Drafti i Planit Lokal të Menaxhimit të Mbetjeve

BASHKIA BERATPlani i menaxhimit të mbetjeve urbaneBashkia BeratQershor 20121

FalenderimexxxxxxxxxxxxxxxxxGrupi i punës:MPA Merita MansakuAndrian VasoM. Sc. Konalsi GjokaMirela BuhuriM. Sc. Ermelinda MahmutajJonida MamajAlbi QesejaEva DhimaVenetik CelaXhoxhi GjokaTeuta MocagllavaHajrie MbratiGezim KalluciMarius QytyleuGora ZaimiVullnet ZylyftariKreshnik KurtiValbona Papa2

HYRJEPërse një plan për menaxhimin e mbetjeve në nivel lokal?Plani i Menaxhimit të Mbetjeve të Ngurta (PMMN) është një dokument udhëzues dhe planifikues, i cilimundëson zbatimin e politikës kombëtare të mbetjeve në nivel vendor. Ky plan mundëson orientiminstrategjik të Bashkisë Berat drejt një manaxhimi të integruar e të qëndrueshëm të mbetjeve.Qëllimi i këtij plani është të parashtrojë një përqasje të qartë të politikave të manaxhimit të mbetjeve nënivel lokal, duke tentuar drejt një harmonizimi sa më të plotë dhe gjithëpërfshirës të interesave dheqëndrimeve të përbashkëta midis aktorëve të ndryshëm të interesuar në menaxhimin e qëndrueshëm tëmbetjeve.Më konkretisht, ky plan ka si qëllim të mundësojë dhe sigurojë si më poshtë: Përputhshmëri me Strategjinë Kombëtare të Mbetjeve (SKM) dhe objektivat e saj: dukekontribuar në zbatimin e politikave kombëtare dhe arritjen e objektivave kombëtare në fushën embetjeve; Të ndërtojë dhe krahasojë skenaret e menaxhimit të mbetjeve: për të mundësuar grumbullimindhe trajtimin e mbetjeve në përputhje me objektivat kombëtare. Plani identifikon dherekomandon teknologjitë e duhura për minimizimin dhe depozitimin (asgjesimin) final tëmbetjeve; Të propozojë dhe rekomandojë hartimin e instrumentave të rëndësishëm institucionale dheorganizativë. Plani mundëson paraqitje të plotë të kuadrit institucional, organizativ dherregullator dhe rekomandon masat për përmirësimin e elementeve përbërës të tij; Të parashikojë nevojat financiare për investime: duke përshkruar dhe argumentuar nevojatfinanciare dhe nevojën për investime për zbatimin e skemave të grumbullimit dhe trajtimit tëmbetjeve;Nevoja për hartimin e një plani lokal për mbetjetQë prej vitit 1994 grumbullimi dhe trajtimi i mbetjeve dhe shërbimet e tjera të pastrimit i janë deleguarautoriteteve lokale duke i bërë këto të fundit përgjegjëse për menaxhimin e tyre dhe njëkohësisht dukeu siguruar financimin nga qeverisja qendrore me anë të “granteve të pakushtëzuara”. Ligji 8652, dt31.7.2000 “Mbi organizimin dhe funksionimin e qeverive vendore” vendosi që grumbullimi, groposjadhe trajtimi i mbetjeve bashkiake urbane të jetë tërësisht një përgjegjësi funksionale dhe organizative ebashkive dhe komunave.Sistemet kryesore për manaxhimin e mbetjeve kanë konsistuar në grumbullimin e mbetjeve të ngurtaurbane në një rrymë të vetme dhe transportimin e tyre drejt vendeve të grumbullimit që janë nënadministrimin e vetë njësive lokale.Në përgjithësi, problematika në sektorin e mbetjeve lidhet ngushtë me mungesën e instrumenteve tëduhura për menaxhimin mjedisor të tyre, mungesën e teknologjive dhe investimeve dhe kapacitetet epamjaftueshme në burimet njerëzore dhe financiare. Për më tepër, përpjekjet e deritanishme për të4

adresuar këtë problematikë kanë qenë të parakorduara, të fragmentizuara dhe jo efikase, çka ka bërë qëndryshimet e pritura lidhur me zhvillimin e këtij sektori të ecin shumë ngadalë dhe të shoqërohen meimpakte negative ndaj mjedisit.Politika kombëtare për manaxhimin e mbetjeve, ku përfshihet edhe detyrimi ligjor (Ligji 9010dt.13.02.2003, neni 5, pika 2.a; Ligji 8934 dt. 05.09.2002, Nenit 66/ç; Udhëzimi Nr.6 dt. 27.11.2007), idetyron autoritetet në nivel qendror, rajonal dhe lokal që të hartojnë planin e manaxhimit të mbetjeve.Si fazë e parë e hartimit të këtyre dokumenteve planifikuese strategjike është parashikuar hartimi iPlanit Kombëtar të Menaxhimit të Mbetjeve 1 dhe si fazë e dytë hartimi i planeve rajonale dhe lokale.Këto plane duhen shoqëruar me hartimin e udhëzuesve dhe standardeve si dhe me mbështetje teknikepër të mundësuar zbatimin efektiv të tyre.Hartimi i planeve (kombëtar, rajonal dhe lokal) do të jetë një obligim i ardhshëm, që rrjedh ngadirektivat e Këshillit të Evropës që Shqipëria duhet të zbatojë si një vend potencial për t’u anëtarësuarnë Bashkimin Evropian 2 .Procesi i hartimit, konsultimit dhe pjesëmarrjesNë kuadër të projektit ”Për qytete të pastra me qeverisje evropiane” i mbështetur financiarisht ngaFondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë (SOROS) dhe zbatuar nga qendra mjedisore EDEN nëbashkëpunim me Bashkinë Berat, u mundësua hartimi i platformës dhe u lehtësua proçesi i hartimit tëPlanit lokal të menaxhimit të mbetjeve për Bashkinë Berat.Qëllimi i projektit ishte të kontribuojë në mirëqeverisjen vendore të bashkisë Berat në fushën emenaxhimit të mbetjeve urbane duke ngritur kapacitetet e administratës dhe duke përmirësuar kuadrinrregullator të menaxhimit të mbetjeve urbane. Nëpërmjet këtij projekti pritshmëritë tona më të mëdhau fokusuan në promovimin e përqasjes gjithëpërfshirëse/ transparencës në hartimin e planeve lokale sinjë nga treguesit kryesor të mirëqeverisjes dhe demokracisë si dhe në dëshirën që procesi i hartimit tëPLMM në Berat të mirëpritet si model për pushtete të tjera vendore në vend.Procesi i hartimit të Planit Lokal të menaxhimit të mbetjeve në Bashkinë Berat filloi në muajin tetor tëvitit 2011 dhe kaloi në 6 faza kryesore (fig. xx). Gjatë fazës së parë u ngrit grupi i punës që punoi nëmënyrë aktive përgjatë gjithë procesit me përfaqësues nga administrata e Bashkisë Berat, qendra EDENdhe ekspertë të fushës 3 . Vlerësimi i situatës ekzistuese për menaxhimin e mbetjeve urbane në BashkinëBerat u realizua nëpërmjet hulumtimit dokumentor në Bashkinë Berat dhe duke mbledhur perceptimine publikut nëpërmjet plotësimit të 850 pyetesorëve në 4 rajonet e qytetit. Ne zhvilluam takime dhekomunikime të vazhdueshme me bashkinë Berat dhe grupi vullnetar i të rinjve të parlamentit rinor nëBerat u bashkua më vullnetarët e qendrës EDEN për plotësimin e pyetësorëve. Rezultat i rendësishëm i1 Miratuar: VKM nr.175, dtaë 19.1.20112 Në qershor 2006 është firmosur Marrëveshja e Stabilizim-Asocimit dhe rrjedhimisht Qeveria Shqiptare ka marrënjë seri angazhimesh që janë përqendruar në arritjen e pranimit në BE.3 Lista e plotë e grupit të punës si aneks i këtij plani5

kësaj faze ishte raporti vlerësues 4 i cili shërbeu si gur themeli për zhvillimin e qartë të fazave pasardhësetë procesit.Tre fazat e fundit të procesit u zhvilluan në një bashkëpunim të ngushtë midis ekspertëve dhe grupit tëpunës në administratën e bashkisë Berat. Ata punuan dhe diskutuan sëbashku përgjatë takimeve tëndryshme, workshop-eve dhe trajnimeve përgjatë punës, cdo elemnt të planit. Sugjeruan dhekomentuan mbi draftet e përgatitura nga ekspertët dhe përfshinë në komunikime aktorë të tjerë tëinteresuar sikundër është shoqëria civile dhe bizneset vendase.Përgjatë gjithë procesit të hartimit të Planit Lokal të menaxhimit të mbetjeve në Bashkinë Berat elementshumë i rendësishëm ishte hartimi dhe zbatimi i një plani të gjerë të pjesëmarrjes dhe informimit tëpublikut në proces. Në këtë kuadër Bashkia Berat dhe grupi i punës realizoi takime konsultuese mepublikun në 6 zona te ndryshme të qytetit, realizoi xxx aktivitete ndërgjegjësimi në sheshet kryesore tëqytetit dhe punë kryesisht me mediat lokale. Komentet, sugjerimet dhe diskutimet e publikut të cilat upanë të përshtashme u morën në konsideratë në versionin përfundimtar të planit.Mobilizimi dheplanifikimiVleresimi i SituatesekzistueseHartimi i Vizionit Fokusitdhe ObjektivaveHartimi i Skenareve dhePlanifikimi afat shkurterdhe afat mesemKonsultimi me Bashkine BeratKonsultimi me Bashkinë Berat, me shoqërinëcivile, me publikun dhe me Ministrinë eMjedisit Pyjeve dhe Administrimit të UjraveKonsultimi me grupin e punës nëBashkinë BeratAParashikimi i nevojavefinanciare per investimeFigure…. : ………………….4 Raporti i vlerësimit http://www.edenal.org/media/VLER%C3%8BSIMI%20I%20SITUAT%C3%8BS%20S%C3%8B%20MENAXHIMIT%20T%C3%8B%20MBETJEVE%20URBANE%20N%C3%8B%20BASHKIN%C3%8B%20BERAT.pdf6

