Listy perskie - Wolne Lektury

Zmian mogą dokonać albo monarcha, albo lud.Otóż, monarsze nie w głowie je czynić. Na tak wysokim stopniu potęgi ma wszystko,co może mieć; gdyby zmienił cokolwiek, mogłoby się to stać jedynie z jego szkodą.Co do poddanych, to gdyby nawet który nosił takie zamiary, nie ma sposobu targnąćsię na ustrój państwa; trzeba by mu przeciwważyć, od jednego zamachu, straszliwąi niezmienną potęgę. Zbywa mu czasu, jak i środków po temu: ale wystarczy mu sięgnąćjedynie do źródła tej potęgi: na to dość jednego ramienia i jednej chwili.Morderca wstępuje na tron, gdy monarcha osuwa się zeń, pada i oddaje ducha u jegostóp.Człowiek niezadowolony, w Europie, stara się zapewnić sobie tajne porozumienia,przejść na stronę wrogów, opanować jakąś fortecę, wywołać jałowe szemrania wśródpoddanych. W Azji, niezadowolony idzie prosto ku władcy, zaskakuje go, uderza, obala;wymazuje nawet pamięć o nim. W jednej i tej samej chwili jest niewolnikiem i panem,w jednej chwili uzurpatorem i prawym władcą.Nieszczęsny król, który ma tylko jedną głowę! Zda się, iż skupia na niej całą swąpotęgę jeno po to, aby pierwszemu z brzegu zuchwalcowi wskazać miejsce, gdzie znajdzieją w całości.”Paryż, 17 dnia księżyca Rebiab II, 1717.LIST I. USBEK DO TEOż.Ludy Europy nie wszystkie w jednej mierze posłuszne są książęciu. Tak na przykład niepodległeusposobienie Anglików nie zostawia ich królowi czasu zagarnięcia zbytniej władzy.Poddanie i posłuszeństwo są najsłabiej reprezentowaną u nich cnotą; wygłaszająw tej materii rzeczy bardzo osobliwe. Wedle nich, istnieje jeden tylko węzeł, który możewiązać ludzi, to jest wdzięczność. Mąż, żona, ojciec i syn związani są między sobą jedynieprzez wzajemną miłość lub przez dobrodziejstwa, które sobie świadczą; te pobudkiwdzięczności są początkiem królestw i społeczeństw.Ale jeśli władca nie tylko nie troszczy się o szczęście poddanych, lecz chce ich gnieśći niszczyć, podstawa wdzięczności ustaje. Nic ich nie łączy, nic nie wiąże poddanych doksięcia: odzyskują pierwotną swobodę. Ci Anglicy utrzymują, iż żadna nieograniczonawładza nie może być prawa, bo nigdy nie mogła mieć prawego początku. „Nie możemy,powiadają, dać komuś więcej władzy nad sobą, niż mamy jej sami; owóż, nie mamy nadsobą władzy nieograniczonej; nie możemy na przykład odjąć sobie życia; nikt zatem naziemi, konkludują, nie posiada takiej mocy.”Zbrodnia obrazy majestatu jest, wedle nich, nie czym innym, niż zbrodnią jaką słabszypopełnia przeciw silniejszemu, stając mu się nieposłuszny w jakim bądź sposobie.Toteż naród angielski, znalazłszy się wobec jednego ze swych królów w roli silniejszego,oświadczył, iż zbrodnią obrazy majestatu jest, jeśli książę prowadzi wojnę przeciwpoddanym. Mają tedy słuszność, kiedy powiadają, że przepis ich alkoranu⁷⁹, który nakazujeuległość dla władzy, nie trudny jest do wykonywania, skoro niepodobieństwemjest go nie przestrzegać; ile że, wedle niego, ulegać trzeba nie cnotliwemu, ale po prostusilniejszemu.Anglicy opowiadają, że jeden z ich królów, pobiwszy i wziąwszy w niewolę księcia,który walczył z nim o koronę, wymawiał mu niewierność i przewrotność: „Dopiero przedchwilą, odparł nieszczęsny książę, rozstrzygnęło się, który z nas dwu jest zdrajcą”.Uzurpator ogłasza buntownikami wszystkich, którzy nie uciskali ojczyzny jak on; rozumiejąc,iż nie ma prawa tam, gdzie nie widzi sędziów, każe czcić jako wyroki niebaigraszki trafu i fortuny.Paryż, 20 dnia księżyca Rebiab II, 1717.LIST . EDI DO USBEKA, TO AYżU.W jednym z listów mówiłeś wiele o naukach i sztukach na Zachodzie. Będziesz mnieWładza, WdzięcznośćSiłaNauka, Wiedza, Zło, Wojna⁷⁹kr, dziś r — święta księga islamu, przekazująca nauki Mahometa, zawiera nakazy religijne i podstawyprawa obowiązującego muzułmanów; tu: biblia, księga święta, zbiór praw.MOTESUIEU Listy perskie 76