Listy perskie - Wolne Lektury

Pierwsze, to iż każde ciało dąży do wykreślenia linii prostej, o ile nie napotka przeszkody,która je z niej sprowadzi. Drogie, będące tylko następstwem pierwszego, iż wszelkieciało, które się kręci koło środkowego punktu, dąży do tego, aby się odeń oddalić,ponieważ, im jest dalej, tym bardziej linia którą opisuje zbliża się do linii prostej.Oto, wspaniały derwiszu, klucz przyrody; oto płodne zasady, z których płyną nieskończonekonsekwencje.Świadomość kilka prawd uczyniła filozofię tych ludzi pełną cudowności, i pozwoliłaim dokonać tylu niemal dziwów i cudów, ile ich czytamy w żywotach świętych proroków.Ostatecznie, jestem przekonany, że nie ma ani jednego wśród naszych doktorów,który by się nie czuł zakłopotany, gdyby mu kazano zważyć na wadze wszystko powietrze,będące dokoła ziemi, albo zmierzyć wodę, która spada co roku na jej powierzchnię; któryby nie zastanowił się więcej niż cztery razy, nimby powiedział, ile mil robi dźwięk w ciągugodziny, ile czasu potrzebuje promień, aby dojść ze słońca do nas, ile sążni jest stąd doSaturna, wedle jakiej krzywizny należy zbudować okręt, aby był najlepszym możliwymżaglowcem na ziemi.Gdyby jakiś człowiek boży ozdobił dzieła tych filozofów wzniosłymi i szczytnymisłowami, gdyby domieszał do nich śmiałe obrazy i tajemnicze alegorie, uczyniłby możepiękne dzieło, ustępujące jeno świętemu Alkoranowi⁷³.Mimo to, jeśli mam rzec szczerze, co myślę, nie bardzo się kocham w tym figurycznymstylu. Jest w naszym Alkoranie wielka ilość rzeczy małych, i zawsze na mnie czyniąto wrażenie, mimo że je podnosi siła i żywość wyrazu. Mniemałoby się, iż natchnioneksięgi to myśli boże oddane w języku ludzi: przeciwnie, w naszym Alkoranie spotyka sięczęsto język boży a myśli ludzkie; jak gdyby, dziwnym jakimś kaprysem, Bóg podyktowałsłowa, a człowiek dostarczył myśli.Powiesz może, że rozprawiam zbyt zuchwale o tym, co jest dla nas najświętszego;pomyślisz, że to owoc swobód, jakich zażywa się w tym kraju. Nie: dzięki Niebu, mózgnie skaził serca i pókim żyw, Hali będzie mym prorokiem.Paryż, 15 dnia księżyca Chahban, 1716.LIST III. USBEK DO IBBEA, SMYIE.Nie ma na świecie kraju, gdzie by fortuna była równie niestateczna jak we Francji. Zdarzająsię co dziesięć lat przewroty, które wtrącają bogatego w nędzę, ubogiego zaś na chyżychskrzydłach wynoszą na szczyt bogactwa. Jeden zdumiony jest swym ubóstwem, drugizamożnością. Nowy bogacz podziwia mądrość Opatrzności; nędzarz ślepą fatalność losu.Ci, którzy ściągają podatki, pływają wśród skarbów: pomiędzy tymi mało jest Tantalów.Zaczynają wszelako to rzemiosło od ostatniej nędzy. Póki są ubodzy, świat pogardzanimi jak błotem; kiedy się zbogacą, zaczyna ich szanować; dlatego nie cofają się przedniczym, byle zasłużyć na szacunek.Obecnie, znajdują się w bardzo ciężkiem położeniu. Ustanowiono izbę, którą nazywasię sprieii⁷⁴, bo ma im wydrzeć cały dobytek. Nie mogą ani sfałszować, anizataić swych dochodów; pod karą śmierci zmuszeni są je zdeklarować ściśle i wiernie.W ten sposób, pędzi ich się w przesmyk dość ciasny: między utratę życia a pieniędzy.Na domiar niedoli, sprawę ich wziął w ręce pewien minister znany z dowcipu⁷⁵, któryzaszczyca ich swymi żarcikami i ożywia humorem deliberacje Rady. Nie co dzień spotykasię ministra dającego ludowi sposobność do uciechy: taki człowiek zasługuje nawdzięczność.Korporacja lokajów⁷⁶ większej zażywa czci we Francji niż gdziekolwiek. To szkółkawielkich panów: uzupełnia luki innych zawodów. Ci, którzy je składają, zajmują miej-Nauka, Filozof, WiedzaReligia, Książka, Wierzenia,MądrośćPolityka, Pozycja społeczna,Małżeństwo⁷³kr, dziś r — święta księga islamu, przekazująca nauki Mahometa, zawiera nakazy religijne i podstawyprawa obowiązującego muzułmanów.⁷⁴ sprieii — Izbę tę powołano do życia w r. 1716 celem umorzenia długów Korony. Zadaniemjej było wytoczyć surowe dochodzenia przeciw wszystkim, którzy dopuścili się sprzeniewierzenia funduszówpublicznych.⁷⁵iister y ip — Roullier de Coudray ścigał, szyderstwem i surowością zarazem, niesumiennychdzierżawców podatkowych.⁷⁶rpr k — aluzja do ministra i kardynała Dubois, który zaczął karierę jako lokaj księdza LeTellier.MOTESUIEU Listy perskie 72