LEGJISLACIONI & POLITIKAT PËR MENAXHIMIN E MBETJEVE TËNGURTA (KONTRIBUT I TË GJITHËVE)Përmbajta e legjislacionit të BEDirektivat evropiane për mbetjet janë të organizuara në katër grupime kryesore. Grupimi i parëpërbëhet nga Direktiva për Mbetjet (2008/98/EC) që përcakton kërkesat për të gjitha llojet e mbetjeve,përveç rasteve në të cilat këto nuk janë të rregulluara nga direktiva të tjera specifike. Në këtë gruppërfshihet edhe Direktiva e “Mbetjeve të Rrezikshme” që parashikon menaxhimin, rikuperimin dhedepozitimin korrekt të mbetjeve të rrezikshme. Në vijim, brenda kuadrit të mbetjeve ekzistojnë njënumër direktivash që lidhen me menaxhimin dhe rregullimin e rrymave specifike mbetjeve si dhe njëgrup direktivash që rregullojnë proceset e menaxhimit të mbetjeve si dhe direktivën për transportin embetjeve. I gjithë kuadri ligjor i BE 5 , paraqitet i përmbledhur në figurën e mëposhtme:5 http://ec.europa.eu/environment/archives/guide/part2c.htm7

Figurë…. : Përshkrim i Përgjithshëm i Direktivave të BE për MbetjetPërmbajtja e legjislacionit ShqiptarQeveria Shqiptare është e angazhuar në procesin e anëtarësimit të plotë në BE dhe për këtë qëllimMinistria e Mjedisit Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave është duke punuar drejt përafrimit dheadoptimit të legjislacionit Shqiptar në përputhje me instrumentet legjislativë të BE. Ashtu siç theksohetedhe në Progres Raportin e BE për vitin 2011 6 progresi më i madh në fushën e mbetjeve është bërë nëpërafrimin e legjislacionit. Gjatë periudhës 2008-2011, legjislacioni Shqiptar për manaxhimin e mbetjeveështë përmirësuar me ligje të reja, vendime dhe rregullore që reflektojnë direktivat e BE dhe detyrimetnga Konventa e Baselit. Legjislacioni i plotë Shqiptar në fushën e mbetjeve është dhënë i përmbledhurnë tabelën e mëposhtme:Ligjet kryesore në fushëne mbetjeveLegjislacioni dytësor nëmanaxhimin direkt tëmbetjeveAkte të tjera ligjore qëlidhen direkt apo indirektedhe me manaxhimin embetjeveLigjet, vendimet, udhëzimet dhe rregullore të tjera për manaxhimin embetjeveLigji nr.10.463, datë 22.09.2011 “Për menaxhimin e integruar të mbetjeve”.Ligji nr. 8934, datë 05.09.2002 “Për mbrojtjen e mjedisit”, i amenduar meLigjin nr. 9890, datë 20.3.2008 dhe Ligjin nr. 9983, datë 8.9.2008Ligji nr. 9010, datë 13.02.2003 “Për manaxhimin mjedisor të mbetjeve tëngurta”Ligji nr. 9537, datë 18.5.2006 “Për manaxhimin e mbetjeve të rrezikshme”Ligji nr. 8094, datë 21.03.1996 “Për largimin publik të mbetjeve”Vendimi nr. 803, datë 04.12.2003 “Për aprovimin e rregullave dheprocedurave për importimin e mbetjeve për riciklim dhe trajtim”Vendimi nr. 99, datët.18.02.2005 “Për aprovimin e katalogut Shqiptar përklasifikimin e mbetjeve”Rregullore nr. 1, datë 30.3.2007 “Për trajtimin e mbetjeve nga ndërtimetdhe shkatërrimet, nga krijimi, transporti dhe deri tek trajtimipërfundimtar”Rregullore nr. 6, datë 30.11.2007 “Për administrimin e mbetjeve spitalore”Udhëzues nr. 6, datë 27.11.2007 “Për aprovimin e rregullave, përmbatjesdhe afatave për skicimin e planeve për manaxhimin e mbetjeve”Ligji nr. 8934, datë 5.09.2002 “Për mbrojtjen e mjedisit”, duke përfshirëamendamentet të bëra në Maj 2008Midis çështjesh të tjera, ligji mbulon shërbimet publike dhe manaxhimin embetjeve si dhe përfshin ndërtimin e impianteve te trajtimit te mbetjeveLigji nr. 8652, datë 31.07.2000 “Për organizimin dhe dhe funksionimin eautoriteteve lokale”Vendimi nr. 103, datë 31.03.2002 “Në lidhje me monitorimin mjedisor nëRepublikën e Shqipërisë”Ligji nr. 10440, datë 7.7.2011, "Për Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis"68

Strategjia kombëtare për mbetjet ka përcaktuar drejtimin e politikës së Qeverisë së Shqipërisë përmrnaxhimin e qëndrueshëm të mbetjeve në 2025 duke synuar minimizimin e impaktit të mbetjeve nëmjedis në nivelin kombëtar dhe lokal si dhe përmirësimin e përdorimit efiçient të burimeve në Shqipëri.Kjo strategji është krijuar duke u mbështetur në angazhimin financiar të Qeverisë Shqiptare për tëtransformuar statusin e vendit në lidhje me reduktimin e mbetjeve, riciklimin, kompostimin apopërpunimin me përfitim energjie. Ajo ka vendosur objektiva sfidues dhe realistë njëkohësisht, të cilëtsynojnë mundësimin e ndryshimit rrënjësor të mënyrës së menaxhimit të mbetjeve në Shqipëri.Objektivat kundrejt afateve kohore 2010 – ‘15 2015 – ‘20 2020 – ‘25Të sigurojë numrin e nevojshëm të kontenierëve përDeri nëgrumbullimin e mbetjeve2015Mbyllja e depozitimeve të mbetjeve bashkiake (në numër) 5 15 20Riciklimi plastikës voluminoze (jo të paketimit) 100% 100% 100%Të reduktojë sasinë e mbetjeve organike që shkojnë në75% 50% 35%landfill (sasia në % me 2010)Kompostimi i mbetjeve organike 25% 50% 65%Riciklimi i qelqit (në % sipas peshës) 20% 40% 60%Riciklimi i letrës dhe kartonit (ne % sipas peshës) 20% 40% 60%Riciklimi i metalit (në % sipas peshës) 20% 40% 50%Riciklimi i plastikës (në % sipas peshës) 20% 40% 22,5%Riciklimi i drurit (në % sipas peshës) 5% 10% 15%Tabela ….. Përmbledhja e objektivave të strategjisë kombëtare të mbetjeveStrategjia kombëtare e mbetjeve paracakton katër shtylla kryesore me qëllim zbatimin e politikës dhestrategjisë së mbetjeve nëpërmjet Planit Kombëtar të Manaxhimit të Mbetjeve (PKMM). Këto shtyllapolitike janë thelbësore dhe shumë të rëndësishme për të garantuar qëndrueshmërinë dhe suksesin e tëgjithë manaxhimit të mbetjeve në Shqipëri. Shtyllat politike janë si në vazhdim:STRATEGJIAKOMBETAREE MBETJEVESISTEMI I QËNDRUESHËM I MENAXHIMIT TËMBETJEVE10

KKRTSHShqyrtimin dhe aprovimin e lejeve për landfilleMin ShendetesiseHartimi i politikave për mbetjet spitaloreMETEHartimi i politikave për mbetjet industriale dheminerareMFHartimi i ligjeve për taksat mjedisoreInspektoriati MjedisitKontrolluesi i zbatimit të legjislacionitARMBashkia BeratMonitorimi dhe mbrojtja e mjedisit + dhënien e lejevemjedisore ( fushdepozitat, impiantete)Menaxhimi i mbetjeve në nivel vendorQarku BeratMenaxhimi i mbetjeve nga qarkuVlerësimi i situatës aktuale të mbetjeve 7Bashkia Berat e realizon mbledhjen, largimin dhe pastrimin e rrugëve përmes një kontrate mekompaninë private "Infinit Constructions". Bazuar në të dhënat e ofruara nga punonjësit e bashkisë sidhe duke i krahasuar ato me të dhënat e pasqyruara në Planin Kombëtar të mbetjeve kemi si mëposhtë:Kontrata me kompaninë "Infinit Constructions" ka filluar me datë 9 Shkurt 2009, me afat 5 vjet.Kompania e kontraktuar paguhet cdo muaj në bazë të raportit të berë nga punonjësit e bashkisë mbirregullsinë e operimeve. Pajisjet e largimit (kamionet) janë në pronësi të kompanisë.Ndërsa kontenitorët/ kazanet janë pronësi e Bashkise dhe në të gjithë territorin e bashkisë ka një shifërprej 270 kazanë 1100 litërsh si dhe rreth 200 kosha të fiksuar.Sa i përket numrit të njësive private që operojnë në linjën administrative të bashkisë Berat dhe llojit tëtyre duhet thënë që sasia e bizneseve dhe institucioneve të rregjistruara që ushtrojnë veprimtarinë e7 Nje analize e detajuar e situates mund te gjendet ne: http://www.bashkia-berat.net/?p=2625 ose http://www.edenel.org/media/VLERËSIMI%20I%20SITUATËS%20SË%20MENAXHIMIT%20TË%20MBETJEVE%20URBANE%20NË%20BASHKINË%20BERAT.pdf12

tyre në qytetin e Beratit janë 1650 nga të cilat afro 200 konsiderohen si biznese të mëdha. Duhettheksuar se nga këto 75 subjekte kanë karakter industrial nga të cilat 10 janë biznese Agrupërpunuesedhe 6 biznese kanë kategorizimin e bizneseve me leje mjedisore operimi.Nga hulumtimi ynë dhe nga konfirmimi i specialistëve të bashkisë në asnjë nga bizneset nuk zbatohetpolitika të reduktimit apo ndarjes së mbetjeve në burim. Gjithashtu sipas legjislacionit në fuqi bizneset emëdha në rastin tonë ato përpunuese ngarkohen me detyrën e vetë menaxhimit të mbetjeve urbanedhe atyre industriale. Në këtë këndvështrim është shumë e vështirë, thuajse e pamundur sigurimi i tëdhënave të besueshme nga ana e kompanive mbi llojin dhe sasinë e mbeturinave të gjeneruara.Bashkia zbaton një tarifë të diferencuar për largimin e mbeturinave për bizneset. Sipas burimeve tëbashkisë mënyra e llogaritjes së kësaj tarife është përcaktuar nga një bashkëpunim me programin eUSAID vite më parë, megjithatë nga të dhënat e bashkisë nuk kuptohet nëse ka një tarifë të diferencuaredhe ndërmjet bizneseve në bazë të parimit ’ndotësi paguan’.Mungesat, kufuzimet dhe cështjet kryesore për tu adresuar në planDuke prezumuar se mungesat në nivel kombëtar nuk mundemi ti adresojmë përmes këtij plani, do tëfokusohemi vetëm në kufizimet eksistuese në bashkinë berat brenda kornizave që na lejon koha,buxheti në dispozicion si dhe mungesa e një përqasje rajonale.Bashkia duhet të punojë për vendosjen e procedurave për monitorimin dhe kontrollin emenaxhimit të mbetjeve urbane;Mundësia e regjistrimit të sasisë dhe cilësisë së mbetjeve të gjeneruara duhet të shikohet dhe tëzbatohet të paktën në fushëdepozitë;Ndërtimi i kapaciteteve në drejtimi të mirëmenaxhimit të mbetjeve duhet të përbëjë njëprioritet për drejtuesit e bashkisë dhe duhet të jetë i vazhdueshëm;Bashkërendim të punës ndërmjet bashkisë dhe institucioneve të tjera të linjës (si ARM) për tëkontrolluar dhe monitoruar situatën alarmante në qytet.Nismat për fillimin e pilotimit të ndarjes në durim të mbetjeve nuk kanë qënë të vazhdueshmedhe të sukseshme;Një punë me e madhe në këtë drejtim duhet menduar dhe mirëplanifikuar duke përfshirë edhekomunitetin;Bashkëpunimi dhe koordinimi me kompaninë pastruese duhet parë si një nga mënyrat e fillimittë ndryshimit të situatës aktuale; konsiderimi i mundësisë për rikuperimin e mbetjeve nëfushdepozitë nga ana e kompanisë duhet konsideruar.Rishikimi i tarifës dhe diferencimi i saj në bazë të parimit ndotësi paguan është prioritare;Mënyra e mbledhjes së taksës së pastrimit duhet rishikuar;Duhet riparë llogaritja e numrit të kazanëve për cdo lagje, apo shpeshtësia e marrjes sëmbeturinave;13

