Listy perskie - Wolne Lektury

Oto jak jeden człowiek pochłania dla swych przyjemności tylu poddanych obojej płci,każe im umierać dla społeczeństwa i czyni ich niezdatnymi do utrwalenia gatunku.Konstantynopol i Ispahan to stolice dwóch największych państw świata. Wszystkotam dąży; ludy, z tysiącznych pobudek, napływają tam ze wszystkich stron. Mimo to,miasta owe upadają; niebawem wyginęłyby doszczętnie, gdyby władcy, niemal co wiek, niesprowadzali całych narodów, aby je na nowo zaludnić. Omówię ten przedmiot gruntowniejw następnym liście.Paryż, 13 dnia księżyca Chahban, 1718.LIST . USBEK DO TEOż.Rzymianie mieli nie mniej niewolników od nas; mieli ich nawet więcej, ale czynili z nichlepszy użytek.Dalecy od tego, aby drogą gwałtu utrudniać rozmnażanie się tych niewolników, przeciwnie,wspierali je całą mocą; kojarzyli ich małżeństwa, ile tylko mogli. Dzięki temuzaludniali domostwa służbą wszelakiej płci i wieku, Państwo zaś nieprzebranym tłumemludu.Dzieci, które z czasem stawały się bogactwem pana, rodziły się pod jego władzą w niezliczonejmnogości. Na panu spoczywał ciężar wyżywienia i wychowania; ojcowie, wolniod tego jarzma, szli jedynie za skłonnością natury i mnożyli się bez obawy zbyt licznejrodziny.Wskazałem ci, że u nas wszyscy niewolnicy zatrudnieni są strzeżeniem naszych żoni niczym więcej. Znajdują się oni w stosunku do społeczności w wiekuistym letargu:uprawa ziemi i rękodzieł sprowadza się do niewielkiej liczby ludzi wolnych, ojców rodzin,a i ci oddają się jej niechętnie.Nie tak u Rzymian. Rzeczpospolita posługiwała się z niezmierną korzyścią tłumemniewolników. Każdy z nich miał kapitalik, którego posiadanie było połączone z pewnymiwarunkami. Tym kapitalikiem obracał, kierując się własną przemyślnością. Ten zakładałbank, ów puszczał się na handel morski; inny miał kramik; ów przykładał się do rękodziełalub czerpał zyski z ziemi; ale nie było ani jednego, który by nie dokładał wszystkich sił,aby pomnożyć swój grosik, dający mu zarazem dostatek w niewoli i nadzieję wolności. Tostwarzało lud oddany pracy, ożywiało rzemiosła i przemysł.Niewolnicy ci, wzbogaciwszy się własnym staraniem i pracą, zyskiwali wyzwoleniei stawali się obywatelami. Rzeczpospolita odnawiała się bez przerwy i przyjmowała w swełono wciąż nowe rodziny, w miarę jak dawne niszczały.W następnych listach zdołam ci może dowieść, że im więcej ludzi jest w państwie,tym bardziej handel kwitnie; równie łatwo dowiodę, że im bardziej handel kwitnie, tymbardziej wzrasta liczba ludzi. Te dwie rzeczy wspomagają się i ożywiają wzajem.Jeśli tak jest, jak bardzo ta ogromna liczba niewolników, wciąż pracowitych i czynnych,musiała wzmagać się i mnożyć! Przemysł i dostatek były ich rodzicem, nawzajemoni znowuż rodzili przemysł i dostatek.Paryż, 6⁸⁶ dnia księżyca Chahban, 1718.Niewola, Pozycja społecznaLIST I. USBEK DO TEOż.Mówiliśmy o krajach mahometańskich i szukaliśmy przyczyny, czemu są mniej zaludnione,niż niegdyś kraje podległe Rzymianom. Zbadajmyż, co spowodowało ten sam objawu chrześcijan.Rozwód dozwolony był w religii pogańskiej, wzbroniony u chrześcijan. Ta odmiana,na pozór tak mało ważna, sprowadziła stopniowo straszliwe skutki, ba, takie że ledwiemożna im uwierzyć.Odjęto nie tylko słodycz małżeństwu, ale ugodzono w jego cele; chcąc zacieśnić jegowęzły, rozluźniono je; zamiast, jak zamierzono, zespolić serca, rozdzielono je na zawsze.W wolny wybór, w którym serce powinno mieć przemożny udział, wprowadzonoskrępowanie, przymus, igraszkę losu. Nie liczono za nic wstrętów, kaprysów i niezgodnościusposobień; chciano ustalić serce: to, co jest najbardziej odmiennego i niestałe-⁸⁶ i ksiy — w wersji .: 16 dnia.MOTESUIEU Listy perskie 84