Listy perskie - Wolne Lektury

Ale ponieważ tyrania książąt stała się zbyt ciężka, strząśnięto jarzmo: ze szczątków tylukrólestw wyrastały republiki, które do takiego rozkwitu doprowadziły Grecję, jedynąoazę cywilizacji wśród barbarzyńców.Miłość swobody, nienawiść do królów, utrzymały długo Grecję w niepodległościi rozpostarły daleko w krąg rządy republikańskie. Miasta greckie znalazły sprzymierzeńcóww Azji mniejszej; założyły tam kolonie, równie wolne jak one, które im posłużyłyza szańce przeciw zakusom królów perskich. To jeszcze nie wszystko: Grecja zaludniłaItalię, Hiszpanię, może i Galię. Wiadomo, że ta wielka Hesperia, tak głośna u starożytnych,była to pierwotna Grecja, na którą sąsiedzi patrzyli jako na siedzibę szczęśliwości.Grecy, którzy nie znajdywali u siebie tego raju na ziemi, powędrowali szukać go do Italii;mieszkańcy Italii, do Hiszpanii; z Hiszpanii do Betyki lub Portugalii; tak że wszystkie tekrainy nosiły u starożytnych owo miano. Kolonie greckie przyniosły z sobą ducha wolności,którego zaczerpnęły w tym słodkim kraju. Nie widzimy tedy, w owych odległychczasach, żadnej monarchii w Italii, Hiszpanii, Galii. Ujrzysz niebawem, że ludy Północyi Niemiec były nie mniej wolne: jeśli spotykasz wśród nich ślady jakiejś królewskości, tostąd, że naczelników wojsk albo republik brano za królów.Wszystko to działo się w Europie; co się tyczy Azji i Ayki, uginały się one zawszepod jarzmem despotyzmu, jeżeli wyłączysz kilka miast Azji Mniejszej i rzeczpospolitąkartagińską w Ayce.Świat rozdzielił się między dwie potężne republiki: Rzym i Kartaginę. Ale gdy początkirzeczypospolitej rzymskiej znane są dokładnie, powstanie Kartaginy pozostało bardzociemne. Nie znamy książąt aykańskich od czasu Dydony; nie wiemy jak postradaliwładzę. Cudowny rozrost rzeczpospolitej rzymskiej byłby wielkim szczęściem dla świata,gdyby nie owa niesprawiedliwa różnica między obywatelstwem rzymskim a pobitymi ludami;gdyby namiestnicy posiadali mniejszą władzę; gdyby przestrzegano świętych prawprzeciw ich tyranii, i gdyby, dla nakazania prawom tym milczenia, nie posługiwali siętymiż skarbami, które niegodziwość ich zdołała zgromadzić.Zdaje się, że wolność właściwa jest duchowi Europy, niewola zaś Azji. Próżno ofiarowaliRzymianie Kapadocyjczykom ów cenny skarb: nikczemny naród odrzucił go i pobiegliku niewoli ze skwapliwością, z jaką inne ludy biegły ku wolności.Cezar zdławił republikę rzymską i poddał ją samowładztwu.Europa jęczała długo pod wojskowym i despotycznym rządem; łagodność rzymskazmieniła się w okrutny ucisk.Wszelako od północy wyłoniła się nieskończona liczba nieznanych narodów i rozlałasię strumieniem po rzymskich prowincjach. Widząc łatwość zarówno podbojów, corabunku, najeźdźcy rozszarpali cesarstwo rzymskie i pozakładali królestwa. Ludy te byływolne i tak bardzo ograniczały władzę swoich królów, że byli oni właściwie tylko wodzamilob generałami. W ten sposób królestwa owe, mimo że oparte na sile, nie odczułyjarzma zwycięzcy. Kiedy ludy Azji, jak Turcy i Tatarzy, dokonywały podbojów, wówczas,same podległe woli jednego, myślały tylko o tym, aby dostarczyć nowych poddanychi umocnić siłą oręża jego absolutyzm; natomiast ludy Północy, wolne w swoim kraju,opanowując prowincje rzymskie, nie dały wodzom swoim zbyt rozległej władzy. Niektórenawet z tych ludów, jak Wandale w Ayce, Goci w Hiszpanii, składały królów z tronu,kiedy nie były z nich zadowolone; u innych, powaga księcia była ograniczona na tysiącsposobów. Wielu starszych w narodzie dzieliło ją z nim; wojny można było podejmowaćjedynie za ich zgodą; łupy dzieliło się między wodza i żołnierzy; żadnego podatku narzecz księcia; prawa stanowiło się na zgromadzeniach narodu. Oto fundamentalna zasadapaństw, które powstały na szczątkach cesarstwa rzymskiego.Wenecja, 20 dnia księżyca Rhegeb, 1719.LIST II. IKA DO ***.Przed kilku miesiącami znalazłem się w pewnej kawiarni; zauważyłem tam szlachcica,dość grzecznie odzianego i zażywającego posłuchu. Mówił o przyjemności mieszkaniaw Paryżu; ubolewał nad położeniem, które zmusza go pleśnieć na prowincji. „Mam, rzekł,piętnaście tysięcy funtów renty w ziemi; otóż, uważałbym się za szczęśliwszego, gdybymmiał czwartą część tego w pieniądzach albo walorach. Darmo naciskam dzierżawców,MOTESUIEU Listy perskie 96