Listy perskie - Wolne Lektury

znów przywrócę wszystko do równowagi. Wybrałem kilka ciętych kupletów, które, dobrzezaśpiewane, poruszą lud z pewnością. Podłożyłem je pod nutę, która dotąd miałazadziwiający skutek.Jeśli to nie wystarczy, wypuścimy sztych, na którym będzie pokazany Mazarin⁸⁰ naszubienicy.Szczęściem dla nas, licho mówi po ancusku; kaleczy język tak, że niepodobna, abyna tym karku nie skręcił. Cała rzecz, aby dobrze uwydatnić ludowi jego śmieszny cudzoziemskiakcent. Przed kilku dniami złapaliśmy go na błędzie tak grubym, że wszystko zaboki się brało. Mam nadzieję, iż nim upłynie tydzień imię Mazarina stanie się przydomkiemjucznego bydlęcia.Od czasu naszej klęski piosenki nasze tak wzięły na ząb jego sekretne grzeszki, że abynie stracić połowy popleczników, musiał odprawić wszystkich paziów.Skrzepcie więc ducha, nabierzcie odwagi, i bądźcie pewni, że wygwiżdżemy go i wyśpiewamytam, skąd przyszedł, za góry!”Paryż, 4 dnia księżyca Chahban, 1718.LIST II. EDI DO USBEKA, AYżU.Podczas pobytu w Europie czytam dawnych i nowych historyków. Porównuję wszystkieczasy; bawi mnie patrzeć, jak przesuwają się przed mymi oczyma; zwłaszcza zatrzymujęsię myślą przy owych wielkich przemianach, które sprawiły, że jeden wiek tak różny jestod drugiego, a ziemia tak niepodobna do siebie.Nie zwróciłeś może uwagi na jedną rzecz, która wciąż wprawia mnie w zdumienie.W jaki sposób świat jest tak mało zaludniony w porównaniu do tego, jak był dawniej?W jaki sposób natura mogła stracić ową zdumiewającą pierwotną płodność? Czyżby tojuż starość? Czyżby już siły jej słabły?Bawiłem rok we Włoszech, gdzie oglądałem szczątki dawnej Italii, niegdyś tak słynnej.Mimo że wszystko, co żyje mieszka w miastach, są one zupełnie puste i wyludnione.Rzekłbyś, istnieją jedynie po to, aby znaczyć miejsca owych potężnych grodów, o którychtyle opowiada historia.Niektórzy twierdzą, że sam Rzym mieścił niegdyś więcej ludu, niż go dzisiaj liczy całewielkie królestwo. Niejeden obywatel rzymski posiadał po dziesięć, nawet dwadzieściatysięcy niewolników, prócz tych którzy pracowali na wsi; że zaś liczono w mieście czterystalub pięćset tysięcy obywateli, wyobraźnia wprost wzdraga się przed liczbą mieszkańców,którą trzeba by przyjąć.Były niegdyś na Sycylii potężne królestwa i mnogie ludy, które później znikły: nic niezostało godnego uwagi na tej wyspie, prócz wulkanów.Grecja tak opustoszała, że nie zawiera ani setnej części dawnych mieszkańców.Hiszpania, niegdyś tak ludna, jest dziś jeno gromadą niezamieszkałych wiosek; tożFrancja niczym jest w porównaniu do dawnej Galii, o której mówi Cezar.Północne kraje są bardzo przerzedzone; daleko im do tego, aby ludy musiały, jakniegdyś, dzielić się i wysyłać w świat, niby rój pszczół, kolonie i narody całe do nowychsiedzib.Polska i Turcja europejska są już prawie wyludnione.W Ameryce nie naliczyłoby się ani pięćdziesiątej części ludzi, którzy tworzyli ogromnepaństwa.Azja jest w nie lepszym stanie. Ta sama Azja Mniejsza, która mieściła tyle potężnychmocarstw i tak zadziwiającą mnogość wielkich miast, liczy ich dziś ledwie parę. Co siętyczy wielkiej Azji, część jej będąca we władaniu Turków zaludniona jest równie skąpo:co do owej, która jest pod panowaniem naszych królów, to jeśli się ją porówna z epokąjej rozkwitu, okaże się, że posiada jedynie cząstkę mieszkańców, stanowiących niezliczonerzesze za Kserksesów i Dariuszów.HistoriaUpadekPolska⁸⁰ri — Kardynał Mazarin, który sprawował rządy w czasie małoletności Ludwika XIV, był przedmiotemszyderstwa niezliczonych piosenek ulicznych, wyszydzających zwłaszcza jego z włoska zaprawną ancuszczyznę.„Niech śpiewają, byle płacili”, powiadał kardynał obojętny na swą niepopularność wśród ludu.MOTESUIEU Listy perskie 81