e pamundur në kontekstin e kërkesës së përqasjes rajonale të menaxhimit të mbetjeve, përqasjes sipassë cilës Bashkisë Berat do ti duhet ti cojë mbeturinat në një fushdepozitë rajonale në kohën që kjo do tëbëhet e mundur nga qeveria qëndrore.Në këtë këndveshtrim dy janë alternativat në drejtimin e depozitimit të mbetjevea) konsiderimi të njëjtës vendepoziteb) zgjedhja dhe ndërtimi i një vendepozite të re e cila të mund të përdoret si stacion transferiminë skenarin e një vendepozitimi rajonal.Ndërkohë Berati për vetë karakteristikat e veta muzeala ka edhe një tjetër vecanti e cila ndikon skemëne menaxhimit, mbedhja e mbeturianve me anë të karrocave të dorës në lagjet muzeale të qytetit.Tre skemat të cilat parashtrohen në plan janë si më poshtë:Ruajtja e të njëjtës skemë menaxhimi duke përmiresuar ndjeshëm a) elemente të cilësisë së shërbimit,b) infrastrukturën bazike c) rritjen e të ardhurave nga mbledhja e tarifës së pastrimit d) ndërgjegjësiminqytetarë) zbatimin e parimit ndotësi paguan dhe f) mbajtjen në kontroll të ndotjes në fushën aktualeE skematizuar kjo do të paraqitej si më poshtë:Ndërgjegjesim qytetar/ infrastrukturën/ mbledhja e tarifës/ zbatimin e parimit ndotësi paguanGjenerimi i mbetjeveMbledhje embeturinaveDepozitimi i tyrePilotimi i ndarjes së mbetjeve të riciklueshme varianti INdërgjegjesim qytetar/ infrastrukturën/ mbledhja e tarifës/ zbatimin e parimit ndotësi paguanGjenerimi i mbetjeveMbledhje e diferencuar embeturinave (vetëm në rrugënkryesore)Depozitimi i tyreReduktim/ ripërdorim/ riciklim15

Pilotimi i ndarjes së mbetjeve të riciklueshme varianti IINdërgjegjësim qytetar/ infrastrukturën/ mbledhja e tarifës/ zbatimin e parimit ndotësi paguanGjenerimi imbetjeveMbledhje e diferencuar embeturinave (vetëm nërrugën kryesore)St. TranferimiDepozitimiKonsiderata mjedisoreKonsiderata teknikeKonsiderata financiareKonsiderata institucionaleReduktim/ ripërdorim/ riciklim16

Sa i takon mbledhjes në lagjet muzeale të qytetit duhet të ketë përmirësim të mjeteve të përdorura,përpos tentatives për ta zgjeruar ndarjen e mbetjeve edhe në keto lagje. Në figurën më poshtë jepenDisa figura të mjeteve që mund të përdoren17

1. Analiza ekonomike e skemës së menaxhimit të mbetjeve, nevojapër investime, llogaritja kostos dhe e tarifaveNdërkohë që kanë filluar përpjekjet dhe është miratuar Strategjia Kombëtare e Menaxhimit tëMbetjeve (SKMM) dhe Plani Kombëtar për Menaxhimin e Mbetjeve (PKMM), rëndësia e rolitproaktiv të pushtetit lokal në ofrimin e shërbimit të menaxhimit të mbetjeve mbetet momenti mëkyç dhe sfida e radhës për të pasur një plan të zbatueshëm. PKMM (Plani Kombëtar iMenaxhimit Mbetjeve) përcakton qartë politikat dhe objektivat që duhen zbatuar në nivelkombëtar për të arritur një menaxhim të qëndrueshëm të mbetjeve urbane. Qëllimi është që tëkrijohet një sistem i integruar i menaxhimit të mbetjeve të ngurta, i cili deri në 2015 do tëriciklojë dhe kompostojë më shumë se gjysmën e tyre, do të depozitojë në landfill më pak se njëtë tretën, si dhe të prodhojë energji nga djegia e tyre.Në anën tjetër në më të shumtën e rasteve njësitë e qeverisjes vendore (NjQV) me kapacitete tëkufizuara njerëzore dhe financiare janë aktualisht në një periudhë tranzicioni, në përpjekje për t`uzhvendosur nga skema të grumbullimit dhe depozitimit drejt menaxhimit të mbetjeve, dukepërmirësuar cilësinë e shërbimit dhe duke reduktuar ndikimin që shkakton mënyra aktuale eofrimit të shërbimit në shëndetin e njerëzve dhe në mjedis. Sot ky shërbim në Bashkinë Beratofrohet nga një kompani private e kontraktuar nga vetë bashkia. Shërbimi financohet përmes tëardhurave të gjeneruara nga tarifa e shërbimit, nga të ardhurat e tjera vendore si dhe transfertat epakushtëzuara nga qeveria qëndrore. Mesatarisht shërbimi aktual i pastrimit është isubvencionuar në një masë të konsiderueshme rreth 40%.Arsyet kryesore përse aktualisht nuk mund të ofrohet një shërbim efikas, efiçient dhe mbi tëgjitha i përballueshëm nga bashkia janë se: 1) nuk ekziston asnjë politikë që drejtohet drejtrikuperimit të kostos së shërbimit; 2) standardet e shërbimit mungojnë; 3) kosto e plotë eshërbimit shpesh herë nënvlerësohet ose nuk njihet; 4) tarifat për kategoritë e ndryshme qëpërfitojnë shërbimin janë jo realiste (nuk bazohen mbi normën e gjenerimit dhe llojin embetjeve); dhe 5) normat e mbledhjes së tarifave janë në nivele të ulta. Në kushtet në të cilatoperonë bashkia Berat, politikat e hartuara në nivelin qëndror rezikojnë të mos gjejnë “terrenin”e duhur për t’u zbatuar në nivelin lokal.Mesazhi kryesor që percjell kjo pjesë e planit është se për të kaluar nga mënyra aktuale e ofrimittë shërbimit të pastrimit drejt menaxhimit të mbetjeve siç parashikojnë dokumentet strategjike tëhartuara në nivelin qëndror, duhet të ndërmerren hapat e mëposhtme:të llogaritet kosto e plotë reale e ofrimit të shërbimit;të planifikohet buxheti i shërbimit bazuar mbi koston e plotë;18

të përcaktohet tarifa e diferencuar për çdo kategori që përfiton shërbimin;të monitorohet performanca për çdo komponent të veçantë të shërbimit dhetë planifikohet një shërbim më efiçent dhe efikas për të ardhmen.1.1 Buxheti vjetor dhe investimetNë zbatim të funksioneve ligjore dhe administrative Bashkia Berat dhe Këshilli Bashkiakplanifikon dhe miraton çdo vit buxhetin e vet lokal për mbulimin e shërbimeve të pastrimit. Ngaviti 1988 e në vazhdim shërbimi i pastrimit publik, pjesë e të cilit është dhe largimi publik imbeturinave, në qytetin e Beratit ky shërbim kryhet me sipermarrje nga firma” INFINITCONSTUCTIONS”Sh.p.k.Figura 1. Raporti që zë buxheti vjetor i pastrimit në buxhetin vjetor të bashkisë 8Sic duket edhe në grafikun e mësipërm buxheti i shërbimit të pastrimit ndër vite përbën rreth 20-30% të buxhetit total bashkiak dhe lidhet kryesisht drejtpërdrejt me financimin e kontratës sëpastrimit. Buxhetet e viteve të fundit janë përqëndruar tërësisht në mbulimin e kostos operativetë shërbimeve të pastrimit ndërsa zëri i investimeve ka qenë tërësisht i papërfillshëm.Gjithashtu investimet e bëra në drejtim të përmirësimit të shërbimit të pastrimit janë minimale.Kështu mund të përmendim vendosjen e disa konteniereve të rinj në qytet (rreth 20 copë) si dheinvestimi i bërë nga SEDA ku në qendër të qytetit u vendosën 6 sete me kosha të diferencuar, përzbatimin e projektit “Bulevardi Mjedisor”. Sot ky investim (dhurate nga SEDA) nuk ekzistonëmë. Projekti për diferencimin e mbeturinave që nisi si një projekt pilot në qendër të qytetit nukpati sukses, pasi nuk u gërshetua me projekte ndërgjegjësuese për komunitetin.Megjithatë përpjekjet modeste të Bashkisë për të influencuar qoftë edhe në mënyrë indirektekanë ndikuar në cilësinë e shërbimeve duke përmirësuar infrastrukturën rrugore, investime tëcilat janë kryer nga granti i Qeverisë dhe fondet e Bashkisë. Sidoqoftë granti që Bashkia merr8 Te dhenat historike per buxhetet jane marre nga drejtoria e financave ne Bashkine Berat19

