrës nuk është nevoja për dru për të prodhuar letër të virgjër por nevojat në rritjepër venddepozitimin e mbeturinave të letrës. Faktorët që komplikojnë riciklimin e letrësjanë ngjitësat, bojrat, kapëset, yndyrërat dhe papastërti të tjera si edhe tendenca që kanëfibrat e letrës së ricikluar për t’u bërë më të shtrira, më pak të forta dhe më të thata sesafibrat e sapoprodhuara nga drurët.3. Kategoria e tretë e materialeve të riciklueshm konsiston në ata elementë, kryesishtmetale, rezervat botërore të të cilëve janë të ulëta. Kromi, platini dhe gjithë grupi imetaleve të çmuar janë shembuj të këtyre elementëve. Duke dhënë maksimiumin emundësive për riciklimin veçanërisht përmes mekanizmave me çmime të lartë duket seburimet natyrorë të këtyre metaleve nuk do të shterojnë në sajë të riciklimit në një tëardhme të afërt.4. Kategoria e katërt e materialeve për t’u marrë në konsideratë në riciklim konsiston nëpjesë dhe aparate kështu p.sh pjesë makinerish të diskutuara më sipër (kategoria eM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 17

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbanemetaleve). Në shumë raste këto pjesë riparohen dhe ripërdoren edhe n.q.s kjo nuk ështëe mundur depozita për këto produkte, shërbejnë si pikë furnizimi për riciklimin.Materialet variojne nga vecoritë e tyre për riciklim, si letra, qelq, plastika, copa metaleshdhe goma të shpërdoruara. Më të riciklueshmit janë mbeturinat metalike në një formërelativisht të pastër, kështu metalet shkrihen dhe ripërdoren në komponentë të tjerë tëdobishëm. Ndër materialet më pak të riciklueshëm janë polimerët e përzier apo përbërësittë cilët nuk mund të ndahen. Kimia e disa prej polimerëve është e tillë që një herë eformuar nga monomerët nuk mund të shpërbëhet dhe të riformohet në një formë tjetër tëdobishme.Një aspekt i rëndësishëm i industrisë ekologjike të aplikuar për riciklimin e materialevekonsiston në proceset e ndarjes, që përfshihen në materiale të papërzierë për riciklimin, nëfund të ciklit të një produkti. Një shembull i kësaj ndarjeje është karboni grafit, që ndahetprej epoxirezinave, që përdoren për t`i lidhur bashkë në fibra karboni kompozitë. Industriakimike sjell shumë shembuj ku ndarja është e nevojshme p.sh ndarja e metaleve të rëndënga solucionet ose baltrat përftohet një sasi e konsiderueshme metali duke lënë ujë jo toksikose materiale të tjerë për depozitim të sigurt ose për ripërdorim.5.2. Llojet e materialeve të riciklueshmea. Riciklimi i plastikaveQë pas Luftës së II Botërore plastikat janë bërë një problem i madh në mbeturinat urbane.Pjesa më e madhe e plastikave nuk biodegradojnë mirë ose aspak dhe kontributi i tyre nembeturinat solide është i madh në fushat e grumbullimit të plehrave edhe pasbiodegradimit të mbeturinave të tjera. Në sajë të varietetit të përbërjes, papastërtive,pigmenteve përbërës dhe faktorëve të tjerë, riciklimi i plastikave në mbetjet e ngurtaurbane është një synim që duket premtues. Teknologjia e riciklimit të plastikave të paskonsumitështë zhvilluar më shpejt sesa teknologjia e riciklimit të materialeve të tjerë këtëgjysmë shekull. Megjithatë, vetëm pesë vitet e fundit të dhjetëvjecarit të kaluar, postkonsumetplastikë të polietilenit me densitet të lartë (HDPE) dhe teraftelati polietileni(PET) janë konsideruar si të riciklueshëm (Foto ‐ 3). Këto dy prodhime, sidomos plastikatHDPE të shisheve të qumështit dhe PET i pastër, tani në treg zënë një vend të rëndësishëm.Tregu për plastikat është më pak i zhvilluari ndërmjet tregjeve të riciklimit për shkak tëaftësive të vona të riciklimit. Megjithatë, shumë plastika janë dendësuar, duke i petëzuar,duke i bërë deng ose duke i copëtuar dhe më vonë iu shiten konvertuesve. Plastikat ndahennë dy klasa fakt ky që ndikon shumë në riciklimin e tyre.1. Termoplastikat janë ato të cilat bëhen fluide kur ngrohen dhe ngurtësohen kurftohen. Përderisa ato mund të nxehen, të shkrihen dhe të riformohen shumë herë,M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 18

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbanetermoplastikat janë shumë të riciklueshme. Termoplastikat e riciklueshmepërfshijnë: Polialkenet (polietilenet dhe polipropilenet me dendësi të ulët dhe të lartë),Polivinilkloridet (PVC), që përdoren në sasi të mëdha për të prodhuar tubaplastikë, produkte shtëpiakë dhe materiale të tjerë rezistentë. Polietilenet, polistirenet dhe tereftalatet.Ambalazhet plastikë kryesisht prodhohen prej termoplastike dhe potencialisht janë tëriciklueshëm. Për fat të mirë nga pikëpamja e riciklimit termoplastikat përbëjnë sasinëmë të madhe të plastikave të përdorura.2. Plastikat termorezistente janë plastikat, të cilat formohen nga lidhjet midis njësivepolimerike kur ato ngrohen. Këto lidhje formojnë cepat e plastikave të cilat nukzbuten kur ngrohen. Megjithëse plastikat termorezistente nuk mund të riciklohenato mund të digjen për të përftuar nxehtësi prej tyre. Një klasë e rëndësishme eplastikave termorezistente janë epoxi rezinat që karakterizohen nga një atomoksigjeni i vendosur midis dy atomeve karbon fqinjë (1,2‐epoxide ose oxirane).Epoxidet janë përdorur gjerësisht në materiale të përzier të kombinuar me fibra qelqiose grafiti. Materiale të tjerë plastikë termorezistentë përfshijnë polimerët fenolikëme lidhje të kryqëzuar, disa lloj poliesterësh dhe silikonet. Ndotësit e plastikësduhen marrë në konsideratë p.sh boja e përdorur për të ngjyrosur objektet plastikëështë një ndotës tipik, ngjitësat e ndryshëm veshjet e llojeve të ndryshme mund tësillen si ndotësa. Materiale të këtij lloji mund të dobësojnë vetitë ricikluese tëmaterialit ose të kthehet në gas, kur plastika nxehet për riciklim.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 19

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneFoto 3. Mbledhja e ndarë e plastikës për Riciklimb.LëkurëratNjë material i riciklueshem është edhe lëkura. Polimerët sintetikë që prodhohen tashmëprodhojnë sasi të mëdha lëkure dhe gomash të depozituara në vende të ndryshme. Gomadhe lëkura sintetike është një hidrokarbon polimer që mund të përmbajë edhe materiale tëtjerë si karboni i zi mbushës. Disa lloje lëkurash mund të groposen / të riciklohen. Njëkomplikim madhor në djegien dhe riciklimin e lëkurërave dhe gomave është edheprezenca e unazave të hekurta në shumë goma radiale. Hekuri i pranishëm dëmton pajisjetgrirëse dhe mekanizmat transportues si në proceset e riciklimit ashtu edhe të djegies.c.LetraLetrat e përmirësura (rigjeneruara) dhe letrat e prodhuara blihen dhe shiten ndërmjet njërrjeti të përpunuesve lokalë dhe komisionerëve dhe i vënë këto materiale në shitje dhe ieksportojnë te fabrikat e letrës. Fabrikat, gjithashtu blejnë materiale drejtëpërdrejtë ngakoleksionuesit. Si letër e përmirësuar (rigjeneruar) janë klasifikuar: letra e gazetave, kartoni i valëzuar (i rrudhur), letrat e përziera (duke përfshirë gazetat, hedhurina ose mbetjet e postimit, si dhe kartonat e kutive), niveli i lartë i çngjyrosjes (letra e bardhe e zyrave), dhe zëvendësuesi i brumit (zakonisht karton i trashë) (Foto 4).Fabrikuesit (bluarësit) e letrës, pjesa më e madhe e përdoruesve të letrës së përmirësuar, epërdorin materialin si lëndë të parë për të prodhuar letrën e ricikluar dhe produktet eletrës, si letër gazete, ashkël kartoni, karton me rrudhje mesatare, letra të holla. Letra ecopëtuar mund të përdoret për të bërë shtresa kafshësh, hidro‐produkte, brumin e letrës qëprodhohet më vonë, si dhe izolues apo mbrojtës celulozoikë.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 20

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneFoto 4. Mbledhja e Letres për Riciklimd.Qe lqiTregjet e qelqit të ricikluar mundësojnë një ndotje të vogël. Organizuesit e programit tëriciklimit duhet të kenë si qëllim cilësinë e lartë të qelqit të ricikluar. Tregjet alternativë tëqelqit përfshijnë qelqo‐asfaltin, artin e qelqit, shkrirjen e rërës dhe nga pasindustria,xhamat e dritareve, si dhe veshje (mbrojtje) qelqore. Tregjet e qelqit të përmirësuar janëpërqendruar dhe këmbëngulin për qelqin ngjyrë kafe dhe ambalazhe të qartë (Foto ‐ 5).e.MetaletFoto 5. Amballazh qelqi për riciklimM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 21

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneMetalet e hekurit ose jo të hekurit mund të përgatiten për shitje nëpërmjet disakombinimeve të trajtimeve duke i petëzuar, duke i bërë deng dhe duke i copëtuar.Nëpërmjet një rrjeti trajtimi dhe copëtimi të vendosur mirë, metalet e ricikluara janëpërdorur për përdorime shtëpiakë dhe janë eksportuar gjatë shekullit të fundit. Mbetjet ehekurit përfshijnë ato të autove, pajisjet shtëpiake, pajisje dhe aparatura të ndryshme, pjesëurash, si dhe produkte të tjerë të hekurit dhe çelikut. Mbetjet jo të hekurit përfshjinëaluminin, bakrin, plumbin, kanaçet, dhe metalet e çmuar. Metalet, të hekurit dhe jo tëhekurit mund të përgatiten për shitje në tregje duke kombinuar proceset me anë tëpetëzimit, bërjes deng dhe copëtimit. Në disa raste trajtuesit e shkrijnë hekurin në kallëpeapo lingota para se ta shesin në tregun përfundimtar.Foto 5. Grumbullimi i Metaleve për Riciklimf. Gomat e autoveGomat e autove përfaqësojnë një sfidë të re kundrejt mbetjeve të ngurta dhe menaxhimit tëprogrameve të riciklimit. Në të kaluarën pjesa më e madhe e gomave ritrajtohej, por medukurinë e brezit të çelikut rrezatues dhe goma të reja më të lira, sot po ritrajtohen sa mëpak goma. Siç e tregon dhe fig e mëposhtëme (Foto 6), përdorimi i gomave të copëtuaraapo pjesë të tyre si burim i karburanteve po rritet. Ndërmarrjet e rigjenerimit të energjisë,fabrikat e letrës dhe celulozës, si dhe furrat e çimentos janë përdoruesit më të zakonshëm tëkëtyre mbeturinave të gomave të autove.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 22

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneFoto 6. Riciklimi i Gomave të automjeteveM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 23

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneVI. ZHVILLIMI I NJË PROGRAMI RICIKLIMI6.1. Të përgjithshmePër një ekosistem industrial të plotë dhe të vërtetë duhet të realizohet riciklimi 100% imaterialeve. Në princip arrihet një furnizim i pandërprerë me energji dhe elementë tënevojshëm. Të planifikosh një sistem riciklimi efektiv do të thotë të realizosh një sistemkompleks e të arrirë. Vendimet rreth koleksionimit, tregtimit dhe procesit të riciklimit janëtë lidhur me njëri‐tjetrin. Meqenëse publiku (qytetarët, familjet dhe bizneset) duhet tëmbështeten në pjesëmarrje, duke ndarë një përqindje të lartë të riciklimit të materialeve,biznesi duhet të jetë i planifikuar në përputhje me leverdinë dhe mbështetjen e publikut.Arritja e sistemitNjë proces riciklimi i planifikuar mirë duhet të shmangë efektet negative përreth.Megjithatë, çdo material hyrës në proces, përdorimi i tokës dhe çështjet e qëndrimit duhettë merren në konsideratë dhe duhet të zgjidhet çdo konflikt. Një përpjekje e rëndësishmeduhet bërë edhe në funksionimin e pajisjeve dhe krijimin e kushteve për të mos lejuarzhvillimin e zhurmave. Së fundi, programi i riciklimit duhet planifikuar që të plotësojëkushtet e legjislacionit të shtetit mbi riciklimin.Planifikimi i programitTë planifikosh një program efektiv riciklimi duhet një analizë e kujdesshme e variacionevetë mundësive teknike, që përkojnë me qëllimet specifikë të Bashkisë. Çdo bashki ka njëveçanti, disa mund të na japin ide‐ra, por çdo bashki duhet të zhvillojë programin e vet.Vendim‐marrja e bashkisë duhet të ndjekë një proces koordinativ, si dhe të ketë parasysh12 hapat kryesorë për një plan programi riciklimi. (shih tabelën 1)1. Identifikimi i qëllimeve 7. Adresat legale dhe çështjet e uljes2. Karakteristika e sasisë ricikluese, 8. Zhvillimi i një arritje të nisur.përbërja dhe mundësia e hyrjes.3. Vlerësimi dhe prodhimi i mbështetjes politike. 9. Mjetet edukativë dhe program publiciteti4. Vlerësimi i tregjeve dhe zhvillimi i 10. Fillimi i funksionit të programitstrategjive të tregëtimit për riciklimin.5 .Vlerësimi dhe zgjedhja e teknologjisë 11. Kontrollimi i programeve dhe vazhdimi ine vazhim,publicitetit dhe i edukimit.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 24

