Listy perskie - Wolne Lektury

wszechmogący, nie może złamać swoich przyrzeczeń ani oszukać ludzi. Często nawetniemożność tkwi nie w nim, ale w jego atrybutach; oto czemu nie może zmienić istotywszechrzeczy.Nie dziw zatem, iż niektórzy z naszych doktorów śmieli przeczyć Jego nieskończonejwszechwiedzy spraw przyszłych, opierając się na tym, iż nie da się ona pogodzić z Jegosprawiedliwością.Mimo całej śmiałości tej idei, metafizyka godzi się z nią doskonale. Wedle jej zasad,nie jest możebne, aby Bóg przewidywał rzeczy zależne od rozwoju przyczyn. To, co się niestało, ie est: tym samym nie może być znane; i, które nie ma właściwości, nie możepodpadać spostrzeganiu. Bóg nie może czytać woli, która nie istnieje, ani widzieć w duszyrzeczy, których w niej nie ma; póki bowiem działanie, które ją uzewnętrznia, nie staniesię czynem, nie istnieje ono.Dusza jest twórczynią swego postanowienia; ale w pewnych okolicznościach bywaona tak chwiejna, iż sama nie wie, w którą stronę się przechylić. Często nawet czyni tojedynie dlatego, aby zrobić użytek ze swej wolności; tak że Bóg nie może widzieć tegopostanowienia z góry, ani w działaniu duszy, ani w działaniu zjawisk, które na nią spływają.W jaki sposób Bóg mógłby przewidywać rzeczy, które zależą od działania dowolnychprzyczyn? Mógłby je widzieć jedynie na dwa sposoby: przez domysł, co jest sprzecznez jego przedwiedzą; albo mógłby je widzieć jako następstwa, wypływające niechybniez przyczyny, która równie niechybnie je powoduje, co byłoby jeszcze sprzeczniejsze: duszabowiem byłaby wolna jedynie w przypuszczeniu; w istocie zaś nie byłaby bardziej wolnaniż kula bilardowa w swym ruchu, skoro druga potrąci ją i popchnie.Nie sądź wszelako, że ja chcę ograniczyć wiedzę Boga. Ponieważ każe on działać istotomwedle swej ochoty, wie wszystko, co chce wiedzieć. Ale, mimo iż mógłby wiedziećwszystko, nie zawsze posługuje się tą władzą. Zostawia zwykle stworzeniu zdolność działanialub niedziałania, aby mu zostawić przywilej nagrody lub kary: wyrzeka się tedy, natę chwilę, swego wpływu i kierownictwa. Ale kiedy chce coś wiedzieć, wie zawsze, bowystarczy mu chcieć, aby zdarzyło się tak, jak jemu się widzi, i pokierować stworzeniemzgodnie ze swą wolą. W ten sposób wydobywa on to, co może się zdarzyć, z liczby rzeczypo prostu możliwych, ustalając swym wyrokiem przyszłe postanowienia dusz i pozbawiającje użyczonej przez siebie mocy działania lub nie działania.Jeśli można posłużyć się porównaniem w rzeczy, która jest wyżej wszelkiego porównania,monarcha nie wie, co jego ambasador uczyni w ważnej sprawie, ale jeśli chcewiedzieć, każe mu po prostu postąpić tak a tak, i może być pewny, iż rzecz stanie się, jakpostanowił.Alkoran⁴⁸ i księgi Żydów powstają bez ustanku przeciw dogmatowi doskonałej przedwiedzy.Można by rzec, iż u nich Bóg nie zna przyszłego postanowienia dusz: jest to jakgdyby pierwsza prawda, którą Mojżesz zaszczepił ludziom.Bóg pomieszcza Adama w raju ziemskim, pod warunkiem że nie będzie spożywałpewnego owocu. Warunek taki byłby niedorzeczny u istoty, która by znała przyszłe postanowieniadusz; czyż taka istota mogłaby kłaść warunki swej łaski, nie czyniąc z nichjakoby pośmiewiska? To tak, jak gdyby człowiek, wiedzący o zdobyciu Bagdadu, rzekł dodrugiego: „Dam ci sto tomanów, jeśli Bagdad nie będzie zdobyty”. Czyż taka obietnicanie byłaby lichym żartem?Drogi Rhedi, po co tyle filozofii? Bóg jest tak wysoko, że nie dostrzegamy ani jegochmur. Znamy go dobrze jeno w jego nakazach. Jest ogromny, duchowy, nieskończony.Niech wielkość jego uprzytamnia nam naszą słabość. Korzyć się ciągle, znaczy ciągle goubóstwiać.Paryż, ostatniego dnia księżyca Chahban, 1714.LIST L. ZELIS DO USBEKA, AYżU.Soliman, twój przyjaciel, rozpacza nad hańbą, która go spotkała. Młody wartogłów, imieniemSufis, zabiegał od trzech miesięcy o rękę jego córki. Zdawał się rad z jej urody,Los, Kondycja ludzkaOjciec, Córka, Małżeństwo,Obyczaje⁴⁸kr, dziś r — święta księga islamu, przekazująca nauki Mahometa, zawiera nakazy religijne i podstawyprawa obowiązującego muzułmanów.MOTESUIEU Listy perskie 55