nga pushteti qëndror është i vogël kundrejt detyrimeve të tjera që ka bashkia për të kryer, e nëkëto kushte Bashkia duhet të kufizojë investimet në mënyrë që të shlyejë koston e shërbimit tëpastrimit të kontraktuar.1.2 Analizimi i çmimit të kontratësDuke iu referuar preventivit të çmimit të kontratës së pastrimit, të lidhur në datën 9/02/2012vërejmë që:Grumbullimi dhe transportimi i mbetjeve urbane ka peshën më të madhe me rreth 34% tëçmimit të përgjithshëm të ofrimit të shërbimit, më pas vijnë shërbimet e mirëmbajtjes sërrugëve kryesore me 19%, larja e rrugeve e cila kryhet vetëm gjate periudhës 15 marsderi në 15 nëntor dhe fshirja e rrugëve dhe trotuarëve me krah përkatësisht me 18 dhe 16%. Shërbimet e tjera zënë një peshë shumë më të vogël kundrejt totalit të shpenzimevepër ofrimin e shërbimit të pastrimit nga kjo kompani private.Karakteristike për ofrimin e shërbimit në këtë qytet është edhe mbledhja e mbeturinaveme krahë (tezga) në rrugët e ngushta të qytetit ku nuk mund të futen makinat e transportit(për vetë relievin topografik të qytetit të Beratit). Janë rreth 80 pika të tilla që u ofrohetnjë shërbim për mbledhjen e mbeturinave me krahe i cili zë një peshë specifike prej 6%në totalin e përgjithshëm të shpenzimeve për ofrimin e shërbimit të pastrimit.Firma që ofron këtë shërbim duke u bazuar mbi kontratën e sipërmarrjes është e detyruartë kryejë një herë në vit Programin e Edukimit Publik Ambjental (neni 13.4, 18.1, 18.2,18.3, 37.10). Ky program parashikon ndërmjet të tjerave hartimin dhe transmetimin espoteve televizive me karakter sensibilizues, hartimin dhe shpërndarjen e fletë palosjeveedukuese etj. Në fakt të gjitha këto shërbime nuk reflektohen në buxhetin e paraqitur nëkontratën e sipërmarrjes. Një nga rekomandimet e këtij plani është që në momentin qëkjo kontratë do të jetë subjekt i rishikimit patjetër që duhet ti kërkohet firmës që ofronkëtë shërbim të reflektojë edhe në buxhet këto detyrime kontraktuale.Gjithashtu bazuar në kontratën e shërbimit (neni 20.3) kontraktuesi mbasi merr nëdorrëzim kontenieret nga bashkia Berat duhet të mirëmbajë këto konteniere dhe tiriparoje ata në rast demtimi. Duke pasur parasysh gjendjen shumë të “mjerueshme” nëpërgjithësi të kontenierëve ekzistues në qytet mendojmë se ky zë në buxhet (aktualishtvetëm 0.48% e totalit) duhet të jetë më i madh. Në këto kushte edhe disifektimi dhe larjae konteniereve nuk është efiçente.20

6%Grumbullimi dhe transporti i mbeturinave urbaneLarja dhe disinfektimi i konteniereve18%34%Mirembajtja e pikave dhe grumbullimi i mbetjeveinerte dhe skelektikeFshirja e rrugeve dhe trotuareve me krahe1%Fshirja e rrugeve me makineriMirembajtje rrugesh kryesore19%3%16%0%3%Larja speciale e rrugeveLarja e rrugeve dy here ne diteTransporti i mbeturinave me kraheFigura 2. Ndarja e kostove sipas kontratës së pastrimit të vitit 2012 91.3 Tarifat dhe realizimi i te ardhuraveTarifat e pastrimit për kategoritë e ndryshme të konsumatorëve, (si familjet, bizneset dheinsitucionet), mënyra e mbledhjes dhe administrimi i saj caktohen dhe propozohen nga bashkiadhe miratohen çdo vit nga Këshilli Bashkiak bashkë me taksat dhe tarifat e tjera lokale, plotësishtmbi baza ad-hoc.Duke iu refereruar nivelit aktual të tarifave të pastrimit ne bashkine e Beratit, theksojmë se nivelii tyre nuk reflektojn koston e plote te pastrimit dhe sidomos tarifa familjare që rezulton të jetëshumë e vogël në nivelet nga 900 – 1300 lekë/vit; Në fakt, tarifa familjare e pastrimit është njëshumë e caktuar vjetore për t’u paguar nga familjet pavarësisht madhësisë së tyre, dhe tëardhurave vjetore (psh. familet në ndihmë ekonomike).Në fakt, për të gjitha kategoritë që përfitojnë shërbimin, niveli i tarifave nuk është i lidhur mesasinë e mbetjeve që ato prodhojnë, pra nuk është i lidhur direkt me nivelin e përfitimit, e përrrjedhojë nuk reflekton konceptin “prodhuesi paguan”. Ato gjithashtu nuk reflektojnë asnjëpërpunim ose trajtim të mbetjeve, apo aq më pak një mbikqyrje të tyre, ose ndonjë kujdes tëmëvonshëm për to, duke mos qenë kështu në harmoni edhe me parimin “ndotësi paguan”.Nga njëra anë nuk kemi një lidhje të drejtpërdrejtë midis prodhuesit të mbetjeve dhe cilësisë sëshërbimit të ofruar me nivelin e tarifës, nga ana tjeter kemi edhe kufizime në hartimin e tarifave.Kështu, neni 3 i ligjit nr. 10117, datë 23.04.2009, “Për disa ndryshime në Ligjin nr. 9632, datë30.10.2006, Për sistemin e taksave vendore”, përcakton se taksa e tabelës, sëbashku me taksatdhe tarifat e tjera të aplikueshme (pastrim, gjelbërim, ndriçim) nuk duhet të jetë më shumë se9 Te dhenat jane marre nga kontrata e pastrimit ndermjet firmes INFINIT Construction sh.p.k dhe Bashkise Berat21

Tarifa (lek/vit)Faturuar (lek)Paguar (lek)% Paguar/FaturuarTarifa (lek/vit)Faturuar (lek)Paguar (lek)% Paguar/FaturuarTarifa (lek/vit)Faturuar (lek)Paguar (lek)% Paguar/FaturuarTarifa (lek/vit)Faturuar (lek)Paguar (lek)% Paguar/Faturuar10% e nivelit tregues të taksës së biznesit të vogël, duke specifikuar kështu një nivel maksimal tëulët për pagësen. Ky efekt duket qartë në tabelën 4 ku përgjatë viteve 2010-2011 të ardhurat erealizuara nga vjelja e tarifës së pastrimit nga kategoria “biznes” janë përgjysmuar krahasuar mevitet 2008 dhe 2009.Në tabelën e mëposhtme paraqiten të përmbledhura nivelet e tarifave, faturimi dhe të ardhurat erealizuara nga tarifat e mbetjeve, përgjatë 4-viteve të fundit:Performanca e mbledhjes se tarifave2008 2009 2010 2011Kategorite ekonsumatoreveFamilje 900 8,120,000 6,136,000 75.57 1,300 12,675,000 7,997,000 63.1 1,300 12,675,000 9,887,000 78.0 1,300 12,675,000 9,158,000 72.25Biznese 13,898 19,971,000 21,571,000 108.01 14,082 23,705,000 35,410,000 149.4 7,835 13,361,000 14,815,000 110.9 7,761 16,398,000 15,969,120 97.38Sektor publik 35,000 1,597,000 - 0.00 57,000 2,755,000 - - 50,000 1,600,000 1,420,000 88.8 50,000 1,700,000 1,518,880 89.35Totali 14,312 29,688,000 27,707,000 93.33 14,857 39,135,000 43,407,000 110.9 8,446 27,636,000 26,122,000 94.5 8,488 30,773,000 26,646,000 86.59Tabela 1. Performanca e mbledhjes së tarifave 2008 – 2012 10Përgjatë 4-viteve të fundit, planifikimi dhe realizimi i të ardhurave për pastrimin ështëmbështetur në tarifat e bizneseve për sa kohë është gjykuar si më e thjeshtë mbledhja e këtyretarifave. Me përjashtim të vitit 2009 të ardhurat e planifikuara nga tarifat e mbetjeve janëgjithmonë më të larta sesa realizimi i tyre. Realizimi i të ardhurave ka pësuar një rënie sidomospër vitet 2010 dhe 2011 gjë që lidhet me efektin frenues të ligjit të cituar më sipër.40,000,000100%35,000,00030,000,00080%25,000,00020,000,00015,000,00060%40%10,000,0005,000,00020%-2008 2009 2010 20110%2008 2009 2010 2011Te ardhurat familjareTe ardhurat bizneseKontributi nga familjaretKontributi nga bizneseTe ardhurat InstitucioneKontributi nga InstitucioneFigura 3. Të ardhurat dhe kontributi i kategorive që përfitojnë shërbiminTë ardhurat e realizuara nga kategoria familje kanë ardhur në përgjithësi duke u ritur. Problemiqëndron jo vetëm tek planifikimi por edhe tek realizimi i të ardhurave sidomos nga familjet. Nëtotal të ardhurat e mbledhura nga familjet mbulojnë nga 18% deri në 34% të totalit të tëardhurave. Ndërkohe që barra më e madhe e te ardhurave mbulohet nga bizneset.10 Te dhenat jane marre nga drejtoria e Taksave dhe regjistrimit te biznesit dhe tregjeve ne Bashkine Berat22

Kontrasti në mbledhjen e tarifës për dy kategoritë e përfituesëve të shërbimit të shpjeguara mësipër, ndoshta lidhet me faktin që bashkitë për kategorinë “biznes” mund të aplikojnë kufizimeadministrative për ato subjekte që nuk paguajnë tarifën (si psh rinovimi i liçencës së ushtrimit tëaktivitetit), ndërsa për kategorinë “familje” akoma nuk ka një mekanizëm të qenësishëm që tëdetyrojë pagesën e tarifës. Kontributi i institucioneve ne te ardhurat e realizuara nga vjelja etarifes se pastrimit per kete kategori ngelet ne vlera te paperfillshme.Megjithatë, përpos të tjerave mënyra e llogaritjes së tarifave nuk është transparente dhe nuk i jepasnjë mesazh përfituesëve të shërbimit se ç’pjesë e shërbimit konkretisht varet pikërisht ngapagesa e asaj tarife. Metoda e hartimit të tarifave me pjesëmarrjen e publikut si dhe bërjatransparente e proçesit të mbledhjes dhe menaxhimit të saj, është arsyeja kryesore pse Bashkiaduhet të konsiderojë regullimin e kujdeshëm të hartimit dhe grumbullimit të tyre. Kjo lidhet memënyrën sesi tarifat mund të influencojnë sjelljen e njerëzve në marrjen e vendimeve përmenaxhimin e mbetjeve që të përfitojë shoqëria si e tërë më tepër sesa thjesht ata vetë si individë.Në përfundim, të ardhurat vjetore nga tarifat e mbetjeve mbulojnë rreth 63% të buxhetit aktual tëmenaxhimit të mbetjeve (vlerës së kontratës së shërbimit të pastrimit pa TVSH).2. Përshkrimi i skemave të menaxhimit të mbetjeve në periudhënafat-shkurtër dhe afatmesëmOrganizimi i shërbimit të mbledhjes transportit dhe asgjesimit të mbetjeve urbane përbën bazën esistemit të menaxhimit të mbetjeve dhe përcakton mënyrën në të cilën organizohen elementët esistemit. Për këtë arsye, u ra dakord në bashkëpunim edhe me aktorët lokal, që hapat emanaxhimit të mbetjeve të përqëndrohen në mbledhjen e mbetjeve urbane, transportin e tyre dheelementët e tjerë si ndarja e mbetjeve me qellim stimulimin e riciklimit dhe edukimin mjedisor.Dy hapat e mëposhtëme përshkruhen në lidhje edhe me komponentët e tyre përbërës, mënyrës sëndërveprimit dhe rezultateve përfundimtare. Më pas, këto rezultate krahasohen dhe shoqërohenme rekomandimet përfundimtare.2.1 Hapi i parë: Menaxhimi i mbetjeve siç kryhet aktualisht nga kompaniaprivate dhe sensibilizimi i përfituesve të shërbimit në periudhën afatshkurtërKy hap i parë bazohet në përqasjen e zakonshme të organizimit të shërbimeve të mbetjeve dukefilluar nga pikat e përbashkëta apo publike të mbetjeve mbi të cilat organizohet shërbimi igrumbullimit të mbetjeve urbane aktualisht ne bashki. Ky shërbim nuk parashikon ndarjen embetjeve dhe nuk parashikon trajtimin e centralizuar të mbetjeve në qëndrat e transferimit për tëstimuluar riciklimin. Por në ndryshim nga mënyra sesi ofrohet shërbimi aktualisht ky opsion i23