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbane6. Zhvillimi i buxhetit dhe organizimi 12. Inspektimi dhe përshtatja e programitTabela 1. Pjesët e planit të programit të riciklimit6.2. Karakteristikat e RiciklimitProblemet e lidhura me mbetjet urbaneKur mbetjet janë grumbulluar të ndara që në burim, në vend grumbullimet e mëdha mundtë lindin shumë probleme. Mbetjet urbane zakonisht përbëhen nga një përqindje e lartë epjesës së riciklueshme dhe e lëndës organike (bio‐mbetjet). Këto të fundit i nënshtrohenkompostimit. Teprica e mbetjeve është sasia më e madhe e mbetjeve të ngurta të mbeturapas riciklimit. Mbetjet urbane përmbajnë më shumë se 50% materiale të riciklueshme dhebio‐mbetje. Sasitë e mbetjeve organike të veçuara dhe të grumbulluara, në vënde, ku këtoprograme aplikohen, janë shpesh shumë të ulta. Për më tepër, që këto mbetje organike janëtë përziera me qeset plastike, të cilat vetë banorët për lehtësi i përdorin për të paketuar dhehedhur këto mbetje organike.Zonat e vendgrumbullimit të plehrave zakonisht janë të zaptuara nga sende të rënda oseqeska, të cilat janë të vendosura jashtë vendgrumbullimit të plehrave, megjithëse mund tëketë ende vend brenda kontenierit. Dihet që banorët e kanë më të lehtë që t`i hedhinmbetjet në kontenierë lehtësisht të përdorshëm, afër hyrjeve, ose thjesht i hedhin ato nëpërzonë. Kontenierët e mëdhenj për mbetjet urbane supozohet të jenë një nxitje për banorëtpër të mos i ndarë mbetjet e tyre dhe gjithashtu për t`i bllokuar ato me sendet e rënda.Rastet e studimit në vendet e zhvilluara kanë treguar se sasia e mbetjeve residuale përfrymë, si edhe sasia e mbetjeve të riciklueshme dhe mbetjeve organike në mbetjet urbane,pësonin një rritje disproporcionale me rritjen e volumit për frymë në kontenierët përmbetjet urbane. Ky rezultat konfirmon hipotezën se kontenierët e mëdhenj inkurajojnë mosndarjen e mbetjeve në burim.Arsyet specifike të riciklimitBanesat me shumë familje janë tepër heterogjene, duke ndryshuar që nga numri i katevedhe apartamenteve. Ato mund të ketë banorë, të cilët janë pronarë ose qiramarrës. Po ashtuvarion vendi i banesës, e cila mund të jetë në qendër ose në periferi, si edhe numri ibanorëve. Këto janë të lidhura ngushtë me çështjen e menaxhimit të mbetjeve. Ekzistojnënjë sërë karakteristikash për sa i përket banesave me shumë familje (pallatet), të cilatsupozohet se influencojnë tek zakonet e sjelljes së banorëve në lidhje me mbetjet, zakone tëcilat, vitet e fundit janë për keqësuar edhe më tepër. Sistem tradicional i tarifimit, bazuar nëdisa karakteristika sociale dhe strukturore në shumë zona urbane, pothuajse nuk vilet.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 25

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbane6.3. Vlerësimi i Tregjeve dhe Zhvillimi i Strategjive të Tregëtimit tëRiciklimeveStruktura e tregjeveSuksesi final i riciklimit varet nga tregjet fiks dhe të sigurt për ricikluesit. Tregjet lidhinblerësit dhe shitësit për një të mirë të veçantë. Struktura e tregjeve (Skema ‐ 6) përbëhetnga: Mbledhësit/Transportuesit: janë kompanitë që grumbullojnë materialet ose janëtransportues; Përpunuesit: pranojnë ose modifikojnë materialet e riciklueshëm nga burimet ebanimeve ose të bizneseve, duke i thërrmuar ose duke i kokërrzuar; Komisionerët: blejnë dhe shesin materiale të riciklueshme; Këmbyesit: janë kompanitë që marrin materialet e ricikueshëm të papërpunuar dhe ishndërrojnë ata në materiale të përdorshëm për një prodhues; Tregjet Fund‐Përdorues: janë sektorë ekzistues publikë ose privatë që blejnë materialetë përmirësuar nga një numër burimesh të ndryshëm dhe i përdorin ata materiale simbështetje të vlefshme për prodhimin e produkteve të rinj. Kompanitë Transportuese: zhvillojnë lidhje të forta biznesi me industri të ndryshmetë tregut të materialeve riciklues.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 26

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneStruktura e tregjeve tё riciklimitKoleksionistëtKompanitë TransportueseKomisionerët:Tregjet Fund -PërdoruesPërpunuesitKëmbyesit:Skema 66.4. Tiparet strukturaleHapësirat e kufizuara, sidomos në zonat me popullsi të dendur dhe aspektet ekonomikebëjnë që shumë shpesh, kontenierët për mbetjet urbane të jenë tepër larg. Gjithashtusupozohet se lehtësirat e magazinimit, siç janë qilarët ose papafingot, që mungojnë nëbanesat kolektive, bëjnë që sendet e rënda e të mirëmbajtura, por që nuk duhen për njëkohë të gjatë apo të dala mode (siç janë mobiliet apo pajisjet elektrike), të hidhen më shpejtsesa në familjet që jetojnë në shtëpi private.Aspekti socialNjë densitet i madh i popullsisë, rritje e anonimatit dhe si pasojë e kësaj një mungesë endjenjës individuale të përgjegjësisë janë karakteristikat më të përmendura në mënyrë tëshpeshtë në banesat kolektive (pallatet) dhe që kanë një sjellje të varfër në lidhje membetjet. Veçanërisht, ndërtesat e populluara vitet e fundit shkaktojnë një numërvështirësish. Disa prej këtyre ndërtesave janë të larta, me një popullsi të dendur dhe me njënumër të vazhdueshëm qiramarrësish ose banorësh të rinj që blejnë banesat. Ato janëzakonisht të okupuara nga banorë të ardhur nga rrethet apo zonat rurale, apo nga banorëtë përkohshëm. Përveç mungesës së informacionit dhe të një tradite, e cila vjen dhe sipasojë e kohës së shkurtër të bashkëjetesës së banorëve në të njëjtën ndërtesë dheprejardhjet e ndryshme kulturore, ndikojnë gjithashtu edhe mungesat në kosha, heqja jo erregullt e plehrave, duke bërë që të akumulohen sasi të konsiderueshme.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 27

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneStrategjia dhe rrugët e përmirësimitNë mënyrë që të reduktohen pengesat e ndryshme të përmendura, janë zhvilluar strategjitë ndryshme, të cilat përpiqen që të rrisin informacionin tek publiku, për kontributinindividual të tyre nga njëra anë dhe të sigurojnë përshtatshmëri riciklimi nga ana tjetër.Programet e riciklimit gjithmonë përfshijnë një kombinim të çështjeve të ndryshme ‘Tëbindësh njerëzit për kontributin e tyre individual”.Sistemi i tarifimitMënyra sesi ngarkohet çdo familje me tarifë, e cila në shumë vënde të zhvilluara ështëvariable, në vëndin tonë duket se ka ngelur në vend. Në shumë raste, banorët nuk janëshumë të vetëdijshëm për tarifën, që ata paguajnë aktualisht. Ajo në përgjithësi merret fiksedhe duke u vjelë me anë të faturave të tjera, si ato të gjëndjes civile apo faturës së energjisëelektrike, duke marrë parasysh dhe rastet e shumta, në të cilat nuk arrihet të vilet. Qëkurata janë ngarkuar me këtë tarifë, nuk kanë më asnjë stimul për të minimizuar mbetjeturbane, duke bërë ndarjen që në burim të të riciklueshmeve ose të parandalojnë mbetjet.Sistemi modern i tarifimitLidhja e skemës së tarifimit me peshën ose volumin është menduar se siguron një nxitje(shtytje) ekonomike, që t`u bëjë të mundur banorëve të mbrohen nga tarifimi, nëse ngandarja në burim do të ketë më shumë materiale të riciklueshme. Ndryshe nga sistemitradicional i tarifimit, banorët nuk do jenë të ngarkuar nga një tarifë fikse, por ngarkohennga volumi ose pesha e mbetjeve, që ata aktualisht gjenerojnë, duke bërë të mundur qëkontributi i tyre individual të kuptohet më mirë.Tarifa gjithashtu mund të përllogaritet si një kosto variabël në lidhje me volumin osepeshën e mbetjeve reziduale të gjeneruara, ose mund të bëhet një kombinim i tarifës bazë(standarte) dhe pjesës variabël. Vendosja e disa tarifave bazë mendohet se ndihmon nëparandalimin e hedhjes së mbeturinave nëpër ambient përveç ndotjes së materialeve tëriciklueshme. Në vendet e zhvilluara, ku janë përdorur këto sisteme janë diferencuar tretipe sistemi:I. Mundësia e zbatimit të “Sistemit Trivial”, parashikon që çdo banesë (pallat) të ketëkontenierin e vet për mbetjet urbane, e cila zakonisht është e kufizuar në pallate dhe përnjë vend të përshtatshëm të kufizuar.II. Pas kësaj janë sistemet që mund t`u ngjiten kontenierëve tradicionalë, (1.1 m 3 ), dukeoperuar mekanikisht ose elektro‐mekanikisht. Kontenierët janë të mbyllur, dhe duhet tëhapen nga një monedhë ose kartë magnetike, ofrojnë hapësirë për një volum tëparacaktuar të mbetjeve. Për të llogaritur pjesën variable të tarifës, janë regjistruargjithashtu numri i operacioneve së bashku me volumin e kontenierëve ose është epërcaktuar pesha e përgjithshme e mbetjeve.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 28

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneIII. Tipi i tretë janë sistemet specifike elektro‐mekanike, të cilat janë bashkangjiturkontenierëve të mëdhenj, dhe mund të boshatisen vetëm nga kontenierë të posaçëm.Eksperienca me sistemin e tarifimit ka treguar që praktikisht në çdo rast, mbetjet urbanejanë më të reduktuara, ndërkohë që sasia e materialeve të riciklueshme e grumbulluarveçmas rritet pa ndonjë ndikim domethënës në ndotjen e materialeve të riciklueshme.Zakonisht është njoftuar një pakësim në vlerën totale të mbetjeve të gjeneruara, i cilimendohet të jetë gjithashtu rezultat i parandalimit të mbetjeve.Kritikët kundërshtojnë duke argumentuar se banorët tentojnë të shpëtojnë nga mbetjet etyre urbane, duke zgjedhur akoma më shumë mënyra të padëshiruara për të kursyer nëkosto. Përmendet se efekti i tarifimit është përgjithësisht i kufizuar. Ndërkohë, që njerëzitme një ndërgjegjësim të lartë ekologjik marrin pjesë në procesin e riciklimit në një nivel tëlartë, madje pa as edhe një shtytje ekonomike, njerëzit me një ndërgjegjegjësim të ulëtekologjik kanë për bazë të shohin sesi të kursejnë disa para. Sipas një studimi, banorëtmund të presin kursime nëse zbatimi i sistemit të tarifimit bazuar mbi peshë ose volum,redukton mbetjet urbane në volum më shumë se 1,5 kg për person në javë.6.5. Vlerësimi dhe Zgjedhja e Teknologjive të TrajtimitVlerësimi i teknologjivePër të zgjedhur teknologjitë e përshtatshme të trajtimit është e domosdoshme të analizohentre vendime paraprake: Çfarë metode duhet të përdoret për mbledhjen (kolektimin) e materialeve tëriciklueshëm; Si do të funksionojë sistemi i mbledhjes; Çfarë lloj fabrike do të përzgjidhet për riciklimin e mbetjeve plastike;Pasi të vendoset se cilët materiale do të riciklohen si dhe pas vlerësimit të cilësisë së secilit,komuniteti është gati që të zhvillojë një program (projekt) themelor. Për çdo komunitet,zhvillimi i një projekti do të kërkojë marrjen e tre vendimeve të rëndësishme.Së pari, komuniteti duhet të vendosë se çfarë metode mbledhjeje (kolektimi) do tëpërdorë.Së dyti, komuniteti duhet të vendosë se si do të punojnë mekanizmat e mbledhjes(kolektimit).Së treti, komuniteti duhet të vendosë për tipin e ndërmarrjes së prodhimit dhembledhjes që do të nevojitet për të përgatitur materialet për në treg.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 29

