Listy perskie - Wolne Lektury

sce upadłych wielkości, zrujnowanych dygnitarzy, szlachty poległej na wojnie. Kiedy niemogą nastarczyć własną osobą, podnoszą wielkie domy za pośrednictwem swych córek,będących niby nawóz użyźniający górzyste i jałowe ziemie.Podziwiam, Ibbenie, sposób, w jaki Opatrzność rozdzieliła bogactwo. Gdyby je dałatylko zacnym ludziom, nie odróżnialibyśmy go dość ściśle od cnoty i nie czulibyśmy całejjego nicości. Ale, kiedy widzimy, czym są ludzie najwięcej nim obsypani, wówczas, przezwzgardę dla bogaczy, dochodzimy do wzgardy samych bogactw.Paryż, 26 dnia księżyca Maharram, 1717.LIST I. IKA DO EDIEO, EEI.Znajduję, że moda ma u Francuzów zdumiewające kaprysy. Zapomnieli, jak chodziliubrani tego lata; nie wiedzą tym bardziej, jak będą chodzili tej zimy; ale, przede wszystkim,nie uwierzyłby nikt, ile kosztuje męża zrobić z żony kobietę modną.Na cóż by ci się zdał tutaj dokładny opis ich stroików i ubiorów? Nowa moda zniweczyłabymoje dzieło, jak i dzieło swoich pracowników: nimbyś otrzymał list, już wszystkouległoby zmianie.Kobieta, która opuszcza Paryż, aby spędzić pół roku na wsi, wraca równie antyczna, cogdyby się zagrzebała na trzydzieści lat. Syn nie poznaje portretu matki, tak bardzo strójjej zdaje mu się obcy! Wyobraża sobie, że to portret mieszkanki Ameryki, albo że malarznakreślił jakiś twór wyobraźni.Na przykład koki: rosną, rosną nieznacznie, aż, od jednego zamachu, zdarza się przewrót,który je niweluje. Był czas, gdzie ich olbrzymia wysokość sprawiała, iż twarz kobietyznajdowała się w środku całej postaci. Kiedy indziej znowu, stopy zajmowały toż samomiejsce; obcasy stanowiły piedestał, który utrzymywał je w powietrzu. Kto by uwierzył?Architekci musieli często podwyższać, zniżać i rozszerzać drzwi, wedle chwilowego wymaganiastrojów; prawa ich sztuki musiały poddać się tym kaprysom. Niekiedy pojawiasię na twarzach zdumiewająca ilość muszek, które giną nazajutrz bez śladu. Niegdyś kobietymiały kibić i zęby, dziś nie ma o tym mowy. W tym zmiennym narodzie, wbrewżartownisiom, córki mają inną budowę niż matki.Z obyczajem i kształtem życia jest tak samo: Francuzi zmieniają zwyczaje wedle wiekuswego króla. Monarcha, gdyby zechciał, mógłby doprowadzić naród nawet do tego, abysię stał poważnym. Władca udziela swego ducha dworowi, dwór miastu, miasto prowincji.Dusza władcy jest formą, która nadaje kształt wszystkim innym.Paryż, 8 dnia księżyca Saphar, 1717.LIST . IKA DO TEOż.Ostatnim razem mówiłem ci o zadziwiającej niestałości Francuzów w sprawach mody.Niepojęte jest wszelako, jak są w tym uparci, tą miarą mierzą wszystko. Jest to reguła,wedle której wszystko u innych narodów, co obce, wydaje się im śmieszne. Wyznaję, iżtrudno mi pogodzić to zacietrzewienie w zwyczajach z niestałością z jaką odmieniają je codzień.Kiedy powiadam, że lekceważą wszystko, co obce, mówię jedynie o drobnostkach:w rzeczach wielkiej wagi żywią o sobie słabe mniemanie, aż do poniżenia. Przyznająchętnie, że inne ludy są roztropniejsze, byle się zgodzić, że oni są lepiej ubrani. Godząsię poddać prawom innego narodu, byle ancuscy perukarze rozstrzygali jako najwyżsiarbitrzy o formie cudzoziemskich peruk. Nic nie przepełnia ich takim szczęściem i dumą,niż kiedy widzą, że smak ich kucharzy włada od bieguna północnego do południa,a nakazy ich yzjerek rozchodzą się po gotowalniach Europy.Wobec tych chlubnych przewag, cóż im znaczy, że zdrowy rozum przychodzi do nichskądinąd, i że wzięli od sąsiadów wszystko, co tyczy politycznego i społecznego ustroju?Kto by pomyślał, że najdawniejsze i najpotężniejsze w Europie królestwo rządzi sięod dziesięciu przeszło wieków prawami nie stworzonymi dla niego? Gdyby Francuzi bylinarodem podbitym, można by to zrozumieć; ale przeciwnie, oni są zdobywcami!BogactwoModaModaPrawoMOTESUIEU Listy perskie 73