propozuar parashikon edhe një program për edukimin mjedisor dhe sensibilizimin e banorëvedhe bizneseve për ndarjen e mbeturinave. Bashkia synon të nxisë 11 dhe promovojë ndarjen embetjeve dhe riciklimin, me qëllim jo vetëm reduktim të kostos së grumbullimit, transportit dhedepozitimit të mbetjeve por edhe të përmbushjes së objektivave kombëtare për minimizimin embetjeve.Gjenerimi imbetjeveGrumbullimi imbetjeveAsgjesimi imbetjeveMbetjet ngapastrimi irrugëveMbetjet ngabanorët dhebiznesetPikat publike tëgrumbullimit tëmbetjeveVenddepozitimi imbetjeveMbetjet ngatezgatKy opsion bazohet në hapat e mëposhtme:Hartimi i një programi dhe fushate sensibilizimi për ndarjen e mbetjevePërmirësim i infrastrukturës së mbetjeve brenda 2-viteve;Rehabilitimi emergjent i vend-grumbullimit aktualFigura 4. Hapi i parë drejt një menaxhimi më të mirë të mbetjeveZbatueshmëria: Meqenëse kjo skemë është vazhdim i skemës aktuale të mbledhjes së mbetjeve,duket se është më e thjeshtë dhe më praktike për autoritetet vendore, ofruesin e shërbimit.Megjithate sfida kryesore ne zbatimin e ketij opsioni mbeten investimet për përmirësimin einfrastruktures si dhe hartimi dhe zbatimi i nje fushate të efektshme sensibilizimi për ndarjen embetjeve pra kryesisht mardhëniet dhe komunikimi me përfituesit e shërbimit (komuniteti dhebizneset).Efektiviteti (cilësia) dhe minimizimi i mbetjeve: Ky hap mund të ofrojë përmirësime të dukshmenë shtrirjen dhe cilësinë e shërbimit. Megjithese gjatë këtij hapi ne nuk presim ndonjë efekt tëdukshëm në ndarjen e mbetjeve. Megjithatë sensibilizimi i banorëve dhe bizneseve dhe edukimi ityre mbetet aktiviteti më i rëndësishëm për minimizimin e mbetjeve urbane. Kështu që, përpërmbushjen e objektivave vendorë, ky hap përbën punën përgatitore dhe kyçe për arritjen e11 Ndihmojë me infrastrukturë ose financiarisht24

objektivave të këtij plani dhe të atyre kombëtare. Efektiviteti i këtij hapi do të duket në fazën edytë atë të zbatimit të sistemit me dy kosha.Aspektet sociale: Ky hap kërkon një qëndrim aktiv të banorëve dhe bizneseve duke inkurajuariniciativat e komunitetit për ndarjen e mbetjeve si dhe për të reduktuar sasinë e mbetjeve qëshkojnë në venddepozitimin aktual.Si përfundim, ky hap përfaqëson një mënyrë praktike por me nje kosto shtesë për ofrimin eshërbimit përveç asaj që Bashkia vë në dispozicjon të firmës kontraktuese. Kjo kosto shtesë do tëduhet të ndahet ndërmjet Bashkisë dhe firmës që ofron shërbimin. Fillimisht Bashkia do tëmbulojë rreth 70% të kësaj kostoje ndërsa firma private 30% të saj. Në periudhën afatgjatë kyraport duhet të zhvendoset në drejtim të firmës së pastrimit. Ky hap do të shoqërohet mepërmirësime të dukshme në përmirësimin e situatës aktuale dhe në ofrimin e një mjedisi urbanmë të pastër.2.2 Hapi i dytë: Menaxhimi i integruar i mbetjeveHapi i dytë në periudhën afatgjatë konsiston në krijimin e një skeme të integruar të manaxhimittë mbetjeve që mbështetet në ndarjen e mbetjeve në dy rryma, ku synohet minimizimi i mbetjeveme anë të riciklimit të mbetjeve.Ky hap synon në mbledhjen dhe transportin e diferencuar te mbetjeve duke synuar uljen e kostossë transportit, gjenerimin e të ardhurave nga riciklimi dhe minimizimin e mbetjeve që shkojnë nëvenddepozitim duke tentuar drejt një menaxhimi më të mirë të ketij venddepozitimi. Gjithashtuky hap synon ti japë kohën e nevojshme proçesit të vendimmarrjes për të përcaktuar njëvenddepozitim të ri për mbetjet në nivel rajonal dhe që përmbush të gjitha kriteret e njëvenddepozitimi sanitar siç përshkruhet edhe në Planin Kombëtar të Menaxhimit të Mbetjeve dhenë Strategjinë Kombëtare të Mbetjeve.25

Gjenerimi imbetjeveGrumbullimi imbetjeveAsgjesimi imbetjeveMbetjet ngapastrimi irrugëveMbetjet ngabanorëtMbetjet ngabiznesetMbetjet ngatezgatMbledhja ediferencuar embetjeve nëzona pilotPikat publike tëgrumbullimit tëmbetjeveStacioni itransferimit tëmbetjeveVenddepozitimi imbetjeveKy opsion bazohet në hapat e mëposhtme: Grumbullim i diferencuar i mbetjeve me dy rryma sipas skemës pilot Ndërtimi i një stacioni transferimi për ndarjen e mbetjeve; Rehabilitimi i plotë deri në mbylljen e vend-grumbullimit aktual Shtrirja e mëtejshme e fushatave të sensibilizimitFigura 5. Hapi i dytë drejt një menaxhimi më të mirë të mbetjeveZbatueshmëria dhe cilësia e shërbimeve: Zbatimi i hapit të dytë në terma afatmesëm rezultonshumë më i ndërlikuar për sa kohë që kërkon instalimin e dy sistemeve të grumbullimit tëmbetjeve. Një sistem i ndarë në dy rryma (zona pilot në aksin e bulevardit kryesor dhe ipersonalizuar për bizneset) dhe një sistem të përbashkët për familjet. Gjithashtu kërkohet që tëinvestohet në ndërtimin e një stacioni transferimi për mbetjet, kostot e te cilit pa dyshim që duhettë mbulohen nga biznesi privat. Ky sitem kërkon pjesëmarrjen aktive të komunitetit për të ndarëmbetjet dhe për të respektuar programet dhe rregullat e reja të mbledhjes dhe grumbullimit tëmbetjeve.Performanca e minimizimit të mbetjeve: Ky hap ofron një perspektivë të mirë për ngritjen e njësistemit të efektshëm dhe cilësor për ndarjen e mbetjeve, gjë që do të çonte në rritjen e riciklimitnë të ardhmen dhe do të siguronte respektimin e plotë të objektivave kombëtarë dhe vendorë përpakësimin e mbetjeve.26

Aspektet sociale: pranimi shoqëror është një faktor themelor për funksionimin e këtij hapi dhenëse nuk arrihet mund të nxjerr shumë probleme me performancën e shërbimit dhe efektivitetin etij. Megjithate garanci për këtë hap do të jetë zbatimi i suksesshëm i hapit të parë. Në këtëmënyrë ky hap ofron një shërbim më pranë konsumatorëve duke i bërë ata më të ndërgjegjshëmdhe më aktivë në shërbimet e mbetjeve dhe reduktimin e kostove.Si përfundim: Ky hap drejt administrimit të integruar te mbetjeve paraqet një sistem tëpërmirësuar që është i përqendruar në performancën e përgjithshme të shërbimit për sa i përketcilësisë dhe pakësimit të mbetjeve, por duket mjaft i ndjeshëm dhe i varur nga shkalla epërfshirjes së publikut. Ai kërkon aftësi dhe mjeshtëri të menaxhimit të mirë nga autoritetetvendore për të vepruar me efektivitet dhe efikasitet për pjesëmarrjen aktive të publikut. Për këtëarësye do të vazhdohet edhe në këtë faze me programe më të avancuara të sensibilizimit tëpërfituesëve të shërbimit. Padyshim qe ky hap shton kostot fillestare të ofrimit të shërbimit, porredukton ndjeshëm kostot operacionale të cilat do të duhet të mbulohen nga tarifat e shërbimit nëkëtë fazë.2.3 Plani i investimeveInvestimet e nevojshme për periudhën afatshkurtër dhe afatmesëm marrin parasysh nevojaturgjente për të përmirësuar (rinovuar dhe zgjeruar) infrastrukturën aktuale të shërbimeve tëpastrimit si dhe nevojat për të vënë në zbatim opsionet për manaxhimin e mbetjeve. Mëkonkretisht, investimet konsistojnë në blerjen e kontenierëve dhe koshave të rinj apo rinovimin eatyre, përfshirë këtu pajisjet dhe mjetet për zbatimin e skemave pilot të minimizimit të mbetjeve.Në tabelën e mëposhtme jepet një përmbledhje e planit të investimeve për periudhën 2012-2016.Periudha einvestimit2012 - 2014Hapi i pareTipi i investimitHartimi dhe zbatimi i fushatavesensibilizueseFondikapital(000 LEK)3,000Burimi imundshem iinvestimitBurimet e vetëbashkisë2012- 2013 Blerja e 200 kontenierëve të rinj (1.1m3); 210/vitBurimet e vetëbashkisë osedonacione të huaja2012 Blerja e 30 koshave rrugore 150 njësoj2012- 2014Zëvendësimi i 100 konteniereve te rinj(1.1m3);150/vit njësoj2012-2014Rehabilitimi dhe nderhyrjet emergjente nëfushën e grumbullimit të mbetjeve5,600 lekëQeveria qëndroreose donacuione tëhuaja27