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneBërja sa më e lehtëDuke e bërë të gjithë procesin sa më të volitshëm, krijohet më tepër mundësi për tëlehtësuar ndarjen që në burim të materialeve të riciklueshme, duke arritur një shkallë më tëlartë të pjesëmarrjes, meqë pjesëmarrja në programet e riciklimit mendohet të jetë direkt elidhur me komoditetin.Përgatitja e grumbullimitNjë nga elementët bazë të çdo programi riciklimi, sidomos për familjet që jetojnë në pallate,është përgatitja e një skeme grumbullimi shumë bindëse, në mënyrë që të minimizojëpengesat, për sa i përket motivimit të banorëve, si edhe të reduktojë mundësitë e gabimeveaksidentale. Kontenierët apo kazanët e mbetjeve duhet të vendosen në vende, të cilat janënë rrugë kalimet e zakonshme të banorëve. Vendosja e kontenierëve për të gjithamaterialet, që duhet të ndahen në burim bashkë me kontenierët për mbetjet reziduale(mbetjet e pariciklueshme) brenda të njëjtit vënd‐grumbullimi, duket se ka një ndikimpozitiv në kryerjen e riciklimit. Për më tepër, kontenierët duhet të jenë qartësisht tëetiketuar dhe lehtësisht të përdorshëm.Në disa raste është parë si e arsyeshme, që të kufizohet hapësira e kontenierit për mbetjetreziduale dhe të zgjerohet ajo e kontenierëve për mbetjet e riciklueshme, duke qenë sekontenierët e mbi‐mbushur të mbetjeve të riciklueshme është parë të kenë një ndikimnegativ në motivimin e banorëve. Në disa raste, mbyllja me dryn e portës së vëndgrumbullimeve të mbetjeve, mund të jetë një masë e dobishme për të parandaluar njerëzittë cilëve nuk u takon t`i përdorin ato. Përdorimi i ambalazheve prej letre të ricikluar nëvend të qeseve plastike mund të reduktojë ndotjen e mbetjeve‐bio me materiale plastikedhe do të inkurajojë njerëzit të ndajnë në burim mbetjet – bio. Çanta të tilla mund tëpërdoren për të grumbulluar bio‐mbetje brenda shtëpisë dhe mund të çohen me lehtësi nëzonën e grumbullimit të plehrave, duke shmangur kështu, përdorimin e një koshi i cili dotë duhet të merret me vete në apartament dhe të lahet.Në disa studime është parë se përdorimi i çantave të letrës ka qenë i suksesshëm, sepse jovetëm që banorët i panë ato tepër pozitivisht, por gjithashtu pati një korrelim negativ mesasinë e mbetjeve reziduale dhe një korrelim pozitiv me grumbullimin e ndarë të biombetjeve.Furnizimi me shërbim të brendshëm dhe të jashtëm për banorët e banesave meshumë familje mund të shërbejë gjithashtu si masë shtesë për të lehtësuar ndarjen në burimtë mbetjeve të riciklueshme. Ekzistenca e dikujt (një ose disa persona) nga një banesë meshumë familje, i cili të ketë një përkushtim në mirëmbajtjen vullnetare të zonës sëgrumbullimit të mbetjeve duket se ka një ndikim pozitiv mbi zakonet e riciklimit. Njëorganizim akoma dhe më i madh kërkohet për një personel të dedikuar në mirëmbajtje, icili të grumbullojë mbetjet reziduale ose mbetje të riciklueshme nga çdo kat, të boshatisikontenierët dhe ndonjëherë të sigurojë edhe riciklim me telefon për të moshuarit dheM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 30

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbanenjerëzit me aftësi të kufizuar. Një shërbim i tillë, derë‐më‐derë mund të sigurohetgjithashtu nga vullnetarë.Ekziston edhe mundësia e delegimit të detyrave të tilla kompanive të specializuara. Bazuarnë analiza të kushteve specifike në banesat me shumë familje, këto kompani ofrojnëoptimizimin e volumit të kontenierit dhe rregullimet. Ato monitorojnë dhe mirëmbajnëzonën e mbetjeve (p.sh, duke pastruar dhe duke hequr mbetjet e riciklueshme), sigurojnëinformacion për banorët dhe organizojnë grumbullime shtesë, p.sh, për mbetjet masive(kaba). Zakonisht, atyre u paguhet një përqindje e kostove totale, që mund të kursehen meanë të këtyre shërbimeve.Në mënyrë që të gjenden rrugët e mundshme për të rritur pjesëmarrjen në skemat ericiklimit dhe të zgjerohen efektet e mundshme, po japim një rast studimor, që ështëzhvilluar duke marrë në studim 10 banesa me shumë familje në periferi të Vienës, Mars1999‐ Tetor 2000. (Grasinger et al., 2000; Lebersorger et al.,2001). Bazuar në analizimin epërbërjes së mbetjeve reziduale dhe në intervista të thelluara me banorët, u morën dhe uzbatuan masa të ndryshme. Çdo ndërtesë me shumë familje ‐ respektivisht një pjesë ebanesës, nëse mund të përcaktohej qartësisht në një vend‐grumbullim mbetjesh uklasifikua si pjesë e një prej katër grupeve të mëposhtme:(1) Asnjë masë e marrë,(2) Sigurim i informacionit, psh, postime individuale në adresat përkatëse, postera qëtregonin përbërjen e mbetjeve reziduale, Etiketa të ngjitura në kontenierë(3) Masa teknike dhe organizuese (që përmbanin strukturën e grumbullimit), psh,furnizimi i banorëve me çanta letre të kompostueshme falas për bio‐mbetjet,optimizimi i volumit të kontenierit dhe rregullimi i vend grumbullimit(4) Një kombinim i sigurimit të informacionit dhe masave teknike‐ organizueseGjatë gjithë studimit të rastit, u ndërmorën inspektime pamore të vend‐grumbullimeve tëmbetjeve në mënyrë të përsëritur dhe një vit pas analizave fillestare, u bënë përsëri analizate përbërjes dhe intervistat me banorët. Ndikimet e masave u vëzhguan duke:a) krahasuar sasitë dhe përbërjen e mbetjeve reziduale para dhe pas implementimit tëmasaveb) krahasuar normat e grumbullimit të ndarë të bio‐mbetjeve, përcaktuar si raport indarjes së bio‐mbetjeve në burim në krahasim me peshën totale të bio‐mbetjeve tëgjeneruaraM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 31

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbane6.6. Mënyrat e mbledhjes së riciklimeveMbledhja “Shkarko” dhe “Bli përsëri” e mbeturinave plastike të banesave. Të vendosësh sesi do të mblidhen riciklimet është e rëndësishme. Qysh në fillim zhvilluesit e programit tëmbledhjes duhet të vendosin rrugën më të mirë për qytetarët, institucionet dhe bizneset, qëtë përgatisin mënyrën më të mirë të mbledhjes së materialeve plastike të riciklueshëm. Nëqoftë se nuk është bërë një edukim rrënjësor apo përpjekje promocionale, atëherë programi“Shkarko mbeturinat plastike” do të tentojë që të ketë një pjesëmarrje më të vogël sembledhja (kolektimi) “në buzë të trotuarit”. Krijimi (futja, vendosja) e një qendre “Blipërsëri” (një vend, ku riciklimet blihen) mund të ndihmojë që të nxitë qytetarët që tëriciklojnë.Mundësitë e mbledhjes buzë trotuaritPër të rritur mbledhjen e riciklimeve plastike, shumë komunitete, të vegjël apo të mëdhenj,po krijojnë (vendosin) programe të mbledhjes “buzë trotuarit (rrugës)”. Ekzistojnë shumëide që po provohen, ku shumica synojnë balancën optimale nëpërmjet pjesëmarrjes sëbizneseve dhe qytetarëve, si dhe nevojat e transportimit të materialeve sipas kërkesave tëprodhimit. Shumë Komunitete i parashikojnë të dyja metodat, si “Shkarko mbeturinat”ashtu edhe qendrat e “mbledhjes së mbeturinave në buzë të trotuarit”.Ndarja në burimNë programet e ndarjes që në burim, riciklimet e marra nga koshat e mbeturinave plastikembahen të ndarë nga mbetjet. Shumë komunitete tani parashikojnë mbledhjen ematerialeve plastike të riciklueshëm në buzë të trotuarit të ndara nga mbetjet e tjera. Kashumë mundësi që të përdoren në varësi të burimeve dhe qëllimeve të komuniteteve. Disakomunitete parashikojnë kazanë të ngurtë dhe të palëvizshëm për mbledhjen e materialeveplastike të riciklueshëm. Arkat dhe koshat janë më popullore (të parapëlqyera). Një mënyrëtjetër është dhe vendosja e mbeturinave sipas natyrës së tyre nëpër thasë plastikë.Gjithashtu duhet patur parasysh, që riciklimet e përzierë të mos ndotin njëri‐tjetrin (p.sh.qelqe të thyer të ndotin plastikat dhe letrën).Mbledhja e mbetjeve të përzieraPërzierja e mbeturinave mund të ndotë dhe materialet e riciklueshëm. Kjo gjë kërkon njëndryshim tepër të madh të zakoneve të banorëve. Komunitetet, si zakonisht mbledhinmbetjet në një kamion, pa i ndarë sipas llojit, kështu që ndarja e tyre për prodhimin ericiklimeve bëhet më vonë. Kjo arritje është natyrisht më e volitshmja për banorët dheeliminon nevojën për më tepër edukim. Për shumë artikuj, si kartonët e mbetjeveushqimore, të ashtuquajtura operacionet e “hedh dhe pastroj” kanë qenë të suksesshëm.Sepse kartoni nuk mund të ndotej nga mbeturinat e vendosura të ndara. Por, duke ipërzierë mbetjet bashkiake mund të rezultojnë të ndotur edhe materiale, të cilët edhe mundM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 32

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbanetë ricikloheshin. Letra mund të rigjenerohet me copërat e ushqimeve të lagësht dhe qelqimund të copëtohet. Ndarja manuale dhe mekanike e materialeve të riciklueshëm bëhetpara se të bëhet trajtimi.Mbledhja e njomë/e thatëNë rastin e mbledhjes së mbetjeve të përziera, materialet e njomë si bimët e oborreve,mbeturina ushqimore, letër e pistë, dhe mbetjet e kafshëve ndahen nga materialet e tjerë tëdestinuar për tu mbledhur. Fluksi i njomë i mbeturinave kompostohet. Materiale të tjerë,duke përfshirë dhe materialet e riciklueshëm përbëjnë pjesën e thatë. Shumë komunitete imbledhin mbetjet e riciklueshme së bashku dhe i ndajnë gjatë procesit të prodhimit. Disa tëtjerë kërkojnë një ndarje të materialeve të thatë në të riciklueshëm dhe jo të riciklueshëm.Varianti i mbledhjes së kombinuarShpesh, mbledhja parashikohet të bëhet si shërbim publik, por ka raste kur mbledhjaparashikohet nga bizneset lokalë. Në mënyrë të veçantë, në komunitetet e mëdhenj, njëkombinim i tyre lejon një pjesëmarrje më të madhe dhe ka një rezultat më efektiv përgjatëgjithë programit.Mbledhja me listëMbledhja me listë është një mënyrë që duhet marrë në konsideratë. Zakonisht, programet(projektet), që mbledhin riciklimet çdo javë në të njëjtën ditë, sikurse mblidhen dhe plehrat(mbeturinat) e zakonshme kanë përfituar shumë eksperiencë. Megjithatë, mbledhja në njëditë të caktuar kërkon staf dhe personel shtesë; kjo mund të bëjë që “dita e njëjtë embledhjes së mbeturinave” të kërkojë burime financiare përtej mundësive ekonomike tëKomunitetit. Duke ulur frekuencën e mbledhjes së mbeturinave mund të çojë në njëpjesëmarrje të vogël.Mbeturinat e bizneseve dhe ato voluminozeShumë biznese krijojnë mbeturina të riciklueshme voluminoze, të cilat janë homogjene dhetë pastra. Shumë biznese në shërbim të konsumatorëve, sidomos aktivitetet me shitje mepakicë, prodhojnë sasira të mëdha të kartonit të valëzuar. Në qoftë se ky material mbahet indarë nga mbeturinat e tjera, atëherë është e lehtë që të riciklohet në mënyrë ekonomike.Megjithatë, kartoni duhet ndarë me kujdes, sepse ai mund të ndotet me mbeturinatushqimore. Moti (precipitimi, era, etj. ), gjithashtu mund të prishë cilësinë e kartonit tërrudhur (valëzuar). Bizneset e vegjël, gjithashtu prodhojnë edhe letër zyrash, dërrasë, qelqdhe plastikë.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 33

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneMbeturinat institucionale( Skema 7)Kuti kartoni për zyrat me letër të riciklueshmeRaft (sertar) për tavolinë shkrimiKuti mbledhëse i riciklueshëm,Ana A (mos e riciklo)Letër e ngjyrosurLetër karboniGazetaRevistaLetra të shkëlqyeshme apo me llustërKartonEtiketa plastikeKapëse letrashNgjitës lidhjeshLetër kopjesh ose fotografishLetër pa karbonZarfe me dritareÇdo lloj letre me ngjitës (adeziv)Ana B (ricikloje)Skema 7 . Riciklimi mbetjeve institucionaleOrenditë elektro shtëpiakeÇdo lloj letre natyrale të ngjyrosur si:Letra shkrimiLetër makine shkrimiLetër të printuarLidhëse letrashZarfa pa dritare ose ngjitësKomunitetet kanë ricikluar elektro‐shtëpiaket (frigoriferë, soba, stufa, dushe, makinatharëse) për shumë vite. Në shumë komunitete parashikohet ose kërkohet një mbledhje endarë, ndërsa në të tjerë prodhuesit e mbetjeve paguajnë taksë për shërbimin e veçantë.Orenditë dërgohen në grumbujt e metaleve të riciklueshëm. Vitet e fundit është treguarkujdes edhe për vendgrumbullimet e riciklimeve kundrejt orendive të copëtuara, që mundtë përmbajnë kondesatorë me përmbajtje të PCB‐ve, material i rrezikshëm ky.Druri i konstruksioneve dhe materiali i shkatërrimeveNdotja nga dheu (pisllëku), metalet ose ndërtimet ulin aftësinë e ricklueshmërisë së drurit.Gjithashtu, shmang dhe ndotjen nga asbesti, PCB‐të dhe materialet e tjerë të rrezikshëm.Riciklimi i drurit është duke u rritur (shih skemën 8). Shumë biznese prodhojnë palete, tëcilët mund të riparohen dhe ripërdoren, të copëtura si lëndë djegëse ose si material përshtatin e bimëve ose të rikonstruktuara në produkte të tjerë sekondarë. Projektet eshkatërrimit mund të jenë një burim i konsiderueshëm i drurit me një cilësi të lartë për t`uricikluar.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 34

