Listy perskie - Wolne Lektury

gospodarką dochodami władcy a mieniem prywatnej osoby nie ma większej różnicy niżmiędzy zliczeniem stu a stu tysięcy tomanów. Ale tutaj jest więcej sekretów i sztuczek.Wielcy geniusze muszą nad tym pracować dzień i noc; muszą rodzić codziennie, w niemałychbólach, nowe projekty; słuchać rad mnogości ludzi, którzy trudzą się dla nichzgoła nieproszeni; muszą kryć się i żyć w mrokach gabinetu, niedostępnego wielkima świętego maluczkim; muszą mieć głowę wciąż pełną ważnych sekretów, cudownychplanów, nowych systemów, i pochłonięci tymi medytacjami, muszą się wyrzec użytkusłowa, a niekiedy i grzeczności.Z chwilą gdy nieboszczyk król zamknął oczy, zamierzano ustanowić nową administrację.Wszyscy czuli, że rzeczy idą źle; ale nie wiedziano, jak się wziąć do ich naprawy.Zauważono liche owoce nieograniczonej władzy ministrów, postanowiono ją podzielić.Stworzono w tym celu sześć czy siedem Rad; ze wszystkich może we Francji, ministeriumto okazało w rządzeniu najwięcej rozsądku. Trwało krótko, zarówno jak dobrenastępstwa, które wydało.W chwili śmierci nieboszczyka króla Francja była niby ciało obciążone tysiącem chorób:Noailles wziął nóż, poobcinał niepotrzebne tkanki i zastosował przyżegające lekarstwa.Ale zostawał zawsze wewnętrzny błąd do uleczenia. Zjawił się cudzoziemiec¹⁰¹i podjął tę kurację; po wielu gwałtownych środkach zdawało się, że przywrócił choremudawną tuszę, ale to była tylko puchlina.Wszyscy, którzy byli bogaci pół roku temu, są dziś w nędzy, ci zaś, którzy nie mielico jeść, dławią się od bogactw. Nigdy te dwie ostateczności nie zetknęły się tak blisko.Cudzoziemiec wywrócił na nice Państwo, niby handlarz starzyzny ubranie; wierzch stał siępodszewką. Cóż za niespodziewane fortuny, nieprawdopodobne nawet dla tych, którzy jeporobili! Sam Bóg nie umiałby szybciej wyciągnąć człowieka z nicości. Iluż lokajów opłacadziś służby swych kolegów, a jutro może zatrudniać będzie swoich dawnych panów!Wszystko to wydaje osobliwe skutki. Lokaje, którzy porobili fortuny za dawnegokróla, szczycą się dziś swym urodzeniem; tym, którzy świeżo rozstali się z liberią, okazującałą wzgardę, jakiej sami jeszcze doznawali przed pół rokiem. Krzyczą z całych sił: „Szlachtajest zrujnowana! Co za nieporządek w Państwie! Co za pomieszanie stanów! Figury spodciemnej gwiazdy rozbijają się karetami!” Ręczę, że ci odbiją to sobie znowuż na tych, coprzyjdą i że za trzydzieści lat ta starożytna szlachta napełniać będzie świat swą butą.Paryż, 1 dnia księżyca Zilkade, 1720.LIST I. IKA DO TEOż.Oto piękny przykład czułości małżeńskiej, nie tylko u kobiety, ale u królowej. KrólowaSzwecji¹⁰², pragnąc wszelkimi siłami dopuścić swego małżonka do udziału w koronie,przesłała — aby usunąć wszelkie trudności — Stanom deklarację, iż, w razie jego wyboru,wyrzeka się praw do regencji.Sześćdziesiąt kilka lat temu inna królowa, imieniem Krystyna, złożyła koronę, aby siępoświęcić filozofii. Nie wiem, który z tych dwu przykładów trzeba bardziej podziwiać.Mimo że dosyć jestem tego zdania, aby każdy trzymał się statecznie miejsca, gdziego natura postawiła, i nie mogę pochwalić słabości tych, którzy czując się poniżej swegostanu, opuszczają go jakoby dezerterzy, zdumiewam się wszelako wielkości duszy tychdwóch monarchiń, i muszę uznać, że umysł jednej a serce drugiej wyższe są ponad ichfortunę. Krystyna myślała o poznaniu w porze, gdy inni myślą jeno o używaniu; tamtachce korzystać ze swej doli jedynie po to, aby złożyć całe szczęście w ręce dostojnegomałżonka.Paryż, 27 dnia księżyca Maharram, 1720.Pozycja społeczna,Bogactwo, Sługa, SzlachcicKobieta, Pozycja społeczna¹⁰¹ieie — John Law.¹⁰²r ei — Eleonora-Ulryka, młodsza siostra Karola XII, powołana po śmierci brata na tron,ustąpiła, za zgodą Stanów, korony małżonkowi swemu, księciu Fryderykowi Hessen-Kassel.MOTESUIEU Listy perskie 101