Periudha einvestimit2014 - 2016Hapi i dytëTipi i investimitHartimi dhe zbatimi i fushatavesensibilizueseFondikapital(000 LEK)3,5002014-2015 Blerja e 100 kontenierëve të rinj (1.1m3); 150/vitBurimi imundshëm iinvestimitBurimet e vetëbashkisëBurimet e vetëbashkisë osedonacione të huaja2013-2023 Mirembajtja e makinës teknologjike Për tu llog. njësojnë të2013-2018 Rinovimi kontenierëve ardhmen njësoj2014-2016Rehabilitimi i plote i fushës se grumbullimittë mbetjeve8,4002014-2024 Ndërtimi i stacionit të transferimit 1,120/vitIniciativa privateose donacione tëhuajaIniciativa privateose donacione tëhuajaTabela 2. “Investimet e nevojshme për periudhën 2012-2016”Rekomandime për investimetPronësia mbi investimet: Sipas analizës së nevojave për investime, zbatimi i të dy hapave tëadministrimit të mbetjeve kërkon blerjen e kontenierëve të rinj për të plotësuar nevojat dhepërmirësuar performancën e shërbimeve, por njëkohësisht për të zbatuar skemat pilot të ndarjessë mbetjeve (kosha me ngjyra). Për sa kohë infrastruktura aktuale është në pronësi të bashkisë,rekomandohet që dhe investimet e reja të kryhen nga vetë bashkia.Strategjia e investimeve të vogla: Në dy vitet e para, bashkia duhet të përqëndrohet nërinovimin dhe përmbushjen e nevojave bazë me kontenierë. Më pas duhet të shikojë krijimin eskemave për grumbullimin e diferencuar të mbetjeve në funksion të riciklimit të mbetjeve, etj.Strategjia e investimet e mëdha: Rehabilitimi i vendepozitimin të mbetjeve urbane, ndërtimi iqëndrës së transferimit, do të kërkonte subvencionimin dhe mbështetjen financiare të qeverisëshqiptare ose financimin nga burime të jashtme. Kontributi financiar lokal i pjesshëm mund tëstimulonte përfshirjen e donatorëve apo mbështetjen e institucioneve financiare ndërkombëtare.28

3. Strategjia për mbulimin e kostos dhe hartimin e tarifaveSipas legjislacionit ekzistues, autoritetet vendore kanë përgjegjësinë të kontrollojnë caktimin dhepërshtatjen e tarifave të mbetjeve në përputhje me politikat e tarifave të përcaktuara nga këshillibashkiak dhe të bazuara në principet e mëposhtme:Percaktimii tarifavetëshërbimittëpastrimitParimi "kush ndot paguan"Përputhja me buxhetin vjetorPolitikat dhe prioritetet lokaleMundësia për të paguarKufizimet ligjore (p.sh., niveli i tarifave për biznesin evogël)Ligjit Nr. 10117, datë 23.04.2009Figura 6. Principet e përcaktimit të tarifave të shërbimit të pastrimitFillimisht është analizuar performanca e deri tanishme në realizimin e të ardhurave dhe më pasdo të kalohet në planifikimin e perspektivës financiare për vitet në vijim gjithmonë duke umbështetur në strukturën aktuale të manaxhimit financiar të shërbimit të pastrimit. Për të pasurobjektiva financiarë dhe për të parashikuar masa konkrete të prekshme dhe të realizueshme përperiudhën afatshkurtër kjo pjese e planit të menaxhimit të mbetjeve urbane për Bashkinë eBeratit merr në konsideratë të gjithë problematikën e deritanishme të sistemin financiar dhefiskal të menaxhimit të mbetjeve.I gjithe sistemi aktual i realizimit të të ardhurave dhe vendosjes së tarifave për çdo kategori qëpërfiton shërbimin do të mbështetet në dy parimet kryesore “ndotësi paguan” dhe “përgjegjësia eprodhuesit të mbetjeve” për të synuar drejt stimulimit të iniciativave për minimizimin e mbetjeveNëpërmjet këtij plani, Bashkia synon të realizojë tre objektiva strategjikë të mëposhtëm:1. Për periudhën 2012-2013 të synojë përmirësimin e shërbimit të pastrimit dukepërmirësuar infrastrukturën e mbledhjes dhe depozitimit të mbetjeve ;2. Për vitin 2013 të synojë gjithashtu përmirësimin e kontratës së ofrimit të shërbimit ngakompania private, duke shtuar mekanizma dhe instrumente të rinj që stimulojnë njësensibilizim më të gjere të popullatës drejt ndarjes në burim dhe minimizimit të mbetjeveqë shkojnë në venddepozitim29

3. Për periudhën 2014-2016: ka për objektiv futjen e praktikave për riciklimin dhepërmirësimin e kushteve higjeno sanitare të venddepozitimit të mbetjeve.Për të arritur këto objektiva i gjithë sistemi financiar dhe fiskal i bashkisë për mbulimin e kostosdhe planifikimin e të ardhurave dhe realizimin e tyre duhet të marrë në konsideratë hapat emëposhtëm:12345Figura 7. Hapat e strategjisë për hartimin e tarifave që mbulojnë koston e shërbimitHapi 1. Llogaritja e kostos së plotë të shërbimit të pastrimit: Ngritja e strategjisë përmbulimin e kostos fillon nga llogaritja e kostos së plotë. Për të pasur një zbatim efektiv, efiçientdhe mbi të gjitha një shërbim të përballueshëm të menaxhimit të mbetjeve, edhe në gjendjenaktuale në të cilën ndodhet bashkia Berat, është e rëndësishme për të që të njohin koston e plotëtë ofrimit të këtij shërbimi. Ky informacion është shumë i rëndësishëm kur përgatisim buxhetinvjetor, kur duam të përmirësojmë shërbimin aktual ose kur planifikojmë apo jemi duke vendosurpër t’u mbështetur në një strategji të re. Për më teper, ky informacion është përcaktues i njëkontrate të suksesshme sic është rasti në Bashkine Berat ku shërbimi eshte i kontrakuar nga njësipërmarrje.Në kushtet aktuale të sistemit financiar në Bashkinë Berat e jo vetëm, pothuaj edhe në çdo bashkiapo komunë përcaktimi i kostos së plotë të shërbimit të mbeturinave mund të jetë i vështirë përarsyet e mëposhtme: (US EPA 12 2009).(i)Këto sisteme shpjegojnë vetëm shpenzime monetare, të pashoqëruara me përshkrimtë qartë ndërmjet investimeve në terma kapitale dhe shpenzimet ditore të operimit.Kostot periodike konsiderohen si shpenzime të nevojshme për operimin dhe12 United Nations Environmental Protection Agency30

mirëmbajtjen e shërbimit. Në fakt, vendimet për financimin e zëvendësimit tëpajisjeve kanë tendencën që të merren vetëm atëherë kur është e nevojshme, pa uplanifikuar më parë. Këto shpenzime shpesh janë shumë të larta dhe tëpaparashikuara në buxhet, dhe mund të çojnë në vështirësi financiare dhe deri nëmungesë të ofrimit të shërbimit. Për këtë arsye sugjerohet aktualizim i kostos kapitalee më pas ajo duhet t`i shtohet kostove vjetore të operimit.(ii) Sistemet financiare tradicionale nuk janë të organizuara sipas elementëve kryesorë(fushave) të menaxhimit të mbetjeve si psh, fshirja dhe larja e rrugëve, mbledhja dhetransporti i mbeturinave, etj. Për rrjedhojë, fondet nuk janë të alokuara tek këto“qendra të buxhetimit apo të kostos” dhe çka është më e rëndësishme të bazuara nëkërkesat e tyre individuale. Në të tilla rrethana, bëhet pothuajse e pamundur për tëmatur efektin financiar të një ndryshimi apo përmirësimi në skemën operative tëofrimit të shërbimit. Aktualisht, në këndvështrimin e formave tradicionale tësistemeve financiare, vendimet për të zbatuar minimizimin, riciklimin, kompostiminapo edhe ndërtimin e stacioneve të transferimit nga autoritetet lokale mund të merrenvetëm mbi bazën ad-hoc.(iii) Gjithashtu, në sistemet tradicionale financiare shpesh herë nuk bëhet asnjë përpjekjepër të bashkuar kostot e shkaktuara nga të gjithë aktorët e përfshirë në një mënyrë aponjë tjetër në ofrimin e shërbimit. E për rrjedhojë këto kosto nuk refklektohen as nëbuxhet as në tarifat e shërbimit të pastrimit duke e bërë shumë të vështirë menaxhimineficent dhe efikas të mbetjeve urbane.Duke pasur parasysh këto elemente kostot e sistemit të menaxhimit të mbetjeve në pesë vitet eardhshme evidentohen dhe përmblidhen në tabelën e mëposhtme.Tabela 3. Kosto e plotë e shërbimit të pastrimit2012 2013 2014 2015 2016Kosto e kontrates* 42,564,145 43,841,069 45,156,301 46,510,990 47,906,320Kosto administrative per bashkine 2,407,002 2,479,212 2,553,588 2,630,196 2,709,102Kosto Kapitale dhe Amortizimi 2,862,000 2,862,000 2,862,000 2,862,000 2,862,000Kosto per sensibilizimin 1,500,000 1,500,000 1,500,000 1,000,000 1,000,000Kosto per rehabilitimin e fushes ekzistuese 2,800,000 2,800,000 2,000,000 2,000,000 2,000,000Kosto te tjera 0 0 0 0 0Kosto e plote 52,133,147 53,482,281 54,071,890 55,003,187 56,477,422Kosto Operative 45,531,147 46,880,281 48,109,890 49,541,187 51,015,422Kosto Kapitale 6,602,000 6,602,000 5,962,000 5,462,000 5,462,000Kosto e kontratës dhe kostot administrative për Bashkinë nuk parashikohet të ndryshojë shumëpër pesë vitet e ardhshme. Megjithatë është parashikuar një rritje e lehtë që reflekton kryesishtinflacionin.Kosto kapitale dhe amortizimi, e cila është aktualizuar për pesë vjet merr në konsideratë:31

