Listy perskie - Wolne Lektury

z podziwu, jakim zdjął je widok tych nowych bogów, i gdyby im pozwolili ocknąć sięz lęku przed ich piorunami?Co się tyczy Portugalczyków, obrali oni wręcz przeciwną drogę. Nie uciekli się dookrucieństwa; toteż niebawem wypędzono ich. Holendrzy wsparli powstanie ludów i skorzystalina tym. Któryż władca mógłby zazdrościć tym zdobywcom? Któż chciałby zdobyczypod tymi warunkami? Jednych wypędzono z odkrytych ziem bardzo rychło; drudzyuczynili z nich pustynie, jak również uczynili pustynię i z własnego kraju. Taki jest losbohaterów: trzeba się im wypruwać z sił dla podbicia krajów, które wnet potem tracą,albo ujarzmiać ludy, które muszą sami wytępić. Tak ów szaleniec rujnował się na zakupywanieposągów, które wrzucał do morza, i luster, które rozbijał w kawałki.Paryż, 18 dnia księżyca Rhamazan, 1718.LIST II. USBEK DO LEOż.Łagodność rządu nadzwyczaj sprzyja rozmnażaniu się gatunku. Republiki są tego stałymdowodem; zwłaszcza Szwajcaria i Holandia, dwa najlichsze kraje Europy, jeśli zważyćnaturę gruntu, najliczniej wszelako zaludnione.Nic bardziej nie ściąga cudzoziemców, niż wolność i zamożność idąca zawsze w śladwolności. Pierwsza wabi sama przez się; potrzeby zaś nasze wiodą nas w kraje, gdzieistnieje druga.Ród ludzki mnoży się w kraju, gdzie dostatek zaopatruje dzieci, nie ujmując ojcom.Równość obywateli, wytwarzająca równość w rozdziale mienia, wnosi dobrobyt i życiewe wszystkie części ustroju i rozlewa je wszędzie.Nie tak jest w krajach, gdzie panuje nieograniczona władza: monarcha, dworacyi garstka postronnych posiadają wszystkie bogactwa, gdy inni jęczą w ubóstwie.Jeśli człowiek cierpi niedostatek i czuje, że dzieci jego byłyby jeszcze nędzniejsze, nieżeni się; albo, jeśli się ożeni, strzeże się mieć wielką liczbę dzieci, które mogłyby do resztypogorszyć jego położenie i osunęłyby się niżej ojca.Przyznaję, że robotnik lub wieśniak, gdy raz się ożeni, będzie płodził, bez względu nato, czy jest bogaty czy ubogi. Ten wzgląd go nie trapi; ma zawsze pewne dziedzictwo doprzekazania dzieciom, to jest swoją motykę; nic nie przeszkadza mu iść ślepo za głosemnatury.Ale na co zda się państwu ta mnogość dzieci, które usychają w nędzy? Giną prawiewszystkie, w miarę jak przychodzą na świat: nie chowają się zdrowo nigdy. Przyszedłszyna świat słabe i wątłe, mrą pojedynczo na tysiące sposobów, ryczałtem zmiatają je zaś nagminne choroby, które nędza i złe odżywienie sprowadzają z sobą. Te, które ujdą cało,dochodzą wieku męskiego, ale nie dochodzą męskich sił i kwękają całe życie.Ludzie są jak rośliny, które nigdy nie wschodzą szczęśliwie bez odpowiedniej uprawy:u ludzi żartych nędzą, gatunek podupada, niekiedy wprost wyradza się.Francja może służyć za przykład tej prawdy. W czasie ubiegłych wojen obawa, w jakiejżyła cała młodzież, iż powołają ją do milicji, kazała jej się żenić, zbyt wcześnie i w nędzy.Tyle małżeństw musiało wydać liczne dzieci, po których wszelako nie zostało prawie śladu,gdyż nędza, głód i choroby rychło zmiotły je ze świata.Jeśli pod niebem tak szczęśliwym, w królestwie tak cywilizowanym, jak Francja, czynimypodobne spostrzeżenia, cóż będzie dopiero w innych państwach?Paryż, 23 dnia księżyca Rhamazan, 1718.Bieda, DzieckoLIST III. USBEK DO MOLLAA MEEMET ALEO, STAżIKATZE OBO, KOM.Na cóż nam się zdadzą posty imaumów i włosienice mollachów? Ręka Boga po dwakroćspadła na dzieci Zakonu. Słonce zaćmiło się i oświeca tylko ich klęski, wojska ichgromadzą się i rozpraszają na kształt pyłu!Cesarstwo Osmanów uległo wstrząśnieniu od dwu największych ciosów, jakich kiedykolwiekdoznało⁹². Mui chrześcijański podtrzymuje je jedynie z trudem. Wielki We-⁹²esrst s e striei iksy is ki kieykiek — zwycięstwo[Austriaków] nad Turkami pod Petrowaradynem i Belgradem, w latach 1716 i 1717.MOTESUIEU Listy perskie 89