Listy perskie - Wolne Lektury

pociechy w tym obrazie wojny i dzielą serce i ducha między obowiązki religii i sztukiwojennej!Chciałbym, aby imiona tych, którzy giną za ojczyznę, przechowywano w świątyniachi zapisywano w regestrach, iżby były niejako źródłem chwały i szlachectwa.Paryż, 15 dnia księżyca Gemmadi I, 1715.LIST L. USBEK DO MIZY, ISAA.Wiadomo ci, Mirzo, że niektórzy ministrowie Szaha-Solimana w Persji zamierzyli zniewolićwszystkich Armeńczyków, aby opuścili królestwo lub przyjęli mahometanizm.Uczynili to w tym rozumieniu, iż państwo będzie zawsze skażone, póki zachowa w swymłonie niewiernych.Gdyby w istocie, w tej sprawie, usłuchano ślepej zaciekłości, byłoby to zagładą Persji.Nie wiadomo w jaki sposób plan ten chybił. Ani ci, którzy powzięli projekt, anici, którzy go odrzucili, nie zdawali sobie sprany z następstw; przypadek zastąpił w tymwypadku rozum i politykę i ocalił państwo od ciosu większego niż przegrana bitwa i utratadwóch miast.Proskrybując w czambuł Armeńczyków, gotowano się, w jeden dzień, zniszczyć wszystkichkupców i prawie wszystkich rękodzielników królestwa. Jestem pewien, że wielkiSzach-Abas wolałby sobie obciąć obie ręce, niż podpisać podobny rozkaz. Wtrącającw objęcia Mogoła i innych królów indyjskich swych najskrzętniejszych poddanych, miałbyuczucie, że im oddaje całe prowincje.Prześladowania, jakich fanatyczni wyznawcy Mahometa dopuszczali się wobec gwebrów,sprawiły, iż ci zaczęli tłumnie chronić się do Indii; tym samym pozbawiono Persjętak pracowitego narodu rolników, jedynego, który pracą swą zdolny był pokonać jałowośćnaszej ziemi.Pozostawał fanatyzmowi jeszcze tylko jeden zamach, mianowicie zrujnować przemysł:po czym królestwo padłoby samo z siebie, a z nim nieodzownie i religia której chcielizapewnić rozkwit.Jeśli mamy rozumować bez uprzedzeń, nie wiem, Mirzo, czy nie jest korzystne, abyw Państwie istniały rozmaite religie.Zauważono, że ci, którzy należą do religii tolerowanych, stają się zazwyczaj użyteczniejsipaństwu niż wyznawcy religii panującej, ponieważ, oddaleń od drogi zaszczytów,nie mogąc wę wyróżnić inaczej jak tylko zasobnością i bogactwem, skłonni są nabywaćje wytężoną pracą i chwytać się najuciążliwszych funkcji.Prócz tego, ponieważ wszystkie religie zawierają przepisy użyteczne społeczeństwu,dobrze jest, aby ich przestrzegano tym gorliwiej. Cóż lepiej zdoła ożywić tę gorliwość,jeśli nie mnogość wyznań?Są to rywalki, które sobie nic nie przebaczają. Zawiść wciska się więc w prywatneżycie jednostek: każdy ma się na ostrożności i lęka się uczynić coś, coby okryło wstydemjego stronnictwo, wystawiając je na wzgardę i krytyki przeciwników.Toteż niejednokrotnie stwierdzono, iż powstanie nowej sekty w państwie najpewniejposkramia nadużycia dawnej.Błędne są twierdzenia, jakoby było wbrew interesom władcy cierpieć w państwie kilkareligii. Choćby nawet wszystkie sekty świata w nim się zebrały, nie przyniosłoby mu toszkody, gdyż nie ma wśród nich ani jednej, która by nie zalecała posłuszeństwa i uległości.Przyznaję, że dzieje pełne są wojen religijnych: ale, jeśli dobrze zważyć, nie różnośćreligii wydała te wojny, ale duch nietolerancji, ożywiający wiarę, która uważała się zapanującą.To ów duch prozelityzmu, który Żydzi wzięli od Egipcjan, i który, niby nagminnai zaraźliwa choroba, przeszedł od nich do mahometan i chrześcijan.Jest to jak gdyby dur, którego rozwój można uważać jedynie za zupełne zaćmienierozumu ludzkiego.Ostatecznie, gdyby nawet nie było nieludzkie prześladować sumienie drugich, gdybyto nawet nie sprowadzało tylu opłakanych następstw, trzeba być szalonym, aby się na toporywać. Ten, który chce mnie skłonić do zmiany religii, czyni to bez wątpienia jedyniePolitykaReligia, TolerancjaMOTESUIEU Listy perskie 64