faktin që bashkia do të rinovojë brenda një periudhe 5 vjeçare të gjithë kontenieret si dhedo të shtojë 30 konteniere të rinj për ndarjen e mbetjeve;gjithashtu në këtë kosto përfshihen kostot për furnizimin me qese plastite të 150 shtëpiveqë u ofrohet shërbimi me tezga. Këtyre banesave do t’u ofrohen 2 qese/ditë me kode tëndryshme ngjyrash (e zezë dhe blu) për të filluar ndarjen e mbetjeve të riciklueshme qënë burim.ndërtimin e xhepave për 60 pika grumbullimi konteniereshKosto për sensibilizimin merr në konsideratë ndërtimin e programeve sensibilizuese nga Bashkiadhe krijimin e një fondi për të mbështetur aktivitetet sensibilizuese për ndarjen e mbeturinave.Në fakt ky zë duhet të jetë një prioritet i politikave bashkiake kundrejt mundësive aktuale që ilejon buxheti.Kosto për rehabilitimin e fushës ekzistuese merr në konsideratë:mbulimit me dhe e ngjeshjen;hapjen e kanaleve të veçanta për ujërat e shiut, ujërat sipërfaqësorë dhe për ekstraktet embetjeve dhe grumbullimin e tyre në një basen të izoluar;mbrojtjes nga zjarret;ndalimit të hyrjes së personave të paautorizuar;mbulimit me dhe gjelbërimin e asaj pjese të fushës, ku nuk depozitohen më mbetje.Hapi 2. Ndotësi paguan: Parimi “ndotësi paguan” nënkupton që prodhuesit e mbetjeve duhet tëpaguajnë koston e plotë të administrimit të mbetjeve të tyre. Duke marrë parasysh këtë parim,kostoja duhet të ndahet në përputhje me prodhimin e mbetjeve për konsumatorët dhe të mbulohetnga vetë konsumatorët. Fillimisht, tabela e mëposhtme ilustron mënyrën se si ndahen kostot meskonsumatorëve në bazë të prodhimit të mbetjeve.Numeri ikategorive qeperfitojnesherbiminNorma egjenerimitProdhimi ditorRaporti sipasgjenerimitKg/dite/banor kg/dite ton/dite (%)Familje 67,021 0.8 50,266 50.3 75%Biznese te medha 216 15.0 3,240 3.2 5%biznese te vogla 1,612 8.0 12,896 12.9 19%Institucione 31 6.0 186 0.2 0.3%Totali 66,588 66.6 100%Tabela 4 : Ndarja e kostos mes konsumatorëve në bazë të prodhimit të mbetjeveNjëkohësisht, ndërsa zbatimi rigoroz i principit që konsumatori paguan për çfarë përfiton apo sambetje gjeneron, mund të kërkojë menjëherë vendosjen në nivele të larta të tarifave për familjetdhe rrjedhimisht një stepje të tyre për të paguar.32

Për të minimizuar këtë problem, rekomandohet që bashkia të krijoj një nivel subvencionimi nedisa shkallë: Shkalla e parë e subvencionimit: Subvencionim për konsumatorët familjarë dukepërcaktuar nivele alokimi që reduktojnë peshën për familjet dhe shtojnë ne mënyrë tëbarabartë barrën për konsumatorët e tjerë. Kështu nga literatura sugjerohet që raporti imbulimit te tarifave nga konsumatorët të jetë në shkallën 60% për familjet, 35% përbizneset dhe 5% për institucionet. Shkalla e dytë e subvencionit: Subvencionim për pjesën kapitale dhe administrative tëshpenzimeve për konsumatorët familjarë për 2 vitet e para duke i’u alokuar këtyre vetëmkoston operative të shërbimeve të pastrimit. I njëjti arsyetim është përdorur për bizneset evogla ku kufizimet aktuale ligjore për nivelin e tarifave për këta konsumatorë detyronbashkinë të aplikojë një tarifë të subvencionuar (synohet mbulimi i kostos operative përdy vitet e para, duke subvencionuar koston kapitale dhe koston administrative). Përkategoritë e tjera të konsumatorëve si bizneset e mëdha dhe institucionet synohet mbulimii kostos së plotë të manaxhimit të mbetjeve duke përfshirë edhe koston kapitale tëzëvendësimit të makinerive të pastrimit (kontenierët). Shkalla e tretë e subvencionimit: Në funksion të shkallës së suksesit në realizimin e tëardhurave, bashkia aplikon subvencionim për familjet që nuk janë gjëndje të paguajnëose kur dështon të realizojë planin fiskal. Në rastin e dytë, vit pas viti shkalla e këtijsubvencionimi duhet të shkojë drejt zeros.Hapi 3. Përcaktimi i nivelit të tarifave: Në politikat e rikuperimit të kostos hartimi dhembledhja e tarifave të pastrimit (të cilat janë të hartuara veçanërisht për të mbuluar koston eshërbimit) nga kategori të ndryshme që e përfitojnë shërbimin, është ndoshta momenti më delikatpër t’u fokusuar. Për të përcaktuar nivelet e tarifave për secilën kategori konsumatorësh marrimnë konsideratë përcaktimet dhe rekomandimet e bera mësipër, ku kostot respektive për shërbimete pastrimit dhe mbledhjes së mbetjeve ndahet mes konsumatorëve familjarë, bizneseve dheinstitucioneve. Në këtë mënyrë përcaktojmë nivelin mesatar të tarifave në një perspektivë 5-vjeçare, si në tabelën e mëposhtme:33

Tarife Familjare - Kosto operative +kosto kapitale 2012* 2013* 2014** 2015** 2016**1. Nr. i Familjet 16,600 16,716 16,833 16,951 17,0702. Pjesa e Kostove Operative 27,150,688 27,960,169 32,923,134 33,481,912 34,366,4533. Tarifa Vjetore 1,636 1,673 1,956 1,975 2,0134. Tarifa mujore 136 139 163 165 168Tarifa per Bizneset e vogla - Kostooperative + kosto kapitale 2012 2013 2014 2015 20165. Nr i bizneseve 1,612 1,614 1,617 1,622 1,6286. Pjesa e kostove operative 11,312,787 11,650,070 11,997,472 12,355,297 12,723,8567. Pjesa e kostove kapitale - - 1,376,400 1,276,400 1,276,4008. Tarifa vjetore 7,018 7,220 8,272 8,406 8,5999. Tarifa mujore 585 602 689 700 717Tarifa per Bizneset e medha -Kosto operative + kosto kapitale 2012 2013 2014 2015 201610. Nr i bizneseve 216 216 217 217 21811. Pjesa e kostove operative 4,525,115 4,660,028 4,798,989 4,942,119 5,089,54212. Pjesa e kostove kapitale 6,193,800 6,193,800 4,817,400 4,467,400 4,467,40013. Tarifa vjetore 49,625 50,199 44,387 43,302 43,80614. Tarifa mujore 4,135 4,183 3,699 3,609 3,650Tarife per institucionin - Kostooperative + kosto kapitale (10%) 2012 2013 2014 2015 201615. Nr i institucioneve 32 32 32 32 3216. Pjesa e kostos operative 2,262,557 2,330,014 2,399,494 2,471,059 2,544,77117. Pjesa e kostos kapitale 688,200 688,200 688,200 638,200 638,20018. Tarifa Vjetore 92,211 94,319 96,490 97,164 99,46819. Tarife mujore 7,684 7,860 8,041 8,097 8,289Tabela 5 : Përcaktimi i tarifave për të gjitha kategoritë që përfitojnë shërbiminHapi 4. Planifikimi i të ardhurave: Mbledhja e mbetjeve urbane, transporti i tyre dhe asgjesimifinal, pastrimi dhe larja e rrugëve etj, konsiderohen shërbime publike në shërbim të të gjithëqytetit nga i cili është e vështirë të përjashtojmë ndonje nga hallkat (operacionet) e menaxhimittë mbetjeve pa krijuar probleme urbane, mjedisore, apo shëndetësore por njëkohësisht është njëshërbim me kosto të konsiderueshme për të cilën të gjithë që përfitojnë duhet të paguajnë. Për tëmundësuar një parashikim dhe strategji reale të llogaritjes së të ardhurave për periudhën 5-vjeçare, rekomandohet që:Bashkia të marrë në konsideratë faktorë socialë (si psh. pamundësia për të paguar për familjetnë ndihmë ekonomike). Për të plotësuar këtë rekomandim Bashkia mund të vazhdoj e të thellojëanalizën e hartimit të tarifave duke klasifikuar nën-kategori të tjera taksapaguesish për të cilat34

mund të aplikojë një nivel më të ulët të tarifës. Kështu për shembull, familjet në ndihmëekonomike mund të propozohet të paguajnë 50-75% të nivelit mesatar të tarifës së kategorisë“familje” por në mënyrë absolute kjo e ardhur "e munguar" nga kjo nënkategori duhet tëkompensohet nga pjesa e mbetur e familjeve pra brenda të njëjtës kategori. Për shembull, kurparashikimi për vitin 2012 është që niveli mesatar i tarifës për familjet është 1,600 lekë dhe nesethemi se familjet në ndihmë ekonomike (që ndoshta përbëjnë rreth 30% të familjeve) do tëpaguajnë 75% të këtij niveli (1200 lek/vit) atëhere familjet e mbetura do të duhet të paguajnëdiferencën 400 x 30% të familjeve me ndihmë ekonomike. Në këtë rast çdo familje e mbeturjashtë kategorisë së familjeve me ndihme ekonomike do të duhet të paguanin tarifën e tyre 1,600lek/vit + “barrën” e hequr nga familjet në nevojë prej 175 lek/vit. Ne këtë rast tarifa për këtënënkategori do të ishte 1,775 lek/vitNiveli aktual i mbledhjes së tarifave: eksperienca dhe performanca aktuale e bashkisë për tëmbledhur të ardhurat e mbetjeve përbën një bazë të dhënash për vlerësimin sa më real të tëardhurave nga tarifat e mbetjeve. Analiza e mëposhtme merr parasysh këta faktorë shoqërorë sidhe performancën e mëparshme të bashkisë në vjeljen e tarifave kur parashikohen të ardhurat përvitet e ardhshme. Kështu, në sajë të reduktimit të nivelit të tarifës për familjet në nevojë ( nënivelin e 50-75%) mund të parashikojmë që 80% e familjeve janë në gjëndje të paguajnë tarifëne pastrimit.Ndërsa duke iu referuar nivelin aktual të mbledhjes së tarifave mesatarisht në vitet 2009-2011, nëmasën 70%, por duke marrë në konsideratë përmirësimet që pritet të bëhen gjatë vitit 2012 lidhurme mënyrën e mbledhjes së tarifës për familjet, kemi parashikuar që Bashkia do të jetë nëgjëndje të mbledhë vetëm 75% të tarifave familjare në vitin e parë dhe duke progresuar në vitetnë vazhdim. Gjithësesi kjo është një analizë parashikuese dhe sugjerohet që Bashkia të përditësoitabelën e mëposhtme vit pas viti.Tabela e mëposhtme përmbledh një parashikim real të të ardhurave për 5-vitet në vijim:35

