Listy perskie - Wolne Lektury

ma rządu: znajdźcie mi dzisiaj ministra jak Colbert! Znałem go doskonale, zacnego panaColbert: byliśmy z sobą bardzo dobrze; kazał mi zawsze wypłacać moją pensję przed innymi:ba, ba, wtedy finanse były w cudownym porządku! Wszyscy mieli się wtedy dobrze:a cóż dziś? dziś jestem zrujnowany. — Panie, rzekł duchowny, mówi pan o najchlubniejszejepoce naszego niezwyciężonego monarchy: czy może być coś większego niż to,co uczynił wówczas dla wytępienia herezji? — A czy za nic pan liczy zniesienie pojedynków?rzekł inny, który dotąd nie zabierał głosu. — Słuszna uwaga, szepnął mi ktoś: tenjegomość zachwycony jest edyktem; przestrzega go tak sumiennie, iż przed pół rokiem,wziął setkę kijów, aby go nie pogwałcić”.Zdaje mi się, Usbeku, że my sądzimy o rzeczach jedynie w bezświadomym odniesieniudo samycb siebie. Nie dziwię się, że murzyni malują diabła olśniewającej białości, bogówzaś czarnych niby węgiel; że Wenus u niektórych ludów ma wymiona do kolan; że wreszciewszyscy bałwochwalcy wyobrazili bogów z ludzką twarzą i obdarzyli ich swymi popędami.Dobrze to powiedziano, że gdyby trójkąty stworzyły sobie boga, zrobiłyby go o trzechbokach.Drogi Usbeku, kiedy widzę, jak ludzie pełzający po atomie, to znaczy po ziemi, którajest jedynie punktem we wszechświecie, narzucają się jako wzór dla Opatrzności, nie wiemjak pogodzić tyle szaleństwa z taką nędzą!Paryż, 14 dnia księżyca Saphar, 1714.LIST L. USBEK DO IBBEA, SMYIE.Pytasz, czy są Żydzi we Francji; otóż wiedz, że gdzie są pieniądze, tam są Żydzi. Pytasz,co robią; to samo, co w Persji: nie ma nic podobniejszego do Żyda azjatyckiego niż Żydeuropejski.Tak u chrześcijan, jak i u nas, okazują niezwyciężone przywiązanie do swej religii,dochodzące wprost szaleństwa.Religia żydowska, to stary pień, który wydał dwa konary, ocieniające całą ziemię:mahometanizm i chrystianizm. Albo raczej, to matka, która zrodziła dwie córki, te zaśzadały jej tysiąc ran: co się tyczy religii, najbliższe sobie są najzażartszymi nieprzyjaciółkami.Ale, mimo wszelkich utrapień, jakich od nich doznała, nie przestaje się chlubić, żewydała je na świat; posługuje się obiema, aby ogarnąć całą ziemię, gdy, z drugiej strony,czcigodna jej sędziwość ogarnia wszystkie czasy.Żydzi mają się tedy za źródło świętości i początek wszelkiej religii. Na nas patrzą jakona heretyków, którzy zmienili zakon, lub raczej jak na żydów zbuntowanych.Gdyby zmiana dokonała się nieznacznie, sądzę, iż łatwo byliby się dali pociągnąć: aleponieważ dokonała się nagle i gwałtownie, ponieważ mogą oznaczyć dzień i godzinę narodzinobu wyznań, gorszą się tym, że mogą policzyć nasz wiek, i trzymają się niepomniewiary, od której sam świat nie jest starszy.Nigdy nie zażywali w Europie więcej spokoju niż dziś. Chrześcijanie zaczynają sięwyzbywać dawnej nietolerancji: przekonano się w Hiszpanii, że nie wyszło na dobre wypędzanieŻydów, tak jak we Francji prześladowanie chrześcijan, których wiara różniłasię nieco od wiary monarchy. Spostrzeżono, że inną rzeczą jest powinne przywiązaniedo religii, a inną zapał w jej szerzeniu, że można ją kochać i wyznawać, a niekoniecznienienawidzić i tępić tych, którzy jej nie wyznają.Byłoby pożądane, aby muzułmanie doszli do tego rozsądku; aby raz wreszcie możnabyło doprowadzić do pokoju między Halim a Abubekerem i zostawić Bogu ostatecznysąd o zasługach tych świętych proroków. Chciałbym, aby im oddawano hołd aktami czcii poszanowania, a nie próżnymi sporami o ich pierwszeństwo; aby starano się zasługiwaćłaski tych świętych, bez względu na miejsce, jakie Bóg im przeznaczył, po prawicy, czyteż u podnóżka swego tronu.Paryż, 18 dnia księżyca Saphar, 1714.VanitasŻydReligia, Tolerancja, KonfliktLIST LI. USBEK DO EDIEO, EEI.Zaszedłem któregoś dnia do sławnego kościoła itse y. Podczas oglądania tejwspaniałej budowli nadarzyła mi się sposobność pogwarki z duchownym, którego, jakMOTESUIEU Listy perskie 46