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneMaterialët hyrësMbeturina për shitjeMbetje druriMbetje kopshteshDru i pastërDru i papërpunuarThyerjeBluarjeCopëtimDru/ mbetjeSitjaCopëzim4.2.10. Problemet e RiciklimitTregu i L.D. Mat. zbukurimi KompostimSkema 8. Diagrama për menaxhimin e mbetjeve të drurit.Mbeturina prej restoranteve dhe bareveBaret dhe restorantet prodhojnë një sasi të madhe mbetjesh të qelqit dhe aluminit. Qelqiduhet gjithashtu të ndahet edhe sipas ngjyrës derisa një qendër prodhimi ta marrë përsipërkëtë detyrë. Për riciklimin e qelqit është e nevojëshme një përpjekje e vazhdueshme gjatëpunës me bisneset bashkëpunues. Shumë restorante dhe dyqane ushqimorë me sektorët emishit krijojnë një sasi të konsiderueshme të vajit ushqimor të përdorur, yndyrës dhedhjamit shtazor. Këto materiale mund të shndërrohen në një sërë produktesh tëpërdorshëm, duke përfshirë ushqim për kafshët, sapun, sallo dhe kozmetikë. Mbajtja(magazinimi) i këtyre materialeve duhet bërë në mënyrë të kujdeshme që të parandalohetkrijimi i aromave të pakëndëshme ose tërheqja e parazitëve.Mbledhja e riciklimeveMund të përdoren si mbledhësit privatë, ashtu edhe ata publikë. Shumë sipërmarrës privattashmë mund të ofrojnë një shërbim të plotë. Mbledhja e materialeve ricikluese, shpeshherëështë një subjekt i kërkesave të publikut me ofruesin fitues, i cili merr një kontratë për tërëKomunitetin. Numri i sipërmarrësve është çështje kyçe për fillimet e një programi përqytetet e mëdhenj të shërbyer nga sipërmarrës privat, si struktura private të programit tëmbledhjes, për të parandaluar pretendimet e kundër‐konkurrencës nga firmat konkurrente.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 35

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneMbledhja e mbeturinave tregtare dhe ato të banimitNë hapat e parë të planifikimit zakonisht komunitetet kanë dy zgjidhje: ata mund tëpërdorin pajisjet ekzistuese për mbledhje të ndarë të mbeturinave (Foto 7), ose ata mund tëinvestojnë për pajisje të reja. Gjithnjë e më shumë po zhvillohen automjetet e transportit qëi mbajnë materialet të ndarë (Skema 9). Këta kamionë janë të ulët nga toka dhe lejojnëpunëtorët, që të mbajnë të ndara një sërë materialesh të riciklueshëm.MetalePlastikaOrganikeLetërQelqFoto 7. Paisje për mbledhje të ndarë të mbetjeveProbleme të veçantë në mbledhjeShumë komunitete të mëdhenj urbanë zgjedhin, që të mbledhin mbeturinat e përziera ngabanesat shumë familjare dhe zonat e brendshme të qytetit. Një numër i madh i qendrave tëbanuara kanë hequr dorë që t`u kërkojnë vendbanimeve shumë familjare ndarjen që nëburim dhe kanë zgjedhur që t`i mbledhin mbeturinat e përziera, pavarësisht se zona të tjeratë qytetit zbatojnë ndarjen qysh në burim. Kjo gjë kërkon procese të ndryshëm prodhimi(ndonjëherë dhe ndërmarrje prodhuese të ndryshme) për çdo lloj mbledhjeje. Komunitetetë tjerë mendojnë se përpjekje të veçanta për edukimin, monitorimin, lehtësimin dhemotivimin duhen bërë. Kështu, duke parashikuar në mënyrë periodike të rregullt, ndoshtaçdo muaj informimin e publikut me anë të buletineve informativë, fletëpalosjeve oseposterave. Programi mund t`ju shpjegohet personalisht banorëve të rinj ose banorëve fqinjëduke vendosur qendrat e prodhimit në zonat e banuara urbane dhe duke punësuar banorëtlokalë mund të ndihmojë në zinxhirin e riciklimit me të mirat ekonomike lokale (Foto 8).Motivimi i popullsisë në vendbanime shumë familjare dhe në zona të brendshme të qytetitështë e nevojshme.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 36

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneSkema 9. Transporti i materialeve të ndarëM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 37

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneShqipëriBashkimin EuropianNo comment…Foto 8M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 38

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneVII. QENDER TRAJTIMI DHE STOKIMI PER RICIKLIMINNjohuri të përgjithëshmeSasia e mbeturinave të mbledhura ndihmojnë në projektimin e fabrikës së prodhimit dhestokimit. Materialet e mbledhur të riciklueshëm normalisht dërgohen në një fabrikëprodhimi, ku materialet e riciklueshëm mblidhen derisa të mblidhet një volum ikonsiderueshëm për të qenë i tregëtueshëm. Komunitete të vegjël ose grupe komuniteteshmund të zhvillojnë qendra të vogla shkarkimi që do të ushqejnë një fabrikë të madheprodhimi. Për të menaxhuar programe të mëdhenj urban riciklimi, shumë komunitetemarrin parasysh vendosjen e linjave prodhuese, të cilat projektohen për të prodhuarvolume të mëdha të materialeve të riciklueshëm në mënyrën më efeciente dhe me kostonmë të ulët. Disa mund të trajtojnë mijëra ton materiale të riciklueshëm dhe shumë tipa.Linjat prodhuese duhen projektuar që të pranojnë, klasifikojnë, prodhojnë dhe depozitojnëmateriale të riciklueshëm në mënyrë efiçente dhe të sigurta. Ekzistojnë tre çështje, që duhenmarrë parasysh, kur projektohet një Fabrikë Riciklimi për Mbeturinat –FRM:Së pari, duhet gjetur një truall, ku të vendoset ndërtesa e përshtatshme edhe përtrafikun dhe stokimin, si dhe të jetë në përputhje me përdorimin lokal të tokës;Së dyti, planifikimi i ndërtesës dhe i pajisjeve duhet të projektohet, që tëakomodohet në mënyrë eficiente dhe të sigurtë prodhimi, lëvizja dhe stokimi imaterialeve, në përputhje me përmasat e ndërtesës;Së treti, ndërtesa duhet projektuar, që të lejojë në mënyrë eficente dhe të sigurtëdaljen e jashtme dhe lëvizjen e brendshme. Çdo njëra prej këtyre çështjeve trajtohetmë poshtë;Vend‐vendosjaVendi ideal për një FRM është një hapësirë e madhe e pastër e pandotur e një toke (vendi)(Foto 9) në një zonë industriale, afër burimit të materialeve të prodhimit. Vendndodhja eindustrisë përpunuese duhet vlerësuar për problemet e mundshme të mbeturinave dhelëndëve të rrezikshme.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 39

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneFoto 9. Qender trajtimi per riciklimin e mbetjeve urbanePeshorjaVendi duhet të ketë një peshore, që të mund të përdoret për të peshuar, si materialet qëhyjnë dhe ata që dalin. Gjatësia tipike e peshoreve është 1,8‐2m. Vendi duhet të parashikojëedhe një zonë, radhë për kamionët, që nga hyrja deri tek peshorja dhe nga peshorja deri tekfabrika e riciklimit. Është mirë që të zvogëlohen ndërprerjet dhe sasia e kryqëzimeve tëtrafikut në projektimin e vendit.Projektimi i ndërtesësMuret e jashtëm të fabrikës duhet të projektohen të tillë, që të lejojnë lëvizjen e sigurt dhe tëlehtë të automjeteve që hyjnë e dalin. Është e rëndësishme që të projektohen dyer mjaft tëgjera dhe të larta, që të sigurohet shkarkimi i automjeteve brenda ndërtesës. Duhet të jenënjë numër i konsiderueshëm dyersh, që të lejohet kalimi i makinave të pritshme në kohënormale dhe piku.Zona e shkarkimitZona e shkarkimit duhet projektuar, që të akomodojë të paktën vëllimin e materialit tëpritur për dy ditë, edhe më tepër hapësirë do të ishte e parapëlqyer, pasi zona epamjaftueshme për trajtimin e mbeturinave hyrëse është një problem për FRM. Dyshemejae lëvizshme mund të mos nxehet, por projekti duhet të sigurojë, që ajri i ftohtë nuk infiltronnë zonën e prodhimit. Dyshemeja e lëvizshme (e kthyeshme) duhet të projektohet, që tëmbajë pesha të rënda, të përballojë konsumin e shkaktuar nga shtyrja dhe lëvizja ematerialeve të riciklueshëm dhe të parashikojë drenimin efiçent të likuideve të sjellë ngakamionët. Dyshemetë e njoma paraqesin rrezik për punonjësit dhe krijojnë vështirësi nëkushtet e punës. Një FRM duhet të projektohet që të punojë me më shumë se një turn. Mekëtë zgjedhje, është e rëndësishme që të ketë një sipërfaqe të mjaftueshme grumbullimi nëdyshemenë e kthyeshme, në mënyrë që të mos pengohet procesi në turnin e dytë. NjëM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 40

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbanezgjidhje tjetër është që në turnin e parë të prodhohen materialet e ndarë, ndërsa materialete përzierë në turnin e dytë. Duke përdorur shumë turne jepet mundësia që të projektohetnjë fabrikë e vogël, gjithësesi dyshemeja e kthyeshme nevojitet të jetë e madhe. Dyshemejae kthyeshme, ku bëhet shkarkimi duhet të projektohet që të mbajë pesha të rënda, tëpërballojë konsumin e shkaktuar nga shtyrja dhe lëvizja e materialeve të riciklueshëm, dhetë parashikojë drenimin efiçent të likuideve të sjellë nga kamionët.Zona e depozitimitPas përcaktimit të tipit të pajisjeve që do të përdoren për prodhimin dhe kompaktësimin ematerialeve të riciklueshëm, mund të bëhet një vlerësim i përgjithshëm i hapësirës sëkërkuar për të depozituar këta materiale.Struktura e ndërtesësNdërtesa duhet të ketë sa më pak kolona të brendshme që të jetë e mundur. Kjo mund tëlejojë fleksibilitet maksimal për vendosjen e pajisjeve dhe akomodimin e nevojave tëaparaturave dhe për të rregulluar shpërndarjen.Zonat e materialeve të rrezikshëmNjë FRMP mund të projektohet që të pranojë ose jo materiale të rrezikshëm shtëpiake osembetje vajore. Në qoftë se një FRMP ka ndërmend të pranojë mbetje të rrezikshmeshtëpiake ose mbetje vajore, atëherë duhet parashikuar një zonë e veçantë në përputhje mekërkesat ligjore lokale, shtetërore apo rajonale.Planimetria e ndërtesës dhe zgjedhja e pajisjeve: Fuqia e njeriut kundrejt makineriveSeleksionimi me dorë është mënyra më e mirë për të patur cilësi të lartë, ndotje të ulët tëshkarkimit të materialeve të riciklueshëm plastik dhe eksperiencë të shpejtë. Megjithatë,ndarja manuale mund të jetë e pistë, me pluhur, e rrezikshme dhe e shtrenjtë, sidomos kurduhen trajtuar vëllime të mëdhenj materiali. Sa vjen e po bëhen më të vlefshme pajisjet, qëparashikojnë trajtim (përballim) efiçent me një cilësi të pranueshme. Këto pajisje janëprojektuar për të pranuar materiale të riciklueshëm të përzierë dhe të ndajnë më pas këtavëllime sipas përbërjes. Klasifikuesit duke përdorur ajrin ose metodat mekanike ndajnëmaterialet e lehtë nga ata të rëndë. Qëllimi kryesor i projektit duhet të jetë minimizimi iherëve që materiali duhet të trajtohet ndërsa ai lëviz nëpër fabrikë.Linja e konvenierit (transportimit)Efiçensa e trajtimit për një FRMP përmirësohet shumë, duke përdorur linja të transportimitpër të lëvizur mbeturinat nga zona e shkarkimit drejt trajtimit.Pajisjet e përpunimit dhe të dendësimitPirgjet e presuar janë metoda më e zakonshme e përdorur në qendrat e riciklimit. Presimi idengjeve mund të përdoret për të dendësuar shumë tipe materialesh (Skema 10.a). Dukepërdorur presimin lehtësohet puna me dengjet e presuar, i cili përmirëson përdorimin eM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 41

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbanehapësirës dhe redukton koston e transportimit të materialeve. Dërrmimi (thërrmimi) iqelqit përmirëson dendësimin dhe bën që të ketë ngarkesa me kosto efiçente. Tregu do tëpërcaktojë, nëse nevojitet një copëtues apo nëse për rastin e plastikave është i pranueshëmapo jo. Në mënyrë të vazhdueshme në të kaluarën pajisjet e trajtimit, që janë përdorur përpërdorime të tjerë janë përshtatur për riciklimin.Rezultate dhe DiskutimePavarësisht nga lloji i masës së marrë, u vu re një rënie e përgjithshme e masës së mbetjevereziduale. Rënia u shënua në ato banesa shumë‐familjesh, ku ishin zbatuar masa tëkombinuara. Një reduktim prej 2% në grupin e “asnjë masë” konsiderohet si asnjë ndikim.“Materialet e tjera” të cilat përmbajnë materiale të pariciklueshme, përbëjnë pak më pak segjysmën e mbetjeve reziduale.PlastikaPresues osekokrrizuesPlastika të presuaraose kokrrizuaraShpimi iHDPE&PETMbledhjae plastikësShitjaHDPE i kokrrizuarSkema 10.a. Teknologjia e trajtimit mesatarMbledhja e plastikësShpimi i PET&HDPE miksPresuesPET i presuar & HDPE miksSkema 10.b. Teknologjia e trajtimit të lartëBio‐mbetjet përbëjnë rreth një të tretën, ndërkohë që letra dhe plastika dhe materialet epaketimit përbëjnë rreth 8%. Paketimet e qelqit dhe të metalit përbëjnë rreth 3% dhe mëpak se 2% respektivisht, dhe kështu nuk japin ndonjë peshë të veçantë. Reduktimi idukshëm i bio‐mbetjeve në grupin e furnizuar me informacion rezulton nga një raportekstremisht i lartë i bio‐mbetjeve në një banesë shumë‐familjesh, dhe kështu që nuk mundtë shihet si e shkaktuar ekskluzivisht nga një përmirësim i ndarjes në burim të biombetjeve.Sasia e bio‐mbetjeve në mbetjet reziduale në banesat shumë‐familjesh, ku ishinmarrë masa tekniko‐organizative, kishte qënë tepër e ulët para se të merreshim masat.Kështu që nuk u arrit ndonjë reduktim i mëtejshëm. Ulja më befasuese në grup, atje ku uM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 42