2012 2013 2014 2015 20161. 100% e Tarifave te familjeve 27,150,688 27,960,169 32,923,134 33,481,912 34,366,4532. Perqindja e konsumatoreve qe jane negjendje te paguajne 80% 80% 80% 80% 80%3. Te ardhurat e planifikuara 21,720,551 22,368,135 26,338,507 26,785,530 27,493,1634. Perqindja e konsumatoreve qe do tepaguajne 63% 75% 85% 95% 100%5. Te ardhurat e planifikuara per t'umbledhur 13,683,947 16,776,101 22,387,731 25,446,253 27,493,1636. 100% e Tarifave te biznesit te vogel 11,312,787 11,650,070 13,373,872 13,631,697 14,000,2567. Perqindja e konsumatoreve qe jane negjendje te paguajne 100% 100% 100% 100% 100%8. Te ardhurat e planifikuara 11,312,787 11,650,070 13,373,872 13,631,697 14,000,2569. Perqindja e konsumatoreve qe do tepaguajne 95% 100% 100% 100% 100%10. Te ardhurat e planifikuara per t'umbledhur 10,747,147 11,650,070 13,373,872 13,631,697 14,000,25611. 100% e Tarifave te biznesit te madh 10,718,915 10,853,828 9,616,389 9,409,519 9,556,94212. Perqindja e konsumatoreve qe jane negjendje te paguajne. 100% 100% 100% 100% 100%13. Te ardhurat e planifikuara 10,718,915 10,853,828 9,616,389 9,409,519 9,556,94214. Niveli i planifikuar i mbledhjes 100% 100% 100% 100% 100%15. Te ardhurat e planifikuara per t'umbledhur 10,718,914.70 10,853,828.14 9,616,388.99 9,409,518.65 9,556,942.2116. 100% e Tarifave nga institucionet 2,950,757 3,018,214 3,087,694 3,109,259 3,182,97117. Perqindja e konsumatoreve qe jane negjendje te paguajne 100% 100% 100% 100% 100%18. Te ardhurat e planifikuara 2,950,757 3,018,214 3,087,694 3,109,259 3,182,97119. Niveli i planifikuar i mbledhjes 90% 100% 100% 100% 100%20. Te ardhura te planifikuara per t'umbledhur 2,655,681.62 3,018,214 3,087,694 3,109,259 3,182,971Tabela 6: Analizë e përmbledhur e planifikimit të të ardhuraveHapi 5. Mbulimi i kostos: Për të vlerësuar efektivitetin e sistemit drejt arritjes së objektivave tëmbulimit të kostos, të ardhurat e planifikuara për secilin konsumator përmblidhen së bashku dhekrahasohen me koston operative dhe atë të plotë (operative + kapitale).Duke iu referuar planifikimit total të të ardhurave kemi një përmbysje në peshën që zë mbuliminga secili kategori konsumatorësh në realizimin e të ardhurave në krahasim me alokimin fillestartë tij. Kjo lidhet me vëshirësitë që mund të hasin autoritet lokale për të grumbulluar tarifat efamiljeve në vitet e para të zbatimit të këtij plani. Përmirësimi i këtyre të metave do të bëjë tëmundur që kategoria e familjarëve të përbëjë rreth 51% të të të gjithë të ardhurave në vitin 2016.36

ThousandsThousands2012 2013 2014 20152016Shuma % Shuma % Shuma % Shuma % Shuma %Totali i tarifave te mbledhura 37,805,691 100% 42,298,214 100% 48,465,687 100% 51,596,728 100% 54,233,331 100%Te ardhurat nga familjet 13,683,947 36% 16,776,101 40% 22,387,731 46% 25,446,253 49% 27,493,163 51%Te ardhurat nga bizneset 21,466,062 57% 22,503,898 53% 22,990,261 47% 23,041,215 45% 23,557,198 43%Te ardhurat nga institucionet 2,655,682 7% 3,018,214 7% 3,087,694 6% 3,109,259 6% 3,182,971 6%Kosto OperativeTeprica (dificiti) mbi koston operativeKontributi nga tarifat per familje45,251,147(7,445,456)30%46,600,281(4,302,068)36%47,989,890475,79747%49,421,1872,175,54151%50,895,4223,337,90954%Kontributi nga tarifat e biznesit 47% 48% 48% 47% 46%Kontributi nga tarifat e institucioneve 6% 6% 6% 6% 6%Kosto e ploteTeprica (dificiti) mbi koston e plote52,133,147 53,482,281 54,871,890 55,803,187 57,277,422(14,327,456) (11,184,068) (6,406,203) (4,206,459) (3,044,091)Kontributi nga tarifat per familje 26% 31% 41% 46% 48%Kontributi nga tarifat e biznesit 41% 42% 42% 41% 41%Kontributi nga tarifat e institucioneve 5% 6% 6% 6% 6%Tabela 7: Mbulimi i kostos operative dhe kostos së plotë të shërbimit nga të ardhurate gjeneruara nga tarifatSic duket edhe nga grafikët e mëposhtëm të ardhurat mbulojne 83% të kostos operative në vitin2012, 90% në vitin 2013 dhe pas këtij viti kosto operative mbulohet tërësisht nga të ardhurat dhearrin t’i tejkalojë ato deri në 7% në vitin 2016. Ndërkohë që të ardhurat mbulojnë vetëm 72% tëkostos së plotë në vitin 2012 dhe arrijnë të reduktojnë këtë defiçit deri në 94% të kostos së plotënë vitin 2016. Pjesa e pambuluar e kësaj kostoje duhet të mbulohet nga të ardhura të tjera lokale.70,00060,00050,00040,00030,00020,00010,000(10,000)2012 2013 2014 2015 2016Totali i tarifave te mbledhuraKosto OperativeTeprica (dificiti) mbi koston operative-(20,000)2012 2013 2014 2015 2016Totali i tarifave te mbledhuraKosto e ploteTeprica (dificiti) mbi koston e ploteFigura 8. Teprica / dificiti mbi koston operative dhe koston e plotëNë përfundim theksojmë se kjo analizë e hartimit të tarifave që mbulojnë koston dhe e realizimittë të ardhurave nga “vjelja” e tarifave nuk është një analize statike dhe e ngurtë. Ajo mund tezhvillohet dhe detajohet me tej nga Bashkia siç është rasti i ndarjes në nënkategori i shpjeguarmë sipër. Por njëkohesisht kjo analizë duhet përditësuar çdo vit dhe duhet të shërbejë si njëinstrument për të ndërmarrë hapat e duhura për përmirësimin e shërbimit të pastrimit. Bërja e37

kësaj analize transparente për çdo kategori që e përfiton shërbimin do të sillte një performancëakoma më të mirë në mbledhjen e tarifave.Çdo vit, bashkia duhet të shqyrtojë strategjinë e mbulimit të kostos dhe rritjen e tarifave bazuarnë analizën e propozuar dhe duke marrë parasysh edhe performancën në vjeljen e tarifave,sondazhin mbi vullnetin për të paguar, freskimin e kostove dhe synimeve, mund të propozojëndryshime në paketën fiskale3.1 Faturimi dhe vjelja e tarifaveMënyra e pagesës së detyrimit të propozuar si një ndër elementet kryesore të përmirësimit tësituatës financiare do te ishte nëpërmjet ndërmarrjes së Ujesjellës-Kanalizimeve që është nëvarësi direkte të Bashkisë. Bashkia duhet të vendosë në dispozicion te Agjentit (operatorit) listëne familjeve në ndihmë ekonomike të cilat përfitojne ulje të tarifës. Ky bashkëpunim do tëkrijonte mundësinë për të përmirësuar bazën e të dhënave të Bashkisë (lista e taksapaguesve përtarifën duhet të përputhet me listën e abonentëve të Ujësjellësit) dhe do të rriste nivelin erealizimit të tarifave në nivelet e tarifave të ujit. Në rolin e agjentit tatimor për tarifën,Ndërmarrja e Ujësjellësit mund të përfitojë jo më shume se 15% të shumës së arkëtuar (zakonishtaplikohet 10%), dhe vendoset me Vendim të Këshillit të Bashkisë.Forma e faturimit dhe proçedura e vjeljes mund të jenë të ndryshme për çdo lloj konsumatori, sinjësi tregtare, familje apo institucion, që mënyra e pagesës të ofrojë mundësi të ndryshme për sa ipërket ndarjes së detyrimit në disa pjesë në vit, përveç alternativës një herë në vit.Rekomandohet që vjelja e tarifes në mënyrë progresive (shpërndarja e saj çdo muaj) shpërndanngarkesën fiskale në mënyrë proporcionale si dhe rrit nivelin e pagesës, pavarësisht kostoveadministrative të shtuara për administratën e Bashkisë.Brenda vitit 2012, Bashkia duhet të freskojë regjistrin e kategorive të konsumatorëve për tëllogaritur realisht kapacitetin e vërtetë të konsumatorëve për të paguar tarifën, me qëllim që tësubvencionojë skemën e administrimit të mbetjeve për të mbuluar hendekun e të ardhurave ngakonsumatorët që nuk kanë mundësi të paguajnë (familjet me asistencë sociale apo më pak tëardhura).Dërgimi i akt detyrimit për tarifën në çdo familje, njësi tregëtare apo edhe institucion është njëdetyrim i cili duhet të përmbushet nga Bashkia ose nga Agjenti. Proçesi i caktimit të tarifaveduhet të jetë transparent dhe duhet t’i komunikohet siç duhet të gjitha palëve të përfshira.Informacioni për shërbimin duhet t’i shpjegohet banorëve se sa kushton aktualisht administrimi imbetjeve të ngurta si dhe të reklamojë rregullat dhe përgjegjësitë e palëve.Bashkia duhet të miratojë dhe përdorë të paktën një nga mekanizmat e mëposhtme për tëdetyruar banorët që nuk paguajnë për shërbimet e ofruara të mbetjeve, të tilla si:38

- sanksione të drejtpërdrejta në rast mospagese apo kamat vonese për pagesat eprapambetura;- lidhjen e pagesës së tarifës së mbetjeve me ndonjë tarifë vendore apo kombëtaretë detyrueshme (p.sh., fatura e energjisë elektrike, taksa mbi pronës, etj.);- sanksione me mosdhënien e ndonjë shërbimi bazë vendor (p.sh., uji i pijshëm)Bashkia duhet të aplikojë tarifa më të ulëta apo të ofrojë shërbim me pagesë minimale përkonsumatorët që përfshihen në programet pilot të minimizimit të mbetjeve, kompostimit aporiciklimit. Kjo do të ndihmojë në ndryshimin e qëndrimit të sjelljes së konsumatorëve dhe mundtë përdoret për të ofruar stimuj që konsumatorët të pakësojnë sasinë e mbetjeve që ata prodhojnë.Planifikimi i fushatave sensibilizuese/ngritje kapaciteti/ndërgjegjësim39