Listy perskie - Wolne Lektury

Kiedy kraj się wyludnia, jest to znak jakiejś skazy gruntu lub klimatu: wyrywajączatem ludzi spod szczęśliwego nieba, aby ich wysłać do takiego kraju, czynimy coś wręczodmiennego, niż mieliśmy zamiar.Rzymianie wiedzieli to z doświadczenia: wysyłali zbrodniarzy do Sardynii i przesiedlalitam Żydów. Trzeba się było pogodzić z ich stratą; wzgarda dla tych nieszczęśnikówpozwalała im to przeboleć dość łatwo.Wielki Shah-Abbas⁹⁰, chcąc odjąć Turkom możność utrzymywania wielkich armii nagranicach, przesiedlił prawie wszystkich Armeńczyków i wyprawił więcej niż dwadzieściatysięcy rodzin do Gulian, gdzie niebawem wyginęły prawie wszystkie.Wszystkie przesiedlania ludów podjęte w Konstantynopolu okazały się daremne.Zdumiewająca liczba Murzynów, o których mówiliśmy wprzódy, nie zdołała zaludnićAmeryki.Od czasu wytępienia Żydów za Adriana, Palestyna została bezludna.Trzeba zatem uznać, że wielkie spustoszenia są niemal bez ratunku, naród bowiemtak okaleczały trwa w tym martwym punkcie; a jeśli przypadkiem wróci do sił, trzeba nato wieków.Niech do takiego wycieńczenia dołączy się najdrobniejsza okoliczność z tych, o którychwspomniałem, a naród nie tylko nie odrodzi się, ale będzie zanikał z każdym dniemi szedł ku zagładzie.Wygnanie Maurów z Hiszpanii wciąż daje się odczuwać; próżnia nie tylko się niewypełnia, ale z każdym dniem rośnie. Od czasu spustoszenia Ameryki Hiszpanie, którzyzajęli miejsce dawnych mieszkańców, nie zdołali jej zaludnić; przeciwnie przez jakąś fatalność,którą raczej nazwałbym sprawiedliwością bożą, niszczyciele niszczeją sami i topniejąz każdym dniem.Władcy nie powinni tedy myśleć o kolonizowania wielkich krajów. Nie powiadam,aby się to nie udało czasem; zdarzają się klimaty tak szczęśliwe, iż rodzaj ludzki mnożysię w nich zawsze; świadectwem owe wyspy, zaludnione przez garstkę chorych, którychwysadzono tam z okrętu i którzy natychmiast odzyskali zdrowie.Ale gdyby nawet te kolonie się udały, wówczas, miast pomnożyć potęgę, rozdrobniłybyją tylko; chyba że byłyby bardzo szczupłe, np. te, które się zakłada dla celów handlowych.Kartagińczycy, tak samo jak Hiszpanie, odkryli Amerykę, lub przynajmniej wielkiewyspy, na których uprawiali handel zdumiewająco żywy, ale kiedy ujrzeli, iż ludnośćrodzinnego kraju maleje, mądra rzeczpospolita zabroniła poddanym tych wypraw.Śmiem wręcz powiedzieć: miast wyprawiać Hiszpanów do Indii⁹¹, trzeba by ściągnąćraczej Indian i Metysów do Hiszpanii; trzeba by wrócić tej monarchii jej rozproszone ludy.Gdyby połowę tylko tych kolonii dało się utrzymać, Hiszpania stałaby się najgroźniejsząpotęgą Europy.Można przyrównać państwa drzewu, którego konary, zbyt rozległe, wyciągają całysok z pnia, jako owoc zaś dają jedynie cień.Nie ma nic sposobniejszego, aby wyleczyć książąt z szału dalekich zdobyczy, niż przykładPortugalczyków i Hiszpanów.Te dwa narody, zdobywszy z niepojętą szybkością niezmierzone królestwa, bardziejzaskoczone własnym zwycięstwem, niż pokonane ludy były zaskoczone swą klęską, zaczęłymyśleć o zachowaniu zdobyczy i obrały do tego celu rozmaite drogi.Hiszpanie, straciwszy nadzieję wierności podbitych ludów, postanowili wytępić jei wysłać z Hiszpanii wierne ludy na ich miejsce. Nigdy tak straszliwego zamiaru niewykonano z większą dokładnością. Naród tak liczny, jak wszystkie ludy Europy razem,zniknął z ziemi za przybyciem tych barbarzyńców, którzy odkrywając Indie, jak gdybytroszczyli się tylko o to, aby ludziom pokazać ostatni szczebel okrucieństwa.Przez to barbarzyństwo zachowali ów kraj pod swym panowaniem. Osądź, jak zgubnesą podboje, skoro wydają takie skutki; ostatecznie bowiem to potworne lekarstwo byłojedyne. Jak zdołaliby utrzymać tyle milionów ludzi w posłuszeństwie? Jak podołać wojniedomowej z tak daleka? Co by się z nimi stało, gdyby dali tym ludom czas na ochłonięcieKolonializmOkrucieństwo, Przemoc,Kolonializm⁹⁰s a. s ieki (1571–1629) — szach perski, reformator państwa, zręczny dyplomata i polityk.⁹¹ie — tu: Indie Zachodnie, tj. Ameryka.MOTESUIEU Listy perskie 88