Listy perskie - Wolne Lektury

uważał za barbarzyńcę: ale nie wiem, czy korzyści ich równoważą zły użytek, do jakiegosłużą co dzień.Słyszałem, że sam wynalazek bomb odjął wolność wszystkim ludom Europy. Książęta,nie mogąc powierzać obrony fortec mieszczanom, którzy za pierwszą bombą byliby siępoddali, zyskali pozór, aby utrzymywać regularne wojska, z pomocą których z czasem jęliuciskać poddanych.Wiem, że od czasu wynalezienia prochu nie ma już niezdobytych warowni; to znaczy,Usbeku, nie ma już schronienia przeciw gwałtowi i niesprawiedliwości.Drżę, aby w końcu nie odkryto jakiego sekretu, który by dostarczył jeszcze krótszejdrogi do gubienia ludzi, niszczenia ludów i całych narodów.Czytałeś historyków, zauważ dobrze: prawie wszystkie monarchie wzniosły się jedynienieznajomością sztuk, a upadły z ich nadmiernym rozwojem. Dawne królestwo Persjimoże nam dostarczyć rodzimego przykładu.Jestem w Europie od niedawna; ale słyszałem od roztropnych ludzi o spustoszeniachspowodowanych przez chemię. Zda się, że to jest jakoby czwarta plaga, która rujnujeludzi i niszczy ich pomału, ale ciągle; gdy wojna, zaraza, głód, niszczą ich masowo, alez przerwami.Na co nam się zdał wynalazek busoli i odkrycie tylu ludów, jeśli nie na to, aby namudzielić raczej ich chorób niż ich bogactw? Złoto i srebro obrano, za wspólnym porozumieniem,iżby były ceną towarów i zakładem ich wartości, dlatego właśnie że metale tesą rzadkie i niesposobne do innego użytku; cóż nam tedy zależało na tym, aby się stałypospolitsze, i abyśmy, dla oznaczenia wartości produktu, mieli dwa lub trzy znaczkiw miejsce jednego? To sprowadziło jedynie niewygodę.Natomiast, z drugiej strony, wynalazek ten stał się zgubny dla krajów, które odkryto.Całe narody uległy zagładzie; ludzie zaś, którzy uniknęli śmierci, popadli w niewolę takciężką, iż opowiadanie o niej przyprawia nas muzułmanów o drżenie.Szczęśliwa nieświadomość dzieci Mahometa! Luba i umiłowana prostoto świętegoproroka, przypominasz mi zawsze pierwotność dawnych czasów i spokój, jaki panowałw sercu naszych pierwszych ojców!Wenecja, 5 dnia księżyca Rhamazan, 1717.LIST I. USBEK DO EDIEO, EEI.Albo nie myślisz tego, co mówisz, albo czynisz lepiej, niż myślisz. Opuściłeś ojczyznę, abysię uczyć, a pogardzasz nauką; przybywasz kształcić się w kraju słynnym z rozwoju sztuk,a uważasz je za szkodliwe. Szczerze ci powiem, Rhedi, że ja bardziej jestem w zgodziez tobą, niż ty sam ze sobą.Czyś się zastanowił nad barbarzyństwem i nędzą, w jakie by nas wtrąciła zagłada sztuk?Nie ma potrzeby wyobrazić sobie tego; można to oglądać. Są jeszcze ludy, między któryminieco ukształcona małpa mogłaby żyć bardzo zaszczytnie; byłaby mniej więcej na poziomiemieszkańców. Nie raziłaby nikogo dziwactwem umysłu ani charakteru; ginęłaby w tłumie,a może wyróżniałaby się wdziękiem.Powiadasz, że prawie wszyscy założyciele państw byli nieświadomi sztuk i nauk. Nieprzeczę, że barbarzyńskie ludy mogły, jak rwące strumienie, rozlać się po ziemi i pokryćdzikimi hordami najdoskonalej rządzące się królestwa. Ale zważ, iż zwycięzcy albonauczyli się sztuk, albo kazali je wykonywać ujarzmionym ludom; inaczej potęga ichminęłaby jak huk grzmotu i burzy.Obawiasz się — mówisz — aby nie wynaleziono środka zniszczenia, okrutniejszegoniż obecne. Nie. Gdyby podobny wynalazek ujrzał światło, niebawem spotkałby sięz potępieniem prawa narodów i powszechna zgoda ludów zagrzebałaby to odkrycie. Niejest w interesie władców czynić podboje takimi sposobami: potrzebują poddanych, a nieziem.Wyrzekasz na wynalazek prochu i bomb; wydaje ci się dziwne, że nie ma już niezdobytychwarowni: to znaczy, razi cię, że wojny kończą się dziś prędzej.Musiałeś zauważyć, czytając historię, że od wynalezienia prochu bitwy są o wiele mniejkrwawe, ponieważ nie przychodzi do ręcznego starcia.KolonializmMałpaNauka, Wiedza, Zło, WojnaMOTESUIEU Listy perskie 77