Listy perskie - Wolne Lektury

kategorii, iż trzeba, aby ktoś trzeci rozjaśnił to, co chciwość każdej ze stron stara sięzaciemnić.Są tylko dwa rodzaje sprawiedliwych wojen: jedna, aby odeprzeć najeźdźcę, druga,aby wspomóc sprzymierzeńca, kiedy jest zaczepiony.Nie byłoby sprawiedliwe prowadzić wojnę dla osobistych zwad księcia, chyba że obrazajest tak ciężka, iż wymaga śmierci książęcia albo ludu, który się jej dopuścił. Monarchazatem nie powinien wszczynać wojny dlatego, że odmówiono mu powinnej czcilub zachowano się nie dość przyzwoicie wobec jego ambasadorów, itp.; tak jak prywatnyczłowiek nie może zabić tego, kto mu nie chce ustąpić pierwszeństwa przy stole.Wypowiedzenie wojny winno być aktem sprawiedliwości, która wymaga zawsze, aby karabyła w stosunku do winy; trzeba tedy rozpatrzyć, czy ten, któremu wypowiada sięwojnę, zasłużył na śmierć; wypowiedzieć bowiem komuś wojnę, znaczy chcieć go karaćśmiercią.Wojna jest, w prawie publicznym, najsurowszym aktem, ponieważ następstwem jejmoże być zniweczenie jakiejś społeczności.Represje stanowią drugi stopień. Jest to prawo, od którego trybunały nie zdołały sięuchylić, mierząc karę doniosłością zbrodni.Trzeci akt sprawiedliwości to pozbawić jakiegoś władcę korzyści, jakie mógł z nasciągnąć; zawsze miarkując karę wedle zniewagi.Czwarty akt sprawiedliwości (ten powinien być najczęstszy), to wyrzeczenie się przymierzaz ludem, któremu ma się coś do zarzucenia. Ta kara odpowiada karze wygnania,którą trybunały ustanowiły, aby usunąć winnych ze społeczeństwa. Tak władca, z którymwyrzekamy się przymierza, wyrzucony jest poza naszą społeczność, przestaje należeć dojej członków.Nie można zadać większej hańby książęciu, niż usuwając się od przymierza z nim, aniwyświadczyć większego zaszczytu, niż zawierając to przymierze. Nie ma nic między ludźmi,co by im było chlubniejsze, a nawet użyteczniejsze, niż świadomość, że inni czuwająnad ich bezpieczeństwem.Ale jakim bądź przymierzem mamy się wiązać, trzeba, aby było sprawiedliwe: sojuszzatem między dwoma narodami dla uciskania trzeciego nie jest prawy i można gopogwałcić bez zbrodni.Nie przystoi wręcz honorowi i godności książęcia sprzymierzać się z tyranem. Powiadają,że król Egiptu kazał upomnieć króla Samos za okrucieństwo i tyranię i nakłaniaćgo, aby się poprawił: gdy tego nie uczynił, zawiadomił go, że wyrzeka się z nim przyjaźnii sojuszu.Podbój, sam przez się, nie daje jeszcze praw. Skoro naród istnieje, jest on zakładempokoju i naprawienia błędów; jeśli jest podbity lub rozproszony, staje się pomnikiemtyranii.Traktaty pokojowe są tak święte między ludźmi, iż wręcz zdawałoby się, że są onegłosem natury. Są zawsze prawe, o ile oba ludy mogą przy nich zachować istnienie; inaczejta społeczność, która musiałaby zginąć pozbawiona przez warunki pokoju naturalnejobrony, może jej szukać w wojnie.Natura bowiem, która ustanowiła między ludźmi stopnie siły i słabości, często zrównałasłabość z siłą mocą rozpaczy.Oto, drogi Rhedi, co nazywamy prawem publicznym; oto prawo narodów, a raczejprawo rozumu.Paryż, 3⁷¹ dnia księżyca Zilhage, 1716.WojnaKaraLIST I. IESZY EUU DO USBEKA, AYżU.Przybyło tu wiele żółtych kobiet z Wizapur: kupiłem jedną dla brata twego, wielkorządcyMazanderan, który przesłał mi, przed miesiącem, swój najwyższy rozkaz i sto tomanów.Znam się na kobietach, tym więcej że na mnie nie działają, i że oczu moich nie mącądrgnienia serca.⁷¹ i ksiy ie — w wersji .: 4 dnia.MOTESUIEU Listy perskie 70