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbanekombinuan masat u pa në lidhje me sasinë e letrës. Kjo mund të shpjegohet nga njëpërqindje më e lartë e letrës së ndarë në burim, e cila ishte arritur, sepse kontenierët ishinvendosur në distanca më të volitshme për banorët. Një krahasim mes normave tëgrumbullimit të ndarë për bio‐mbetjet tregoi se edhe normat e larta para implementimit tëmasave‐ që shkonin nga 40% në grupin e “Informacionit” në 60% në grupin e “Asnjë masë”– U rritën edhe më shpejt, me mbi 10%. Kjo tregon se disa nga masat e përmirësuan me tëvërtetë pjesmarrjen.PërfundimeMegjithëse riciklimi në banesat me shumë familje zakonisht shihet si një pjesë problematikee menaxhimit të mbetjeve. Nga literatura është parë se ekzistojnë përqasje të frytshme, qëçojnë në situata të ngjashme me ato të banesave me një familje. Ato kanë një cilësi dheobjektiv të përbashkët të sigurojnë komoditet dhe të rritin ndërgjegjësimin e njerëzve përkontributin e tyre individual. Masat e përzgjedhura ndryshojnë në varësi të aktorëve qëmarrin pjesë dhe të pjesëve që u kërkohet të luajnë këta aktorë.Skema 11M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 43

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneVIII. PROGRAMI PËR RICIKLIMIN E MBETJEVE URBANE8.1 Te pergjithshmeHartimi dhe mbështetja e ideve për zhvillimin e sa më shumë praktikave për menaxhimin embetjeve urbanee, duke pranuar se ato janë një burim që siguronё pasuri dhe punësimshtesë. Krijimi i tregjeve për riciklim përbën fokusin e Programit tё riciklimit për tëkapërcyer barrierat e tregut dhe për të promovuar riciklimin. Qëllimim i Programit tёriciklimit tё mbetjeve urbane është të promovoj pandërprerje sa më shumë menaxhimembetjesh. Programi i riciklimit tё mbetjeve urbane përqëndrohet në përdorimet e funditpër materialet ricikluese dhe promovonë një rrugë të integruar për trajtimin e mbetjevesipas hierarkise. Programit tё riciklimit do të përfshijë mbetjet urbane si: tregtare, komunale, industriale, e paketimet, e amballaxhimet.8.2. Fazat e programit pёr mbёshtetjen e riciklimit tё mbetjeveFaza 1: Vlerësim të Produkteve të IndustrisëFaza fillestare e projektit është vlerësimi i industrisë ricikluese në vend. Objektivi është përtë kryer një vlerësim të industrive ricikluese të mbetjeve në çdo prefekturё. Informacioni nëvazhdim duhet të mblidhet për çdo produkt duke pёrfshirё: Përshkrimi i produktit; Sasia e prodhuar; Sasia e përpunuar; Sasia eksportuar/importuar; Çmimet e tregut (blerje dhe shitje);Faza 2: Përshkrimi i rrjetit vlerësues të industrisë së riciklimit për plastikën nga:i. Identifikimi i rrjetit të lëvizjes së materialeve;ii. Identifikimi i pretendentëve në rrjet;iii. Identifikimi i metodave në rrjet;iv. Identifikim i numrit të pretendentëve në çdo hallkë;M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 44

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneVlerësimi i fortësive të mundshme dhe dobësive të rrjetit nga fokusimi prej pyetjeve tëmëposhtme:a. Si të rrisim lëvizjet?b. Si të përmirësojmë lëvizjet e arkës?c. Si të përmirësojmë lëvizjet e financës?Faza 3: Vlerësimi i industrisë prodhueseFabrikatVlerësimi i fabrikave, që përdorin materiale mbeturinash në proçeset e tyre të prodhimit:tipet e produkteve, burimet e lendëve të para, strukturat e pasurisë, administratorët kyç,adresat dhe informacionet kontaktuese, xhiroja vjetore, historitë e kompanive, rritja epritshme dhe zhvillimi i biznesevePërpunimi i mbeturinaveVlerësimi i përpunimit të mbetjeve plastike, që e kthejnë në lendë të parë dytësore:Informacion i përgjithshëm mbi përpunimin e mbeturinave (lista e kompanive,mjedisi rrethues i kompanive, lokalizimi, numri i të punësuarve, tipi dhe sasia ematerialeve mbeturina të përpunuara, vendburimet e mbeturinave, numrin embledhësve individual);Informacion financiar (shitjet totale vjetore për çdo produkt, vëllimi, vlera dhe tipi isistemit llogaritës, që ka qënë në përdorim);Operacionet dhe teknologjia në përdorim (tipi i aparaturave, automatizimi, etj)Nevojat investuese (aparaturat dhe kapitali punues);Nevojat për asistencë teknike: nevojat formuese/konsultuese (nevojat specifike);Mbledhësit individual të mbeturinaveVlerësimi i mbledhësve individual (përgjithësisht romë) që sigurojnë shërbimin e mbledhjessë mbeturinave në sektorin e riciklimit në qytet. Vlerësimi bëhet në bazë të intervistave dhestudimeve të prezantuesve shembuj të mbledhësve (1‐2%) të përfshirë në mbledhjen embeturinave në qytet:Informacion i përgjithshën mbi komunitetin e mbledhësve individual me fokusimmbi numrin e tyre të fokusuar në tregtinë e riciklimit, të ardhurat, profesioni,edukimi, përdorimi i fuqisë punëtore, si fëmijët në mbledhjen e mbeturinave apogjëra të ngjashme;Analiza e funksioneve të mbledhjes së mbetjeve (si është bërë, çfarë aparature ështëpërdorur, distance për mbledhje, kush është përfshirë (pjestarë të familjes, etj.),struktura tregtuese e materialeve bashkë me komunitetin Romë;M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 45

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneShëndeti dhe kushtet siguruese të mbledhjes;Nevojat investuese (aparaturat, mjetet dhe kapitali punues);Zhvillimet e pritshme të tregutTregu i pritshëm aktual e i ardhshëm, si dhe rritja e industrisë përfshin rritje nëprodhimtarinë e fabrikave, rritje të shitjeve, zhvillim rajonal të industrive, konkurencë, rritjenë lindjen e volumit të materialeve mbeturina dhe përpunim, ndonjë shërbim i ri osesegment tregu i ri për t`u identifikuar dhe të ngjajshëm. Rishikim të praktikave tëmenaxhimit aktual bashkiak të mbeturinave, me vlerësimin e mundshëm për privatizim dheinvestime private në sektorin privat të riciklimit të mbetjeve bashkiake (ekzistuese ose zonembushëse)8.3. Elementet e Programit të riciklimit tё mbetjeve:a) Lehtësim tregu –përfshinë‣ identifikimin e përdorimeve të reja dhe aplikimet për riciklim;‣ zhvillimin e shkëmbimit të mbetjeve;‣ heqjen e barrierave institucionale, siç janë hollësirat për materialetdiskriminuse;‣ informimin dhe ndergjegjesimin e konsumatorit.b) Promovimin e investime për zgjerimin e kapaciteteve në riciklim –‣ në impiantet tashmë të ngrritura;‣ në nxitjen e ricikluesive të rinj.c) Drejtimin studimor Përfshirja e organizatave për përmirësimin e të dhënave (volumin, përbërjen dheshpërndarjen) si dhe mundësi të riciklimit. Identifikimin e boshllëqeve që ekzistojnë; Arritjen e deritanishme; Kërkime dhe novacione me zgjidhje të reja ekologjike; Paraqitje projektesh; Shpërndarja e rezultateve.d) Menaxhimin e informacionit – Ngritja e një zyre informacioni për menaxhimin e mbetjeve plastike; Vendosja e lidhjeve me organizata të tjera si ARM:t, Shpërndarja e të dhënave për riciklim e magazinim mbetjesh plastike, Koordinimi i disponueshmërisë dhe shpërndarjes së informacionitM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 46

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbanee) Këshillimin, drejtimin dhe përkrahjen teknike – do te siguroje Këshillime dhe drejtime tregjeve të biznesit lokal; Konsulencë sektorit publik dhe privat; Këshilla teknike dhe marketingu; Studime paraprake; Guidat më të mira praktike; Workshope dhe seminare; Ndihmë kërkuesve në burimet specifikef) Programi i riciklimit tё Mb.U zhvillohet në bashkëpunim me; Sektorin privat, Industrinë e menaxhimit të mbetjeve plastike, Biznesin e paketimeve, Agjensitë Rajonale te Mjedisit Forumi i riciklimit te mbetjeve8.4. Siguria publikePërkrahja publike luan rol të rendësishëm duke: Rritur kërkesën për riciklimin e mbetjeve plastike, Shtuar informacion për alternativat e riciklimit Reklamuar cilësinë e lartë të tyre Siguruar Furnizimin e tregjeve, Stimuluar investuesit e rinjë të riciklimit të mbetjeve plastikeQeveria duhet të shkoj më tej në gjithëpërfshirjen e qeverisë, duke u kërkuar institucionevepublike që të zbatojne skemen e hierarkise së mbetjeve, duke instaluar infrastrukturen egrumbullimit te diferencuar te mbetjeve. Kjo do të rrise interesin në njohjen e ndikimit tëkësaj skeme, si dhe do të përdoret për të promovuar e stimuluar procesin e riciklimit tembetjeve.8.5. Tregjet për materialet e ricikluaraRekomandimet për shtimin e tregjeve për materialet e ricikluara Një trajtim ndryshe për zhvillimin e tregut, që fokusohet në përdorimet e reja përriciklimin Theksim më të madh për vëmendjet ndaj mjedisit, duke përfshirë kërkesën e rritur përtë mirat e riciklimit, në vendimet e institucioneve publike dhe politikat blerëse tësektorit privat;M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 47

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneZhvillimin e kualitetit të përmirësuar dhe standarteve për materialet e ricikluara,përmes specifikave të njohura, guidat e mira praktike, informacion më të mirë përpublikun dhe konsumatorin, theksim më të madh në eko‐etiketen;Veprim për të stabilizuar tregjet dhe për të ulur çmimin e paqëndrueshëm, dukepërfshirë mekanizma për mbrojtjen e çmimit, adoptimin e kontratave afatgjata sesaçmimet lokale, dhe një treg të mundshëm në të ardhmeFutjen e instumenteve ekonomike, për të promovuar kërkesën për materialet ericikluara.7.6. Përgjegjshmëria e prodhuesvePërgjegjshmëria e prodhuesve është një mjet i efektshëm për ti bërë prodhuesit (dhe tëtjerët të përfshirë në shpërndarjen dhe shitjen e të materialeve tё ricikluara) më tëinformuar për ndikimet në mjedis të të mirave që ata prodhojnë. Iniciativat epërgjegjshmërisë së prodhuesve i bëjnë prodhuesit (dhe të tjerët) që të kenë përgjegjshmërimë të madhe për të mirat e tyre, në fund të jetës së tyre. Ato mund të marrin formën emarrëveshjeve vullnetare, ose angazhimeve të detyrueshme. Ne tashmë duhet tёparaqesim një amendament për përgjegjshmërinë e prodhuesve, për ambalazhimin dhembetjet e ambalazheve.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 48

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneIX. PROGRAM INFORMIMI PËR PUBLIKUNProgrami i informimit për sensibilizimin e opinionit publik mbi mundёsitё e riciklimit tёmbetjeve përmban objektivat dhe detyrat e mëposhtme.9.1. Inkurajimin e Tregut që të punojë për MjedisinSot, përqasja drejt biznesit është vërtetuar së tepërmi rreth vendosjes së standarteve dheobjektivave dhe mё pas, duke siguruar kompanitë, që të përshtaten me këto standarte.Mbështetja nё instrumenta tё bazuar nё treg, siç duhet tё jenё taksat e ambientit nёprodukte tё ndryshme, tё cilat synonjnё t`i ndryshojnë sinjalet e çmimeve në treg në favortë atyre produkteve, që janë më miqësore me ambientin, proçeset dhe shërbimet. Taksatmjedisore janё efektive, si pёr kostot ashtu dhe pёr mjedisin. Ato sigurojnё nxitje pёrkompanitё pёr tё investuar nё fusha mё miqёsore me mjedisin ose teknologji (me efiçiensёdinamike) intensive qё kёrkon mё pak burime. Kjo i bën ato shumë tёrheqёs pёrshfrytëzimin e natyrёs në afate më të gjata.Ky propozim duhet të gjejë njëzëri mbёshtetjen e nevojshme për zbatimTregjet dhe kërkesa e konsumatorit mund të udhehiqen drejt produkteve dhe shёrbimeve,që janë ambientalisht shumë më lart karshi produkteve konkuruese, përsa i perket mjetevetë informacionit, edukimit, dhe duke u siguruar se produktet për sa kohë të trupëzojnëkostot e verteta të mjedisit. Kjo do të inkurajojë biznesin, që ti përgjigjet me novacione dheiniciativa menaxheriale, që do ta çojё nё rritje, pёrfitim, konkurrencë dhe krijim tё vendevetё punёs.Kjo i krijon mundёsinё konsumatorёve tё përshtasin stile jetese me produkte të pastra9.2. Bashkëpunimi miqësor me sipёrmarrjet privateNevoja e zhvillimit tё programeve dhe inisiativave synon nё pёrmirёsimin ebёshkёpunimit midis autoriteteve lokale dhe industrisë dhe inkurajimin e veprimevevullnetare, pёr tё pёrmirёsuar objektivat e tyre nё riciklimin e mbetjeve urbane. Nevoja epёrqafimit tё veprimeve vullnetare nga kompanitё duhet nxitur dhe duhet tё merren masa,qё tё rriten ndjeshem ato kompani, duke publikuar rregullisht pёr sasitё e grumbulluara,llojёt, cilёsinё dhe pёrbёrjen e materialit tё ricikluar etj.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 49

