Listy perskie - Wolne Lektury

jest pełna majestatu, ale urocza zarazem: staranne wychowanie schodzi się ze szczęśliwąnaturą i już dziś zapowiada wielkiego monarchę.Powiadają, że nigdy nie można znać królów Zachodu, póki nie przejdą dwóch wielkichprób: kochanki i spowiednika. Ujrzymy niebawem, jak każda z tych potęg będzie się siliłaowładnąć umyłem monarchy i jakie walki stoczą ze sobą. Gdzie książę jest młody, potęgi tesą zawsze rywalkami; godzą się natomiast i jednoczą u podeszłego wiekiem. Pod młodymksiążęciem derwisz ma trudną rolę; siła króla stanowi jego słabość: kochanka natomiastciągnie jednak tryum i z jego siły, i ze słabości.Kiedym przybył do Francji, zastałem nieboszczyka króla pod absolutną władzą kobiet,a przecież, zważywszy jego wiek, sądzę, iż ze wszystkich monarchów świata najmniej tegopotrzebował.Słyszałem raz, jak dama pewna mówiła: „Trzeba koniecznie coś zrobić dla tego młodegopułkownika; znam jego dzielność, pomówię o nim z ministrem”. Inna: „To zdumiewające,iż o tym młodym księżyku tak zapominają; musi zostać biskupem: jest z najlepszejrodziny, a za jego obyczaje ja ręczę”. Nie trzeba wszelako, byś sobie wyobrażał, aby osobyodzywające się w ten sposób były faworytami monarchy: może nie mówiły z nim anidwóch razy w życiu, mimo że u władców europejskich jest to rzecz bardzo łatwa. Ale niema po prostu nikogo będącego czymś na dworze, w Paryżu, czy na prowincji, iżby niemiał kobiety, przez której ręce przechodzą wszystkie łaski, a czasem niesprawiedliwości.Wszystkie te kobiety tworzą ligę: rodzaj rzeczpospolitej, której członkinie, zawsze czynne,wspierają się i wspomagają wzajem. Jest to jak gdyby państwo w państwie; zarównona dworze, jak w Paryżu i na prowincji ktoś, kto widzi działających ministrów, urzędników,prałatów, jeśli nie zna kobiet, które nimi rządzą, jest jak człowiek, który widzidziałanie machiny, ale nie zna jej sprężyn.Myślisz, Ibbenie, że kobieta chce być kochanką ministra po to, aby pędzić z nim nocerozkoszy? Cóż za myśl! Po to, aby mu przedstawić, co rano, kilka podań. Zacność ich naturyobjawia się w skwapliwości, z jaką starają się czynić dobrze tłumom nieszczęśliwych,którzy, w zamian, dostarczają im stu tysięcy anków renty.Skarżą się w Persji, że królestwem rządzi parę kobiet: o wiele gorzej jest we Francji,gdzie w ogóle rządzą kobiety, i to nie tylko ryczałtem, ale we wszystkich szczegółach.Paryż, ostatniego dnia księżyca Chalwal, 1717.LIST III. USBEK DO ***.Jest rodzaj książek, którego nie mamy w Persji, a który tutaj bardzo jest w modzie:dzienniki. Lektura ta schlebia przede wszystkim lenistwu: miło jest przebiec trzydzieścitomów w ciągu kwadransa.W przeważnej ilości książek, czytelnik nie uporał się jeszcze z obowiązkowymi wstępami,a już jest mocno zdyszany: na wpół żywego wprowadza autor w materię tonącąw morzu słów. Jeden chce się unieśmiertelnić skromną stk, drugi wybrał sobie irt; inny, o wyższym locie, mierzy ku i i: musi zatem i przedmiot swój rozciągnąćodpowiednio; co też czyni bez litości, za nic sobie licząc trudy biednego czytelnika, którydech z siebie wypiera, aby skupić to, co autor z takim mozołem rozcieńczył.Nie wiem, drogi, co za zasługa jest płodzić podobne dzieła. Ja bym potrafił to samo,gdybym chciał zrujnować sobie zdrowie, a księgarzowi kieszeń.Wadą dziennikarzy jest, że zawsze mówią jedynie o nowych książkach; jakby prawdabyła kiedykolwiek nowa! Zdaje mi się, że, póki człowiek nie przeczyta wszystkich dziełdawnych, nie ma racji podsuwać mu nowych.Ale, o ile uważają za swój obowiązek rozprawiać jedynie o dziełach prosto z igły,nakładają sobie i inny, to jest aby rozprawiać bardzo nudno. Podają wyciągi z książek, alenie ważą się ich krytykować, mimo wszelkich racji po temu: w istocie, gdzież jest człowiekdość śmiały, aby sobie chciał czynić co miesiąc tuzin wrogów?Większość autorów podobna jest do poetów, którzy ścierpieliby bez szemrania całygrad kijów; ale ci sami ludzie, tak nieczuli na punkcie swoich pleców, niezmiernie sątkliwi na punkcie swoich dzieł, tutaj nie znoszą najlżejszej krytyki. Trzeba zatem strzecsię, aby ich nie urazić w owo tak czułe miejsce; dziennikarze wiedzą o tym. Czynią tedyKochanka, Kobieta, WładzaKsiądzKrólKsiążka, LiteratMOTESUIEU Listy perskie 79