Listy perskie - Wolne Lektury

aby miało być prawdą to, o co pana oskarżają; ale zawsze byłeś zmuszony się bronić”.W ten sposób nawet jego oczyszczenie obraca się przeciw niemu.Jeśli napisze dzieło historyczne i okaże w nim szlachetny umysł i prawe serce, wnetzaczynają się prześladowania. Podburzają władze z przyczyny jakiegoś faktu, który miałmiejsce tysiąc lat temu; żądają, aby pióro jego, o ile nie jest sprzedajne, było co najmniejstronnicze.Szczęśliwszy wszelako on, niż owi nikczemnicy, którzy zaprzedają swą wiarę za lichąpensyjkę; którzy, gdyby obliczyć na ilość wszystkie ich szalbierstwa, nie sprzedają ichani po szelągu; którzy obalają konstytucję, umniejszają prawa jednej potęgi, pomnażająprawa drugiej, przydają władcom, odejmują ludom, wskrzeszają przestarzałe prawa, schlebiająnamiętnościom współczesnych i przywarom na tronie, karmiąc potomność fałszemw sposób tym haniebniejszy, im mniej ma ona środków, aby obalić ich świadectwo.Ale to jeszcze nie dość dla pisarza ścierpieć te zniewagi; nie dość być w ciągłej obawieo los swego dzieła! Wreszcie, to dzieło które go tyle kosztowało, ogląda światło dzienne;ściąga nań przykrości ze wszystkich stron. I jak ich uniknąć? Autor miał swoje poglądy;dał im wyraz; nie wiedział, że jakiś człowiek, o dwieście mil stąd, powiedział cośprzeciwnego. Otoć przyczyna i hasło do wojny!Gdyby jeszcze mógł mieć nadzieję, iż zyska uznanie! Nie: co najwyżej zdobędzie szacunektych, którzy poświęcili się tej samej gałęzi wiedzy. Filozof żywi nieskończoną wzgardędla człowieka, który zaprząta się faktami; sam znowuż ma opinię półgłówka u tego, ktogłównie buduje na dobrej pamięci.Co do tych, którzy czynią sobie zawód z pysznej niewiedzy, ci chcieliby, aby cały rodzajludzki pogrzebał się w tym samym zapomnieniu, jakie czeka ich samych.Człowiek, któremu brak jakiegoś talentu, szuka pociechy w tym, że nim pogardza;w ten sposób usuwa przeszkodę między sobą a zasługą i jednym zamachem równa sięz tym, którego prac się lęka.Słowem, wątpliwą reputację trzeba opłacać wyrzeczeniem się przyjemności i utratązdrowia!Paryż, 26 dnia księżyca Chahban, 1720.LIST LI¹³². USBEK DO EDIEO, EEI.Dawno już powiedziano, że dobra wiara jest duszą wielkiego ministra.Postronny człowiek może korzystać z cienia, w jakim pozostaje: traci jedynie w sądziekilku ludzi, gdy oczom innych jest ukryty; ale minister, który podepce uczciwość, matylu świadków, tylu sędziów, ilu ludzi żyje pod jego władzą.Mamż powiedzieć? Największym złem, jakie wyrządza nieuczciwy minister, jest nieto, że źle służy monarsze i rujnuje naród. Jest inne, tysiąc razy, mem zdaniem, niebezpieczniejsze:zły przykład, jaki daje.Wiadomo ci, żem długo podróżował po Indiach. Widziałem tam lud, z natury szlachetny,w jednej chwili zepsuty i wynaturzony, niemal od najmniejszego aż do największego,przez zły przykład ministra. Widziałem, jak cały naród, w którym szlachetność,uczciwość, prawość i dobra wiara uchodziły zawsze za naturalne przymioty, staje się nagleostatnim z narodów; jak zło rozszerza się i nie oszczędza najzdrowszych członków; jaknajcnotliwsi ludzie popełniają rzeczy niegodne i gwałcą zasady sprawiedliwości pod tymbłahym pozorem, że wobec nich ją pogwałcono.Dla osłonięcia najnikczemniejszych postępków, ludzie powołują się tam na ohydneprawa; niesprawiedliwość i przewrotność zowią koniecznością.Patrzałem, jak depce się kontrakty, wniwecz obraca najświętsze umowy; jak się gwałciodwieczne prawa rodzinne. Widziałem nieużytych dłużników, puszących się wystawianymna pokaz ubóstwem, jak, czyniąc sobie niegodne narzędzie z okrucieństwa praw i chwili,zmieniali w oszukańczy pozór spłatę długu i topili nóż w piersi swych dobroczyńców.Widziałem innych, nikczemniejszych jeszcze, jak kupowali za bezcen, lub raczej zbieraliz ziemi świstki, aby za ich pomocą przywłaszczać sobie mienie wdów i sierot.¹³²List L — w tym krwawym liście, powagą swą i oburzeniem odbijającym od lekkiego na ogół tonudzieła, napiętnowane jest zepsucie, w jakie wtrącił Francję osławiony ekslokaj, minister Dubois, w związkuz tylekroć wspominanym Johnem Lawem.MOTESUIEU Listy perskie 112