Listy perskie - Wolne Lektury

występują przeciw duchownym i żądają, aby im udowodnili to, w co mają stanowczyzamiar nie wierzyć.Nie znaczy to, aby przekonanie ich wspierało się na rozumie; aby sobie zadali trudrozpatrzenia prawdy lub fałszu. To buntownicy, którzy poczuli jarzmo, i strząsnęli je, zanimje poznali. Toteż nie bardziej są niewzruszeni w swym niedowiarstwie niż w swojejwierze; przypływ i odpływ nosi ich wciąż od jednego do drugiego stanu. Któryś z nichpowiadał mi raz: „Wierzę w nieśmiertelność duszy okresami: przekonania moje zawisłynajzupełniej od stanu mego ciała. Wedle tego, czy czuję w sobie więcej czy mniejsił, czy żołądek trawi źle czy dobrze, czy oddycham powietrzem czystym czy zepsutym,czy jestem na diecie lekkiej lub posilnej, jestem spinozystą⁵⁵, socjnianem⁵⁶, katolikiem,niedowiarkiem lub dewotem. Kiedy lekarz bawi przy mym łóżku, spowiednik może liczyćna dobre przyjęcie. Umiem w porę zbyć się utrapień religii, kiedy się czuję dobrze;ale pozwalam się jej pocieszać, kiedym chory. Kiedy nie mam już czego spodziewać sięskądinąd, zjawia się religia i pociąga mnie swymi obietnicami; poddaję się im skwapliwiei gotuję się umrzeć z twarzą zwróconą w stronę nadziei.”Dawno już temu książęta chrześcijańscy wyzwolili wszystkich niewolników w swoichpaństwach, ponieważ, powiadali, chrześcijaństwo czyni równymi wszystkich. Prawda, żeten pobożny czyn był im bardzo pożyteczny; odzierali w ten sposób panów z potęgi,wyzwalając z niej gmin. Później dokonali podbojów w krajach, gdzie spostrzegli, iż byłobyz korzyścią mieć niewolników: pozwolili na handel nimi, zapominając o religii, któraim tak leżała na sercu. Cóż jeszcze rzec? Co jest prawdą dziś, okazuje się fałszem jutro.Czemuż nie postępujemy jak chrześcijanie? Jesteśmy bardzo prostoduszni, iż wzdragamysię przed podbojami i zdobyczami, łatwymi i w miłym klimacie, jedynie dlatego, iż niema tam dość wody dla naszych ablucji⁵⁷ wedle zasad świętego Alkoranu⁵⁸.Składam dzięki wszechmogącemu Bogu, który zesłał Halego, swego wielkiego proroka,za to, iż wyznaję religię, która umie wyżej cenić siebie nad wszelkie dobro ludzkiei która jest czysta jak niebo będące jej źródłem.Paryż, 13 dnia księżyca Saphar, 1715.LIST LI. USBEK DO ZYAIELA SEO IBBEA, SMYIE.Prawa w Europie są okrutne dla tych, którzy sami zadają sobie śmierć. Każą im, można byrzec, umierać po raz wtóry; włóczy się ich haniebnie po ulicach; piętnuje jako infamisów;zagarnia się ich mienie.Zdaje mi się, Ibbenie, że te prawa są bardzo niesprawiedliwe. Kiedy się czuję przygniecionyboleścią, nędzą, wzgardą, czemu przeszkadzają mi, gdy chcę położyć koniecniedolom, i pozbawiają bezlitośnie lekarstwa, będącego w moich rękach?Czemu żądają, abym pracował dla społeczeństwa, do którego godzę się nie należeć;abym, wbrew woli, dotrzymał układu, który zawarto beze mnie? Spółka oparta jest nawzajemnej korzyści; gdy mi się staje ciężarem, któż mi zabroni zrzucić się z niej? Otrzymałemżycie jako łaskę; mogę tedy zwrócić je, skoro nią już nie jest: gdy ustaje przyczynai skutek winien ustać również.Czy monarcha żąda, abym był jego poddanym, kiedy nie znajduję korzyści w tympoddaństwie? Czy obywatele mogą wymagać ode mnie tak nierównego podziału, z ichkorzyścią a moją rozpaczą? Czy Bóg, odmiennie od ogółu dobroczyńców, chce mnie skazywaćna to, abym przyjmował łaski, będące mi ciężarem?Jestem obowiązany posłuszeństwo prawom, póki żyję pod nimi; ale kiedy już nie żyję,czyż mogą mnie jeszcze krępować?Ale, powie ktoś, mącisz porządek Opatrzności. Bóg złączył duszę twoją z ciałem, a tyInteresSamobójstwoObyczajeŚmierć, Kondycja ludzka⁵⁵spiyst — zwolennik filozofii Barucha Spinozy (1632–1677), przyjmującej, że wszystko, co istnieje, jestemanacją jedynej nie stworzonej substancji, czyli Boga a. natury. Spinoza głosił, że światem kieruje determinizm,negował istnienie przypadku i wolnej woli, a wolność jednostki widział w możliwości dążenia do prawdy.⁵⁶si — arianin, antytrynitarz: zwolennik nurtu religijnego, powstałego jako herezja w III w. n.e. Doktrynata podaje w wątpliwość boskość Chrystusa i chrześcijański dogmat o Trójcy Świętej; w Polsce arianiebyli też nazywani braćmi polskimi.⁵⁷ie t y sy i — Usbek ma na myśli Wenecję.⁵⁸kr, dziś r — święta księga islamu, przekazująca nauki Mahometa, zawiera nakazy religijne i podstawyprawa obowiązującego muzułmanów.MOTESUIEU Listy perskie 58