Listy perskie - Wolne Lektury

Tuż obok, historycy drugiej królowej morza, republiki holenderskiej, tak szanowanejw Europie, a tak groźnej w Azji, gdzie przed jej przekupniami tylu królów upada natwarz!Historia Italii ukazuje nam naród niegdyś panujący nad światem, dziś będący niewolnikiemwszystkich innych; książąt rozdzielonych i słabych, bez innych przywilejówwładzy, prócz intryg jałowej polityki. Oto historie republik: Szwajcarskiej, która jest obrazemswobody; Weneckiej, której siła zasadza się tylko na oszczędności; Genueńskiej,pysznej jeno przez swe budowle.Oto historie Północy, między innymi Polski, która tak zły czyni użytek ze swej wolnościi z prawa obioru królów: rzekłbyś, iż chce pocieszyć przez to sąsiadujące z nią ludy,które straciły i jedno, i drugie.”Na tym rozstaliśmy się do następnego dnia.Paryż, 2 dnia księżyca Chalwal, 1719.LIST II. IKA DO TEOż.Nazajutrz zaprowadził mnie do innego gabinetu. „Tutaj są poeci, rzekł, to znaczy autorzy,których rzemiosłem jest nakładać pęta zdrowemu rozumowi i przygniatać rozsądek ornamentem,jak niegdyś grzebało się kobiety pod ich strojami i ozdobami. Znasz ich; niesą rzadcy u ludów Wschodu, gdzie samo słońce, przypiekające ostrzej, zda się rozgrzewaćnawet wyobraźnię.Oto poematy epiczne. — Cóż to takiego? — Doprawdy, odparł, nie wiem; znawcytwierdzą, że istnieją tylko dwa godne tego imienia, a że inne, podszywające się pod tomiano, nie mają w istocie doń prawa: nie umiem o tym wyrokować. Powiadają, co więcej,iż niepodobieństwem jest napisać nowy utwór w tym rodzaju; rzecz jeszcze bardziejzdumiewająca!Oto poeci dramatyczni, którzy, wedle mnie, są poetami w całym tego słowa znaczeniuoraz mistrzami namiętności. Są dwojacy: komiczni, którzy łaskoczą nas tak mile,i tragiczni, którzy wzruszają nas i wstrząsają nami tak gwałtownie.Oto lirycy, którymi gardzę tyleż, ile szanuję tamtych: ludzie, którzy czynią ze swejsztuki harmonijną niedorzeczność.Następnie widzisz autorów idyll i sielanek. Utwory te podobają się nawet dworakom,budząc w nich wrażenia spokoju, którego w życiu nie znają, a który poeta ukazujew rzemiośle pasterzy.Oto najniebezpieczniejsi ze wszystkich; ci, którzy ostrzą epigramy, małe, chybkiestrzałki, zadające rany głębokie i nie do uleczenia.Tu powieści, których autorzy są swego rodzaju poetami, a które wynaturzają zarównoducha, jak serce. Trawią życie na szukaniu natury i chybiają zawsze; bohaterowie ich sąrównie od niej odlegli, jak smoki skrzydlate i hipocentaury.— Czytałem, rzekłem, to i owo z waszych powieści; ale, gdybyście poznali nasze, jeszczeby was więcej raziły. Są równie mało naturalne, a przy tym straszliwie skrępowaneobyczajem; trzeba dziesięciu lat szalonej miłości, nim kochanek zdoła ujrzeć twarz ukochanej.Radzi nie radzi, autorzy muszą nękać czytelnika tymi nudnymi preliminariami.W tych warunkach niepodobna, aby wydarzenia były urozmaicone; jedynym ratunkiemjest uciekać się do sztuki, gorszej niż sama choroba, na którą się szuka lekarstwa, to jestdo cudów. Jestem pewien, że wy byście nie znieśli, aby czarodziejka dobywała spod ziemicałą armię; aby bohater rozgromił sam jeden stutysięczne wojsko. Oto nasze romanse:te zimne i często powtarzane przygody usypiają nas, a ciągłe cudy i nadzwyczajnościdrażnią.”Paryż, 9 dnia księżyca Chalwal, 1719.PolskaPoezja, SztukaPoetaPrawdaLIST III. IKA DO IBBEA, SMYIE.Ministrowie następują tutaj po sobie i spędzają się jak pory roku. Od trzech lat patrzałemcztery razy na zmianę systemu finansów. W Turcji i w Persji ściąga się dziś podatki taksamo, jak je ściągali założyciele tych mocarstw: tutaj mają się rzeczy odmiennie. Prawda,że my nie wkładamy w to tyle przemyślności, co ludzie Zachodu. Sądzimy, iż międzyMOTESUIEU Listy perskie 100