Listy perskie - Wolne Lektury

Co się tyczy małych państewek dokoła tych wielkich królestw, są one dosłownieopustoszałe: tak jest z królestwem Irymety, Cyrkasji i Gurielu. Książęta tych państw,władający rozległymi krajami, liczą w nich ledwie do pięćdziesięciu tysięcy mieszkańców.Egipt też nie mniej od innych krajów podupadł.Słowem, przebiegłem ziemię, i wszędzie znajduję jedynie szczątki: rzekłbyś, przeszłyświeżo zarazy i głody.Ayka była zawsze tak mało znana, że nie można o niej rozprawiać tak ściśle, jako innych częściach świata; ale jeśli wziąć pod uwagę same wybrzeża morza Śródziemnegoznane od niepamiętnych czasów, widzimy, że ta część świata niezmiernie upadła od czasuKartagińczyków i Rzymian. Dziś książęta jej są tak słabi, że mocarstwa ich liczą się donajniklejszych w świecie.Po obrachunku tak ścisłym, jak w ogóle jest możebny w tego rodzaju rzeczach, znalazłem,że istnieje na ziemi ledwo dziesiąta część dawnych mieszkańców. Zdumiewającejest, jak nasz glob wyludnia się z każdym dniem; jeśli tak pójdzie dalej, za dziesięć wiekówziemia będzie pustynią.Oto, drogi Usbeku, najstraszliwsza katastrofa, jaka kiedy zdarzyła się w świecie. Aleledwie ją zauważono, bo przyszła nieznacznie w ciągu wieków. Musi to być znamię jakiejśwewnętrznej skazy, ukrytej i tajemnej trucizny, niedokrewności trapiącej rodzaj ludzki.Wenecja, 10 dnia księżyca Rhegeb, 1718.LIST III. USBEK DO EDIEO, EEI.Świat, drogi Rhedi, nie jest niedostępny skażeniu; ani niebo; astronomowie są naocznymiświadkami zmian, będących bardzo naturalnym następstwem powszechnego ruchumaterii.Ziemia podlega, jak inne planety, prawom ruchu; we wnętrzu jej toczy się wiekuistawalka: morze i ląd są w nieustannej wojnie; każda chwila stwarza nowe kombinacje.Ludzie, zamieszkujący budowlę tak podległą zmianom, są w stanie ciągłej niepewności:wchodzi tu w grę tysiąc przyczyn zdolnych ich wyniszczyć, a tym bardziej zmniejszyćlub pomnożyć ich liczbę.Nie będę ci mówił o tych poszczególnych katastrofach, tak często spotykanych w dziejach,które zniszczyły całe miasta lub królestwa; istnieją i ogólne zaburzenia, które wielekroćprzywiodły rodzaj ludzki na samą krawędź zguby.Pełno jest w dziejach owych powszechnych zaraz i morów, które raz po raz trapiłyświat. Powiadają między innymi o jednej tak gwałtownej⁸¹, że wypaliła nawet korzenieroślin i dała się odczuć w całym świecie aż po cesarstwo Chin: jeden stopień więcej wytępiłbymoże, w ciągu dnia, cały rodzaj ludzki.Nie ma dwóch wieków, jak najsromotniejsza z chorób⁸² rzuciła się na Europę, Azjęi Aykę i sprawiła w krótkim czasie zadziwiające spustoszenia: koniec byłby z ludźmi,gdyby postępowała dalej z tąż samą furią. Toczeni chorobą od urodzenia, niezdolni udźwignąćciężaru zadań społecznych, musieliby wyginąć nędzną śmiercią.Cóż byłoby, gdyby jad okazał się nieco silniejszy! A stałoby się to z pewnością, gdyby,na szczęście, nie znaleziono nań równie potężnego lekarstwa.⁸³ Może choroba ta,nawiedzając organy rozrodcze, byłaby podcięła i samo płodzenie.Ale po co mówić o zniszczeniu, które mogło wytępić rodzaj ludzki? Czyż nie zdarzyłosię to w istocie? Czyż potop nie sprowadził go do jednej rodziny?Są filozofowie, którzy wyróżniają dwa akty stworzenia: świata i człowieka. Nie mogąpojąć, aby materia i rzeczy stworzone miały tylko sześć tysięcy lat; aby Bóg ociągał się całąwieczność ze swym dziełem i wczoraj dopiero zrobił użytek ze swej potęgi twórczej. Niemógł czy nie chciał? Ale, jeśli nie mógł w pewnym czasie, nie mógłby i w innym. Zatem,ChorobaStworzenie⁸¹e est ie y psey r i r ktre r p r trpiy it i iyiyi ee tk te e ypi et kreie ri — dżuma azjatycka, która w latach 1348–1350skosiła w samej Europie przeszło 25 milionów ludzi.⁸²srties r — syfilis.⁸³ sty si t pei yy sie ie ei rie pte ekrst — jako lekarstwana syfilis używano rtęci.MOTESUIEU Listy perskie 82