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneHapi i pare: Zhvillimi i njё programi asistence pёr tё zhvilluar njё tёrёsi mjeteshKjo synon tё ndihmojnё bizneset tё kuptojnё kёrkesat ambientaliste dhe se si duhet tëarrihen ato. Kjo do tё pёrfshijё:pёrmbledhje tё legjislacioneve,libra pёr praktikёn mё tё mirё dhe teknollogjinё e pastёr nё prodhimet tёndryshёm tё produkteve,zhvillimin e aktivitetit të shitësit tё shërbimeve ambientale dhe programit tёmenaxhimit ambiental,mundësinё e aplikimit tё njё skeme pёr tё inkurajuar SMM (Sistemi i MenaxhimitMjedisor) pёr tё vetëkontrolluar pёrshtatshmёrinё e tyre dhe pёr tё pёrmirёsuarsistemet e menaxhimit tё mjedisit,inkurajimin pёr tё rritur kuptueshmёrinё pёr efektet pozitive tё koncepteve tёeko‐eficiensёs nё rezultatin e kompanive.Hapi i dytё: Përmiresimi i pjesёmarrjes nё programin e SMM mbetet njё prioritetSistemi i Menaxhimit Mjedisor (SMM) ështe mjeti për identifikimin dhe zgjidhjen eproblemit, i cili do të sigurojё organizimin me një metodë për të menaxhuar sistematikishtaktivitetet e tyre mjedisore, produktet, shërbimet dhe ndihmesat për të kryer detyrimet etyre mjedisore dhe për të përmbushur qëllimin për një zhvillim të qëndrueshëm. SMMpërfshin strukturat organizuese, aktivitetet planifikuese, përgjegjësitë, praktikat,proçedurat, proçeset dhe burimet për zhvillimin, plotësimin, realizimin, rishikimin dhembajtjen e politikёs mjedisore, pёr tё arritur nё bashkëveprim me njeri tjetrit nё njё qёllimtё pёrcaktuar qartё‐mbrojtjen e ambientit. Duke zbatuar SMM, njё kompani ndёrmerraktivitetin e saj normal për reduktimin e ndikimit në mjedis, duke mbrojtur shëndetin enjerëzve.Hapat e SMM‐sё janё: Pёrcaktimi i politikave ambientale. Rishikim i ndikuesve (faktoreve) tё ambientit. Pajtueshmёria me kёrkesa e legjislacionit. Krijimi i njё programi veprimi mbi ambientin pёr arritjen e objektivave specifike. Trainimet me programet pёr tё gjithё tё punёsuarit. Dokumentacion i pёrshtatshёm. Matja, monitorimi konstant dhe mekanizmat pёrmirёsuese.Hapi i tretё: Forcimi i bashkëpunimit me komunitetin e biznesit nёpёrmjet marrёveshjevevullnetare pёr kritere, objektiva tё qarta tё mbrojtjes sё mjedisit.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 50

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneTransparenca dhe monitorimi duhet tё jenё efektivё nё arritjen e objektivave ambicioze tёmjedisit nga ana e sipёrmarjeve private nё procesin e riciklimit. Për marrëveshjet e mjedisitduhet tё vendosen rregulla tё qarta pёr procedurёn e negocimit dhe konkludimit. Nёsestrukturohen siç duhet, marrёveshjet e mjedisit do tё sjellin pёrmirёsime tё mjedisit, nё njёmёnyrё me kosto‐eficiente dhe tё shpejtё. Kompanitё, qё dёshtojnё nё plotesimin ekёrkesave legjislative tё mjedisit penalizohen. Kompanit tё suksesshme nxiten meStimulues ekonomike pёr produktet e ricikluara, duke theksuar kërkesën „Etiket Gjelber“pёrmes njё informimi mё tё mirё tё konsumatorit, duke zhvilluar mbi baza objektive pёrgjetjen e publikut “blerës” dhe veprimin pёr tё inkurajuar grumbullimin e mb. urbane qё tёjetё i realizueshëm Kjo do tё krijojё debatin midis tё interesuarve pёr pёrmirёsimin edisenjimit tё produktit mbi bazёn e veprimeve vullnetare tё kompanive ose sektoreve dhenёse do tё jenё tё pёrshtatshme do tё mbeshtetet nga instrumentet siç ёshtё standartizimidhe legalizimi.Qeverisja lokale, sё bashku me qeverinё duhet tё mbeshtesё zhvillimin e sistemevenacionale shpёrblyese harmonike pёr zhvillimet mjedisore tё kompanive qё identifikojnёdhe shpёrblejnё ata qё kanё rezultate tё mira.Veprimet- Inkurajo njё pёrqafim mё tё gjerё tё Eko‐menaxhimit dhe „Etiketa e Gjelber“ dhezhvillo masa pёr tё inkurajuar njё numur mё tё madh tё pjesёmarrjes sё kompanivepёr tё publikuar raporte tё performancёs sё zhvillimit, rigorozё dhe nё mёnyrё tёpavarur e verifikuar ambientalisht e tё vazhdueshme;- Vendosja e programit tё asistencёs tё pёrshtatshem me ndihmen specifike pёr SMM;- Aplikimi i skemave shpёrblyese tё zhvillimeve ambientale nё nivele bashkie;- Inkurajo angazhime dhe marrёveshje vullnetare pёr arritjen e objektivave tё pastrambi mjedisin;- Promovo produkte dhe proçeseve të pastra nën rrugën e zhvillimit dhe stimulimit tëPolitikave të Produktit të Integruar;9.3. Gjetja e rrugëve të reja duke punuar pranë tregut nëpermjet biznesit dhekonsumatorevea. Duke ndihmuar konsumatoret që të bëjnë zgjedhjet e informuaraNëpunësit publikë, konsumatorët kanё nevojё qё tu jepet informacion i kuptueshëm, ipёrshtashёm, si edhe i gatshёm pёr besueshmёrinё e cilёsisё sё produktit të ricikluara,duke u siguruar nё informacionin e duhur nëpërmjet kanaleve dhe mjeteve të tjera tëkomunikimit tё dhёna nga kompanitё, si dhe faqeve të internetit. Në këtë mënyrë,vendimet do të merren duke patur dijeni të plotë të pasojave mjedisore.Veprimet- Vlerёso progresin dhe efektivitetin e skemës së Eko‐Etiketës sё produktit.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 51

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbane- Mat dhe krahaso, duke përfshirë përdorimin e stimuluesve fiskale pёr tё inkurajuarmarrjen e eko‐etiketave, qё lejojnё konsumatorin tё krahasojё zhvillimet ambientale.- Promovo ose nxit prodhimet e pastra (të blerta), me rrugët orientuese.b. Subvencionet e dëmtimit të ambientit dhe ndihma e ShtetitAktivitet nё fushё e mjedisit, qё kёrkon vёmendje ёshtё ajo, që subvencionet qeveritarerezultojnë të kenë një ndikim të pjesshëm. Mbёshtetja pёr lehtësimin e taksave tëbizneseve të riciklimit, kur ato përdoren për të nxitur:sё pari, zhvillimin e proçeseve tё produkteve tё pёrshtatshme me ambientin;së dyti, produktet, tё cilat respektojnё rregullat favorizuese tё gjendjes sё mjedisit;3.c. Koncepti i pastër (green) i sektorit financiarSektori financiar i huadhёnies dhe aktivitetet e investimit kanё ndikim mjedisor indirekt,duke pёrcaktuar, se cila kompani dhe aktivitet kanё theks nё financё dhe kushtet qё lidhenme tё. Duke lehtёsuar hapjen e informacionit tё pёrshtatshёm nga sektori financiar dhekompanitё mund tё krijojnё njё stimulues pёr sjelljen „e pastër“. Duke rritur numurin e teinteresuarve dhe konsumatorёve nuk mjaftonё vetem sigurimi i produktit tё mirё dhe tëshёrbimeve me njё çmim tё drejtё. Ato, gjithashtu duhen tё jenё tё sigurta, nё mёnyrёn e tёprodhuarit, me pёrgjegjёshmёri sociale dhe mjedisore. Duhen nxitur programe, qё sektorifinanciar tё ofrojё Fonde tё Investimeve Jeshile pёr publikun, duke punuar drejt kufijveorientues vullnetare, ç`ka mund tё quhet investim ”jeshil” dhe nё bashkёpunim me BankenEvropiane tё Investimeve dhe me Banken Evropine për Rindertim dhe Zhvillim, mund tëkemi njё ndikim mё tё drejtpёrdrejtё nё flukset e parave, qё shkojnё pёr aktivitetet, qё nuke dëmtojne ambientin.Veprimet‐ Promovimi i shkëmbimit tё praktikave politike mё tё mira me vendet e zhvilluara;‐ Inisiativё vullnetare me sektorin financiar, i cili mund të mbulojë shkëmbimin epraktikave mё tё mira, marrёveshjet pёr arritjen e standarteve, pёr dhenien e huave,pёr fonde pёr investimin ”jeshil”, etj.‐ Duke forcuar integrimin e objektivave mjedisore dhe konsideratat pёr huatë ngaBanka Evropiane e Investimeve.9.4. Perfshirja e qytetareve dhe ndryshimi i mёnyrës së të sjelluritShumё njerёz kanё filluar tё bёjnё pёrpjekje pёr tё ndryshuar mёnyrёn e tyre tё sjellurit, sidhe të familjeve tё tyre, psh duke i ripёrdorur, duke blere produkte qё s’dёmtojnёambientin dhe duke ndarë mbejet sipas përbërjes që nё shtepitё. Qytetarët e mirёinformuar, qё janё tё pёrfshirё aktivisht nё lёvizjet ambjentaliste janё njё forcё e re efuqishme nё mbrojtje tё mjedisit. Njerëzit janë duke kёrkuar njё zё mё tё fuqishёm, nёM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 52

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbanevendimet nё nivel komuniteti, rajonal qё ndikon nё cilёsinё e mjedisit. Pёr tё qёnё efektiv,ata kanё nevojё pёr informacion cilesor, tё cilin ata mund ta pёrdorin dhe kuptojnё, si dhenevoja pёr theks tё pёrshtatshёm tё bёrёsit të vendimeve pёr tё qenё tё zotё tё shprehinpikpamjet e tyre. Insiativat pёr tё zhvilluar njё kuptim koherent dhe tё thjeshtё tёindikatorёve tё mjedisit ёshtё nevojё imediate pёr zgjidhje, si dhe prezantimi iinformacionit tё adresave tё kompanive ricikluese, llojit dhe pёrbёrjes sё produkteve tёricikluara. Informacioni që synon në inkurajimin në vazhdimësinё e mënyrës së të jetuarit,është ndoshta mё i mirë i siguruar në nivelin lokal, krahinor dhe nacional. Lёvizja lokale nёfavor tё mjedisit ёshtё zgjeruar dhe reflekton interesat e njerёzve nё mbajtjen e këndёshmetё ambienteve përreth vendbanimit tё tyre, nё ruajtjen e fshatrave lokale.Veprime- Masat pёr tё pёrmirёsuar aksesin dhe cilёsinё e informacionit mjedisor tekkomuniteti;- Pёrgatitja e kompletit tё mjeteve praktike, qё synojnё tё rrisin zhvillimet mjedisorerreth shtepisё;- Dhёnia e informacionit si tё ndajmё mbetjet nё burim.- Edukimi mjedisor nё tё gjitha nivelet dhe me tё gjitha mjetet e informimit, etj.Ky plan veprim do tё realizojё objektivat dhe detyrat e mёsipёrme duke realizzuar:Përpilimin e formularёve tё anketimitKryerjen e anketimit me grup-fokus lokal (rreth 2,000 formularë)Analizimi dhe interpretimi i anketimeveTrajnimi i personelit të pushtetit vendorPërpilimi dhe hartimi i programit tё fushatës sё sensibilizimitPërpilimi i materialeve formuese dhe informueseKrijimi i Bërthamës së “Lobingut”M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 53

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneX. POLITIKAT PËR TË FUQIZUAR TREGUN ERICIKLIMEVE10.1. Politika më e mirë për të nxitur ricikliminCila është politika më e mire për të stimuluar riciklimin? Nuk mundet, që një politikë evetme të ofrojë zgjidhjen e drejtë për çdo vend, megjithëse ndër komponentët kryesorërenditet pikësynimi i qartë, edukimi dhe nxitja ekonomike. Interesi i publikut në riciklimështë shtuar gjatë 15 viteve të fundit përmes botës së industrializuar. Ky interes ështëdrejtuar dhe zhvilluar nga faktorë të ndryshëm, duke përfshirë çështje që lidhen meshtimin e prodhimit të mbetjeve dhe zvogëlimit të kapacitetit të landfillit, ndotjes së ajritnga incinerimi, si dhe nevojës për mbrojtje të mjedisit. Në këtë kondita, shoqëria është einteresuar, që me politika të caktuara të synojë dhe të shtojë furnizimin me riciklime tëmbledhura. Mund të zhvillohen dhe politika të tjera, që përfshijnë udhërrëfime për blerjene produkteve të riciklueshme, kërkesat për minimumin e mbajtjes së materialeve tëriciklueshme dhe taksën nxitëse për produktet të ricikluara.Në shumë vende, qeveritë janë duke shtuar inkurajimin e industrive për të adoptuarsistemet e menaxhimit mjedisor, që shpesh ka të bëjë me gjenerimin e mbetjeve permesreduktimit në burim, ripërdorimit dhe riciklimit. Politikat që promovojnë riciklimin mundtë zbatohen në shkallë kombëtare, rajonale ose dhe lokale, ndonëse disa politika janë më tëbindshme në një shkallë ndryshe nga të tjerat. Një rrugë tjetër në politikat e riciklimit ështëmekanizmi i përdorur për financimin e programeve të riciklimit. Shumica e programeve tëriciklimit financohen nga taksat apo nga pagesat e menaxhimit të mbetjeve. Por ka dheshtete, si në Japoni e në Europë, që ato financohen nga industria. Nga ana tjetër, publikufinancon këto iniciativa, sepse ata kanë dhe duhet të paguajnë për këto të mira dheshërbime.Politika që mund të përdoren për të promovuar ricikliminPolitika, që promovojnë mbështetjen e riciklimit;Zbatimi i grumbullimit buzë trotuarit ose përmirësimi i efikasitetit të tij;Zbatimi bazuar në vënien e çmimit;M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 54

