Listy perskie - Wolne Lektury

Ta lektura, podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stroniewolnelektury.pl.Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fundacjęNowoczesna Polska.MONTESQUIEUListy perskieTłUM. TADEUSZ BOY-żELEńSKIOD TłUMAZALudwik XIV umiera w r. 1715. Ostatnia doba jego przeszło sześćdziesięcioletniego panowaniaprzynosi na całej linii szereg klęsk, zarówno w zakresie militarnym, jak politycznymi gospodarczym; znaczy się głęboką i nieuleczalną rysą ustroju monarchicznego Francji,pojętego jako nieograniczona wola jednostki. Toteż cała Francja wita śmierć starego królaz uczuciem ulgi. „Prowincje, zrujnowane i unicestwione, odetchnęły i zadrżały z radości,pisze Saint-Simon¹ w słynnych itik; parlamenty i wszelaki rodzaj sądownictwa,dławione przez edykt i ewokacje, poiły się nadzieją odzyskania władzy i swobody.Lud, wyssany, ciemiężony, przywiedziony do rozpaczy, składał, z nieprzyzwoitą jawnością,dzięki Bogu za oswobodzenie, o którym najżarliwsze jego pragnienia nie chciały jużwątpić.” Wraz z ludem odetchnął także i dwór. Ostatnie lata sędziwego monarchy, wyciskającegona całym otoczeniu despotyczne piętno własnego przesytu i znudzenia, rządyosiemdziesięcioletniej kochanki króla, pani de Maintenon, i spowiednika jego, ojca LeTellier, powlekły całe życie dworskie pokostem hipokryzji i świętoszkostwa. Wolność myślii swoboda używania, oto dwa dążenia, które podniosły głowę natychmiast po śmiercikróla, tworząc znamienną cechę eei. Lekką stopą, wśród nieustającego festynu zabawi rozkoszy, wchodzi cała mniej lub więcej myśląca Francja na drogę podkopywanianiewzruszonych dotąd zasad i będzie prowadzić to dzieło przez cały wiek, aż do chwili,w której wyda ono niespodziany i nieupragniony dla swych twórców owoc — Rewolucję.Pod tym podwójnym znakiem, swawoli zmysłów i swobody myśli, powstała, w pełnieei, w r. 1721, ta książeczka, bardziej od innych znamienna dla swej doby. „Nigdypisarz — powiada o List perski Albert Sorel² — nie odpowiedział lepiej nastrojowispołeczeństwa, nie odsłonił lżejszą ręką jego tajemnic, nie wydobył chybszym pióremjego pragnień jeszcze ukrytych i myśli jeszcze nie skrystalizowanych. Autor czuł, iż waląsię dokoła niego urządzenia społeczne datujące od wieków; wierzenia, zwyczaje i obyczaje,które stworzyły i podtrzymały monarchię, rozpadały się w gruz. Pragnął zanalizowaćten stan i próbował nań zaradzić; nie spostrzegł się, iż opisując go w ten sposób, utrwalago w umysłach i że dzieło jego przedstawia najpoważniejszy objaw przesilenia, którechciał zażegnać. Nie było to ostrzeżenie i apel do reform; był to sygnał rewolucji, którejinstynkt drzemał we wszystkich duszach…” Toteż powodzenie List perski byłobezprzykładne. Autor z nadzwyczajną zręcznością i zrozumieniem umiał trafić do uszuówczesnego światka, płochego, nieasobliwego, a jednak zaczynającego wpółpoważnieroztrząsać szereg zagadnień, które odtąd, pogłębiając się stopniowo, zaprzątać będą wiekcały.Zaczyna się ta książeczka niby jeden z modnych wówczas romansów, czerpiącychkanwę z fantastycznego, lubieżnego Wschodu i jego serajów; szereg początkowych listówtrzymany jest w tym tonie. Wśród tego, nieznacznie, raz po razu, wślizguje się w korespondencjęRiki i Usbeka — z których każdy przedstawia jeden z profilów samego autora— jakieś zagadnienie polityczne, religijne, społeczne, oświetlone ze śmiałością niezwykłą¹iti (1675–1755) — Louis de Rouvroy, książę de Saint-Simon, . wojskowy, dyplomata i pisarz.²ert re (1842–1906) — . historyk, znawca dziejów . dyplomacji.