Listy perskie - Wolne Lektury

Mówię tu jedynie o krajach katolickich. W religii protestanckiej każdemu przysługujeprawo płodzenia dzieci; nie zna ona księży ani derwiszów. Gdyby w dobie powstawaniatej religii, która sprowadzała wszystko do piersy s, założycieli jej nie oskarżanobezustannie o rozwiązłość, można mniemać, iż udostępniwszy małżeństwo wszystkim,byliby jeszcze łagodzili jego jarzmo, i uwieńczyli dzieło usunięciem zapory, jaka dzieli natym punkcie Nazarejczyka i Mahometa.Bądź co bądź, pewne jest, że religia ich daje protestantom niezliczone przewagi nadkatolikami.Śmiem rzec: sądząc z obecnego stanu Europy, nie sposób, aby religia katolicka przetrwaław niej bodaj pięćset lat.Przed upadkiem Hiszpanii, katolicy byli o wiele silniejsi niż protestanci. Stopniowo,ci osiągnęli równowagę. Z czasem protestanci będą coraz bogatsi i potężniejsi, katolicycoraz słabsi.Kraje protestanckie muszą być, i są w istocie, ludniejsze niż katolickie. Wynika z tego,po pierwsze, iż podatki płyną tam obficiej, ponieważ wzmagają się z liczbą płacących: powtóre, ziemie lepiej są uprawne; wreszcie, kwitnie w nich handel, ponieważ więcej ludzidąży do wzbogacenia się i, przy większej ilości potrzeb, posiada więcej sposobów zaspokojeniaich. Kiedy w kraju znajduje się tylu ludzi, ile wystarcza dla uprawy ziemi, handelmusi zaginąć; skoro zaś jest ich tylko tylu, ile trzeba dla podtrzymania handlu, musicierpieć uprawa roli; to znaczy muszą podupaść oba te stany, gdyż, ktokolwiek chwytasię jednej, przynosi tym samym uszczerbek drugiemu.Co się tyczy krajów katolickich, nie tylko zaniedbano w nich uprawę ziemi, ale naweti przemysł jest w nich zgubny: polega jedynie na tym, aby się poduczyć kilku słówmartwego języka. Z chwilą gdy człowiek posiada ten zapas, nie potrzebuje się troszczyćo fortunę; znajdzie w klasztorze spokojne życie, które, gdyby został wśród ludzi, kosztowałobygo sporo znoju.To nie wszystko. Derwisze mają w swych rękach prawie wszystkie bogactwa. Jest toniby związek sknerów, którzy biorą ciągle, a nie oddają nigdy; gromadzą dochody, abypowiększyć kapitał. Ta niezmierna ilość bogactw popada, można rzec, w paraliż; kończysię wszelki obieg, handel, sztuki, rękodzieła.Nie ma władcy protestanckiego, który by nie ściągał z poddanych o wiele więcej podatków,niż papież ze swoich: mimo to, ci są biedni, gdy tamci żyją w dostatku. Handeldarzy wszystko życiem u pierwszych, gdy ustrój mniszy niesie wszędzie śmierć u drugich.Paryż, 19⁸⁸ dnia księżyca Chahban, 1718.LIST III. USBEK DO TEOż.Powiedzieliśmy już wszystko o Azji i Europie; przejdźmy do Ayki. Można jedynie mówićo jej wybrzeżach, bo nie znamy więtrza.Wybrzeża Barbarii, gdzie usadowiła się religia mahometańska, nie są tak ludne, jak zaczasu Rzymian, z przyczyn, o których wspominałem. Co do Gwinei, musi być straszliwieogołocona, jako iż od dwustu lat królikowie albo kacyki sprzedają swoich poddanychwładcom europejskim, aby ich wywozili do kolonii w Ameryce.Osobliwe jest, że ta Ameryka, która chłonie corocznie tylu nowych mieszańców, samajest wyludniona i nie ma korzyści ze strat Ayki. Niewolnicy, przeniesieni w odmiennyklimat, giną tysiącami. Prace w kopalniach, ich złośliwe wyziewy, rtęć do której wciążtrzeba się uciekać, niszczą ich bez ratunku.Nie ma nic dzikszego, niż skazywać na zagładę niezliczoną ilość ludzi po to, aby dobywaćz ziemi złoto i srebro, bezużyteczne metale, będące bogactwem jedynie dlatego, żeje uczyniono jego znakiem.Paryż, ostatniego dnia księżyca Chahban, 1718.LIST I. USBEK DO TEOż.Płodność zależy niekiedy od najdrobniejszych okoliczności; często wystarczy zwrot wyobraźniludu, aby ten lud uczynić o wiele liczniejszym niż poprzednio.Religia, PolitykaHandel, BogactwoKolonializm, Niewola,ChciwośćŻyd⁸⁸ i ksiy — w wersji .: 26 dnia.MOTESUIEU Listy perskie 86