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbanePërmirësimi i disponueshmërisë së grumbullimit në vende publike;Nxjerrja e ambicieve dhe synime të ndryshme, etj.Paraqitja e kërkesave të regullta për ndarjen në burim;Kërkojini bashkive të operojë në programet e riciklimit;Ndalimin e hedhjes së materialeve për riciklime në vendgroposje;Taksa e landfillit;Miratoni programet e kompensimeve të depozitimeve në vend groposje;Ngarkimi i konsumatorëve me taksën e depozitimit të mbetjeve;Shtimi i edukimit të publikut;Garantimi i financimit nga Bashkia;Nxitje të kontratave afat‐gjata për shmangien e rrezikut të lëkundjes së çmimit për riciklime;Politika, që nxisin kërkesa për riciklim;Kërkoni minimumin e përmbajtjes së riciklimit në produkte;Nxisni projekte për kërkime dhe zhvillim;Siguroni kredit me interesa të ulta;Edukoni publikun me cilësinë e produkteve me përmbajtje të ricikluar;Politikat, që promovojnë mbështetjen dhe nevojën për riciklim;Inkurajoni kompanitë të përshtasin sisteme menaxhimi gjithë përfshirëse të mjedisit;Ka kaluar mëse një dekade, që kur u zbatuan për herë të parë politikat e riciklimit, çka tëjep mundësinë për të shqyrtuar ecurinë e tyre të suksesit dhe për të karakterizuar kushtetpër çdo politikë të ndryshme, që ka qenë e suksesshme.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 55

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneXI. RICIKLIMI I MBETJEVE NË VENDET ESTUDIUARA11.1. Të përgjithshmeVendet, që merren me riciklimin kanë miratuar një politikë unike për nxitjen e saj. Diferencatmidis tyre janë për shkak të shumë faktorëve, duke përfshirë gjeografinë dhe motin,demografinë, sistemet legale, përhapjen e zhvillimit të politikës në nivele kombëtare, rajonale elokale, kapaciteti prodhues, infrastruktura e menaxhimit të mbetjeve ekzistuese, qëndrimi ipublikut, etj.Politikat e përdorura të riciklimit në secilën nga vendet e studiuaraPolitikat e ofertës së planifikuar Italy Japan Netherland Singapor Spain US LuxembourgPjesëmarrja e detyrueshme e publikut L L N LDetyrimi i përbashkët ose ndarja e burimeveindustrialeNdalimi i landfilleve për ambalazhim osericiklime të tjeraL L N N N LN N LÇmimi bazë i përdorimit L L L LTaksat e vendosura N N LProgramet e shpërblimit të depoz‐itimeveNPolitikat e kërkesës së planifikuarDetyrimet e përmbajtjes së ricikluar N NSigurimi i udhërrëfimeve N NAdministrim i Produkteve dhe marrё‐veshjetvullnetareN N N NPolitikat e ofertës dhe kërkesës së planifikuarPërgjegjësia e prodhuesve të përhapur N N NSistemet e menaxhimit mjedisor N N NN = Politika është adaptuar në nivel kombëtarL = Politika është adaptuar në nivel lokal,M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 56

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneGjermaniaNë Gjermani, riciklimi është drejtuar nga mbështetja e publikut për zhvillimin eqëndrueshëm dhe nga Këshillat për zvogëlimin e kapacitetit të landfillit. Si përgjigje,qeveria gjermane ishte nga të parat, që ngriti një strukture kombëtare krahasuese për tënxitur riciklimin. Kjo strukture përfshin qëllime të larta të riciklimit kombëtar për mbetjetbashkiake, politikat në amblazhimin e përdorur. Komponenti më i njohur i sistemitgjerman është ”Etiket e Gjelbёr” për ambalazhimin e përdorur të mbetjeve shtëpiake, e cilaishte paraqitur fillimisht në Dekretin e Ambalazhimit gjerman ’91.Në sistemin EPR të Gjermanisë ”Etiket e Gjelbёr”, industria e ambalazhimit mbanpërgjegjësi për garantimin e normave të riciklimit për ambalazhimin e mbetjeve shtëpiake.Synimet e riciklimit janë 6 % për plastikat dhe përzierjet, 70% për letra dhe kartona, 70%për çelik, dhe 75% për qelq. Kompanitë e ambalazhimit dhe shitësit me pakicë u ështëkërkuar të pranojnë dhe të riciklojnë ambalazhet e përdorura nga konsumatorët. Sialternative tjetër, kompanitë mund të kontraktojnë me një grup të tretë, që të mbledhmbetjet shtëpiake dhe të garantojnë që synimet e qeverisë për arritjen e riciklimit.Shumica e industrisë së ambalazhimit gjerman ka adoptuar këtë rrugë alternative. Rezultatii sistemit ”Etiket e Gjelbёr” është bërë një model për programet pasuese në Europë dhekudo. Kompanitë anëtare të ”Etiket e Gjelbёr” paguajnë për ambalazhimin. Suksesi iarritjeve të ”Etiket e Gjelbёr” në riciklimin e mbetjeve shtëpiake të përdorura është evidentnë statistikat e riciklimit, siç u raportua nga BE‐ja. Ambalazhimi nën kompetencat e ”Etikete Gjelbёr” ishte ricikluar në një normë prej 50% në 1991. Kjo normë u shtua në gati 85% në2000. Veç kësaj midis 1991 dhe 1998 kompanitë gjermane reduktuan të gjitha nivelet eambalazhimit të vendosura në tregje në afërsisht 10%.SHBAShBA kanë marrë një rrugë shumë të ndryshme drejt promovimit të riciklimit. Ndërsapolitikat e EPR gjermane janë centralizuar, qeveria federale amerikane ka ngarkuargjerësisht shtetet të merren me menaxhimin e mbetjeve urbane. Kështu, politikat ericiklimit janë adoptuar në nivele lokale dhe shtetesh, kryesisht në përgjigje të trysnisë ngaqytetarët me ndërgjegje mjedisore dhe në disa zona nga një dëshirë për të zgjaturkapactetin e landfillit lokal. Rezultati është një prirje shumë heterogjene e politikave. Lejapër programet e riciklimit buzë trotuarit ndryshoi shumë, duke arritur nga 89% në disashtete në 35% në disa të tjera. Këto tendenca përforcuan idenë, se kapaciteti i kufizuar ilandfilleve dhe kostot e larta të tyre, tipike për zonat e populluara, janë faktorët kryesorë nëpërcaktimin e shkallës së programeve të riciklimit.BrazilM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 57

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneI përballur me papunësinë e lartë, qeveria braziliane nuk ka zbatuar shumë politika për tëpromovuar riciklimin, por riciklimi në Brazil është drejtuar nga një industri e forte alumini,që kërkon lëndë të parë jo të shtrenjtë, të cilat favorizojnë përmbajtje të ricikluar. Si rezultat,shkalla e riciklimit të aluminit në Brazil është më e larta në botë. Qeveria ka bërë njëpërpjekje për të përmirësuar kushtet e punës dhe të përgatis mbledhësit e riciklimit për tëricikluar materialet shtesë.Belgjika, Finlanda, Luksenburgu, Hollanda, Spanja dhe ItaliaKëto vende kanë miratuar rregullat e ”Etiket e Gjelbёr” po ashtu si Gjermania, por mesynime dhe qëllime më të rrepta dhe më të sakta dhe me shumë ndryshime në zbatim. Poashtu si edhe Gjermania, këto vende kompletuan ”Etiket e Gjelbёr” me politika të tjera. NëFinlandë, Dekreti Federal i Mbetjeve specifikon qëllimet e ripërpunimit për mbetjetbashkiake aq mirë, sa 12 nivele specifike të mbetjeve industriale, dhe Planifikimi Kombëtari Mbetjeve bëri thirrje për qeverinë lokale të zhvillojë një sistem çmimi për menaxhimin embetjeve. Hollanda ka miratuar një taksë landfill‐i dhe një ndarje të detyrueshme tëburimit nga mbetjet industriale. Italia nxit dhe inkurajon kompanitë, që të miratojnë EMS.Në kontrast me vendet e tjera kushtet ekonomike të varfra të Spanjës kanë rezultuar nëpakësimin e grumbullimit të mbetjeve buzë trotuarit.AustraliaQeveria australiane paraqiti një synim që të reduktojë shumën e mbetjeve në landfille në55% nga 1990 në 2000. Për të arritur këtë synim, disa shtete futën sistemin e taksave tëlandfilleve. Veç kësaj qeveria ka promovuar aksione vullnetare ”Etiket e Gjelbёr” permesmiratimit të marrëveshjes Kombëtare të Ambalazhimit në 1999. Sipas marrëveshjes,kompanitë e përfshira në prodhimin dhe shpërndarjen e ambalazhimit janë të nxitura tëpunojnë së bashku për të arritur synimet e qeverisë për riciklimin. Ndonëse marrëveshja eambalazhimit është miratuar në nivele kombëtare, shumica e politikave mjedisoreaustraliane janë miratuar në nivele shtetesh.Britania e MadheNdonëse BM ka miratuar EPR, ajo ka marrë një rrugë jo të zakonshme. Industria eambalazhimit ka bërë që synimet e riciklimit janë bërë përmes mbështejes së njoftimeve tëripërpunimit të ambalazhimit. Si rezultat, përpjekjet e riciklimit të ambalazheve të letravedhe plastikave kanë synuar cilësinë më të lartë.JaponiaJaponia, ashtu si edhe vendet e tjera aziatike u vlerësuan në këtë studim, me popullsi tëdendur dhe ka kufizuar kapacitetin e landfilleve. Si rezultat, vendi është mbështetur nëincinerimin si mjetin bazë për trajtimin e mbetjeve të tij: afërsisht 70% e MBU japonezedigjen. Më 1990, u rrit interesimi për emetimet nga incinerimi. Si përgjigje, qeveria japonezeM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 58

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbaneadaptoi një strukturë politike gjithë përfshirëse për të shtuar riciklimin. Komponentët ekësaj strukture përfshijnë: 50 % reduktim landfilleve nga 1996 në 2010; Përforëcim i punës së burim‐ndarjes; Kërkesë për bashkitë që të operojnë me programet e riciklimit; Ndihma të qeverisë federale për të mbështetur programet e riciklimit; Ligje të EPR për ambalazhe dhe elektronikë; Rregulla sigurimi kombëtare; Financim i qeverisë të programeve pilot, kërkime dhe zhvillime.Shumë prej këtyre politikave tashmë funksionojnë, ku efektet e tyre janë duke u shfaqur nëstatistikat e riciklimit.Hong KongHong Kongu ka një densitet të popullsisë prej 14,000 banor për km 2 , krahasuar me NjuJorkun 2050 për km 2 , dhe Parisin 3540 për km 2 . Gjeografia e Hong Kongut, densiteti i lartë ipopullsisë dhe shtimi i prodhimit të mbetjeve ka rezultuar në parashikime se kapaciteti ilandfillit të vendit do të rrënohet midis viteve 2012‐ 2018. Si përgjigje, Hong Kongu miratoiPlanin e Reduktimit të Mbetjeve, një plan 10 vjeçar, që reklamon një reduktim të mbetjeve,ripërdorim dhe riciklim. Qëllimi ishte të reduktoheshin sasitë e përvitshme të mbetjeve tëgroposura deri në 58%. Densiteti i lartë i popullsisë e bën distancën e transportit tëshkurtër, duke përmirësuar ekonominë. Megjithatë, shumica e banorëve banojnë dhepunojnë në ndërtesa shumëkatëshe, duke e bërë të vështirë për të zbatuar çmimin bazë tëpërdorimit për grumbullimin e mbeturinave. Veç kësaj, toka e lartë e bën të vështirë dhe tështrenjtë grumbullimin e riciklimeve.SingaporSingapori ka një sipërfaqe tokësore prej 660 km 2 dhe një popullsi prej 3.89 milion banorë,80% e të cilëve jetojnë në familje të mëdha, në ndërtesa shumëkatëshe. Rreth 90% embetjeve të tij digjet. Norma e riciklimit të përgjithshëm në Singapor në vitin 2000 është40%, ndërsa norma e riciklimit për pjesën bashkiake të normës së riciklimit ishte vetëm17%. Këto të dhëna sugjestionojnë norma riciklimi shumë të larta institucionale dheindustriale. Për të rimarr një fraksion të madh të mbetjeve bashkiake, qeveria ka kërkuarkompani menaxhimi private të mbetjeve bashkiake për të mbledhur riciklimet.11.2. Efektshmëria e riciklimitGjermania, Belgjika dhe Hollanda kanë arritur norma riciklimi bashkiake që dallohen ngatë tjerat. Secila prej këtyre vendeve ka miratuar ”Etiket e Gjelbёr” për ambalazhimin dhegjithashtu kanë plotësuar ”Etiket e Gjelbёr” me politika të ndryshme që garantojnë rregullatë forta dhe drejtues nxitës për qytetarët dhe biznesin që të riciklojnë. Politikat e riciklimitM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 59

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbanedhe infrastrukturat në Itali, Spanjë, Japoni, Hong Kong dhe Japoni janë akoma nëevolucion. Shumë nga progreset e tyre nuk mund të jepen në të dhënat e tabelës 3.11.3. Modelet e zakonshmeVendet e përfshira në këtë studim dallojnë në lidhje me demografinë, gjeografinë,industritë prodhuese, strukturën politike. Si rezultat, ato kanë ndryshuar rrugën e tyre përtë promovuar riciklimin. Në të gjitha vendet, ekzistojnë tregjet për shumicën ekonsumatorëve, me kusht që materialet mund të ndahen në tregje me cilësi, sasi dhe çmimetë arsyeshme. Kostot e grumbullimit dhe klasifikimit nuk lejojnë që shumica e riciklimevetë mbetjeve shtëpiake, të ndahet në tregje pa financime. Është publiku, që po garanton këtëfinancim. P.sh., në ShBA, prodhuesit e mbetjeve paguajnë përmes taksave dhe tarifave,ndërsa në Gjermani publiku prodhues i mbetjeve paguan në saj të pjesës të kostos sëproduktit të blerë.Në këtë kontekst, niveli i riciklimit që ndodh varet në gatishmërinë e publikut për tëpaguar. Mënyra, në të cilën kostot e riciklimit janë prezantuar në publik, mund të kenë njëndikim të konsiderueshëm në gatishmërinë për të paguar. Për shembull, publiku mund tëgjejë për të paguar një faturë 10 dollarëshe në muaj. Kjo është një arsye se kombeteuropiane kanë qenë të gatshme për të arritur norma të larta të riciklimit përambalazhimin. Lidhur me gatishmërinë e publikut për të paguar është aftësia apomundësia e tij për të paguar. Kjo është reflektuar në normat e larta të riciklimit tëraportuara për vendet shumë të bollshme. Brazili është një përjashtim për këtë. Papunësia evendit është mjaftueshmërisht e lartë dhe rrogat e ulta që marrin janë ekonomikisht shumëtë favorshme. Politikat e EPR shfaqen që të kenë ndikimin madhor në prodhimin enormave të larta të riciklimit. Eksperienca gjermane ilustron se zbatimi i politikëskrejtësisht unike me mosdyshimin çon në “rritjen e mundimeve”. Duke mësuar ngaeksperienca gjermane vendet e tjera kanë qenë të gatshme dhe të afta të ndërtojnë politikate EPR, që mënjanojnë shumë prej problemeve të tyre fillestare. Duke përdorur tarifat epeshës‐bazë, skemat e EPR gjithashtu kanë përfitim të sigurimit të një nxitje financiaredirekte për të reduktuar shumën e ambalazhimit për paketim.Në disa raste, tarifat për ambalazhe janë përdorur nga një material. Në Finlandë përshembull, vetëm pjesa e një depozite është kompesuar në blerjen e shisheve njëpërdorimshe.Taksat e groposjes, në mbetjet bashkiake sigurojnë një shembull se si disapolitika mund të kenë një efekt shumë të vogël në sjelljen e konsumatorit. Nëse shuma ekëtyre taksave nuk është e dallueshëm, si një linjë‐mësimi në faturën e menaxhimit tëmbetjeve, qytetarët nuk mund të ndjehen keq nëse ata kanë një nxitje direkte për tëpakësuar sasitë e mbetjeve. Duke i krahasuar me taksat e landfillit, detyrimet e ndarjes sëburimeve dhe dekretet e landfilleve shoqërohen me ndëshkime për mos pëlqimin. Taksat elandfilleve mund të përdoren për të dekurajuar landfillet relative në strategji alternative tëM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 60

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbanemenaxhimit të mbetjeve, fillimisht djegien. Gjithashtu, taksat e landfillit sigurojnë fonde qëmund të përdoren për të subvencionuar programet e riciklimit. Gjithnjë e më shumë,shumë prej këtyre vendeve në këtë studim janë kthyer përmes marrëveshjeve vullnetareme industrinë për të arritur qëllimet mjedisore. Suksesi i këtyre programeve vullnetareështë ndikuar nëse ata janë nxitës të përshtatshëm për industrinë për të marrë pjesë.Australia merr këtë rrugë me anë të kërcënimit të rregulloreve shumë strikte nëse synimetnuk janë arritur.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 61

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbanePËRKUFIZIM TERMASHAmballazhe: prej kartoni, flete plastike te tjera qe ne fakte jane paketime qe i sherbejne reklamesdhe qe per bleresin jane fare te panevojshme.Amballazh i kombinuar: kombinime te pandashme te materialeve te ndryshme, p.sh paketimi i ilengut te frutave (leter +lende plastike), letra e cokollates (leter +alumin)Depo (depo e rregullt): kjo nenkuptone nje ndertese per sendmentimin e metejshem tepademshem te mbeturinave duke marre parasysh kerkesat higjenike, hidrologjike dhe ekologjke,duke shmangur demtimet ndaj natyres“Mbetje” janë lëndët, objektet ose pjesët e tyre, që përcaktohen nga autoriteti përgjegjës, tëcilat nuk përdoren më ose që pronari do t’i largojë. Mbetjet vlerësohen si të tilla, për sakohë qe materialet e nxjerra prej tyre ose energjia e prodhuar nuk perfshihet në procesin eprodhimit.Mbeturina shtëpiake: plehra nga punët e shtëpisë, të ndërmarjeve dhe të punëve të tjera, të cilatpërfundojnë në kazanët e zakonshëm të plehrave dhe pa ndonjë trajtim special të tyre.Shishe të ripërdorshme: sipas tipit dhe madhësisë së shisheve prej qelqi deri në 60 herë sërisht tëpërdorëshme (p.sh për qumësht, birrë ose ujë mineral). Nëpërmjet sistemit të mbushjes garantohetnjë ripërdorim i shumëfishtë, gjë kjo që con në reduktimin e sasisë së plehrave“Teknikat më të mira të mundëshme” përfaqësojnë fazën më të përhapur dhe me nivel mëtë lartë të mbrojtjes së mjedisit, të zhvillimit të një veprimtarie dhe që janë plotësisht tëzbatueshme nga pikpamja praktike dhe ekonomike.“Llum” quhet mbetja gjysëm e lëngshme, që mbetet nga trajtimi i ujit urban dhe industrial,si dhe nga uji i mbetjeve.Qendër e Shkarkimit të mbeturinave”,është një vend qendror ku individët shkarkojnë dhedepozitojnë mbetjet e riciklueshme në kontenierë të veçantë.Copra lëndëshMateriali i mbetjeve industriale të hedhura dhe të flakura, që shpesh janë të përshtatshmepër riciklim.Mbetjet inorganikeM.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 62

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneMbetjet e përbëra nga lëndë të tjera, përveç atyre bimore dhe shtazore (d.m.th. nukpërmbajnë karbon).Mbetjet insitucionaleMaterialet e mbetjeve që krijohen në shkolla, spitale, burgje, në insitucionet e kërkimeve, sidhe në godina të tjera publike.Manaxhimi i integruar i mbetjeve të ngurtaPraktika e përdorimit të disa alternativave të teknikave për manaxhimin e mbetjeve për tëmanaxhuar dhe për të eliminuar përbërësit e mbetjeve të ngurta urbane. Alternativat përmanaxhimin e mbetjeve përfshijnë Reduktimin, Riperdorimin, Riciklimin, Kompostimin,Prodhimin e energjisë dhe Vendgroposjen.Mbetjet e ngurta urbaneNë mbetjet e ngurta urbane përfshihen mbeturinat shtëpiake, mbetjet e ngurta tregtare,llumra të parrezikshme, si dhe mbetjet e ngurta industriale.MbeturinaMaterialet që mbeten pas përpunimit, djegies termike, kompostimit ose riciklimit.Mbeturinat në përgjithësi eliminohen në vendgroposje.Materiali sekondarMateriali që përdoret në vend të materialit primar ose lëndës së parë për prodhimin e njëprodukti.Mbetjet e ngurtaÇdo lloj mbeturine, plehre, lluma që del nga pajisja e trajtimit të mbetjeve ujore, si dhemateriale të tjera të flakura, duke përfshirë dherat, lëngjet, trupat gjysëm të ngurtë, osematerialet që përmabjnë gaze dhe që janë rezultat i zbatimeveve industriale, tregtare,minerare dhe bujqësore, si dhe që janë rezultat i aktiviteteve të komunitetit. Këtu nukpërfshihen materialet e ngurta apo të tretshme të ujrave të zeza shtëpiake, materialet engurta apo të tretshme të rrjedhjeve nga vaditja, shkarkimet industriale, materialet eveçanta nukleare.Pakësimi i mbetjevePakësimi i mbetjeve është një term i gjerë që përfshin të gjitha metodat e ekomenaxhimit tëmbetjeve – Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi, kompostimi – që rezultojnë nga pakësimi imbetjeve.RiciklimiProçesi në të cilin materialet që janë destinuar për eliminim, mund të grumbullohen,ripërpunohen, riprodhohen dhe përdoren sërish si lende e pare.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 63

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneRipërdorimiPërdorimi i një produkti më shumë se një herë në formën e tij të ngjashme dhe për të njëjtinqëllim, psh. një shishe pijesh ripërdoret kur i kthehet kompanisë së shisheve për rimbushje.M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 64

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve UrbaneSTUDIME MBËSHTETËSECizek Z. Waste management, Pilsen; 2001Guri M. Studim gjeoambjental i vend depozitës të MbU të Pogradecit, 2001Gjoka F. Pedologjia, 1998Hoxha J. Hartografimi Gjeologo – Ambjental, 2000Keller E. Environmental Geology (New York) 1992Sayed E. Hasan Geology and Hazardous Waste Management (Kansas City-USA) , 1996UNEP Disposal of municipal solid waste (Sanitary Landfills Split), 1994EPA Decision-maker`s Guide to solid waste management, 1995Ecologia ITALIA:Projekt i për përcaktimin e vendgroposjes së mbetjeve urbane.1998Barlaz Morton A.Recycling worldwide – Policies to strengthen markets for recyclables In:Loughlin Daniel H. Waste Management World, July-August 2005Official Journal of EC, Council Directive 1999/31/EC of 26 April 1999 on the landfill of waste.Magalang, A., Diaz, L.F. Community-based waste reduction and recovery:Eggerth, L.L Philippine Ecological Solid Waste Management Act. Sardinia 2003Savage, GM, Diaz, LF, Guidance for Landfilling Waste in Economically Developing Countries,CG, Goluke, Martone, C International Solid Waste Association and Cal Recovery Inc. USA.ISBN:87- 90402-07-3 (1998).Schneider, F., Wassermann, G. Does Paper Recycling Cause Damage ToThe Environment?Salhofer, S. A Case Study and Methodological Considerations. Sardinia 2003S.Margherita Di Pula,Science And Engineering Of Recycling For Environmental ProtectionWoolley, G. R. :An Overview Of The WASCON 2000 Conference. In: Waste Management,Volume 21, Issue 3, Cagliari, Italy June 2001,Ali,A.(2005)Waste management – Developing world and countries in transit. In:Sardinia 2005 Tenth International Waste Management and LandfillSymposium, Editors Raffaello Cossu, Rainer Stegmann .Barlaz Morton A. H.(2005)Recycling worldwide – Policies to strengthen markets for recyclables. In:Waste Management World, July-August 2005, Pages 31-40.Council Directive 1999/31/ECof 26 April 1999 on the landfill Official Journal of the European Communities, 16.7.1999Environmental InformationAdministration-EIA, (2004).Solid Waste Recycling, What is Recycling, Available online:M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 65

Reduktimi, Riperdorimi, Riciklimi (3R) – Metoda Ekologjike të Trajtimit te Mbetjeve Urbanehttp://www.eia.doe.gov [Downloaded: August 2004].Global Citizenship Report, (2004). Hewlett-Packard Development Company, Available online:http://www.hp.com/go/report [Downloaded: August 2004].ISWA & UNEP. (2002). Waste Management: Industry as a partner for sustainable development.International Solid Waste Association & United Nations EnvironmentProgramme. ISBN: 92-807-2194-2Johnson, E. (2003)PET Recycling In Europe: Growth, But No Chemical Recycling Yet.Proceedings Sardinia 2003, 9 thInternational Waste Management and Landfill Symposium, S.Margherita DiPulia, Cagliari, ItalyMagalang, A., Diaz, (2003) Community-based waste reduction and recovery: a mandatory requirement ofthe Philippine Ecological Solid Waste ManagementAct.In: Sardinia 2003 Ninth International Waste Management and LandfillSymposium,Editors Thomas H. Christensen, Raffaello Cossu, RainerStegmann.Savage, GM, Diaz, LF, Goluke,CG, Martone, (1998). Guidance for Landfilling Waste in Economically Developing Countries,International Solid Waste Association and CalRecovery Inc. USA. ISBN: 87-90402-07-3Schneider, F., Wassermann,G. and Salhofer, S. (2003) Does Paper Recycling Cause Damage To The Environment? – A Case StudyAnd Methodological Considerations. Proceedings Sardinia 2003, 9 thInternational Waste Management and Landfill Symposium, S. Margherita DiPula, Cagliari, ItalyStegmann, R. (2005) Waste as a resource.In: Sardinia 2005 Tenth International asteManagementand Landfill Symposium, Editors Raffaello Cossu, Rainer Stegmann.Suchada, P., Traenkler, J.,Cholada, K. and Scholl,W.(2003)The role of formal and informal sectors in solid waste management ofdeveloping countries. In: Proceedings Sardinia 2003Ninth InternationalWaste Management and Landfill Symposium, Editors Thomas H.Christensen,Raffaello Cossu, Rainer Stegmann.UN (2000).State of the Environment in Asia and the Pacific. United Nations Economicand Social Commission for Asia and Pacific and Asian Development Bank(ESCAP & ADB),United Nations Publication, New York. ISBN:92-1-1200M.sc. Marianthi GuriShoqata “Menvgroup”, Rr. “Sami Frashëri”, Godina. 13, Kati II - Tel: 04 222 53 74 66